ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны
Кіріспе
1. ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
4. ҚР Парламентінің өкілеттігі және оның ұйымдастыру нысанын жүзеге асыру
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
4. ҚР Парламентінің өкілеттігі және оның ұйымдастыру нысанын жүзеге асыру
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған “бір буынды” өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді орган ретінде 1937 жылғы КСР Конституциясымен белгіленеді.
ҚР-ның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін жариялады. Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір қадам жасалды.
ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. ҚР-ның Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес, Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып табылады. Мұндай нысандама ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі сипаттамасынан ерекшеленеді. ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып есептелмейді. Себебі Конституцияда көзделген жағдайда Президент заң шығару қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап айтқан жөн. парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдамай алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі жағдайдың екеуінде де Пнрезиденттің заң шығару өкілеттігі уақытша сипатта болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
ҚР-ның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін жариялады. Осының нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір қадам жасалды.
ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. ҚР-ның Парламенті жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді демократия органы ретінде де өмірге келді. Халық тікелей ғана емес, Парламент арқылы да өзінің саяси еркін білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган да болып табылады. Мұндай нысандама ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясының Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі сипаттамасынан ерекшеленеді. ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясында Парламент бірден-бір заң шығарушы орган болып есептелмейді. Себебі Конституцияда көзделген жағдайда Президент заң шығару қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң шығарушылық қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта болатындығын да атап айтқан жөн. парламент өзінің заң шығару өкілеттігін берген жағдайда ғана Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру заңдарды шұғыл қабылдамай алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық шығаруға құқылы. Екі жағдайдың екеуінде де Пнрезиденттің заң шығару өкілеттігі уақытша сипатта болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң шығару органы болып табылады.
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жыл 30 тамыз.
5. “Қазақстан Республикасының конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Қазақстан Республикасының Заңы, 1998 жыл 7 қазан
6. “Қазақстан Республикасының конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Қазақстан Республикасының «Егемен Қазақстан» Астана, Ақорда, 2007 ж. мамырдың 21-і. №254-III ҚРЗ.
7. “Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы” Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы, 1995 жыл 16 қазан.
Оқу құралдары:
1. Н. Ә. Назарбаев Қазақстан-2030. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы Егемен Қазақстан, 11.10.1997ж.
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 6 ақпан 2008 ж.
3. 2007 ж. Назарбаев Н.А. Обращение к студенческой молодежи Казахстана. Казахстанская правда, 06.01.1998г.
4. Назарбаев Н.А. На пороге ХХ1 века, Алматы, 1996г.
5. “Қазақстан Республикасының конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Қазақстан Республикасының Заңы, 1998 жыл 7 қазан
6. “Қазақстан Республикасының конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” Қазақстан Республикасының «Егемен Қазақстан» Астана, Ақорда, 2007 ж. мамырдың 21-і. №254-III ҚРЗ.
7. “Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы” Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы, 1995 жыл 16 қазан.
Оқу құралдары:
1. Н. Ә. Назарбаев Қазақстан-2030. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы Егемен Қазақстан, 11.10.1997ж.
2. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы, 6 ақпан 2008 ж.
3. 2007 ж. Назарбаев Н.А. Обращение к студенческой молодежи Казахстана. Казахстанская правда, 06.01.1998г.
4. Назарбаев Н.А. На пороге ХХ1 века, Алматы, 1996г.
Жоспар:
Кіріспе
1. ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын
орны.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
4. ҚР Парламентінің өкілеттігі және оның ұйымдастыру нысанын жүзеге асыру
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған “бір
буынды” өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді
орган ретінде 1937 жылғы КСР Конституциясымен белгіленеді.
ҚР-ның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті
заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін жариялады. Осының
нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір қадам
жасалды.
ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-
бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін
жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. ҚР-ның Парламенті
жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді демократия органы ретінде де өмірге
келді. Халық тікелей ғана емес, Парламент арқылы да өзінің саяси еркін
білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган
да болып табылады. Мұндай нысандама ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясының
Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі сипаттамасынан
ерекшеленеді. ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясында Парламент бірден-бір заң
шығарушы орган болып есептелмейді. Себебі Конституцияда көзделген жағдайда
Президент заң шығару қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң
шығарушылық қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта
болатындығын да атап айтқан жөн. парламент өзінің заң шығару өкілеттігін
берген жағдайда ғана Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру
заңдарды шұғыл қабылдамай алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық
шығаруға құқылы. Екі жағдайдың екеуінде де Пнрезиденттің заң шығару
өкілеттігі уақытша сипатта болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң
шығару органы болып табылады.
1. ҚР Парламент және ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны.
Қазақстан Республикасының Парламенті-Қазақстан Республикасының
жоғары өкілді және заң шығарушы органы. Қазақстан Республикас ы
Конгституцияс ының 49 бабына сәйкес Парламент-Республиканың заң шығару
қызметін жүзеге асыратын ең жоғары өкілді органы болып табылады.
Конституциялық құқық и нститутының бірі ретіндегі Парламент тарихы
тым әріден басталады. Мәселен, ағылшын Парламенті тіпті ХІІ-ХІІІ
ғасырларда пайда болған. Конституциялық қоғамға басшылық жасаудың белгілі
бір жүйесі ретіндегі парламентаризм тари хысонау буржуазиялық революция
кезеңдерінен бастау алады.
Өкілдік принципі Қазақстан Рес публикасы Парламентінің сайлау жолымен
құрылатындығынан көрінеді.
Парламент қызметінің конституциялық-құқықтық негізі Қазақстан
Республикасы Конституция сының VІ бөлімі, Қазақстан республикасының 1995
жылғы 16 қазандағы Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы
конституциялық заңы, Қазақстан республикас ының 1997 жылғ 7 мамырдағы
Қазақстан Республикасы Парламентінің комитеттері мен комиссиялары туралы
Заңы болып табылады.
Конституция Парламентті заң шығарушы орган ретінде сипаттайды,
Парламенттің заңшығарушылық қызметі арқылы құқық тәртібін заңды тану
негізі ретінде халықт ық егемендік принци пі іске асырылады. Соның
нәтижесінде Парламент ел өмірін заңды түрде реттейді және құқықтық
мемлекет құруға ықпал етеді.
Парламентті заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган деп т ану
Қазақстан Республикасының барлық заңдары Парламенттің қарауынан өтіп,
қолдауын т абуы керек дегенді білдіреді. Дегенмен Парламенттің Қазақстан
Республикасындағы заң шығарушы бірден-бір орган емес екендігін айта кету
керек. Мұнда өкілеттіктер Президентте де, Қазақстан халқынгжа да бар.
Соңғысы заңдарды респбликалық референдум жолымен қабылдайды.
Конституция Парламентке заң шығарушы өкілеттіктер берген.
Конституцияның 53-бабына сәйкес Парламент Палаталардың бірлескен
отрысында:
• Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға
өзгерутлер мен толықтырулар енгізеді;
• конституциялық заңдар қабылдайды, оларға өзгертулер мен толықтырулар
енгізеді;
• Республика президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заң баптары
бойынша қайталап талқылау мен дауысқа салуды
өткізеді.
Президентке әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің
даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін береді.
Парламенттің заң шығарушылық қызметі тек бірлескен отырыстарда ғана
емес, сондай-ақ Палаталардың бөлек отырыстарында да, алдымен Мәжілісте,
содан кейін Сенатта талқылаудан өтіп, Парламентте заңды қабылдау жолымен
іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Парламент қызметінің белгілі
бір нысанын белгілейді. Бұл қызметтің құқықтық өрісі Конституцияның 61-
бабының 1-тарм ағында жан-жақты баяндалған.
Парламент қызметінің негізгі ұйымдық нысаны сессия болып табылады.
Парламент сессияс ы оның Палаталарының бірлескен отырыстары түрінде
өткізіледі. Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Репсубликас ының
Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен
кешіктірмей шақырады. Парламенттің кезекті сессиялары жылна бір рет,
қыркүйектің бірінші жұмыс күнінен басталып, маусымның соңғы жұмыс күні
басталады.
Заң шығару қызметімен бірге Прадамент, шектеулі көлемде болса да,
атқарушы билікті қызметін де бақылай алады. Парламент республиканың
бюджетін және оның орындалу жөнінде Үкімет пен Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі Есеп комитетінің есебін бекітеді, бюджетке
өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Парламент Үкіметтің бағдарламасын
мақұлдауы немесе қабылдамай тастауы және Үкіметтің қызметіне сенімсіздік
білдіруі мүмкін.
ҚР Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі Палаталық (Сенат,
Мәжіліс) құрылымын бекітті. Мәжіліс ҚР барлық азаматтарының тілегін
білдіреді, яғни Мәжіліс депутаттары жалпы сайлауларда сайланады. Сенатқа
депутаттардың бір бөлігі жанама сайлау арқылы сайланады, енді бір бөлігі
Президент тағайындайды. Сенат депуттары әкімшілік-аумақтық бірліктердің
мүдделерін, жергілікті пікірлерді білдіреді. Сонымен бірге Сенат – бүкіл
республика органы. Сондықтан Мәжіліс қабылдаған заң жобасы Сенат
мақұлдағаннан кейін күшіне енеді.
ҚР Парламентінің Палаталарына айрықша өкілеттіктер берілген, олар өз
құзіретіндегі мәселелрді дерьес шеше алады. Конституция Парламент
Палаталарының бірлескен отырысының құзіретіндегі мәселелерді қарастырған
(53-бап). ҚР Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында мемлекеттің
айтарлықтай кең көлемді мәселелерін қарап, шеше алады. Турасын айтқанда,
Қазақстан Парламенті қызметінің ерекшеліктерінің бірі осында болса керек.
Бұл Парламенттің құзіретіне ықпал етеді. Парламент Палаталарының бірлескен
отырыстарының қарауына жатқызылатын мәселелер тізбесі белгіленген.
Қазақстан Республикасы Конституциясы Парламенттің құзыреті ұғымы туралы
ойларды тұтастай жинақтайды.
Қазақстан Республикасының Парламенті-Қзақстан Республикасының жоғары
өкілді және заң шығарушы органы. ҚР Конституциясының 49-бабына сәйкес
Парламент – Республиканың заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғары
өкілді органы болып табылады.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі .
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс депутаттарының
өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің өкілеттігі оның
бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі сайланған
Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады. Бұл орайда
Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының кезектілігімен
айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті сайланған Мәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін
қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика
Президенті тағайындайды.
Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті
депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.
Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Парламент тұрақты
негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат конституциялық зайда белгіленген тәртіппен әр облыстан
республикалық маңызы бар қаладан және ҚР-ның астанасынан екі адамнан
өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
Сенат төте емес, жанама сайлау арқылы құралады. Сенат депутаттарын
сайлау тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республіка
астанасының барлық өкілдікті органдары депутаттарның бірлескен отырыснда
жүргізіледі.
Мәжіліс жетпіс жеті депутаттан тұрады. Алпыс жеті депутат
Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын және
шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты аумақтық сайлау округтері
бойынша сайланады. Он депутат бара-бар өкілдік жүйесі бойынша және біртұтас
жалпыұлттық сайлау округінің аумағы бойынша партиялық тізімдер негізінде
сайланады.
Парламент депутаты бір мезгілде екі Палатаға бірдей мүше бола алмайды.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі- алты жыл. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзімі- бес жыл.
Қазақстан Республикасы Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі
Палаталық (Сенат және Мәжіліс) құрылымын бекітті. Мәжіліс Қазақстан
Республикасының барлық азаматтарының тілегін білдіреді, яғни Мәжіліс
депутаттары жалпы сайлуларда сайланады. Сенатқа депутаттардың бір бөлігі
жанама сайлау арқылы сайланады, енді бір бөлігін Президент тағайындайды.
Сенат депутаттары әкімшік-аумақтық бірліктердің мүдделерін, жергілікті
пікірлерді білдіреді. Сонымен бірге Сенат – бүкіл республика органы.
Сондықтан Мәжіліс қабылдаған заң жобасы Сенат мақұлдағаннан кейін күшіне
енеді.
Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталарына айрықша өкілеттіктер
берілген, олар өз құзыретіндегі мәселелерді дербес шеше алады. Конституция
Парламент Палаталарының бірлескен отырысының құзыретіндегі мәселелерді
қарастырыған (53-бап). Қазақстан Республикасы Парламент Палаталары
бірлескен отырыстарында мемлекеттің айтарлықтай кең көлемінде мәселелерін
қарап, шеше алады. Турасын айтқанда, Қазақстан Парламенті қызметінің
ерекшеліктерінің бірі осында болса керек. Бұл Парламенттің құзыретіне ықпал
етеді. Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарының қарауына
жатқызылатын мәселелер тізбесі белгіленген. Қазақстан Республикасы
Конституциясы Парламенттің құзыреті ұғымы туралы ойларды тұтастай
жинақтайды.
Жоғарыда көрінгендей: 1) Парламенттің Сенат пен Мәжілістің бірлескен
және жеке отырыстарында жүзеге асырылатын құзыреті;
2) Сенаттың қатаң құзыреті;
3) Мәжілістің қатаң құзыреті бар.
Мәжіліс пен Сенат үшін әр түрлі құзыреті белгілей отырып, Конституция
Парламент қызметінің тежемелік және тепетендік жүйесін құрады. Атқарушы
биліктің болуы мүмкін қарама-қарсы тұрудың, даурықпалыққа әуестенуінің
жолын кесу мақсатында Сенатқа Мәжіліске қатысты шектеушілік мүмкіндік
берілген. Мұны белгілі бір деңгейде түсінуге болады, өйткені өкілді
органдарға бұрынғы кездері қалыптасқан сенімсіздік әлі күнге дейін жалғасып
келеді. Оның үстіне 12-13-сайланған Жоғарғы Кеңестердің таратылуы жоғары
өкілді органның беделін көтерген жоқ. Мемлекеттік биліктің жоғары
органдарына қатысты халықтың саяси сенімінің бәсендеуі Парламент
Мәжілісінде өткен соңғы сайлауда да сезілді (1995 ж.). тіпті ресми адамдар
Мәжіліс сайлауының өтпей қалу мүмкіндігі туралы қауіп айтты. Мұндай
жағдайда Мәжіліс депутаттары өздірін қабілетілігін дәлелдеу үшін мемлекет
ісіндегі жағдайға негізінен жауап беру атқарушы билікпен текетіреске түсуі
мүмкін. Заң жобалары негізінен Үкіметтің бастамасы бойынша
енгізілетіндіктен Мәжіліс оны зор ынтамен қабылдап, оған сын тұрғасынан
қарайды. Тәжірибе көрсеткендей, Сенат Мәжіліске қатысты тежемелік жүйесін
мемлекеттік билік тармақтары арасындағы қарама-қарсылыққа жол бермеу
мақсатына пайдалануға тырысады. Сонымен бірге, Парламентке ауыр жұмыс
жүктелген. Ол бұрын қалыптасқан белгілі бір сенімсіздікті еңсеруге
ұмтылатынын, халықтың қазіргі көкейкесті міндеттерін шешуге, өзінің заң
шығарушылық қызметінде қоғамның прогрессивті дамуының құқықтық базасын
жасауға ынталы екендігін көрсетуі тиіс. Қазақстанда бұрын болмаған
парламенттік дәстүрдің қалыптасуы Парламентке, оның жемісті заң шығару
қызметіне байланысты. Бұған мемлекетті, қоғамды нығайтқысы, адамдарды
өмірін жақсартқысы келетін барлық саяси күштер мүдделі болуы тиіс. Айналып
келгенде, Парламент мемлекеттік билік тармақтарының бірі ретінде
демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет құруда маңызды орны алады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1)депутаттардың бір бөлігі әр облыс
тан,. Республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиіс інше облыстардан, республикалық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлық өкілетті органдары депутаттарының бірлескен
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2)Сенаттың жеті депутатын
Республика президенті Парламент өкілеттігі мерзімінен тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайндалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің қалған мерзіміне Сенат депут аттарын тағайындайды.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау
комиссиясының ұсынуымен депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған,
соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз,
қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және
Конституция мен осы Конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда
тоқтатылады.
Парламент Мәжілісінің Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлаған
депутаттарының өкілеттігі оның шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы
мүмкін.
Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика
Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып
табылатын таңдаушылардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты
депутаттарының өкілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен
бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан
немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғатын негіздердің
басталу фактісін көрсетіп қаулы қабылдайды және Парламенттің тиісті
Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтату туралы
ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.
Орталық сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы
тиісті Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатады.
Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 4, 5 және 7-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
тиісті адамның Парламент депутатының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі
фактіні көрсетіп қаулы қабылдайды.
Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
Парламент депутаттарының кон ституцилық-құқықтық мәртефесі
Конституцияның 52-бабы және Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы Конституциялық заңның V тарауымен реттеледі. Осы заңға және
Конституцияға сәйкес:
1. Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен, соның ішінде
аманатпен немесе тапсырмамен байланысты емес және Парламентке өз нанымы
бойынша дауыс береді.
2. Депутаттың өкілеттігі оны Республикалық Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады. Парламенттің бірінші
сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында депутаттар Қазақстан
халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал қызмет етуге, ҚР-ның
тұтастығы мен тәуелсіздігін нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына
қатаң бағынуға, өзіме жүктелген депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен
атқаруға ант етемін”. Антты Президент қабылдайды және ант беру Республика
Үкіметі, Конституциялық Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-
Президенттерінің қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
3. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге
де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлікпен шұғылдануға, комерциялық ұйымның басшы
органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ. Осы
ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау комиссиясының ұсынуымен
депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
4. Парламент депутатының өкілеттігі ол орнынан түскен, депутат іс-
әрекетіне қабілетсіз деп таныған, Парламент таратылған жағдайларда және
Конституциямен көзделген өзге де реттерде тоқтатылады. Парламент депутаты
оған қатысты соттың айыптау үкімі күшіне енгізілген, ҚР-нан тысқары
жерлерге тұрақты қоныс аударған кезде өз мандатынан айрылады. Депутаттық
өкілеттікті тоқтату немесе одан айыру туралы шешімді Республика Орталық
сайлау комиссиясының ұсынуымен Парламенттің тиісті Палатасы өз депутаттары
жалпы санының көпшілік даусымен қабылдайды.
Депутатқа ешкімнің тиіспеу құқығы
1. Парламент депутатын оның өкілеттік мерзімі ішінде тұтқынға алуға,
күштеп әкелуге, сот тәртібімен белгіленген әкімшілік жазалау щараларын
қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерден
өзге, тиісті Палатаның келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
2. Депутатты қылмыстық жауапқа тартуға, қамауға алуға немесе сот
тәртібімен белгіленген әкімшілік жазалау шараларын қолдануға келісім алу
үшін Бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. ҚР Парламенті және оның ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын
орны.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
4. ҚР Парламентінің өкілеттігі және оның ұйымдастыру нысанын жүзеге асыру
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Парламент Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес деп аталған “бір
буынды” өкілетті органының орнына келді. Жоғарғы Кеңес жоғары өкілді
орган ретінде 1937 жылғы КСР Конституциясымен белгіленеді.
ҚР-ның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы заң мемлекеттік билікті
заң шығару, атқару және сот тармақтарына бөлу принципін жариялады. Осының
нәтижесінде Парламент және парламентаризм құруға қарай маңызды бір қадам
жасалды.
ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясы Жоғарғы Кеңесті республиканың бірден-
бір заң шығарушы және өкілді органы деп таныды.
ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару қызметін
жүзеге асыратын жоғары өкілді орган ретінде сипаттайды. ҚР-ның Парламенті
жоғары өкілді орган ретінде де, өкілді демократия органы ретінде де өмірге
келді. Халық тікелей ғана емес, Парламент арқылы да өзінің саяси еркін
білдіреді.
Парламент, сондай-ақ заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган
да болып табылады. Мұндай нысандама ҚР-ның 1993 жылғы Конституциясының
Жоғарғы Кеңестің бірден-бір заң шығарушы орган ретіндегі сипаттамасынан
ерекшеленеді. ҚР-ның 1995 жылғы Конституциясында Парламент бірден-бір заң
шығарушы орган болып есептелмейді. Себебі Конституцияда көзделген жағдайда
Президент заң шығару қызметін атқара алады. Сонымен бірге Президенттің заң
шығарушылық қызметінің өкілеттік берілген және тәуелділік сипатта
болатындығын да атап айтқан жөн. парламент өзінің заң шығару өкілеттігін
берген жағдайда ғана Президент заң қабылдай алады. Егер Парламент зәру
заңдарды шұғыл қабылдамай алмайтындай болса Президент заң күші бар Жарлық
шығаруға құқылы. Екі жағдайдың екеуінде де Пнрезиденттің заң шығару
өкілеттігі уақытша сипатта болады. Парламент тұрақты жұмыс істейтін заң
шығару органы болып табылады.
1. ҚР Парламент және ҚР мемлекеттік органдар жүйесіндегі алатын орны.
Қазақстан Республикасының Парламенті-Қазақстан Республикасының
жоғары өкілді және заң шығарушы органы. Қазақстан Республикас ы
Конгституцияс ының 49 бабына сәйкес Парламент-Республиканың заң шығару
қызметін жүзеге асыратын ең жоғары өкілді органы болып табылады.
Конституциялық құқық и нститутының бірі ретіндегі Парламент тарихы
тым әріден басталады. Мәселен, ағылшын Парламенті тіпті ХІІ-ХІІІ
ғасырларда пайда болған. Конституциялық қоғамға басшылық жасаудың белгілі
бір жүйесі ретіндегі парламентаризм тари хысонау буржуазиялық революция
кезеңдерінен бастау алады.
Өкілдік принципі Қазақстан Рес публикасы Парламентінің сайлау жолымен
құрылатындығынан көрінеді.
Парламент қызметінің конституциялық-құқықтық негізі Қазақстан
Республикасы Конституция сының VІ бөлімі, Қазақстан республикасының 1995
жылғы 16 қазандағы Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы
конституциялық заңы, Қазақстан республикас ының 1997 жылғ 7 мамырдағы
Қазақстан Республикасы Парламентінің комитеттері мен комиссиялары туралы
Заңы болып табылады.
Конституция Парламентті заң шығарушы орган ретінде сипаттайды,
Парламенттің заңшығарушылық қызметі арқылы құқық тәртібін заңды тану
негізі ретінде халықт ық егемендік принци пі іске асырылады. Соның
нәтижесінде Парламент ел өмірін заңды түрде реттейді және құқықтық
мемлекет құруға ықпал етеді.
Парламентті заң шығару қызметін жүзеге асыратын орган деп т ану
Қазақстан Республикасының барлық заңдары Парламенттің қарауынан өтіп,
қолдауын т абуы керек дегенді білдіреді. Дегенмен Парламенттің Қазақстан
Республикасындағы заң шығарушы бірден-бір орган емес екендігін айта кету
керек. Мұнда өкілеттіктер Президентте де, Қазақстан халқынгжа да бар.
Соңғысы заңдарды респбликалық референдум жолымен қабылдайды.
Конституция Парламентке заң шығарушы өкілеттіктер берген.
Конституцияның 53-бабына сәйкес Парламент Палаталардың бірлескен
отрысында:
• Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға
өзгерутлер мен толықтырулар енгізеді;
• конституциялық заңдар қабылдайды, оларға өзгертулер мен толықтырулар
енгізеді;
• Республика президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заң баптары
бойынша қайталап талқылау мен дауысқа салуды
өткізеді.
Президентке әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің
даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін береді.
Парламенттің заң шығарушылық қызметі тек бірлескен отырыстарда ғана
емес, сондай-ақ Палаталардың бөлек отырыстарында да, алдымен Мәжілісте,
содан кейін Сенатта талқылаудан өтіп, Парламентте заңды қабылдау жолымен
іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Парламент қызметінің белгілі
бір нысанын белгілейді. Бұл қызметтің құқықтық өрісі Конституцияның 61-
бабының 1-тарм ағында жан-жақты баяндалған.
Парламент қызметінің негізгі ұйымдық нысаны сессия болып табылады.
Парламент сессияс ы оның Палаталарының бірлескен отырыстары түрінде
өткізіледі. Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Репсубликас ының
Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен
кешіктірмей шақырады. Парламенттің кезекті сессиялары жылна бір рет,
қыркүйектің бірінші жұмыс күнінен басталып, маусымның соңғы жұмыс күні
басталады.
Заң шығару қызметімен бірге Прадамент, шектеулі көлемде болса да,
атқарушы билікті қызметін де бақылай алады. Парламент республиканың
бюджетін және оның орындалу жөнінде Үкімет пен Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі Есеп комитетінің есебін бекітеді, бюджетке
өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Парламент Үкіметтің бағдарламасын
мақұлдауы немесе қабылдамай тастауы және Үкіметтің қызметіне сенімсіздік
білдіруі мүмкін.
ҚР Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі Палаталық (Сенат,
Мәжіліс) құрылымын бекітті. Мәжіліс ҚР барлық азаматтарының тілегін
білдіреді, яғни Мәжіліс депутаттары жалпы сайлауларда сайланады. Сенатқа
депутаттардың бір бөлігі жанама сайлау арқылы сайланады, енді бір бөлігі
Президент тағайындайды. Сенат депуттары әкімшілік-аумақтық бірліктердің
мүдделерін, жергілікті пікірлерді білдіреді. Сонымен бірге Сенат – бүкіл
республика органы. Сондықтан Мәжіліс қабылдаған заң жобасы Сенат
мақұлдағаннан кейін күшіне енеді.
ҚР Парламентінің Палаталарына айрықша өкілеттіктер берілген, олар өз
құзіретіндегі мәселелрді дерьес шеше алады. Конституция Парламент
Палаталарының бірлескен отырысының құзіретіндегі мәселелерді қарастырған
(53-бап). ҚР Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында мемлекеттің
айтарлықтай кең көлемді мәселелерін қарап, шеше алады. Турасын айтқанда,
Қазақстан Парламенті қызметінің ерекшеліктерінің бірі осында болса керек.
Бұл Парламенттің құзіретіне ықпал етеді. Парламент Палаталарының бірлескен
отырыстарының қарауына жатқызылатын мәселелер тізбесі белгіленген.
Қазақстан Республикасы Конституциясы Парламенттің құзыреті ұғымы туралы
ойларды тұтастай жинақтайды.
Қазақстан Республикасының Парламенті-Қзақстан Республикасының жоғары
өкілді және заң шығарушы органы. ҚР Конституциясының 49-бабына сәйкес
Парламент – Республиканың заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғары
өкілді органы болып табылады.
2. ҚР Парламентінің құрылымы, құрамы және құру тәртібі .
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең
жоғары өкiлдi органы.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс депутаттарының
өкілеттік мерзiмi - бес жыл. Кезекті сайланған Парламенттің өкілеттігі оның
бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі сайланған
Парламенттің біріншi сессиясы жұмысының басталуымен аяқталады. Бұл орайда
Парламент сайланымының кезектiлігі Mәжіліс сайланымының кезектілігімен
айқындалады. Парламенттің өкілеттік мерзімі кезекті сайланған Мәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзімімен айқындалады.
Парламенттiң және Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi Қазақстан
Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен мерзiмiнен бұрын
тоқтатылуы мүмкiн.
Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы Республика Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және
Республиканың басқа да заң актiлерiмен белгiленедi.
Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан:
Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.
Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың сайланатын
депутаттарының жартысы әрбір үш жылда қайта сайланады.
Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін
қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика
Президенті тағайындайды.
Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті
депутаттан тұрады.
Мәжілістің тоқсан сегіз депутаты саяси партиялардан партиялық тізімдер
бойынша бірыңғай жалпы ұлттық сайлау округінен жалпыға бірдей, тең және
төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы сайланады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды.
Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.
Сенат пен Мәжiлiс депутаттарын сайлау тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Парламент тұрақты
негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
Сенат конституциялық зайда белгіленген тәртіппен әр облыстан
республикалық маңызы бар қаладан және ҚР-ның астанасынан екі адамнан
өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенаттың он бес депутатын
Республика Президенті тағайындайды.
Сенат төте емес, жанама сайлау арқылы құралады. Сенат депутаттарын
сайлау тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республіка
астанасының барлық өкілдікті органдары депутаттарның бірлескен отырыснда
жүргізіледі.
Мәжіліс жетпіс жеті депутаттан тұрады. Алпыс жеті депутат
Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылатын және
шамамен сайлаушылардың саны тең бір мандатты аумақтық сайлау округтері
бойынша сайланады. Он депутат бара-бар өкілдік жүйесі бойынша және біртұтас
жалпыұлттық сайлау округінің аумағы бойынша партиялық тізімдер негізінде
сайланады.
Парламент депутаты бір мезгілде екі Палатаға бірдей мүше бола алмайды.
Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі- алты жыл. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзімі- бес жыл.
Қазақстан Республикасы Конституциясы бірінші рет Парламенттің екі
Палаталық (Сенат және Мәжіліс) құрылымын бекітті. Мәжіліс Қазақстан
Республикасының барлық азаматтарының тілегін білдіреді, яғни Мәжіліс
депутаттары жалпы сайлуларда сайланады. Сенатқа депутаттардың бір бөлігі
жанама сайлау арқылы сайланады, енді бір бөлігін Президент тағайындайды.
Сенат депутаттары әкімшік-аумақтық бірліктердің мүдделерін, жергілікті
пікірлерді білдіреді. Сонымен бірге Сенат – бүкіл республика органы.
Сондықтан Мәжіліс қабылдаған заң жобасы Сенат мақұлдағаннан кейін күшіне
енеді.
Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталарына айрықша өкілеттіктер
берілген, олар өз құзыретіндегі мәселелерді дербес шеше алады. Конституция
Парламент Палаталарының бірлескен отырысының құзыретіндегі мәселелерді
қарастырыған (53-бап). Қазақстан Республикасы Парламент Палаталары
бірлескен отырыстарында мемлекеттің айтарлықтай кең көлемінде мәселелерін
қарап, шеше алады. Турасын айтқанда, Қазақстан Парламенті қызметінің
ерекшеліктерінің бірі осында болса керек. Бұл Парламенттің құзыретіне ықпал
етеді. Парламент Палаталарының бірлескен отырыстарының қарауына
жатқызылатын мәселелер тізбесі белгіленген. Қазақстан Республикасы
Конституциясы Парламенттің құзыреті ұғымы туралы ойларды тұтастай
жинақтайды.
Жоғарыда көрінгендей: 1) Парламенттің Сенат пен Мәжілістің бірлескен
және жеке отырыстарында жүзеге асырылатын құзыреті;
2) Сенаттың қатаң құзыреті;
3) Мәжілістің қатаң құзыреті бар.
Мәжіліс пен Сенат үшін әр түрлі құзыреті белгілей отырып, Конституция
Парламент қызметінің тежемелік және тепетендік жүйесін құрады. Атқарушы
биліктің болуы мүмкін қарама-қарсы тұрудың, даурықпалыққа әуестенуінің
жолын кесу мақсатында Сенатқа Мәжіліске қатысты шектеушілік мүмкіндік
берілген. Мұны белгілі бір деңгейде түсінуге болады, өйткені өкілді
органдарға бұрынғы кездері қалыптасқан сенімсіздік әлі күнге дейін жалғасып
келеді. Оның үстіне 12-13-сайланған Жоғарғы Кеңестердің таратылуы жоғары
өкілді органның беделін көтерген жоқ. Мемлекеттік биліктің жоғары
органдарына қатысты халықтың саяси сенімінің бәсендеуі Парламент
Мәжілісінде өткен соңғы сайлауда да сезілді (1995 ж.). тіпті ресми адамдар
Мәжіліс сайлауының өтпей қалу мүмкіндігі туралы қауіп айтты. Мұндай
жағдайда Мәжіліс депутаттары өздірін қабілетілігін дәлелдеу үшін мемлекет
ісіндегі жағдайға негізінен жауап беру атқарушы билікпен текетіреске түсуі
мүмкін. Заң жобалары негізінен Үкіметтің бастамасы бойынша
енгізілетіндіктен Мәжіліс оны зор ынтамен қабылдап, оған сын тұрғасынан
қарайды. Тәжірибе көрсеткендей, Сенат Мәжіліске қатысты тежемелік жүйесін
мемлекеттік билік тармақтары арасындағы қарама-қарсылыққа жол бермеу
мақсатына пайдалануға тырысады. Сонымен бірге, Парламентке ауыр жұмыс
жүктелген. Ол бұрын қалыптасқан белгілі бір сенімсіздікті еңсеруге
ұмтылатынын, халықтың қазіргі көкейкесті міндеттерін шешуге, өзінің заң
шығарушылық қызметінде қоғамның прогрессивті дамуының құқықтық базасын
жасауға ынталы екендігін көрсетуі тиіс. Қазақстанда бұрын болмаған
парламенттік дәстүрдің қалыптасуы Парламентке, оның жемісті заң шығару
қызметіне байланысты. Бұған мемлекетті, қоғамды нығайтқысы, адамдарды
өмірін жақсартқысы келетін барлық саяси күштер мүдделі болуы тиіс. Айналып
келгенде, Парламент мемлекеттік билік тармақтарының бірі ретінде
демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет құруда маңызды орны алады.
Сенат екі тәсілмен қалыптасады: 1)депутаттардың бір бөлігі әр облыс
тан,. Республикалық маңызы бар қаладан және республиканың астанасынан екі
адамнан, тиіс інше облыстардан, республикалық маңызы бар қалалардан және
республика астанасынан барлық өкілетті органдары депутаттарының бірлескен
отырысында сайланатын депутаттардан тұрады; 2)Сенаттың жеті депутатын
Республика президенті Парламент өкілеттігі мерзімінен тағайындайды, Сенат
мүшелігіне тағайндалғандардың өкілеттігі алынған немесе тоқтатылған
жағдайда Президент 10 күндік мерзімде олардың орнына Парламент
өкілеттігінің қалған мерзіміне Сенат депут аттарын тағайындайды.
3. ҚР Парламент депутаттарының мәртебесі
Парламент депутатының өкілеттігі оны Республиканың Орталық сайлау
комиссиясы Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады.
Парламенттің бірінші сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында
депутаттар Қазақстан халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал
қызмет етуге, Қазақстан Республикасының тұтастығы мен тәуелсіздігін
нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына қатаң бағынуға, өзіме жүктелген
депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен атқаруға ант етемін”. Антты
Президент қабылдайды және ант беру Республика Үкіметі, Конституциялық
Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-Президенттерінің
қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы
төленетін өзге де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануға,
коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау
комиссиясының ұсынуымен депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған,
соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз,
қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және
Конституция мен осы Конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда
тоқтатылады.
Парламент Мәжілісінің Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлаған
депутаттарының өкілеттігі оның шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы
мүмкін.
Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика
Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Тиісінше облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және Республика
астанасының барлық мәслихаттары атынан өкілдік ететін депутаттар болып
табылатын таңдаушылардың бірлескен отырысында сайланған Парламент Сенаты
депутаттарының өкілеттігі осы таңдаушылардың шешімі бойынша мерзімінен
бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан
немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 3 және 6-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғатын негіздердің
басталу фактісін көрсетіп қаулы қабылдайды және Парламенттің тиісті
Палатасына Парламент депутатының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтату туралы
ұсыну енгізу туралы шешім қабылдайды.
Орталық сайлау комиссиясының ұсынуы негізінде Парламент Палатасы
тиісті Парламент депутатының өкілеттігін тоқтатады.
Парламент депутатының өкілеттігі осы баптың 4, 5 және 7-тармақтарында
көзделген негіздер бойынша тоқтатылған кезде Орталық сайлау комиссиясы
тиісті адамның Парламент депутатының өкілеттігін жоғалтқаны жөніндегі
фактіні көрсетіп қаулы қабылдайды.
Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
Парламент депутаттарының кон ституцилық-құқықтық мәртефесі
Конституцияның 52-бабы және Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
туралы Конституциялық заңның V тарауымен реттеледі. Осы заңға және
Конституцияға сәйкес:
1. Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен, соның ішінде
аманатпен немесе тапсырмамен байланысты емес және Парламентке өз нанымы
бойынша дауыс береді.
2. Депутаттың өкілеттігі оны Республикалық Орталық сайлау комиссиясы
Парламент депутаты ретінде тіркеген сәттен басталады. Парламенттің бірінші
сессиясында оның Палаталарының бірлескен отырысында депутаттар Қазақстан
халқына мынадай ант береді: “Қазақстан халқына адал қызмет етуге, ҚР-ның
тұтастығы мен тәуелсіздігін нығайтуға, оның Конституциясы мен заңдарына
қатаң бағынуға, өзіме жүктелген депутаттың мәртебелі міндетін абыроймен
атқаруға ант етемін”. Антты Президент қабылдайды және ант беру Республика
Үкіметі, Конституциялық Кеңесі мүшелерінің, Жоғарғы Соты судьяларының, экс-
Президенттерінің қатысуымен салтанатты жағдайда өткізіледі.
3. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға,
оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге
де жұмысты атқаруға, кәсіпкерлікпен шұғылдануға, комерциялық ұйымның басшы
органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ. Осы
ереженің бұзылуы Республика Орталық сайлау комиссиясының ұсынуымен
депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
4. Парламент депутатының өкілеттігі ол орнынан түскен, депутат іс-
әрекетіне қабілетсіз деп таныған, Парламент таратылған жағдайларда және
Конституциямен көзделген өзге де реттерде тоқтатылады. Парламент депутаты
оған қатысты соттың айыптау үкімі күшіне енгізілген, ҚР-нан тысқары
жерлерге тұрақты қоныс аударған кезде өз мандатынан айрылады. Депутаттық
өкілеттікті тоқтату немесе одан айыру туралы шешімді Республика Орталық
сайлау комиссиясының ұсынуымен Парламенттің тиісті Палатасы өз депутаттары
жалпы санының көпшілік даусымен қабылдайды.
Депутатқа ешкімнің тиіспеу құқығы
1. Парламент депутатын оның өкілеттік мерзімі ішінде тұтқынға алуға,
күштеп әкелуге, сот тәртібімен белгіленген әкімшілік жазалау щараларын
қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерден
өзге, тиісті Палатаның келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
2. Депутатты қылмыстық жауапқа тартуға, қамауға алуға немесе сот
тәртібімен белгіленген әкімшілік жазалау шараларын қолдануға келісім алу
үшін Бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz