Еңбек құқығы қатынастарының субъектілері: түсінігі, топтары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қорғалуға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі

“ ___” 2012 жыл

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Тақырыбы: “Еңбек құқығы қатынастарының субъектілері: түсінігі, топтары”

Мамандығы 050301 - Заңтану

Орындаған: күндізгі оқу бөлімінің

топ студенті

Ғылыми жетекші:

кафедра , з. ғ. к.

Алматы, 2012

Мазмұны:

Кіріспе

1 Қазақстан Республикасының еңбек құқығы қатынастары туралы жалпы ұғым

1. 1 Еңбек құқығы бойынша құқық қатынастарының жүйесі мен түсінігі

1. 2 Еңбектік құқық қатынастарын талдау

1. 3 Еңбектік құқық қатынастарының шығуы, озгеруі және жойылу негіздері

1. 4 Еңбек құқық қатынастарының объектілері

2 Еңбек құқық катынастарының субъектілері

2. 1 Еңбек құқығы субъектілерінің түсінігі жəне түрлері

2. 2 Еңбек құқығы субъектілерін классификациялау мен оның түсінгі

2. 3 Еңбек құқық қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттері

2. 4 Мемлекет қызметшілерінің еңбек қатынастарының ерекшеліктері

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Глоссарии

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Құқық субьектісі ретінде заңдық ғылым қоғамдық қатынсатарға қатысушыларды түсінеді, олар қолданыстағы заңның негізінде субьектілік құқық пен соған сәйкес міндеттерді қолданушы болып табылады.

Сонымен қатар құқықтың әрбір саласа өз субьектісі шеңберімен сипатталады, олар оның пәні мен әдістерімен қатар аталған саланың жалпы құқық саласындағы ерекшелігін белгілейді.

Нарықтық жағдайға біртіндеп өту жағдайында еңбек құқына ең бірінші субьект маңызды болып табылады, ол нақты түрде еңбек нарығын қолдануға, және еңбек процестерін ұйымдастыруға қатысады. Олар еңбекке жарамды жұмыскерлер, жұмыс берушілер, және жұмыскерлердің мүдделерін қорғайтын кәсіподақтық мекемелер болып табылады. Еңбек құқының барлық аталған субьектілері заң бойынша арнайы белгілерге ие - ол қоғамдық-еңбек әрекетіне байланысты оларға нақты бір құқықтық қатынастарға қатысуға мүмкіндік беретін құқықтық статус.

Жұмыс берушілер өз кезегінде зыңды тұлғаларға, жекелеген кәсіпкерлерге және үй жұмысын істеуге жұмыскерлерді жалдайтын қарапайым азаматтарға бөлінеді. Жұмыс берушілер- заңды тұлғалар меншік түріне қарай мемлекеттік және жеке бола алады, ұйымдастыру-құқықтық әрекет ету формасына байланысты-коммерциялық мекеме бола алады. (мемлекеттік кәсіпорындар, шаруашылық бірлестіктер, акционерлік қоғамдар, өндіріс кооперативтері) және коммерциялық емес мекемелер (қоғамдастық, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, діни ұжымдар немесе заңдылық актіде көрсетілген басқа формадағы бірлестіктер) . Аталған мекемелердің еңбектік құқық субьектілігі оның белгіленген құжатымен анықталады.

Еңбек құқының субьектілерінің құқықтық статусы заңдық позицияда заң шығару орнымен реттелетін қоғамдық қатынастарда кімнің кім екенін анықтайды. Статус мазұмыны келесі негізгі элементтерді қамтиды: а) субьектінің еңбектік құқық мүмкіншілігі мен мүмкіншілігінің жоқтығы; б) оған заңнамамен бекітілген құқықтар мен міндеттер; в) осы құқықтар мен міндеттердің кепілі; г) субьектіге жүктелген міндеттерді дұрыс орындау.

Еңбектік құқық субьектілігі субьектінің еңбек құқығы ретінде заңнамамен мойындалған ерекше белгі ретінде, нақты бір жағдайлар болғанда олар еңбек сферасында нақты бір құқықтық қатынастардың құқықтыры мен міндеттерін қолданатын субьектісі болуға мүмкіндігі бар. Еңбектік құқық қатынастарына талдау жүргізу, яғни оларды классификация жасау мәселелеріне арнайы әдебиетімізде көңіл аз бөлінген. Соның салдарынан осы мәселелерде ғылыми алшақтықтар орын алып келеді. Ғылыми талдау жұмыстарын жүргізбейінше ізделінген объектілер мен құбылыстарды белгілі бір дұрыс жүйеге кешіруге болмайды. Сондықтан талдау жүргізу ғылымды дамытудың бірден-бір дұрыс сара жолы деп білеміз.

Негізгі еңбек қатынастары - еңбек құқығының негізін құрайтын қатынастар. Оған тура еңбек ету процесінде пайда болатын қатынастар жатады. Атап айтқанда олар: 1) еңбекті ұйымдастыру (еңбек шарты, еңбек келісім шарты арқылы жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару, жұмыстан ауыстыру, еңбек ұйымдастыру, еңбек ұйымдастыру нысандары - бригадалар, цехтар, оған жұмысшыларды топтау) ; 2) жұмыс уақыты мен демалыс уақытын реттеу; 3) жалақы төлеу (сыйақыны қоса) ; 4) еңбек қорғау; 5) еңбек тәртібі; 6) еңбекті есептеу.

Зерттеу объектісі. Жұмыстың ізденіс-зерделеу және зерттеу объектісіне қоғамдық қатынастар, ондағы еңбек құқығы қатынастарының субъектілері мәселесіндегі құқықтық жүзеге асыру мен реттеу болып табылады.

Зерттеу пәні болып еңбек еңбек құқығы қатынастарының субъектілері, оның негізгі түсінігі мен топтары жөніндегі мәселелерді қамтитын Қазақстан Республикасының заңнамалары, сондай-ақ зерттелетін проблемаға қатысты мемлекеттік органдармен, азаматтар және ұйымдармен қатынастарын реттейтін құқықтық аспектілер кіреді.

Зерттеу мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - Еңбек құқығы қатынастарының субъектілері ұғымына талдама (анализ) жасау; тәжірибеде осы салаға қатысты кездесетін мәселелерді талқылау; зерттеу мәселесі бойынша заңнамаларды жетілдіру жөнінде ұсыныстар келтіру болып табылады.

Аталған мақсатқа жету үшін жүзеге асырылатын зерделеу-зерттеу процесіне байланысты шешілуге тиіс мынадай міндеттер туындайды:

Қазақстан Республикасындағы Еңбек құқығы қатынастарының субъектілері институтын құқықтық реттеу мәселесін жалпы тұрғыда қарастыру;
Еңбек құқығы қатынастарының субъектілері ұғымын салыстырмалы құқықтық негізде зерттеу;

Зерттеу жұмысының методологиясы мен методикасы.

Методологиялық негіздері ретінде, ғылыми танымның диалектикалық-материалистік, жүйелі-құрылымды және салыстырмалы-құқықтық әдістері пайдаланылады. Ал теориялық негіздері ретінде, мемлекет және құқық теориясы, азаматтық құқық және конституциялық заңдарға байланысты мемлекеттік және ресми тілде жарық көрген қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде, сондай-ақ таяу және қашық шет елдердің, әсіресе Ресей ғалымдарының меншік құқығы саласы бойынша жасалынған теориялық байлам-түйіндері, соларға қатысты жаңаша көзқарастар мен тұжырым-ұсыныстарды айқындауға, дипломдық жұмыс тақырыбының өзекті мәселелерінің өзіндік нақты, дербес шешімін табуға арқау болып, ұтымды көрініс тапты. Сонымен бірге, дипломдық тақырыптың өзекті мәселелерін жеткілікті көлемде ашып көрсетуге азаматтық құқықтық заңдар, арнайы меншік құқығы саласына арналған заңдар, сондай-ақ тақырыпқа сәйкес түрлі (басқа да) нормативтік құқықтық актілер айтарлықтай септігін тигізді.

Дипломдық зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі. Тұтастай алғанда жұмыс және оған қойылған проблемалар мен автордың берген тұжырымдамалары әл-Фараби атындағы ҚазҰУ кафедрасында өткен мәжілісінде қаралып (талқыланып) мақұлданған.

Дипломдық жұмыстың көлемі және құрылымы. Жұмыстың құрылымы ізденіс-зерттеу жүргізу сипатына, зерттеу мәселелері мен қисындылығына және деңгейіне байланысты кіріспеден жеті бөлімшеден құрылатын екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған нормативтік құқықтық актілер мен әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қазақстан Республикасының еңбек құқығынастары туралы жалпы ұғым

1. 1 Еңбек құқығы бойынша құқық қатынастарының жүйесі мен түсінігі

Еңбек қатынастары деп адамдардың өндіріс бабында бірлесіп еңбек ету жайында өзара қатынастарын айтамыз. Еңбек қастынастары еңбек әлеміңде, әрбір өндіріс, шаруашылық салаларында пайда болатын процесс. Еңбек қатынастары пайда болу үшін, еңбек, оның негізгі құрама элементтері белгілі бір өндіріс мақсатына қол жеткізу үшін өзара байланысқа түседі. Еңбек процесінің негізгі элементтері: 1) Жұмыс күші; 2) еңбек құрал саймандары мен заттары; 3) өндірілген өнім. Осы құрал-саймандарды пайдалана отырып, оларды іске асыру үшін адамдар өзара қатынасқа түседі. Мұны біз жәй еңбек қатынастары дейміз. Ал, онан кейін құқықтық қатынастары пайда болу үшін жәй еңбек қатынастары құқықтық нормалармен реттелуге тиіс. Міне, осыдан барып құқықтық қатынастары пайда болады.

Еңбек қаытнастарына тән тағы бір шарт бар, ол осы қатынастардың негізі ретінде жәй еңбек емес, жалдамалы еңбек болуға тиіс және ондай еңбек, шаруашылық немесе меншік нысанына қарамай, еңбек шарты немесе еңбек келісім шарты арқылы туындайды.

Тағы бір айтылатын жәйт - еңбек қатынастары қоғамдық бірлестірілген ұжымдық еңбек негізінде пайда болатын дуние. Сондықтан құқық нормалары арқылы реттелетін еңбек қоғамдық қажетті еңбек боп танытады. Мұны баса айтып отырған себебіміз, кейбір авторлар бұл жағдайды ескермейді. Мысалы, Н. В. Чубуков[3] (Мәскеу) құқықпен реттслугс жататын еңбек деп еңбектің барлық түрлері жатады деген пікір айтады, соның ішінде жеке үй шаруасындағы қызметті де жатқызады, сөйтіп онда оның ішкі еңбек тәртібіне жатпайтын қасиетін де ескермейді.

Дәл осындай еңбектің қатарына ғалымдар еңбегі де жатады, өйткені ғалымдар еңбегі де жеке еңбектің бір түрі, бұл еңбек және құқық жолымен қамтамасыз етілмейді және ешбір ішкі еңбек тәртібіне де жанаспайды. Fалым адам еңбегін қалай атқарады десе де өз еркі, күндіз бе, түнде ме, ерте ме, кеш пе, оның жұмыс тәртібі өзінің еркінде.

1976 жылы шыққан еңбек құқығы оқулығын ол сынғa алады, өйткені онда ол құқықтың реттелуіне қоғамдық еңбек қатынастары жатады деген пікір айтады. Біздіңше, бұл айтылған пікір негізінен дұрыс та болар.

А. Д. Зайкин[8] (Мәскеу) 1979 жылы жарияланған жұмысында еңбек қатынастарының ауқымына еңбектің барлық түрлерін, соның ішінде еңбектің жекеше түрлерін де қоса жаткызады.

Еңбек қатынастарының объектісіне тек нақтылы тірі еңбек, яғни оның баламасы ретінде жұмыс күші жатады. Жұмыс күші дегеніміз жұмысшының еңбек ету қабілеті, ол еңбек процесінде құрал саймандармен қосыла келе өнім өндіргіш күшіне айналады. Осының нәтижесінде өнім шығады.

Еңбек құқық қатынастарының мынадай 3 түрлі сипаты бар: 1) Еңбектік құқықтар мен міндеттер басқа біреуге беруге, өткізуге жатпайды; 2) құқықтық еңбек қатынастарының субъектісі ретінде тек жұмысқа жарамды еңбектік қабілеті бар адамдар жатады; 3) құқықтық еңбек қатынастарының объектісі ретінде нақтылы тірі еңбек, яғни жұмыс күші жатады.

Жекешелендіру саясатын жүргізумен байланысты колхоздар акционерлік, копперативтік және жеке фермерлік шаруашылықтарға айналып кетті. Демек, күні ертең колхоздар болмайды деген сөз. Сонымен байланысты еңбек заңдары еңбек қатынастарын түгел қамтитын болды.

Біздің осыдан бірер жылдар бұрын айтқан жорамалдарымыз қазір нақтылы тура келіп отыр. Онда, кезінде еңбек барлық еңбек қастынастарын жан-жақты қамтитын, шексіз әмбебап құқық саласына айналады деген едік. Тек қана онда ол бірыңғай жалпы халықтық, мемлекеттік меншік негізінде болады делінген. Бұл жерін түзетіп, "Әр түрлі меншіктердің негізінде" деп айтқан жөн болады. Бұл бүгінгі күннің нақтылы талабы. Бұрын біз социалистік меншіктің негізгі екі формасы - мемлекеттік және колхоз-кооперативтік формасы бар, олар бір-бірімен жаксындаса келіп, бірыңғай бүкілхалықтық меншікке айналады деген болатынбыз[7] .

Бүгін өмір оның бәрін басқаша көрсетіп отыр. Меншік азаматтардың жеке және мемлекеттік болып екі тұрге бөлініп отыр. Экономикалық реформаның жүргізілуі бойынша жекелендіру бағытыңда елде жеке фермерлік, жалтерлік. арендалық (мердігердік, ұжымдық) шаруашылықтар мен меншіктер пайда болып келеді. қазір республика бойынша бірнеше мыңдаған жеке фермерлік шаруашылықтар бар, ал колхоздар болатын болса, олар кооперативтер мен жеке фермерлік шаруашлыктарға айналып жатыр. Сөйтіп ауылдық жерде де экономикалық реформа кеңінен жүргізіліп жатыр. Осыған орай барлық колхоз, совхоздар жекешелену жолында коорперативтік, жaлrерлік және жеке (фермерлік) шаруашылықтарға айналуда. Осы бағытта әрбір шаруа өзіне тиісті мал-мүліктер меншік үлесін алып бұрынғы шаруашылықтан шығып, жеке фермерлік шаруашылық құруына құқылы.

Колхоздар жекешелену жолына түсті. Демек, будан былай еңбек құқық қастынастары болып, оның бәрін еңбек құқығы реттейтін болады.

Еңбек құқығы өзінің қызметін бұрын көбіне мемлекет жүйесіндегі мекемелер мен ұйымдарда жүргізетін. Қазіргі кезде жекелендіру саясаты, нарық экономикасының талабына сай жүргізіліп жатқан жекелеңдіру жұмысының бағыты бойынша шаруашылықтардың саналуан жаңа түрлері - кооперативтік, акционерлік, жалгерлік, жеке, фермерлік шаруашьтықтар мен ұйымдар пайда болуда. Міне еңбек құқығы осы ұжымдар мен шаруашылықтардың бәрін (мемлекеттік жүйемен қоса) қамтиды. Олардың әр қайсысының өзіндік ерекшеліктері бар, оны да ескеруге тура келеді. Демек, еңбек құқығы кең шеңберлі құқық саласына айналып, оның атқаратын қызметі көбейді. Осыған байланысты оның жалпы құқық жүйесінде алып отырған орны, ролі өсіп, жоғары деңгейден көрініп отыр. Демек, еңбек құқығының қолдану шеңбері өсті, сөйтіп баяғы айтылған (40-50ж. ж. ) кең шенберлі еңбек қүқығы теориясының мерейі үстем болып, жеңіске қол жетті. Совхоздар да колхоздар сияқты кооперативтік, арендалық шаруашьтықтарға айналып отыр. Олардың аты ғана өзгеріп, заты бұрынғыша қалып отырған жоқ па деген сұрақ тууы мүмкін. Совхоз бұрын мемлекеттік ұйым болса, қазіргі жаңа ұйым акционерлік кооперативтік немесе жеке шаруашылық сипатында кұрылып отыр. Бұрынғы совхоз жұмысшьшары белгілі жалақы алса, қазір кооператив, ұжым мүшелері еңбек ақысын өткізген өнімнің көлеміне, тапқан табысына қарай алады. Сонымен қатар кейбіреулер өз қалауы бойынша совхоздан өзіне тиісті үлесін алып, жеке, фермерлік шаруашылық жасап бөлініп шығуына құқылы. Былайша айтқанда кешегі жеке-дара еңбек бүгінгі танда біріккен қоғамдық еңбектің бір түрі болып өзгере келіп, қоғамдық еңбек қатынастарының бір бөлігі болып саналады[1] .

Сонымен еңбек қатынастары дегеніміз адамдардың біріккен қоғамдық еңбектерінің барысы, процесі. Алайда, оның өзі жумыс күшінің құрал-саймандармен қосылып, іске асырылу құбылыстары. Бұл ұдайы болып тұратын жылжымалы процесс. Мәселен, шаруа астық өңдіру үшін егіс егеді. Ол үшін ең алғаш ол қолына қүралсайман алады, сөйтіп жер айдайды, оған тұқым себеді. Демек, жұмыс күші (шаруа) күрек пен тұқым, құрал-сайман арқылы еңбек, жұмыс процесі басталады. Одан әрі шыққан егісті күтіп -баптап, піскен соң орып, жинап алу керек. Әрине мұның бәрі бір адамның еңбегі емес, бірнеше, ондаған, жүздеген адамдардың ұйымдасып, бірігіп істеген еңбектері.

Еңбек қатынастары дегеніміз осы адамдардың бірігіп, бір бағытпен белгілі бір мақсатпен - еңбек өнімін өндіру жолындағы адамдардың өзара қатынасы. Бұрын бұл қатынастарды жұмысшы-қызметшілер мен колхоз-кооператив шаруаларының мүшелік негізінде қатысуымен екі түрге бөліп келдік. Ендігі жерде оның бәрін бөліп-жармай тұтас еңбек қатынастары деп білеміз. Оның біріншісі еңбек шартына жалдамалы еңбекке негізделіп, еңбек құқығына тән болса, екіншісі колхоз-кооперативке мүшелік арқылы топтасып, колхоз-кооператив құқығына тән деп білетін едік. Қазір көрсетілген еңбек қатынастары бір-бірімен жақындаса келіп, олардың байырғы ерекшеліктері тежеле келіп, қазір сарылып бітті деуге болады. Сөйтіп оның бәрі еңбек зандарының реттелу саласына тіреліп отыр. Демек, еңбек құқығына тән болып отыр. Бұл заңды процесс.

Еңбек қатынастарын екі топқа: негізгі және одан туынды, жанама қатынастарға бөлеміз.

Сонымен, Еңбек құқығы нормаларының әсер етуімен еңбек рыногын қолдану, ұйымдастыру, жалдау еңбекті қолдану кезінде қалыптасқан қоғамдық қатынастар құқықтық формаға енеді де құқықтық қатынас болады.

Еңбек барысындағы осы құқық саласының пәнін құраушы құқықтық қатынастардың өзі еңбек құқығының әсер ету қорытындысы екенін ескеріп, құқықтық қатынастардың ықтимал қатысушылары әрдайым мемлекет болады, оның мазұмында үнемі мемлекет еркі меңзеледі.

Жоғарыда көрсетілгендей ең бастысы жалдамалы жұмыскерлердің еңбек қатынастары болып саналады. Одан басқа, еңбек қатынастары өзімен тығыз байланысты осы құқық саласындағы басқа да қоғамдық қатынастарды реттейді. Қоғамдық қатынстарға оның негізін құрайтын еңбек құқының әсер етуі барысында нақты бір бірлікпен анықталатын құқықтық қатынастар жүйесі қалыптасады[4] .

Бүгінгі күні еңбек сферасындағы құқықтық жүйе өзіне мыналарды қамтиды:

 еңбек қатынастары;

 ұйымдастыру-басқару қатынастары;

 жұмысқа алу бойынша қарым қатынастар;

 өнідірістегі кәсіби дайындығы мен біліктігін арттырудағы қатынастар;

 еңбектік келіспеушіліктерді қарау кезіндегі қатынастар;

 еңбек заңдылығын сақтаудағы бақылау мен оны қадағалау кезіндегі қатынастар.

Барлық осы құқықтық қатыныстар оның еңбектік табиғатына байланысты бір жүйеге біріктіріледі. Құқықтық қатынастар жүйесінде негізгі орынды құқықтық қатынастар алатынын ескере кету керек-олар құқықтық қатынастардың мүдделерін дамытудың қызығушылығын талап ететін талапқа сай, қай деңгейде болсын мақсатты және сол жолда нақтыланған барлық басқа құқықтық қатынастарды біріктіреді және оларды анықтайды. Басқа да құқықтық қатынастар өзіндік мағнаға ие емес, тек қана қазіргі уақытта құқықтық қатынсатар болғандықтан ғана олар өмір сүреді, бүгінгі күні немесе олар болашақта өмір сүреді, өткен уақытта болды. Еңбектік құқыққа қатысты барлық құқықтық қатынастарды үш топқа бөлуге болады:

 еңбекке дейін пайда болып дамитын және соңғының пайда болуына дейін жойылатын (еңбекке орналастыру бойынша құқықтық қатынсатар) еңбек қатынасына жол беретін қатынастар;

 еңбектік қатынсатармен бірге пайда болып, қосарланып дамитын еңбектік құқықтық қатынаспен бірге қатынастар (мысалы, ұйымдастыру-басшылық құқықтық) ;

 еңбектік қатынастар тоқтаған кезден бастап пайда болатын еңбектік қатынастарадан шағатын қатынсатар (мысалы, еңбектік келіспеушіліктер бойынша қаралатын құқықтық қатынастар) .

Еңбектік құқықтық қатынастар қоғамдық-еңбек қатынастарының заңдық қатынастарын көрсетеді, ол еңбек рыногында жұмыс беруші мен жұмыскер арасанда туындайды, онда бір жақ (жұмыскер) жұмыс ұжымына кірген ретінде жұмыс берушінің актісіне бағына отырып нақты бір жұмыс түрін орындауға міндетті, ал келесі жақ (жұмыс беруші) - келісімде көрсетілген жағдайда жұмыскерді мамандығы бойынша, біліктілігі мен лауазымына байланысты жұмыспен қамтуға, оның еңбек ақысын төлеуге денсаулығын дамытуға жеке басы мен жұмыс жағдайын жасауға міндетті.

Еңбектік қатынастарға ұзақ уақыт тиесілі және оны іске асырудың мерзімі тиесілі. Ол жұмыскердің қандай да бір әрекеті немесе еңбектік тапсырысты орындауына байланысты, жұмыс уақытының аяқталуына немесе жұмыс аптасының аяқталуына байланысты тоқтайды, онда жұмыскер нақты бір белгіленген жұмыстарды атқаруға кіріседі.

Еңбек қатынастарының мазұмыны ретінде субьективтік еңбек қатынастары және олардың мүшелерінің міндеттері кіреді. Субьективтік құқықтар нақтылығымен оны қолдану барысындағы өзін еркін ұстаумен байланысты сипатталады.

Еңбек қатынастарының туындау негізі болып жеке еңбек келісім шартына отыру арқылы жұмыскердің жұмысқа жіберілуі саналады. Яғни еңбектік қатынастардың заңдылық түрде туындауы күрделі болып саналады. Еңбек қатынастарын өзгерту және оны тоқтату жеке еңбек келісім шартын бұзу немесе өзгерту арқылы болады.

1. 2 Еңбектік құқық қатынастарын талдау

Еңбектік құқық қатынастарына талдау жүргізу, яғни оларды классификация жасау мәселелеріне арнайы әдебиетімізде көңіл аз бөлінген. Соның салдарынан осы мәселелерде ғылыми алшақтықтар орын алып келеді. Ғылыми талдау жұмыстарын жүргізбейінше ізделінген объектілер мен құбылыстарды белгілі бір дұрыс жүйеге кешіруге болмайды. Сондықтан талдау жүргізу ғылымды дамытудың бірден-бір дұрыс сара жолы деп білеміз.

Қоғамдық еңбек қатынастарына алғаш талдау жасаған Н. Г. Александров[2] болатын. Оның теориясы бойынша бул қатынастар екі топқа бөлінеді. Негізгі, тура еңбек қатынастары. Олармен тығыз байланысты және олардан туыңды жанама еңбек қатынастары. Осы көрсетілген топтау әлі күшін жойған жоқ. Оны осы күнге дейін қолданып келеміз.

Жанама (қосымша) еңбек қатынастары. Бұлар жоғарыда айтылған негізгі еңбек қатынастарымен байланысты, солардан туынды. Олар: 1) еңбек процесін басқару - еңбек ұжымдары мен кәсіподақтардың қатысуы арқылы; 2) еңбекке орналастыру (жайғастыру), жумыспен қамтамасыз ету; 3) кадрлар дайындау, олардың мамандық квалификациясын көтеру; 4) еңбек зандарына бақылау және қадағалау жүргізу; 5) жумысшы, қызметкерлердің еңбектегі материалдық жауапкершілігі; 6) Еңбек дауларын шешу.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.