Алдынала тергеудің жалпы шарттары
Кіріспе
§ 1. Алдын ала тергеудің міндеттілігі
§ 2. Алдынала тергеудің орны, басталуы, аяқталуы
§ 3. Алдын ала тергеу кезеңіндегі прокурордың өкілеттілігі
Қорытынды
Әдебиеттер
§ 1. Алдын ала тергеудің міндеттілігі
§ 2. Алдынала тергеудің орны, басталуы, аяқталуы
§ 3. Алдын ала тергеу кезеңіндегі прокурордың өкілеттілігі
Қорытынды
Әдебиеттер
Қылмыстық істі қозғағаннан кейін алдын ала тергеу жүргізіледі. Басқаша айтқанда, қылмыстық іс қозғау сатысынан кейін алдын ала тергеу сатысы басталады. Бұл кылмыстық сот өндірісінің негізгі құрамдас бөлігі, оның нақты міндеттері қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндеттерінен туындайды. ҚР ҚІЖК 8-бабына сәйкес қылмыстық іс жүргізудің міндеттері қылмыстарды тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып табылады. Сөйтіп, қылмыстық істі сотқа тапсырудың алғы шарттары жасалады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғайды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда — оны дереу толық ақтауды қамтамасыз етеді, сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуга, құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс.
Міне, осы ҚІЖК 8-бабында айтылған қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндеттері, тергеуші мен анықтау органының өкілеттілігін анықтайтын баптарда, алдын ала тергеу сатысының мақсатына байланысты, нақты анықталады. Мысалы, ҚІЖК 64-бабына сәйкес тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге барлық шараларды қолдануға, қылмыс жасағандығын көрсететін жеткілікті дәлелдер жиналса азаматты айыпталушы ретінде жауапқа тартып, айып тағып, ҚІЖК-не сәйкес бұлтартпау шараларын қолданып, айыптау қорытындысын жасап, қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыруға міндетті.
Анықтау органдары заңмен белгіленген құзыретіне сәйкес қылмыстың белгілері мен оларды жасаған адамдарды табу
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғайды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда — оны дереу толық ақтауды қамтамасыз етеді, сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуга, құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс.
Міне, осы ҚІЖК 8-бабында айтылған қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндеттері, тергеуші мен анықтау органының өкілеттілігін анықтайтын баптарда, алдын ала тергеу сатысының мақсатына байланысты, нақты анықталады. Мысалы, ҚІЖК 64-бабына сәйкес тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге барлық шараларды қолдануға, қылмыс жасағандығын көрсететін жеткілікті дәлелдер жиналса азаматты айыпталушы ретінде жауапқа тартып, айып тағып, ҚІЖК-не сәйкес бұлтартпау шараларын қолданып, айыптау қорытындысын жасап, қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыруға міндетті.
Анықтау органдары заңмен белгіленген құзыретіне сәйкес қылмыстың белгілері мен оларды жасаған адамдарды табу
1. ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. Жалпы бөлiм. Б. Төлеубекова А., Жеті Жарғы 2000.
2. ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. У. Нурмашев А., Жеті Жарғы 2008.
3. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Жалпы бөлiм. Б. Төлеубекованың ред. жетекшiлiгiмен. А., “Has”, 112-бет, 2004.
4. Тарасов-Родионов П.И. Предварительное следствие. М., “Госиздат”, 227-236 беттер, 1955.
5. Миньковский Г.М. Окончание предварительного расследования и осуществление права обвиняемого на защиту. М., 18-19 беттер, 1957.
6. Миньковский Г.М. Уголовный процесс РСФСР. Воронеж, 224-бет, 1968.
7. Дубинский А.Я. Прекращение уголовного дела в стадии предварительного расследования. Киев, 10-11 беттер, 1957.
8. Жогин Н.В., Фаткуллин Г.Н. Предварительное следствие в советском уголовном процессе. М., “Юридическая литература”, 304-бет, 1965.
2. ҚР Қылмыстық іс жүргізу құқығы. У. Нурмашев А., Жеті Жарғы 2008.
3. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Жалпы бөлiм. Б. Төлеубекованың ред. жетекшiлiгiмен. А., “Has”, 112-бет, 2004.
4. Тарасов-Родионов П.И. Предварительное следствие. М., “Госиздат”, 227-236 беттер, 1955.
5. Миньковский Г.М. Окончание предварительного расследования и осуществление права обвиняемого на защиту. М., 18-19 беттер, 1957.
6. Миньковский Г.М. Уголовный процесс РСФСР. Воронеж, 224-бет, 1968.
7. Дубинский А.Я. Прекращение уголовного дела в стадии предварительного расследования. Киев, 10-11 беттер, 1957.
8. Жогин Н.В., Фаткуллин Г.Н. Предварительное следствие в советском уголовном процессе. М., “Юридическая литература”, 304-бет, 1965.
Алдынала тергеудің жалпы шарттары
Кіріспе
Қылмыстық істі қозғағаннан кейін алдын ала тергеу жүргізіледі. Басқаша
айтқанда, қылмыстық іс қозғау сатысынан кейін алдын ала тергеу сатысы
басталады. Бұл кылмыстық сот өндірісінің негізгі құрамдас бөлігі, оның
нақты міндеттері қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндеттерінен туындайды. ҚР
ҚІЖК 8-бабына сәйкес қылмыстық іс жүргізудің міндеттері қылмыстарды тез
және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа
тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып
табылады. Сөйтіп, қылмыстық істі сотқа тапсырудың алғы шарттары жасалады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды
және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғайды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда — оны дереу толық ақтауды қамтамасыз етеді,
сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуга,
құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс.
Міне, осы ҚІЖК 8-бабында айтылған қылмыстық іс жүргізудің жалпы
міндеттері, тергеуші мен анықтау органының өкілеттілігін анықтайтын
баптарда, алдын ала тергеу сатысының мақсатына байланысты, нақты
анықталады. Мысалы, ҚІЖК 64-бабына сәйкес тергеуші істің жағдайын жан-
жақты, толық және объективті зерттеуге барлық шараларды қолдануға, қылмыс
жасағандығын көрсететін жеткілікті дәлелдер жиналса азаматты айыпталушы
ретінде жауапқа тартып, айып тағып, ҚІЖК-не сәйкес бұлтартпау шараларын
қолданып, айыптау қорытындысын жасап, қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыруға
міндетті.
Анықтау органдары заңмен белгіленген құзыретіне сәйкес
қылмыстың белгілері мен оларды жасаған адамдарды табу, қылмыстардың алдын
алу және жолын кесу мақсатында қажетті қылмыстық іс жүргізу және жедел
іздестіру шараларын қолданады ( 65-бап; 1-бөл. 1-тар).
Қылмыстық істі толық, жан-жақты, шындыққа сай жүргізудің қоғамдық-
саяси маңызы зор, өйткені сондай жағдайда ғана еліміздің азаматтарын
мемлекет тарапынан олардың конституциялық құқыктары мен бостандықтарына қол
сұғудан сақтауға болады. Алдын ала тергеу қылмыстық істің дұрыс шешілуін
қамтамасыз етеді және әрбір қылмыс жасаған адам жауапкершіліктен құтылуға
тиіс емес деген ұғым іс жүзінде жүзеге асады. Қылмыстық іс жүргізудің
басқа сатылары сияқты, алдын ала тергеу сатысында демократиялық принциптер
орын алады. Бұл принциптер азаматтарды заңсыз, орынсыз, негізсіз жауапқа
тартуға үзілді-кесілді тыйым салады, азаматтардың құқықтары бостандықтары
мен міндеттері бұзылмайтынын баяндайды, іс бойынша азаматтардың
тілектерінің (мүдделері) орындалуын қамтамасыз етеді.
§ 1. Алдын ала тергеудің міндеттілігі
Алдын ала тергеу ұғымы. Алдын ала тергеу - қылмыстық іс қозғалғаннан
кейінгі қылмыстық іс жүргізу сатыларының бірі. Бұл сатыда анықтау
органдары, тергеуші және прокуорор қылмыстық іс жүргізу зандары талаптарына
сәйкес қылмысты ашу, күдікті адамды ұстау кызметін, айыптау мақсатындағы
дәлелдемелер, айғақтар жинау жөніндегі бірқатар тергеу және басқа іс
әрекеттерді жүргізеді. Одан кейін соттың әділ жазалау шараларын шығаруын
жүзеге асырады (қр қІЖК 19І-бап).
Алдын ала тергеу сатысында жинақталған материалдар негізінен сот
мәжілісінде зертгеледі. Оны сот бағалап, сотгалушының кінәлі немесе
кінәсіздігі туралы шешім қабылдайды.
Алдын ала тергеуге дейін қылмыс белгілерін анықтау және қылмыстық істі
қозғау процестері жүргізіледі.
Қылмыстардың көпшілігі бойынша алдын ала тергеу жүргізіледі, сондықтан
бұл қылмыстық істі сотқа дейін тергеудің негізгі формасы болып табылады,
Жеке айыптау тәртібімен ізге түсу бойынша қылмысты тергеу ерекше жағдай
болып табылады (ҚР қІЖК 390-бап).
Алдын ала тергеу және анықтау органдарындағы қылмыстық іс жүргізу
қызметінің іс жүргізу құжатгарын құрайтын мерзімі мен саны бойынша ең үлкен
бөлімі болып табылады. Алдын ала тергеу барысында іс бойьшша дәлелдеме
айғақтардың ең көп бөлігі жинақталады және ашылады.
Алдын ала тергеу тергеушілер, анықтау органдары, анықтаушылар арқылы
жүргізіледі. Ал бұл қылмыстың қылмыстық іс жүргізу зандарын дұрыс
қолданудың адам мен азаматтардың қүқығы мен бостаңдығын сақтаудың маңызды
кепілі болып табылады,
Алдын ала тергеу формалары. Алдын ала тергеу екі формада жүргізіледі:
алдын ала тергеу және анықтау. Алдын ала тергеу - бұл ең алдымен қылмыстық
іс жүргізу институты, яғни тергеуші арқьшы жүзеге асырьшатын қылмыстық сот
өндірісі туралы заңдылық нормаларының жиынтығы. Алдын ала тергеу бұл сондай-
ақ ұлтгық қауіпсіздік органдары, ішкі істер органдары және қаржы полициясы
оргаңдары тергеушілері жүргізетін қылмысты тергеу. Оны тергеу бөлімінің
бастығы да жүргізуі мүмкін (қр ҚІЖК 63-бап).
Алдын ала тергеу өндірісі барлық қылмыстар бойынша міндетті, тек қана
ерекше жағдайларда ауыр емес қьшмыстық істер бойынша жеке тәртіппен жүзеге
асырылғанда ғана болуы мүмкін (ҚР ҚІЖК 33, 285-баптар).
Анықтаудың мәні мен ұғымы. Анықтау - бұл алдын ала тергеу өндірісі
міндетті болмайтын, қьшмыстық істер бойынша жүргізілетін анықтаушының
тергеуі (қр қІЖК 65-бап З-тармақ). Анықтау органдары (анық
тау органдары туралы қылмыстық істі қозғау тарауын қараңыз) алдын ала
тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау жүргізеді. Анықтау жүргізетін
органның аты, қьшмыстар тізімі, тәрітібі мен мерзімдері қылмыстық іс жүгізу
кодексінде қарастырылған. Анықтау материалдары оны сотта қарау үшін негіз
болып табылады, қазіргі заң анықтау органдарының тергеуге қатысты құқығы
бар анықтау органдары мен қылмыс түрлерін толық тізімін келтіріп
отырғандығын атап өту керек (ҚР ҚІЖК 285-бап). Оған жататындар:
1) ішкі істер органдары, мысалы, денсаулыққа ауырлығы орта деңгейде
қасақана зиян келтіретін істер бойынша (қр қк 104бап), ауру адамға жәрдем
көрсетпеу (ҚР қк ІІ8-бап) және негізінен қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодекстің І-бөлімінде көзделген басқа да бірқатар қьшмыстар бойынша;
2) қаржы полициясы органдары жемқорлық, парақорлық ұйымдасқан
қьшмыстар бойынша;
3) кеден органдары кедендік төлемдерден бас тарту туралы істер
бойынша;
4) әскери полиция органдары әскери қылмыстар туралы істер бойынша -
әскери жиын өткізу кезіндегі әскери қызметкерге бағыныштьшар, сондай-ақ
әскери міндетгілер жасаған барлық қьшмыстар бойынша;
5) қазақстан Республикасы әскери күштері мен жұмысшылары жасаған
қызметтік міндетін атқаруға байланысты немесе бөлім, құрама, мекемелердегі
міндеттерді орындауға байланысты қылмыстар туралы істер бойынша (ҚР қк
369,370, 373-баптар, І-бөлігі);
6) қазақстан Республикасы шекара қызметі органдары мемлекетгік
шекарадағы заңға қарсы өзгерістер туралы істер бойынша (қР қк 33 І-баптың І-
бөлігі);
7) Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары - өрт қауіпсіздігі
ережелерін бұзу туралы істер бойынша (ҚР қк 256бап).
Занда анықтау өндірісі балама жүргізілетін істер бойынша жағдайлар
көзделген. Олар мына істер бойынша:
а) қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасын заңсыз қасақана кесіп
өту туралы істерді шекара кызмет органдары не ішкі істер органдары
жүргізеді (қР қк 330-бап);
б) алаяқтық туралы (қр қк 177-баптың І-бөлігі), алдау немесе сенімге
қиянат жасау жолымен мүліктік зала келтіру туралы (ҚР қк 182-бап, l-бөлік),
жалған құжаттарды мөр таңбаларды мөр-лерді, мөр қағаздарды, мемлекеттік
наградаларды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу туралы (ҚР қк 325-бап, і-
бөлік) істер бойынша қозғалған кылмыстық істерді ішкі істер немесе қаржы
полициясы оргаңдары жүргізеді.
Анықтау екі түрде болуы мүмкін:
1) алдын ала тергеу ісін жүргізу міңдетті емес істер бойынша анықтау
(ҚР ҚІЖК 285-бап, І-бөлік);
2) алдын ала тергеу ісін жүргізу міңдетті істер бойынша анықтау (қР
ҚІЖК 288-бап). Бұл мазмұны жағынан қауырт тергеу әрекеттерін орыңдау больш
табылатын, ұзақтығы 10 тәуліктен аспайтын алғашқьr сатыны айқындайды.
Қылмыстық істің қылмыс жасаған деп саналған күдіктіге нақты адамға
қатысты қозғалуы тиіс екеңдігін атап өту қажет. Бұдан басқа кейбір
жағдайларда анықтау оргаңдары прокурордың жазбаша нұсқауы бойынша қылмыстық
іс қозғайды. Тәртіп бойынша анықтау оргаңдары қозғаған онша ауыр емес
немесе ауырлығы орташа қьrлмыстық істер прокурормен келісілуі тиіс.
Заң шығарушы тергелу үстіңдегі қылмыстық істердің заттық және аймақтық
белгілері бойынша анықтап, анықтау оргаңдарының іс жүргізілуіне енгізілетін
қьшмыстардың толыққаңдьr тізімін жасап берген.
Сонымен ішкі істер оргаңдарының анықтаушьrлары басқа анықтау
органдарының тергелуінен бөтен онша ауыр емес және ауырлығы орташа
қылмыстардың жалпы санының барлық істері бойынша анықтауды жүзеге асырады
(ҚІЖК 285-бап, 2-бөлік).
Заң, ішкі істер органдарының тергеуіне мына қылмыстарды жатқызады:
денсаулыққа қасақана залал келтіру (қр қк 104бап), заңсыз түсік (бала
алдыру) (ҚР қк l~7-бап, 1, 2-бөліктері) және бірқатар басқалары, шамамен 87
қьrлмыс (ҚР ҚІЖК 285бап, 2-бөлікті қараңыз).
Қаржы полициясының анықтаушылары, заңсыз кәсіпкерлік жасау (ҚР қк І90-
бап, і-бөлік), көрінеу жалған жарнама беру (ҚР қк 198-бап), салық төлеуден
жалтару (ҚР қк 221, 223-баптар), және басқа кылмыстарға анықтау жүргізеді
(ҚР ҚІЖК 285бап, 3-бөлік).
Кеден органдарының анықтаушьmары тек қана кеден төлемақысын төлеуден
жалтарған істер бойынша анықтау жүргізеді (ҚР қк 2І4-бап). Әскери полиция
оргаңдары әскери қызметшілердің ісі бойынша анықтау жүргізеді. Мысалы,
бастықтың бұйрығына мойынсұнбау, немесе орындамау (ҚР қк 337-бап, l-бөлік),
бастыққа қатысты зорлық әрекеттері туралы (қр қк 369-бап, І-бөлік) және
басқалары.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 358-бабы І-бөлігінің (бас
бостандығынан айыру орыңдарынан, түткыннан немесе қамаудан қашу) 359, 360-
баптарыңда көзделген қылмыстар туралы істер бойынша анықтауды істі қозғаған
органның өзі немесе әділет органдары не ішкі істер органдары жүргізеді.
Ұлттық қауіпсіздік комитеті шекаралық қьrзметі анықтаушылары қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодекстің 331бабының І-бөлігіңде (ҚР мемлекеттік
шекарасын заңсыз қасақана кесіп өту) көзделген қьrлмыстар туралы анықтау
жүргізеді.
Мемлекеттік өртке қатысты қызмет органдары денсаулыққа байланысты зиян
келтіруге байланысты немесе өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін бұзу
нәтижесіңде мүлікке үлкен мөлшерде залал келтіру қьшмыстары туралы,
қьrлмыстық істер бойынша анықтау жүргізеді (ҚР қк 256-бап).
Қылмыстық кодекстің 209-бабының l-бөлігіңде (экономикалықконтрабаңда),
250-бабыньщ l-бөлігіңде (айналыстағы заттардан немесе айналысқа тыйым
салынған заттардан алынған контрабаңдасы) көзделген қьшмыстар туралы істер
бойынша анықтауды қылмыстық істі қозғаған ішкі істер органдары қаржы
полициясы, немесе кедендік органдар жүргізеді.
Анықтауға тән ерекше жеке мән-жайлардан басқа анықтау алдьrн ала
тергеу үшін қьmмыcтық іс жүргізу заңдарыңда көзделген жалпы ережелер
бойынша жүргізіледі.
Дербес жағдайда қьшмыстық іс бойынша анықтау қылмыстық істі қозғау
туралы қаулы шығарьrлған сәттен бастап қылмыстық істі сотқа жіберу үшін
прокурорға өткізгенге дейін 10 тәулік мерзімде аяқталуы тиіс. Егер
анықтаушы бұл мерзім ішіңде істі толық аяқтап үлгірмеген жағдайда анықтау
органының бастығы мерзімді 30 тәулікке дейін ұзартуы мүмкін. Бұңдай
жағдайда анықтаушы анықтау мерзімін ұзарту туралы дәлелденген қаулы
жасайды. Көшірмесін 24 сағат ішіңде прокурорға жібереді.
Бұдан басқа анықтау мерзімі ішіңде анықтаушы іске маңызы бар мән-
жайларды анықтау үшін тергеу әрекеттерін жүргізуі мүмкін. қылмыс жасауға
күдікті адам бұрын соттылығы бар немесе жоқ екендігі туралы анықтама, жұмыс
не оқу орнынан мінездеме басқа да іске қатысы бар материалдарды сұратып
алдырады. Жәбірленуші мен куәлардан жауап алынғандығын анықтайды.
Жәбірленушіден, куәгерден ауызша түрде жауап алыну мүмкіндігі
анықтаудың сипатгы ерекшелігі болып табылады. Бірақ оны нәтижесі
жәбірленушінің куәнің қылмысқа қатысы бар, анықтау кезінде қажет болатын,
анкеталық мәліметтері көрсетілген анықтамамен рәсімделеді. Жәбірленушіден,
куәгерден жауап алу туралы анықтама іс материалдарына қоса тігіледі және ол
анықтау ісін жүргізу кезінде алдын ала тергеуде немесе сот талқылауы
барысында одан жауап алу үшін негіз болып табылады.
Анықтау өндірісі аяқталысымен істе бар дәлелдер мен дәйектемелерді
негізге ала отырып, анықтаушы айыптау хаттамасын жасайды. Хаттамада оны
жасаған уақыты мен орны, хаттама жасаған анықтаушының аты, әкесінің аты,
тегі көрсетіледі; қылмыс жасау мән-жайлары түгел баяндалады; айыпкер туралы
мәліметтер, іске қатысы бар деп есептелген басқа да мән-жайлар айыпкерді
жауаптылыққа тарту жөніндегі Қылмыстық кодекстің бөлігі, бабы, тармақтары
көрсетіледі.
Айыптау хаттамасына анықтау барысында алынған барлық материалдар,
сонымен қатар сотқа шақыруға қажет деп танылған адамдар тізімі қоса
тігіледі.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 287-бабьmың 2-бөлігінде сәйкес өзіне
айыптау хаттамасын жасаған адам айыптаушы деп танылады. Айыптау органының
бастығы (оған жататындар: бас басқарма, басқарма, бөлім, бөлімше және басқа
анықтау органының қүрылымдық бөлімше бастықтары) өз өкілеттігі шеңберінде
істі материалдарымен қоса прокурорға жолдау үшін бекітуге немесе оны
бекітпеуге қүқығы бар.
Айыптау хаттамасын анықтау органының бастығы бекіткеннен кейін істің
барлық материалдарын танысу үшін айыпталушыға және оның қорғаушысына
үсынылады. Өтініші бойынша жәбірленушіге және оның өкіліне таныстырады. Бұл
жөнінде айыптау хаттамасына сәйкесті белгі түсіріледі. қолдары қойылады.
Бұл кезде айыптау хаттамасының көшірмесін анықтаушы, айыпталушыға қолхат
арқылы береді. Барлық қажетті іс жүргізу әрекеттері іс жүргізіліп болған
соң айьmтау хаттамасы барлық іс материалдарымен бірге тексеру және сотқа
жолдау үшін прокурорға жіберіледі.
§ 2. Алдынала тергеудің орны, басталуы, аяқталуы
Кылмыстық процестің сатысына дейінгі алдын ала тергеудің мәні бұл
уақыт кезеңінде қылмыстық ізге түсу органының бүкіл қызметі істі ашу мен
тергеуге жүмсалатьmдығында.
Алдын ала тергеудің жалпы талабына жататындар: заңдылық, жан-жактылық,
толықтылық, өндірістегі бірқатар жалпы талаптарды сақтауға байланысты
болатын алдын ала тергеудің объективтілігі. Олар өзін заңмен белгіленген
және қылмыстық іс жүргізу қызметінің осы түрінің өзіне тән ерекшеліктерін
белгілейтін қылмыстық іс жүргізу принциптеріне байланысты ережелер оған
қойылатын өте маңызды талаптар ретінде көрсетеді. Қылмыстың мән-жайын ең
қысқа мерзімде және күш пен құралды өте аз жұмсау арқылы белгілеу алдын ала
тергеу шарттарының бірі. Сонымен бірге шарттар жеке адам мен азаматтьщ
қүқығы мен бостандығына кепілдік жасайды, мүмкін болатын қателердің алдын
алады, болдырмайды.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі сонымен қатар тергеу шарттарына,
талаптарына мыналдарды жатқызады:
- тергелу реті (ҚР ҚІЖК 192-бап);
- алдын ала тергеу жүргізілетін жер (ҚР ҚІЖК 193-бап);
- қылмыстық істерді біріктіру (ҚР ҚІЖК 48-бап);
- қылмыстық істі ажырату (ҚР ҚІЖК 49-бап);
- алдын ала тергеу өндірісінң басталуы (ҚР Қ1ЖК 194-бап);
- алдын ала тергеудің аяқталуы (ҚР ҚІЖК 195-бап);
- өтінішті мәлімдеу және шешудің міндеттілігі (276-бап);
- алдын ала тергеу мен анықтау деректерін жария етуге жол
бермеу (ҚР қІЖК 205-бап).
Алдьm ала тергеудің міңдеттері - бұл қылмысты тез және толық ашу, оны
жасаған адамды табу және бөлектеу. Әрбір іс бойынша алдын ала тергеу жан-
жактылық, толықтық, объективтілік және істің мән-жайын зерттеудің
шапшандығы сияқты талаптарға жауап беруі қажет. Алдын ала тергеудің сапасын
арттыру мақсатында эаңдылықгы қатаң сақтау қажет. Ең алдымен қылмыстық
жауаптылыққа кінәлілерді дер кезінде тартуды тергеу әрекеттерін жекелеп
және олардың барлығын біріктіріп жүргізу тәртібін реттейтін қылмыстық іс
жүргізу нормаларын сақтау.
Сонымен қатар тергеу барысында кінәлі адамның айыбын айғақтайтын да
ақтайтын да немесе айыпты жауапкершілігін жеңілдететін де мән- жайлардың
ашылуы және зерттелуі мүмкін. Тергеу оргаңдарына қылмыс жасауға
итермелейтін себептер мен мән-жайларды ашу, одан әрі оны болдырмаудың алдын
алу шараларын қабылдау міңдеті жүктелген.
Сонымен бірге алдьrн ала тергеу қылмыс кезіңде келтірілген материалдық
шығыңды өңдіруді қамтамасыз ету жөніңдегі дер кезіңде шаралар қабылдауға
бағытталған.
Тергеуде болу - заң алдьrн ала тергеуді немесе анықтауды қаңдайда
болмасын органның өкілеттігіне жатқызуына байланысты болатьrн қылмыстық
істер белгілерінің жиынтығы. Әдебиетгерде тергеуде болуды төмеңдегіше бөлу
қабьтданған: заттық (тектік), аймақтық, дербес баламалылық (аралас) және
қылмыстық істердің байланысы бойынша.
Осы белгілерге байланысты тергеуде болу ведомстволардың тергеушілер
мен анықтау оргаңдарына бөлініп беріледі.
Заттық, тектік белгі. қылмыстық істің тергелуде болуы қьшмыстың тегіне
байланыстьшығьrн оның сипаты мен ауырлық деңгейін анықтауға мүмкіңдік
береді. Сәйкесті түрде әрбір алдьrн ала тергеу органына оның өкілеттілігіне
жаткызылатын қылмыстар тізімі қатаң белгіленген.
Аймақтық белгі. Бұнда тергеуде болу алдын ала тергеу жүргізудің
орнымен анықталады және қылмыс жасалған жерді көрсетеді (ҚР ҚІЖК 192-бап).
Дербестік белгі. Тергеуде болу күдікті немесе айыпталушы адамның жеке
басының лауазымдық немесе қызметгік жағдайына мемлекеттегі ерекше қүкықтық
статус жағдайына байланысты анықталады (ҚР ҚІЖК 53-бап). Бұдан басқа да
жасы толмағаңдардың, дене және психикалык жетіспеушілігі бар адамдардың
барлық қылмыстары жөніндегі істерді ішкі істер бөлімінің тергеушілері
тергейді (ҚР қІЖК 191-бап, 2-бөлік).
Аралас белгісі бар тергеуде болуы осы қылмыстың кім ашуына байланысты
бірқатар қьшмыстарды осы қылмысты ашқан басқа тергеушілердің тергеуіне
мумкіңдік береді.
Істердің байланыстылығы бойынша тергеуде болу жасалған кылмысқа бір
немесе бірнеше адамды айьmтау бойьrнша бірнеше алдын ала тергеу
органдарындағы тергелудегі істерді бір өңдіріске біріктіру болып табьшады.
Қылмыс жасалған жер (қр қІЖК 193-бап). қоғамға қауіпті зардаптын
басталған жерінен тәуелсіз оның аяқталған жері қылмыс жасалған жер болып
есептеледі. Қылмыс жасалған жерді дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда
алдьrн ала тергеу (бұл жерді толық ашу сәтіне дейін) қылмыс болған жерде
немесе зардаптың жасалуы басталған жерде жүргізіледі. Тергеуші қызметінің
жері деп өдетте оған алдьrн ала тергеу жүргізу тапсырьшған аймақ (аудан,
қала, т.б.) айтылады.
Алдын ала тергеу өндірісінің басталуы. Алдын ала тергеу тек қана
қылмыстық іс қозғалғаннан кейін басталады. Жалпы тәртіп бойынша қылмыстық
іс қозғалғанға дейін тергеу іс әрекеттерін жүргізуге (оқиға болған орыңды
тексеруден басқа) тыйым салынады.
Алдын ала тергеу мерзімі. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 196-бабына
сәйкес алдын ала тергеу мерзімі тек қылмыстық істі қозғау туралы қаулы
шығарьшған сәттен есептеледі. Тергеуші мен анықтаушы қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 64, 67-баптарыңда анықталған өз өкілеттігі шеңберіңде қылмыстық
істі қозғайды және оны қылмыс қозғалған күннен бастап екі ай мерзімінен
кешіктірмей аяқтауы тиіс. Бұл мерзім ішіне қылмыстық істі қозғау сәтінен
бастап, істі айьштау қорытыңдысымен прокурорға жолдағанға немесе
медициналық сипаттағы шара қолдану туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Қылмыстық істі қозғағаннан кейін алдын ала тергеу жүргізіледі. Басқаша
айтқанда, қылмыстық іс қозғау сатысынан кейін алдын ала тергеу сатысы
басталады. Бұл кылмыстық сот өндірісінің негізгі құрамдас бөлігі, оның
нақты міндеттері қылмыстық іс жүргізудің жалпы міндеттерінен туындайды. ҚР
ҚІЖК 8-бабына сәйкес қылмыстық іс жүргізудің міндеттері қылмыстарды тез
және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерелеу және қылмыстық жауапқа
тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып
табылады. Сөйтіп, қылмыстық істі сотқа тапсырудың алғы шарттары жасалады.
Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің заңда белгіленген тәртібі адамды
және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғайды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда — оны дереу толық ақтауды қамтамасыз етеді,
сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын алуга,
құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс.
Міне, осы ҚІЖК 8-бабында айтылған қылмыстық іс жүргізудің жалпы
міндеттері, тергеуші мен анықтау органының өкілеттілігін анықтайтын
баптарда, алдын ала тергеу сатысының мақсатына байланысты, нақты
анықталады. Мысалы, ҚІЖК 64-бабына сәйкес тергеуші істің жағдайын жан-
жақты, толық және объективті зерттеуге барлық шараларды қолдануға, қылмыс
жасағандығын көрсететін жеткілікті дәлелдер жиналса азаматты айыпталушы
ретінде жауапқа тартып, айып тағып, ҚІЖК-не сәйкес бұлтартпау шараларын
қолданып, айыптау қорытындысын жасап, қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыруға
міндетті.
Анықтау органдары заңмен белгіленген құзыретіне сәйкес
қылмыстың белгілері мен оларды жасаған адамдарды табу, қылмыстардың алдын
алу және жолын кесу мақсатында қажетті қылмыстық іс жүргізу және жедел
іздестіру шараларын қолданады ( 65-бап; 1-бөл. 1-тар).
Қылмыстық істі толық, жан-жақты, шындыққа сай жүргізудің қоғамдық-
саяси маңызы зор, өйткені сондай жағдайда ғана еліміздің азаматтарын
мемлекет тарапынан олардың конституциялық құқыктары мен бостандықтарына қол
сұғудан сақтауға болады. Алдын ала тергеу қылмыстық істің дұрыс шешілуін
қамтамасыз етеді және әрбір қылмыс жасаған адам жауапкершіліктен құтылуға
тиіс емес деген ұғым іс жүзінде жүзеге асады. Қылмыстық іс жүргізудің
басқа сатылары сияқты, алдын ала тергеу сатысында демократиялық принциптер
орын алады. Бұл принциптер азаматтарды заңсыз, орынсыз, негізсіз жауапқа
тартуға үзілді-кесілді тыйым салады, азаматтардың құқықтары бостандықтары
мен міндеттері бұзылмайтынын баяндайды, іс бойынша азаматтардың
тілектерінің (мүдделері) орындалуын қамтамасыз етеді.
§ 1. Алдын ала тергеудің міндеттілігі
Алдын ала тергеу ұғымы. Алдын ала тергеу - қылмыстық іс қозғалғаннан
кейінгі қылмыстық іс жүргізу сатыларының бірі. Бұл сатыда анықтау
органдары, тергеуші және прокуорор қылмыстық іс жүргізу зандары талаптарына
сәйкес қылмысты ашу, күдікті адамды ұстау кызметін, айыптау мақсатындағы
дәлелдемелер, айғақтар жинау жөніндегі бірқатар тергеу және басқа іс
әрекеттерді жүргізеді. Одан кейін соттың әділ жазалау шараларын шығаруын
жүзеге асырады (қр қІЖК 19І-бап).
Алдын ала тергеу сатысында жинақталған материалдар негізінен сот
мәжілісінде зертгеледі. Оны сот бағалап, сотгалушының кінәлі немесе
кінәсіздігі туралы шешім қабылдайды.
Алдын ала тергеуге дейін қылмыс белгілерін анықтау және қылмыстық істі
қозғау процестері жүргізіледі.
Қылмыстардың көпшілігі бойынша алдын ала тергеу жүргізіледі, сондықтан
бұл қылмыстық істі сотқа дейін тергеудің негізгі формасы болып табылады,
Жеке айыптау тәртібімен ізге түсу бойынша қылмысты тергеу ерекше жағдай
болып табылады (ҚР қІЖК 390-бап).
Алдын ала тергеу және анықтау органдарындағы қылмыстық іс жүргізу
қызметінің іс жүргізу құжатгарын құрайтын мерзімі мен саны бойынша ең үлкен
бөлімі болып табылады. Алдын ала тергеу барысында іс бойьшша дәлелдеме
айғақтардың ең көп бөлігі жинақталады және ашылады.
Алдын ала тергеу тергеушілер, анықтау органдары, анықтаушылар арқылы
жүргізіледі. Ал бұл қылмыстың қылмыстық іс жүргізу зандарын дұрыс
қолданудың адам мен азаматтардың қүқығы мен бостаңдығын сақтаудың маңызды
кепілі болып табылады,
Алдын ала тергеу формалары. Алдын ала тергеу екі формада жүргізіледі:
алдын ала тергеу және анықтау. Алдын ала тергеу - бұл ең алдымен қылмыстық
іс жүргізу институты, яғни тергеуші арқьшы жүзеге асырьшатын қылмыстық сот
өндірісі туралы заңдылық нормаларының жиынтығы. Алдын ала тергеу бұл сондай-
ақ ұлтгық қауіпсіздік органдары, ішкі істер органдары және қаржы полициясы
оргаңдары тергеушілері жүргізетін қылмысты тергеу. Оны тергеу бөлімінің
бастығы да жүргізуі мүмкін (қр ҚІЖК 63-бап).
Алдын ала тергеу өндірісі барлық қылмыстар бойынша міндетті, тек қана
ерекше жағдайларда ауыр емес қьшмыстық істер бойынша жеке тәртіппен жүзеге
асырылғанда ғана болуы мүмкін (ҚР ҚІЖК 33, 285-баптар).
Анықтаудың мәні мен ұғымы. Анықтау - бұл алдын ала тергеу өндірісі
міндетті болмайтын, қьшмыстық істер бойынша жүргізілетін анықтаушының
тергеуі (қр қІЖК 65-бап З-тармақ). Анықтау органдары (анық
тау органдары туралы қылмыстық істі қозғау тарауын қараңыз) алдын ала
тергеу міндетті емес істер бойынша анықтау жүргізеді. Анықтау жүргізетін
органның аты, қьшмыстар тізімі, тәрітібі мен мерзімдері қылмыстық іс жүгізу
кодексінде қарастырылған. Анықтау материалдары оны сотта қарау үшін негіз
болып табылады, қазіргі заң анықтау органдарының тергеуге қатысты құқығы
бар анықтау органдары мен қылмыс түрлерін толық тізімін келтіріп
отырғандығын атап өту керек (ҚР ҚІЖК 285-бап). Оған жататындар:
1) ішкі істер органдары, мысалы, денсаулыққа ауырлығы орта деңгейде
қасақана зиян келтіретін істер бойынша (қр қк 104бап), ауру адамға жәрдем
көрсетпеу (ҚР қк ІІ8-бап) және негізінен қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодекстің І-бөлімінде көзделген басқа да бірқатар қьшмыстар бойынша;
2) қаржы полициясы органдары жемқорлық, парақорлық ұйымдасқан
қьшмыстар бойынша;
3) кеден органдары кедендік төлемдерден бас тарту туралы істер
бойынша;
4) әскери полиция органдары әскери қылмыстар туралы істер бойынша -
әскери жиын өткізу кезіндегі әскери қызметкерге бағыныштьшар, сондай-ақ
әскери міндетгілер жасаған барлық қьшмыстар бойынша;
5) қазақстан Республикасы әскери күштері мен жұмысшылары жасаған
қызметтік міндетін атқаруға байланысты немесе бөлім, құрама, мекемелердегі
міндеттерді орындауға байланысты қылмыстар туралы істер бойынша (ҚР қк
369,370, 373-баптар, І-бөлігі);
6) қазақстан Республикасы шекара қызметі органдары мемлекетгік
шекарадағы заңға қарсы өзгерістер туралы істер бойынша (қР қк 33 І-баптың І-
бөлігі);
7) Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары - өрт қауіпсіздігі
ережелерін бұзу туралы істер бойынша (ҚР қк 256бап).
Занда анықтау өндірісі балама жүргізілетін істер бойынша жағдайлар
көзделген. Олар мына істер бойынша:
а) қазақстан Республикасы мемлекеттік шекарасын заңсыз қасақана кесіп
өту туралы істерді шекара кызмет органдары не ішкі істер органдары
жүргізеді (қР қк 330-бап);
б) алаяқтық туралы (қр қк 177-баптың І-бөлігі), алдау немесе сенімге
қиянат жасау жолымен мүліктік зала келтіру туралы (ҚР қк 182-бап, l-бөлік),
жалған құжаттарды мөр таңбаларды мөр-лерді, мөр қағаздарды, мемлекеттік
наградаларды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу туралы (ҚР қк 325-бап, і-
бөлік) істер бойынша қозғалған кылмыстық істерді ішкі істер немесе қаржы
полициясы оргаңдары жүргізеді.
Анықтау екі түрде болуы мүмкін:
1) алдын ала тергеу ісін жүргізу міңдетті емес істер бойынша анықтау
(ҚР ҚІЖК 285-бап, І-бөлік);
2) алдын ала тергеу ісін жүргізу міңдетті істер бойынша анықтау (қР
ҚІЖК 288-бап). Бұл мазмұны жағынан қауырт тергеу әрекеттерін орыңдау больш
табылатын, ұзақтығы 10 тәуліктен аспайтын алғашқьr сатыны айқындайды.
Қылмыстық істің қылмыс жасаған деп саналған күдіктіге нақты адамға
қатысты қозғалуы тиіс екеңдігін атап өту қажет. Бұдан басқа кейбір
жағдайларда анықтау оргаңдары прокурордың жазбаша нұсқауы бойынша қылмыстық
іс қозғайды. Тәртіп бойынша анықтау оргаңдары қозғаған онша ауыр емес
немесе ауырлығы орташа қьrлмыстық істер прокурормен келісілуі тиіс.
Заң шығарушы тергелу үстіңдегі қылмыстық істердің заттық және аймақтық
белгілері бойынша анықтап, анықтау оргаңдарының іс жүргізілуіне енгізілетін
қьшмыстардың толыққаңдьr тізімін жасап берген.
Сонымен ішкі істер оргаңдарының анықтаушьrлары басқа анықтау
органдарының тергелуінен бөтен онша ауыр емес және ауырлығы орташа
қылмыстардың жалпы санының барлық істері бойынша анықтауды жүзеге асырады
(ҚІЖК 285-бап, 2-бөлік).
Заң, ішкі істер органдарының тергеуіне мына қылмыстарды жатқызады:
денсаулыққа қасақана залал келтіру (қр қк 104бап), заңсыз түсік (бала
алдыру) (ҚР қк l~7-бап, 1, 2-бөліктері) және бірқатар басқалары, шамамен 87
қьrлмыс (ҚР ҚІЖК 285бап, 2-бөлікті қараңыз).
Қаржы полициясының анықтаушылары, заңсыз кәсіпкерлік жасау (ҚР қк І90-
бап, і-бөлік), көрінеу жалған жарнама беру (ҚР қк 198-бап), салық төлеуден
жалтару (ҚР қк 221, 223-баптар), және басқа кылмыстарға анықтау жүргізеді
(ҚР ҚІЖК 285бап, 3-бөлік).
Кеден органдарының анықтаушьmары тек қана кеден төлемақысын төлеуден
жалтарған істер бойынша анықтау жүргізеді (ҚР қк 2І4-бап). Әскери полиция
оргаңдары әскери қызметшілердің ісі бойынша анықтау жүргізеді. Мысалы,
бастықтың бұйрығына мойынсұнбау, немесе орындамау (ҚР қк 337-бап, l-бөлік),
бастыққа қатысты зорлық әрекеттері туралы (қр қк 369-бап, І-бөлік) және
басқалары.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 358-бабы І-бөлігінің (бас
бостандығынан айыру орыңдарынан, түткыннан немесе қамаудан қашу) 359, 360-
баптарыңда көзделген қылмыстар туралы істер бойынша анықтауды істі қозғаған
органның өзі немесе әділет органдары не ішкі істер органдары жүргізеді.
Ұлттық қауіпсіздік комитеті шекаралық қьrзметі анықтаушылары қазақстан
Республикасы Қылмыстық кодекстің 331бабының І-бөлігіңде (ҚР мемлекеттік
шекарасын заңсыз қасақана кесіп өту) көзделген қьrлмыстар туралы анықтау
жүргізеді.
Мемлекеттік өртке қатысты қызмет органдары денсаулыққа байланысты зиян
келтіруге байланысты немесе өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін бұзу
нәтижесіңде мүлікке үлкен мөлшерде залал келтіру қьшмыстары туралы,
қьrлмыстық істер бойынша анықтау жүргізеді (ҚР қк 256-бап).
Қылмыстық кодекстің 209-бабының l-бөлігіңде (экономикалықконтрабаңда),
250-бабыньщ l-бөлігіңде (айналыстағы заттардан немесе айналысқа тыйым
салынған заттардан алынған контрабаңдасы) көзделген қьшмыстар туралы істер
бойынша анықтауды қылмыстық істі қозғаған ішкі істер органдары қаржы
полициясы, немесе кедендік органдар жүргізеді.
Анықтауға тән ерекше жеке мән-жайлардан басқа анықтау алдьrн ала
тергеу үшін қьmмыcтық іс жүргізу заңдарыңда көзделген жалпы ережелер
бойынша жүргізіледі.
Дербес жағдайда қьшмыстық іс бойынша анықтау қылмыстық істі қозғау
туралы қаулы шығарьrлған сәттен бастап қылмыстық істі сотқа жіберу үшін
прокурорға өткізгенге дейін 10 тәулік мерзімде аяқталуы тиіс. Егер
анықтаушы бұл мерзім ішіңде істі толық аяқтап үлгірмеген жағдайда анықтау
органының бастығы мерзімді 30 тәулікке дейін ұзартуы мүмкін. Бұңдай
жағдайда анықтаушы анықтау мерзімін ұзарту туралы дәлелденген қаулы
жасайды. Көшірмесін 24 сағат ішіңде прокурорға жібереді.
Бұдан басқа анықтау мерзімі ішіңде анықтаушы іске маңызы бар мән-
жайларды анықтау үшін тергеу әрекеттерін жүргізуі мүмкін. қылмыс жасауға
күдікті адам бұрын соттылығы бар немесе жоқ екендігі туралы анықтама, жұмыс
не оқу орнынан мінездеме басқа да іске қатысы бар материалдарды сұратып
алдырады. Жәбірленуші мен куәлардан жауап алынғандығын анықтайды.
Жәбірленушіден, куәгерден ауызша түрде жауап алыну мүмкіндігі
анықтаудың сипатгы ерекшелігі болып табылады. Бірақ оны нәтижесі
жәбірленушінің куәнің қылмысқа қатысы бар, анықтау кезінде қажет болатын,
анкеталық мәліметтері көрсетілген анықтамамен рәсімделеді. Жәбірленушіден,
куәгерден жауап алу туралы анықтама іс материалдарына қоса тігіледі және ол
анықтау ісін жүргізу кезінде алдын ала тергеуде немесе сот талқылауы
барысында одан жауап алу үшін негіз болып табылады.
Анықтау өндірісі аяқталысымен істе бар дәлелдер мен дәйектемелерді
негізге ала отырып, анықтаушы айыптау хаттамасын жасайды. Хаттамада оны
жасаған уақыты мен орны, хаттама жасаған анықтаушының аты, әкесінің аты,
тегі көрсетіледі; қылмыс жасау мән-жайлары түгел баяндалады; айыпкер туралы
мәліметтер, іске қатысы бар деп есептелген басқа да мән-жайлар айыпкерді
жауаптылыққа тарту жөніндегі Қылмыстық кодекстің бөлігі, бабы, тармақтары
көрсетіледі.
Айыптау хаттамасына анықтау барысында алынған барлық материалдар,
сонымен қатар сотқа шақыруға қажет деп танылған адамдар тізімі қоса
тігіледі.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 287-бабьmың 2-бөлігінде сәйкес өзіне
айыптау хаттамасын жасаған адам айыптаушы деп танылады. Айыптау органының
бастығы (оған жататындар: бас басқарма, басқарма, бөлім, бөлімше және басқа
анықтау органының қүрылымдық бөлімше бастықтары) өз өкілеттігі шеңберінде
істі материалдарымен қоса прокурорға жолдау үшін бекітуге немесе оны
бекітпеуге қүқығы бар.
Айыптау хаттамасын анықтау органының бастығы бекіткеннен кейін істің
барлық материалдарын танысу үшін айыпталушыға және оның қорғаушысына
үсынылады. Өтініші бойынша жәбірленушіге және оның өкіліне таныстырады. Бұл
жөнінде айыптау хаттамасына сәйкесті белгі түсіріледі. қолдары қойылады.
Бұл кезде айыптау хаттамасының көшірмесін анықтаушы, айыпталушыға қолхат
арқылы береді. Барлық қажетті іс жүргізу әрекеттері іс жүргізіліп болған
соң айьmтау хаттамасы барлық іс материалдарымен бірге тексеру және сотқа
жолдау үшін прокурорға жіберіледі.
§ 2. Алдынала тергеудің орны, басталуы, аяқталуы
Кылмыстық процестің сатысына дейінгі алдын ала тергеудің мәні бұл
уақыт кезеңінде қылмыстық ізге түсу органының бүкіл қызметі істі ашу мен
тергеуге жүмсалатьmдығында.
Алдын ала тергеудің жалпы талабына жататындар: заңдылық, жан-жактылық,
толықтылық, өндірістегі бірқатар жалпы талаптарды сақтауға байланысты
болатын алдын ала тергеудің объективтілігі. Олар өзін заңмен белгіленген
және қылмыстық іс жүргізу қызметінің осы түрінің өзіне тән ерекшеліктерін
белгілейтін қылмыстық іс жүргізу принциптеріне байланысты ережелер оған
қойылатын өте маңызды талаптар ретінде көрсетеді. Қылмыстың мән-жайын ең
қысқа мерзімде және күш пен құралды өте аз жұмсау арқылы белгілеу алдын ала
тергеу шарттарының бірі. Сонымен бірге шарттар жеке адам мен азаматтьщ
қүқығы мен бостандығына кепілдік жасайды, мүмкін болатын қателердің алдын
алады, болдырмайды.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі сонымен қатар тергеу шарттарына,
талаптарына мыналдарды жатқызады:
- тергелу реті (ҚР ҚІЖК 192-бап);
- алдын ала тергеу жүргізілетін жер (ҚР ҚІЖК 193-бап);
- қылмыстық істерді біріктіру (ҚР ҚІЖК 48-бап);
- қылмыстық істі ажырату (ҚР ҚІЖК 49-бап);
- алдын ала тергеу өндірісінң басталуы (ҚР Қ1ЖК 194-бап);
- алдын ала тергеудің аяқталуы (ҚР ҚІЖК 195-бап);
- өтінішті мәлімдеу және шешудің міндеттілігі (276-бап);
- алдын ала тергеу мен анықтау деректерін жария етуге жол
бермеу (ҚР қІЖК 205-бап).
Алдьm ала тергеудің міңдеттері - бұл қылмысты тез және толық ашу, оны
жасаған адамды табу және бөлектеу. Әрбір іс бойынша алдын ала тергеу жан-
жактылық, толықтық, объективтілік және істің мән-жайын зерттеудің
шапшандығы сияқты талаптарға жауап беруі қажет. Алдын ала тергеудің сапасын
арттыру мақсатында эаңдылықгы қатаң сақтау қажет. Ең алдымен қылмыстық
жауаптылыққа кінәлілерді дер кезінде тартуды тергеу әрекеттерін жекелеп
және олардың барлығын біріктіріп жүргізу тәртібін реттейтін қылмыстық іс
жүргізу нормаларын сақтау.
Сонымен қатар тергеу барысында кінәлі адамның айыбын айғақтайтын да
ақтайтын да немесе айыпты жауапкершілігін жеңілдететін де мән- жайлардың
ашылуы және зерттелуі мүмкін. Тергеу оргаңдарына қылмыс жасауға
итермелейтін себептер мен мән-жайларды ашу, одан әрі оны болдырмаудың алдын
алу шараларын қабылдау міңдеті жүктелген.
Сонымен бірге алдьrн ала тергеу қылмыс кезіңде келтірілген материалдық
шығыңды өңдіруді қамтамасыз ету жөніңдегі дер кезіңде шаралар қабылдауға
бағытталған.
Тергеуде болу - заң алдьrн ала тергеуді немесе анықтауды қаңдайда
болмасын органның өкілеттігіне жатқызуына байланысты болатьrн қылмыстық
істер белгілерінің жиынтығы. Әдебиетгерде тергеуде болуды төмеңдегіше бөлу
қабьтданған: заттық (тектік), аймақтық, дербес баламалылық (аралас) және
қылмыстық істердің байланысы бойынша.
Осы белгілерге байланысты тергеуде болу ведомстволардың тергеушілер
мен анықтау оргаңдарына бөлініп беріледі.
Заттық, тектік белгі. қылмыстық істің тергелуде болуы қьшмыстың тегіне
байланыстьшығьrн оның сипаты мен ауырлық деңгейін анықтауға мүмкіңдік
береді. Сәйкесті түрде әрбір алдьrн ала тергеу органына оның өкілеттілігіне
жаткызылатын қылмыстар тізімі қатаң белгіленген.
Аймақтық белгі. Бұнда тергеуде болу алдын ала тергеу жүргізудің
орнымен анықталады және қылмыс жасалған жерді көрсетеді (ҚР ҚІЖК 192-бап).
Дербестік белгі. Тергеуде болу күдікті немесе айыпталушы адамның жеке
басының лауазымдық немесе қызметгік жағдайына мемлекеттегі ерекше қүкықтық
статус жағдайына байланысты анықталады (ҚР ҚІЖК 53-бап). Бұдан басқа да
жасы толмағаңдардың, дене және психикалык жетіспеушілігі бар адамдардың
барлық қылмыстары жөніндегі істерді ішкі істер бөлімінің тергеушілері
тергейді (ҚР қІЖК 191-бап, 2-бөлік).
Аралас белгісі бар тергеуде болуы осы қылмыстың кім ашуына байланысты
бірқатар қьшмыстарды осы қылмысты ашқан басқа тергеушілердің тергеуіне
мумкіңдік береді.
Істердің байланыстылығы бойынша тергеуде болу жасалған кылмысқа бір
немесе бірнеше адамды айьmтау бойьrнша бірнеше алдын ала тергеу
органдарындағы тергелудегі істерді бір өңдіріске біріктіру болып табьшады.
Қылмыс жасалған жер (қр қІЖК 193-бап). қоғамға қауіпті зардаптын
басталған жерінен тәуелсіз оның аяқталған жері қылмыс жасалған жер болып
есептеледі. Қылмыс жасалған жерді дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайда
алдьrн ала тергеу (бұл жерді толық ашу сәтіне дейін) қылмыс болған жерде
немесе зардаптың жасалуы басталған жерде жүргізіледі. Тергеуші қызметінің
жері деп өдетте оған алдьrн ала тергеу жүргізу тапсырьшған аймақ (аудан,
қала, т.б.) айтылады.
Алдын ала тергеу өндірісінің басталуы. Алдын ала тергеу тек қана
қылмыстық іс қозғалғаннан кейін басталады. Жалпы тәртіп бойынша қылмыстық
іс қозғалғанға дейін тергеу іс әрекеттерін жүргізуге (оқиға болған орыңды
тексеруден басқа) тыйым салынады.
Алдын ала тергеу мерзімі. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 196-бабына
сәйкес алдын ала тергеу мерзімі тек қылмыстық істі қозғау туралы қаулы
шығарьшған сәттен есептеледі. Тергеуші мен анықтаушы қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 64, 67-баптарыңда анықталған өз өкілеттігі шеңберіңде қылмыстық
істі қозғайды және оны қылмыс қозғалған күннен бастап екі ай мерзімінен
кешіктірмей аяқтауы тиіс. Бұл мерзім ішіне қылмыстық істі қозғау сәтінен
бастап, істі айьштау қорытыңдысымен прокурорға жолдағанға немесе
медициналық сипаттағы шара қолдану туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz