Жерді табиғи – ауылшаруашылық аймақтарға бөлу



МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ 6
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ТАБИҒИ.КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ 7
1.1Табиғаты 7
1.2. Геологиясы 8
1.3. Климаты 8
1.4. Гидрографиясы 9
1.5. Топырағы мен өсімдігі 9
1.6. Жануарлар дүниесі 9
2. ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕР КАДАСТРЫ ЖАЙЫНДА
ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
10
2.1. Жерге орналастыру жайлы жалпы түсінік 10
2.2. Жерге орналастыру жобасын құру 11
2.3. Мемлекеттік жер кадастры 12
3. ЖЕР КАДАСТРЫ МЕН ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
17
3.1. Кадастр үшін геодезиялық жұмыстардың құрамы 17
3.2. Жер учаскесінің ауданын анықтау тәсілдері 18
3.3. Пайдалану жер учаскелерінің жерді экономикалық бағасын ескере отырып ауданын анықтау дәлдігі
22
4. ЖЕРДІ ТАБИҒИ . АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ 25
4.1. Табиғи ауылшаруашылық аймақтаға бөлу 25
4.2. Жерді аймақтарға бөлу әдістемесі 28
4.3. Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр, Боралдай, Первомайский, Покровка кенттерінің жерлерін аймақтарға бөлу
33
5. ЖЕРДІ ТАБИҒИ . АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ СХЕМАСЫН ДАЙЫНДАУ ЖҰМЫСТАРЫН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕУ

50
5.1. Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр, Боралдай, Первомайска, Покровка кенті жерін аймақтарға бөлу жұмыстарын орындауға жұмсалған қаражат сомасын есептеу

50
6. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ 53
6.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 53
6.2 Жарықтандыру 54
6.3 Шу және діріл 55
6.4 Электр қауіпсіздігі 56
6.5 Жерге қосу қауіпсіздігі 57
6.6 Өрт қауіпсіздігі 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 63
ҚОСЫМШАЛАР 64
ҚОСЫМША А 65
ҚОСЫМША В 68
КІРІСПЕ

Жер – адамның өмір сүруіне қолайлы, геологиялық жағдайымен қалыптасқан, қойнауы мен биосферасының сан–алуан байлығымен сипатталатын және еңбекті қолдануға мүмкіндік беретін адамның тіршілік мекені. Жердің рөлін сипаттай отырып XYII ғасырдағы көрнекті ағымның ғалымы У.Петти «Тұтыну құндары мен заттық байлықтарының көзі тек еңбек кана емес. Еңбек – байлықтың атасы, ал жер оның анасы» деген.
Қазақстан Республикасының аумағында жер табиғи жағдайлары бойынша он аймаққа бөлініп ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының жерлерін аймақтарға бөлу - ҚР жер кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жерді аймақтарға бөлудің негізгі мақсаты - жерді тиісті мақсатта пайдалануға қолайлы немесе қиын болатын немесе шектеу туғызатын аймақтардың өзгешеліктерін анықтап, жерді пайдалану мерзімін бөлу арқылы жер аумағын анықтау.
Жерді аймақтарға бөлу негізіне табиғи ауылшаруашылық территориялық аймақтарға бөлу жатады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді аймақтарға бөлудің негізі – табиғи аймақтарды көрсете отырып, табиғи-ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді аймақтарға бөлу болып табылады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер құрамында бірнеше аймақтар анықталады.
Жерді аймақтау аудан территориясының кешенді табиғи антропогендік факторларының ауыл шаруашылық өнімдерін өндірудегі қолайлылығы негізінде, өнеркәсіп обектісінің орналасуы, тұрғылықты халықтар жағдайы және аймақтық территорияның экономикалық және табиғи жағдайы бойынша бірдей аймаққа бөлінуіне қарай негізгі мөлшеріне түзету коэффиценттерін енгізу арқылы жүзеге асады.
Жерді аймақтау төмендегілерді есепке ала отырып жүргізіледі:
- Территорияның аудан және облыс орталықтарына қатысты орналасуы;
- Жерді қолданудың ерекше жағдайлары, ауылшаруашылық жерлердің пайдалануда шектелуі;
- Облыс орталығының ірі өнеркәсіп орталығының қала маңындағы аймақтарда орналасуы;
- Ауылшаруашылық жерлердің құрылымы;
- Жайылымның сулылығы және басқада факторлар;
Жердің нысаналы мақсатының жіктемесі жерді аймақтарға бөлу жобаларының негізінде әзірленеді және оны облыстардың, аудандардың жергілікті атқарушы органдары бекітеді. Жерді аймақтарға бөлу жергілікті органдардың шешімі бойынша жүргізіліп, бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы Жер кодексі
2. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымддағы N 209-II «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексі
3. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 22.12.1995 ж. №2717 Заң күшi бар “Жер туралы” Жарлығы.
4. 6.06.1996 ж. №710 “Қазақстан Республикасында мемлекеттiк кадастрды жүргiзу тәртiбiн бекiту” Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi.
5. “Жер реформасын жеделдету реформасы” 6.06.1996 ж. №709 Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi
6. Қазақстан Республикасы мемлекеттiк жер комитетiнiң 6.06.1996 ж. және Қазақстан Республикасы Әділет Министрлiгiнде 26-қараша 1996 ж. тiркелген №222 жер учаскесiнде кадастр нөмiрлерiн берудiң бiрыңғай жүйесiн енгiзу инструкциясы.
7. Агентство Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами «Методические указания по разработке региональных (областных) схем зонирование земель» - Астана, 2000 г.
8. Агентство Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами «Временная инструкция по созданию электронных земельно-кадастровых карт на территории населенных пунктов» - Астана, октябрь 2007 г.
9. Cпpaвoчник зeмлeуcтpoитeля  Мocквa, Pocceльхoзиздaт 1978 г
10. В.А.Максимов “Елдi мекендерде жердi бағалау методикасын өңдеу және жер салығын есептеу”  Өскемен, 1993 ж
11. Ж.Т.Сейфуллин, Г.Ж.Сейтхамзина, Жерді кадастрлық аймақтау, бағалау және жер салығын салу. Оқулық – Астана, 2005 ж.
12. Қала құрылыс салу және архитектуралық-қала құрылыс салуда қалалық жерлердi бағалау методикасын дайындау  Москва, 1996 ж.
13. Ж.Т.Сейфуллин Қазақстанын жер кадастры  Алматы, 2000 ж.
14. Дегтярев И.В. Земельный кадастр.−Москва, Колос, 1987 г.
15. Ә.С. Стамқұлов, Г.Ә.Стамқұлова, Жер құқығы. Оқу құралы – Алматы, 2004 ж.
16. М.Б.Нұрпеисова, Геодезия. Оқулық –Алматы, ЭВЕРО 2005 ж.
17. И. Г. Архипов. "Земельное право в Республике Казахстан"- Алматы, 1997 г.
18. Г.И.Белянов. “Еңбектi қорғау”  Москва, Агропромиздат 1990 ж.
19. А.В.Луковников, В.С.Шкрабак “Еңбектi қорғау”  Москва, “Агропромиздат” 1991 ж.
20. Кобевник В.Ф. “ Охрана труда ” Киев, “Высшая школа ” 1990г.
21. Қазақ ССР Талдықорған облысының агроклиматтық ресурстары Гидрометиздат – Ленинград, 1976 ж.

АҢДАТПА

Дипломдық жобада Алматы облысы, Іле ауданының табиғи– ауылшаруашылық
жерлердің сұрақтары қарастырылған. Өтеген батыр, Боралдай, Покровка,
Первомайский кенттерінің аумағының жерлерін аймақтарға бөлу жұмыстары
жүргізіліп және де экономикалық есептеу жұмыстары қарастырылған.

АННОТАЦИЯ

В дипломном проекте рассмотрены вопросы природно-сельскохозяйственных
земель Илийского района Алматинской области. Рассмотрено зонирование
поселков Отеген батыр, Боралдай, Покровка, Первомайский, а также
экономическое обоснование работ по зонированию земель.

ANNOTATION

The questions of natural-agricultural earths of Iliyskogo of district
of Almatinskoy of area are considered in a diploma project. Zonirovanie of
settlements of Otegen is considered batyr, Boralday, Pokrovka,
Pervomajskij, and also economic ground of works on zonirovaniyu of earths.

МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ 6
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ 7
1.1Табиғаты 7
1.2. Геологиясы 8
1.3. Климаты 8
1.4. Гидрографиясы 9
1.5. Топырағы мен өсімдігі 9
1.6. Жануарлар дүниесі 9
2. ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕР КАДАСТРЫ ЖАЙЫНДА
ЖАЛПЫ ТҮСІНІК 10
2.1. Жерге орналастыру жайлы жалпы түсінік 10
2.2. Жерге орналастыру жобасын құру 11
2.3. Мемлекеттік жер кадастры 12
3. ЖЕР КАДАСТРЫ МЕН ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 17
3.1. Кадастр үшін геодезиялық жұмыстардың құрамы 17
3.2. Жер учаскесінің ауданын анықтау тәсілдері 18
3.3. Пайдалану жер учаскелерінің жерді экономикалық бағасын ескере
отырып ауданын анықтау дәлдігі 22
4. ЖЕРДІ ТАБИҒИ – АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ 25
4.1. Табиғи ауылшаруашылық аймақтаға бөлу 25
4.2. Жерді аймақтарға бөлу әдістемесі 28
4.3. Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр, Боралдай,
Первомайский, Покровка кенттерінің жерлерін аймақтарға бөлу 33
5. ЖЕРДІ ТАБИҒИ – АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ СХЕМАСЫН ДАЙЫНДАУ
ЖҰМЫСТАРЫН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕУ
50
5.1. Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр, Боралдай,
Первомайска, Покровка кенті жерін аймақтарға бөлу жұмыстарын
орындауға жұмсалған қаражат сомасын есептеу 50
6. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ 53
6.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 53
6.2 Жарықтандыру 54
6.3 Шу және діріл 55
6.4 Электр қауіпсіздігі 56
6.5 Жерге қосу қауіпсіздігі 57
6.6 Өрт қауіпсіздігі 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 63
ҚОСЫМШАЛАР 64
ҚОСЫМША А 65
ҚОСЫМША В 68
КІРІСПЕ

Жер – адамның өмір сүруіне қолайлы, геологиялық жағдайымен
қалыптасқан, қойнауы мен биосферасының сан–алуан байлығымен сипатталатын
және еңбекті қолдануға мүмкіндік беретін адамның тіршілік мекені. Жердің
рөлін сипаттай отырып XYII ғасырдағы көрнекті ағымның ғалымы У.Петти
Тұтыну құндары мен заттық байлықтарының көзі тек еңбек кана емес. Еңбек –
байлықтың атасы, ал жер оның анасы деген.
Қазақстан Республикасының аумағында жер табиғи жағдайлары бойынша он
аймаққа бөлініп ерекшеленеді. Қазақстан Республикасының жерлерін аймақтарға
бөлу - ҚР жер кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жерді аймақтарға
бөлудің негізгі мақсаты - жерді тиісті мақсатта пайдалануға қолайлы немесе
қиын болатын немесе шектеу туғызатын аймақтардың өзгешеліктерін анықтап,
жерді пайдалану мерзімін бөлу арқылы жер аумағын анықтау.
Жерді аймақтарға бөлу негізіне табиғи ауылшаруашылық территориялық
аймақтарға бөлу жатады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді аймақтарға бөлудің негізі –
табиғи аймақтарды көрсете отырып, табиғи-ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлерді аймақтарға бөлу болып табылады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер құрамында бірнеше аймақтар
анықталады.
Жерді аймақтау аудан территориясының кешенді табиғи антропогендік
факторларының ауыл шаруашылық өнімдерін өндірудегі қолайлылығы негізінде,
өнеркәсіп обектісінің орналасуы, тұрғылықты халықтар жағдайы және аймақтық
территорияның экономикалық және табиғи жағдайы бойынша бірдей аймаққа
бөлінуіне қарай негізгі мөлшеріне түзету коэффиценттерін енгізу арқылы
жүзеге асады.
Жерді аймақтау төмендегілерді есепке ала отырып жүргізіледі:
- Территорияның аудан және облыс орталықтарына қатысты орналасуы;
- Жерді қолданудың ерекше жағдайлары, ауылшаруашылық жерлердің
пайдалануда шектелуі;
- Облыс орталығының ірі өнеркәсіп орталығының қала маңындағы аймақтарда
орналасуы;
- Ауылшаруашылық жерлердің құрылымы;
- Жайылымның сулылығы және басқада факторлар;
Жердің нысаналы мақсатының жіктемесі жерді аймақтарға бөлу жобаларының
негізінде әзірленеді және оны облыстардың, аудандардың жергілікті атқарушы
органдары бекітеді. Жерді аймақтарға бөлу жергілікті органдардың шешімі
бойынша жүргізіліп, бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Алматы облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік
бөлік. Жерінің аумағы 224,0 мың шаршы км. Облыс аумағында 16 аудан және 3
облыстық бағыныстағы қала. Алматы облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған,
аумағы- 224 мың шаршы км. (Қапшағай, Талдықорған, Текелі) бар. Тұрғыны
1631,7 мың адам (2000 жылғы санақ бойынша). Әкімшілік орталығы –
Талдықорған қаласы. Алматы облысы батысында Жамбыл, солтүстігінде Балқаш
көлі арқылы Қарағанды, солт-шығысында Шығыс Қазақстан облыстарымен,
шығысында Қытай Халық Республикасымен, оңтүстігінде Қырғызстан
Республикасымен шектеседі. Қала еліміздің оңтүстік шығысындағы теңіз
деңгейінен 270-630 метр биіктікте, Жоңғар алатауының солтүстік баурайында,
Қаратал өзенінің жағалауында орналасқан. Талдықорған республикадағы ең
жасыл желекті қалалардың бірі. Партер мен бақтар жасыл желекпен көмкеріліп
тұрады. Қалада тарихи және мәдени мұраның көзі ретінде сақталған
ескерткіштер бар."Жетысу" жері - Алматы облысының аумағы- ол көп ғасырлық
тарихи бар, өте әсем және ғажайып өлке.Алматы облысының туристік-
рекреациялық мол потенциалы бар. Мұнда ішкі, сондай-ақ халықаралық туризмді
өркендетудің мүмкіндіктері мол.

1. Табиғаты

Облыстың табиғаты мен жер бедері ала құла. Балқаш және Алакөлге
ұласатын солтүстігі көлбеуленген құмды жазық алқап. Бұл өңір, негізінен,
антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен түзілген. Оның басым
бөлігін Сарыесік атырау-құмның, Тауқұмның, Лөкқұмның, Қарақұмның,
Қорғанқұмның қырқалы және төбешікті құмды алқаптары алып жатыр. Балқаш маңы
жазығының Іле аңғары өтетін атыраулық бөлігі көне құрғақ арналармен
тілімделген. Солтүстік шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауының аралығында
Жетісу (Жоңғар) қақпасы орналасқан. Облыстың шығысын Жетісу Алатауының
сілемдері толығымен қамтыған. Олар тау аралық ойпандар мен қазаншұңқырлар
арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік тауы – бесбасқан (
4442 м ) орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар, олардың
жалпы ауданы 1,0 мың шаршы км-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір сілемдері
(Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқан т.б.) өз
маңындағы жазық өңірлері сұғына еніп жатыр. Облыстың оңтүстік және оңтүстік-
шығысы Іле, Күңкей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Ұзынқара) жотасы және
Солтүстік Тянь-Шань сілемдерінің, т.б. жоталарынан Іле ойысы (аңғары)
жатыр. Алматы облысының оңт-батысын және батысын Шу, Іле таулы үстірттері
мен далалары қамтыған (Жусандыдала, Бозой үстірттері).

1.2 Геологиясы

Облыстағы таулар Тянь-Шань тау жүйесінен бой түзеген және кембрииге
дейінгі кристалды тақтатасы тау жыныстары қабаттарынан түзілген. Сондай-ақ
мұнда конгломераттар, туфтар, әктастар, граниттер, т.б. палезой жыныстары
кеңінен тараған. Тау етегі және облыстың биіктігі орташа өңірлері
плеистоцен мен антропогендік шөгінділерден түзілген. Облыстағы таулардың
алғашқы қалыптаса басту кезеңі герцин қатпарларымен тығыз байланысты. Одан
кейінгі кезеңдерде бұл таулар бірте-бірте мүжіліп, адырлы жазық
қалыптасқан. Плейстоцен кезеңінен басында алпілік орогенез кезінде
пенепленге айналған өңір тектоник процестер нәтижесінде кәдімгі тауларды
түзген. Мұнда осы кезге дейін тектоник процестер жалғасуда. Оқтын-оқтын
болатын жер сілкінулер – соның айқын дәлелі. Кен байлықтарынан облыс
қойнауында полиметалл (Текелі), вольфрам (Бұғыты), молибден кентасының
едәуір қоры, фарфор тастары (Қапшағай), барит, бентонин сазы (Ақсу, Алакөл
аудандары), отқа төзімді балшық, кварц құмы, гипс, тас көмір, қоңыр көмір
(ойқарағай, Тышқанбай), шымтезек, тұз кен орындары және минералды жер асты
сулары бар. Тау бастарының біраз бөлігін мұз басқан. Тау етегіне ұштасып
жататын жазық өңір негізінен борпылдақ жыныстардан және малтасты
дөңбектасты шөгінділерден түзілген. Оның беті лесті (сары, борпылдақ
топырақ), құмды сазды қабаттардан тұрады. Таудан келген жер асты және жер
үсті ағындарының сүзілуі нәтижесінде жер асты суының мол қоры жинақталған.
Мұнда апатты жер сілкінулері болған.

1.3 Климаты

Аумағы қарлы шыңды тауларға байланысты әртүрлі климат жағдайына
бөлінеді. Жердің теңіз деңгейінен жоғарлығына байланысты табиғи тік бағытты
аймақтықтың білінуі климат жағдайының ауысуынан байқалады. Биіктік
таңбаларының өсуіне қарай ауаның ылғалдылығы, температуралық режім ауысады,
жауын – шашын мөлшері көбейеді. Алматы облысының климаты негізінен,
континентітік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар айындағы орташа температура
солтүстік жазық бөлігінде – 10-16°С, оңтүстігінде – 4-9°С. Жазы ыстық және
қуаң. Шілде айының орташа температурасы солтүстігінде 25°С, оңтүстігінде
27°С. Бұл жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 110-250 мм.
Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының орташа температурасы
– 5-9°С жылымық жиі болып тұрады. Шілде айының орташа температурасы тау
бөктерінде 21-23°С, тау аңғарларында 700-1000 мм. Облыс жерінде жауын-
шашын, негізінен, көктем мен жаз айының басында жауады. Солтүстік өңірдің
жазығы мен тау бөктерлерінде қар жамылғысының орташа қалыңдығы 10-30 см,
тау беткейлерінде 40-100 см. балқаш және Алакөлге жағалауларында бриз желі
соғады.

1.4 Гидрографиясы

Өзендері Балқаш – Алакөл тұйық алабында жатыр және жер беті ағын суына
тапшы келеді. Олар қар, мұздық суларымен толысады. Ірі өзендері: Іле,
Қаратал, Ақсу, Шелек, Шарын, Лепсі, Тентек, Жаманты, Ырғайты, Шілікті,
Түрген, Есік, Бүйен. Ірі көлдері: Балқаш, Алакөл, Жалаңашкөл, Сасықкөл,
Ұялы, Қошқаркөл. Іле өзені бойында Қапшағай бөгені және СЭС-і салынған. Тау
бөктерлерінде минералды бұлақ сулары көптеп кездеседі.

1.5 Топырағы мен өсімдігі

Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары тік белдемдікке байланысты
қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөлдің де, даланың да қоңыр топырағы тараған.
Онда жусан, өлеңшөп, жүзгін, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктері
басым тараған. Балқаш, Алакөл көлдерінің батпақты жағалауында, Іле
өзендерінің аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және
боз, қызыл қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл
қоңыр және қар топырақтары қалыптасқан. Мұндай жерлер (биіктігі 600-1300м)
астық тұқымдас өсімдіктері басым жусанды, бетегелі, боз далаға ауысады.
Таулы бөлігінің бұдан жоғары жағында көктерек, қайың, алма ағашы, ал одан
жоғарырақта Тянь-Шань шыршасы, кейде биік таудың шалғыны өседі. Жер
пайдаланымның тегіс жерлерінде барлық ауыл шаруашылық өнімдері өсіріледі,
жеміс-жидекті мәдениет те, көкөніс мәдениеті де: қант қызылшасы, соя, дәнді
жүгері, қызанақ, қияр, дәнді-дақылдар – бидай, арпа, сұлы, шөптер, сонымен
қатар алма, өрік, қара өрік, шие, т.б.
Биік таудың альпілік шалғынында өлең шөп, Алтай қоғажайы, тастесер,
т.б. өсімдіктер басым. Бұл өңір – облыс малшыларының жазғы жайлауы.

1.6 Жануарлар дүниесі

Жазық жерінде қарқұйрық, бөкен, елік, қасқыр, жабайы шошқа, түлкі,
борсық, жабайы мысық; кеміргіштерден: ондатр, т.б. кездеседі. Таулы
бөлігінде: барыс, сілеусін, қоңыр аю, аққіс, арқар, тау ешкі, марал,
аққұлақ, бұлғын; құстардан: дуадақ, үйрек, қаз, қырғауыл, кекілік, аққу,
тырна, тау құры, бұлбұл, ұлар, альпілік қарға, т.б. мекендейді. Бауырымен
жорғалаушылардан: жылан, тасбақа, кесіртке; зиянды жәндіктерден: қарақұрт,
бүйі, т.б. кездеседі. Өзен-көлдері мен су айдындарында сазан, шармай,
алабұға, аққайраң, т.б. балықтар бар..

2 ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖЕР КАДАСТРЫ ЖАЙЫНДА ЖАЛПЫ ТҮСІНІК

2.1 Жерге орналастыру жайлы жалпы түсінік

Жерге орналастыру жер қатынастарын реттеуге, жерді ұтымды пайдалану
мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған Қазақстан Республикасы жер
заңдарының сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүйесі болып
табылады (ҚР ЖК 149-бап).
Жерге орналастыру - бұл еңбектің жоғары әлеуметтік-экономикалық
тиімділігі мен экологиялық тұрғыдан қауіпсіз қоршаған ортаның қамтамасыз
ету мақсаты мен жер заңдарын жүзеге асыруға, жер қатынастарын реттеуге,
жерге әртүрлі шаруашылық жүргізу формаларының дамуына тең және қолайлы
жағдайлар жасауға, жерді маңызды табиғи ресурс және өндіріс құралы ретінде
ұтымды пайдалануға және қорғауға бағытталған шаралар жүйесі. Негізгі жерге
орналастыру жұмыстарына мыналар жатады:
1. аш және басқа қажеттіліктерге жаңа құнарлы жерлерді іздеп табу;
2. аш мекемелерінің, шаруа қожалықтарының және басқа шаруашылықтық
құрылымдардың жер пайдалануларын жаңадан құру және барларын жақсартып
қайтадан құру (совершенствование существующих),
3. аш мекемесінің жерінде ішкі шаруашылық жерге орналастыруды жүргізу.
4. Топографиялық-геодезиялық, топырақтық, геоботаникалық және т.б.
зерттеу және ізденіс жұмыстары жатады.

2.1 сурет
Жерге орналастыру құрылымы

Шаруашылықара-лық Ішкішаруашылық Учаскелік жерге
жерге орналастыру жерге орналастыру (УЖО)
(ШАЖО) орналас-тыру
(ІШЖО) мақсатына
жатпайтын
қажеттіліктерге
жер бөліп беру.

Шаруашылықаралық жерге орналастыру екі негізгі бөліктерге бөлінеді:
1) Ауылшаруашылық мекемесінің жер пайдалануын құру.
2) Ауылшаруашылық Ішкішаруашылық жерге орналастыру ауылшаруашылық
өндірісімен айналысатын мекеменің территориясында жасалады.

2.2 Жерге орналастыру жобасын құру

Мұнай өнімдерін шығаратын компаниялар мұнай және газ өнімін экспортқа
және импортқа шығару мақсатында құбырлар мен қызмет көрсету нысандарын,
т.б. қарқынды түрде салуда. Сапалы жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу
құрылыс объектілерін дұрыс, әрі тиімді орналастырылуының кепілі.
Жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу келесі этаптардан тұрады:
- Дайындық жұмыстары;
- Геодезиялық тірек пункттерін далалық іздестіру жұмыстары;
- Техникалық жобаны құру;
- Кадастрлық түсіріс;
- Жергілікті жердегі жер учаскесінің шекараларын бекіту;
- Жер учаскесінің көлемін анықтау;
- Жер учаскесінің шекараларының сызбаларын жасау;
- Кадастрлық жұмыстардың нәтижелерін бақылау және тіркеу.
Дайындық жұмыстары кезінде жерге орналастыру жобасына қажет барлық
мәліметтер жиналды: жер учаскесінің бөліп беру туралы әкім қаулысы,
учаскенің сату-сатып алу туралы шарты, жер учаскесінің шекаралары
көрсетілген топографиялық пландар мен сызбалар, мемлекеттік және жергілікті
геодезиялық пункт торларының схемасы және олардың координаталары, жерді
пайдалану жайында мәліметтер.
Далалық іздестіру жұмыстары жер учаскеінің қазіргі кездегі жағдайын
білу мақсатында жасалады. Сонымен қатар, іздестіру жұмыстары геодезиялық
торлардың бүтіндігін тексеру және геодезиялық жұмыстарды жүргізу үшін
тиімді құрылғыны таңдау, координаттарды анықтау мақсатында жүргізіледі.
Далалық және іздестіру жұмыстары нәтижелері негізінде шығын сметасы
және графикалық материалдар енгізілген техникалық жоба құрылады.
Кадастрлық түсіріс жасау үшін дәстүрлі геодезиялық түсірістерден басқа
аэроғарыштық түсірістер қолданылады, себебі қазіргі кездегі түсіріс
жұмыстары мен оларды ары қарай өңдеу 1:2000 (аэроғарыштық түсіріс) және
1:5000, 1:10000 (кадастр типіндегі космостық түсіріс) масштабтағы
пландарды алуға мүмкіндік береді.
Жергілікті жердегі жер учаскесінің шекараларын бекіту кезінде де
қашықтықтан зонттау мәліметтері қолданылды. Шекараларды белгілеу үшін
ортофотоплан мен ортокосмопландар қолданылып, түсірістердің камералды және
далалық шифрді анықтау арқылы учаске белгіленді. Бекітілген шекараларды
сызбада ортофотопланмен бірге жер учаскесінің рәсімдеу актісінде көрсетті.
Мұндай әдісті қолдану жұмысты ыңғайлы етеді, себебі, сызбада тек
шекараларды ғана көрсетіп қоймай, сонымен қатар фото түсіріс пен космостық
түсіріс ситуациясын да көруге болады. Координаттарды анықтау кезінде де
жаңа әдіс қолданылады, координаттар мен шекараларды ортофотоплан арқылы
есептелінеді, сонымен қатар кеңістіктік фототриангулияция арқылы да
координаттарды есептеуге болады.
Жер учаскесінің көлемдерін аналитикалық әдіспен анықталады. Қазіргі
кезде ГАЖ пакеттері полигональді көлемдегі объектілердің аумағын автоматты
түрде анықтауға мүмкіндік береді..
Жерге орналастыру жұмыстары кезінде аэро және космостық түсірістерді
қолдану мынадай нәтижеге алып келеді:
- техникалық әдіс арқылы шекараны анықтау, экстремумдарды табу
(территорияның шекаралық координаттары), түсіріс типін анықтау, жергілікті
жерді түсіру;
- түсірістерді координаттармен байланыстыру;
- түсірістердің ортофототрансформациялау, ортофотопланды жасау;
- объектілердің шекараларын шифрлерін анықтау;
- жер учаскелерінің шекараларын бекіту, көлемін, координаттарын
анықтау;
- шекараны бекіту құжатын құру.
Мұнай және газ өндірісінде жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу
кезінде барлық межеленетін объектілер үш түрге бөлінеді: алаңдық (өндіріс
алаңдары, т.б.), сызықтық (автожолдар, құбырлар), нүктелік (электр
қондырғылар).
Қазіргі кездегі жерге орналастыру жұмыстары кезінде жаңа
технологияларды, әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы жұмыстың тиімділігі, сапасы
арттырылуда.

2.3 Мемлекеттік жер кадастры

Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 152-бабына сәйкес,
мемлекеттік жер кадастры (жер кадастры) Қазақстан Республикасы жерінің
табиғи және шаруашылық жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы
пайдаланылуы, мөлшері мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы,
жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерінің кадастрлық құны туралы
мәліметтердің, өзге де қажетті мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелерінің құқықты субъектілер туралы
ақпарат та енгізіледі.
ҚР Жер кодексі суармалы жерлердің мелиоративтік кадастрын да
қарастырады, аталған кадастр суармалы жер учаскелерінің мелиоративтік жай-
күйі туралы, олардың сапалық сипаттамаларын табиғи және ирригациялық
–шаруашылық жағдайлар бойынша бағалау туралы, оларды пайдалануды есепке алу
туралы мәліметтердің жүйесін білдіреді.
Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер
ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық
органдары жүзеге асырады.
Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
кадастрлар жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады және жер ресурстарын
басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган өздеріне қатысты алғанда
мемлекеттік басқару органы болып табылатын, мамандандырылған республикалық
мемлекеттік кәсіпорындар ҚР бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша
жүргізеді...
Мемлекттік жер кадастрының мәліметтері мемлекеттік ақпараттық ресурс
болып табылады.
Жер кадастры аэрофототопографиялық, фотограмметриялық, кадастрлық
суретке түсіруді, жобалау-іздестіру, картографиялық және бағалау
жұмыстарын, топырақты зерттеу, геоботаникалық және басқа да зерттеулер мен
іздестірулер, жер мониторингін, жерді мөлшерлік және сапалық есепке алу
және мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар
атқару арқылы жүргізіледі. Мемлекттік жер кадастрының деректері жерді
пайдалану мен қорғауды жоспарлау кезінде, жерге орналастыруды жүргізу,
шаруашылық қызметті бағалау және жерді пайдалану мен қорғауға байланысты
басқа да іс–шараларды жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ жердің бірыңғай
мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық және басқа да кадастрлық
жүргізу, жер үшін төлем мөлшерін айқындау, жылжымайтын мүлік құрамындағы
жер учаскелерінің құнын және табиғи ресурстар құрамындағы жердің құнын
есепке алу үшін негіз болып табылады.
Жерге менщік нысанына, жер учаскелерінің нысаналы мақсатына және
оларды пайдаландың рұқсат етілген сипатына қарамастан, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан жер учаскелері мемлекеттік кадастрлық
есепке алуға жатады (ҚР ЖК 152-бабы).
Мемлекеттік жер кадастры мынадай жұмыс түрлерін қамтиды:
Жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
Жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
Жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ
жер құқығы қатынастарының басқа да субъектілерін есепке алуды;
Мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
Жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
Жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер банкін, сондай
-ақ басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз бетінде және электрондық түрде
жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
Мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру
мен жүргізуді;
Жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды дайындау мен
жүргізуді;
жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер тізілімін жүргізуді;
жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды (ҚР ЖК 153-
бабы).
Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу жер учаскелеріне
нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының
аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі есептік кварталдар болып табылады.
Орналасқан жерін анықтау (сәйкестендіру) мақсатында әрбір жер
учаскесіне кадастрлық нөмірлер беріледі.
Кейіннен құқық кадастрында пайдаланылатын есептік кварталдардың
шекарасы мен кодтары сәулет және қала құрылысты органдарымен, жылжымайтын
мүлікке құқықтарды және олармен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік
тіркеуоргандарымен келісім бойынша жер ресурстарын басқару жөніндегі
аумақтық аумақтық органдар айқындайды және тиісті атқарушы органдар
бекітеді.
Жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу мақсатында облыстарға,
республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және облыстық (аудандық)
маңызы бар қалаларға берілген кодтардың тізбесін Қазақстан Республикасының
Үкіметі белгілейді (ҚР ЖК 155-бабы).
Жер-кадастр құжаттамасы есепке алудың барлық деңгейлерінде мыналарды
қамтиды:
базалық, мезгіл-мезгіл жаңартылатын және жыл сайын жасалатын
құжаттаманы.
Базалық құжаттамасына келесі құжаттар жатады:
- жер-кадастр істері;
- жер-кадастр кітабы;
- жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімі;
- жер-кадастр карталары.
Жер кадастр құжаттамасының құрылымын, құрамын, мазмұны мен нысандарын,
сондай-ақ оны жүргізу тәртібін жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық
уәкілетті орган бекітеді.
Мемлекеттік жер кадастры қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпаратты
жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы
жүргізілуі мүмкін.
Мемлекеттік жер кадастрының мәліметтерін беру және кадастр ақпаратын
пайдалану ҚР Жер кодексінің 158-бабында қарастырылған.
Белгілі бір жер учаскесі туралы мемлекеттік жер кадастрының
мәліметтері осы жер учаскесі есепке алынған орын бойынша үзінді түрінде
беріледі.
Жер кадастрының мәліметтерін құжаттау қағазға түсіріліп және
электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады. Қағазға жазылған мәліметтер мен
электрондық тасығыштарда жазылған мәліметтер арасында алшақтықтар болған
жағдайда , егер Қазақстан Республикасының өзгеше белгіленбесе, қағазға
түсірілген мәліметтер басымдыққа ие болады.
Жер учаскелері туралы кадастр мәліметтері жер-кадастр карталарымен
(жоспарлармен) арақатынаста болады.
Жер кадастрының мәліметтерін түзу топографиялық-геодезиялық,
аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру, түгендеу бойынша,
топырақты зерттеу, геоботаникалық, бағалаушылық және өзге де зерттеулер мен
іздестірулер жүргізумен қамтамасыз етіледі.
Жер кадастрының мемлекеттік құпия мен өзге де шектеулерді қамтымайтын
мәліметтер баршаға қолжетімді болып табылады және мүдделі жеке және заңды
тұлғаларға ақылы негізде беріледі. Жер кадастрының мәліметтерін мемлекеттік
органдарға беру ақысыз негізде осы мақсаттарға көзделген бюджетке қаражаты
есебінен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі
туралы ереже ҚР Үкіметінің 1996 жылғы 6-маусымдағы № 710 қаулысымен
бекітілген.
Жер кадастры мемлекеттік органдарды, азаматтар мен заңды тұлғаларды
жер және жекелеген жер учаскелері туралы ақпаратпен қамтамасыз ету
мақсатында жүргізіледі.
Кадастр жүргізу кезінде координаттардың, биіктіктердің, картографиялық
проекциялардың, бірыңғай түрлендіргіштердің, кодтардың, кіріс және шығыс
форматтарының бірыңғай мемлекеттік жүйелерін пайдалануға негізделген
ақпараттардың бірыңғай мемлекеттік жүйелерін пайдалануға негізделген
ақпарапттардың өзара үйлесімділігі қағидасы қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу Қазақстан Республикасының Жер
ресурстары жөніндегі агентттігіне жүктелген. Агенттік жер кадастрын
жүргізуге байланысты келесі функцияларды атқарады:
- жер кадастрын жүргізу, жер-кадастр құжаттамасын толтыру және
жариялау мақсаттарында жобалық-іздеушілік, аэроғарыштық, жерге орналастыру,
түгендеу бойынша, топырақты зерттеу, геоботаникалық, бағалаушылық
жұмыстарды және өзге де зерттеулерді жүргізуді ұйымдастырады;
- өзінің құзыреті шегінде барлық министрліктер, мемлекеттік
комитеттер, заңды және жеке тұлғалар үшін міндетті болып табылатын,
кадастрды жүргізу үшін қажетті әдістемелік нұсқаларды және нұсқауларды,
құжаттардың нормативтері мен стандарттарын белгіленген тәртіп бойынша
жасайды және бекітеді;
- жер кадастры мен мониторингі мәліметтерінің негізінде жыл сайын ҚР
Үкім етіне және мүдделі министрліктер мен ведомстволарға Қазақстан
Республикасындағы жерлердің пайдалануы мен жағдайы туралы мемлекеттік
(ұлттық) баяндаманы ұсынады;
- кадастр мәліметтерінің өзге де мемлекеттік кадастрлардың
мәліметтерімен үйлесімділігін сақтауды қамтамасыз етеді;
- жер қатынастары және жерге орналастыру жөніндегі облыстық және
аудандық (қалалық) комиттердің кадастр жүргізуіне бақылау жасайды;
- ҚР аумағында кадастр мәліметтерін алудың, өңдеудің және сақтадың
автоматизацияланған әдістеріне кезеңмен ету бойынша жұмыстардың жүргізілуін
қамтамасыз ету;
- жер туралы мәліметтерді жүйелеуді, зерттеуді және сақтауды, сонымен
қатар, кадастрдың жариялануға тиіс мәліметтерін басып шығаруды жүзеге
асырады;
- мүдделі министрліктер мен ведомстволар ға, азаматтар мен заңды
тұлғаларға мәліметтер береді.

2.2 сурет
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кадастр жүйесі

Мемлекеттік жер кадастры

Мелиоративтік кадастр (жер
кадастрының құрамдас бөлігі)

Кадастр мақсаттарындағы зерттеулер мен
іздеушілік жұмыстардың түрлері

1

жер кадастры ісі жер кадастры жер кадастры
кітабы құжаты

3 ЖЕР КАДАСТРЫ ЖӘНЕ ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУ

3.1 Кадастр үшін геодезиялық жұмыстардың құрамы

Геодезия дегеніміз – Жердің пішіні мен көлемін анықтауда, оның
жекелеген бөліктерін планға, картаға түсіруде, жердің қималарын
(профильдерін) жасауда, инженерлік жұмыстарды жобалауда, жүргізуде және
пайдалануда қолданылатын әртүрлі өлшеу әдістері туралы ғылым.
Геодезиялық жұмыстар кадастрда мағызды орынды алады. Олардың құрамы
кадастрдың тағайындалуы мен оның автоматтандыру дәрежесіне тәуелді. Алайда
көп жағдайларда жұмыс келесі схема бойынша жүргізіледі.
1. Даярлық жұмыстары. Даярлық жұмыс процесінде келесі материалдарды
жинақтайды және талдайды:
қоныстандыру жобасы;
әкімшілік органының жер учаскесін бөліп беру жөніндегі қаулысы;
жер учаскесін сату-сатып алу немесе жалға беру жөніндегі келісім-шарттар;
жер учаскесін тіркеу кітабынан алынған көшірмелер;
жер учаскесі шекарасыньщ сызбасы немесе топографиялык жоспары;
мемлекеттік немесе жергілікті геодезиялық желі пункттері
координаттарының схемалары мен тізімдері;
• жерді пайдалану жөніндегі мәліметтер.
2. Тіректі геодезиялық желі пункттерін түздік зерттеу. Пункттердің
бұзылмай сақталуын тексеру және геодезиялық жұмыстарды жүргізудің аса
пайдалыы технологиясын таңдап алу мақсатында орындайды.
3. Техникалық жоба кұру. Геодезиялық жүмыстарды алдын-ала
құрылған техникалық жоба бойынша орындайды, ол жоба мыналардан тұрады:
мәтіндік бөлім, графикалық материалдар мен шығын сметасы.
4. Кадастрлік түсірістер. Кадастрдың тағайындамасына байланысты
топографиялықтағыдай сол масштабта, сол тәсілде және сол
дәлдікте жүргізіледі. Негізгі масштабы 1:500, аса кеңінен қолданылатыны —
1:2000, шөлу-анықтамалығы — 1 : 10000 және одан да кішілер.
Кадастрлік карталар мен жоспарларда қосымша бейнеленеді: жер
учаскелері, иелік, ауылшаруашылық және басқа да пайдалану жерлерінің
шекаралары; жер учаскелерінің кадастрлік нөмері мен аттары; жерді пайдалану
категориясы мен басқа да кадастрлік мәліметтер экспликациясын (жазбасын)
береді. Кадастрлік карталар мен пландары жер бедері жөнінде ақпараттардан
түрмалуы мүмкін.
5. Жер учаскілерінің жердегі шекараларын бекіту және келісім беру.
Жер учаскесінің шекараларын жерге геодезиялық негіздегі пункттердегі
сипатты нүктелер координаттары бойынша алады да, арнайы межелі
таңбалармен бекітеді. Шекаралар кандай да бір жолмен алдын-ала бекітілген
жағдайда, бекітілген нүкте координаттарын анықтайды.
Берілген шекараларды ұйғаруды Мемлекеттік үкімет өнімдерінің, жерді
пайдаланушы немесе учаскенің, онымен көршілес учаскелерінің қожайындарының
қатысуымен жүргізеді.
6. Жер учаскелерінің шекараларының сызбаларын құру. Жер
учаскелерінің аудандарын негізде межелі таңба координаттары бойынша
аналитикалық әдіспен есептейді. Жеке жағдайларда картографиялық
материалдары пайдаланады.
7. Жер учаскелерінің шекараларының сызбаларын құуру. Жер учасесі
шекараларының сызбасын негізгі кадастрлық жоспар масштабымен (немесе одан
ірі) жерге орнату мен шекарасын ұйғару нәтижелері бойынша құрады.
8. Кадастрлық жұмыс нәтижелерін бақылау және тіркеу. Кадастрлық
жүмыс нәтижелері міндетті түздік бақылауға жатады, өйткені оны орындау
процесінде суретке түсіру процесінде пайда болған мүмкіндік қателіктер
мен келіспеушіліктер жойылады. Одан бөлек, техникалық тапсырма
талаптары мен топография-геодезиялық жұмыс өндірісінің сәйкес
нұсқамаларының қадағалануын бақылайды.
Жұмыс нәтижесінде алынған ақпараттар арнайы реестрге көшіріліп,
кадастрлы карталарға немесе жоспарларда бейнеленеді.
9. Кадастрлы түсірістер. Деректер қорын енгізу. Үлкен көлемдегі
текстік және графикалық кадастр ақпараттарын жүйелендіру мен баскару үшін
деректер коры құрылып, енгізіледі. Оның болғаны акпараттардың
сақталуын ғана емес, сонымен қатар оның тұтынушыларға оперативті түрде
берілуін алдын-ала қарастырады.
Көрсетілген жұмыстардан бөлек геодезист жердің пайдалануын жоспарлау,
жердің күйімен құнын бағалау, пайда болған таластарды шешу кезінде
қатысады.

3.2 Жер учаскесінің ауданын анықтау тәсілдері

Жер учаскесінің ауданын анықтау жер кадастрінің мақсаты үшін
геодезиялык жұмыстардың маңызды түрлерінің бірі болып табылады.
Жер учаскелерінің шаруашылық мәніне, планды-топографиялық материалдың
бар болуына, жердің топографиялық шарттары мен қажетті дәлділіктің болуына
байланысты ауданды табудың әртүрлі тәсілдерін пайдаланады.
1. Аналитикалық аудан жердегі сызықты өлшеу нәтижелері, жердегі
сызық пен бұрыштарды өлшеу нәтижелері және олардың функциялары
бойынша (фигура төбелерінің координаттары) есептеледі.
2. Графикалық аудан пландағы (картада) сызық немесе координаталарды
өлшеу нәтижелері бойынша есептелгенде.
3. Механикалық ауданы арнайы аспаптар (планиметрлер) немесе тетік-
құрылғылар (палетка) көмегімен план бойынша анықталады. Кейде бұл
тәсілдерді бірігіп қолданады, мысалы, сызықты шамалардың бір бөлігін
ауданды есептеу үшін план бойынша анықтайды, ал бір бөлігін жердегі өлшеу
нәтижелерінен алады.
Аудандарды сонымен қатар ЭЕМ-де арнайы бағдарламалар бойынша жердің
сандың моделімен анықтауға болады.
Ауданды аналитикалық тәсілмен анықтау кезінде геометрия, тригонометрия
және аналитикалық геометрия формулалары қолданылады. Кішкене учаскелердің
ауданын аныктау кезінде (құрылыспен, үй-жаймен, бос емес, жыртылған,
егістік аудандарды есептеу үшін) учаскілер карапайым геометриялык
фигураларға бөлінеді, көбінесе үшбұрышка, тікбұрышқа, сирек трапецияға. Бүл
жағдайда учаске аудандары сызықты элементтері биіктігі мен негіздері
бойынша есептелетін жеке фигуралардың аудандарының қосындысы ретінде
анықталады.
Егер учаскі шекаралары бойынша геодезиялык өлшеулер орындалса, онда
барлық учаскенің немесе оның бөліктерінің ауданын үшбұрыш немесе тікбұрыш
сияқты учаскенің фигураларға тиісті келтірілетін формулалар бойынша
есептеуге болады.
Үшбұрыштың ауданы lt және 12 қырлары мен олардың арасындағы (32 бұрышы
бойынша анықталады, мына формула бойынша

(3.1)

Төртбүрыштағы белгілі элементтерге байланысты есептеу үшін әртүрлі
формулалар қолданылуы мүмкін, осыған байланысты сол көптүрлікті сипаттайтын
мысал келтірейік. Төртбүрыштың барлық қабырғалары мен 2-төбесі бойынша бір
бүрышы өлшенді делік. Мүндай жағдайда 1 ^— 2 ^— 3 үшбүрыш ауданы (3.1)
формуласы бойынша шешілуі мүмкін. Бүл кезде косину стар теоремасын
пайдалана отырьш 1]_з үзындығын есептеп алған қолайлы

(3.2)

1—3—4 үшбүрышының ауданы мына формула бойынша есептелуі мүмкін

(3.3)

мүндағы S — жартылай периметр, ол мынаған тең

(3.4)

Төртбүрыштың жалпы ауданы мынаған тең:

(3.5)
Полигон төбесінің координаттары болған кезде үшбүрыш пен
тқртбүрыштың ауданын мына формулаларға сәйкес есептеген қолайлы:

(3.6)

Егер полигонның төрт бүрышы бар болса, онда оның ауданын X, және Үі
координаталары мен оның төбелері бойынша немесе полигонды үйлестіргеннең
кейінгі АХ, және ДУі координаталар өсімшелері бойынша жылдам да, жақсы
бақылаумен алуға болады, мысалы мына формуламен

немесе

(3.7)

Участіктің ауданын анықтау үшін полигон төбелерінің координаталары
мемлекеттік те, жергілікті де жүйелерде белгілі геодезиялық тәсілдердің кез-
келгенімеи алынуы, мүмкін: триангуляциялық немесе сызықты-бүрыштық
тұрғызулармен; қосымша полигонометриялық немесе теодолиттік қадамдар;
бұрыштық, сызыктық және полярлы таңбалармен; орналасқан жерді анықтау үшін
спутниктік қабылдағыштармен және т.б.
Ауданын анықтаудың графикалық тәсілінде жоспардағы участікті қарапайым
геометриялық фигураларға бөледі.
Участіктерді қарапайым фигураларға бөлген кезде көптеген варианттарды
қабылдауға болады, алайда әртүрлі варианттар кезінде участок ауданын
есептеу дәлдігі бірдей болмайды. Үшбұрыштың ауданын графикалық тәсілімен,
аудандарды үшбұрыштарға, трапецияларға және басқа фигураларға бөліп
анықталатын ауданға дәлірек есептеледі.
Аудан механикалық тәсілмен анықтауды сынық сызықты участіктер үшін
қолданған жөн. Ауданды тік сызықты және қисық сызықты палеткалармен
анықтауға болады.
Ауданды план бойынша графикалық немесе механикалық тәсілдермен
(планиметр мен палтка көмегімен) аныктау кезінде қағаз (план) деформациясын
ескеру қажет.

Деформациялау шамасы екі өзара перпендикуляр бағытта аныкталатын g
коэффициент мен сипаттама алып мына формуламен есептеледі.

(3.8)

мұндағы Lo — пландағы маңызы бар сызықтың теориялық ұзындығы (мысалы,
координаттың тор квадратының қабырғалар ұзындығы); L — осы сызықты план
бойынша өлшеу нәтижесі.
Қазіргі уақытта механикалық планиметрлерді электрондыққа (сандык)
алмастырды. Торсоп фирмасы шығаратын сандық планиметрлер қызығушылық
тудыруда, ол ауданды карта немесе басқа материалмен ±0,2% дәлдікте өлшеуге
мүмкіндік беретін бірнеше сандық пламетр модельдерін ұсынады.
Егер ауданды анықтау үшін мемлекеттік геодезиялық желі пункттері
қолданылса, онда алынған аудандардың мәндері көбінесе кішірейтілген мәнде
болып келеді, өйткені пункт координаттары Жер бетіне емес, ал алынған
референс-эллипсоид бетіне жатады. Бұл айырмашылықтың жоғары мәндеріне
әрқашан да көңіл боле беруге болмайды.
Референц-эллипсоид бетіндегі Ро ауданынан Жер бетіндегі Н биіктіктегі
Р ауданына өту мына формула бойынша орындалуы мүмкін

(3.9)

мұндағы R — Жер радиусы, ол 6370 км-ге тең.
Пункт координаттарын Гаусса — Крюгер проекциясындағы пландарды
(карталарды) қолдана отырып участік аудандары мен өлшемдері әрқашанда
олардың көлденең проекцияларьшан үлкен болып алынады және де бұл жоғарлау
аймақтың осьтік меридианынан алшақтау шамасы бойынша өсе береді. Ауданды
көлденең проекцияға келтіру үшін мына формуланы қолданады:

(3.10)

мұндағы Үт — участкенің орташа ординатасы (аймактық осьтік меридианнан
участок ортасына дейінгі арақашықтық).
Кейде участіктің физикалық (топографиялық) бетінің ауданын Рф алу
қажеттілігі туады, ол участіктің көлденең қосымшасыньщ ауданына Ргп
қарағанда үлкен болған сайын жердің ылдилану бұрышы v немесе еңкіштігі і
соншалықты үлкен бола береді. Учаскенің физикалық бетінің ауданын алу үшін
оны ылдилығы бірдей, яғни бірдей тұрған, кіші немесе үлкен түзу көлденең
бөліктерге бөледі. Осы бөліктердің әрқайсысында көлденеңдікке перпендикуляр
бағытта еңкіштік немесе құлама бұрышын анықтап, жердің физикалық бетіндегі
Рф ауданды мына формулалар бойынша есептейді

(3.11)

мұндағы, v = 2,9 еңкіштік бұрышында (еңкіштік і = 0,05) түзету 1:800д,
немесе 1 га-ға 12,5 м2-ты құрайды.

3.3 Пайдалану жер учаскелерінің жерді экономикалық бағасын ескере
отырып ауданын анықтау дәлдігі

Жер учаскесінің ауданын анықтау дәлдігіне қойылатын талаптар көптеген
факторларға тәуелді: шаруашылық мағыздылығы (ауылшаруашылық пайдасына,
орман пайдасына, қалалық территориясы және т.б.); орналасу орны (қала
орталығы, оның маңындағылары және т.б.); экологиялық жағдайына (жердің,
атмосфераның химиялық ластануына және т.б.); қозғалмайтын мүлікте болуы
және күндылығы. Барлық осы және басқа мүмкін факторлар жердің нормативтік
қүнына эсер етеді, ол негізінде жер учаске ауданын аныктауға қажетті
дәлдігін есептеуге қажетті алғашқы мәні толып табылады. Сонымен бірге
мағызды критерий болып кадастр мәліметтерін ұсыну дәлдігі де саналады.
Сонымен, жер учаскелерін есепке алған кезде шекара нүктелерінің
координатасын анықтау дәлдігі участок ауданын анықтау дәлдігіне эсер етеді
және сонымен қатар участокты бағалау дәлдігіне де. Одан бөлек, ол деректер
қорын құруға кеткен жалпы шығынға да эсер етеді. Шекара нүктелерінің күйін
анықтау дәлдігіне қойылатын талаптар қанша көп болған сайын түсіріс
өндірісіне жұмсалатын қаражат соншалықты көп қажет.
Участоктың шекара нүктелерінің координатасын анықтау дәлдігі оның
ауданын аныктау дәлдігіне қалай эсер ететінен байкайық.
Жер учаскесінің ауданын бұрылу шекара нүктелерінің координатасы
бойынша есептеуге болады. Түрі бойынша квадратқа жақын участок үшін, және
де оның шекара нүктелерінің координатасын бір суретке түсіру негізді
нүктесінен алу шартында ауданды қате анықтау формуласьш қолдануға болады

(3.12)

мұндағы тр — ауданды анықтау қателігі, mt — түсіріс нүктенің қатесін
көрмеген контурлы нүктелердің орналасу қатесі; Р—участіктің ауданы, га.
Контурлық нүктенің қателігі mt мына формуламен өрнектіледі

(3.13)

мұндағы тх және тү — контурлы нүктелердщ координатасын анықтау
қателері. тх = ту = т0 -деп алсақ тг = шО2 ~ні аламыз.
Жоспардың орташа квадраттық т0 қатесін анықтау үшін Ю.К.Неумывакин
ұсынылған формуланы пайдаланамыз:

(3.14)

мұндағы mk = 0,18 мм — планның графикалық түрде тұрғызылған кездегі
орташа есептік квадраттық қатесі.
Шекаралы нүкте координаттарьш электронды тахеометрлерді қолдана отырып
жерде өлшеу кезіндегі анықтау қателігін мына формула бойынша есептеуге
болады

(3.15)

мұндағы ms - ара~қашықтықты анықтау қатесі, тв - көлденең бұрыштарды
өлшеу қатесі, S— участік қабырғалардың ұзындығы (100 м). ТА-3 тахеометрі
үшін ms~ 10 ү 5 • 10 ~6, S =10,5 мм;

(3.16)

яғни тікелей сол жерде өлшегеннен алынған контурлық нүктелер қатесі
сызықты өлшеу қатесімен анықталады.
Берілген мысалдар жер учаскені бағалау дәлдігіне ақпараттарда жинау
әдістері қалай эсер ететінін көрсетеді. Одан бөлек, әртүрлі әдістерді
пайдалану алғашқы ақпараттарды жинау үшін әртүрлі қаражаттың бөлінуін де
талап етеді.
Жерді пайдалану учаскелерінің ауданын аныктау бойынша дәлді
сипаттамаларды тиімдеу үшін жер учаскелернің аудан шамасы бойынша таралуын
қайта талдаған жөн.
Елді мекенде де, сонымен қатар басқа жерлердің жер ресурстарын үшін
учаскелерді пайдалануда көп контурлық кен көп функциялдық тән.
Дегенмен геодезиялық жұмыстардың негізгі шектері (осьтерін бөлу,
планда, нүктелері мен осьтерін тігінен беру, тіреуіштерді, белгілерді беру)
анықталғанымен, іс-жүзінде көбінесе нәтижелендіруші параметрлердің қажетті
түсіру дәлдігінен және қүрылыс-монтажды жүмыстардың белгілі дәлдігінен ата
отырып геодезиялык өлшеу дәлдіктерін алдын-ала есептеп алу тапсырмасы пайда
болады. Мұндай алдын-ала есептеу жинақты ғимараттардың дәлдігін кері
есептеу мәселесін шешу барысында орындалуы мүмкін.
Талап етілген дәлдікке тек қана участок ауданын анықтау тәсілін дүрыс
таңдап алған кезде ғана жетуге болады. Сірә, ең жоғары дәлдікке ауданды
аналитикалық түрде анықтау тәсілі кезінде жетуі мүмкін. Бүл тәсілде участок
ауданы ауданы аныктаудағы қате осы өлшеу кателеріне тәуелді болады, сонымен
үшбүрыштың және тікбүрыш ауданының тр қатесін, қатесі тһ болатын өлшенген һ
биіктігі мен катесі і болатын негізі бойынша анықталатын қатені мына
формула бойынша анықтайды

(3.17)

мұндағы m - полигон төбелершщ нүктелершщ х және у координаталарын
аныктаудың орташа квадраттық қатесі, ол мъша шартта болады

(3.18)

Д — координата басынан полигон төбелерінің і-нші нүктесіне дейінгі
арақашықтық (жеке жағдайда координата басы деп алынған төбелердің
біреуінен).
Жер саяси, экономикалы әлеуметті, өндірістік, экологиялық және басқа
салаларда барлық тіршілік ету процестерінің негізгі базисі болып
табылғандықтан, объективті бағалауын өзінше біздің экономикамыздың дұрыс
жұмыс істеуі мен дамуының маңызды шарттарының бірі болып табылатын
құндылығы бар. Нарық экономикасының кұрылуы және даму шарттарында жерді
бағалау жолдары мен әдістерін жетілдіру қажеттілігі пайда болады. Салық
төлеуге жататын жер учаскелерінің ауданын анықтауға ерекше көңіл аудару
кажет, өйткені бұл өндіріс рентабельдігіне, жер құнына, коэффициентіне,
жерге төленетін ақьшың төмендетуші немесе жоғарлатқыш базалы ставкаларға
эсер етеді.
Жер учаскесінің ауданын анықтаудың аса дәл әдістерінің бірі
аналитикалық әдіс больш табылады. Өйткені участок төбелерінің
координаталарын анықтауға, және ауданын анықтау үшін сәйкес формулаларды
қолдануға болады.
Учаскенің бүрылу нүктелерінің координаталарын анықтау үшін
тахеометриялық суреттерін қолдануға болады.

4 Жерді табиғи- ауылшаруашылық аймақтарға бөлу.

Жер – адамның өмір сүруіне қолайлы, геологиялық жағдайымен
қалыптасқан, қойнауы мен биосферасының сан – алуан байлығымен сипатталатын
және еңбекті қолдануға мүмкіндік беретін адамның тіршілік мекені. Жердің
рөлін сипаттай отырып XYII ғасырдағы көрнекті ағымның ғалымы У.Петти
Тұтыну құндары мен заттық байлықтарының көзі мек еңбек кана емес. Еңбек –
байлықтың атасы, ал жер оның атасы деген.
Жалпы халықтың масштабта жер ұғымы планета бетін қамтиды. Демек,
жалпыға мәлім: жер бетінің басым бөлігі 361,1 млн. км немесе 71,8 % алып
жатқан әлем мұхиты астында. Жер көлемі 6% құрлықты қамти отырып 149,1 млн
км немесе 29,2 %– ін құрайды. Соңғысының 31 бөлігі таулы жерлер, 20 %шөл,
30% орман алып жатыр. Жердің тек 10 %–і ғана ауыл шаруашылық алқаптарына
жатады. Жер шектеулі түрде жанаратын ресурстарға жатады. Жерді шектеулі
түрде жаңаратын ресурстарға жатқызу, оның екі қасиетімен себептеледі:
1. Жерді дұрыс пайдаланған жағдайда оның өндіргіш қасиеттері ұдайы
өндірілуі тиңс.
2. Жер жылжымайтын мүлік, демек оның жалпы көлемі өзгермейді.

4.1. Табиғи – ауылшаруашылық аймақтарға бөлу

Қазақстан Республикасының жерлерін аймақтарға бөлу ҚР жер кодексіне
сәйкес жүзеге асырылады. Жерді аймақтарға бөлудің негізгі мақсаты - жердің
мақсатты пайдалануы мен пайдалану мерзімін бөлу арқылы жер аумағын анықтау.
Жерді аймақтарға бөлу облыстар, аудандар деңгейінде ұйымдасыруды
облыстардың, аудандардың тиісті уәкілетті органдары жүзеге асырады. Жерді
аймақтарға бөлу жобасын облыстардың, аудандардың тиісті өкілді органдары
бекітеді. Жердің нысаналы мақсатының жіктемесі жерді аймақтарға бөлу
жобаларының негізінде әзірленеді және оны облыстардың, аудандардың
жергілікті атқарушы органдары бекітеді. Жерді аймақтаудың мақсаты жерді
тиісті мақсатта пайдалануға қолайлы немесе қиын болатын немесе шектеу
туғызатын аймақтардың өзгешеліктерін анықтау.
Қазақстан Республикасының аумағында табиғи жағдайлары бойынша мынадай
аймақтар ерекшеленеді:
1. Орманды дала
2. Дала
3. Қуаң дала
4. Шөлейтті
5. Шөлді
6. Тау етегі – шөлді – далалық
7. Субтропикалық шөлді
8. Субтропикалық – тау етегі – шөлді
9. Орта азиялық таулы
10. Оңтүстік – сібір таулы аймақтар

Аймақтар тізімінде тек қана табиғи шарт және жалпы қоршаған ортаны
және де онан арғы макро және микро аймаққа бөлуге арналғаны, әсіресе
мамандандырылған ауылшаруашылық өндірісі үшін жерлерді ауылшаруашылық
аймақтарға толық бөлуі сипаттап көрсетіледі. Бұл жұмыс Жер кодексінің 8
бабының негізнде жерге орналастырушы-инженерлермен және кадастровиктермен,
әр түрлі профильдегі мамандармен ынтымақтаса отырып өткізіледі.
Областар мен аудандардың шекаралары табиғи аймақтардың шекараларымен
сәйкес келмейді. Бірақ оларды шамамен келесі түрде бөлуге болады: алғашқы
үш аймақ солтүстік және жартылай орталық облыстарға; 4,5 және 6 аймақтар
батыс және жартылай орталық областарға; 7,8 және 9 аймақтар оңтүстік
областрға, ал 10 аймақ Шығыс Қазақстан обласына жатады.
Жерді аймақтарға бөлу негізіне табиғи ауылшаруашылық территориялық
аймақтарға бөлу жатады. Сондай-ақ, Республикада 8 табиғи-ауылшаруашылық
аймақтары және екі таулы областар анықталған. Жердің ауданы келесі жер
қорындағы табиғи – ауылшаруашылық аймақтар мен провинцияларының деректер
(4.1 кестедегі) сипаттамасы.

Кесте 4.1
Жер қорының табиғи- ауылшаруашлық аймақтар мен провинцияларының
деректер сипаттамасы

Аттары ауданы. млн. га %
1 2 3
Орманды дала аймағы 0,6 0,8
Солтүстік-Қазақстандық провинциясы
Дала аймағы 26,5 9,7
Батыс-Қазақстандық провинциясы
Солтүстік-Қазақстандық провинциясы
Шығыс- Қазақстандық провинциясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Елді мекендердің жерлерін пайдалану
Ертефеодалдық дәуіріндегі жер қатынастарының сипаты мен жерге орналастыру
Жерге орналастыру жобасының түсінігі
ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
Қазақстан Республикасында жер меншігі құқығының түсінігі
Жер кадастрының даму тарихы
Жер кадастры туралы мағлұматтар
Жерді пайдалануды есепке алу
Жер құқығы қатынастарының субъектілері
Ішкі жерге орналастыру жобалары
Пәндер