Әкімшілік құқықтық нормалар және қатынастар
Кіріспе
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК.ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
2. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
3. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК.ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
2. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
3. ӘКІМШІЛІК.ҚҰҚЫҚТЫК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньњ реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек, басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік құык бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ құыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньњ реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек, басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік құык бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ құыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Нормативтік актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995.
2. «ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы» Кодексі. // 2001 жыл 30 қаңтар. Алматы: Жеті Жарғы, 2001.
3. «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару» туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 2001 жыл 29 қаңтар. № 148. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 2001. - № 3.
4. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 1996 жылғы 31 мамырдағы № 3-1 Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996. - № 8-9.
5. «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жыл 15 шілде. № 344. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 2002. - № 15.
6. «Нормативтік құқықтық актілер туралы» 1998 жылдың 24 наурызындағы Заң. // Егемен Қазақстан. 1998, 28 наурыз.
7. «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жыл 23 шілде. № 453. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 1999. - № 21.
Негізгі әдебиеттер
1. Административное право Республики Казахстан/ под ред. А.А.Таранова /. Алматы: ЖетіЖарғы, 2002.
2. Алехин А.П., Кармолицкий А.А., Козлов Ю.М., Административное право Российской Федерации. - М., Зерцало, Теис, 1996.
3. Овсянко Д.М. Административное право. Учебное пособие. - М., Манускрипт, 1998.
4. Коренев А.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995.
2. «ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы» Кодексі. // 2001 жыл 30 қаңтар. Алматы: Жеті Жарғы, 2001.
3. «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару» туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 2001 жыл 29 қаңтар. № 148. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 2001. - № 3.
4. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 1996 жылғы 31 мамырдағы № 3-1 Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996. - № 8-9.
5. «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жыл 15 шілде. № 344. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 2002. - № 15.
6. «Нормативтік құқықтық актілер туралы» 1998 жылдың 24 наурызындағы Заң. // Егемен Қазақстан. 1998, 28 наурыз.
7. «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жыл 23 шілде. № 453. // ҚР Парламентінің Жаршысы. – 1999. - № 21.
Негізгі әдебиеттер
1. Административное право Республики Казахстан/ под ред. А.А.Таранова /. Алматы: ЖетіЖарғы, 2002.
2. Алехин А.П., Кармолицкий А.А., Козлов Ю.М., Административное право Российской Федерации. - М., Зерцало, Теис, 1996.
3. Овсянко Д.М. Административное право. Учебное пособие. - М., Манускрипт, 1998.
4. Коренев А.
Әкімшілік құқықтық нормалар және қатынастар
Жоспар:
Кіріспе
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК-ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
2. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
3. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган
құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньњ
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік құык
бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ
құыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК-ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
Әкімшілік кұқық өзінін пәнінің шеңберінде ең алдымен атқарушы
субъектілерін олардың конституциялық міндеттеріне толығьнан сәйкес етіп
ұйымдастыру мен кызметіне, сондай-ақ реттелінетін баскарушылық қатынастарға
баска катысушылардын мінез-кұлқына белгілі кұкықтық режим (тәртіп)
орнатады. Қазакстан кұкығынын бұл саласынын атқаратын қызмет рөлінің
негізгі көрінісі, оның реттеу функциясы осыған саяды.
Оған тағы бір басқа — тағайындалған кұкықтык режимді сақтауды да,
реттелінетін баскарушылық қатынастар шеңберінде тараптардын занды құқықтары
мен мүдделерін корғауды да камтамасыз ететін құкық қорғау (юрисдикция)
функциясы косылады.
Сонымен, әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек угым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган
құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньң
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік
құқык бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-қимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардың
құқыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Әкімшілік-қүқыктық реттеудің ерекшеліктері ең алдымен мемлекеттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдык биліктік кызмет
ретіндегі мемлекеттік баскарудың өзгешелігімен айкындалады. Ол басқарушылар
мен басқарылушылар арасындағы қатынастарды заңды түрде байланыстырушы болып
табылады, сол себепті реттеу құқықтык кұрал рөлін аткара отырып, мақсатты
баскарушылык ықпалмен өте тығыз байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда
басқарылу-шылардын еркін басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құкықтық реттеу мына сияқты коғамдық катынастарды
реттеуге арналған: олардағы тараптардын жағдайы олардың зандык тепе-
тендігін болдырмайды, олар субординациялық (төмендегілердің жоғарғыларға
катан бағыныстьшық) қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтык реттеудің ерекшеліктерін оны
қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатьнастарды реттеудің азаматтык-
құқықтык әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.
Әкімшілік кұқық нормаларының әрекеттілігі маңызды ерекшеліктермен
өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп тіреледі:
1. Әкімшілік-құкықтық реттеу механизміне өкілетті басқару органының
немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапсырмалары (өкімдері) тән
больш табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.
2. Әкімшілік құкықтық реттеу қатынасқа қатысушылардын біреуінің
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік занды түрдегі
өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржакты , Және міндетті
болатыны белгілі болды, ол мемлекеттің атынан іс-қимыл жасайды немесе заң
бойынша оған биліктік өкілетіктіктер берілген, сонымен қатар баска негіздер
бойынша да мысалы, белгілі бір аймактың халқымен сыйланған жергілікті өзін-
өзі баскару органы.
Әкімшілік ќ±қық - атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоѓамдық қатынастарды реттеуге арналган
қ±қықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлќына өз нормаларыньњ
реттеушілік ықпал жасайтын қ±қықтық құралдарыныњ немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтыќ
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкыќтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік
ќ±ќык б±зушылык туралы нормалардыњ барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ
ќ±ќыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Әкімшілік-қүқыктық реттеудің ерекшеліктері ең алдымен мемлекеттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын зањдык биліктік кызмет
ретіндегі мемлекеттік баскарудың өзгешелігімен айкындалады. Ол басқарушылар
мен басқарылушылар арасындағы ќатынастарды зањды түрде байланыстырушы болып
табылады, сол себепті реттеу қ±ќықтык к±рал рөлін аткара отырып, мақсатты
баскарушылык ықпалмен өте тығыз байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда
басқарылу-шылардын еркін басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құкықтық реттеу мына сияқты коғамдық катынастарды
реттеуге арналған: олардағы тараптардын жағдайы олардың зандык тепе-
тендігін болдырмайды, олар субординациялық (төмендегілердің жоғарѓыларға
катан бағыныстьшық) қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-қ±ќықтык реттеудің ерекшеліктерін оны
қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатьнастарды реттеудің азаматтык-
құқықтык әдісімен салыстыру арќылы айқындауға болады.
Әкімшілік кұқық нормаларыныњ әрекеттілігі маңызды ерекшеліктермен
өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп тіреледі:
1. Әкімшілік-құкықтық реттеу механизміне өкілетті басќару органыныњ
немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапсырмалары (өкімдері) тән
больш табылады. Оларға басќа тарап бағынуға міндетті.
2. Әкімшілік құкықтық реттеу қатынасқа қатысушылардын біреуініњ
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік занды түрдегі
өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржакты , Және міндетті
болатыны белгілі болды, ол мемлекеттіњ атынан іс-ќимыл жасайды немесе заң
бойынша оған биліктік өкілетіктіктер берілген, сонымен қатар баска негіздер
бойынша да мысалы, белгілі бір аймактың халқымен сыйланған жергілікті өзін-
өзі баскару органы.
Біздің қогам — мемлекеттік өмірге еңбекшілер барған сайын белсенді
қатысатын шынайы демократиялық қоғам. Мемлекеттік басқару саласындағы
қогамдық ұйымдар мен азаматтардың құқықтық жағдайы Ата Заңда айқын көрініс
тапқан (33-бап). Қоғамдық ұйымдар сан алуан, олар не бұқаралық ұйымдар
(саяси партиялар, бұқаралық қозғалыстар, кәсіподак, шығармашылык одақтар,
діни және азаматтардың басқа да бірлестіктері), не өз бетімен болатын
сипатта (соғыс ардагерлерінің кеңестері, ғылыми-техникалық кеңестер және
т.б.) көрінеді.Қоғамдық ұйымдар мемлекеттік биліктік өкілеттікке ие емес.
Олардың шешімдері ұйым мүшелері үшін ғана міндетті. Бірақ олар өз
ұсыныстарымен басқару органдарына жүгінуге, мемлекеттік басқару
органдарының шараларын талқылап, өмірге кіргізуге қатысуға, шаралардың
орындалуына қоғамдық бақылау жасауға құқылы. Осылардың барлығына қоғамдық
ұйымдардың басқару органдарының қызметіне тигізетін ықпалды көрінісі болып
табылады. Сонымен бірге қоғамдык ұйымдар мемлекеттік органдардың әкімшілік-
құқыктық сипаттағы актілерін шығарады. Мысалы, кәсіподақтар өз мүшелерінің
еңбек, басқа да әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен мүдделерін қорғау,
жұмыс жағдайын қорғап жақсарту үшін Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен
әкімшілік-кұқықтык нормалар қабылдауы мүмкін. Кейбір жағдайларда қоғамдық
ұйымдар мемлекеттік органдардың қызметіне тікелей араласады. Мысалы, әскери
комиссариаттардың шақыру комиссиясына қатысады.
Қоғамдық ұйымдардың құқықтық өкілеттігінің жиынтығы олардың әкімшілік-
кұқықтық маңызды субъектілері екенін дәлелдейді. Азаматтардың құқықтық
мәртебесі, яғни мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастардың
қатысушылары ретіндегі құқықтарының, демократиялық міндеттерінің, сондай-ақ
бостандықтарының кең ауқымы Конституцияда баянды етілген. Атап
көрсетілгеніндей, Ата Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
жариялап қана қоймайды, оларға кепілдік береді. Азаматтардың құқықтары
мемлекеттік басқару органдарының қызметімен (мемлекеттік істерді) басқаруға
қатысу құқығы, мемлекеттік органдарға олардың қызметін жақсарту жөніндегі
ұсыныс жасау немесе жұмыстағы кемшіліктерді сынау құқықтары, мемлекетгік
органдардың, лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне шағым жасау құқығы және
т.б.) тығыз байланыста болады.
Әкімшілік-құқықтық қабілет дегеніміз — адамның туғаннан бастап, өмірінің
соңына дейін күші бар субъективтік құқықтарының кепілдігіне тұжырымдалады.
Өз құқықтарын пайдалана және міндеттерін орындай отырып, азаматтар
әкімшілік-құқықтық қатынастардың қатысушысы болуға кұқылы. Азаматтар
мемлекеттік басқаруға басқару аппараттарының қызметіне бақылау жасау арқылы
араласады. Әкімшілік қабілет әрекеті, яғни әкімшілік-құқықтық қатынастар
аясындағы нақты құқықты жүзеге асыру және ерекше міндеттерді орындау заңда
көрсетілген әрбір жастық кезенде пайда болады. Мысалы, 7 жасқа келісімен
балалар мектепке баруға құқылы, азаматтардың әскери қызметті атқару міндеті
18 жастан.
2. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
Әкімшілік-құқыктық катынастар құкықтық катынастардың бір түрі болып
табылады. Оларға қандай да болмасын кұкықтык қатынастардың барлық негізгі
белгілері тән, атап айтқанда: құқықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
Кіріспе
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК-ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
2. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
3. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган
құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньњ
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік құык
бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ
құыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
1. ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ ӘКІМШІЛІК-ҚҰКЫҚТЫҚ РЕТТЕУДІҢ МЕХАНИЗМІ
Әкімшілік кұқық өзінін пәнінің шеңберінде ең алдымен атқарушы
субъектілерін олардың конституциялық міндеттеріне толығьнан сәйкес етіп
ұйымдастыру мен кызметіне, сондай-ақ реттелінетін баскарушылық қатынастарға
баска катысушылардын мінез-кұлқына белгілі кұкықтық режим (тәртіп)
орнатады. Қазакстан кұкығынын бұл саласынын атқаратын қызмет рөлінің
негізгі көрінісі, оның реттеу функциясы осыған саяды.
Оған тағы бір басқа — тағайындалған кұкықтык режимді сақтауды да,
реттелінетін баскарушылық қатынастар шеңберінде тараптардын занды құқықтары
мен мүдделерін корғауды да камтамасыз ететін құкық қорғау (юрисдикция)
функциясы косылады.
Сонымен, әкімшілік құқық - атқарушы билікті (тым кеңірек угым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналган
құқықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлқына өз нормаларыньң
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтық
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкықтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік
құқык бұзушылык туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-қимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардың
құқыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Әкімшілік-қүқыктық реттеудің ерекшеліктері ең алдымен мемлекеттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдык биліктік кызмет
ретіндегі мемлекеттік баскарудың өзгешелігімен айкындалады. Ол басқарушылар
мен басқарылушылар арасындағы қатынастарды заңды түрде байланыстырушы болып
табылады, сол себепті реттеу құқықтык кұрал рөлін аткара отырып, мақсатты
баскарушылык ықпалмен өте тығыз байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда
басқарылу-шылардын еркін басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құкықтық реттеу мына сияқты коғамдық катынастарды
реттеуге арналған: олардағы тараптардын жағдайы олардың зандык тепе-
тендігін болдырмайды, олар субординациялық (төмендегілердің жоғарғыларға
катан бағыныстьшық) қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтык реттеудің ерекшеліктерін оны
қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатьнастарды реттеудің азаматтык-
құқықтык әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.
Әкімшілік кұқық нормаларының әрекеттілігі маңызды ерекшеліктермен
өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп тіреледі:
1. Әкімшілік-құкықтық реттеу механизміне өкілетті басқару органының
немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапсырмалары (өкімдері) тән
больш табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.
2. Әкімшілік құкықтық реттеу қатынасқа қатысушылардын біреуінің
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік занды түрдегі
өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржакты , Және міндетті
болатыны белгілі болды, ол мемлекеттің атынан іс-қимыл жасайды немесе заң
бойынша оған биліктік өкілетіктіктер берілген, сонымен қатар баска негіздер
бойынша да мысалы, белгілі бір аймактың халқымен сыйланған жергілікті өзін-
өзі баскару органы.
Әкімшілік ќ±қық - атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша—мемлекеттік-басқару кызметін) нақтылы жүзегс асыруга байланысты
және сол туралы пайда болатын қоѓамдық қатынастарды реттеуге арналган
қ±қықтық нормалардың жиынтыгы болып табылатын Қазақстанның қуқықтық
жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
катынастарына,оларға катынасушылардың мінез-құлќына өз нормаларыньњ
реттеушілік ықпал жасайтын қ±қықтық құралдарыныњ немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығьн пайдаланады. Бұл — коғамдық катынастарды құқықтыќ
реттеудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құкығының кай саласы болмасын құкыќтық реттеудің қуралы
ретінде мынадай уш зандық мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық қатынастарға кұкықтык ықпал
жасау кұралдарының мазмұнын кұрайды:
а) тапсырма беру — кұқыктық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс-
қимыл жасауға тікелей зањды түрде міндет жүктеу (нақ осылай істеу керек,
басқаша емес). Мысалы, жұмыска алу органның, мекеменің немесе кәсіпорынның
бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады. Бұл мәселені шешудің басқадай
тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу — кұқықтық нормада каралған жағдайда осы не басқа іс
қимылды жасамауға тікелей занды түрде міндет жүктеу. Мысалы, әкімшілік
ќ±ќык б±зушылык туралы нормалардыњ барлығы.
в) ерік беру — кұқыктык нормада қаралған жағдайда осы не баска іс-ќимылды
өзінін калауы бойынша жасауға занды түрде рұксат ету (мысалы, азаматтардыњ
ќ±ќыктарын бұзатын іс-кимылдар мен шешімдерге олардың шағым жасау кұкығы).
Әкімшілік-қүқыктық реттеудің ерекшеліктері ең алдымен мемлекеттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын зањдык биліктік кызмет
ретіндегі мемлекеттік баскарудың өзгешелігімен айкындалады. Ол басқарушылар
мен басқарылушылар арасындағы ќатынастарды зањды түрде байланыстырушы болып
табылады, сол себепті реттеу қ±ќықтык к±рал рөлін аткара отырып, мақсатты
баскарушылык ықпалмен өте тығыз байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда
басқарылу-шылардын еркін басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құкықтық реттеу мына сияқты коғамдық катынастарды
реттеуге арналған: олардағы тараптардын жағдайы олардың зандык тепе-
тендігін болдырмайды, олар субординациялық (төмендегілердің жоғарѓыларға
катан бағыныстьшық) қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-қ±ќықтык реттеудің ерекшеліктерін оны
қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатьнастарды реттеудің азаматтык-
құқықтык әдісімен салыстыру арќылы айқындауға болады.
Әкімшілік кұқық нормаларыныњ әрекеттілігі маңызды ерекшеліктермен
өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп тіреледі:
1. Әкімшілік-құкықтық реттеу механизміне өкілетті басќару органыныњ
немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапсырмалары (өкімдері) тән
больш табылады. Оларға басќа тарап бағынуға міндетті.
2. Әкімшілік құкықтық реттеу қатынасқа қатысушылардын біреуініњ
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік занды түрдегі
өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржакты , Және міндетті
болатыны белгілі болды, ол мемлекеттіњ атынан іс-ќимыл жасайды немесе заң
бойынша оған биліктік өкілетіктіктер берілген, сонымен қатар баска негіздер
бойынша да мысалы, белгілі бір аймактың халқымен сыйланған жергілікті өзін-
өзі баскару органы.
Біздің қогам — мемлекеттік өмірге еңбекшілер барған сайын белсенді
қатысатын шынайы демократиялық қоғам. Мемлекеттік басқару саласындағы
қогамдық ұйымдар мен азаматтардың құқықтық жағдайы Ата Заңда айқын көрініс
тапқан (33-бап). Қоғамдық ұйымдар сан алуан, олар не бұқаралық ұйымдар
(саяси партиялар, бұқаралық қозғалыстар, кәсіподак, шығармашылык одақтар,
діни және азаматтардың басқа да бірлестіктері), не өз бетімен болатын
сипатта (соғыс ардагерлерінің кеңестері, ғылыми-техникалық кеңестер және
т.б.) көрінеді.Қоғамдық ұйымдар мемлекеттік биліктік өкілеттікке ие емес.
Олардың шешімдері ұйым мүшелері үшін ғана міндетті. Бірақ олар өз
ұсыныстарымен басқару органдарына жүгінуге, мемлекеттік басқару
органдарының шараларын талқылап, өмірге кіргізуге қатысуға, шаралардың
орындалуына қоғамдық бақылау жасауға құқылы. Осылардың барлығына қоғамдық
ұйымдардың басқару органдарының қызметіне тигізетін ықпалды көрінісі болып
табылады. Сонымен бірге қоғамдык ұйымдар мемлекеттік органдардың әкімшілік-
құқыктық сипаттағы актілерін шығарады. Мысалы, кәсіподақтар өз мүшелерінің
еңбек, басқа да әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен мүдделерін қорғау,
жұмыс жағдайын қорғап жақсарту үшін Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен
әкімшілік-кұқықтык нормалар қабылдауы мүмкін. Кейбір жағдайларда қоғамдық
ұйымдар мемлекеттік органдардың қызметіне тікелей араласады. Мысалы, әскери
комиссариаттардың шақыру комиссиясына қатысады.
Қоғамдық ұйымдардың құқықтық өкілеттігінің жиынтығы олардың әкімшілік-
кұқықтық маңызды субъектілері екенін дәлелдейді. Азаматтардың құқықтық
мәртебесі, яғни мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастардың
қатысушылары ретіндегі құқықтарының, демократиялық міндеттерінің, сондай-ақ
бостандықтарының кең ауқымы Конституцияда баянды етілген. Атап
көрсетілгеніндей, Ата Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
жариялап қана қоймайды, оларға кепілдік береді. Азаматтардың құқықтары
мемлекеттік басқару органдарының қызметімен (мемлекеттік істерді) басқаруға
қатысу құқығы, мемлекеттік органдарға олардың қызметін жақсарту жөніндегі
ұсыныс жасау немесе жұмыстағы кемшіліктерді сынау құқықтары, мемлекетгік
органдардың, лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне шағым жасау құқығы және
т.б.) тығыз байланыста болады.
Әкімшілік-құқықтық қабілет дегеніміз — адамның туғаннан бастап, өмірінің
соңына дейін күші бар субъективтік құқықтарының кепілдігіне тұжырымдалады.
Өз құқықтарын пайдалана және міндеттерін орындай отырып, азаматтар
әкімшілік-құқықтық қатынастардың қатысушысы болуға кұқылы. Азаматтар
мемлекеттік басқаруға басқару аппараттарының қызметіне бақылау жасау арқылы
араласады. Әкімшілік қабілет әрекеті, яғни әкімшілік-құқықтық қатынастар
аясындағы нақты құқықты жүзеге асыру және ерекше міндеттерді орындау заңда
көрсетілген әрбір жастық кезенде пайда болады. Мысалы, 7 жасқа келісімен
балалар мектепке баруға құқылы, азаматтардың әскери қызметті атқару міндеті
18 жастан.
2. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР. ӘКІМШІЛІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МАЗМҰНЫ
Әкімшілік-құқыктық катынастар құкықтық катынастардың бір түрі болып
табылады. Оларға қандай да болмасын кұкықтык қатынастардың барлық негізгі
белгілері тән, атап айтқанда: құқықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz