Ақпараттық технологиялардың анықтамалары
1. Ақпараттық технология.
2. Жаңа ақпараттық технология.
3. Ақпараттық технология инструментариі.
4. Ақпараттық жүйедегі үрдіс
5. Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
6. Ақпараттық база
2. Жаңа ақпараттық технология.
3. Ақпараттық технология инструментариі.
4. Ақпараттық жүйедегі үрдіс
5. Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
6. Ақпараттық база
Технология сөзі грек тілінен аударғанда өнер, істей білу дегенді білдіреді, яғни бұл процесс дегеніміз іс-әрекет, қозғалыс.
Процесс, үрдіс деп белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жиынтығын айтады.
Стратегия процесі таңдаған адаммен және әр түрлі құралдар жиынтығының және әдістердің арқасында іске асу арқылы анықталады.
Процесс деп жиынтықпен анықталатын құралдардың, даярлаудың, күй жағдайдың өзгертулерінің, олардың қасиеттерінің, материалдың пішінінің заттық өндіріс технологиясын айтамыз. Технология өнім алу мақсатында сапа немесе заттық алғашқы күй-жағдайын өзгертіп отырады.
Қоғамның пайдалы құныдылықтары мұнай, газ, пайдалы қазбалар сияқты ақпарат бағалы ресурстардың бірі болып табылады. Яғни, оны өңдеу де материалдық ресурстарды өңдеумен пара пар. Онда келесі анықтама былау делінеді:
Ақпапарттық технология – құбылыс, объект немесе процесс туралы жаңа деректерді өңдеу және жеткізу тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Заттық өндіріс технологиясының мақсаты – өнім шығару және адам мен жүйенің қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Ақпараттық технологиялардың мақсаты – ақпаратты жинау, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекет жасау жолдарын белгілеу.
Әр түрлі технологияларды сол заттық қорға қолдана отырып, алуан түрлі бұйымдарды, өнімдерді алуға болады. Ақпарат өңдеу технологиясына да осы әдіс әділ болады.
Мысалы 1.1. математикадан бақылау жұмысын орындау барысында әрбір студент өздерінің алғашқы ақпарат өңдеу технологиясын қолданады. Ақпараттық өнім студент таңдаған технология шешіміне тәуелді болады. Әдетте қолдық ақпараттық технология қолданылады. Егер компьютерлік ақпараттық технологияны қолданатын болсақ, ұқсас есетерді шешсек, онда ақпараттық өнім басқа сапаға ие болады.
Кесте 1 екі технологияны салыстыруға арналған негізгі компоненттері келтірілген.
Кесте 1
Технологияның негізгі компоненттерін салыстыру
Жаңа ақпараттық технология. Ақпараттық технология қоғамдағы ақпараттық қорларды қолданудың маңызды құрастырушысы болып табылады. Қазіргі уақытта ол бірнеше эволюциялық кезеңнен өтті, ғылыми – техникалық прогрестің алға басуының дамуымен, ақпаратты өңдеудегі жаңа техникалық құралдардың пайда болуымен анықталады.
Қазіргі дәуірде ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып табылады. Өйткені ол ақпаратты сапалы болуына айтарлықтай ықпал жасайды. Ақпараттық жйеге дербес компьютерлердің енгізілуі, телекоммуникациялық құралдарды кеңінен қолдану ақпараттық технологияның дамуының жаңа сатысы болып табылады. Атаулардың өзгеруіндегі «жаңа», «компьютерлік», немесе «заманауи» деген сөз тіркестері қолданыс тапқан.
«Жаңа» деген сөздің кеңінен қолданылуы бұл технологияның эволюциялық сипатын емес, жаңашылдығын танытады. Жаңа ақпараттық технологияны кеңінен қолданға жағдайда ғана жаңашылдық сипатқа ие болады. Жаңа ақпараттық технологияға байланыс құралдары – телефон, телеграф, телекоммуникация, факс, және тағы басқалар жатады. Кесте 2 жаңа ақпараттық технологиялардың негізгі сипаттамас келтірілген.
Процесс, үрдіс деп белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жиынтығын айтады.
Стратегия процесі таңдаған адаммен және әр түрлі құралдар жиынтығының және әдістердің арқасында іске асу арқылы анықталады.
Процесс деп жиынтықпен анықталатын құралдардың, даярлаудың, күй жағдайдың өзгертулерінің, олардың қасиеттерінің, материалдың пішінінің заттық өндіріс технологиясын айтамыз. Технология өнім алу мақсатында сапа немесе заттық алғашқы күй-жағдайын өзгертіп отырады.
Қоғамның пайдалы құныдылықтары мұнай, газ, пайдалы қазбалар сияқты ақпарат бағалы ресурстардың бірі болып табылады. Яғни, оны өңдеу де материалдық ресурстарды өңдеумен пара пар. Онда келесі анықтама былау делінеді:
Ақпапарттық технология – құбылыс, объект немесе процесс туралы жаңа деректерді өңдеу және жеткізу тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Заттық өндіріс технологиясының мақсаты – өнім шығару және адам мен жүйенің қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Ақпараттық технологиялардың мақсаты – ақпаратты жинау, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекет жасау жолдарын белгілеу.
Әр түрлі технологияларды сол заттық қорға қолдана отырып, алуан түрлі бұйымдарды, өнімдерді алуға болады. Ақпарат өңдеу технологиясына да осы әдіс әділ болады.
Мысалы 1.1. математикадан бақылау жұмысын орындау барысында әрбір студент өздерінің алғашқы ақпарат өңдеу технологиясын қолданады. Ақпараттық өнім студент таңдаған технология шешіміне тәуелді болады. Әдетте қолдық ақпараттық технология қолданылады. Егер компьютерлік ақпараттық технологияны қолданатын болсақ, ұқсас есетерді шешсек, онда ақпараттық өнім басқа сапаға ие болады.
Кесте 1 екі технологияны салыстыруға арналған негізгі компоненттері келтірілген.
Кесте 1
Технологияның негізгі компоненттерін салыстыру
Жаңа ақпараттық технология. Ақпараттық технология қоғамдағы ақпараттық қорларды қолданудың маңызды құрастырушысы болып табылады. Қазіргі уақытта ол бірнеше эволюциялық кезеңнен өтті, ғылыми – техникалық прогрестің алға басуының дамуымен, ақпаратты өңдеудегі жаңа техникалық құралдардың пайда болуымен анықталады.
Қазіргі дәуірде ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып табылады. Өйткені ол ақпаратты сапалы болуына айтарлықтай ықпал жасайды. Ақпараттық жйеге дербес компьютерлердің енгізілуі, телекоммуникациялық құралдарды кеңінен қолдану ақпараттық технологияның дамуының жаңа сатысы болып табылады. Атаулардың өзгеруіндегі «жаңа», «компьютерлік», немесе «заманауи» деген сөз тіркестері қолданыс тапқан.
«Жаңа» деген сөздің кеңінен қолданылуы бұл технологияның эволюциялық сипатын емес, жаңашылдығын танытады. Жаңа ақпараттық технологияны кеңінен қолданға жағдайда ғана жаңашылдық сипатқа ие болады. Жаңа ақпараттық технологияға байланыс құралдары – телефон, телеграф, телекоммуникация, факс, және тағы басқалар жатады. Кесте 2 жаңа ақпараттық технологиялардың негізгі сипаттамас келтірілген.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
0.3. Дәрістер тезисі
1- 2 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологиялардың анықтамалары
Жоспары:
1. Ақпараттық технология.
2. Жаңа ақпараттық технология.
3. Ақпараттық технология инструментариі.
4. Ақпараттық жүйедегі үрдіс
5. Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
6. Ақпараттық база
Технология сөзі грек тілінен аударғанда өнер, істей білу дегенді білдіреді, яғни бұл процесс дегеніміз іс-әрекет, қозғалыс.
Процесс, үрдіс деп белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жиынтығын айтады.
Стратегия процесі таңдаған адаммен және әр түрлі құралдар жиынтығының және әдістердің арқасында іске асу арқылы анықталады.
Процесс деп жиынтықпен анықталатын құралдардың, даярлаудың, күй жағдайдың өзгертулерінің, олардың қасиеттерінің, материалдың пішінінің заттық өндіріс технологиясын айтамыз. Технология өнім алу мақсатында сапа немесе заттық алғашқы күй-жағдайын өзгертіп отырады.
Қоғамның пайдалы құныдылықтары мұнай, газ, пайдалы қазбалар сияқты ақпарат бағалы ресурстардың бірі болып табылады. Яғни, оны өңдеу де материалдық ресурстарды өңдеумен пара пар. Онда келесі анықтама былау делінеді:
Ақпапарттық технология - құбылыс, объект немесе процесс туралы жаңа деректерді өңдеу және жеткізу тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Заттық өндіріс технологиясының мақсаты - өнім шығару және адам мен жүйенің қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Ақпараттық технологиялардың мақсаты - ақпаратты жинау, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекет жасау жолдарын белгілеу.
Әр түрлі технологияларды сол заттық қорға қолдана отырып, алуан түрлі бұйымдарды, өнімдерді алуға болады. Ақпарат өңдеу технологиясына да осы әдіс әділ болады.
Мысалы 1.1. математикадан бақылау жұмысын орындау барысында әрбір студент өздерінің алғашқы ақпарат өңдеу технологиясын қолданады. Ақпараттық өнім студент таңдаған технология шешіміне тәуелді болады. Әдетте қолдық ақпараттық технология қолданылады. Егер компьютерлік ақпараттық технологияны қолданатын болсақ, ұқсас есетерді шешсек, онда ақпараттық өнім басқа сапаға ие болады.
Кесте 1 екі технологияны салыстыруға арналған негізгі компоненттері келтірілген.
Кесте 1
Технологияның негізгі компоненттерін салыстыру
Жаңа ақпараттық технология. Ақпараттық технология қоғамдағы ақпараттық қорларды қолданудың маңызды құрастырушысы болып табылады. Қазіргі уақытта ол бірнеше эволюциялық кезеңнен өтті, ғылыми - техникалық прогрестің алға басуының дамуымен, ақпаратты өңдеудегі жаңа техникалық құралдардың пайда болуымен анықталады.
Қазіргі дәуірде ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып табылады. Өйткені ол ақпаратты сапалы болуына айтарлықтай ықпал жасайды. Ақпараттық жйеге дербес компьютерлердің енгізілуі, телекоммуникациялық құралдарды кеңінен қолдану ақпараттық технологияның дамуының жаңа сатысы болып табылады. Атаулардың өзгеруіндегі жаңа, компьютерлік, немесе заманауи деген сөз тіркестері қолданыс тапқан.
Жаңа деген сөздің кеңінен қолданылуы бұл технологияның эволюциялық сипатын емес, жаңашылдығын танытады. Жаңа ақпараттық технологияны кеңінен қолданға жағдайда ғана жаңашылдық сипатқа ие болады. Жаңа ақпараттық технологияға байланыс құралдары - телефон, телеграф, телекоммуникация, факс, және тағы басқалар жатады. Кесте 2 жаңа ақпараттық технологиялардың негізгі сипаттамас келтірілген.
Жаңа ақпараттық технология ақпараттық технология қолданушының жұмысын достық интерфейсімен және арнайы компьютерлер телекоммуникациялық құралдарды пайдаланады.
Компьютерлік сын негізгі техникалық құралдың компьютер екенін білдіреді. Жаңа ақпараттық технологияның үш негізгі принципі:
oo Компьютермен интерактивті диалогты) жұмыс режимі;
oo Басқа бағдарламалық өнімдермен (тоғысу, өзара байланыс) интеграциялау;
Телекоммуникациялық қатынсақа негілденгендіктен компьютерлік ақпарат технология деген атаудан гөрі жаңа ақпараттық технология термині дәлірек сипат береді.
Ақпараттық технология инструментариі. Заттық өндірістің технологиялық процесінің орындалуы эр түрлі техникалық құралдардың көмегімен жүзеге асады, оған: жабдықтау, станоктар, аспаптар, конвейерлік сызықтар және т.б. жатады.
Аналогия бойынша және информациялық технология үшін басқаша болу керек. Осындай ақпарат өндірістерінің техникалық құралдары болып осы процесстің ақпараттық, багдарламалық және математикалық қамтамасыз етуі саналады. Олардың көмегімен жаңа ақпарат сапасы мен алгашқы ақпарат өңдеу шығарылуда. Осылардың ішінен багдарламалық өнімдерді бөліп алып, оларды ақпараттық технологияның инструментариі деп атайық. Осы түсінікті анықтайық.
Ақпарттық технология инструментариі - бір немесе бірнеше өзара байланысқан компьютердің айқын үлгісінің багдарламалық өнімдері, қойылған мақсатқа жетуге рұқсат беретін технология жұмысы.
Ақпараттық технология инструментариі негізінде арнайы компьютердегі кең қолданылатын бағдарламаларды атауға болады: мәтіндік процессор, баспа жүйесі, электрондық таблицалар, басқару жүйесі, электрондық жазба кітапшалары, электрондық күнтізбе, ақпарттық арнай жүйе (қаржылық, бухгалтерлік, маркетинг үшін), эксперттік жүйе және тағы да басқалар.
Ақпараттық технология аң басты орта блып табылатын ақпарттық жүйелермен тыгыз байланысты. Бір қарағанда оқулықтағы берілген ақпараттық жүйелермен тығыз байланысты. Бір қарағанда оқулықтағы берілген ақпарттық технология мен ақпарттық жүйелердің анықтамасыөзара ұқсас болып келеді, бірақ бұл олай емес.
Ақпараттық технология компьютерде сақталган айқын белгіленген регламент ережелері, амалдардың орындалуы, іс-әрекеттері, мәліметтердің әр түрлі қиындықтарының кезеңдері болып табылады. Ақпарттық технологияның негізгі мақсаты - ақпарат өңдеумен қажетті мақсатқа бағытталған әрекеттердің нәтижесінде пайдаланушыға ақпарат алу. Ақпараттық жүйе компьютер элементі, компьютерлік желі, багдарламалық өнім, мәліметтер қоры, адамдар, әр түрлі ортадагы техникалық және бағдарламалық құралдар болып табылатын орта болып саналады. Ақпараттық жүйенің негізгі мақсаты - ақпараттың берілуі және сақтау. Ақпараттық жүйе компьютерлік жүйемен ақпаратты өңдейтін адамды бейнеледі.
Жүйе деп әр түрлі элементтердің белгілі бір мақсатқа бағытталган бірнеше жүйені түтастай қарауды айтамыз. Жүйелер өзара құрылысына және мақсатына қарай эр түрлі болып келеді.
Мысал 1.2. әр түрлі элементтерден түратын және эр түрлі мақсатқа
багытталган бірнеше жүйелерді қарастырайық.
Информатикада жүйе деген ұғым кең тараған және мағыналы түсінік береді. Ол бәрінен де бағдарламалар мен техникалық құралдардың терминіне жиірек қолданылады. Жүйе деп компьютердің ақпарттық бөлігі де айтылуы мүмкін. Жүйе деп сонымен қатар нақты қолданбалы мақсаттардың шешіміне арналған бағдарламалардың шешімі, құжатнамаға кіріспе, мақсаттарды басқаруды да атап айтуға болады.
Жүйе деген ұғымға ақпараттық сөзі мақсат жэне оның құрылымы ретінде әсер етеді. Ақапарттық жүйе жинауды, сақтауды, өңдеуді, іздеуді, ақпарат беруді, әр саладағы қажетті мақсаттардың шешімдерін қамтамасыз етеді. Олар мэселелерді талдауға және жаңа өнімдерді жасауға көмектеседі.
Ақпараттық жүйе - өзара байланысқан құралдардың жиынтығы.
Ақпараттық жүйенің қазіргі қызметі арнайы компьютердегі ақпаратты өңдеудің негізгі техникалық құралы ретінде қарастырылады. Ірі мекемелерде арнайы компьютермен қатар ақпарттық жүйенің техникалық базасына мэйнфрейм немесе супер ЭВМ кіреді. Сондай-ақ ақпараттық жүйе өздігінен еш маңызы жоқ, егер адамның тікелей ықпалы болмаса.
Ақпараттық жүйенің даму кезеңдері. Ақпараттық жүйенің даму тарихы жэне оның әр түрлі жолдарда қолданылуы 1.3. кесетеде көрсетілген [1].
Алғашқы ақпараттық жүйе 50-жылдары пайда болды. Бұл жылдары олар тек жалақыны есептеу және есептеу мақсатында қолданылды, іс жүзінде электромеханикалық бухгалтерлік есептеу машиналары қолданылды. Бұл қағаз жұмыстарына кететін уақытты үнемдеуге ықпал етті.
60-жылдар ақпараттық жүйенің түбегейлі өзгеріске екеуімен әйгілі. Ол арқылы алынған ақпарат кең көлемде қолданыс таба бастады. Осы мақсатта мекемелерге эр түрлі функциялар атқара алатын компьютерлік жабдықтар қажеттігі пайда болды.
70-80 жылдары ақпараттық жүйе маңызды жэне шұғыл шешім қабылдау мақсатында әкімшілік бақылауда кеңінен қолданыла бастады.
80-жылдардың аяғында ақпараттық жүйенің қолданыс тұжырымдамасы тағы өзгеріске ұшырайды. Олар ақпараттық стратегиялық көзіне айналып, барлық кәсіби деңгейде қолданыла бастайды. Қазіргі ақпараттық жүйе ақпаратты дер кезінде алу, кәсіби табысқа жету, жаңа өнімдер мен қызметтер жасау, табыс көзі жоғары сыртқа шығару жолдарын табу, өнімдерді төменгі бағамен шығару жэне тағы да басқа көптеген мәселелерді шешуге көмектеседі.
Ақпараттық жүйедіге үрдіс (процесс). Кез келегн мақсаттағы ақпараттық жүйе үрдісінің жүйесін кесте бойынша (1.2 кесте) көрсетуге болады. Ол мынадай топтамадан тұрады:
ақпараттың сыртқы немесе ішкі көздерден алынуы;
кірген ақпаратты өндеу және ыңғайлы үлгіде корсету;
ақпараттық қорытындының түтынушыларға жеткізілуі немесе өзге жүйеге берілуі;
қарсы байланыс - кірген ақпараттың мекеме қызметкерлерінің өңделген түрі.
Ақпараттық жүйе мынадай қасиеттерімен ерекшеленеді:
кез келген ақпараттық жүйе қорытынды жасау мақсатында өзгеріске ұшырайды, негізгі принциптерге сэйкес басқаруға болады;
ақпараттық жүйе қарқынды дамушы;
ақпараттық жүйе құрастыру барысында жүйелі көзқарасты пайдалану қажет;
ақпараттық жүйенің нәтижесі сол негізде шешім қабылдануға тиіс ақпарат болып табылады;
ақпараттық жүйе деп ақпаратты адам мен компьютердің бірлесе өңдеуін түсіну керек.
Ақпараттық жүйедегі үрдіс
Соңғы кезде ақпараттық жүйе деп компьютер көмегімен жүзеге асқан ақпаратты атау көзқарасы қалыптасты. Десек те ақпараттық жүйенің компьютерсіз де қолдануға болады.
Ақпараттық жүйенің жүмысын нақтылау үшін алдымен ол қандай міндеттерді шешуге негізделгенін түсіну қажет. Мысалы, компьютерлік ақпараттық жүйенің мүмкіндіктерін анықтау үшін мынаны ескеру қажет:
басқару міндеттерінің құрылымдылығы;
мекеме әкімшілігінің шешім қабылдауға тиісті мәселелерінің өзектілігі;
шешімін табуға тиіс мәселелердің бизнес саласына тәндігі;
ақпараттық технологияның қолданылу түрі.
Компьютерлік ақпараттық жүйенің тиімділігі компьютерлік сауаттылығы нашарлар үшін де жұмыс істеу ыңғайлы. Информациялық жүйені іске қосу:
басқарудың міндеттерін анагұрлым жеңілдету;
қызметкерлердің атқаратын міндеттерін айтарлықтай жеңілдету;
нақты ақпарат алуға қол жеткізу;
қағаз ісін, магниттік диск немесе ленталарады қолданудың қиындығын жеңілдету;
фирмаға ақпараттың жүйелі, мерзімінде келіп түсуін қамтамасыз ету;
қызмет көрсетуді жеңілдету;
оңтайлы қызмет көрсету;
жаңа нарықтық қиыншылықтан құтқару;
тұтынушыларға әр түрлі жеңілдіктер мен қызмет түрін ұсыну мүмкіншілігі.
Ақпараттық технология қызметінсіз ақпараттық жүйе қызметіне қол жеткізу мүмкін емес. Ақпараттық технология дербес, ақпараттық жүйеден тыс қызмет көрсете алады.
Мысалы 1.3.
Word 6.0. мәтіндік процессорда ақпараттық технология жүйеге жатпайды. Мультимедия, ақпараттық технология телекоммуникациялық байланыс көмегімен дыбыс, бейне компьютер арқылы беріледі.
Сонымен ақпараттық технология қазіргі дәуірде ақпаратты жеткізудің озық үлгісі болып табылады. Ақпараттық технологияның үндесуі ақпараттық жүйенің жұмысының табысқа жетуіне кепілдік береді.
Жоғарыда айтылганды қорытындылай келе, компьютерлік техникага бейімделген ақпараттық жүйе мен технологияның анықтамасын үсынамыз.
Ацпараттьщ технология - ақпаратты компьютерде өңдеудің белгілі бір мақсатқа багытталган қызметінің жиынтығы.
Ақпараттық жүйе - адамның компьютердің бірлесе отырып компьютерлік технологияны қолдану арқылы тиісті шешім қабылдауы.
Ақпараттық технологияны құрастырушылар: өндірісте қолданылып жүрген технологиялық ұғымдар: норма, технологиялық үрдіс, технологиялық операция және т.б. ақпараттық технологияда да қолданылады.
Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
Бұл ұғымдарға түсінік бермес бұрын олардың мақсаттарын нақтылау қажет. Содан кейін қүрылымдық қызметін, атқаратын міндеттерін нақтылауға болады.
Құрылымдық қызметін, атқаратын міндеттерін нақтылауға болады.
1-деңгей. Бірнеше операциялармен қызмет көрсетуларден тұратын технологиялық процесті жүзеге асыруға мүмкіндігі бар саты.
Мысалы. 1.4. Ақпараттық технология сатысын қалай түсінуге болады.
Word 6.0. мәтіндік процессордағы құжаттар үлгісінің қүрылымы төмендегідей сатылардан түрады.
1-саты. Мәтіндер мен кесте түріндегі үлгінің тұрақты бөлімін құру.
2-саты. Суреттер орналастыруға болатын кадр түріндегі бөлімін құру.
3-саты. Ауыспалы үлгідегі бөлімді құру.
4-саты. Үлгіні сақтау.
2-деңгей. Бағдарламадағы бірінші деңгей бойынша нақты объект қүрастыруга болатын қызмет түрі.
Мысал 1.5. Ақпараттық технология бойынша жүзеге асыруға болатын қызмет түрлерін қалай түсінуге болады.
2-сатысындағы кадр түрінде тұрақты бөлім қүрауга болатын Word 6.0. мэтіндік процессор қызметін қарастырайық.
1- саты. Кадр құрау.
2-саты. Кадрды өңдеу.
3-саты. Кадрге сурет енгізу.
3-деңгей. Мақсатты жүзеге асыруға жеткізетін бағдарламалардың стандарттық жиынтығы. Әрбір эрекет экран мазмүнын өзгертуге ықпал етеді.
Мысал 1.6. Ақпараттық технология әрекетін қалай түсіну керек.
3-қызмет түрін қарастырайық. Word 6.0. мәтіндік процессорға сурет енгізу төмендегідей қызмет түрлерінен тұрады:
1-қызмет түрі. Кадрге курсор орналастыру.
2-қызмет түрі. Вставка (орналастыру), Рисунок (сурет) командаларын орындау.
3-қызмет түрі. Диалогтік терезедегі параметрлерді орналастыру. 4-қызмет түрі. Тышқанмен, пернетақтамен күрделі емес операцияларды атқару.
Мысал 1.7. Ақпараттық технолгияның күрделі емес операциялары дегеніміз не? Тышқан арқылы іс-әрекет жасау, команда беру, режимді таңдау және т.б.
Ақпараттық технологияны меңгеру жэне оны қолдану үшін ең бірінші күрделі емес операцияларды атқара білу қажет. Осы күрделі емес операциялар жиынтығынан өзге күрделі технлогиялық сатылардың операциялар жиынтыгы жүзеге асырылады. Технологиялық сатылар жиынтығы технологиялық үрдісті құрайды. Ақпараттық технология өзге де технологиялар сияқты төмендегідей талаптарға сәйкес болуы керек:
ақпаратты өңдеулің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету;
қойылған мақсатқа жетуге қажет барлық элементтерді іске қосу;
жүйелілік сипатта болу.
Технологиялық үрдіс этаптары, қызмет түрлері стандартқа сай ыңғайлы ақпараттық үрдіске мақсаттық қызмет көрсетуге бағытталған болуы керек.
Ақпараттық технологияның негізгі мағлүматтарына төмендегідей үғымды кіргізуге болады.
Ақпараттық база - оңтайландырылған сипаттағы нақты тәсілдер жиынтығы мен олардың өзара байланысы.
3-4 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологияның негізгі даму кезеңдері
Жоспары:
1. Ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері.
Компьютерді пайдаланып, бөлудің әр түрлі белгілерімен анықталатын ақпараттық технологияны дамытудың бірнеше көзқарастары бар.
Жалпы осы баяндағандарға жақын келетін, дербес компьютердің пайда болуының арқасында, ақпараттық технологияның дамуының жаңа кезеңі басталды. Ең негізгі мақсат кәсіптік сферадағы сияқты тұрмыстада адамның жеке дербес ақпараттық қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады.
Бөлу белгілері - мақсат түрі және ақпаратты өңдеу процесі.
1-ші кезең (60-70жж.) - есептеу орталықтарында мәліметтерді өңдеу коллективті пайдалану режимінде болды. Ақпараттық технология дамуының ең басты бағыттарының бірі адамдардың қолданған ескі әрекеттерін автоматтандыру болды.
2-ші кезең (80 жылдардан бастап) - стратегиялық мақсаттарды шешуге бағытталған ақпараттық технология құру кезеңі.
Бөлу белгісі - қоғамды ақпараттандыру жолында тұрған мәселелер.
1-ші кезең (60-шы жылдардың аяғына дейін) - ақпараттық құралдардың мүмкіншілігі шектеулі шарттарда үлкен көлемді ақпараттарды өңдеу мәселесімен сипатталады.
2-ші кезең (70-ші жылдардың аяғына дейін) - IBM360 сериялы электронды есептеуіш машиналарының таратылуымен байланысып жатыр. Бұл кезеңнің мәселесі - бақдарламалық жабдықтардың, ақпараттық құралдардың даму кезеңінен қалып қоюы.
3-ші кезең (80 жылдардан бастап) - компьютер кәсіптік емес пайдаланушылардың құралы болып табылды, ал ақпараттық жүйе - оның шешімдерін қолдайтын, қабылдайтын құрал болып табылды. Мәселелер - пайдаланушылардың қажеттілігін барынша көп қанағаттандыру және компьютерлі ортаға лайықты интерфейс құру.
4-ші кезең (90 жылдардың басы) - мекемеаралық байланыс пен ақпараттық жүйенің жаңа заманауи технологиясын құру болып есептеледі. Бұл кезеңнің мәселелері көп санды. Бұлардың ең маңыздылары болып:
компьютер байланысы үшін келісімдерді өндіру және стандарттарды, протокоодарды орнату;
стратегиялық ақпараттарға рұқсат ұйымдары;
ақпараттың қорғаныштар және қауіпсіздік ұйымы;
Бөлу белгісі - компьютерлік технология әкелетін артықшылықтар.
1-ші кезң (60-шы жылдар басы) біршама нәтижелі ақпаратты өңдеумен. ескі операцияларды орындауда есетеу орталықтарында қорлардың орталықтандырылған ұжым қолдануының бағытымен сиатталады. Нәтижелі құрылатын ақпараттық жүйенің бағалануының негізгі белгілері жұмасалған өнімдермен нәтижесінде енгізілген үнемделген құралдардың айырмашылығы болып табылады.
Бұл кезеңнің басты мәселесі - пайдаланушылар үшін құрылған ақпараттық жүйемен нашар әрекеттестігі және өңдеушілердің шешілетін мәселеге әр түрлі психологиялық көз қарастары мен түсініктері. Бұл мәселенің салдары ретінде жүйелер құрылды, пайдаланушылар оның үлкен мүмкіндіктеріне қарамай нашар қабылдады және толық мәнді қолданбады.
2-ші кезең (70-ші жылдардың ортасынан бастап) дербес компьютерлердің шығуымен байланысты. Ақпаратты жүйені құрудың жақтары, мұның шешімін қабылдайтын жеке пайдаланушылар жағын қолдаушыларға қарай жылжып өзгерді. Пайдаланушының айындалып жатқан өнімдерге қызығушылығы артқан, өңдеушілерімен қарым қатынастары жақсарған, екі жақтағы топ мамандардың өзара түсінушіліктері пайда болған. Бұл кезеңде бірінші кезеңнің мінездемесіне қарай мәліметтерді орталықтандырылған өңдеу ретінде қолданады, сондай-ақ жергілікті есептерді шешуде және пайдаланушының жұмыс орнында жергілікті мәліметтер қорымен жұмысына децентрализацияланған.
3-ші кезең (90-шы жылдар басы) кәсіпкерлікте стратегиялық артықшылықтардың анализ түсінігімен байланысты және телекоммуникациялық технология жетістіктеріндегі ақпаратты өңдеуді таратуға негізделген. Ақпаратттық жүйенің мақсаты өңдеу нәтижелілігінің артуымен және басқарушыға көмек көрсетумен ғана шектелмейді. Жаңа өмір талабына лайықты ақпараттық технология мекемелерге бәсекелестік күрестерде және артықшылықты көтеруде көмегін тигізуі қажет.
Бөлудің белгісі - технологиядағы құралдар түрлері .
1-ші кезең (19 ғасырдың екінші жартысына дейін) - қолдық ақпараттық технология, құралдардың құрамы мынадай: қауырсын, дәуіт, кітап. Коммуникацияларда пошта арқылы хаттарды, пакеттерді, асығыс хабарларды қайта түзету қолмен жүзеге асырылды. Технологияның басты мақсаты - берілген ақпаратты қажетті формада ұсыну болып табылды.
2-ші кезең (19 ғасырдың аяғынан басталды) - механикалық технология, ондағы құралдар құрамы: жазушы машинка, телефон, диктофон, поштаны жеткізудің жетілген құралдарымен біраз жабдықталған. 2-ші кезең (19 ғасырдың аяғынан басталды) - механикалық технология, ондағы құралдар құрамы: жазушы машинка, телефон, диктофон, поштаны жеткізудің жетілген құралдарымен біраз жабдықталған. Технологияның басты мақсаты - берілген ақпаратты қажетті формада біраз ыңғайлы түрде ұсыну болып табылды.
3-ші кезең (ХХ ғасырдың 40-60 жылдары) - электрлік технология, ал құралдар құрамы: үлкен электронды дербес компьютерлер және сәйкес бағдарламалық жабдықтар, электрлі жазушы машиналар, ксерокөшірмелер, ықшам диктофондардын құралды. Технологияның мақсаты да өзгерген. Акцент пен ақпараттық технология ақпаратты ұсынған формадан оның мазмұнын құруға жылжи бастаған.
4-ші кезең (70-ші жылдар басы) - электронды технология, оның негізгі құралы үлкен электронды дербес компьютерлер және оның қорында автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) және ақпараттық - іздеу жүйелері (АІЖ), негізгі кең спектрлі және мамандандырылған бағдарламалық кешендерден құралды. Ақпараттың тартылыс орталығы қоғамдық өмірдегі әр түрлі сфералардың, әсіресе аналитикалық жұмыс ұйымдарындағы ақпараттың мазмұнды жақтарына жылжуда. Объективті және субъективті факторлардың жиыны ақпараттық технологияның жаңа концепция алдына қойған мәселерді шешуге рұқсат етпеді. Бірақта басқаратын ақпараттың мазмұнды жақтарын құру тәжірибесі ойлап шығарылды және технология дамуының жаңа кезеңіне өтуіне әлеуметтік психологиялық және кәсіптік қор дайындалды.
5-ші кезең (80-ші жылдардың ортасынан бастап) - компютерлі, (жаңа) технология, ең негізгі құралы әртүрлі тағайынаулар үшін кең спектрлі стандартты бағдарламалық өнімдері бар дербес компьютер болып табылады. Бұл кезеңде автоматтандырылған басқару жүйесін дербестендіру, жекелендіру процесі жүреді. Ұқсас жүйелер анализдің қабаттас элементтеріне және әр түрлі деңгейдегі басқарудың интеллектісіне ие және дербес компьютерлерде іске асып, телекоммуникацияны қолданады. Микропроцессорлі қорға көшуіне орай маңызды өзгерістерге және тұрмыстық техникалық, мәдениеттілі, басқада тағайындау құралдарына душар болуда. Әр түрлі облыстарда жергілікті және глобальды компьютерлік желілер кеңінен қолданыла бастады [3].
5-6 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологияны қолданудағы мәселелер
Жоспары:
1. Ақапараттық технологияны пайдаланудағы методология.
2. Фирмаға апараттық технологияны енгізуде таңдау түрлері.
Ақпараттық техгология үшін ескіру мен өзгеру, жаңару табиғатынан келе жатқан түсінікті жағдай.
Мысал 1.8. Есептеу оратлықтарында үлкен электронды машиналарда бағдараламаны өңдеу жиынтықтарының технологиясына пайдаланушының жұмыс орнында дербес компьютермен жұмыс жасау технологиясы келді.
Телеграф өзінің барлық қызметін телефонға тапсырды.
Телефон бірте бірте экспресс-жеткізу қызметіне ығыстырылуда.
Телекс өзінің басым көпшілік жұмысын факс пен электронды поштаға және тағы басқаларына тапсырды.
Мекемелерде ақпараттық технологияларды енгізуде, оның бәсекелесушілерден артта қалушылық жағдайына міндетті түрде баға беру керек, нәтиежесінде уақыт өте келе оның ақпараттық өнім сияқты шарасыз ескіруіне, басқада материалды өнімдер түрлері сияқты төтенше жоғары жылдамдықпен жаңа түріне немесе болжамдарына (версиясына) алмастыруға тура келеді. Қазір жаңа түрлер мен болжамдарына (версияларына) алмастыру дәуірлері. Алмастурышылық дәуірі бір жылға дейін бірнеше айда қозғалмалы болып тұрады.
Егер жаңа ақапараттық технологияны енгізу процессінде бұл факторге қажетті көңіл бөлінбесе, онда фирманы жаңа ақпараттық технологияға алмастыруды аяқтау кезінде ондағы технология ескірген және оны жаңартудың барлық шараларын қабылдауға тура келеді. Мұндай жаңа ақапараттық технологияны енгізудегі сәтсіздіктерді, техникалық құралдарды дұрыс иегрмегенмен байланыстырады, онда сәтсздіктің негізгі себебі нашар ақапараттық технологияны пайдаланудағы методологиялармен жұмысының нашарлығы мен мүлде болмауы.
Ақапараттық технологияны пайдаланудағы методология. Есептеу орталықтарында электронды есептеуіш машиналарда ақпаратты өңдеуді орталықтандыру ең алғашқы тарихи пайда болған технологиялардың бірі. Ұжыммен қолданатын үлкен ірі есептеу орталықтар, жабдықталған үлкен электронды есептеуіш машиналар құрылды (біздің елде - ЕС ЭЕМ). Мұндай ЭЕМ-ды пайдалану үлкен көлемді кіріс ақпараттарын өңдеуге және осы негізде әр түрлі ақпарат өнімдерін қабылдап, оны пайдаланушыларға тарату сияқты үлкен мүмкіндікге қол жеткізді. Мұндай жеткіліксіз шартта есептеу техникасымен кәсіпорындар мен мекемелерді жабдықтаған технологиялық процесс 60-70-ші жылдары болды.
Орталықтандырылған технология методологиясының жетістіктері:
пайдаланушының үлкен массивті мәліметтер қоры сияқты ақпараттарға және кең жиынды ақпарат өнімдеріне көңіл бөлу мүмкіндігі;
даму бойынша методологиялық шешемді енгізудің жеңіл салыстырылуы және орталықтандырылған ақпараттық технологияның толық жетілуінің арқасында қабыл алуы;
Сондай-ақ методологияның жетіспеушілік жақтары бар:
- пайдаланушыларға өте тез жағдайда ақпарат қабылдай ала алмайтын төменгі қызметкерлер жауапкершілігіне қойылған шек, басқару шешімдерін дұрыс өндіруге кедергі болу;
- ақпаратты өңдеудегі қайта орталықтандыру, 80-ші жылдардағы пада болған дербес компьютерлер мен телекоммуникация құралының дамуымен байланысты. Ол алдағы технологияны өте маңызды ысытырып жіберді, бірақ қанша дегенмен бұл пайдаланушыға ақпаратпен жұмыс жасауда үлкен мүмкіндің береді және оның ынталарына шек коймайды.
Мұндай метолодогия жетістіктері мынадай:
пайдаланушы ынтасына жайлылық қамтамасыз ететін құрылымның икемділігі;
төменгі буын қызметкерлерінің жауапкершілігін күшейту;
орталық компьютерді пайдалануда және сәйкесінше есептеу орталығы жағынан келетін бақылаулар қажеттілігін азайту;
компьютерлік байланыс құралдарын пайдалану арқасында,
пайдаланушылардың творчестволық потенциал толық орындалуы;
Бірақ бұл методология өзінің жетіспеушіліктеріне ие:
көп мөлшердегі өнімдер үшін стандарттау қындығы;
Стандартартты есептеуіш орталығының және дайын бағдарламалық өнімдердің ұсынылуын пайдаланушылардың психологиялық қабылдамауы;
жергіліктілерді орындарда ақпараттық технологияның даму деңгейі әркелкі, ал біріншіден ол нақты қызметкер мамандығының деңгейімен анықталады.
Орталықтандырылған және қайта орталықтандырылған ақпараттық технологияның жетістіктері мен жетіспеушіліктірін сипаттау, оның дұрыс қолдану сызықтарын ұстану қажеттіліктеріне әкеліп соқты. Мұндай жақтарды орынды методология деп атаймыз да, бұл жағдайда міндеттердің қалай бөлінетіндігін көрсетеміз:
есептеу орталығы ақпаратты технологияны пайдаланудағы жалпы стратегия өндірулеріне жауап береді, пайдаланушыларға білім саласындағы сияқты жұмыста да көмек көрсетуі керек, стандарттарды орнатып, бағдарламалық және техникалық құралдарды қолдану саясатын орнату қажет;
ақпаратты технологияны пайдаланған қызметшілер есептеу орталығының нұсқауларын ұстау керек, өздерінің жергілікті жүйелеріндегі және жалпы мекеменің жоспарына сәйкес өңдеуді мен технологияны жүзеге асырулары қажет.
Ақпараттық технологияны пайдаланған орынды методология үлкен икемді жетістіктерге қол жеткізуге рұқсат береді, жалпы стандартты қорғау, ақпараттық жергілікі өнімдер сыйымдылығын жүзеге асыру, қызметтің қайталануын төмендету және тағы басқалар.
Фирмаға апараттық технологияны енгізуде таңдау түрлері.
Фирмаға ақпараттық технологияны енгізуде екі негізгі құрылымы бар мекеменің пада болған көзқарас бейнелерін және компьютерлік емес ақпаратты өңдеудгі рөлі концепцияларын таңдау керек.
Бірінші концепция құрылымы бар фирмаларға бағытталады. Ақпараттық техгология мекемелік құрылымға үйреншіктеле бастайды да, жұмыс әдістерінің жаңару болып өтеді. Коммуникациялар нашар дамыған, тек жұмыс орындары ғана орынды бола бастайды. Техникалық қызметшілер мен мамандар арасында қызметті бөлу басталады. Жаңа ақпараттық технологияны енгізуде тәуекел дәрежесі төмен, сол сияқты шығындар мәнсіз және фирма ұйымдастырущылық құрылымы еш өзгеріссіз.
Мұндай стратегияның негізгі жетіспеушілігі - ақпаратты ұсыну түріне лолассыз өзгертулердің қажеттілігі, нақты технологиялық әдіске және техникалық құралға лайықталуы. Ақпараттық технологияның әрбір кезеңіндегі шапшаң шешім вязнет.
Стратегияның жетістіктеріне тәуекел дәрежесінің төмендігі мен шығындарын жатқызуға болады.
Екінші концепция фирманың болашақтағы құрылымына бағытталады. Бар құрылым жаңара түсетін болады.
Бұл стратегия коммуникацияның және жаңа мекемелердің өзара байланысының жұмысын жоғары дәрежеде дамуын болжайды. Фирманың ұйымдастырушылық құрылымының өнімділігі өсуде, сол сияқты архивтегі мәліметтер орыдны бөлінуде, ақпараттың жүйелік каналдарын айналып жүру көлемі азаюда және шешілетін мақсаттар арасында баланс жасауға қол жетуде.
Мұның негізгі жетіспеушіліктеріне мыналарды жатқызуға болады:
бірінші кезеңде болған шығындар фирмаың жалпы концепциясын өңдеумен және фирманың барлық бөлімшелерін тексеруімен байланысты;
фирманың құрылымын өзгертудегі, сондай-ақ штатық кесте мен лауазымды міндеттерді өзгертудегі психологиялық қиыдықтардың туындауы.
Бұл стратегияның жетістіктері болып:
фирманың ұймшылдық құрылымының орнықталуы;
барлық қызметкерлердің көптеге жұмыстардан босаауы;
жоғары кәсіптік дәреже;
компьютерлік желі қолдану есебінен кәсіптік қызметтердің интерациясы.
Фирмадағы жаңа ақпараттық технология, ақпарат және ішкі жүйе дәрежесі, оны өндеушілер сияқты барлығын бірыңғай массивті ақпарат байланыстыру қажет. Бұдан екі талап көрсетеліліп отыр. Біріншіден, ақпаратты қайта өңдеу жүйесінің құрылымы фирма өкілеттіліктерінің талаптарына сай болу керек. Екіншіден, Ішкі жүйедегі ақпараттың қызметі, басқару деңгейлері толық жеткілікті айқын болатындай болуы қажет.
7-дәріс тақырыбы: Ақпараттық жүйедегі басқару құрылымының ролі
Жоспары:
1. Басқару мекемесінің құрылымы.
2. Ұйымның функциясы
Ең кең тараған ақпараттық жүйелер мен технологиялар, өндірісте, басқару және қаржылық қызметтерде қолданылады. Кез келген мекемелерде ақпараттық жүйелерді құру мен қолдану төмендгі көзделген мақсаттарға жету үшін қажет:
1. Ақпараттық жүйелердің қызметі мен құрылымы мекеме алдына қойылған мақсаттарға сәйкес болуы керек. Мысалы, саудалы фирмаларда-нәтижелі бизнес, мемлекеттік кәсіопрындарда - әлеуметтік және экномикалық мәселелерді шешу;
2. Ақпараттық жүйелер адам бақылауында болу қажет, негізгі әлеуметтік және этикалық принциптерге сәйкес түсінікті, қолданылған болу керек.
3. Өнеркәсіп ол- сенімді, жүйеленген, ашық, ақпарат.
Ақпараттық жүйені құруды үй тұрғызумен салыстыруға болады. Кірпіш, шеге, цемент, және басқа қажетті заттардың барлығы үй болып табылмайды. Үй салу үшін жоба, жоспар, жерқұрылым және тағы басқалары қажет.
Осыған ұқсас ақпараттық жүйені құру мен пайдалануда ең алдымен міндетті түрде компьютерлік технологияның құрылымын, қызметін, ұйымдастыру саясатын, басқару мақсатын және қолданатын шешімдер мүмкіндіктерін түсіну керек.
Ақпараттық жүйе мекеменің бір бөлігі болып табылады, ал кез келген мекеменің маңызды бөлігі оның құрылымы мен басқару органы, стандартты процедуралар, қызметшілер, суб мәдениет.
Ақпараттық жүйені құрастыру басқару мекемесінің құрылымын талдаудан басталуы қажет.
Басқару мекемесінің құрылымы. Мекеме бөлімшелері жұмысының үйлестігі басқару органдары арқылы жүргзіледі. Басқару сөзі мағынасы мына: ұйымдастырушылық, жоспарлық, талдау, бақылау, есептік, ынталандыру қызметтерін өткізу шартына қойылған мақсатты қамтамасыз ет болып табылады. Басқару қызметінің мазмұнын қарастырайық.
Ұйымның функциясы - ұйымдық құрылыммен нормативтік құжаттар: фирманың, зертхананың, бөлімнің, топтың, штаттық кестесі кешенін өңдеумен шектеледі.
Жоспарлау (жоспарлы функция) көзделген мақсатты орындауда жоспарды өңдеумен орындаудан тұрады. Мысалы, барлық фирманың бизнесс-жоспары, өнеркәсіптің жоспары, маркетингтік зерттеудің жоспары, ғылыми-зерттеу жұмыстарын өткізудің жоспары және тағы басқалары.
Есіптік функция фирма қызметінің көрсеткіштер есебінің дайын формалары мен әдістерін: бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп, басқаратын есеп және тағы басқаларын өңдеу және пайдаланумен анықталады. Жалпы жағдайда есепті: қабылдау, тіркеу, қорлану, өңдеу, нақты шаруашылық процесс жөнінде ақпарат келтіру сияқты анықтауға болады.
Талдау және аналитикалық функция соңғы жоспарларды, тапсырыстарды, әсер етуші факторларды анықтауды, резервтерді табуды, даму тенденциясын зерттеуді үйренумен байланысты. Талданатын объектімен процессті қиындығы және дәрежесіне қарай талдау әр түрлі мамандармен жүргізіледі. Фирманық шаруашылық қызметінің бі жылық және одан да көп талдау нәтижесін мамандар, ал цех, бөлім дәрежесінде - осы дәрежедегі менеджерлер (экономист мамандығы бар басшы немесе оның орынбасары) жүргізеді.
8-9 дәріс тақырыбы: Ақпарат жинау мен беру құралы
Жоспары:
1. Ақпарат жинау.
2. Ақпаратты беру.
Ақпараттық технология - құралдар жиынтығы мен жинау әдістерін, процесстің немесе қандай да бір объектінің жағдайы жайлы жаңа сапалы ақпарат алуда, ақпаратты өңдеу мен беруде қолданылатын процесс. Бұл процесстің бір буыны өлшемді ақпараттық жүйлер болып табылады.
Өлшемді ақпараттық жүйлер - өлшемді ақпарат алудағы функциональды біріккен өлшегіш, есептегіш және басқада көмекші құралдар, оны өзгерту, өңдеу мақсаттары тұтынушылардың талабы бойынша өлшегіштің логикалық функияларын, бақылауларын, диагностикаларын, теңстірулерін автоматты түрде жүзеге асыру болып табылады.
Өлшемді ақпараттық жүйелердің функциясынан тәуелді мынадай түрлері іске асырылуда:
өлшегіш жүйелер;
автоматты бақылау жүйесі;
бейнелерді тану жүйелері;
техникалық диагностика жүйелері;
телеөлшегіш жүйелер;
Техникалық диагностика жүйелеріне, автоматты бақылау жүйесіне, бейнелерді тану жүйелеріне өлшегіш жүйе ішкі жүйе ретінде кіреді.
Кез келген өлшенетін ақпараттық жүйелерін, қажетті фукция мүмкіндіктерін, техникалық және басқа да шешілетін дәреже мінездемелерін тағайындау, осы жүйе құрылатын іздеу объектісімен анықталады.
Өлшенетін ақпараттық жүйені тағайындауда арнайы көзделген өлшенетін процесстің үйлесімділігін анықтау және жоғары деңгейлі көршілес жүйелерің ең анық хабарларын қамтамасыз ету болып табылады. Осыдан шығатыны, өлшенетін ақпараттың жүйенің негізгі функциялары: зерттеулерден өлшенетін ақпараттарды алу, оның өңделуі, берілуі, басқарылатын әсерлерді бейнелеу мен құру.
Өлшенетін ақпараттық жүйе, дәлділік, ыңғайлылық, қиындық, өзкізгіштік қасиет, үнемділік, бөгетке тұрақтылық сияқты белгілердің шағын бөліктеріне ықшамдалған. Нақты өлшенетін ақпараттық жүйе құрылымы мен құрамы жалпы техникалық қажеттіліктермен, оны құрудағы техникалық тапсырмалар тапсырыстарының және оның жеке қажеттіліктерімен анықталады.
Өлшенетін ақпараттық жүйе өлшенетін процессті немесе жұмыс жасау белгілеріне сәйкес тәжірибені басқару қажет; тағайындау мен мақсатқа сәйкес оған қойылған функцияларды орындау; талап еткен көрсеткіштер мен дәлдік мінездерді, сенімділік пен тез әрекеттерді игеру қажет; ақпаратты ұсыну үлгісі мен көрсетілген тәсілге үнемділік талаппен жауап беру; техникалық құралдарды ораналастыру және тағы басқалары, жақын деңгейлі иерархиялы өлшенетін ақпараттық жүйелермен және басқада өлшенетін ақпараттық жүйелер мен есептеуіш кешендермен жұмыс жасауға лайықты болу, яғни техникалық, ақпараттық және метрологиялық үйлесімділіктер қасиетін игеру; ары қарай жаңару мен даму мүмкіншіліктеріне рұқсат ету.
Өлшенетін ақпараттық жүйе қызметінің процессі - арнайы көзделген кіретін және шығатын ақпараты өзгерту. Бұл өзгерту техникалық құрал кешенімен автоматты түрде не болмаса жылдам қызметшілер және қиын өлшенетін ақпараттық жүйе, есептеуіш кешен, техникалық құрал кешенімен бірге орындалады. Адамдар мен техникалық кешен үйлесімді қызмет ету үшін лайықты нұсқау мен ереже қажет. Бұл мәселені ұйымдық қамтамасыз ету орталығы орындайды.
Математикалық, бағдарламалық және ақпараттық қамтамасыз ету құрамына тек өлшенетін ақпараттық жүйе және санды есептеуіш кешені бар өлшенетін есептеуіш кешен кіреді. Математикалық қамтамасыз ету - есептеуіш алгоритмдер мен модельдер. Бағдарламалық қамтамасыз ету есептеуіш алгоритмдерді нақты орындауға кепілдік береді және жүйенің жұмыс жасау алгоритмін және бағдарламаны өңдеу мен қанау шешімдерінің шеңберін қамтиды.
Ақпараттық қамтамасыз ету зерттеу объектісі жағдайының құжат, диаграмма, график, сигнал түріндегі ақпаратты бейнелеудің нақты түрінің әдісін анықтайды.
Барлық жүйені тұтасымен метрологиялық қамтамасыз ету басып алады. Өлшенетін ақпараттық жүйенің техникалық құралы келесі көптеген бөлімдерден тұрады:
түрленгіштердің алғашқы өлшенуі;
түрленгіштердің қайта өлшенуі;
салыстыру элементі - өлшеу;
сандық құралдар;
сипаттау элементі - норма;
сигнал, бейнелеу құралдары, ескеркіштер және тағы басқаларды түрлендіргіштер;
1-6 бөлімдер сандық ақпараттық жүйелерде, ал 1-3 дейінгі және 6 бөлім аналогты ақпараттық жүйеде қолданылады.
Өлшенетін ақпараттық жүйе құрамынан ЭЕң табылса, ЭЕМ-ға ақпараты тікелей өңдеумен және сақтау құралынан келіп түседі.
Өлшенетін ақпараттық жүйенің дамуынан бірнеше буындар сатысын көруге.
Бірінші буын - өлшенетін ақпараттық жүйе концепциясын құру:
Жүйелік ұйым көлемді ақпарат беруді өңдеу құралдарын автоматты қабылдаумен совместно( бірге). Бірінші буынның жүйесі - негізінен дискреттік шала өткізгіштік техникадан, есептеуіш техниканың элементтері бар, өлшенетін ақпаратты орталықтандырып қайталайтын жүйе болыр табылады. Бұл кезеңді (1950 жылдардың аяғы - 160 жылдардың басы) детерменизм дәуірі деп атау қабылданған, сол сияқты өлшенетін ақпараттық жүйе анализ үшін аналитикалық математиканың жақсы әзірленген аппараты қолданылды.
Екінші буын (1970-ші жылдар) - жинақ ақпараттарды пайдалану, қосарланған ЭЕМ арқылы ақпаратты өңдеу. Аз және орта дәрежедегі итеграцияның микроэлектрондық жүйесі сияқты элементтік базаны ұсынды. Бұл дәуір кездейсоқ процесстер мен математикалық статистиканың толық қатарлы сұрақтарын, жүйелер теориясы айналысында шешумен белгілі.
Үшінші буын - өлшенетін ақпараттық жүйе мен ақпараттық жүйе қорына, микропроцессор мен іріктелген микропроцессорларды, микро-ЭЕМ мен өнеркәсіптегі қызметті одақтар, өзара бірге метрологиялық , энергетикалық , конструктивті, кең тараған өлшенетін ақпараттық жүйені құру жағымен белгілі.
Төртінші буын - систематехника мен есептеуіш техниканың дамуымен байланысты, қайта құрылып бағдарланатын иілгіш өлшенетін ақпараттық жүйенің пайда болуымен белгілі.
Элементтік базада үлкен және тым үлкен дәрежеде интеграциялар жүйесінің интегралды үлесі жылдам өсуде.
Бесінші буын - бұл күш жинап, өмірге ойлы және виртуалды өлшенетін жүйенің, дербес ЭЕМ-да құрылған және жаңа заман математикасы мен бағдарламалық қамтамасыз етуімен өмірге келген.
Кез келген өлшенетін ақпараттық жүйенің құрылымдық жүйесі төмендегі суреттегідей көрсетілуі мүмкін.
Көрсеткіштер әртүрлі өлшеу объектілерін қабылдайды, бір ізді түрлендірушілер бірыңғай мәлімет жинау пунктіне, каналдар бойынша көрсеткіштердің сигналдар байланысын бейімдейді. Бағдарламалық құрылғы көрсеткіштерідің ақпараттарын қабылдап, ақпарат қабылдаушыға береді. Осы құрылымдық жүйе бойынша іс жүзінде барлық өлшенетін ақпараттық жүйе, қоса айтқанда планетааралық автоматты станциялар мен жаңа заман талабына сай спутникке ақпарат беру жүйелері құрылады.
Өлшенетін ақпараттық жүйеде көбіне толық буын - ақпарат қабылдаушы, ал іс жүзінде құралдар жиынының көрсеткішін бір уақытты қабылдай алмайтын адам болып табылады. Оның жұмысын жеңілдетуге мнемоникалық жүйелер пайдаланады, яғни өлшеу объектісінің схематикалық суреттің құралдары, шартты сигнализатормен алмастырылған. Әдетте сигнализаторлар өлшенген шамалардың абсалюттік емес мәнін көрсетеді, ал оның істен шығуының негізгі бейнесі ерте орнатылған норма болып табылады. Көп санды бақылау кезінде құралдарды шартты түсті коды бар жарықты сигналиторы құралымен алмастырады. Өлшенетін ақпараттық жүйе қарапайым мысалы вольамперлі секілді диодтаре мен қисық магниттеулерді қабылдайтын, екікоррдинаталы өздіген жазғыш құрал болып саналады. Өлшенетін ақпараттық жүйенің каналдарын пайдалану саны шектен асып кетсе, ақпаратты ұсыну кезінде жылдам әрекет ету, өлшеудің дәлдігі бойынша бірнеше бөлек каналдар пайда болады. Қарапайы жүргізушің өлшенетін ақпаратты жүйесі, жүріп өткен жолының ақпаратын шектеулі 99999,9 км өлшеммен ұсынады және дискреттілігі 0,1 километрден артық емес, қозғалыс жылдамдылығының ақпараты шамамен 5 пайыздық қателікпен беріледі, артық жанатынның көрсеткіш шкаласы барлығы 4 көрсеткіш (14, (12), (34), және 1), ал қиылыстарда сигналдарды қосу және фаралардың ақпараты бар болғаны екі іске қосулы - іске қосылмаған көрсеткішпен көрсетіледі. Сәйкесінше осыған оорай үлкен өлшенетін ақпараттық жүйелерде (ұшақты басқару, газқұбырлары немесе электрстанциялар) ақпарат бөлігі үлкен дәлдікпен беріледі, екінші басқа бөлігі - аз дәлдікпен, ал бөлек каналдары барлығы 2-3 көрсеткішті символдармен (жарамды, жарамсыз) жұмыс істейді.
Іс жүзінде өлшенетін ақпараттық жүйеде өлшеу объектісінің әр түрлі парметрлері жайында ақпарат алу қажет емес, бірақ кейбір алдын ала оның өңдеулері: алынған параметр мәндерін анықталған аз мәндермен және талдап қорытылған параметрлерді есептеудегі айырым белгілерімен салыстыру.
Өлшенетін ақпараттық жүйенің дамуы басқа да ақпараттық жүйелер сияқты, автоматтандыру жолымен жүріп отырады. Өлшенетін ақпараттық жүйеде процесті автоматтандыру жүйесі алынған ақпарттың толық ішкі өңделуімен аяқтаталады, операторға әр бір канал бойынша жеке парамерлердің мәндік хабарламасының орнына, жеке парамерлер қатарының анықталған мәні бойынша, бақыланатын объектінің талдап қорытылған жұмысының көрсеткіші беріледі.
Бірнеше кіріс параметрлердің алдын ала қарапайым өңдеу элементтері мен бірыңғай талдап қорытылған көрсеткіші бар өлшенетін ақпараттық жүйенің қарапайым мысалдары электрлі ваттметр және электр энергиясының көрсеткіш есебі болады.
Жеке парметрлердің мәндердің алдын ала өңделуі өлшенетін ақпараттық жүйелерде көбірек күрделі болады.
10-11 дәріс тақырыбы: Ақпаратты өңдейтін техникалық құралдар
Жоспары:
1. Жүйелік блок.
2. Монитор.
3. Пернетақта.
4. Тышқан.
5. Терте.
6. Сканер.
7. Принтер.
Қазіргі заманда ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып есептеледі. Дербес компьютер - әмбебаб техникалық жүйе. Қажетті жағдайда оның кескінін (жабдықтар құрамы) өзгерте аламыз. Сондай-ақ типтік деп аталатын базалық кескін ұғымы бар. Компьютерлер осындай жиынтықтармен бізге жетеді. Базалық кескін ұғымы өзгеруі мүмкін. Қазіргі кезде базалық кескінде төрт құрылғы қарастырылады:
жүйелік блок;
монитор;
пернетақта;
тышқан;
Жүйелік блок. Жүйелік блок ішінде бірнеше қажетті компоненттер орналасқан, негізгі түйін болып саналады. Жүйелік блоктың ішінде орналасқан құрылғылар ішкі құрылғылар деп, ал сыртынан орналасқан құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады. Қосымша сыртқы құрылғылар ұзақ сақталатын мәліметтерді енгізуге, шығаруға арналған және оны перифериялық құрылғы деп те атайды.
Сыртқы түрі жағынан жүйелік блоктар дене пішіні бойынша ажыратылады. Дербес компьютердің денелері тік және көлденең түрде шығарылады. Денесі тік орналасқан жүйелік блоктар: толық өлшемді, орташа өлшемді, аз өлшемді, ал көлденең денелі жүйелі блоктар: жалпақ және ерекше жалпақ болып бөлінеді.
Дене үшін пішіннен басқа түр-фактор деп аталатын параметрі қажетті болып саналады. Бұл параметрге орналасатын құрылғылардың талаптары тәуелді. Бұрынғы дербес компьютерлердің стандартты денелері АТ түр-фактор болған, қазіргі кезде қолданылатын дене АТХ түр-фактор болып табылада. Дененің түр-факторы міндетті түрде аналық тақша деп аталатын компьютердің негізгі платасымен келісілген болу керек.
Дербес компьютерлердің денесі мен бірге қоректендіру блогін де орналастырып қояды. Бұдан кейн қоректендіру блогінің қуаттылығы, жүйелік блок денесінің бір параметрі болып саналады. Көлемді модельдер үшін қоректендіру блогінің 250-350 қуаттылығы жеткілікті.
1) Жүйелік блок;
2) Монитор;
3) Пернетақта;
4) Тышқан;
5) Дискіжетек;
6) Динамиктер;
7) Микрофондар;
Монитор. Монитор - мәліметтерді көрнекі түрде көзбен көруге арналған құрылғы. Бұл жалғыз мүмкіндік емес, бірақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1- 2 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологиялардың анықтамалары
Жоспары:
1. Ақпараттық технология.
2. Жаңа ақпараттық технология.
3. Ақпараттық технология инструментариі.
4. Ақпараттық жүйедегі үрдіс
5. Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
6. Ақпараттық база
Технология сөзі грек тілінен аударғанда өнер, істей білу дегенді білдіреді, яғни бұл процесс дегеніміз іс-әрекет, қозғалыс.
Процесс, үрдіс деп белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жиынтығын айтады.
Стратегия процесі таңдаған адаммен және әр түрлі құралдар жиынтығының және әдістердің арқасында іске асу арқылы анықталады.
Процесс деп жиынтықпен анықталатын құралдардың, даярлаудың, күй жағдайдың өзгертулерінің, олардың қасиеттерінің, материалдың пішінінің заттық өндіріс технологиясын айтамыз. Технология өнім алу мақсатында сапа немесе заттық алғашқы күй-жағдайын өзгертіп отырады.
Қоғамның пайдалы құныдылықтары мұнай, газ, пайдалы қазбалар сияқты ақпарат бағалы ресурстардың бірі болып табылады. Яғни, оны өңдеу де материалдық ресурстарды өңдеумен пара пар. Онда келесі анықтама былау делінеді:
Ақпапарттық технология - құбылыс, объект немесе процесс туралы жаңа деректерді өңдеу және жеткізу тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Заттық өндіріс технологиясының мақсаты - өнім шығару және адам мен жүйенің қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Ақпараттық технологиялардың мақсаты - ақпаратты жинау, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекет жасау жолдарын белгілеу.
Әр түрлі технологияларды сол заттық қорға қолдана отырып, алуан түрлі бұйымдарды, өнімдерді алуға болады. Ақпарат өңдеу технологиясына да осы әдіс әділ болады.
Мысалы 1.1. математикадан бақылау жұмысын орындау барысында әрбір студент өздерінің алғашқы ақпарат өңдеу технологиясын қолданады. Ақпараттық өнім студент таңдаған технология шешіміне тәуелді болады. Әдетте қолдық ақпараттық технология қолданылады. Егер компьютерлік ақпараттық технологияны қолданатын болсақ, ұқсас есетерді шешсек, онда ақпараттық өнім басқа сапаға ие болады.
Кесте 1 екі технологияны салыстыруға арналған негізгі компоненттері келтірілген.
Кесте 1
Технологияның негізгі компоненттерін салыстыру
Жаңа ақпараттық технология. Ақпараттық технология қоғамдағы ақпараттық қорларды қолданудың маңызды құрастырушысы болып табылады. Қазіргі уақытта ол бірнеше эволюциялық кезеңнен өтті, ғылыми - техникалық прогрестің алға басуының дамуымен, ақпаратты өңдеудегі жаңа техникалық құралдардың пайда болуымен анықталады.
Қазіргі дәуірде ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып табылады. Өйткені ол ақпаратты сапалы болуына айтарлықтай ықпал жасайды. Ақпараттық жйеге дербес компьютерлердің енгізілуі, телекоммуникациялық құралдарды кеңінен қолдану ақпараттық технологияның дамуының жаңа сатысы болып табылады. Атаулардың өзгеруіндегі жаңа, компьютерлік, немесе заманауи деген сөз тіркестері қолданыс тапқан.
Жаңа деген сөздің кеңінен қолданылуы бұл технологияның эволюциялық сипатын емес, жаңашылдығын танытады. Жаңа ақпараттық технологияны кеңінен қолданға жағдайда ғана жаңашылдық сипатқа ие болады. Жаңа ақпараттық технологияға байланыс құралдары - телефон, телеграф, телекоммуникация, факс, және тағы басқалар жатады. Кесте 2 жаңа ақпараттық технологиялардың негізгі сипаттамас келтірілген.
Жаңа ақпараттық технология ақпараттық технология қолданушының жұмысын достық интерфейсімен және арнайы компьютерлер телекоммуникациялық құралдарды пайдаланады.
Компьютерлік сын негізгі техникалық құралдың компьютер екенін білдіреді. Жаңа ақпараттық технологияның үш негізгі принципі:
oo Компьютермен интерактивті диалогты) жұмыс режимі;
oo Басқа бағдарламалық өнімдермен (тоғысу, өзара байланыс) интеграциялау;
Телекоммуникациялық қатынсақа негілденгендіктен компьютерлік ақпарат технология деген атаудан гөрі жаңа ақпараттық технология термині дәлірек сипат береді.
Ақпараттық технология инструментариі. Заттық өндірістің технологиялық процесінің орындалуы эр түрлі техникалық құралдардың көмегімен жүзеге асады, оған: жабдықтау, станоктар, аспаптар, конвейерлік сызықтар және т.б. жатады.
Аналогия бойынша және информациялық технология үшін басқаша болу керек. Осындай ақпарат өндірістерінің техникалық құралдары болып осы процесстің ақпараттық, багдарламалық және математикалық қамтамасыз етуі саналады. Олардың көмегімен жаңа ақпарат сапасы мен алгашқы ақпарат өңдеу шығарылуда. Осылардың ішінен багдарламалық өнімдерді бөліп алып, оларды ақпараттық технологияның инструментариі деп атайық. Осы түсінікті анықтайық.
Ақпарттық технология инструментариі - бір немесе бірнеше өзара байланысқан компьютердің айқын үлгісінің багдарламалық өнімдері, қойылған мақсатқа жетуге рұқсат беретін технология жұмысы.
Ақпараттық технология инструментариі негізінде арнайы компьютердегі кең қолданылатын бағдарламаларды атауға болады: мәтіндік процессор, баспа жүйесі, электрондық таблицалар, басқару жүйесі, электрондық жазба кітапшалары, электрондық күнтізбе, ақпарттық арнай жүйе (қаржылық, бухгалтерлік, маркетинг үшін), эксперттік жүйе және тағы да басқалар.
Ақпараттық технология аң басты орта блып табылатын ақпарттық жүйелермен тыгыз байланысты. Бір қарағанда оқулықтағы берілген ақпараттық жүйелермен тығыз байланысты. Бір қарағанда оқулықтағы берілген ақпарттық технология мен ақпарттық жүйелердің анықтамасыөзара ұқсас болып келеді, бірақ бұл олай емес.
Ақпараттық технология компьютерде сақталган айқын белгіленген регламент ережелері, амалдардың орындалуы, іс-әрекеттері, мәліметтердің әр түрлі қиындықтарының кезеңдері болып табылады. Ақпарттық технологияның негізгі мақсаты - ақпарат өңдеумен қажетті мақсатқа бағытталған әрекеттердің нәтижесінде пайдаланушыға ақпарат алу. Ақпараттық жүйе компьютер элементі, компьютерлік желі, багдарламалық өнім, мәліметтер қоры, адамдар, әр түрлі ортадагы техникалық және бағдарламалық құралдар болып табылатын орта болып саналады. Ақпараттық жүйенің негізгі мақсаты - ақпараттың берілуі және сақтау. Ақпараттық жүйе компьютерлік жүйемен ақпаратты өңдейтін адамды бейнеледі.
Жүйе деп әр түрлі элементтердің белгілі бір мақсатқа бағытталган бірнеше жүйені түтастай қарауды айтамыз. Жүйелер өзара құрылысына және мақсатына қарай эр түрлі болып келеді.
Мысал 1.2. әр түрлі элементтерден түратын және эр түрлі мақсатқа
багытталган бірнеше жүйелерді қарастырайық.
Информатикада жүйе деген ұғым кең тараған және мағыналы түсінік береді. Ол бәрінен де бағдарламалар мен техникалық құралдардың терминіне жиірек қолданылады. Жүйе деп компьютердің ақпарттық бөлігі де айтылуы мүмкін. Жүйе деп сонымен қатар нақты қолданбалы мақсаттардың шешіміне арналған бағдарламалардың шешімі, құжатнамаға кіріспе, мақсаттарды басқаруды да атап айтуға болады.
Жүйе деген ұғымға ақпараттық сөзі мақсат жэне оның құрылымы ретінде әсер етеді. Ақапарттық жүйе жинауды, сақтауды, өңдеуді, іздеуді, ақпарат беруді, әр саладағы қажетті мақсаттардың шешімдерін қамтамасыз етеді. Олар мэселелерді талдауға және жаңа өнімдерді жасауға көмектеседі.
Ақпараттық жүйе - өзара байланысқан құралдардың жиынтығы.
Ақпараттық жүйенің қазіргі қызметі арнайы компьютердегі ақпаратты өңдеудің негізгі техникалық құралы ретінде қарастырылады. Ірі мекемелерде арнайы компьютермен қатар ақпарттық жүйенің техникалық базасына мэйнфрейм немесе супер ЭВМ кіреді. Сондай-ақ ақпараттық жүйе өздігінен еш маңызы жоқ, егер адамның тікелей ықпалы болмаса.
Ақпараттық жүйенің даму кезеңдері. Ақпараттық жүйенің даму тарихы жэне оның әр түрлі жолдарда қолданылуы 1.3. кесетеде көрсетілген [1].
Алғашқы ақпараттық жүйе 50-жылдары пайда болды. Бұл жылдары олар тек жалақыны есептеу және есептеу мақсатында қолданылды, іс жүзінде электромеханикалық бухгалтерлік есептеу машиналары қолданылды. Бұл қағаз жұмыстарына кететін уақытты үнемдеуге ықпал етті.
60-жылдар ақпараттық жүйенің түбегейлі өзгеріске екеуімен әйгілі. Ол арқылы алынған ақпарат кең көлемде қолданыс таба бастады. Осы мақсатта мекемелерге эр түрлі функциялар атқара алатын компьютерлік жабдықтар қажеттігі пайда болды.
70-80 жылдары ақпараттық жүйе маңызды жэне шұғыл шешім қабылдау мақсатында әкімшілік бақылауда кеңінен қолданыла бастады.
80-жылдардың аяғында ақпараттық жүйенің қолданыс тұжырымдамасы тағы өзгеріске ұшырайды. Олар ақпараттық стратегиялық көзіне айналып, барлық кәсіби деңгейде қолданыла бастайды. Қазіргі ақпараттық жүйе ақпаратты дер кезінде алу, кәсіби табысқа жету, жаңа өнімдер мен қызметтер жасау, табыс көзі жоғары сыртқа шығару жолдарын табу, өнімдерді төменгі бағамен шығару жэне тағы да басқа көптеген мәселелерді шешуге көмектеседі.
Ақпараттық жүйедіге үрдіс (процесс). Кез келегн мақсаттағы ақпараттық жүйе үрдісінің жүйесін кесте бойынша (1.2 кесте) көрсетуге болады. Ол мынадай топтамадан тұрады:
ақпараттың сыртқы немесе ішкі көздерден алынуы;
кірген ақпаратты өндеу және ыңғайлы үлгіде корсету;
ақпараттық қорытындының түтынушыларға жеткізілуі немесе өзге жүйеге берілуі;
қарсы байланыс - кірген ақпараттың мекеме қызметкерлерінің өңделген түрі.
Ақпараттық жүйе мынадай қасиеттерімен ерекшеленеді:
кез келген ақпараттық жүйе қорытынды жасау мақсатында өзгеріске ұшырайды, негізгі принциптерге сэйкес басқаруға болады;
ақпараттық жүйе қарқынды дамушы;
ақпараттық жүйе құрастыру барысында жүйелі көзқарасты пайдалану қажет;
ақпараттық жүйенің нәтижесі сол негізде шешім қабылдануға тиіс ақпарат болып табылады;
ақпараттық жүйе деп ақпаратты адам мен компьютердің бірлесе өңдеуін түсіну керек.
Ақпараттық жүйедегі үрдіс
Соңғы кезде ақпараттық жүйе деп компьютер көмегімен жүзеге асқан ақпаратты атау көзқарасы қалыптасты. Десек те ақпараттық жүйенің компьютерсіз де қолдануға болады.
Ақпараттық жүйенің жүмысын нақтылау үшін алдымен ол қандай міндеттерді шешуге негізделгенін түсіну қажет. Мысалы, компьютерлік ақпараттық жүйенің мүмкіндіктерін анықтау үшін мынаны ескеру қажет:
басқару міндеттерінің құрылымдылығы;
мекеме әкімшілігінің шешім қабылдауға тиісті мәселелерінің өзектілігі;
шешімін табуға тиіс мәселелердің бизнес саласына тәндігі;
ақпараттық технологияның қолданылу түрі.
Компьютерлік ақпараттық жүйенің тиімділігі компьютерлік сауаттылығы нашарлар үшін де жұмыс істеу ыңғайлы. Информациялық жүйені іске қосу:
басқарудың міндеттерін анагұрлым жеңілдету;
қызметкерлердің атқаратын міндеттерін айтарлықтай жеңілдету;
нақты ақпарат алуға қол жеткізу;
қағаз ісін, магниттік диск немесе ленталарады қолданудың қиындығын жеңілдету;
фирмаға ақпараттың жүйелі, мерзімінде келіп түсуін қамтамасыз ету;
қызмет көрсетуді жеңілдету;
оңтайлы қызмет көрсету;
жаңа нарықтық қиыншылықтан құтқару;
тұтынушыларға әр түрлі жеңілдіктер мен қызмет түрін ұсыну мүмкіншілігі.
Ақпараттық технология қызметінсіз ақпараттық жүйе қызметіне қол жеткізу мүмкін емес. Ақпараттық технология дербес, ақпараттық жүйеден тыс қызмет көрсете алады.
Мысалы 1.3.
Word 6.0. мәтіндік процессорда ақпараттық технология жүйеге жатпайды. Мультимедия, ақпараттық технология телекоммуникациялық байланыс көмегімен дыбыс, бейне компьютер арқылы беріледі.
Сонымен ақпараттық технология қазіргі дәуірде ақпаратты жеткізудің озық үлгісі болып табылады. Ақпараттық технологияның үндесуі ақпараттық жүйенің жұмысының табысқа жетуіне кепілдік береді.
Жоғарыда айтылганды қорытындылай келе, компьютерлік техникага бейімделген ақпараттық жүйе мен технологияның анықтамасын үсынамыз.
Ацпараттьщ технология - ақпаратты компьютерде өңдеудің белгілі бір мақсатқа багытталган қызметінің жиынтығы.
Ақпараттық жүйе - адамның компьютердің бірлесе отырып компьютерлік технологияны қолдану арқылы тиісті шешім қабылдауы.
Ақпараттық технологияны құрастырушылар: өндірісте қолданылып жүрген технологиялық ұғымдар: норма, технологиялық үрдіс, технологиялық операция және т.б. ақпараттық технологияда да қолданылады.
Ақпараттық технологияның негізгі сатылары
Бұл ұғымдарға түсінік бермес бұрын олардың мақсаттарын нақтылау қажет. Содан кейін қүрылымдық қызметін, атқаратын міндеттерін нақтылауға болады.
Құрылымдық қызметін, атқаратын міндеттерін нақтылауға болады.
1-деңгей. Бірнеше операциялармен қызмет көрсетуларден тұратын технологиялық процесті жүзеге асыруға мүмкіндігі бар саты.
Мысалы. 1.4. Ақпараттық технология сатысын қалай түсінуге болады.
Word 6.0. мәтіндік процессордағы құжаттар үлгісінің қүрылымы төмендегідей сатылардан түрады.
1-саты. Мәтіндер мен кесте түріндегі үлгінің тұрақты бөлімін құру.
2-саты. Суреттер орналастыруға болатын кадр түріндегі бөлімін құру.
3-саты. Ауыспалы үлгідегі бөлімді құру.
4-саты. Үлгіні сақтау.
2-деңгей. Бағдарламадағы бірінші деңгей бойынша нақты объект қүрастыруга болатын қызмет түрі.
Мысал 1.5. Ақпараттық технология бойынша жүзеге асыруға болатын қызмет түрлерін қалай түсінуге болады.
2-сатысындағы кадр түрінде тұрақты бөлім қүрауга болатын Word 6.0. мэтіндік процессор қызметін қарастырайық.
1- саты. Кадр құрау.
2-саты. Кадрды өңдеу.
3-саты. Кадрге сурет енгізу.
3-деңгей. Мақсатты жүзеге асыруға жеткізетін бағдарламалардың стандарттық жиынтығы. Әрбір эрекет экран мазмүнын өзгертуге ықпал етеді.
Мысал 1.6. Ақпараттық технология әрекетін қалай түсіну керек.
3-қызмет түрін қарастырайық. Word 6.0. мәтіндік процессорға сурет енгізу төмендегідей қызмет түрлерінен тұрады:
1-қызмет түрі. Кадрге курсор орналастыру.
2-қызмет түрі. Вставка (орналастыру), Рисунок (сурет) командаларын орындау.
3-қызмет түрі. Диалогтік терезедегі параметрлерді орналастыру. 4-қызмет түрі. Тышқанмен, пернетақтамен күрделі емес операцияларды атқару.
Мысал 1.7. Ақпараттық технолгияның күрделі емес операциялары дегеніміз не? Тышқан арқылы іс-әрекет жасау, команда беру, режимді таңдау және т.б.
Ақпараттық технологияны меңгеру жэне оны қолдану үшін ең бірінші күрделі емес операцияларды атқара білу қажет. Осы күрделі емес операциялар жиынтығынан өзге күрделі технлогиялық сатылардың операциялар жиынтыгы жүзеге асырылады. Технологиялық сатылар жиынтығы технологиялық үрдісті құрайды. Ақпараттық технология өзге де технологиялар сияқты төмендегідей талаптарға сәйкес болуы керек:
ақпаратты өңдеулің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету;
қойылған мақсатқа жетуге қажет барлық элементтерді іске қосу;
жүйелілік сипатта болу.
Технологиялық үрдіс этаптары, қызмет түрлері стандартқа сай ыңғайлы ақпараттық үрдіске мақсаттық қызмет көрсетуге бағытталған болуы керек.
Ақпараттық технологияның негізгі мағлүматтарына төмендегідей үғымды кіргізуге болады.
Ақпараттық база - оңтайландырылған сипаттағы нақты тәсілдер жиынтығы мен олардың өзара байланысы.
3-4 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологияның негізгі даму кезеңдері
Жоспары:
1. Ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері.
Компьютерді пайдаланып, бөлудің әр түрлі белгілерімен анықталатын ақпараттық технологияны дамытудың бірнеше көзқарастары бар.
Жалпы осы баяндағандарға жақын келетін, дербес компьютердің пайда болуының арқасында, ақпараттық технологияның дамуының жаңа кезеңі басталды. Ең негізгі мақсат кәсіптік сферадағы сияқты тұрмыстада адамның жеке дербес ақпараттық қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады.
Бөлу белгілері - мақсат түрі және ақпаратты өңдеу процесі.
1-ші кезең (60-70жж.) - есептеу орталықтарында мәліметтерді өңдеу коллективті пайдалану режимінде болды. Ақпараттық технология дамуының ең басты бағыттарының бірі адамдардың қолданған ескі әрекеттерін автоматтандыру болды.
2-ші кезең (80 жылдардан бастап) - стратегиялық мақсаттарды шешуге бағытталған ақпараттық технология құру кезеңі.
Бөлу белгісі - қоғамды ақпараттандыру жолында тұрған мәселелер.
1-ші кезең (60-шы жылдардың аяғына дейін) - ақпараттық құралдардың мүмкіншілігі шектеулі шарттарда үлкен көлемді ақпараттарды өңдеу мәселесімен сипатталады.
2-ші кезең (70-ші жылдардың аяғына дейін) - IBM360 сериялы электронды есептеуіш машиналарының таратылуымен байланысып жатыр. Бұл кезеңнің мәселесі - бақдарламалық жабдықтардың, ақпараттық құралдардың даму кезеңінен қалып қоюы.
3-ші кезең (80 жылдардан бастап) - компьютер кәсіптік емес пайдаланушылардың құралы болып табылды, ал ақпараттық жүйе - оның шешімдерін қолдайтын, қабылдайтын құрал болып табылды. Мәселелер - пайдаланушылардың қажеттілігін барынша көп қанағаттандыру және компьютерлі ортаға лайықты интерфейс құру.
4-ші кезең (90 жылдардың басы) - мекемеаралық байланыс пен ақпараттық жүйенің жаңа заманауи технологиясын құру болып есептеледі. Бұл кезеңнің мәселелері көп санды. Бұлардың ең маңыздылары болып:
компьютер байланысы үшін келісімдерді өндіру және стандарттарды, протокоодарды орнату;
стратегиялық ақпараттарға рұқсат ұйымдары;
ақпараттың қорғаныштар және қауіпсіздік ұйымы;
Бөлу белгісі - компьютерлік технология әкелетін артықшылықтар.
1-ші кезң (60-шы жылдар басы) біршама нәтижелі ақпаратты өңдеумен. ескі операцияларды орындауда есетеу орталықтарында қорлардың орталықтандырылған ұжым қолдануының бағытымен сиатталады. Нәтижелі құрылатын ақпараттық жүйенің бағалануының негізгі белгілері жұмасалған өнімдермен нәтижесінде енгізілген үнемделген құралдардың айырмашылығы болып табылады.
Бұл кезеңнің басты мәселесі - пайдаланушылар үшін құрылған ақпараттық жүйемен нашар әрекеттестігі және өңдеушілердің шешілетін мәселеге әр түрлі психологиялық көз қарастары мен түсініктері. Бұл мәселенің салдары ретінде жүйелер құрылды, пайдаланушылар оның үлкен мүмкіндіктеріне қарамай нашар қабылдады және толық мәнді қолданбады.
2-ші кезең (70-ші жылдардың ортасынан бастап) дербес компьютерлердің шығуымен байланысты. Ақпаратты жүйені құрудың жақтары, мұның шешімін қабылдайтын жеке пайдаланушылар жағын қолдаушыларға қарай жылжып өзгерді. Пайдаланушының айындалып жатқан өнімдерге қызығушылығы артқан, өңдеушілерімен қарым қатынастары жақсарған, екі жақтағы топ мамандардың өзара түсінушіліктері пайда болған. Бұл кезеңде бірінші кезеңнің мінездемесіне қарай мәліметтерді орталықтандырылған өңдеу ретінде қолданады, сондай-ақ жергілікті есептерді шешуде және пайдаланушының жұмыс орнында жергілікті мәліметтер қорымен жұмысына децентрализацияланған.
3-ші кезең (90-шы жылдар басы) кәсіпкерлікте стратегиялық артықшылықтардың анализ түсінігімен байланысты және телекоммуникациялық технология жетістіктеріндегі ақпаратты өңдеуді таратуға негізделген. Ақпаратттық жүйенің мақсаты өңдеу нәтижелілігінің артуымен және басқарушыға көмек көрсетумен ғана шектелмейді. Жаңа өмір талабына лайықты ақпараттық технология мекемелерге бәсекелестік күрестерде және артықшылықты көтеруде көмегін тигізуі қажет.
Бөлудің белгісі - технологиядағы құралдар түрлері .
1-ші кезең (19 ғасырдың екінші жартысына дейін) - қолдық ақпараттық технология, құралдардың құрамы мынадай: қауырсын, дәуіт, кітап. Коммуникацияларда пошта арқылы хаттарды, пакеттерді, асығыс хабарларды қайта түзету қолмен жүзеге асырылды. Технологияның басты мақсаты - берілген ақпаратты қажетті формада ұсыну болып табылды.
2-ші кезең (19 ғасырдың аяғынан басталды) - механикалық технология, ондағы құралдар құрамы: жазушы машинка, телефон, диктофон, поштаны жеткізудің жетілген құралдарымен біраз жабдықталған. 2-ші кезең (19 ғасырдың аяғынан басталды) - механикалық технология, ондағы құралдар құрамы: жазушы машинка, телефон, диктофон, поштаны жеткізудің жетілген құралдарымен біраз жабдықталған. Технологияның басты мақсаты - берілген ақпаратты қажетті формада біраз ыңғайлы түрде ұсыну болып табылды.
3-ші кезең (ХХ ғасырдың 40-60 жылдары) - электрлік технология, ал құралдар құрамы: үлкен электронды дербес компьютерлер және сәйкес бағдарламалық жабдықтар, электрлі жазушы машиналар, ксерокөшірмелер, ықшам диктофондардын құралды. Технологияның мақсаты да өзгерген. Акцент пен ақпараттық технология ақпаратты ұсынған формадан оның мазмұнын құруға жылжи бастаған.
4-ші кезең (70-ші жылдар басы) - электронды технология, оның негізгі құралы үлкен электронды дербес компьютерлер және оның қорында автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) және ақпараттық - іздеу жүйелері (АІЖ), негізгі кең спектрлі және мамандандырылған бағдарламалық кешендерден құралды. Ақпараттың тартылыс орталығы қоғамдық өмірдегі әр түрлі сфералардың, әсіресе аналитикалық жұмыс ұйымдарындағы ақпараттың мазмұнды жақтарына жылжуда. Объективті және субъективті факторлардың жиыны ақпараттық технологияның жаңа концепция алдына қойған мәселерді шешуге рұқсат етпеді. Бірақта басқаратын ақпараттың мазмұнды жақтарын құру тәжірибесі ойлап шығарылды және технология дамуының жаңа кезеңіне өтуіне әлеуметтік психологиялық және кәсіптік қор дайындалды.
5-ші кезең (80-ші жылдардың ортасынан бастап) - компютерлі, (жаңа) технология, ең негізгі құралы әртүрлі тағайынаулар үшін кең спектрлі стандартты бағдарламалық өнімдері бар дербес компьютер болып табылады. Бұл кезеңде автоматтандырылған басқару жүйесін дербестендіру, жекелендіру процесі жүреді. Ұқсас жүйелер анализдің қабаттас элементтеріне және әр түрлі деңгейдегі басқарудың интеллектісіне ие және дербес компьютерлерде іске асып, телекоммуникацияны қолданады. Микропроцессорлі қорға көшуіне орай маңызды өзгерістерге және тұрмыстық техникалық, мәдениеттілі, басқада тағайындау құралдарына душар болуда. Әр түрлі облыстарда жергілікті және глобальды компьютерлік желілер кеңінен қолданыла бастады [3].
5-6 дәріс тақырыбы: Ақпараттық технологияны қолданудағы мәселелер
Жоспары:
1. Ақапараттық технологияны пайдаланудағы методология.
2. Фирмаға апараттық технологияны енгізуде таңдау түрлері.
Ақпараттық техгология үшін ескіру мен өзгеру, жаңару табиғатынан келе жатқан түсінікті жағдай.
Мысал 1.8. Есептеу оратлықтарында үлкен электронды машиналарда бағдараламаны өңдеу жиынтықтарының технологиясына пайдаланушының жұмыс орнында дербес компьютермен жұмыс жасау технологиясы келді.
Телеграф өзінің барлық қызметін телефонға тапсырды.
Телефон бірте бірте экспресс-жеткізу қызметіне ығыстырылуда.
Телекс өзінің басым көпшілік жұмысын факс пен электронды поштаға және тағы басқаларына тапсырды.
Мекемелерде ақпараттық технологияларды енгізуде, оның бәсекелесушілерден артта қалушылық жағдайына міндетті түрде баға беру керек, нәтиежесінде уақыт өте келе оның ақпараттық өнім сияқты шарасыз ескіруіне, басқада материалды өнімдер түрлері сияқты төтенше жоғары жылдамдықпен жаңа түріне немесе болжамдарына (версиясына) алмастыруға тура келеді. Қазір жаңа түрлер мен болжамдарына (версияларына) алмастыру дәуірлері. Алмастурышылық дәуірі бір жылға дейін бірнеше айда қозғалмалы болып тұрады.
Егер жаңа ақапараттық технологияны енгізу процессінде бұл факторге қажетті көңіл бөлінбесе, онда фирманы жаңа ақпараттық технологияға алмастыруды аяқтау кезінде ондағы технология ескірген және оны жаңартудың барлық шараларын қабылдауға тура келеді. Мұндай жаңа ақапараттық технологияны енгізудегі сәтсіздіктерді, техникалық құралдарды дұрыс иегрмегенмен байланыстырады, онда сәтсздіктің негізгі себебі нашар ақапараттық технологияны пайдаланудағы методологиялармен жұмысының нашарлығы мен мүлде болмауы.
Ақапараттық технологияны пайдаланудағы методология. Есептеу орталықтарында электронды есептеуіш машиналарда ақпаратты өңдеуді орталықтандыру ең алғашқы тарихи пайда болған технологиялардың бірі. Ұжыммен қолданатын үлкен ірі есептеу орталықтар, жабдықталған үлкен электронды есептеуіш машиналар құрылды (біздің елде - ЕС ЭЕМ). Мұндай ЭЕМ-ды пайдалану үлкен көлемді кіріс ақпараттарын өңдеуге және осы негізде әр түрлі ақпарат өнімдерін қабылдап, оны пайдаланушыларға тарату сияқты үлкен мүмкіндікге қол жеткізді. Мұндай жеткіліксіз шартта есептеу техникасымен кәсіпорындар мен мекемелерді жабдықтаған технологиялық процесс 60-70-ші жылдары болды.
Орталықтандырылған технология методологиясының жетістіктері:
пайдаланушының үлкен массивті мәліметтер қоры сияқты ақпараттарға және кең жиынды ақпарат өнімдеріне көңіл бөлу мүмкіндігі;
даму бойынша методологиялық шешемді енгізудің жеңіл салыстырылуы және орталықтандырылған ақпараттық технологияның толық жетілуінің арқасында қабыл алуы;
Сондай-ақ методологияның жетіспеушілік жақтары бар:
- пайдаланушыларға өте тез жағдайда ақпарат қабылдай ала алмайтын төменгі қызметкерлер жауапкершілігіне қойылған шек, басқару шешімдерін дұрыс өндіруге кедергі болу;
- ақпаратты өңдеудегі қайта орталықтандыру, 80-ші жылдардағы пада болған дербес компьютерлер мен телекоммуникация құралының дамуымен байланысты. Ол алдағы технологияны өте маңызды ысытырып жіберді, бірақ қанша дегенмен бұл пайдаланушыға ақпаратпен жұмыс жасауда үлкен мүмкіндің береді және оның ынталарына шек коймайды.
Мұндай метолодогия жетістіктері мынадай:
пайдаланушы ынтасына жайлылық қамтамасыз ететін құрылымның икемділігі;
төменгі буын қызметкерлерінің жауапкершілігін күшейту;
орталық компьютерді пайдалануда және сәйкесінше есептеу орталығы жағынан келетін бақылаулар қажеттілігін азайту;
компьютерлік байланыс құралдарын пайдалану арқасында,
пайдаланушылардың творчестволық потенциал толық орындалуы;
Бірақ бұл методология өзінің жетіспеушіліктеріне ие:
көп мөлшердегі өнімдер үшін стандарттау қындығы;
Стандартартты есептеуіш орталығының және дайын бағдарламалық өнімдердің ұсынылуын пайдаланушылардың психологиялық қабылдамауы;
жергіліктілерді орындарда ақпараттық технологияның даму деңгейі әркелкі, ал біріншіден ол нақты қызметкер мамандығының деңгейімен анықталады.
Орталықтандырылған және қайта орталықтандырылған ақпараттық технологияның жетістіктері мен жетіспеушіліктірін сипаттау, оның дұрыс қолдану сызықтарын ұстану қажеттіліктеріне әкеліп соқты. Мұндай жақтарды орынды методология деп атаймыз да, бұл жағдайда міндеттердің қалай бөлінетіндігін көрсетеміз:
есептеу орталығы ақпаратты технологияны пайдаланудағы жалпы стратегия өндірулеріне жауап береді, пайдаланушыларға білім саласындағы сияқты жұмыста да көмек көрсетуі керек, стандарттарды орнатып, бағдарламалық және техникалық құралдарды қолдану саясатын орнату қажет;
ақпаратты технологияны пайдаланған қызметшілер есептеу орталығының нұсқауларын ұстау керек, өздерінің жергілікті жүйелеріндегі және жалпы мекеменің жоспарына сәйкес өңдеуді мен технологияны жүзеге асырулары қажет.
Ақпараттық технологияны пайдаланған орынды методология үлкен икемді жетістіктерге қол жеткізуге рұқсат береді, жалпы стандартты қорғау, ақпараттық жергілікі өнімдер сыйымдылығын жүзеге асыру, қызметтің қайталануын төмендету және тағы басқалар.
Фирмаға апараттық технологияны енгізуде таңдау түрлері.
Фирмаға ақпараттық технологияны енгізуде екі негізгі құрылымы бар мекеменің пада болған көзқарас бейнелерін және компьютерлік емес ақпаратты өңдеудгі рөлі концепцияларын таңдау керек.
Бірінші концепция құрылымы бар фирмаларға бағытталады. Ақпараттық техгология мекемелік құрылымға үйреншіктеле бастайды да, жұмыс әдістерінің жаңару болып өтеді. Коммуникациялар нашар дамыған, тек жұмыс орындары ғана орынды бола бастайды. Техникалық қызметшілер мен мамандар арасында қызметті бөлу басталады. Жаңа ақпараттық технологияны енгізуде тәуекел дәрежесі төмен, сол сияқты шығындар мәнсіз және фирма ұйымдастырущылық құрылымы еш өзгеріссіз.
Мұндай стратегияның негізгі жетіспеушілігі - ақпаратты ұсыну түріне лолассыз өзгертулердің қажеттілігі, нақты технологиялық әдіске және техникалық құралға лайықталуы. Ақпараттық технологияның әрбір кезеңіндегі шапшаң шешім вязнет.
Стратегияның жетістіктеріне тәуекел дәрежесінің төмендігі мен шығындарын жатқызуға болады.
Екінші концепция фирманың болашақтағы құрылымына бағытталады. Бар құрылым жаңара түсетін болады.
Бұл стратегия коммуникацияның және жаңа мекемелердің өзара байланысының жұмысын жоғары дәрежеде дамуын болжайды. Фирманың ұйымдастырушылық құрылымының өнімділігі өсуде, сол сияқты архивтегі мәліметтер орыдны бөлінуде, ақпараттың жүйелік каналдарын айналып жүру көлемі азаюда және шешілетін мақсаттар арасында баланс жасауға қол жетуде.
Мұның негізгі жетіспеушіліктеріне мыналарды жатқызуға болады:
бірінші кезеңде болған шығындар фирмаың жалпы концепциясын өңдеумен және фирманың барлық бөлімшелерін тексеруімен байланысты;
фирманың құрылымын өзгертудегі, сондай-ақ штатық кесте мен лауазымды міндеттерді өзгертудегі психологиялық қиыдықтардың туындауы.
Бұл стратегияның жетістіктері болып:
фирманың ұймшылдық құрылымының орнықталуы;
барлық қызметкерлердің көптеге жұмыстардан босаауы;
жоғары кәсіптік дәреже;
компьютерлік желі қолдану есебінен кәсіптік қызметтердің интерациясы.
Фирмадағы жаңа ақпараттық технология, ақпарат және ішкі жүйе дәрежесі, оны өндеушілер сияқты барлығын бірыңғай массивті ақпарат байланыстыру қажет. Бұдан екі талап көрсетеліліп отыр. Біріншіден, ақпаратты қайта өңдеу жүйесінің құрылымы фирма өкілеттіліктерінің талаптарына сай болу керек. Екіншіден, Ішкі жүйедегі ақпараттың қызметі, басқару деңгейлері толық жеткілікті айқын болатындай болуы қажет.
7-дәріс тақырыбы: Ақпараттық жүйедегі басқару құрылымының ролі
Жоспары:
1. Басқару мекемесінің құрылымы.
2. Ұйымның функциясы
Ең кең тараған ақпараттық жүйелер мен технологиялар, өндірісте, басқару және қаржылық қызметтерде қолданылады. Кез келген мекемелерде ақпараттық жүйелерді құру мен қолдану төмендгі көзделген мақсаттарға жету үшін қажет:
1. Ақпараттық жүйелердің қызметі мен құрылымы мекеме алдына қойылған мақсаттарға сәйкес болуы керек. Мысалы, саудалы фирмаларда-нәтижелі бизнес, мемлекеттік кәсіопрындарда - әлеуметтік және экномикалық мәселелерді шешу;
2. Ақпараттық жүйелер адам бақылауында болу қажет, негізгі әлеуметтік және этикалық принциптерге сәйкес түсінікті, қолданылған болу керек.
3. Өнеркәсіп ол- сенімді, жүйеленген, ашық, ақпарат.
Ақпараттық жүйені құруды үй тұрғызумен салыстыруға болады. Кірпіш, шеге, цемент, және басқа қажетті заттардың барлығы үй болып табылмайды. Үй салу үшін жоба, жоспар, жерқұрылым және тағы басқалары қажет.
Осыған ұқсас ақпараттық жүйені құру мен пайдалануда ең алдымен міндетті түрде компьютерлік технологияның құрылымын, қызметін, ұйымдастыру саясатын, басқару мақсатын және қолданатын шешімдер мүмкіндіктерін түсіну керек.
Ақпараттық жүйе мекеменің бір бөлігі болып табылады, ал кез келген мекеменің маңызды бөлігі оның құрылымы мен басқару органы, стандартты процедуралар, қызметшілер, суб мәдениет.
Ақпараттық жүйені құрастыру басқару мекемесінің құрылымын талдаудан басталуы қажет.
Басқару мекемесінің құрылымы. Мекеме бөлімшелері жұмысының үйлестігі басқару органдары арқылы жүргзіледі. Басқару сөзі мағынасы мына: ұйымдастырушылық, жоспарлық, талдау, бақылау, есептік, ынталандыру қызметтерін өткізу шартына қойылған мақсатты қамтамасыз ет болып табылады. Басқару қызметінің мазмұнын қарастырайық.
Ұйымның функциясы - ұйымдық құрылыммен нормативтік құжаттар: фирманың, зертхананың, бөлімнің, топтың, штаттық кестесі кешенін өңдеумен шектеледі.
Жоспарлау (жоспарлы функция) көзделген мақсатты орындауда жоспарды өңдеумен орындаудан тұрады. Мысалы, барлық фирманың бизнесс-жоспары, өнеркәсіптің жоспары, маркетингтік зерттеудің жоспары, ғылыми-зерттеу жұмыстарын өткізудің жоспары және тағы басқалары.
Есіптік функция фирма қызметінің көрсеткіштер есебінің дайын формалары мен әдістерін: бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп, басқаратын есеп және тағы басқаларын өңдеу және пайдаланумен анықталады. Жалпы жағдайда есепті: қабылдау, тіркеу, қорлану, өңдеу, нақты шаруашылық процесс жөнінде ақпарат келтіру сияқты анықтауға болады.
Талдау және аналитикалық функция соңғы жоспарларды, тапсырыстарды, әсер етуші факторларды анықтауды, резервтерді табуды, даму тенденциясын зерттеуді үйренумен байланысты. Талданатын объектімен процессті қиындығы және дәрежесіне қарай талдау әр түрлі мамандармен жүргізіледі. Фирманық шаруашылық қызметінің бі жылық және одан да көп талдау нәтижесін мамандар, ал цех, бөлім дәрежесінде - осы дәрежедегі менеджерлер (экономист мамандығы бар басшы немесе оның орынбасары) жүргізеді.
8-9 дәріс тақырыбы: Ақпарат жинау мен беру құралы
Жоспары:
1. Ақпарат жинау.
2. Ақпаратты беру.
Ақпараттық технология - құралдар жиынтығы мен жинау әдістерін, процесстің немесе қандай да бір объектінің жағдайы жайлы жаңа сапалы ақпарат алуда, ақпаратты өңдеу мен беруде қолданылатын процесс. Бұл процесстің бір буыны өлшемді ақпараттық жүйлер болып табылады.
Өлшемді ақпараттық жүйлер - өлшемді ақпарат алудағы функциональды біріккен өлшегіш, есептегіш және басқада көмекші құралдар, оны өзгерту, өңдеу мақсаттары тұтынушылардың талабы бойынша өлшегіштің логикалық функияларын, бақылауларын, диагностикаларын, теңстірулерін автоматты түрде жүзеге асыру болып табылады.
Өлшемді ақпараттық жүйелердің функциясынан тәуелді мынадай түрлері іске асырылуда:
өлшегіш жүйелер;
автоматты бақылау жүйесі;
бейнелерді тану жүйелері;
техникалық диагностика жүйелері;
телеөлшегіш жүйелер;
Техникалық диагностика жүйелеріне, автоматты бақылау жүйесіне, бейнелерді тану жүйелеріне өлшегіш жүйе ішкі жүйе ретінде кіреді.
Кез келген өлшенетін ақпараттық жүйелерін, қажетті фукция мүмкіндіктерін, техникалық және басқа да шешілетін дәреже мінездемелерін тағайындау, осы жүйе құрылатын іздеу объектісімен анықталады.
Өлшенетін ақпараттық жүйені тағайындауда арнайы көзделген өлшенетін процесстің үйлесімділігін анықтау және жоғары деңгейлі көршілес жүйелерің ең анық хабарларын қамтамасыз ету болып табылады. Осыдан шығатыны, өлшенетін ақпараттың жүйенің негізгі функциялары: зерттеулерден өлшенетін ақпараттарды алу, оның өңделуі, берілуі, басқарылатын әсерлерді бейнелеу мен құру.
Өлшенетін ақпараттық жүйе, дәлділік, ыңғайлылық, қиындық, өзкізгіштік қасиет, үнемділік, бөгетке тұрақтылық сияқты белгілердің шағын бөліктеріне ықшамдалған. Нақты өлшенетін ақпараттық жүйе құрылымы мен құрамы жалпы техникалық қажеттіліктермен, оны құрудағы техникалық тапсырмалар тапсырыстарының және оның жеке қажеттіліктерімен анықталады.
Өлшенетін ақпараттық жүйе өлшенетін процессті немесе жұмыс жасау белгілеріне сәйкес тәжірибені басқару қажет; тағайындау мен мақсатқа сәйкес оған қойылған функцияларды орындау; талап еткен көрсеткіштер мен дәлдік мінездерді, сенімділік пен тез әрекеттерді игеру қажет; ақпаратты ұсыну үлгісі мен көрсетілген тәсілге үнемділік талаппен жауап беру; техникалық құралдарды ораналастыру және тағы басқалары, жақын деңгейлі иерархиялы өлшенетін ақпараттық жүйелермен және басқада өлшенетін ақпараттық жүйелер мен есептеуіш кешендермен жұмыс жасауға лайықты болу, яғни техникалық, ақпараттық және метрологиялық үйлесімділіктер қасиетін игеру; ары қарай жаңару мен даму мүмкіншіліктеріне рұқсат ету.
Өлшенетін ақпараттық жүйе қызметінің процессі - арнайы көзделген кіретін және шығатын ақпараты өзгерту. Бұл өзгерту техникалық құрал кешенімен автоматты түрде не болмаса жылдам қызметшілер және қиын өлшенетін ақпараттық жүйе, есептеуіш кешен, техникалық құрал кешенімен бірге орындалады. Адамдар мен техникалық кешен үйлесімді қызмет ету үшін лайықты нұсқау мен ереже қажет. Бұл мәселені ұйымдық қамтамасыз ету орталығы орындайды.
Математикалық, бағдарламалық және ақпараттық қамтамасыз ету құрамына тек өлшенетін ақпараттық жүйе және санды есептеуіш кешені бар өлшенетін есептеуіш кешен кіреді. Математикалық қамтамасыз ету - есептеуіш алгоритмдер мен модельдер. Бағдарламалық қамтамасыз ету есептеуіш алгоритмдерді нақты орындауға кепілдік береді және жүйенің жұмыс жасау алгоритмін және бағдарламаны өңдеу мен қанау шешімдерінің шеңберін қамтиды.
Ақпараттық қамтамасыз ету зерттеу объектісі жағдайының құжат, диаграмма, график, сигнал түріндегі ақпаратты бейнелеудің нақты түрінің әдісін анықтайды.
Барлық жүйені тұтасымен метрологиялық қамтамасыз ету басып алады. Өлшенетін ақпараттық жүйенің техникалық құралы келесі көптеген бөлімдерден тұрады:
түрленгіштердің алғашқы өлшенуі;
түрленгіштердің қайта өлшенуі;
салыстыру элементі - өлшеу;
сандық құралдар;
сипаттау элементі - норма;
сигнал, бейнелеу құралдары, ескеркіштер және тағы басқаларды түрлендіргіштер;
1-6 бөлімдер сандық ақпараттық жүйелерде, ал 1-3 дейінгі және 6 бөлім аналогты ақпараттық жүйеде қолданылады.
Өлшенетін ақпараттық жүйе құрамынан ЭЕң табылса, ЭЕМ-ға ақпараты тікелей өңдеумен және сақтау құралынан келіп түседі.
Өлшенетін ақпараттық жүйенің дамуынан бірнеше буындар сатысын көруге.
Бірінші буын - өлшенетін ақпараттық жүйе концепциясын құру:
Жүйелік ұйым көлемді ақпарат беруді өңдеу құралдарын автоматты қабылдаумен совместно( бірге). Бірінші буынның жүйесі - негізінен дискреттік шала өткізгіштік техникадан, есептеуіш техниканың элементтері бар, өлшенетін ақпаратты орталықтандырып қайталайтын жүйе болыр табылады. Бұл кезеңді (1950 жылдардың аяғы - 160 жылдардың басы) детерменизм дәуірі деп атау қабылданған, сол сияқты өлшенетін ақпараттық жүйе анализ үшін аналитикалық математиканың жақсы әзірленген аппараты қолданылды.
Екінші буын (1970-ші жылдар) - жинақ ақпараттарды пайдалану, қосарланған ЭЕМ арқылы ақпаратты өңдеу. Аз және орта дәрежедегі итеграцияның микроэлектрондық жүйесі сияқты элементтік базаны ұсынды. Бұл дәуір кездейсоқ процесстер мен математикалық статистиканың толық қатарлы сұрақтарын, жүйелер теориясы айналысында шешумен белгілі.
Үшінші буын - өлшенетін ақпараттық жүйе мен ақпараттық жүйе қорына, микропроцессор мен іріктелген микропроцессорларды, микро-ЭЕМ мен өнеркәсіптегі қызметті одақтар, өзара бірге метрологиялық , энергетикалық , конструктивті, кең тараған өлшенетін ақпараттық жүйені құру жағымен белгілі.
Төртінші буын - систематехника мен есептеуіш техниканың дамуымен байланысты, қайта құрылып бағдарланатын иілгіш өлшенетін ақпараттық жүйенің пайда болуымен белгілі.
Элементтік базада үлкен және тым үлкен дәрежеде интеграциялар жүйесінің интегралды үлесі жылдам өсуде.
Бесінші буын - бұл күш жинап, өмірге ойлы және виртуалды өлшенетін жүйенің, дербес ЭЕМ-да құрылған және жаңа заман математикасы мен бағдарламалық қамтамасыз етуімен өмірге келген.
Кез келген өлшенетін ақпараттық жүйенің құрылымдық жүйесі төмендегі суреттегідей көрсетілуі мүмкін.
Көрсеткіштер әртүрлі өлшеу объектілерін қабылдайды, бір ізді түрлендірушілер бірыңғай мәлімет жинау пунктіне, каналдар бойынша көрсеткіштердің сигналдар байланысын бейімдейді. Бағдарламалық құрылғы көрсеткіштерідің ақпараттарын қабылдап, ақпарат қабылдаушыға береді. Осы құрылымдық жүйе бойынша іс жүзінде барлық өлшенетін ақпараттық жүйе, қоса айтқанда планетааралық автоматты станциялар мен жаңа заман талабына сай спутникке ақпарат беру жүйелері құрылады.
Өлшенетін ақпараттық жүйеде көбіне толық буын - ақпарат қабылдаушы, ал іс жүзінде құралдар жиынының көрсеткішін бір уақытты қабылдай алмайтын адам болып табылады. Оның жұмысын жеңілдетуге мнемоникалық жүйелер пайдаланады, яғни өлшеу объектісінің схематикалық суреттің құралдары, шартты сигнализатормен алмастырылған. Әдетте сигнализаторлар өлшенген шамалардың абсалюттік емес мәнін көрсетеді, ал оның істен шығуының негізгі бейнесі ерте орнатылған норма болып табылады. Көп санды бақылау кезінде құралдарды шартты түсті коды бар жарықты сигналиторы құралымен алмастырады. Өлшенетін ақпараттық жүйе қарапайым мысалы вольамперлі секілді диодтаре мен қисық магниттеулерді қабылдайтын, екікоррдинаталы өздіген жазғыш құрал болып саналады. Өлшенетін ақпараттық жүйенің каналдарын пайдалану саны шектен асып кетсе, ақпаратты ұсыну кезінде жылдам әрекет ету, өлшеудің дәлдігі бойынша бірнеше бөлек каналдар пайда болады. Қарапайы жүргізушің өлшенетін ақпаратты жүйесі, жүріп өткен жолының ақпаратын шектеулі 99999,9 км өлшеммен ұсынады және дискреттілігі 0,1 километрден артық емес, қозғалыс жылдамдылығының ақпараты шамамен 5 пайыздық қателікпен беріледі, артық жанатынның көрсеткіш шкаласы барлығы 4 көрсеткіш (14, (12), (34), және 1), ал қиылыстарда сигналдарды қосу және фаралардың ақпараты бар болғаны екі іске қосулы - іске қосылмаған көрсеткішпен көрсетіледі. Сәйкесінше осыған оорай үлкен өлшенетін ақпараттық жүйелерде (ұшақты басқару, газқұбырлары немесе электрстанциялар) ақпарат бөлігі үлкен дәлдікпен беріледі, екінші басқа бөлігі - аз дәлдікпен, ал бөлек каналдары барлығы 2-3 көрсеткішті символдармен (жарамды, жарамсыз) жұмыс істейді.
Іс жүзінде өлшенетін ақпараттық жүйеде өлшеу объектісінің әр түрлі парметрлері жайында ақпарат алу қажет емес, бірақ кейбір алдын ала оның өңдеулері: алынған параметр мәндерін анықталған аз мәндермен және талдап қорытылған параметрлерді есептеудегі айырым белгілерімен салыстыру.
Өлшенетін ақпараттық жүйенің дамуы басқа да ақпараттық жүйелер сияқты, автоматтандыру жолымен жүріп отырады. Өлшенетін ақпараттық жүйеде процесті автоматтандыру жүйесі алынған ақпарттың толық ішкі өңделуімен аяқтаталады, операторға әр бір канал бойынша жеке парамерлердің мәндік хабарламасының орнына, жеке парамерлер қатарының анықталған мәні бойынша, бақыланатын объектінің талдап қорытылған жұмысының көрсеткіші беріледі.
Бірнеше кіріс параметрлердің алдын ала қарапайым өңдеу элементтері мен бірыңғай талдап қорытылған көрсеткіші бар өлшенетін ақпараттық жүйенің қарапайым мысалдары электрлі ваттметр және электр энергиясының көрсеткіш есебі болады.
Жеке парметрлердің мәндердің алдын ала өңделуі өлшенетін ақпараттық жүйелерде көбірек күрделі болады.
10-11 дәріс тақырыбы: Ақпаратты өңдейтін техникалық құралдар
Жоспары:
1. Жүйелік блок.
2. Монитор.
3. Пернетақта.
4. Тышқан.
5. Терте.
6. Сканер.
7. Принтер.
Қазіргі заманда ақпаратты өңдеудің негізгі құралы дербес компьютер болып есептеледі. Дербес компьютер - әмбебаб техникалық жүйе. Қажетті жағдайда оның кескінін (жабдықтар құрамы) өзгерте аламыз. Сондай-ақ типтік деп аталатын базалық кескін ұғымы бар. Компьютерлер осындай жиынтықтармен бізге жетеді. Базалық кескін ұғымы өзгеруі мүмкін. Қазіргі кезде базалық кескінде төрт құрылғы қарастырылады:
жүйелік блок;
монитор;
пернетақта;
тышқан;
Жүйелік блок. Жүйелік блок ішінде бірнеше қажетті компоненттер орналасқан, негізгі түйін болып саналады. Жүйелік блоктың ішінде орналасқан құрылғылар ішкі құрылғылар деп, ал сыртынан орналасқан құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады. Қосымша сыртқы құрылғылар ұзақ сақталатын мәліметтерді енгізуге, шығаруға арналған және оны перифериялық құрылғы деп те атайды.
Сыртқы түрі жағынан жүйелік блоктар дене пішіні бойынша ажыратылады. Дербес компьютердің денелері тік және көлденең түрде шығарылады. Денесі тік орналасқан жүйелік блоктар: толық өлшемді, орташа өлшемді, аз өлшемді, ал көлденең денелі жүйелі блоктар: жалпақ және ерекше жалпақ болып бөлінеді.
Дене үшін пішіннен басқа түр-фактор деп аталатын параметрі қажетті болып саналады. Бұл параметрге орналасатын құрылғылардың талаптары тәуелді. Бұрынғы дербес компьютерлердің стандартты денелері АТ түр-фактор болған, қазіргі кезде қолданылатын дене АТХ түр-фактор болып табылада. Дененің түр-факторы міндетті түрде аналық тақша деп аталатын компьютердің негізгі платасымен келісілген болу керек.
Дербес компьютерлердің денесі мен бірге қоректендіру блогін де орналастырып қояды. Бұдан кейн қоректендіру блогінің қуаттылығы, жүйелік блок денесінің бір параметрі болып саналады. Көлемді модельдер үшін қоректендіру блогінің 250-350 қуаттылығы жеткілікті.
1) Жүйелік блок;
2) Монитор;
3) Пернетақта;
4) Тышқан;
5) Дискіжетек;
6) Динамиктер;
7) Микрофондар;
Монитор. Монитор - мәліметтерді көрнекі түрде көзбен көруге арналған құрылғы. Бұл жалғыз мүмкіндік емес, бірақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz