Алматы қаласында ауыр металдар мөлшері бойынша жерді аумақтарға бөлу

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Алматы қаласы жер қорының құрылымы, динамикасы және табиғи экономикалық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Алматы қаласы жер қорының құрылымы және оның динамикасы ... ... ... ..5
1.2 Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Бедер және геология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.4 Қаладағы су ресурстарының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.5 Қаланың жасыл қорының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.6 Топырақ жамылғысының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2 Мемлекеттік жер кадастры міндеттері, сипаттамасы және жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.1 Жер кадастрының құрам бөліктері, түрлері, принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3 Жер кадастры жұмыстарын геодезиялық қамтамасыздандыру ... ... ... ..51
3.1 Геодезиялық өлшеулер жүргізудегі тірек торлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.2 4 класс полигонометриясы, 1 және 2 разрядты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
4 Жерді ауыр металдар мөлшері бойынша аймақтарға бөлудің негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
5 Алматы қаласының жер мониторингісін экономикалық негізін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
6 Еңбек қорғау және тіршілік әрекеті қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
Алматы қаласы жерінің 01.11.04ж. есептегі және үлестірілуі туралы есеп беру жұмысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Жердің химиялық заттармен ластану
Деңгейінің көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Топырақты ластайтын химиялық заттар мөлшерінің тізімі 2006 жыл (қозғалмалы түрі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...78
Қолданған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84

Кіріспе

Алматы қаласының қазіргі ландшафт жағдайы қайта құрылған. Кенттелген табиғат, көптеген салынып жатқан және жұмыс істеп тұрған өндірістік кәсіпорындар, автокөліктік қатынас жолдары ауа алабы, су экожүйелерін, топырақ жамылғысын, қала бедері мен өсімдіктері жағдайын өзгертіп, олардың ластануының қарқынды өсуіне әсер етті. Қала аумағындағы мекен ету ортаның жағдайы жердің ластану көрсеткіштері арқылы суреттелуі мүмкін. Қалалық жерлер өзінің агроөндірістік бағасын жоғалтқан және өндіріс процестеріне немесе басқа да адамдар қызметін іске асыруға кеңістік негізінде қолданылады.
Қалалық жерлерге салық салу жүйесі, әр түрлі құрылыстар үшін учаскелер бөлу, жер пайдалану және жер иелілігінің ақылылығын, аукциондарда және басқа қажеттерге сатылғанда бағасын анықтау үшін, Алматы қаласы аумағын функциональды құнымен аймақтарға бөлуді құру қажеттігі туралы сұрақ туады.
Қала сияқты күрделі аумақтарды бағалағанда бүкіл аумақты, оның жеке қасиеттерін және қасиеттер жиынтығын немесе қаладағы аудан бойынша аумақтық дамуын, салу құрылысын, экономикалық мүмкіндіктерді, табиғи және өзгерістердің ықпалын және тағы басқа себептердің әсерін бағалау керек. Экологиялық жағдайды бағалайтын дифференциалдық әсердің біріне топырақтың ауыр металдармен ластануы жатады. Топырақ табиғи әртүрлілік объектісі ретінде және экожүйенің міндетті бөлігі табиғи ортаның жағдайын әмбебап реттеушісі болады. Бұл жұмысты жүргізу негізі жердің сапасының әртүрлілігі табиғи сонымен бірге болып жатқан өзгеріс әсеріне байланыстырылған. Аймақтарға бөлуді жүргізгенде қала аумағы ластану дәрежесі бойынша айырмашылығы бар, бірнеше жағдайға (урбокешендерге) бөлінген.
Аймақтарға бөлу негізінде экологиялық жағдайдың өзгеру дәрежесі және сипаты бойынша бағаланып, аумақ белгілі зоналарға және учаскелерге бөлінген. Негізгі бағалау критериі болып, қала аумағының антропогендік жағдайын анықтайтын жердің ауыр металдармен ластану қарқындылығы алынған. Жұмыстың құрылу негізі 2000-жылдан бері осы уақытқа дейін 100- стационарлық экологиялық алаңда жүргізіліп отырған, Алматы қаласы жер мониторингісінің жүргізуі бойынша жиналған қордағы мәліметтерін жинақтап қорытқан. Аймақты табу химиялық элементтер мәліметтерінің аналитикалық қатарын сұрыптау және олармен ластану деңгейлерін бағалау бойынша, сонымен бірге топырақтың ауыр металдармен ластану картограммасы бойынша талдауы негізінде жүргізілді. Жер жағдайы туралы жүйелік ақпарат алу үшін, қала жеріне әсер ететін барлық антропогендік әсерлер кешенін сипаттайтын және стационарлық экологиялық алаңдардан тұратын аумақтық жүйе байқау пункттері құрылған [3].
Стационарлық экологиялық алаңдар профилі әр түрлі табиғат жағдайында, әр түрлі мақсаттағы және сонымен бірге ластану деңгейлері әр түрлі жерлерде орналасқан. Байқаулар 10 жыл мерзімінен аса, ұзақ уақытта өткізіледі.

Қолданған әдебиеттер тізім
1. Сейфуллин Ж.Т. Жер кадастры (Оқулық) Алматы: ҚазҰАУ, 2001
2. Сейфуллин Ж.Т., Сейтхамзина Г.Ж., Игембаева С.К. Мемлекеттік жер кадастрының жаңа технологиясы, Алматы ҚазҰАУ: 2008
3. Р.Е.Елешев, Ж.Е.Елемесов, Қ.М.Мұхаметкәрімов. – Топырақтану практикумы (оқулық). – Алматы: Агроуниверситет, 2006
4. Р.Е.Елешев, Ж.Е.Елемесов, Қ.М.Мұхаметкәрімов, К.К.Көбенқұлов, С.Қ.Қалдыбаев. – Топырақ картографиясы (оқулық). – Алматы: Агроуниверситет, 2005
5. ҚР Жер кодексі. – Алматы: Юрист, 2007
6. А.Г. Емельянов. Табиғи пайдаланудың ландшафт - экологиялық негіздері, Тверь, ТМУ, 1992ж.
7. Жерге орналастыру, кадастр және жер мониторигі. Ай сайынғы ғылыми- практикалық журнал. “Панорама” баспа үйі.
8. Ю.И. Израэль. Табиғи орта жағдайын бақылау және экология. Мәскеу, Гидромет баспасы, 1984ж.
9. Қ.Р. жерінде ірі масштабтағы топырақ зерттеулерін жүгізу бойынша нұсқау. Алматы қ., 1995ж.
10. Қ.Р. жер мониторигі мойынша ғылыми – әдістемелік сілтеулер. Қ.Р. Мемжерком, Алматы қ., 1993ж.
11. Аудан схемасы жерін бөлуді өңдеу бойынша әдістемелік сілтеулер. Қ.Р. жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттігі. Астана, 2004ж.
12. Ластанған және нашарлаған жерлерді анықтауға әдістемелік ұсыныс. Ресейжерком, АШМ. Р.Ф., Мәскеу, 1995 ж.
13. Алматы қаласы жер мониторингісін жџргізу бойынша әдістемелік сілтеулер (уақытша). “АлматықалжерҒӨО” МЕК, 2002ж.
14. Қ.Р. Ауыл шаруашылыы әрекеті нәтижесінде химиялық ластанған жерлерді анықтауға әдістемелік сілтеулер. Қ.Р. АШМ., Алматы, 1997ж.
15. Қазақ ССР-ы топырағы, Алматы облысы, 4 шығарылым. Алматы, 1962ж.
16. Т.А. Трифанова, Н.В. Селиванова, Н.В. Мищенко. Қолданбалы экология. Мәскеу. Академия, Жоба, 2005 ж.
17. Экология. В.В. Денисов. Мәскеу- Дондағы Ростов баспасы, 2004ж.
18. Экология және тұрақты даму. Ай сайынғы ақпараттық –аналитикалық журнал. “Азамат” баспасы.
19. Алматы қаласы экологиялыќ картасы. Алматы қаласы топырағының ластануы, 1998ж.
20. ҚР Еңбек кодексі 2007 жыл 15 мамыр №251-ІІІ Алматы.
21. Г.И Белянов Охрана труда Москва. Агропромиздат 1990
22. Папаева С.Т. Охрана труда М: ИПК Издательство стандартов, 2003

Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Қазақ ұлттық техникалық университеті

Намазбаев Ж.О.

Алматы қаласында ауыр металдар мөлшері бойынша
жерді аумақтарға бөлу

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 050907-Кадастр

Алматы 2011

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...3
1 Алматы қаласы жер қорының құрылымы, динамикасы және табиғи экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 ... ... ... ... ... ... ... .. 5
Алматы қаласы жер қорының құрылымы және оның динамикасы ... ... ... ..5
1.2Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...7
1.3Бедер және геология
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...9
1.4Қаладағы су ресурстарының
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.5Қаланың жасыл қорының
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.10
1.6Топырақ жамылғысының
2 сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Мемлекеттік жер кадастры міндеттері, сипаттамасы және жүргізу
2.1тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 2
3.1Жер кадастрының құрам бөліктері, түрлері,
3.2принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
Жер кадастры жұмыстарын геодезиялық қамтамасыздандыру ... ... ... ..51
Геодезиялық өлшеулер жүргізудегі тірек
торлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
4 класс полигонометриясы, 1 және 2
разрядты ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .53
4 Жерді ауыр металдар мөлшері бойынша аймақтарға бөлудің негізгі
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...60
5 Алматы қаласының жер мониторингісін экономикалық негізін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 63
6 Еңбек қорғау және тіршілік әрекеті
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..69
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .70
Алматы қаласы жерінің 01.11.04ж. есептегі және үлестірілуі туралы есеп
беру
жұмысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..70
Жердің химиялық заттармен ластану
Деңгейінің
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 77
Топырақты ластайтын химиялық заттар мөлшерінің тізімі 2006 жыл
(қозғалмалы
түрі) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 78
Қолданған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..84

Кіріспе

Алматы қаласының қазіргі ландшафт жағдайы қайта құрылған. Кенттелген
табиғат, көптеген салынып жатқан және жұмыс істеп тұрған өндірістік
кәсіпорындар, автокөліктік қатынас жолдары ауа алабы, су экожүйелерін,
топырақ жамылғысын, қала бедері мен өсімдіктері жағдайын өзгертіп, олардың
ластануының қарқынды өсуіне әсер етті. Қала аумағындағы мекен ету ортаның
жағдайы жердің ластану көрсеткіштері арқылы суреттелуі мүмкін. Қалалық
жерлер өзінің агроөндірістік бағасын жоғалтқан және өндіріс процестеріне
немесе басқа да адамдар қызметін іске асыруға кеңістік негізінде
қолданылады.
Қалалық жерлерге салық салу жүйесі, әр түрлі құрылыстар үшін учаскелер
бөлу, жер пайдалану және жер иелілігінің ақылылығын, аукциондарда және
басқа қажеттерге сатылғанда бағасын анықтау үшін, Алматы қаласы аумағын
функциональды құнымен аймақтарға бөлуді құру қажеттігі туралы сұрақ туады.
Қала сияқты күрделі аумақтарды бағалағанда бүкіл аумақты, оның жеке
қасиеттерін және қасиеттер жиынтығын немесе қаладағы аудан бойынша аумақтық
дамуын, салу құрылысын, экономикалық мүмкіндіктерді, табиғи және
өзгерістердің ықпалын және тағы басқа себептердің әсерін бағалау керек.
Экологиялық жағдайды бағалайтын дифференциалдық әсердің біріне топырақтың
ауыр металдармен ластануы жатады. Топырақ табиғи әртүрлілік объектісі
ретінде және экожүйенің міндетті бөлігі табиғи ортаның жағдайын әмбебап
реттеушісі болады. Бұл жұмысты жүргізу негізі жердің сапасының әртүрлілігі
табиғи сонымен бірге болып жатқан өзгеріс әсеріне байланыстырылған.
Аймақтарға бөлуді жүргізгенде қала аумағы ластану дәрежесі бойынша
айырмашылығы бар, бірнеше жағдайға (урбокешендерге) бөлінген.
Аймақтарға бөлу негізінде экологиялық жағдайдың өзгеру дәрежесі және
сипаты бойынша бағаланып, аумақ белгілі зоналарға және учаскелерге
бөлінген. Негізгі бағалау критериі болып, қала аумағының антропогендік
жағдайын анықтайтын жердің ауыр металдармен ластану қарқындылығы алынған.
Жұмыстың құрылу негізі 2000-жылдан бері осы уақытқа дейін 100- стационарлық
экологиялық алаңда жүргізіліп отырған, Алматы қаласы жер мониторингісінің
жүргізуі бойынша жиналған қордағы мәліметтерін жинақтап қорытқан. Аймақты
табу химиялық элементтер мәліметтерінің аналитикалық қатарын сұрыптау және
олармен ластану деңгейлерін бағалау бойынша, сонымен бірге топырақтың ауыр
металдармен ластану картограммасы бойынша талдауы негізінде жүргізілді. Жер
жағдайы туралы жүйелік ақпарат алу үшін, қала жеріне әсер ететін барлық
антропогендік әсерлер кешенін сипаттайтын және стационарлық экологиялық
алаңдардан тұратын аумақтық жүйе байқау пункттері құрылған [3].
Стационарлық экологиялық алаңдар профилі әр түрлі табиғат жағдайында,
әр түрлі мақсаттағы және сонымен бірге ластану деңгейлері әр түрлі жерлерде
орналасқан. Байқаулар 10 жыл мерзімінен аса, ұзақ уақытта өткізіледі.
Мониторингілік жұмыстар қала аумағының әкімшілік және физико-
географиялық ерекшеліктерімен аймақтық деңгейдегі, меншік түріне және
пайдалану нысанына байланыссыз жердің барлық санаттарында өткізіледі.
Стационарлық экологиялық алаңдар қаланың оңтүстік шекарасынан солтүстігіне,
шығыстан батысқа қарай созылып, үзік-үзік профильді жүйе түзіле, ластану
деңгейі әр түрлі жерлерде салынды. Алаңдарды өндірістік кәсіпорындар, көлік
жолдары бойында, жанар- жағар май, майлайтын материалдар қоймалары, мектеп,
театр, тынымбақ, саябақ, автокөлік тұрақтары, жанар май құю орындары және
басқа өнеркәсіптік кәсіпорындарының жанында салынған [12].
Стационарлық экологиялық алаңдар көлемі 1 гектардан аспайды. Осы жерде
байқау алаңның өлшемі 10(10м, төрт бұрышты немесе тік төрт бұрышты түрде
түрі және ластану деңгейі, пайдалану сипаты бойынша бірыңғай жер учаскесі.
Сынаманы алу конверттік әдіспен 0-5 және 5-20см тереңдіктен алынады.
Жерді аймақтарға бөлу схемасы есеп беру жұмысынан және 1( 40000
масштабтағы картадан тұрады. Далалық тексеруде 1:20000 масштабтағы
топографиялық негіз қолданды. Осы картада 100 стационарлық экологиялық
алаңдардан тұратын бағыт жолы торабы белгіленді.

1 АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ДИНАМИКАСЫ ЖӘНЕ ТАБИҒИ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

1.1 Алматы қаласы жер қорының құрылымы және оның динамикасы

Жерді аймақтарға бөлу жердің бекітілген пайдалану мақсаты және
пайдалану режимін (1 қосымша), жер-кадастр ақпараттарын есепке ала отырып
жүргізілді. Алматы қалалық жер ресурстарын басқару жөніндегі комитеттің
01.11. 2005 ж. мәліметтері бойынша қалалық жер қорының көлемі 31927,5 га
құрайды. Жер пайдалану мақсаты экономикалық, табиғат және басқа жағдайлар
негізінде, жер пайдаланушылардың шаруашылық бағытын, сәулет-жоспарлау,
экологиялық, санитарлық және басқа арнайы талаптарды есепке ала отырып
белгіленеді [1].
Қалалық жер қорының жалпы құрылымынан ауыл шаруашылығына мақсатына
бөлінген жерлер – 2,0 мың га, елді мекендер жері – 20,8 мың га, өнеркәсіп,
көлік, байланыс, қорғаныс және ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа арналған
жер – 2,7мың га, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері – 4,2мың га,
орман шаруашылығының жері – 0,32 мың га, су қорының жері – 1,2 мың га,
босалқы жерлер – 0,8 мың га [6].
Қоршаған ортаның техногендік ластануының өсуіне байланысты қаланың
табиғи ландшафтын, бірегей және әдеттегі кешенін сақтау, ерекше қорғалатын
аумақтарды және жасыл екпе ағаштардың алаңын көбейтуді шешудің маңызды
екенін көрсетеді.
Бүлінген жерлерді, өнеркәсіп және тұрмыстық қалдықтар орнын
айқындау және уақтылы қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуге айрықша мән беру
керек. Сонымен бірге өзен арналарының маңында санитарлық тазалау шараларын
ұйымдастыру қажет. Қаланың су ресурстарының экологиялық жағдайын және оның
мелиоративтік, гидрологиялық көрсеткіштерін жақсарту керек.
Мониторинг жұмыстарын орындауды жалғастыру және қызметі өрісін үлкейту
үшін шындап ақшалай қаржыландыруды керек етеді [2].

Алматы қаласының жер қоры

Кесте 1

№ Жер учаскесі иелері, жер пайдаланушылар және Саны Жалпы көлемі
жер санаттарының аттары (га)
1 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер 14225 1978,9
2 Елді мекендердің жері - 20747,7
3 Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері 1338 2742,2
және басқа ауыл шаруашылығына арналмаған жер
4 Қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, 84 4173,6
рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы
жерлер
5 Су қорының жері 14 1242,1
6 Орман қорының жері 1 200,0
7 Босалқы жер - 843,0
Барлығы - 31927,5

1.2 Климат

Экологиялық жағдай кешенінен қала ландшафтысына негізгі әсер беретін –
климат, бедер, өсімдік және топырақ. Қала аумағындағы қоршаған ортаға қауіп
тудыратын климаттың өзгеруі және бұның негізгі себебі адамдардың
антропогендік әрекеті. Қаланы индустрияландырудың дамуы физико-географиялық
және табиғи климат ерекшеліктеріне экологиялық талаптарға жеткілікті түрде
көңіл бөлмегендіктен экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына әкеліп соқты [3].
Климаттың метеорологиялық режімі тек қана табиғат құбылысына ғана емес,
сонымен бірге басқа да көптеген аномалдық құбылыстарға да байланысты.
Алматы қаласы аумағы қарлы шыңды тауларға байланысты әртүрлі
климат жағдайына бөлінеді.
Жердің теңіз деңгейінен жоғарлығына байланысты табиғи тік бағытты
аймақтықтың білінуі климат жағдайының ауысуынан байқалады. Биіктік
таңбаларының өсуіне қарай ауаның ылғалдылығы, температуралық режім ауысады,
жауын – шашын мөлшері көбейеді.
Қаланың оңтүстік бөлігіне көп мөлшерлі жауын-шашын, жеткілікті
ылғалдылық, температуралық режімнің жылдық маусымдық өзгерісінің аз болуы
тән. Қаланың солтүстік бөлігіне жаз және қыс мезгілдерінде температуралық
режім оңтүстікке қарағанда қаталдау, жауын-шашын мөлшері аздау және
құрғақшылық жағдайы көптеу климаттық көрсеткіштер тән. Табиғат аймағының
әртүрлі климат жағдайының анық көрінісін білуге әртүрлі биіктікте
орналасқан жұмыс істеп тұрған екі метеостанция бойынша көпжылдық
мәліметтері келтірілді.
( Усть – Горельник (теңіз деңгейінен биіктігі 1943 м)
( Алматы, ГМО (теңіз деңгейінен биіктігі 847 м).
Климат көрсеткіштерінің негізі бойынша келесі заңдылықтарды көрсетуге
болады.
Қаланың жоғарғы жағында температуралық режім бойынша +10( және одан
жоғары температураның қосындысы 1387( құрайды, жер биіктігінің төмендеуіне
байланысты, бұл шама едәуір 3411( дейін өседі.
Жылдық орташа температура Усть – Горельник мс-ның мәліметі бойынша
+3.7(, Алматы, ГМО мс-ның мәліметі бойынша +8.8( жылы. Ең жылы шілде
айының температурасы қаланың оңтүстік жағында +14.6(, солтүстік жағында
+23,3(. Қаланың солтүстік және оңтүстік жағында ең суық қаңтар айының
температурасы бірдей және -7.4( суық.
Ауаның абсолюттік максимал температурасы Усть-Горельник мс-ының
мәліметі бойынша +32(, Алматы, ГМО мс-ы бойынша +43(. Ауаның абсолюттік
минимальды температурасы максимал температураға сәйкес -28(, -38( аяз.
Климат үшін температуралық инверсия тән қасиет, олай болса, жердің
биіктігіне қарай температура көтеріледі. Қыста тау етегінде жазық жерге
қарағанда едәуір жылы.
Жауған жауын-шашын мөлшері өте маңызды климат факторы болып табылады.
Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері жазық жерлерде төмен, 629мм-ді құрайды.
Абсолюттік биіктіктің жоғарылауына қарай жауын-шашын мөлшері 916мм-ге дейін
көбейеді.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығына биіктік шамалары да әсер етеді.
Аумақтың жазық бөлігінде ең биік ылғалдылық желтоқсан және қаңтар айларында
–74-75%, ал ең төмен ылғалдылық шілде, тамыз айларында – 44-45% байқалады.
Тауда жыл бойында ылғалдылықтың бөлінуі өзгеше: ең жоғарғы ылғалдылық
жаз кезінде 60-65%,ал төмен-қыс айларында 52-55% болады.
Қала аумағы негізінде оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс бағытындағы
жел әсерінде болады. Желдің жылдамдығы болар-болмас, 1,5-1,8мсек-тан
аспайды. Жылдағы қатты жел (15 мсек артығырақ) болатын күн саны тауда - 2,
тау етегінде - 9, жазықта - 15 күнді құрайды. Аспаптар жиі желсіз
жағдайды көрсетеді. Тауда жергілікті тау аңғары желі көп болады.
Қар жамылғысының қалыңдығы аздау: солтүстікте ең үлкен қалыңдықтан
орташасы 12см-ге тең, оңтүстікте тау етегінде –28см, тауда-68см. Қар
жамылғысының пайда болуы 31 қазан, ал кетуі 2 сәуір және 7 мамырға
келеді.Қар жамылғысымен болатын күндер саны Алматы, ГМО мс-ы бойынша 111,
Усть-Горельник мсы бойынша –173 күн.
Іле-Алатауы етегіндегі аймақтың климат жағдайы атмосфераның өзін-өзі
тазалануының мүлде әлсіз қорымен сипатталады. Температуралық режімге, жауын-
шашын және желге негізінде ауаның солтүстіктен трансконтинентальдық ауысуы
және ауа ағымдарының тау беткейіне соғылғанда қалың қажалу қабаты түзілуіне
тау жоталарының әсері бар екені байқалады.
Сонымен қатар климат үшін температуралық инверсия тән, бұл аумақтағы
климат жағдайының тереңдеп, тіктік ауа ауысуына кедергі жасап, жер беті
қабатына ластағыш заттардың үздіксіз жиналуына әкеліп соғады. Бұл біздің
қала үшін тұмша түріндегі айқындалуына тән құбылыс.
Қаланың жоғарғы жағында (оңтүстік бөлігінде) тау аңғары желі осы
аудандағы ауаның тазарып тұруына әсер етеді. Қаланың солтүстік аумағы тау
жүйелерінен алыс болғандықтан ауаның өзін-өзі тазартуы зор әлуетімен
сипатталады. Бұл жерде атмосфераның өзін-өзі тазартуы тау жүйелерімен
бұзылмаған орташа атмосфералық айналымға байланысты ауа ағымдары арқылы
жасалады.
Қаланың метеорологиялық климат жағдайына табиғи жағдайлар ғана емес,
сонымен бірге басқа ауытқу факторлары да әсер етеді. Соның бірі бұл
атмосфераның әртүрлі техногендік қоспалар мөлшерімен ластануы жоғары
деңгейге дейін жетеді. Қала климатының айтарлықтай тағы бір ерекшелігі қала
сыртындағы жерлермен салыстырғанда ауаның температурасы бірнеше есе жоғары.
Жылу әсері әсіресе тас ғимараттар, асфальт және басқа жасанды жамылғыларда
шоғырланып, өзгеше жылу жинақтағыш бола алады. Олар күндіз күн энергиясын
сіңіріп, түнде ақырындап суып, жылуын атмосфераға береді. Үй салынған
учаскелерде буланудың аздығынан ауаның абсолюттік және салыстырмалы
ылғалдылығы төмендейді. Ауаның температурасы жоғарылануы әсерінен, сонымен
бірге, қала сәулетінің дұрыс еместігінен, ауа ағымының көлденең қозғалысы
төмендейді. Қалада ауа бөлшектерінің биік шоғырлануына тұмша түріндегі
тұрақты тұман түзілуіне әсер етеді. Тұман қала аумағына алыстан көруді және
күн сәулесінің түсуін азайтады.
Ауа алабындағы төменгі ауа қозғалысының жағдайы, қала құрылысының сай
еместігі, ауа алабының экологиялық сыйымдылығын төмендететін басқа
жағдайлар, өсімдік, жер жағдайының, грунт және жер беті суларының сапасын
төмендетеді.
Сонымен, кенттелген ірі Алматы қаласы табиғи ортаның барлық құрауыштары
– атмосфера, температура, ауа, жауын-шашын, ауаның айналымы, ылғалдылығы
өзгертіп, микроклиматтың жергілікті жағдайын түзді, осы күні, табиғи
аймақты өзгертіп қана қоймай, климат жағдайының бастапқы режіміне де қатты
әсер етті. Қала аумағы неғұрлым өскен сайын, соғұрлым оның климат жағдайы
өңірінен айырмашылығы көбейе түседі.

1.3 Бедер және геология

Қала ландшафтының құрылу бедері әртүрлі: көлемді қыратты-ойпатты
жазықтан, оңтүстігінде тау етегінен аласа тауларға, “Медеу” шатқалында Іле
Алатауының орта және биік тауларына ауысатын бедерден тұрады.
Жазықтың беті аздап қыратты-ойпатты оңтүстіктен солтүстікке қарай
жайпақ еңісті. Қаланың солтүстік бөлігінде абсолюттік белгілер теңіз
деңгейінен 620-700м жоғары. Оңтүстік бөлігінде абсолюттік белгілер теңіз
деңгейінен 800м-ден 1900м-ге дейін жоғары.
Аздап адырлы-қыратты тау етегіндегі жазық көне эрозиялық құрғақ
жыралармен, сайлармен, уақытша ағын сулармен тілімделген. Жазық аумағының
аз бөлігі жыртылған, көптеген каналдармен және арықтармен жырымдалған,
көпжылдық жеміс ағаштарын өсіруге және ауыл шаруашылық дақылдарын егуге
қолайлы.
Бедерде Үлкен және Кіші Алматы, Есентай және басқа да кіші өзендерінің
аңғарлары анық айқындалған. Қала аумағының көп бөлігі тұрғын үйлер, әртүрлі
кәсіпорын ғимараттары, көше, тынымбақтар және басқа объектілер салуға
жоспарланған.Қала жерінің литологиялық құрылысы алювиальді және
пролювиальді – делювий шөгінділерінің төрттік кезеңімен сипатталады, бұл
әртүрлі саздақтар, саздар, құмдақтар, құмдар және қиыршық, малтатас
шөгінділерінен құрылған.
Аллювий шөгінділері борпылдақ саңылаулы болып құрылып, құрамында құм
немесе малтатас, әксаздың шаңды бөлшектерінің мөлшері көп болады, көбінесе
қиыршықты-малтатас шөгінділері төселінеді. Пролювиальды делювий шөгінділері
ірі материалдардан - аздап жұмырлы қойтастар, тасшақпалар, тасқиыршықтар,
саздақ және балшық қатпарлы құмнан құрылған. Мұндай шөгінділер тау
өзендерінің шығарынды конусында жиі байқалады. Бұл конустар өзімен-өзі
қосылып ұзын тау етегін түзеді. Бедер жағдайы бойынша бұл жерді үй,
өнеркәсіп объектілерін және ағаштар отырғызуға тиімді пайдалануға болады.

4. Қаладағы су ресурстарының жағдайы

Қалада су ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғау міндеті өте өткір
мәселелердің бірі. Қаладағы су көздері болып қазіргі тұрақты өзен сулары
саналады: Үлкен және Кіші Алматы, Есентай және көптеген кішкене өзендер-
Бутаковка, Қарғалы, Ащыбұлақ, Жарбұлақ және басқалары. Сумен қамтамасыз
етудің негізгі көздерінің бірі ҮАК. Барлық өзендер – тау өзендері. Тау
өзендері сулары режімінің ерекшелігі көктемде мамыр айынан бастап су тасып,
күзде қыркүйек айына қарай тартылады.
Қаланы сумен қамтамасыз ету жер беті суларымен –Ү. Алматы –23% және
К.Алматы өзендерімен қамтамасыз етіледі. Судың көп бөлігі шаруашылық және
техникалық сумен қамтамасыз ету, саяжай учаскелерін суғару үшін, электр
энергиясы өндірісі үшін қолданылады. Өзен арналарының елді мекендер арқылы
өтуі біршама ластануына әсер етеді. Өзен арналарының жоғары жағына
қарағанда төмен жағының ластану деңгейі жоғары болады. Қаладағы сулардың
ластануының негізгі себебі су жағалауларындағы үй құрылыстары және
шаруашылық объектілері, тұрмыс және өндіріс қалдықтары, сарқынды сулардың
құйылуы, рұқсат етілмеген қалдық үйінділерімен былғануынан болады.
Өзендердің ластануы сонымен қатар тазалағыш жабдықтардың тиімді жұмыс
істемеуінің нәтижесінде, канал жүйелерінің жиі сынып қалуы да экологиялық
шешілмейтін мәселелердің бірі.
Үлкен және Кіші Алматы, Есентай өзендері бойында халық санының өсуі
және шоғырлануы, сонымен бірге табиғи өзен арналарын бетондау да су
арналарының гидрологиялық теңгермесін бұзуға себеп болды.
Үлкен және Кіші Алматы, Есентай, ҮАК жоғарғы және төмен ағымдарындағы
суда балық шаруашылық су қоймасы бойынша топтастырумен мыстың мөлшері
нормадан асқан. Химиялық талдау мәліметтері бойынша 6 алынған сынама
бойынша (сынама 2005 жылы алынды) мыстың мөлшері 0.05-0.10мгл құрайды, бұл
шама 50 және 100 есе ШРК-дан асқан. Кіші өзендердің өзін- өзі тазалау
қабілеті өте төмен болғандықтан, су жағалауларын қорғауды қатаң сақтау
керек. Су жағалауларын және оның белдеуінде жерді жыртуға, ағаштарды
кесуге, құрылыс жүргізуге тиым салу керек. Өзен суларының жасанды
желдетілуін жақсарту керек.

1.5Қаланың жасыл қорының жағдайы

Қазіргі уақытта қала экологиясына байланысты көптеген сұрақтар қаланы
жасылдандыру жағдайымен байланыстырады. Қала аумағының жасыл желегі топырақ
қорғау, эстетикалық және сауықтыру маңызы бар, санитарлық-гигиеналық,
табиғат қорғау қызметін орындайтын және экологиялық тепе-теңдікте өте
маңызды қызмет атқаратын бөлігінің бірі [4].
Қала шегіндегі жасыл желектердің пайдалану мақсаты әр түрлі: ортақ
пайдаланудағы (саябақтар, дендросаябақтар, тоғай, көгалдар, тынымбақтар,
демалатын аумақтар), шектеулі пайдаланудағы (өндірістік кәсіпорындар, оқу
орындары, аурухана, мекемелердің аумағындағы жасыл желектер), арнайы
пайдаланудағы (ботаникалық бақ, хайуанаттар бағы, суды қорғау аймағы,
“Атакент” ІБСО). Қала аумағында табиғи өсімдіктер тек құрылыс жүрмеген
учаскелерде, өзен аңғарларында, тау етегіндегі террассаларда, жол бойында
ғана сақталған.
Соңғы жылдара ағаш-бұта ағаштарды отырғызу азайып кетті. Отырғызылған
ағаштар аз, үлкен жолдардың бойындағы 1940-50 жылдарда отырғызылған көне
ағаштардың орнын толтыра алмайды. Жыл сайын 2мыңға жуық ағаштар жойылады,
оның ішінде 35(-ға жуығы заңды және жеке тұлғаларға әр түрлі объектілерге
және жолдарды кеңіту үшін берілген жаңа учаскелерде. Осы кезде қаланы
жасылдандыру жақсара бастады. 2003жылы қаланың оңтүстік жағында 83га жерге
дендросаябағы салынды. Сейфуллин атындағы саябақта біраз жер учаскелеріне
ағаш және бұта екпе ағаштар отырғызылды. Көгалдар мен гүлбақтарын отырғызу
шаралары жүргізілді. Баум тоғайында және саябақтар аумағында екпе
ағаштардың зиянкестерін жоюға шаралар өткізілді. Сынып құлайын деп тұрған
ағаштарды кесуге және агротехникалық шараларды өткізуге қаржы бөлінді.
Қаладағы экологиялық жағдайды жақсарту үшін жасыл желектерді қайта
отырғызып, жаңалап және екпе ағаштарды тиісті агрохимиялық күтуді
ұйымдастыру қажет. Алматы қаласының жасыл қорын сақтау және қорғауға
экологтармен бір ағаш кесілуі тиіс емес, егер кесілсе, оның бағалау құны,
зиянның орнын толтыру керек деген қорытындысының келісуімен жаңа Ереже
қабылданды.

1.6 Топырақ жамылғысының сипаттамасы

Топырақтың ерекшелігі мониторинг объектісі ретінде оның орналасу орны
және биосферадағы қызметімен анықталады. Қала шегіндегі топырақтың өзінің
табиғи тәріздестіктерінен айырмашылығы оның бастапқы өз қасиеттерін едеуір
жоғалтқаны. Антропогендік әсердің нәтижесінде топырақ түзілу процестерінің
табиғи жүруі бұзылды, табиғи жарамды кескін құрылысы едеуір дәрежеде
жоғалды, заттардың биологиялық айналымы бұзылды. Қарашірік және онымен
құрылған топырақ құрылымы ион ауыстырылатын сиымдылығы, ауаландыру және су
ұстайтын қабілетін қамтамасыз етпейді. Топырақ құрылымымен бірге басқа
байланысты қасиеттерін жоғалтқан. Қалдықтар топырақ бетіне түсіп, оның
химиялық құрамын өзгертті, табиғи жағдайда туылған элементтердің физико-
химиялық көшіп қонуынан бұзылады. Антропогендік әсерлер жаңа экологиялық
жағдайда өзіне тән топырақ түрлерін түзіп, топырақ түзілудің табиғи
факторынан да басым бола бастады.
Қала шегіндегі топырақ жамылғысы орман, сәндік және басқа да жасыл
екпелер өскен жерлерде, сонымен бірге қаланың шет жағында ауыл
шаруашылығына қолданылатын жерлерде ғана сақталған.
Қала жерінің көп бөлігін әр түрлі құрылыстарға базис ретінде
пайдаланады және техногендік жамылғы болып есептеледі. Бұл жерлерде тұрғын
үй құрылыстары, әкімшілік ғимараттары, өндірістік кәсіпорындар, жолдар,
алаңдар және басқа объектілер салынған.
Аласа және орта таулар аймағындағы ылғалданған жерлерде таулы-орман
және қара топырақты аудандарда де оларға ұқсас антропогенді бұзылған
топырақ тараған.
Қала аумағындағы әр түрлі құрылыстарға базис ретінде қолданылатын
жердің бәрі антропогенді бүлінген топырақ. Қаланың жер ресурстары жағдайына
кері әсер ететін өте күшті ластау көздері өндірістік кешендер және
автокөлік. Топырақтың өзін-өзі тазарту әлуеті төмен болғандықтан, ауыр
металдармен және басқа өнімдерімен ластанады. Стационарлық экологиялық
алаңдарды байқау нәтижесінде топырақтың химиялық заттармен әр түрлі
дәрежеде ластанғанын көрсетті. Ластанған заттардың мөлшері бойынша ШРК-дан
асқанына қарай ластанудың бес дәрежесі бөлінген: рауалы, төмен, орташа,
жоғары, өте жоғары. Бағалау критериінің сандық параметрлері 2 қосымшада
келтірілген. Топырақ зерттеу әр түрлі құрылыстар үшін қызмет ететін
бұзылған топырақ жамылғыларда өткізілді.
Төменде 5 топырақ кесіндісі толық суреттеуі берілген (3,4 қосымша).
№102 топырақ кесіндісі. Жароков және Водозаборная көшелерінің қиылысында
орналасқан. Жароков көшесінен шығысқа қарай 5м, Водозаборная көшесінен оңға
қарай 10 м. Абсолюттік белгі теңіз деңгейінен биіктігі 917 м. 0-50 см
топырақ қабаты. тас, қиыршық тас, құрылыс материалы, қалдық араласқан
үйілген топырақ. Түсі бірыңғай боялған емес, жеңіл балшықты, құрғақ, өте
қатты, аздаған өсімдік тамырлары [9].
Қарашіріктің мөлшері өте аз -1,39 %, жалпы азот пен фосфордың мөлшері:
0,091 %, 0,18 %. Қозғалмалы фосфордың мөлшері 2,51 мг100 г, оның
мөлшерінің орташа екенін білдіреді. Қозғалмалы калий төмен деңгейде – 12,0
мг100 г. Топырақ аз карбонатты, көмір қышқылының мөлшері 1,52 %. Топырақ
ерітіндісі ортасы аздап сілтілі, рн – 7,9 құрайды. Сіңіру сиымдылығы 100 г
топыраққа 12,88 мгэкв-тен аспайды. Сіңіру сиымдылығынан сіңірілген натрий
3,72%- ға тең, бұдан топырақтың сортаңдылығы жоқ екенін көреміз.
Механикалық құрамы бойынша жеңіл балшықты. 0.01мм-ден кіші түйірлер
тобының қосындысы 21,74% құрайды.
№142 топырақ кесіндісі. Серіков және Жансүгіров көшелерінің қиылысында
салынған. Тынымбақ аумағы. Қақпадан оңтүстікке қарай 40 м. Жергілікті
жердің теңіз деңгейінен биіктігі 716 м. Үстіңгі қабат 0-9 см ашық сұр, ұсақ
кесекті-шаңлы, орташа балшықты, тығыздалған, құрғақ, өсімдік тамырлары.
Төмен жатқан қабат 9-21 см ашық сұр ақшыл түстес, ірі кесекті, орташа
балшықты, салқын, тығыз, аздап өсімдік тамырлары, ауысуы айқын. 21-46 см
қабат түсі бірыңғай емес, жоғарғы қабатқа ұқсайды, ірі кесекті-шаңлы,
орташа балшықты, салқын, тығыз, ұсақ тастар, әйнек, кірпіш сынықтары,
ауысуы айқын.
46-100 см ашық сұр ақшыл түстес, ірі кесекті, ауыр балшықты, салқын,
аздап тығыз. Топырақтың үстіңгі қабатында қарашіріктің мөлшері – 4 %,
тереңдігіне қарай 2,87 % дейін азаяды. Жалпы азот пен фосфордың мөлшері
–0,287 % және 0,19 %, төмен жатқан қабаттарда аздау 0,203 % және 0,17%.
Үстіңгі қабатта қозғалмалы фосфордың мөлшері жоғары – 4.07 мг100 г,
төменгі қабатта орташа деңгейде- 2,60 мг100 г. Қозғалмалы калий жоғары
деңгейде – 81,60-тан 48,0 мг100г-га дейін өзгереді. Топырақ аз карбонатты,
көмір қышқылының мөлшері төменгі қабатында жоғарғы қабатына қарағанда
көптеу 1,18-ден 1,52 %-ға дейін. Топырақ ерітіндісі ортасы аздап сілтілі,
рн – 7,8-8,0 құрайды. Сіңіру сиымдылығы үстіңгі қабатта 100 г топыраққа
21,68 мгэкв, төменгі қабатына қарай азайып, 100 г топыраққа 18,85 мгэкв-
ті құрайды. Сіңіру сиымдылығынан сіңірілген натрий 2,21-2,38 %- ға тең,
бұдан топырақтың сортаңдылығы жоқ екенін көреміз.Топырақ 46см-ге дейін
орташа балшықты, одан төмен қарай ауыр балшықты. 0.01мм-ден кіші түйірлер
тобының қосындысы 42,04 - 42,08 және 46,12% құрайды.
№149 топырақ кесіндісі. Сүйінбай даңғылы №353. “Терминал”
бекетінің қасында салынған. “Терминал” бекетінің қақпасынан шығысқа қарай
15м.
0-60см топырақ қабаты. үйілген топырақ. Бетон қиқымдары, кірпіш, тас,
цемент қосылған топырақ массасы. Түсі бірыңғай емес, құмдақ, құрғақ, тығыз,
аздаған өсімдік тамырлары.
Қарашіріктің мөлшері біршама жоғары- 4,72 %. Жалпы азот пен фосфордың
орташа мөлшері 0,336 % және 0,20 %. Көмір қышқылының мөлшері аз - 1,86 %.
Топырақ ерітіндісі ортасы орташа сілтілі - 8,1. Қозғалмалы фосфор мен
калийдің мөлшері жоғары- 8,60 мг100г және 33,60 мг100 г. Сіңіру
сиымдылығы 13,74 мгэкв құрайды. Сіңіру сиымдылығынан сіңірілген натрий
3,93% - ға тең, бұдан топырақтың сортаңдылығы жоқ екенін көреміз.
Механикалық құрамы бойынша құмдақ. 0,01мм-ден кіші түйірлер тобының
қосындысы 18,80 % құрайды.
№151 топырақ кесіндісі. Айналма жолдан Алма-Арасан трассасымен оңтүстік
бағытта 3,5 шақырым. Трассадан шығыс бағытта 230м. №171 үйден шығыс бағытта
20м. Үстіңгі қабат 0-11см ашық қоңыр, шаңлы- ұсақ дәнді- шеміршекті, жеңіл
балшықты, өте тығыз, салқын, өсімдік тамырлары көп, ауысуы айқын. Төменгі
жатқан қабат 11-22 см ашық қоңыр ақшыл түстес, шеміршекті- кесекті, құмдақ,
салқын, өте тығыз, өсімдік тамырлары, ауысуы ақырын.
22-37 см қабат алдыңғы қабаттан ашықтау, ірі кесекті- шеміршекті,
құмдақ, салқын, аздап тығыздау, карбонаттар ақ көз тәріздес, тастар,
қиыршық тастар, ауысуы ақырын.
37-100 см ашық сұр ақшыл түстес, төзімсіз кесекті- шеміршекті, құмдақ,
өте тығыз, құрғақ, тас, қиыршық тастар. Үстіңгі қабатта қарашіріктің
мөлшері – 3,97%, тереңдігіне қарай 1,74% дейін азаяды. Жалпы азот пен
фосфордың мөлшері орташа деңгейде – 0,283%, 0,20%, астыңғы қабатта едәуір
аз – 0,122%, 0,15%. Үстіңгі қабатта қозғалмалы фосфордың мөлшері жоғары –
4,78 мг100г, төменгі қабатта орташа деңгейде- 1,64 мг100г. Қозғалмалы
калий орташа деңгейде – 26,40мг100г, төменгі қабатта төмен деңгейге дейін
азайған 9,60 мг100г. Топырақ аз карбонатты, 22 см тереңдікте 1,86 %,
жоғарғы қабатта тек іздері. Топырақ ерітіндісі ортасы аздап сілтілі, рн –
7,8-7,9 құрайды, 22 см тереңдікте орташа деңгейге – 8,1-ге дейін өскен.
Сіңіру сиымдылығы үстіңгі қабатта 100 г топыраққа 14,76 мгэкв, төменгі
қабатына қарай азайып
100г топыраққа 12,46 мгэкв-ті құрайды. Сіңіру сиымдылығынан сіңірілген
натрий 2,43-3,78%- ға тең, бұдан топырақтың сортаңдылығы жоқ екенін
көреміз. Топырақ 11см-ге дейін жеңіл балшықты, одан төмен қарай құмдақ.
0,01мм-ден кіші түйірлер тобының қосындысы 21,66 және 16,80%-ды құрайды.
№199 топырақ кесіндісі. Ахметов көшесі, №63 үйдің жанында.
Үстіңгі қабат 0-5 см сұр, ірі кесекті- дәнді, орташа балшықты, аздап
тығыздалған, құрғақ, өсімдік тамырлары, ауысуы айқын. Төмен жатқан қабат 5-
37 см түсі бірыңғай емес, қара қоңырлау, кесекті-шаңлы, орташа балшықты,
алдыңғы қабаттан тығыздау, құрғақ, ауысуы ақырын.
37-70 см қабат ашық сұр, ірі кесекті, орташа балшықты, салқын, өте
тығыз. Үстіңгі қабатта қарашіріктің мөлшері –3,69%, тереңге қарай 1,39%
дейін азаяды. Жалпы азот пен фосфордың мөлшері жоғарғы және төменгі
қабатында орташа – 0,263 %, 0,20 % және 0,238 %, 0,19 %. Үстіңгі қабатта
қозғалмалы фосфордың мөлшері жоғары – 5,76 мг100 г, төменгі қабатта орташа
деңгейде- 2,52 мг100 г, қозғалмалы калий жоғары деңгейде – 81,60-57,60
мг100 г. Топырақ орташа карбонатты – 2,36-2,20 %. Топырақ ерітіндісінің
ортасы үстіңгі қабатта аздап сілтілі, рн –7,9 құрайды, төменгі қабатта
орташа сілтілі -8,1. Сіңіру сиымдылығы 22,54-тен 19,34-ке дейін өзгереді.
Топырақтың сортаңдылығы жоқ, сіңірілген натрий 2,39-2,78% құрайды.
Механикалық құрамы бойынша орташа балшықты. 0,01 мм-ден кіші түйірлер
тобының қосындысы 37,92- 41,44 % құрайды.
Жоғарғы суреттеулерден қала аумағында үйінді топырақ екенін көруге
болады. Бұны қабаттардың түсі бірыңғай еместігімен, тығыздығынан, құрылыс
қалдықтары, әйнек, кірпіш және басқа қосындылардан дәлелдеуге болады. Бірақ
айта кету керек, топырақта қарашірік, қоректілік элементтері мөлшерімен
жақсы қамтамасыз етілген, демек қарашіріктену процесі жүреді. Бірақ топырақ
тығыздалғанда, ауа ауысу нашарлайды. Осының нәтижесінде топырақтың
микроорганизмдерінің тіршілік әрекеті нашарлап, су және қоректену режімі
бұзылады. Топырақтың ауыр металдармен ластануын сипаттау үшін 100
стационарлық экологиялық алаңдар салынды (5, 6 қосымша). Төменде олардың
сипаттамасы келтірілген.
№1 СЭА. Мұнай базасының дуалын жағалай Северная – Кольцевая және
Первомайская көшелерінің қиылысынан солтүстік- бағытқа қарай спорт алаңында
салынған. Бетон дуалдан солға қарай 10м және темір дуалдан шығысқа қарай
15м.
Координаттары:

Нүктелер Координаттары Ұзындығы
нөмірі (м)
Х(м) У(м)
1 10502,3 -2602,9 9,84
2 10498,8 -2593,7 10,0
3 10489,4 -2597,1 9,8
4 10492,5 -2606,4 10,41

Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 600-700 м. Бедер жағдайы бойынша –
аздап адырлы-қыратты тау етегіндегі жазық. Көшенің бойы. Жоспарланған
аумақ, топырақ беті соқпақтармен және жаяу жүргіншілермен механикалық
өзгеріске ұшыраған. Алаңның жанында шырша өсіп тұр. Аралас шөптен -
ойраншөп, жусан, ошаған басым. Жалпы жамылғысы 20-40 %.
Топырақ - ашық қоңыр антропогенді бұзылған. Стационарлық алаңды
суреттегенде 0-5 см тереңдіктегі қабат аздап шымдалған, ашық қоңыр түсті,
ауыр балшықты, құрғақ, ұсақ кесекті-шаңлы, тығыз, аздап өсімдік тамырлары.
5-20 см қабат ашықтау, өте тығыз, ұсақ кесекті - шаңлы, ауыр балшықты,
аздап өсімдік тамырлары кездеседі.
Қозғалмалы түрі: 0-5 см және 5-20 см тереңдікте аналитикалық
мәліметтерге сәйкес мыс, мырыш, кобальт, никельдің мөлшері бойынша ластану
дәрежесі рауалы, олардың шамасы мынадай болып өзгереді, жоғарыдағы тізімге
сәйкес- 0,30 және 0,24 мгкг, 11,0 және 5,0 мгкг, 4,0 және 2,0 мгкг,
2,40 және 0,36 мгкг.
Жалпы түрі: 0-5 және 5-20 см тереңдікте кадмий, мырыш, никель, мыс,
нитраттың мөлшері рауалы деңгейде: 0,02 мгкг, 18,0 және 16,0 мгкг, 8,0
және 6,0 мгкг, 4,8 және 4,2 мгкг, 0,10 мгкг (0-5 см) және іздері. Күкірт
табылған жоқ. 0-5 см тереңдікте қорғасынның мөлшері орташа деңгейде – 136,0
мгкг және фосформен орташа деңгейде – 1,8 және 1,9 мгкг.
Топырақтың ластануына жолдағы автокөліктің өте көптігі, Первомай мұнай
базасы және басқа өнеркәсіп кешендері әсер етеді.
№4 СЭА. Боралдай поселкесі жақтағы зиратқа баратын автомобиль жолы.
Көкқайнар поселкесімен ТЭЦ-2-ге баратын жолдардың қиылысынан 2 км. Екі
қорғанның ортасында. Қорған тригапунктінен оңтүстік батысқа қарай 80 м.
Екінші қорғаннан солтүстік-батыс бағытқа қарай 20 м.
Координаттары:

координаттары ұзындығы
нүктелер (м)
нөмірі
Х(м) У(м)
1 4301.2 -11269.3 9.60
2 4301.1 -11259.7 10.40
3 4290.7 -11259.7 9.60
4 4290.7 -11269.3 10.50

Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 600-700 м. Бедері аздап адырлы-
қыратты тау етегіндегі жазық. Теңіз деңгейінен биіктігі 700 м.
Суғарылмайтын егістік. Қарықтар, ауыл шаруашылық машиналары, жер
тескіштердің іздері. Дақылдық жағдайы-күздік бидайдың сабағы. Өсімдіктерден
жусан, көдешөп, шырмауық.
Топырақ - ашық қоңыр антропогенді бұзылған. Берілген топырақтың кескіні
төмендегідей белгілермен сипатталады:
Ап 0-16 см ашық қоңыр, ұсақ кесекті-шаңлы, ауыр балшықты, жұмсақ,
құрғақ, өсімдік тамырлары, түсі және тығыздығымен өтуі айқын.
В 16-24 см ашық қоңыр, ұсақ кесекті-шаңлы, орташа балшықты,
тығыз, құрғақ, аздап өсімдік тамырлары, өтуі айқын.
В1 24-40 см қоңыр, ұсақ кесекті-шаңлы, орташа балшықты, тығыз,
құрғақ, түрі және ылғалдылығымен өтуі айқын
ВС 40-63 см ашық қоңыр, төзімсіз кесекті-шаңлы, ауыр балшықты,
салқын, тығыз, карбонаттар өңез және ақ көздер түрінде бөлінген.
Ап жыртылған қабат, ашық қоңыр түсті, кесекті-шаңлы, ауыр
балшықты. Қара шіріктің мөлшері 2,28 (. Қара шіріктің қорда қабатының
қалыңдығы А+В( 40 см.
В қабаты ашық қоңыр түсті, ұсақ кесекті-шаңлы, орташа балшықты,
тығыз. А қабатында карбонаттың мөлшері 4,1(, В қабатында тереңге қарай
12,7(- ға дейін көбейген. Топырақ ерітіндісінің ортасы аздап сілтілі, рн
–7,9 құрайды. Қозғалмалы фосфор және калийдің мөлшері жоғары деңгейде – 100
г топыраққа 4,7 мг және 44,6 мг. Жалпы фосфордың мөлшері орташа деңгейде
0,16 (.
Сіңіру сиымдылығы А қабатында 100 г топыраққа 22,9 мгэкв-ті құрайды.
Топырақ ерітіндісі кальций және магниймен қаныққан. Сіңіру сиымдылығынан
сіңірілген натрий аз мөлшерде 1,60 %- ға тең, бұдан топырақтың сортаңдылығы
жоқ екенін көреміз. Қатты қалдық 0,086 (-дан аспайды, тұзданудың түрі
хлорлы және хлорлы-сульфатты. Топырақ механикалық құрамы бойынша ауыр
балшықты – 0,01 мм-ден кіші түйірлер тобының қосындысы 46,48 % құрайды.
Қозғалмалы түрі: аналитикалық талдауларға сәйкес топырақтың 0-5 және 5-
20 см тереңдігінде мыс, мырыш, никельдің мөлшері бойынша ластану дәрежесі
рауалы, олардың шамасы мынадай болып өзгереді, жоғарыдағы тізімге сәйкес-
0,48 және 0,56 мгкг, 7,0 және 2,0 мгкг, 0,80 және 1,60 мгкг. Кобальт 0-5
см тереңдікте ластану деңгейі рауалы – 4,0 мгкг, 5-20 см тереңдікте төмен
– 8,0 мгкг.
Жалпы түрі: 0-5 және 5-20 см тереңдікте кадмий, мырыш, никель, мыстың
мөлшері рауалы деңгейде: 0,10 және 0,09 мгкг, 20,0 және 37,0 мгкг, 22,0
және 33,0 мгкг, 7,2 және 7,0 мгкг. Күкірт табылған жоқ. 0-5 см тереңдікте
қорғасын және фосфордың мөлшері жоғары деңгейде – 360,0 және 2,1 мгкг, 5-
20 см тереңдікте орташа деңгейде – 190,0 және 1,9 мгкг.
Алаңның ластануына СЭА-ның батыс жағында 2 км жерде орналасқан ТЭЦ-2,
сонымен бірге Көкқайнар ауылы жақтағы зиратқа баратын жол әсер етеді.
№5 СЭА. №2 Шаңырақ ықшамауданының солтүстігінде орналасқан. Шошқа
фермасынан шығысқа қарай 150 м. Д.Қонаев атындағы Үлкен Алматы каналынан
оңтүстік бағытқа қарай 80 м.
Координаттары:
нүктелер координаттары ұзындығы
нөмірі (м)
Х(м) У(м)
1 5913.5 -7812.1 10.10
2 5913.4 -7822.2 9.91
3 5923.3 -7822.7 9.90
4 5923.6 -7812.8 10.12

Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 600-700 м. Бедері аздап адырлы тау
етегіндегі жазық. Жер беті кедір-бұдырлы, жер тесердің іздері. Жайылым.

Сурет 1. Топырақтың ауыр металдармен ластану динамикасы
(СЭА №5, 2005 ж.)

\Ағаштардан қураған қарағаш, жиде. Аралас шөптерден - түйетікен,
укекіре, жусан және басқалар. Жалпы жамылғысы 40-5 0%. Топырақ ашық қоңыр
антропогенді бұзылған.
А1 0-3 см. аздап шымдалған, қоңыр түсті, қабыршақ-кесекті, аздап
тығыздалған, құрғақ, орташа балшықты, өсімдік тамырлары, түсі және
тығыздығы бойынша өтуі айқын.
В 3-17 см. ашық-қоңыр, ұсақ кесекті-шаңлы, орташа балшықты, тығыз,
құрғақ, аздап өсімдік тамырлары, түсі және тығыздығы бойынша өтуі айқын.
В1 17-38 см. қоңыр ашықтау, төзімді кесекті, орташа балшықты, өте
тығыз, құрғақ, аздап өсімдік тамырлары, түрі бойынша өтуі айқын.
В2 38-70 см. ашықтау, ірі кесекті, орташа балшықты, өте тығыз,
құрғақ, карбонаттар дақ және ақ көздер түрінде бөлінген, аздап өсімдік
тамырлары, түрі және механикалық құрамы бойынша өтуі айқын.

Сурет 2. Топырақтың ауыр металдармен ластану динамикасы
(СЭА №5, 2006 ж.)

С 70-150 см. сарғыш ақтау, ұсақ кесекті-шаңлы, салқын, тығыз, қиыршықты,
карбонаттар өңез және ақ көздер түрінде бөлінген. Суреттелген топырақтың
айырмашылығы қара шіріктің қорда қабаты А жартысы шайылған. Қабаттың түсі
топырақ түзетін жыныстың түсіне ұқсайды. Қара шіріктің қорда қабатының
қалыңдығы (А+В) 17 см-ден аспайды. Қара шіріктің мөлшері А қабатында - 1,85
(, В қабатында 0,64 (.
Топырақ ерітіндісінің ортасы аздап сілтілі, А қабатында рн – 7,75, В
қабатында – 8,10 құрайды. Топырақ карбонатты, үстіңгі А қабатында 9,1 (,
төменгі қабатында 9,8 (. Қозғалмалы фосфордың мөлшері орташа деңгейде – 100
г топыраққа 2,27 мг, қозғалмалы калий жоғары деңгейде – 100 г топыраққа
60,0 мг. Жалпы фосфордың мөлшері орташа деңгейде 0,14 (. Сіңіру сиымдылығы
А қабатында 100 г топыраққа 19,2 мгэкв-ті құрайды. Топырақ ерітіндісі
кальций және магниймен қаныққан. Сіңіру сиымдылығынан сіңірілген натрий аз
мөлшерде 0,83 %- ға тең, бұдан топырақтың сортаңдылығы жоқ екенін көреміз.
Қозғалмалы түрі: аналиткалық мәліметтерге сәйкес топырақтың 0-5 см және
5-20 см тереңдігінде мыс, мырыш, кобальт, никельдің мөлшері бойынша ластану
дәрежесі рауалы, олардың шамасы мынадай болып өзгереді, жоғарыдағы тізімге
сәйкес- 0,62 және 0,63 мгкг, 1,4 және 1,2 мгкг, 2,0 және 4,0 мгкг, 1,60
және 0,80 мгкг.
Жалпы түрі: 0-5 және 5-20 см тереңдікте кадмий, мырыш, никель, мыстың
мөлшері рауалы деңгейде: 0,03 және 0,02 мгкг, 76,0 және 99,0 мгкг, 50,0
және 46,0 мгкг, 5,2 және 8,4 мгкг. Нитраттың іздері. Күкірт табылған жоқ.
Қорғасынның мөлшері орташа деңгейде 0-5 см тереңдікте – 160,0 мгкг, 5-20
см тереңдікте 101,0 мгкг. Фосфордың мөлшері орташа деңгейде – 1,2 және
1,0 мгкг.
Топырақтың ластануына ЖЭО-2, автокөлік, көмірмен жылитын тұрғын үйлері
әсер етеді.
№6 СЭА. Өжет поселкесінің оңтүстік шығысы. Асфальт жолдан ауыл
арасындағы жолмен солға қарай 600 м, өзеннің құрғақ арнасынан шығысқа қарай
10 м.
Координаттары:

нүктелер координаттары ұзындығы
нөмірі (м)
Х(м) У(м)
1 5993.4 -4582.0 10.54
2 6001.1 -4589.2 9.4
3 6006.9 -4581.8 10.05
4 6000.1 -4574.4 10.13

Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 600-700 м. Аздап адырлы тау
етегіндегі жазық. Жайылым. Беті тегіс, кейде кедір-бұдырлы және ойпатты,
жер тесердің іздері. Топырақ беті жаяу жүргіншілермен механикалық
өзгерістерге ұшыраған. Өсімдіктер; жусан, көдешөп, алабұта, укекіре, құс
тараны - нашар жағдайда. Жалпы жамылғысы 10-20 %.
Топырақ ашық қоңыр антропогенді бұзылған. Морфологиялық суреттеуде
топырақтың үстіңгі қабаты (0-5 см) ашық қоңыр күңгірт түсті, едәуір
тығыздалған, төзімсіз кесекті-шаңлы, жеңіл балшықты, 10-20 % қиыршық
тастар, өсімдік тамырлары, кірпіш және әйнектің сынықтары. Төменгі қабат
(5-20 см) алдыңғы қабаттан ашықтау, төзімсіз ұсақ кесекті-шаңлы, орташа
балшықты, құрғақ, өте тығыз, кірпіштің сынықтары.
Қозғалмалы түрі: аналитикалық мәліметтерге сәйкес топырақтың 0-5 см
және 5-20 см тереңдігінде мыс, никельдің мөлшері бойынша ластану дәрежесі
рауалы, олардың шамасы мынадай болып өзгереді, жоғарыдағы тізімге сәйкес-
1,80 және 2,10 мгкг, 0,80 және 3,20 мгкг. Кобальттың іздері. Мырыштың
мөлшері жоғары деңгейде –100,0 және 102,0 мгкг.
Жалпы түрі: жоғарғы және астыңғы тереңдікте қорғасын, кадмий, мырыш,
никель, мыс, нитраттың мөлшері рауалы деңгейде: 25,0 және 24,0 мгкг, 0,04
және 0,02 мгкг, 113,0 және 91,0 мгкг, 19,0 және 15,0 мгкг,26,6 және
20,0 мгкг, 0,10 және 0,20мгкг. Күкірт табылған жоқ. Фосфордың бес
тотығымен жоғары деңгейде ластанған –2,4 және 2,2мгкг.
Ластануға пешпен жылитын тұрғын үй кешендері, рұқсатсыз үйілген
қоқыстар, жергілікті кішірек жылыту қондырғысы және автокөліктер әсер
етеді.
№9 СЭА. Әуежайдың қоршауынан солтүстік-батысқа қарай 190м жерде
салынған. МТФ-ға бұрылатын жолдан оңтүстік-шығыс бағытында 37,0м. Жолдан
оңға қарай 10м.
Координаттары:
нүктелер координаттары ұзындығы
нөмірі (м)
Х(м) У(м)
1 10675.4 6613.1 10.47
2 10679.8 6622.6 9.44
3 10671.3 6626.7 10.78
4 10666.8 6616.9 9.40

Теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 600-700 м. Аздап адырлы тау
етегіндегі жазық. Жайылым. Топырақ беті кедір-бұдырлы және ойпатты, жер
тесердің іздері. Өсімдіктер - аралас шөптер мен астық тұқымдастар,
басымырағы көдешөп, жусан, түйетікен. Орташа жамылғысы 60-80 %.
Топырақ ашық қоңыр антропогенді бұзылған. Үстіңгі қабат 0-5 см ашық
қоңыр түсті, шымдалған, ұсақ кесекті, орташа балшықты, тығыздалған, құрғақ,
өсімдік тамырлары. Төменгі қабат 5-20 см алдыңғы қабатқа қарағанда ашықтау,
тығыз, құрғақ, шаңлы-кесекті, орташа балшықты, өсімдік тамырлары.
Қозғалмалы түрі: топырақтың 0-5 және 5-20 см тереңдігінде мыстың мөлшері
1,0 және 0,80 мгкг, мырыш – 1,0 және 0,80 мгкг, никель – 0,80 және 0,40
мгкг ластану деңгейлері рауалы. Үстіңгі 0-5 см қабатта кобальттың мөлшері
рауалы деңгейде 4,0 мгкг және астыңғы қабатта төмен деңгейде – 7,0 мгкг.

Жалпы түрі: 0-5 және 5-20 см тереңдікте мырыш, никель, мыстың мөлшері
рауалы деңгейде: 15,0 және 11,0 мгкг, 5,0 және 2,0 мгкг, 15,0 және 16,0
мгкг, ластану деңгейлері рауалы. Кадмийдің мөлшері 0-5 см тереңдікте
рауалы деңгейде – 0,05 мгкг, 5-20 см тереңдікте іздері. Күкірт табылған
жоқ. Нитраттың тек іздері. Қорғасынның мөлшері үстіңгі қабатта орташа –
200 мгкг және төменгі қабатта жоғары деңгейде – 270,0 мгкг. Фосформен
1,8 мгкг – ластану деңгейі орташа.
Ластау көздері- автокөлік, әуежайдың жанар-жағар май құятын базалары.
№10 СЭА. Алғабас, ЖЭО-2- Көкқайнар автожолының қиылысы. Трубадан
солтүстік-шығыс бағытқа қарай Көкқайнар поселкесіне баратын жол бойымен
600м. Жол қиылысынан оңтүстік-шығыс бағытында 112м.
Координаттары:
нүктелер координаттары ұзындыѓы
нөмірі (м)
Х(м) У(м) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.