Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру жұмыс жобасы
Жоспары:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы ... ... ... ... ... ...4
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы ... ... ... ... ...8
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІІ. Сызба бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы ... ... ... ... ... ...4
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы ... ... ... ... ...8
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы ... ... ... ... ... ... ... .15
ІІІ. Сызба бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Ауыл шаруашылығына арналған жерлерді өнімін өндіру мен, сондай - ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі шаруа (фермер) қожалығы деп аталады.
Шаруа (фермер) қожалығының мүшелері ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған, балалар (қыздар), ата - аналар және басқа да жақын туыстар болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай нысандарда болуы мүмкін:
- кәсіпкерлік қызмет бірлескен, ортақ меншік басына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
- өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
- бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізделген, жалпы үлестік меншік базасында жай серіктестікнысанында ұйымдастырылған фермер қожалығы;
18 жасқа толған Қазақстан Республикасы іс - әрекетке қабілетті кез - келген азаматтар шаруа (фермер) қожалығының басшысы бола алады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы ұйымар мен, азаматтар мен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста, оның мүдделерін білдіреді және заңмен тиім салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады.
Ауырған немесе ұзақ уақыт орнында болмаған жағдайда шаруа (фермер) қожалығының басшысы шаруашылық мүшелерінің біріне өз қызметін атқаруға уәкілеттік бере алады.
Шаруа (фемер) қожалығының басшысы ауысқан жағдайда оның мүшелері қожалықты тіркеген органға бір туралы, ортақ өтініш беріп хабарлайды. Құқық мұрагері атына жер туралы заңдарға сәйкес жер пайдалану құқығына мемлекеттік акт беріледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары - өзінің жеке меншігіндегі немесе жалға алынған мүлік пен жер учаскесі негізінде ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірумен, өңдеумен және сатумен айналысатын дербес жан ұялық бірлестік. Алғашқы шаруа қожалықтарын КОКП райкомдарының тапсырмасы бойынша совхоз директорлары құрды.
Шаруа (фермер) қожалық секторының қалыптасуы едәуір тез жүрді. 1991 жылдан 2001 жылдар аралығындағы 10 жылда шаруа (фермер) қожалықтар саны 2480 - нен 122425 - ке дейін, яғни 50 есе, ал шаруа (фермер) қожалықтар жері 1,6 млн - нан 30,6 млн. га. дейін, яғни 19 есе өскен.
2001 жылы шаруа (фермер) қожалықтар үлесі ҚР - ның ауыл шаруашылыққа арналған жер көлемінің 33,7 %, ал 2002 жылы 36,6 % - н құрады.
Қазақстан - ірі мемлекет, оның табиғи және экономикалық жағдайлары әртүрлі. Сондықтан шаруа қожалықтарының дамуы да әркелкі қалыптасады. Кей жерлерде олар көптеп шоғырланса, енді бір жерлерде сирек орналасқан, көлем жағынан да әртүрлі, әртүрлі мамандандырылған, және т.б. Бүкіл Қазақстан 5 географиялық аймаққа бөлінеді: Солтүстік, Орталық, Оңтүстік, Батыс және Шығыс.
Жериеленудің жалпы саны ішінен шаруа (фермер) кожалықтарының үлесі Қазақстанның барлық аймақтарында басымырақ болып келеді және орта есеппен алғанда Солтүстік Қазақстанда - 88%, Батыс Қазақстанда - 88%, Орталықта - 92%, Оңтүстікте - 93%, Шығыс Қазақстанда - 95% құрайды. Ал ауылшаруашылығына арналған жер көлемі мен шаруа (фермер) қожалықтары көлемі үлестерінің бір-бірінен айырмашылығы көбірек. Бұл көрсеткіш Солтүстік Қазақстан бойынша - 24%, Батыс Қазақстанда - 27%, Орталықта - 60%, Оңтүстік Қазақстанда - 14%, Шығыста 54%. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының орташа көлемі мен Қазақстан аймақтарындағы заңды тұлғалардың мемлекеттік емес ауыл
Шаруа (фермер) қожалығының мүшелері ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған, балалар (қыздар), ата - аналар және басқа да жақын туыстар болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай нысандарда болуы мүмкін:
- кәсіпкерлік қызмет бірлескен, ортақ меншік басына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
- өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
- бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізделген, жалпы үлестік меншік базасында жай серіктестікнысанында ұйымдастырылған фермер қожалығы;
18 жасқа толған Қазақстан Республикасы іс - әрекетке қабілетті кез - келген азаматтар шаруа (фермер) қожалығының басшысы бола алады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы ұйымар мен, азаматтар мен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста, оның мүдделерін білдіреді және заңмен тиім салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады.
Ауырған немесе ұзақ уақыт орнында болмаған жағдайда шаруа (фермер) қожалығының басшысы шаруашылық мүшелерінің біріне өз қызметін атқаруға уәкілеттік бере алады.
Шаруа (фемер) қожалығының басшысы ауысқан жағдайда оның мүшелері қожалықты тіркеген органға бір туралы, ортақ өтініш беріп хабарлайды. Құқық мұрагері атына жер туралы заңдарға сәйкес жер пайдалану құқығына мемлекеттік акт беріледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары - өзінің жеке меншігіндегі немесе жалға алынған мүлік пен жер учаскесі негізінде ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірумен, өңдеумен және сатумен айналысатын дербес жан ұялық бірлестік. Алғашқы шаруа қожалықтарын КОКП райкомдарының тапсырмасы бойынша совхоз директорлары құрды.
Шаруа (фермер) қожалық секторының қалыптасуы едәуір тез жүрді. 1991 жылдан 2001 жылдар аралығындағы 10 жылда шаруа (фермер) қожалықтар саны 2480 - нен 122425 - ке дейін, яғни 50 есе, ал шаруа (фермер) қожалықтар жері 1,6 млн - нан 30,6 млн. га. дейін, яғни 19 есе өскен.
2001 жылы шаруа (фермер) қожалықтар үлесі ҚР - ның ауыл шаруашылыққа арналған жер көлемінің 33,7 %, ал 2002 жылы 36,6 % - н құрады.
Қазақстан - ірі мемлекет, оның табиғи және экономикалық жағдайлары әртүрлі. Сондықтан шаруа қожалықтарының дамуы да әркелкі қалыптасады. Кей жерлерде олар көптеп шоғырланса, енді бір жерлерде сирек орналасқан, көлем жағынан да әртүрлі, әртүрлі мамандандырылған, және т.б. Бүкіл Қазақстан 5 географиялық аймаққа бөлінеді: Солтүстік, Орталық, Оңтүстік, Батыс және Шығыс.
Жериеленудің жалпы саны ішінен шаруа (фермер) кожалықтарының үлесі Қазақстанның барлық аймақтарында басымырақ болып келеді және орта есеппен алғанда Солтүстік Қазақстанда - 88%, Батыс Қазақстанда - 88%, Орталықта - 92%, Оңтүстікте - 93%, Шығыс Қазақстанда - 95% құрайды. Ал ауылшаруашылығына арналған жер көлемі мен шаруа (фермер) қожалықтары көлемі үлестерінің бір-бірінен айырмашылығы көбірек. Бұл көрсеткіш Солтүстік Қазақстан бойынша - 24%, Батыс Қазақстанда - 27%, Орталықта - 60%, Оңтүстік Қазақстанда - 14%, Шығыста 54%. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының орташа көлемі мен Қазақстан аймақтарындағы заңды тұлғалардың мемлекеттік емес ауыл
1. ҚР Конституциясы, 30 тамыз 1995 ж., - Алматы, 2009.
2. ҚР Жер Кодексі. 2003ж, 20 маусым, - Алматы: Баспа, 2009.
3. Кадастр земель населенных пунктов Артеменко В.В., Лойко П.Ф., Огарков А.П.и др.-М. Колос,1997.-166с.
4. ҚР Үкіметінің «Ауыл шаруашылығының 2010 жылға дейінгі даму стратегиясын бекіту туралы» 1997 жылы 27 желтоқсанда қабылданған қаулысы.
5. Еркінбаева Л.Қ.Айғаринова Г.Т. Қазақстан Республикасының Жер құқығы. Оқу құралы. - Алматы, 2010.
6. Подольский Л.И. научные основы оценки земель Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана.- № 67 – 19977 – с 729 - 36.
7. Косанов Ж.Х. Права собственности и иные права на землю. Научное издание. – Астана, 2009.
8. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, 2003ж.
9. Земельное законодательство республики Казахстан. Сб. нормативно - правовых актов (с комментариями) - Алматы: Жети жаргы, 1998.
10. Совершенствование правовых основ земельной реформы в Республике Казахстан. Под редакцией Еренова А.Е. – Алматы: Жетижаргы, 1996.
11. Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - Сб. нормативно -правовых актов. - Алматы: Жети жаргы, 1998.-с. 139 - 152.
12. Руководящие принципы управления земельными ресурсами. - Европейская экономическая комиссия. ООН.- Нью - Йорк, Женева, 1996.
13. Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. - Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
14. Есполов Т.И.Сейфуллин Ж.Т. Управление земельными ресурсами. - Алматы.: КазНАУ, 2004.
15. Серикбаева Ш.Б. Государственная регистрация прав на землю РК. Учебное пособие. Алматы. Юрист. 2005.109.
16. Ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу ұсыныстары. Алматы, 1980 ж.
2. ҚР Жер Кодексі. 2003ж, 20 маусым, - Алматы: Баспа, 2009.
3. Кадастр земель населенных пунктов Артеменко В.В., Лойко П.Ф., Огарков А.П.и др.-М. Колос,1997.-166с.
4. ҚР Үкіметінің «Ауыл шаруашылығының 2010 жылға дейінгі даму стратегиясын бекіту туралы» 1997 жылы 27 желтоқсанда қабылданған қаулысы.
5. Еркінбаева Л.Қ.Айғаринова Г.Т. Қазақстан Республикасының Жер құқығы. Оқу құралы. - Алматы, 2010.
6. Подольский Л.И. научные основы оценки земель Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана.- № 67 – 19977 – с 729 - 36.
7. Косанов Ж.Х. Права собственности и иные права на землю. Научное издание. – Астана, 2009.
8. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, 2003ж.
9. Земельное законодательство республики Казахстан. Сб. нормативно - правовых актов (с комментариями) - Алматы: Жети жаргы, 1998.
10. Совершенствование правовых основ земельной реформы в Республике Казахстан. Под редакцией Еренова А.Е. – Алматы: Жетижаргы, 1996.
11. Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - Сб. нормативно -правовых актов. - Алматы: Жети жаргы, 1998.-с. 139 - 152.
12. Руководящие принципы управления земельными ресурсами. - Европейская экономическая комиссия. ООН.- Нью - Йорк, Женева, 1996.
13. Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. - Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
14. Есполов Т.И.Сейфуллин Ж.Т. Управление земельными ресурсами. - Алматы.: КазНАУ, 2004.
15. Серикбаева Ш.Б. Государственная регистрация прав на землю РК. Учебное пособие. Алматы. Юрист. 2005.109.
16. Ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу ұсыныстары. Алматы, 1980 ж.
Жоспары:
Кіріспе____________________________ _______________________________2
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы _______________________4
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы ___________________8
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы________________________ ______________________________12
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы___________________________ __15
ІІІ. Сызба бөлім______________________________ _____________________25
Қорытынды__________________________ ____________________________27
Қолданылған әдебиеттер_________________________ _________________31
Кіріспе
Ауыл шаруашылығына арналған жерлерді өнімін өндіру мен, сондай - ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі шаруа (фермер) қожалығы деп аталады.
Шаруа (фермер) қожалығының мүшелері ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған, балалар (қыздар), ата - аналар және басқа да жақын туыстар болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай нысандарда болуы мүмкін:
- кәсіпкерлік қызмет бірлескен, ортақ меншік басына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
- өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
- бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізделген, жалпы үлестік меншік базасында жай серіктестікнысанында ұйымдастырылған фермер қожалығы;
18 жасқа толған Қазақстан Республикасы іс - әрекетке қабілетті кез - келген азаматтар шаруа (фермер) қожалығының басшысы бола алады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы ұйымар мен, азаматтар мен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста, оның мүдделерін білдіреді және заңмен тиім салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады.
Ауырған немесе ұзақ уақыт орнында болмаған жағдайда шаруа (фермер) қожалығының басшысы шаруашылық мүшелерінің біріне өз қызметін атқаруға уәкілеттік бере алады.
Шаруа (фемер) қожалығының басшысы ауысқан жағдайда оның мүшелері қожалықты тіркеген органға бір туралы, ортақ өтініш беріп хабарлайды. Құқық мұрагері атына жер туралы заңдарға сәйкес жер пайдалану құқығына мемлекеттік акт беріледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары - өзінің жеке меншігіндегі немесе жалға алынған мүлік пен жер учаскесі негізінде ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірумен, өңдеумен және сатумен айналысатын дербес жан ұялық бірлестік. Алғашқы шаруа қожалықтарын КОКП райкомдарының тапсырмасы бойынша совхоз директорлары құрды.
Шаруа (фермер) қожалық секторының қалыптасуы едәуір тез жүрді. 1991 жылдан 2001 жылдар аралығындағы 10 жылда шаруа (фермер) қожалықтар саны 2480 - нен 122425 - ке дейін, яғни 50 есе, ал шаруа (фермер) қожалықтар жері 1,6 млн - нан 30,6 млн. га. дейін, яғни 19 есе өскен.
2001 жылы шаруа (фермер) қожалықтар үлесі ҚР - ның ауыл шаруашылыққа арналған жер көлемінің 33,7 %, ал 2002 жылы 36,6 % - н құрады.
Қазақстан - ірі мемлекет, оның табиғи және экономикалық жағдайлары әртүрлі. Сондықтан шаруа қожалықтарының дамуы да әркелкі қалыптасады. Кей жерлерде олар көптеп шоғырланса, енді бір жерлерде сирек орналасқан, көлем жағынан да әртүрлі, әртүрлі мамандандырылған, және т.б. Бүкіл Қазақстан 5 географиялық аймаққа бөлінеді: Солтүстік, Орталық, Оңтүстік, Батыс және Шығыс.
Жериеленудің жалпы саны ішінен шаруа (фермер) кожалықтарының үлесі Қазақстанның барлық аймақтарында басымырақ болып келеді және орта есеппен алғанда Солтүстік Қазақстанда - 88%, Батыс Қазақстанда - 88%, Орталықта - 92%, Оңтүстікте - 93%, Шығыс Қазақстанда - 95% құрайды. Ал ауылшаруашылығына арналған жер көлемі мен шаруа (фермер) қожалықтары көлемі үлестерінің бір-бірінен айырмашылығы көбірек. Бұл көрсеткіш Солтүстік Қазақстан бойынша - 24%, Батыс Қазақстанда - 27%, Орталықта - 60%, Оңтүстік Қазақстанда - 14%, Шығыста 54%. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының орташа көлемі мен Қазақстан аймақтарындағы заңды тұлғалардың мемлекеттік емес ауыл шаруашылығының орташа көлемі арасында да айырмашылық көп. Бұл көрсеткіштердің шамасы: Солтүстік Қазақстанда - 422 және 9680 га, Батыста - 1130 және 20700 га, Орталық Қазақстанда - 1710 және 13000 га, Оңтүстікте - 78 және 6520, ал Шығыста - 451 және 7371 га.
Шаруа (фермер) қожалықтары бір - бірінен жер пайдалану мөлшерімен, жерлердің құнарлығымен, ауыл шаруашылыққа тигізетін пайдасымен, мамандандырылуымен, және т.б. мен ерекшеленеді.
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін алғысы келетін азаматтар жерді пайдалануға беру құқығы бар жергілікті атқарушы органға жер пайдалану құқығын беру туралы өтініш жасайды.
Жер (шартты жер) үлесіне құқығы бар азаматтар жергілікті атқарушы органға және өздері құрамынан бөлініп шығатын ауыл шаруашылығы ұйымына өтініш жасайды.
Өтініште сұрап отырған жер учаскесінің тұрған жері, шаруа (фермер) қожалығының құрамы, жер (шартты жер) үлесінің саны, олардың жалпы көлемі, балл - гектармен бағалануы көрсетіледі.
Аталған шаруашылықтың басшысы мен мүшелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер пайдалану құқығын беру туралы өтінішке қол қояды.
Өтінішке ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы, жер (шартты жер) үлесіне (олар бар болса) құқығы туралы куәліктердің және қосымша жер (шартты жер) үлесін алу үшін жасалған шарттардың көшірмелері, шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі жұмыс тәжірибесін растайтын еңбек кітапшасынан көшірме не тиісті білімі туралы немесе арнаулы дайындықтан өткені (жер (шартты жер) үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін) туралы құжат қоса тіркеледі.
Жергілікті атқарушы орган өтініш берілген күннен бастап бір айдан кешіктірмей жерге орналастыру жобасы негізінде жер пайдалану құқығын беру туралы шешім қабылдайды.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін ауыл шаруашылығы ұйымының жер пайдалануынан жер (шартты жер) есебіне жер учаскесін берген кезде өтініш берілген күннен бастап он күн мерзім ішінде жер (шартты жер) үлесі иелерінің немесе олардың өкілдерінің жиналысы өтуге тиіс, ол жер учаскесінің орналасқан жері туралы хаттамамен рәсімделетін шешім қабылдайды.
Жер (шартты жер) үлесі иелерінің немесе олардың өкілдерінің кемінде 50 проценті қол қойған хаттама жергілікті атқарушы органға беріледі және жер (шартты жер) есебіне жер пайдалану құқығын беру туралы шешім қабылдау үшін негіз болып табылады.
Жер учаскесін беру мүмкін болмаған жағдайда жергілікті атқарушы органның шешімімен дәлелді бас тарту жасалады, оның көшірмесі өтініш берушіге шешім қабылданған соң жеті күн мерзім ішінде табыс етіледі. Жер учаскесін беруден бас тартуға сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскесіне жер пайдалану құқығын беру туралы жергілікті атқарушы органның шешіміне сәйкес жерде жер учаскесінің шекараларын белгілеу және жер пайдалану құқығына құжат беру жүргізіледі.
Жерде жер учаскесінің шекараларын белгілеу, шаруа (фермер) қожалығының жер пайдалану құқығына құжаттар дайындау мен беруді жерге орналастыру қызметі бюджет қаржысы есебінен жүзеге асырады.
Әрбір жер учаскесіне берілген, тұрақты жер пайдалануға арналған акт (уақытша жер пайдалану туралы шарт) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен шаруа (фермер) қожалығының басшысына беріледі.
I . Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы.
Шаруа (фермер) қожалығының жер пайдалану құқығы
III-тарау. Шаруа (фермер) қожалығы қызметiнiң негiздерiҚР 29.12.03 ж. N 512-II 1-бап өзгертілді (бұр. қара)жерді пайдалану -- қоғамдағы адамдар мен әлеуметтік топтар арасында қалыптасқан әлеуметтік және экономикалық қарым - қатынастар формаларының бірі. Оның жүйесі мен түрлері өндірістік қатынастардың тарихи дамуы мен ауысуына байланысты өзгеріп отырады. Жерді сол қоғамда қабылданған заңдарға сәйкес пайдаланады. Қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы (егінші, мал бағушы тайпалардың бөлініп шығуы) және осыған байланысты отырықшылыққа көшу алдымен рулардың, тайпалардың және қауымдардың арасында, содан соң жеке жанұялардың арасында жер бөлінісін туғызды. Мұның өзі жерді пайдаланудың тұрақты формаларының құрылуына әкелді. Егістік жер, қауым меншігіне қалғанымен, әр егінші өзіне пайдалануға берілген егістікті өз күшімен өңдейтіндей етуі үшін қауым мүшелерінің арасында жер дүркін - дүркін қайта бөліске салынып тұрды. Қазақстанның табиғи - климаттық ерекшеліктеріне қарай жер әр түрлі дәрежеде, көбінесе, егіншілік,жайылымдықтар мен шабындықтар үшін пайдаланылады. Ол үшін жерді құнарландыру мәселесін қолға алып, жер байлығын мал өсіру мен егіншілікте тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Натуралдық аграрлық өндірістен тауарлыққа көшкенде, меншік формасы шешуші шарт болып табылмайды. Жерге жеке меншік, өндірістің басқа факторларына жеке меншіктен көп кейін қалыптасқан және осы күнге дейін ол жетекші рөл атқармайды. Көп елдерде жерге меншік ұлттық деңгейде болып отыр және жоғарғы меншік иесі мемлекет болып табылады. Шығыс, Африка, Көне Азия, Америка, Ресей халықтары аграрлық экономиканың әмбебап кезеңінен өткен. Бұларда жерді пайдалануға негізделген, ауыл шаруашылық егістік қауымының мемлекеттік жүйесі қалыптасқан. Экономикалық теорияда осы болмыс азиялық өндіріс тәсілі деп аталады. Германдар, франктер, кельттер жерді жергілікті тайпалардан күшпен алып, оған жеке меншік орнатқан. Осы халықтарда индивидуалдық қауымдар, жерге жеке меншік болуына және оны жалға алуға (аренда -- иемденудің бір формасы) негізделген.
Экономиканың өте маңызды саласы бола тұра Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы шамалы уақыт бұрын республика үшін ұлттық табыстың 40 пайызын құраған, айтарлығы елдің жұмысқа қабілетті тұрғындарының 30 пайызы экономиканың дәл осы саласында қызмет еткен. Ауыл шаруашылығының қарқынды дамуы мемлекеттің ауқатты және мемлекет азаматтарының өмір деңгейінің өсуіне тікелей себепші десек болады.
Тарихқа бір сәт үңілсек қазақ халқының өмірі және ауқаттылығы экономиканың осы саласымен тығыз байланысты екенін және қазақ халқының тарихыда ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту оның қызмет саласында алдыңғы орында болғанын байқауға болады. Қазақ халқының күнделікті өміріне және даму барысына араласа отырып, ауыл шаруашылығы өндірісі күнделікті өмірдің ажырамас бір бөлігі болады және қай кезде болмасын ауыл шаруашылығы қатынастарын оңтайлы құқықтық реттеу қажеттілігін туындатады. Аталған мәселе өз шешімін революцияға дейінгі Қазақстанда мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы сияқты ауыл шаруашылығының маңызды салаларын дамыту кеңестік кезеңдегідей сұрапыл емес қазақ халқының қолданыстағы құқықтық нормаларына сәйкес сонымен қатар Қасым, Есім, Тәуке сияқты хандардың және дала демократиясының басқа да басқарушыларының толлыққанды құқықтық реттеуінде болған. Аталған нормативтік құқықтық актілер қазақ халқының барлық қызмет салаларын қамтыған, соның ішіне ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысты мәселелерді де айтып кетсек болады.
Қазақстан экономикасының аграрлық секторы саласындағы кәсіпкерлік, нақтырақ айтсақ, шаруа қожалықтарын ұйымдастыру және жүргізу біздің қоғам үшін жаңа және арнайы құбылыс. Мұндай шаруашылықтардың туындауына құқықтық негіз деп мемлекетте қабылданған нормативті құқықтық актілерді айсақ болады. Экономиканың аграрлық секторындағы кәсіпкерлердің әлеуметтік тобын қалыптастыруға бастау болған шаруа фермерлерінің құқықтық жағдайын алғашқы рет анықтаған Қазақ КСР - ның Қазақ КСР ауыл шаруашылығы туралы 1990 жылғы 21 мамырда қабылданған Заңы. Меншіктің жеке нысанның пайдаланатын шағын жоғары тауарлы шаруаларды, сондай - ақ реформа логикасы бойынша ауыл шаруашылығы өндірісінде тиімділіктің артуында көрінуі тиіс аграрлық секторды жан - жақты ету үшін және бекіту үшін оларға көп көңіл аударылады.
Республикамыз тәуелсіздік алған жылдары шаруа (фермер) қожалығы мүлкінің құқықтық жағдайын анықтайтын заңдардың дамуы бірнеше кезеңдерді қамтиды. 1990 жылдың 21 - ші мамырында Қазақ ССР - нің Қазақ ССР - нің шаруа қожалықтары туралы Заңы қабылданды, одан кейін, 1990 жылдың 28 - ші қыркүйегінде Қазақ ССР Министрлер Кеңесі мен Қазақстан республикалық кәсіподақтар Кеңесінің Шаруа қожалығындағы еңбек туралы үлгі шарттарды және шаруа қожалығындағы еңбек туралы үлгі шарттарды жасасу тәртібін бекіту туралы атты Қаулысы қабылданды.
Нарық шаруашылығының дамуына жерге жеке меншік осылай әсер етеді деп кесіп айтуға болмайды. Жердің тауар айналымына енгізілуі, оны басқа ресурс тәрізді сатып алуға мүмкіндік береді. Аграрлық нарықтың дамуына жердің сатып алу-сатылуы өте жаман ықпал етеді - жермен айналысу қиынға түседі. Жерге жеке меншіктің болуы, аграрлық экономиканы капитализациялауға кедергі болады: ол капиталдың еркін ағымына шек қояды.
Жердің меншік иесі өзінің жерінде капитал қолданған үшін ақы төлеуді талап етеді. Бұл кәсіпкердің табысын төмендетеді. Нарық экономикасы тұңғыш рет Нидерландияда қалыптасқаны бекер емес -- бұл елде барлық жер дәстүрлі түрде мемлекет меншігінде болған. Бүгін нарық экономикасы жоғары дамыған көп елдерде жер мемлекет меншігінде болып отыр.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары тәжірибеде жалдамалы жұмыскерлердің еңбегін пайдаланады, осының нәтижесінде азаматтар өздерінің еңбекке жарамдылығын есепке ала отырып, ақылы негізде жұмыс орындарын құрады. Шағын кәсіпкерлікті экономиканың маңызды секторы ретінде көрсететін бірқатар арнайы ерекшеліктері бар: ол мемлекеттің қолдауымен қоғамға тиімді экономикалық, саяси және әлеуметтік шешімдерге қол жеткізу мүмкіндігі. Ал оның әлеуметтік нәтижелері ол - шағын кәсіпкерлік халықтың жұмыспен қамтамасыз етілу шешімдеріне жетуге себебін тигізетіндігінде. Шаруашылықтардың қарқынды түрде өсуімен сипатталатын фермерлік шаруашылықтың дамуының бірінші кезеңі болып жаңа кезеңнің фермерлік шаруашылықтарды ұйымдастырушылығын нығайтуды рационализациялаумен алмастыру.
Шаруа (фермерлік) қожалықтарының дамуын ауыл шаруашылығын реформалау жағдайларында ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз етуді кеңейтуге әсерін беретін бағыттар қатарына қосуға болады. Сондықтан мемлекет тарапынан оны қолдау аграрлық салада да еңбек нарығын қалыптастыру және реттеудің маңызды талаптары болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті ерекшелейтін басымшылықтардың біріне келесілерді келтірсек болады: ғылыми - техникалық прогреске байланысты ірі ұйымдардан жұмыстан шығарылған жұмыскерлерге тиімді жағдайлар жасау; өндіріске технологиялық және басқа да ерекшеліктеріне байланысты пайдаланылмайтын жұмыс күшінің резервтерін тарту (зейнеткерлер, мүгедектер, үй шаруасындағы әйелдер және т.б.); жеке жұмыскерлердің мүмкіндіктерін, білімін және еңбек ептілігін әлдеқайда толық және тиімді пайдалану. Аталған басымшылықтардың барлығын шаруа (фермерлік) қожалықтарға жатқызуға болады.
Қазіргі жағдайда фермер арнайы білімі және дайындығы бар жұмыскерлерді қажет етеді: ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру, жануарларды күте алатын, күрделі ауыр шаруашылығы техникасын басқара алатын және т.б. Алайда фермерлер де белгілі сипаттарға ие болуы тиіс. Нарықтық жағдайда адамдардың әлеуметтік қамтамасыз етілуіне гарант болатын дәл сол кәсіпкер. Шетелдік тәжірибеге жүгінетін болсақ АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа мемлекеттерінің кәсіпкерлері қазіргі кезде қайтадан құрылған жұмыс орындарының үштен екісін құрайтынын атап өткен жөн. Жеке сектордың арқасында Қазақстанда да жаппай жұмыссыз қалудың алдын алуға болады, себебі кәсіпкерлер мемлекетке жұмыспен қамтамасыз ету мәселелерін шешуге көмектеседі. Қазіргі таңда азаматтар кәсіпкерлікті нарықтың, өндірістің, ауыл шаруашылығының, яғни, қоғам дамуының қозғаушы күші екенін түсіне бастады. Алыс және жақын шет мемлекеттердің ауылшаруашылық кәсіпкерлігі ел экономикасының өркендеп өсуіне өз үлестерін қосса, кәсіпкерлер керісінше мемлекеттік қолдаудың арқасында гүлденуде.
Қазақстанның ауыл шаруашылық интеграциясы бәсекеге қабілетті халықаралық секторды құру, әлемдік нарықта лайықты орынға ие болуды басты міндет санайды. Әлемдік экономиканың ауыл шаруашылығындағы тәжірибесі Қазақстан үшін қажет. Жаһандану үрдісін жетік зерттеу ауыл шаруашылығын дамытуда құқықтық, әкімшілік, ұйымдастырушылық, экономикалық белестерді жеңуге, халықаралық сыннан сүрінбей өтуге көмектеседі. Мәселен, соңғы жылдары астық өндірудегі алдыңғы қатардағы елдердің ішіндегі АҚШ пен Канаданың рөлі төмендеп, олардың дүниежүзілік нарықтағы үлесі 8 пайызды құраса, керісінше Қазақстан, Ресей және Украинаның үлесі 24 пайызды құрап отыр. Сондықтан осы алдыңғы қатардағы жетістігімізді үдете беруіміз қажет деп санаймыз. Ал күннен күнге жаһанданып жатқан заманда қазіргі қазақстанның ауыл шаруашылығының орыны ерекше маңызға ие болып келеді. Ал ауыл шаруашылығын дамыту барысында көптеген іс - шаралар жасалып жатыр. Солардың бірі Елбасының бастамасымен ашылған жаңа бағдарлама Фермерлік шаруашылықты дамыту (Сыбаға) оны дамыту барысында КазАгро Ұлттық басқару холдингі АҚ - сы фермерлер үшін максималды қолжетімділік шараларында несиелеу талаптарын жетілдіруді іске асыруда. Әсіресе ақшасыз есеп айырысу арқылы жеке қосалқы шаруашылықтарда мал сатып алу бойынша қиындықтарға байланысты қолданыстағы қаржыландыру талаптарымен қарыз алушының өтінімдері бойынша қолдағы бар ақшаға және ақшасыз нысанда несие құралдарын беру көзделген.
2011 жылғы жедел деректер бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің (қызметінің) нақты көлем индексі (НКИ) 126,7% құрады. Өсім 2010 жылмен салыстырғанда өсімдік шаруашылығы өнімі өндірісінің 58,6% - ға ұлғаюына негізделген.
2010 жылмен салыстырғанда қалыптасқан нақты көлем индексіне ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің (қызметінің) үштен бір бөлігін құрайтын жалпы жиналған астықтың көбеюі едәуір дәрежеде ықпал тигізген.
Аграрлық сектордағы табиғи және тиімді шаруашылық нысаны - шаруа (фермер) қожалықтары болып табылады. Осы нысанда өндірісті ұйымдастырудың арнайы биологиялық факторы ескеріліп, жер, су, өсімдіктер мен малдардың өсуі мен дамуына байланысты тиімді жағдайлар жасалуы тиіс.
Ауыл шаруашылығын тиімді жүргiзудiң экономикалық тетiгi, сонымен бiрге еңбекке адамдардың материалдық кызығушылығы және өндiріс өсiмін қамтамасыз етудiң мотивациялық тетiгi ауыл шаруашылық тауар өндiрушiлерiнiң өндірiстiң жаңа жағдайларына бейiмделуi мен тиімдiлiгі туралы талдауға мүмкiндiк бередi. Аумалы -төкпелі замандарды өткеріп, тұрақты экономикаға бет бұру барысында жоғарыда аталған ауыл шаруашылығының маңызы өте зор, кезінде ата - бабаларымыз сондықтан болар осы саланы алдыға қойған, Қазақстандай еліміздің, дархан даламыздың көктеп, үлкен белестерден көрінуіне себепкер болар да осы сала.
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы.
Шаруа қожалығы қызметінің негізгі көрсеткіші болып өнім өндіру және өткізу көлемі қарастырылады. Өнім өндірісі жалпы және тауарлы түрде өлшенеді. 1997 жылғы картоптың жалпы көлемі 497,8 т., көкөністер 250т.
2009 жылғы 1 маусымдағы барлық облыс шаруашылықтарында 100,1 мың бас бұзау, 42,4 мың бас торай, 1058,5 мың бас қозы мен лақ, 27,0 мың бас құлындар алынды.
1 - кесте. Мал азығы дақылдары мен алқаптарының жалпы ауданын есептеу.
Алқаптармен дақылдардың түрлері
Дақылдар өнімділігі
Шаруа қожалығы бойынша
Аудан Жалпы өнім
(Га) көлемі (Ц)
Жалпы аудан
Көп жылдық шөп, пішен (жоңышқа)
200 Ц
6,8 1357,4
6,8
Жем (жүгері, бидай, арпа, сұлы)
25 Ц
9,5 233,8
9,5
Көк азық (1 жылдық және көп жылдық шөп жайылым аты)
20 Ц
209,1 4182,2
209,1
Тамыр түйнектілері,
мал қызылшасы, қант қызылшасы, сәбіз және т.б.
300 Ц
0,6 168
0,6
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізінен ресурстарды қолдану тиімділігімен, төлем қабілеттілік, кәсіпорын тұрақтылығы және ликвидтілігімен өлшенеді. Фермерлік шаруашылықтың негізгі қорытынды эффектісі болып өнімді өткізу көрсеткіші табылады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттың қаншылықты нақты ақшаға айналатынына тәуелді. Кәсіпорын тұрақтылығы тәуелсіздік коэффициенті, қаржылық тұрақтылық коэффициенті, қаржыландыру және инвестициялау коэффициенттеріне тікелей байланысты.
2 - кесте. Жалпы өнім көлемін анықтау ведомісі.
Өнім түрі
Өнім көлемі (Ц)
1 Ц
Өнімнің жалпы құны
(теңге)
Қой еті
50 Ц
60000
3000000
Ірі мүйізді қара мал еті
96 Ц
65000
6240000
Жылқы
12,6 Ц
80000
1008000
3 - кесте. Кәсіпорынның 2007 жылға тұрақтылық коэффициенттері
Көрсеткіш
маңызы
Есептеу формуласы мен мәні
1.Тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент бойынша кәсіпорын қарыз капиталынан қаншалықты тәуелсіз екендігін анықтаймыз.
Жыл басына - 0,7; Жыл аяғына - 0,7.
2.Қаржылық тұрақтылық коэффициенті.
Бұл коэффициент жалпы капиталды меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капитал үлесін сипаттайды.
Жыл басына - ; Жыл аяғына - .
3.Қаржыландыру коэффициенті.
Кәсіпорынның қай саласы өз қаражатынан қаржыландырылатынын көрсетеді.
Жыл басына - 2.3; Жыл аяғына - 2,8.
Қозғалмайтын мүлік, яғни ұзақ мерзімді активтер көрсеткіші 2006 жылы 28,1 пунктке кеміген, 2007 жылы -4.7 пунктке кеміген, 2008 жылы -3.6 пунктке кеміген. Жыл сайын қозғалмайтын мүліктің кему үлесі азайып отырған.
Дебиторлық қарыздар болса, 2006жылы -1.1 пунктке төмендеген, 2007жылы +1.4 пунктке артқан, 2008 жылы +74.9 пунктке артқан. Яғни шаруа қожалығы өз жұмысы барысында жыл өте келе өз өнімдері қарызға беруді ұлғайтқан. Бұл жағдай сенімді клиенттердің пайда болуымен қатар, өнімді өткізуудің бұл арнасын жыл өте келе кеңінен қолданғаны ақиқат.
Дайын өнім өндіру 2006 жылы +4.1 пунтке, 2007 жылы +3.1 пунктке артқан, ал 2008 жылы - 2.3 пунктке кеміген. Шаруа қожалығы өз қызметін жүргізу барысында дайын өнім өндіру көлемін азайтуда. Бұл табиғи, нарықтағы жағдай, техниканың тозуы факторларына байланысты туындайды.
Өндірістік қорлар 2006 жылы +11.3 пунктке артқан, 2007 жылы -1.5 пунктке кеміген, 2008 жылы - 0.2 пунктке кеміген. Яғни өндірістік қорлар жыл сайын азайып отырған.
Өз қаражат көздері 2006 жылы -14.1 пунктке кеміген, 2005 жылы +12.5 пунктке артқан, 2007 жылы -2.7 пунктке кеміген. Өз қаражат көздері алғашқы жылы кеміген, екінші жылы артқан, үшінші жылы кеміген.
Несие берушілермен есеп айырысу 2006 жылы +2.9 пунктке артқан, 2007 жылы +4.3 пунктке артқан, 2008 жылы +2.3 пунктке артқан. Яғни шаруа қожалығы өзінің несие берушілерімен уақытында, дұрыс есеп ацйырысып отырған.
Авансталған капитал 2006 ылы +11.2 пунктке артқан, 2007жылы -16.8 пунктке кеміген, 2008 жылы +0.4 пунктке артқан. Авансталған капитал өз құрамына меншікті капитал мен қарыз капиталын біріктіреді. Олар шаруашылықта туындайтын шығындарды жабу көздері.
4 - кесте. Мал азығы қажеттілігінің есеп ведомісі
№
рс
Мал азығы топтары
Мал басы
Пішен
1 бар
басқа лығы
Жем
1 бар
бас лы
қа ғы
Тамыр түйнектері
1 бар
басқа лығы
Көк азық
1 бар
бас лы
қа ғы
1
Қой барлығы
200
3,0 600
0,4 80
- -
10, 20
0 00
2
Ірі мүйізді қара мал
48
10,0 480
2,3 110,
4
3,5 168
32 15
36
3
Жылқы
22
22,0 154
3,0 21
- -
38 266
4
Барлығы
Σ 1234
Σ 211,
4
Σ 168
Σ 38
02
5
Сақтандыру
қоры
10% 123,4
8% 16,
91
10% 2380,
2
6
Жалпы
қажеттілік
1357,4
228,
31
168
418
2,2
Активтердің жалпы көлемі мен қиын өткізілетін активтер арақатынасын анықтаған жөн. Бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы ликвидтіліктің төмендеуіне әкеліп соғады. Алайда баланс көрсеткіштері бойынша төмен ликвидті активтердің өсуі материалдық құндылықтарды сатып алудағы ҚҚС-ның өсуінен туындаған, өнімнің қоймада жатып қалуынан немесе уақытында өткізілмегеннен емес. Сол себептен кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдағанда, төмен ливидтілікті ескермеуге болады. Шаруашылық қызметін талдай келе, келесідей тұжырым жасауға болады. Шаруашылық жүргізудегі табыстылық деңгейі жыл өте келе төмендеуге ұшыраған. Ол бірқатар қаржылық көрсеткіштер негізінде дәлелденді.
5 - кесте. Шаруа қожалығының активтері туралы жалпы мәліметтер.
Шаруа қожалығының активтері
01.01.06ж.
31.12.06ж.
Жыл бойына өзгерістер.
Мың.тг
Ағымдағы активтер өлшеміне пайызбен
Мың.тг
Ағымдағы активтер өлшеміне пайызбен
Мың.тг
пункт. (гр.4 - гр.2)
А
1
2
3
4
5
6
1. Өндірістік қорлар
361.0
22.0
1677.6
30.1
1316.6
8.2
А
1
2
3
4
5
6
2.Аяқталмаған өндіріс
0.0
0.0
0
0.0
0.0
0.0
3. Дайын өнім
94.8
5.8
541.9
9.7
447.1
4.0
4.Алдағы период шығындары
1.0
0.1
3.3
0.1
2.3
0.0
5. Дебиторлық қарыз
186.9
11.4
256.7
4.6
69.8
-6.8
6.Ақша қаражаттары
147.6
9.0
448.7
8.1
301.1
-0.9
7.Барлық қиын өткізілетін активтер
63.4
3.9
446.3
8.0
382.9
4.2
8. Жалпы ағымдағы активтер
1644.2
100.0
5570.2
100.0
3926.0
0.0
II. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы.
Бәсекелестік іс - әрекет фермер өндірісінің сапалы болуына ықпал етеді. Фермер өз өнімін шығарып, нарықта оның тез өтуін бақылайды, басқа тауарлармен сапасы жөнінен бәсекеге түседі. Әрбір фермер өз тауарын ұсына отырып, нарықта бәсекелестік ортаны туғызады.
Бәсеке нарық субъектілерінің тепе - теңдік құқықтағы тауарды пайдалы өткізу үшін өзара экономикалық жарысын көрсетеді немесе қаржыны өте пайдалы жұмсау. Бәсекенің болмауы монополизмге алып барады. Нарық субъектілері көп болса бәсеке тиімді жүреді.
Фермер нарықта өзінің ұсынғандай тауар ассортиментінің көбеюі барысында, бәсекелестерінен асып түсу үшін тауарға жаңа бір қасиет немесе жаңа бір түрімен жарнама жасап, өз тауарының жоғары сапалы болуына, бәсекелесіне қарағанда мол пайда алуына ұмтылуы керек. Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін жоғары сапалы тауар өндіруі тиіс. Бәсекелестік ортада сұраныс пен ұсыныспен қатар, баға да жүреді. Сол себептен фермерге өз өнімдеріне деген бағаны тағайындауды да ретке қою керек. Сонымен қатар, өнім өндіруде тиімділік пен өтімділік деңгейін арттырған жөн. Ол үшін ең алдымен жаңа техника мен технологияларды сатып алу, өндірілетін өнімді терең зерттеп жаңа түрлерін шығару, яғни инновацияны қолдану, нарық сегменттері мен тұтынушылардың қажеттіліктерін ескеру қажет.Фермер малға жем - шөп беру рационын талдаған кезде тек физикалық қажеттіліктерін ғана емес, сондай - ақ жем - шөп дайындауда өз өндірісін ұйымдастыруы тиіс.
Шаруа (фермер) қожалығы сақтандыру туралы қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жалға алынған және жеке меншiк өндiрiс құрал - жабдықтарын, сондай - ақ ауыл шаруашылық дақылдарының егiсiн (екпелерiн), көпжылдық екпелердi, шығарған өнiмдерiн, шикiзатты, материалдарды жойылуы немесе зақымдануы жағдайынан сақтандыруды жүзеге асырады.
Аграрлық бизнесті дамытуда үлкен үлес қосатын шаруа қожалықтарының Қазақстан келешегінде алатын орны зор. Болашақта шаруа қожалықтары экологиялық таза азық - түлік өндірісі - дем алатын орындар қызметі - табиғатты және ландшафттарды сақтау жүйесінде негізгі буын болып табылады. Ол үшін агро өнеркәсіпті Қазақстан территориясында тиімді дамыту қажет. Дүниежүзілік экономиканы жаһандандыру жағдайындағы агроөнеркәсіптік бағдарлама елімізді азық-түлікпен қамтамасыз етіп, оны қауіпсіздендіруге бағытталған. Елімізде өндірілген ауылшаруашылық өнімдерінің бәсекелестік қабілеттілігі болу үшін аграрлық саланың тұрақты дамуын қамтамасыз ету қажет.
Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту экономиканың басқа салаларына қарағанлда өте күрделі және сан қырлы болып табылады. Ол төмендегідей объективті жағдайларға байланысты:
Ауыл шаруашылығы - азық - түлік өнімдерінің негізгі көзі, сондықтан бұл саладағы келеңсіз жағдайлар халықтың өмір сүру деңгейіне тікелей әсер етеді. Сонымен бірге ауыл шаруашылық өнімдері ұзақ сақтауға келмейді. Ауыл шаруашылық өндірісі толығымен адамға тәуелсіз табиғи жағдайларда жүргізіледі, сондықтан ол тұрақсыздыққа бейім болады;
Материалдық өндіріс саласы ретіндегі ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық үрдісі биологиялық және тірі организмдермен тығыз байланыста болады. Баспасөз беттерінде жарияланған ғылыми еңбектерге сүйене отырып, шаруа қожалығы өндірісін тұрақты дамыту ұғымына келесідей анықтама беруге болады: ол сыртқы табиғи және оларға тәуелді ішкі факторлар әсерлерімен байланысты түрлі жағдайларда, қол жеткен егіншілік деңгейінде және сұранысқа сәйкес келетін, ауа райының қалыпты жағдайында өндірілген өнім деңгейінен минималды ауытқитын, сапалы және шығындары төмен өнім өндіруге мүмкіндік беретін экономикалық жүйені сипаттайды.
Аграрлық өндірісті тұрақты дамыту - көп қырлы жұмыс және оның әр түрлі факторлары бар. Оның ішінде негізгілері - табиғи, материалдық - техникалық, ғылыми -аграрлық зерттеулердің даму деңгейі және экономикалық факторлар. Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамытудың факторлар жүйесінің негізін ең алдымен жер ресурстары құрайды. В.Петти айтқандай, жер барлық байлықтың өлшемі. Ол тек сапалық қасиеттерімен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге оның материалдық негізі болып табылады. Жер - табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы ретінде басқа да табиғи-биологиялық факторлармен өзара сәйкестікте пайдаланылады. Жерді басқа ресурстарға (еңбек пен капитал) қарағанда қайта қалпына келтіру өте қиын, сондықтан оны тиімді пайдалану қажет.
Жоғарғы өнімділікке тек топырақтың құнарлылығын көтеретін ғылыми негізделген шаралар кешенін орнату арқылы және жерді тиімді пайдалану негізінде ғана қол жеткізуге болады. Демек, ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамытудың маңызды факторы топырақтың құнарлылығын көтеру немесе қайта қалпына келтіру болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауындатопырақтың құнарлылығын көтеру және сапалы бидайдың әлемдік өндірушісі ретіндегі еліміздің экономикалық әлеуетін сақтап қалуға көңіл бөлген, өйткені бидай еліміздің экономикасы мен ауылды тұрақты дамытудың басты факторларының бірі болып саналады. Сонымен бірге елбасы топырақ құнарлылығын көтеру мен оны болашақ ұрпақ үшін сақтап қалуға шақырады. Алайда, соңғы онжылдықта жер экстенсивті түрде пайдаланылады, интенсивті технология заман талаптарына жауап бермеді. Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту факторларының бірі - саланы техникалық құрал - жабдықтармен қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасы саяси және экономикалық құрылысында жүріп жатқан реформалық процестер жер қатынастарының түбегейлі өзгеруін, мемлекеттің бақылауымен жер реформасының жүргізілуінің керектігін көрсетіп, 2003 жылы Жер кодексі қабылданды. Жаңа жер кодексінің бұдан бұрынғы Жер туралы Заңнан негізгі өзгешелігі - ауыл шаруашылық жеріне жекеменшік енгізу.
Шағын агробизнесті қолдаудың нарықтық инфрақұрылымы ауылдық бизнестің белсенділігін арттыруға ықпалын тигізетін маңызды буыны. Сәйкес, 2002 жылдан бастап саланы дамытуды тиімді реттеу мен агробизнестің ұлттық жүйесін қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін аграрлық өнеркәсіпте ақпараттық-маркетингтік жүйені құру ұйымдастырылды. Елімізде бекітілген индустриялық - инновациялық даму стратегиясына сәйкес ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістің үлесі ЖІӨ - де 2015 жылға 2000 жылмен салыстырғанда он еседен астамға дейін өсіру, яғни ғылым - өндіріс - рынок циклының, нақты және қаржы секторының бұрынғыдан тиімді байланысын орнықтырудың аса маңызды міндеті қойылды.
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев елімізде үдемелі индустриялық - инновациялық дамуды жүзеге асыру жөнінде нақты тапсырмалар беріп, осы маңызды шараны үнемі бақылауда ұстап келеді. Инновация - жаңарту, жаңалық енгізу деген мағынаны білдіреді. Елбасының осы бағыттағы идеясы негізсіз де емес.
Қазақстан соңғы жылдары экономикалық тұрғыдан қарағанда айтарлықтай дамып, қомақты әлеуетімен жаңа онжылдыққа нақ қадам басты. Бұл жетістіктер Дүниежүзілік банктің өткен жылғы есебінде атап көрсетіліп, ол еліміздің бизнес мүдделерін қолдау тұрғысындағы реформалардың көшбасшысы болғанын мойындаған болатын.
Елбасы Нұр-Отан ХДП - ның ХІІ съезінде күні бүгінге дейін жиналған барлық салалық бағдарламаларды сараптап, елдің экономикалық дамуы бойынша басымдықтары қазіргі заманға сай жаңаландыру, үдемелі әртараптандыру және инновациялық индустрияландыру бағытында жұмылдыруға тапсырма берді. Сонымен қатар, Президентіміз Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында ел дамуының алдағы он жылдығындағы стратегиялық бағыттары мен мақсаттарын анық көрсеткен болатын. Тек үдемелі индустрияландыру, инновациялар мен еңбек өндірісінің қарқындап өсуі Қазақстанның көшбасшылық жолындағы берік негізі бола алады.
5 ірі, 7 шағын жоба несиелендіруге ұсынылады.Осыған орай, қаржылық ұйым өкілдері ауданымыздағы шаруа қожалықтары жетекшілері, ауыл шаруашылығы құрылымдары басшылары, селолық округ әкімдері қатысқан дөңгелек үстел басындағы әңгіме де саланы инновация, үдемелі индустрияландыру бағытындағы ортақ проблемаларды бірлесіп шешуге арналды. Мәжілісті аудан әкімінің орынбасары Е.Жаңабаев жүргізіп отырды. Аудандық ауыл шаруашылығы бөлімінің бастығы Қ.Сисенғалиев қысқаша хабарлама жасады.
Ауданда өндіріске жаңа технологияларды енгізу, жылыжайлар мен қоймалар санын арттыру бағытында жұмыстар жүргізілуде. Ауданның Райхан, АтырауАгроөнімдері шаруа қожалықтары облыста алғашқылардың бірі болып егістіктерді, жылыжайлар мен жеміс ағаштарын тамшылатып суару технологиясы бойынша өсіруді жүзеге асырды.
Осы технология бойынша Райхан шаруа қожалығы 75 гектар егістігімен 400 шаршы метрлік жылыжайды, 5 гектар жеміс ағаштарын, ал АтырауАгроөнімдері шаруа қожалығы 114 гектар жеміс ағаштары мен 15 гектар жүзімді суарып, өнімді ауданның орта көрсеткішінен 2 - 3 есе жоғары алып жүр. Аудан тұрғындарын жыл бойы тұрақты сапалы егіс өнімдерімен қамтамасыз етуде өнім сақтайтын қоймалардың маңызы зор. Азық - түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде аудан шаруашылықтарында сыйымдылығы 3650 тонналық 6 жарамды қоймаларда жыл сайын 2000 - 2500 тоннадай өнімдері сақталып, қыс, көктем айларында тұрғындарға сатылып келеді. Сонымен қатар, ауданда Первомайский ЖШС, Райхан, Раушан, Дастан, Кеніш, Ким, АтырауАгроөнімдері шаруа қожалықтарындағы жылыжайлар маусымдық жұмыс жасап, көкөніспен ерте қамтамасыз етуге үлес қосуда. Өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерін шикізат күйінде өткізбей, оларды өңдеп, сапасын жақсартып, сақтау мерзімін ұзарту жөнінде мемлекет тарапынан тапсырмалар болып, осы бағытта жұмыстар атқарылуда. Ауданның Первомайский ЖШС өздері өндірген сиыр сүтін пакетке құйып өткізуді бірнеше жылдан бері іске асырып келеді. Бұдан басқа, 2009 жылы құрылған Махамбет селолық тұтынушылар кооперативі шағын сүт цехын іске қосқанымен, өнім өткізу мәселесін шеше алмағандықтан қазір тоқтап тұр. Біздің ауданда мал, егін өнімдерін өңдеу бағытында мол мүмкіндіктер болса да, істі батыл қолға алып жатқан шаруашылық басшыларын, кәсіпкерлерді көре алмаудамыз. Ауыл шаруашылығы өндірісіне жаңалықтар енгізу, жалпы агроөнеркәсіп кешенін дамыту - жобалардан басталатыны белгілі. Осы бағытта аудан бойынша 5 ірі, 7 шағын несие арқылы жүзеге асыруға мүмкіндігі бар деп есептелетін жобалар анықталды.
Анықталған ірі жобалар:
1.Райхан шаруа қожалығының 500 бастың мүйізді ірі қара малды бордақылау алаңы;
2.Раушан шаруа қожалығының көкөніс өндеу цехы, жылыжай және көкөніс қоймасын салу;
3.Сарытоғай Агро ЛТД ЖШС - нің 2 га жылыжайын салу;
4.Измағамбетов тоған шаруашылығын дамыту;
5.Жеке кәсіпкер Дютмағамбетов мал сою, тері өңдеу цехтарын салу және асыл тұқымды малдар алу.
Шағын жобалардың 5 - і мал шаруашылығына, 1- і мал азығын өсіруге, 1 - і жеміс ағашын егуге бағытталған.
Жобалардың іске асуы үшін құжаттарын сапалы жасақтап, несие беретін мекемелермен тығыз байланыста болып, үнемі айналысу қажет екенін айтуға тиіспіз.
Ауыл шаруашылығы саласын жедел дамытып, агроөнеркәсіпті кешенде өнімділікті кем дегенде екі есеге арттыру Елбасының тапсырмасы болғандықтан, осы саланың еңбеккерлері әрбір іске жауапкершілікпен қарап, білім деңгейімізді көтеріп, жаңалық атаулыны өндіріске енгізу шарасын алуымыз керек.
Аудан әкімдігі мен ауыл шаруашылығы бірігіп ұйымдастырған дөңгелек үстелге қатысып отырған Аграрлық несие корпорациясы АҚ Атырау филиалының директоры Т.Мамырбаев ортаға тасталған тақырыпты одан әрі тарқата түсті. Оның айтуынша, ауыл шаруашылығында ет бағытындағы сиыр малының басын көбейту мақсатында үстіміздегі жылы Үкімет қабылдаған Сыбаға мемлекеттік бағдарламасы қарапайым шаруалар үшін тиімділігімен, қолжетімділігімен ерекшеленеді. Алты пайыздық үстемемен 7 жыл мерзімге берілетін несиенің ең төменгі мөлшері 8,5 млн. теңгеден 30 млн. теңгеге дейін. Ол алдымен материалдық - техникалық базасы берік, яғни мал қорасы, мал өрісі, жемшөбі, су көзі бар бұрыннан заңды түрде тіркеліп, жұмыс жасап келе жатқан шаруа қожалықтарына беріледі. Несие алушыларға қойылатын шарт: алатын несие мөлшерінің 50 пайызы шаруагерлердің өзінен шығуы керек. Нақтырақ айтқанда, 25 бас асыл тұқымды бұқа, не қашар сатып алу үшін бұрыннан иелігіңізде соншама, яғни 25 бас мүйізді ірі қараңыз болуы керек. Сондай - ақ несие алушының қаржылық қоры, төлем тұрақтылығы ескеріледі. Несие алушының бюджетке, немесе басқа да қаржылық ұйымдарға бережағы болмауы тиіс. Тағы бір ескеретін жайт, несие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе____________________________ _______________________________2
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы _______________________4
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы ___________________8
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы________________________ ______________________________12
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы___________________________ __15
ІІІ. Сызба бөлім______________________________ _____________________25
Қорытынды__________________________ ____________________________27
Қолданылған әдебиеттер_________________________ _________________31
Кіріспе
Ауыл шаруашылығына арналған жерлерді өнімін өндіру мен, сондай - ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі шаруа (фермер) қожалығы деп аталады.
Шаруа (фермер) қожалығының мүшелері ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған, балалар (қыздар), ата - аналар және басқа да жақын туыстар болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай нысандарда болуы мүмкін:
- кәсіпкерлік қызмет бірлескен, ортақ меншік басына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
- өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
- бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізделген, жалпы үлестік меншік базасында жай серіктестікнысанында ұйымдастырылған фермер қожалығы;
18 жасқа толған Қазақстан Республикасы іс - әрекетке қабілетті кез - келген азаматтар шаруа (фермер) қожалығының басшысы бола алады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы ұйымар мен, азаматтар мен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста, оның мүдделерін білдіреді және заңмен тиім салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады.
Ауырған немесе ұзақ уақыт орнында болмаған жағдайда шаруа (фермер) қожалығының басшысы шаруашылық мүшелерінің біріне өз қызметін атқаруға уәкілеттік бере алады.
Шаруа (фемер) қожалығының басшысы ауысқан жағдайда оның мүшелері қожалықты тіркеген органға бір туралы, ортақ өтініш беріп хабарлайды. Құқық мұрагері атына жер туралы заңдарға сәйкес жер пайдалану құқығына мемлекеттік акт беріледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары - өзінің жеке меншігіндегі немесе жалға алынған мүлік пен жер учаскесі негізінде ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірумен, өңдеумен және сатумен айналысатын дербес жан ұялық бірлестік. Алғашқы шаруа қожалықтарын КОКП райкомдарының тапсырмасы бойынша совхоз директорлары құрды.
Шаруа (фермер) қожалық секторының қалыптасуы едәуір тез жүрді. 1991 жылдан 2001 жылдар аралығындағы 10 жылда шаруа (фермер) қожалықтар саны 2480 - нен 122425 - ке дейін, яғни 50 есе, ал шаруа (фермер) қожалықтар жері 1,6 млн - нан 30,6 млн. га. дейін, яғни 19 есе өскен.
2001 жылы шаруа (фермер) қожалықтар үлесі ҚР - ның ауыл шаруашылыққа арналған жер көлемінің 33,7 %, ал 2002 жылы 36,6 % - н құрады.
Қазақстан - ірі мемлекет, оның табиғи және экономикалық жағдайлары әртүрлі. Сондықтан шаруа қожалықтарының дамуы да әркелкі қалыптасады. Кей жерлерде олар көптеп шоғырланса, енді бір жерлерде сирек орналасқан, көлем жағынан да әртүрлі, әртүрлі мамандандырылған, және т.б. Бүкіл Қазақстан 5 географиялық аймаққа бөлінеді: Солтүстік, Орталық, Оңтүстік, Батыс және Шығыс.
Жериеленудің жалпы саны ішінен шаруа (фермер) кожалықтарының үлесі Қазақстанның барлық аймақтарында басымырақ болып келеді және орта есеппен алғанда Солтүстік Қазақстанда - 88%, Батыс Қазақстанда - 88%, Орталықта - 92%, Оңтүстікте - 93%, Шығыс Қазақстанда - 95% құрайды. Ал ауылшаруашылығына арналған жер көлемі мен шаруа (фермер) қожалықтары көлемі үлестерінің бір-бірінен айырмашылығы көбірек. Бұл көрсеткіш Солтүстік Қазақстан бойынша - 24%, Батыс Қазақстанда - 27%, Орталықта - 60%, Оңтүстік Қазақстанда - 14%, Шығыста 54%. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының орташа көлемі мен Қазақстан аймақтарындағы заңды тұлғалардың мемлекеттік емес ауыл шаруашылығының орташа көлемі арасында да айырмашылық көп. Бұл көрсеткіштердің шамасы: Солтүстік Қазақстанда - 422 және 9680 га, Батыста - 1130 және 20700 га, Орталық Қазақстанда - 1710 және 13000 га, Оңтүстікте - 78 және 6520, ал Шығыста - 451 және 7371 га.
Шаруа (фермер) қожалықтары бір - бірінен жер пайдалану мөлшерімен, жерлердің құнарлығымен, ауыл шаруашылыққа тигізетін пайдасымен, мамандандырылуымен, және т.б. мен ерекшеленеді.
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін алғысы келетін азаматтар жерді пайдалануға беру құқығы бар жергілікті атқарушы органға жер пайдалану құқығын беру туралы өтініш жасайды.
Жер (шартты жер) үлесіне құқығы бар азаматтар жергілікті атқарушы органға және өздері құрамынан бөлініп шығатын ауыл шаруашылығы ұйымына өтініш жасайды.
Өтініште сұрап отырған жер учаскесінің тұрған жері, шаруа (фермер) қожалығының құрамы, жер (шартты жер) үлесінің саны, олардың жалпы көлемі, балл - гектармен бағалануы көрсетіледі.
Аталған шаруашылықтың басшысы мен мүшелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер пайдалану құқығын беру туралы өтінішке қол қояды.
Өтінішке ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы, жер (шартты жер) үлесіне (олар бар болса) құқығы туралы куәліктердің және қосымша жер (шартты жер) үлесін алу үшін жасалған шарттардың көшірмелері, шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі жұмыс тәжірибесін растайтын еңбек кітапшасынан көшірме не тиісті білімі туралы немесе арнаулы дайындықтан өткені (жер (шартты жер) үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін) туралы құжат қоса тіркеледі.
Жергілікті атқарушы орган өтініш берілген күннен бастап бір айдан кешіктірмей жерге орналастыру жобасы негізінде жер пайдалану құқығын беру туралы шешім қабылдайды.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін ауыл шаруашылығы ұйымының жер пайдалануынан жер (шартты жер) есебіне жер учаскесін берген кезде өтініш берілген күннен бастап он күн мерзім ішінде жер (шартты жер) үлесі иелерінің немесе олардың өкілдерінің жиналысы өтуге тиіс, ол жер учаскесінің орналасқан жері туралы хаттамамен рәсімделетін шешім қабылдайды.
Жер (шартты жер) үлесі иелерінің немесе олардың өкілдерінің кемінде 50 проценті қол қойған хаттама жергілікті атқарушы органға беріледі және жер (шартты жер) есебіне жер пайдалану құқығын беру туралы шешім қабылдау үшін негіз болып табылады.
Жер учаскесін беру мүмкін болмаған жағдайда жергілікті атқарушы органның шешімімен дәлелді бас тарту жасалады, оның көшірмесі өтініш берушіге шешім қабылданған соң жеті күн мерзім ішінде табыс етіледі. Жер учаскесін беруден бас тартуға сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскесіне жер пайдалану құқығын беру туралы жергілікті атқарушы органның шешіміне сәйкес жерде жер учаскесінің шекараларын белгілеу және жер пайдалану құқығына құжат беру жүргізіледі.
Жерде жер учаскесінің шекараларын белгілеу, шаруа (фермер) қожалығының жер пайдалану құқығына құжаттар дайындау мен беруді жерге орналастыру қызметі бюджет қаржысы есебінен жүзеге асырады.
Әрбір жер учаскесіне берілген, тұрақты жер пайдалануға арналған акт (уақытша жер пайдалану туралы шарт) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен шаруа (фермер) қожалығының басшысына беріледі.
I . Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының даму жағдайы.
Шаруа (фермер) қожалығының жер пайдалану құқығы
III-тарау. Шаруа (фермер) қожалығы қызметiнiң негiздерiҚР 29.12.03 ж. N 512-II 1-бап өзгертілді (бұр. қара)жерді пайдалану -- қоғамдағы адамдар мен әлеуметтік топтар арасында қалыптасқан әлеуметтік және экономикалық қарым - қатынастар формаларының бірі. Оның жүйесі мен түрлері өндірістік қатынастардың тарихи дамуы мен ауысуына байланысты өзгеріп отырады. Жерді сол қоғамда қабылданған заңдарға сәйкес пайдаланады. Қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы (егінші, мал бағушы тайпалардың бөлініп шығуы) және осыған байланысты отырықшылыққа көшу алдымен рулардың, тайпалардың және қауымдардың арасында, содан соң жеке жанұялардың арасында жер бөлінісін туғызды. Мұның өзі жерді пайдаланудың тұрақты формаларының құрылуына әкелді. Егістік жер, қауым меншігіне қалғанымен, әр егінші өзіне пайдалануға берілген егістікті өз күшімен өңдейтіндей етуі үшін қауым мүшелерінің арасында жер дүркін - дүркін қайта бөліске салынып тұрды. Қазақстанның табиғи - климаттық ерекшеліктеріне қарай жер әр түрлі дәрежеде, көбінесе, егіншілік,жайылымдықтар мен шабындықтар үшін пайдаланылады. Ол үшін жерді құнарландыру мәселесін қолға алып, жер байлығын мал өсіру мен егіншілікте тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Натуралдық аграрлық өндірістен тауарлыққа көшкенде, меншік формасы шешуші шарт болып табылмайды. Жерге жеке меншік, өндірістің басқа факторларына жеке меншіктен көп кейін қалыптасқан және осы күнге дейін ол жетекші рөл атқармайды. Көп елдерде жерге меншік ұлттық деңгейде болып отыр және жоғарғы меншік иесі мемлекет болып табылады. Шығыс, Африка, Көне Азия, Америка, Ресей халықтары аграрлық экономиканың әмбебап кезеңінен өткен. Бұларда жерді пайдалануға негізделген, ауыл шаруашылық егістік қауымының мемлекеттік жүйесі қалыптасқан. Экономикалық теорияда осы болмыс азиялық өндіріс тәсілі деп аталады. Германдар, франктер, кельттер жерді жергілікті тайпалардан күшпен алып, оған жеке меншік орнатқан. Осы халықтарда индивидуалдық қауымдар, жерге жеке меншік болуына және оны жалға алуға (аренда -- иемденудің бір формасы) негізделген.
Экономиканың өте маңызды саласы бола тұра Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы шамалы уақыт бұрын республика үшін ұлттық табыстың 40 пайызын құраған, айтарлығы елдің жұмысқа қабілетті тұрғындарының 30 пайызы экономиканың дәл осы саласында қызмет еткен. Ауыл шаруашылығының қарқынды дамуы мемлекеттің ауқатты және мемлекет азаматтарының өмір деңгейінің өсуіне тікелей себепші десек болады.
Тарихқа бір сәт үңілсек қазақ халқының өмірі және ауқаттылығы экономиканың осы саласымен тығыз байланысты екенін және қазақ халқының тарихыда ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту оның қызмет саласында алдыңғы орында болғанын байқауға болады. Қазақ халқының күнделікті өміріне және даму барысына араласа отырып, ауыл шаруашылығы өндірісі күнделікті өмірдің ажырамас бір бөлігі болады және қай кезде болмасын ауыл шаруашылығы қатынастарын оңтайлы құқықтық реттеу қажеттілігін туындатады. Аталған мәселе өз шешімін революцияға дейінгі Қазақстанда мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы сияқты ауыл шаруашылығының маңызды салаларын дамыту кеңестік кезеңдегідей сұрапыл емес қазақ халқының қолданыстағы құқықтық нормаларына сәйкес сонымен қатар Қасым, Есім, Тәуке сияқты хандардың және дала демократиясының басқа да басқарушыларының толлыққанды құқықтық реттеуінде болған. Аталған нормативтік құқықтық актілер қазақ халқының барлық қызмет салаларын қамтыған, соның ішіне ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысты мәселелерді де айтып кетсек болады.
Қазақстан экономикасының аграрлық секторы саласындағы кәсіпкерлік, нақтырақ айтсақ, шаруа қожалықтарын ұйымдастыру және жүргізу біздің қоғам үшін жаңа және арнайы құбылыс. Мұндай шаруашылықтардың туындауына құқықтық негіз деп мемлекетте қабылданған нормативті құқықтық актілерді айсақ болады. Экономиканың аграрлық секторындағы кәсіпкерлердің әлеуметтік тобын қалыптастыруға бастау болған шаруа фермерлерінің құқықтық жағдайын алғашқы рет анықтаған Қазақ КСР - ның Қазақ КСР ауыл шаруашылығы туралы 1990 жылғы 21 мамырда қабылданған Заңы. Меншіктің жеке нысанның пайдаланатын шағын жоғары тауарлы шаруаларды, сондай - ақ реформа логикасы бойынша ауыл шаруашылығы өндірісінде тиімділіктің артуында көрінуі тиіс аграрлық секторды жан - жақты ету үшін және бекіту үшін оларға көп көңіл аударылады.
Республикамыз тәуелсіздік алған жылдары шаруа (фермер) қожалығы мүлкінің құқықтық жағдайын анықтайтын заңдардың дамуы бірнеше кезеңдерді қамтиды. 1990 жылдың 21 - ші мамырында Қазақ ССР - нің Қазақ ССР - нің шаруа қожалықтары туралы Заңы қабылданды, одан кейін, 1990 жылдың 28 - ші қыркүйегінде Қазақ ССР Министрлер Кеңесі мен Қазақстан республикалық кәсіподақтар Кеңесінің Шаруа қожалығындағы еңбек туралы үлгі шарттарды және шаруа қожалығындағы еңбек туралы үлгі шарттарды жасасу тәртібін бекіту туралы атты Қаулысы қабылданды.
Нарық шаруашылығының дамуына жерге жеке меншік осылай әсер етеді деп кесіп айтуға болмайды. Жердің тауар айналымына енгізілуі, оны басқа ресурс тәрізді сатып алуға мүмкіндік береді. Аграрлық нарықтың дамуына жердің сатып алу-сатылуы өте жаман ықпал етеді - жермен айналысу қиынға түседі. Жерге жеке меншіктің болуы, аграрлық экономиканы капитализациялауға кедергі болады: ол капиталдың еркін ағымына шек қояды.
Жердің меншік иесі өзінің жерінде капитал қолданған үшін ақы төлеуді талап етеді. Бұл кәсіпкердің табысын төмендетеді. Нарық экономикасы тұңғыш рет Нидерландияда қалыптасқаны бекер емес -- бұл елде барлық жер дәстүрлі түрде мемлекет меншігінде болған. Бүгін нарық экономикасы жоғары дамыған көп елдерде жер мемлекет меншігінде болып отыр.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары тәжірибеде жалдамалы жұмыскерлердің еңбегін пайдаланады, осының нәтижесінде азаматтар өздерінің еңбекке жарамдылығын есепке ала отырып, ақылы негізде жұмыс орындарын құрады. Шағын кәсіпкерлікті экономиканың маңызды секторы ретінде көрсететін бірқатар арнайы ерекшеліктері бар: ол мемлекеттің қолдауымен қоғамға тиімді экономикалық, саяси және әлеуметтік шешімдерге қол жеткізу мүмкіндігі. Ал оның әлеуметтік нәтижелері ол - шағын кәсіпкерлік халықтың жұмыспен қамтамасыз етілу шешімдеріне жетуге себебін тигізетіндігінде. Шаруашылықтардың қарқынды түрде өсуімен сипатталатын фермерлік шаруашылықтың дамуының бірінші кезеңі болып жаңа кезеңнің фермерлік шаруашылықтарды ұйымдастырушылығын нығайтуды рационализациялаумен алмастыру.
Шаруа (фермерлік) қожалықтарының дамуын ауыл шаруашылығын реформалау жағдайларында ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз етуді кеңейтуге әсерін беретін бағыттар қатарына қосуға болады. Сондықтан мемлекет тарапынан оны қолдау аграрлық салада да еңбек нарығын қалыптастыру және реттеудің маңызды талаптары болып табылады. Шағын кәсіпкерлікті ерекшелейтін басымшылықтардың біріне келесілерді келтірсек болады: ғылыми - техникалық прогреске байланысты ірі ұйымдардан жұмыстан шығарылған жұмыскерлерге тиімді жағдайлар жасау; өндіріске технологиялық және басқа да ерекшеліктеріне байланысты пайдаланылмайтын жұмыс күшінің резервтерін тарту (зейнеткерлер, мүгедектер, үй шаруасындағы әйелдер және т.б.); жеке жұмыскерлердің мүмкіндіктерін, білімін және еңбек ептілігін әлдеқайда толық және тиімді пайдалану. Аталған басымшылықтардың барлығын шаруа (фермерлік) қожалықтарға жатқызуға болады.
Қазіргі жағдайда фермер арнайы білімі және дайындығы бар жұмыскерлерді қажет етеді: ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру, жануарларды күте алатын, күрделі ауыр шаруашылығы техникасын басқара алатын және т.б. Алайда фермерлер де белгілі сипаттарға ие болуы тиіс. Нарықтық жағдайда адамдардың әлеуметтік қамтамасыз етілуіне гарант болатын дәл сол кәсіпкер. Шетелдік тәжірибеге жүгінетін болсақ АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа мемлекеттерінің кәсіпкерлері қазіргі кезде қайтадан құрылған жұмыс орындарының үштен екісін құрайтынын атап өткен жөн. Жеке сектордың арқасында Қазақстанда да жаппай жұмыссыз қалудың алдын алуға болады, себебі кәсіпкерлер мемлекетке жұмыспен қамтамасыз ету мәселелерін шешуге көмектеседі. Қазіргі таңда азаматтар кәсіпкерлікті нарықтың, өндірістің, ауыл шаруашылығының, яғни, қоғам дамуының қозғаушы күші екенін түсіне бастады. Алыс және жақын шет мемлекеттердің ауылшаруашылық кәсіпкерлігі ел экономикасының өркендеп өсуіне өз үлестерін қосса, кәсіпкерлер керісінше мемлекеттік қолдаудың арқасында гүлденуде.
Қазақстанның ауыл шаруашылық интеграциясы бәсекеге қабілетті халықаралық секторды құру, әлемдік нарықта лайықты орынға ие болуды басты міндет санайды. Әлемдік экономиканың ауыл шаруашылығындағы тәжірибесі Қазақстан үшін қажет. Жаһандану үрдісін жетік зерттеу ауыл шаруашылығын дамытуда құқықтық, әкімшілік, ұйымдастырушылық, экономикалық белестерді жеңуге, халықаралық сыннан сүрінбей өтуге көмектеседі. Мәселен, соңғы жылдары астық өндірудегі алдыңғы қатардағы елдердің ішіндегі АҚШ пен Канаданың рөлі төмендеп, олардың дүниежүзілік нарықтағы үлесі 8 пайызды құраса, керісінше Қазақстан, Ресей және Украинаның үлесі 24 пайызды құрап отыр. Сондықтан осы алдыңғы қатардағы жетістігімізді үдете беруіміз қажет деп санаймыз. Ал күннен күнге жаһанданып жатқан заманда қазіргі қазақстанның ауыл шаруашылығының орыны ерекше маңызға ие болып келеді. Ал ауыл шаруашылығын дамыту барысында көптеген іс - шаралар жасалып жатыр. Солардың бірі Елбасының бастамасымен ашылған жаңа бағдарлама Фермерлік шаруашылықты дамыту (Сыбаға) оны дамыту барысында КазАгро Ұлттық басқару холдингі АҚ - сы фермерлер үшін максималды қолжетімділік шараларында несиелеу талаптарын жетілдіруді іске асыруда. Әсіресе ақшасыз есеп айырысу арқылы жеке қосалқы шаруашылықтарда мал сатып алу бойынша қиындықтарға байланысты қолданыстағы қаржыландыру талаптарымен қарыз алушының өтінімдері бойынша қолдағы бар ақшаға және ақшасыз нысанда несие құралдарын беру көзделген.
2011 жылғы жедел деректер бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің (қызметінің) нақты көлем индексі (НКИ) 126,7% құрады. Өсім 2010 жылмен салыстырғанда өсімдік шаруашылығы өнімі өндірісінің 58,6% - ға ұлғаюына негізделген.
2010 жылмен салыстырғанда қалыптасқан нақты көлем индексіне ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің (қызметінің) үштен бір бөлігін құрайтын жалпы жиналған астықтың көбеюі едәуір дәрежеде ықпал тигізген.
Аграрлық сектордағы табиғи және тиімді шаруашылық нысаны - шаруа (фермер) қожалықтары болып табылады. Осы нысанда өндірісті ұйымдастырудың арнайы биологиялық факторы ескеріліп, жер, су, өсімдіктер мен малдардың өсуі мен дамуына байланысты тиімді жағдайлар жасалуы тиіс.
Ауыл шаруашылығын тиімді жүргiзудiң экономикалық тетiгi, сонымен бiрге еңбекке адамдардың материалдық кызығушылығы және өндiріс өсiмін қамтамасыз етудiң мотивациялық тетiгi ауыл шаруашылық тауар өндiрушiлерiнiң өндірiстiң жаңа жағдайларына бейiмделуi мен тиімдiлiгі туралы талдауға мүмкiндiк бередi. Аумалы -төкпелі замандарды өткеріп, тұрақты экономикаға бет бұру барысында жоғарыда аталған ауыл шаруашылығының маңызы өте зор, кезінде ата - бабаларымыз сондықтан болар осы саланы алдыға қойған, Қазақстандай еліміздің, дархан даламыздың көктеп, үлкен белестерден көрінуіне себепкер болар да осы сала.
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының қаржылық жағдайы.
Шаруа қожалығы қызметінің негізгі көрсеткіші болып өнім өндіру және өткізу көлемі қарастырылады. Өнім өндірісі жалпы және тауарлы түрде өлшенеді. 1997 жылғы картоптың жалпы көлемі 497,8 т., көкөністер 250т.
2009 жылғы 1 маусымдағы барлық облыс шаруашылықтарында 100,1 мың бас бұзау, 42,4 мың бас торай, 1058,5 мың бас қозы мен лақ, 27,0 мың бас құлындар алынды.
1 - кесте. Мал азығы дақылдары мен алқаптарының жалпы ауданын есептеу.
Алқаптармен дақылдардың түрлері
Дақылдар өнімділігі
Шаруа қожалығы бойынша
Аудан Жалпы өнім
(Га) көлемі (Ц)
Жалпы аудан
Көп жылдық шөп, пішен (жоңышқа)
200 Ц
6,8 1357,4
6,8
Жем (жүгері, бидай, арпа, сұлы)
25 Ц
9,5 233,8
9,5
Көк азық (1 жылдық және көп жылдық шөп жайылым аты)
20 Ц
209,1 4182,2
209,1
Тамыр түйнектілері,
мал қызылшасы, қант қызылшасы, сәбіз және т.б.
300 Ц
0,6 168
0,6
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізінен ресурстарды қолдану тиімділігімен, төлем қабілеттілік, кәсіпорын тұрақтылығы және ликвидтілігімен өлшенеді. Фермерлік шаруашылықтың негізгі қорытынды эффектісі болып өнімді өткізу көрсеткіші табылады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттың қаншылықты нақты ақшаға айналатынына тәуелді. Кәсіпорын тұрақтылығы тәуелсіздік коэффициенті, қаржылық тұрақтылық коэффициенті, қаржыландыру және инвестициялау коэффициенттеріне тікелей байланысты.
2 - кесте. Жалпы өнім көлемін анықтау ведомісі.
Өнім түрі
Өнім көлемі (Ц)
1 Ц
Өнімнің жалпы құны
(теңге)
Қой еті
50 Ц
60000
3000000
Ірі мүйізді қара мал еті
96 Ц
65000
6240000
Жылқы
12,6 Ц
80000
1008000
3 - кесте. Кәсіпорынның 2007 жылға тұрақтылық коэффициенттері
Көрсеткіш
маңызы
Есептеу формуласы мен мәні
1.Тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент бойынша кәсіпорын қарыз капиталынан қаншалықты тәуелсіз екендігін анықтаймыз.
Жыл басына - 0,7; Жыл аяғына - 0,7.
2.Қаржылық тұрақтылық коэффициенті.
Бұл коэффициент жалпы капиталды меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капитал үлесін сипаттайды.
Жыл басына - ; Жыл аяғына - .
3.Қаржыландыру коэффициенті.
Кәсіпорынның қай саласы өз қаражатынан қаржыландырылатынын көрсетеді.
Жыл басына - 2.3; Жыл аяғына - 2,8.
Қозғалмайтын мүлік, яғни ұзақ мерзімді активтер көрсеткіші 2006 жылы 28,1 пунктке кеміген, 2007 жылы -4.7 пунктке кеміген, 2008 жылы -3.6 пунктке кеміген. Жыл сайын қозғалмайтын мүліктің кему үлесі азайып отырған.
Дебиторлық қарыздар болса, 2006жылы -1.1 пунктке төмендеген, 2007жылы +1.4 пунктке артқан, 2008 жылы +74.9 пунктке артқан. Яғни шаруа қожалығы өз жұмысы барысында жыл өте келе өз өнімдері қарызға беруді ұлғайтқан. Бұл жағдай сенімді клиенттердің пайда болуымен қатар, өнімді өткізуудің бұл арнасын жыл өте келе кеңінен қолданғаны ақиқат.
Дайын өнім өндіру 2006 жылы +4.1 пунтке, 2007 жылы +3.1 пунктке артқан, ал 2008 жылы - 2.3 пунктке кеміген. Шаруа қожалығы өз қызметін жүргізу барысында дайын өнім өндіру көлемін азайтуда. Бұл табиғи, нарықтағы жағдай, техниканың тозуы факторларына байланысты туындайды.
Өндірістік қорлар 2006 жылы +11.3 пунктке артқан, 2007 жылы -1.5 пунктке кеміген, 2008 жылы - 0.2 пунктке кеміген. Яғни өндірістік қорлар жыл сайын азайып отырған.
Өз қаражат көздері 2006 жылы -14.1 пунктке кеміген, 2005 жылы +12.5 пунктке артқан, 2007 жылы -2.7 пунктке кеміген. Өз қаражат көздері алғашқы жылы кеміген, екінші жылы артқан, үшінші жылы кеміген.
Несие берушілермен есеп айырысу 2006 жылы +2.9 пунктке артқан, 2007 жылы +4.3 пунктке артқан, 2008 жылы +2.3 пунктке артқан. Яғни шаруа қожалығы өзінің несие берушілерімен уақытында, дұрыс есеп ацйырысып отырған.
Авансталған капитал 2006 ылы +11.2 пунктке артқан, 2007жылы -16.8 пунктке кеміген, 2008 жылы +0.4 пунктке артқан. Авансталған капитал өз құрамына меншікті капитал мен қарыз капиталын біріктіреді. Олар шаруашылықта туындайтын шығындарды жабу көздері.
4 - кесте. Мал азығы қажеттілігінің есеп ведомісі
№
рс
Мал азығы топтары
Мал басы
Пішен
1 бар
басқа лығы
Жем
1 бар
бас лы
қа ғы
Тамыр түйнектері
1 бар
басқа лығы
Көк азық
1 бар
бас лы
қа ғы
1
Қой барлығы
200
3,0 600
0,4 80
- -
10, 20
0 00
2
Ірі мүйізді қара мал
48
10,0 480
2,3 110,
4
3,5 168
32 15
36
3
Жылқы
22
22,0 154
3,0 21
- -
38 266
4
Барлығы
Σ 1234
Σ 211,
4
Σ 168
Σ 38
02
5
Сақтандыру
қоры
10% 123,4
8% 16,
91
10% 2380,
2
6
Жалпы
қажеттілік
1357,4
228,
31
168
418
2,2
Активтердің жалпы көлемі мен қиын өткізілетін активтер арақатынасын анықтаған жөн. Бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы ликвидтіліктің төмендеуіне әкеліп соғады. Алайда баланс көрсеткіштері бойынша төмен ликвидті активтердің өсуі материалдық құндылықтарды сатып алудағы ҚҚС-ның өсуінен туындаған, өнімнің қоймада жатып қалуынан немесе уақытында өткізілмегеннен емес. Сол себептен кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдағанда, төмен ливидтілікті ескермеуге болады. Шаруашылық қызметін талдай келе, келесідей тұжырым жасауға болады. Шаруашылық жүргізудегі табыстылық деңгейі жыл өте келе төмендеуге ұшыраған. Ол бірқатар қаржылық көрсеткіштер негізінде дәлелденді.
5 - кесте. Шаруа қожалығының активтері туралы жалпы мәліметтер.
Шаруа қожалығының активтері
01.01.06ж.
31.12.06ж.
Жыл бойына өзгерістер.
Мың.тг
Ағымдағы активтер өлшеміне пайызбен
Мың.тг
Ағымдағы активтер өлшеміне пайызбен
Мың.тг
пункт. (гр.4 - гр.2)
А
1
2
3
4
5
6
1. Өндірістік қорлар
361.0
22.0
1677.6
30.1
1316.6
8.2
А
1
2
3
4
5
6
2.Аяқталмаған өндіріс
0.0
0.0
0
0.0
0.0
0.0
3. Дайын өнім
94.8
5.8
541.9
9.7
447.1
4.0
4.Алдағы период шығындары
1.0
0.1
3.3
0.1
2.3
0.0
5. Дебиторлық қарыз
186.9
11.4
256.7
4.6
69.8
-6.8
6.Ақша қаражаттары
147.6
9.0
448.7
8.1
301.1
-0.9
7.Барлық қиын өткізілетін активтер
63.4
3.9
446.3
8.0
382.9
4.2
8. Жалпы ағымдағы активтер
1644.2
100.0
5570.2
100.0
3926.0
0.0
II. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының бәсекелестік қабілеті және даму тенденциясы.
Бәсекелестік іс - әрекет фермер өндірісінің сапалы болуына ықпал етеді. Фермер өз өнімін шығарып, нарықта оның тез өтуін бақылайды, басқа тауарлармен сапасы жөнінен бәсекеге түседі. Әрбір фермер өз тауарын ұсына отырып, нарықта бәсекелестік ортаны туғызады.
Бәсеке нарық субъектілерінің тепе - теңдік құқықтағы тауарды пайдалы өткізу үшін өзара экономикалық жарысын көрсетеді немесе қаржыны өте пайдалы жұмсау. Бәсекенің болмауы монополизмге алып барады. Нарық субъектілері көп болса бәсеке тиімді жүреді.
Фермер нарықта өзінің ұсынғандай тауар ассортиментінің көбеюі барысында, бәсекелестерінен асып түсу үшін тауарға жаңа бір қасиет немесе жаңа бір түрімен жарнама жасап, өз тауарының жоғары сапалы болуына, бәсекелесіне қарағанда мол пайда алуына ұмтылуы керек. Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін жоғары сапалы тауар өндіруі тиіс. Бәсекелестік ортада сұраныс пен ұсыныспен қатар, баға да жүреді. Сол себептен фермерге өз өнімдеріне деген бағаны тағайындауды да ретке қою керек. Сонымен қатар, өнім өндіруде тиімділік пен өтімділік деңгейін арттырған жөн. Ол үшін ең алдымен жаңа техника мен технологияларды сатып алу, өндірілетін өнімді терең зерттеп жаңа түрлерін шығару, яғни инновацияны қолдану, нарық сегменттері мен тұтынушылардың қажеттіліктерін ескеру қажет.Фермер малға жем - шөп беру рационын талдаған кезде тек физикалық қажеттіліктерін ғана емес, сондай - ақ жем - шөп дайындауда өз өндірісін ұйымдастыруы тиіс.
Шаруа (фермер) қожалығы сақтандыру туралы қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жалға алынған және жеке меншiк өндiрiс құрал - жабдықтарын, сондай - ақ ауыл шаруашылық дақылдарының егiсiн (екпелерiн), көпжылдық екпелердi, шығарған өнiмдерiн, шикiзатты, материалдарды жойылуы немесе зақымдануы жағдайынан сақтандыруды жүзеге асырады.
Аграрлық бизнесті дамытуда үлкен үлес қосатын шаруа қожалықтарының Қазақстан келешегінде алатын орны зор. Болашақта шаруа қожалықтары экологиялық таза азық - түлік өндірісі - дем алатын орындар қызметі - табиғатты және ландшафттарды сақтау жүйесінде негізгі буын болып табылады. Ол үшін агро өнеркәсіпті Қазақстан территориясында тиімді дамыту қажет. Дүниежүзілік экономиканы жаһандандыру жағдайындағы агроөнеркәсіптік бағдарлама елімізді азық-түлікпен қамтамасыз етіп, оны қауіпсіздендіруге бағытталған. Елімізде өндірілген ауылшаруашылық өнімдерінің бәсекелестік қабілеттілігі болу үшін аграрлық саланың тұрақты дамуын қамтамасыз ету қажет.
Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту экономиканың басқа салаларына қарағанлда өте күрделі және сан қырлы болып табылады. Ол төмендегідей объективті жағдайларға байланысты:
Ауыл шаруашылығы - азық - түлік өнімдерінің негізгі көзі, сондықтан бұл саладағы келеңсіз жағдайлар халықтың өмір сүру деңгейіне тікелей әсер етеді. Сонымен бірге ауыл шаруашылық өнімдері ұзақ сақтауға келмейді. Ауыл шаруашылық өндірісі толығымен адамға тәуелсіз табиғи жағдайларда жүргізіледі, сондықтан ол тұрақсыздыққа бейім болады;
Материалдық өндіріс саласы ретіндегі ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық үрдісі биологиялық және тірі организмдермен тығыз байланыста болады. Баспасөз беттерінде жарияланған ғылыми еңбектерге сүйене отырып, шаруа қожалығы өндірісін тұрақты дамыту ұғымына келесідей анықтама беруге болады: ол сыртқы табиғи және оларға тәуелді ішкі факторлар әсерлерімен байланысты түрлі жағдайларда, қол жеткен егіншілік деңгейінде және сұранысқа сәйкес келетін, ауа райының қалыпты жағдайында өндірілген өнім деңгейінен минималды ауытқитын, сапалы және шығындары төмен өнім өндіруге мүмкіндік беретін экономикалық жүйені сипаттайды.
Аграрлық өндірісті тұрақты дамыту - көп қырлы жұмыс және оның әр түрлі факторлары бар. Оның ішінде негізгілері - табиғи, материалдық - техникалық, ғылыми -аграрлық зерттеулердің даму деңгейі және экономикалық факторлар. Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамытудың факторлар жүйесінің негізін ең алдымен жер ресурстары құрайды. В.Петти айтқандай, жер барлық байлықтың өлшемі. Ол тек сапалық қасиеттерімен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге оның материалдық негізі болып табылады. Жер - табиғи ресурс және негізгі өндіріс құралы ретінде басқа да табиғи-биологиялық факторлармен өзара сәйкестікте пайдаланылады. Жерді басқа ресурстарға (еңбек пен капитал) қарағанда қайта қалпына келтіру өте қиын, сондықтан оны тиімді пайдалану қажет.
Жоғарғы өнімділікке тек топырақтың құнарлылығын көтеретін ғылыми негізделген шаралар кешенін орнату арқылы және жерді тиімді пайдалану негізінде ғана қол жеткізуге болады. Демек, ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамытудың маңызды факторы топырақтың құнарлылығын көтеру немесе қайта қалпына келтіру болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауындатопырақтың құнарлылығын көтеру және сапалы бидайдың әлемдік өндірушісі ретіндегі еліміздің экономикалық әлеуетін сақтап қалуға көңіл бөлген, өйткені бидай еліміздің экономикасы мен ауылды тұрақты дамытудың басты факторларының бірі болып саналады. Сонымен бірге елбасы топырақ құнарлылығын көтеру мен оны болашақ ұрпақ үшін сақтап қалуға шақырады. Алайда, соңғы онжылдықта жер экстенсивті түрде пайдаланылады, интенсивті технология заман талаптарына жауап бермеді. Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту факторларының бірі - саланы техникалық құрал - жабдықтармен қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасы саяси және экономикалық құрылысында жүріп жатқан реформалық процестер жер қатынастарының түбегейлі өзгеруін, мемлекеттің бақылауымен жер реформасының жүргізілуінің керектігін көрсетіп, 2003 жылы Жер кодексі қабылданды. Жаңа жер кодексінің бұдан бұрынғы Жер туралы Заңнан негізгі өзгешелігі - ауыл шаруашылық жеріне жекеменшік енгізу.
Шағын агробизнесті қолдаудың нарықтық инфрақұрылымы ауылдық бизнестің белсенділігін арттыруға ықпалын тигізетін маңызды буыны. Сәйкес, 2002 жылдан бастап саланы дамытуды тиімді реттеу мен агробизнестің ұлттық жүйесін қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін аграрлық өнеркәсіпте ақпараттық-маркетингтік жүйені құру ұйымдастырылды. Елімізде бекітілген индустриялық - инновациялық даму стратегиясына сәйкес ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістің үлесі ЖІӨ - де 2015 жылға 2000 жылмен салыстырғанда он еседен астамға дейін өсіру, яғни ғылым - өндіріс - рынок циклының, нақты және қаржы секторының бұрынғыдан тиімді байланысын орнықтырудың аса маңызды міндеті қойылды.
2.2. Атыраудағы жетекші шаруа қожалығы.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев елімізде үдемелі индустриялық - инновациялық дамуды жүзеге асыру жөнінде нақты тапсырмалар беріп, осы маңызды шараны үнемі бақылауда ұстап келеді. Инновация - жаңарту, жаңалық енгізу деген мағынаны білдіреді. Елбасының осы бағыттағы идеясы негізсіз де емес.
Қазақстан соңғы жылдары экономикалық тұрғыдан қарағанда айтарлықтай дамып, қомақты әлеуетімен жаңа онжылдыққа нақ қадам басты. Бұл жетістіктер Дүниежүзілік банктің өткен жылғы есебінде атап көрсетіліп, ол еліміздің бизнес мүдделерін қолдау тұрғысындағы реформалардың көшбасшысы болғанын мойындаған болатын.
Елбасы Нұр-Отан ХДП - ның ХІІ съезінде күні бүгінге дейін жиналған барлық салалық бағдарламаларды сараптап, елдің экономикалық дамуы бойынша басымдықтары қазіргі заманға сай жаңаландыру, үдемелі әртараптандыру және инновациялық индустрияландыру бағытында жұмылдыруға тапсырма берді. Сонымен қатар, Президентіміз Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында ел дамуының алдағы он жылдығындағы стратегиялық бағыттары мен мақсаттарын анық көрсеткен болатын. Тек үдемелі индустрияландыру, инновациялар мен еңбек өндірісінің қарқындап өсуі Қазақстанның көшбасшылық жолындағы берік негізі бола алады.
5 ірі, 7 шағын жоба несиелендіруге ұсынылады.Осыған орай, қаржылық ұйым өкілдері ауданымыздағы шаруа қожалықтары жетекшілері, ауыл шаруашылығы құрылымдары басшылары, селолық округ әкімдері қатысқан дөңгелек үстел басындағы әңгіме де саланы инновация, үдемелі индустрияландыру бағытындағы ортақ проблемаларды бірлесіп шешуге арналды. Мәжілісті аудан әкімінің орынбасары Е.Жаңабаев жүргізіп отырды. Аудандық ауыл шаруашылығы бөлімінің бастығы Қ.Сисенғалиев қысқаша хабарлама жасады.
Ауданда өндіріске жаңа технологияларды енгізу, жылыжайлар мен қоймалар санын арттыру бағытында жұмыстар жүргізілуде. Ауданның Райхан, АтырауАгроөнімдері шаруа қожалықтары облыста алғашқылардың бірі болып егістіктерді, жылыжайлар мен жеміс ағаштарын тамшылатып суару технологиясы бойынша өсіруді жүзеге асырды.
Осы технология бойынша Райхан шаруа қожалығы 75 гектар егістігімен 400 шаршы метрлік жылыжайды, 5 гектар жеміс ағаштарын, ал АтырауАгроөнімдері шаруа қожалығы 114 гектар жеміс ағаштары мен 15 гектар жүзімді суарып, өнімді ауданның орта көрсеткішінен 2 - 3 есе жоғары алып жүр. Аудан тұрғындарын жыл бойы тұрақты сапалы егіс өнімдерімен қамтамасыз етуде өнім сақтайтын қоймалардың маңызы зор. Азық - түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде аудан шаруашылықтарында сыйымдылығы 3650 тонналық 6 жарамды қоймаларда жыл сайын 2000 - 2500 тоннадай өнімдері сақталып, қыс, көктем айларында тұрғындарға сатылып келеді. Сонымен қатар, ауданда Первомайский ЖШС, Райхан, Раушан, Дастан, Кеніш, Ким, АтырауАгроөнімдері шаруа қожалықтарындағы жылыжайлар маусымдық жұмыс жасап, көкөніспен ерте қамтамасыз етуге үлес қосуда. Өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерін шикізат күйінде өткізбей, оларды өңдеп, сапасын жақсартып, сақтау мерзімін ұзарту жөнінде мемлекет тарапынан тапсырмалар болып, осы бағытта жұмыстар атқарылуда. Ауданның Первомайский ЖШС өздері өндірген сиыр сүтін пакетке құйып өткізуді бірнеше жылдан бері іске асырып келеді. Бұдан басқа, 2009 жылы құрылған Махамбет селолық тұтынушылар кооперативі шағын сүт цехын іске қосқанымен, өнім өткізу мәселесін шеше алмағандықтан қазір тоқтап тұр. Біздің ауданда мал, егін өнімдерін өңдеу бағытында мол мүмкіндіктер болса да, істі батыл қолға алып жатқан шаруашылық басшыларын, кәсіпкерлерді көре алмаудамыз. Ауыл шаруашылығы өндірісіне жаңалықтар енгізу, жалпы агроөнеркәсіп кешенін дамыту - жобалардан басталатыны белгілі. Осы бағытта аудан бойынша 5 ірі, 7 шағын несие арқылы жүзеге асыруға мүмкіндігі бар деп есептелетін жобалар анықталды.
Анықталған ірі жобалар:
1.Райхан шаруа қожалығының 500 бастың мүйізді ірі қара малды бордақылау алаңы;
2.Раушан шаруа қожалығының көкөніс өндеу цехы, жылыжай және көкөніс қоймасын салу;
3.Сарытоғай Агро ЛТД ЖШС - нің 2 га жылыжайын салу;
4.Измағамбетов тоған шаруашылығын дамыту;
5.Жеке кәсіпкер Дютмағамбетов мал сою, тері өңдеу цехтарын салу және асыл тұқымды малдар алу.
Шағын жобалардың 5 - і мал шаруашылығына, 1- і мал азығын өсіруге, 1 - і жеміс ағашын егуге бағытталған.
Жобалардың іске асуы үшін құжаттарын сапалы жасақтап, несие беретін мекемелермен тығыз байланыста болып, үнемі айналысу қажет екенін айтуға тиіспіз.
Ауыл шаруашылығы саласын жедел дамытып, агроөнеркәсіпті кешенде өнімділікті кем дегенде екі есеге арттыру Елбасының тапсырмасы болғандықтан, осы саланың еңбеккерлері әрбір іске жауапкершілікпен қарап, білім деңгейімізді көтеріп, жаңалық атаулыны өндіріске енгізу шарасын алуымыз керек.
Аудан әкімдігі мен ауыл шаруашылығы бірігіп ұйымдастырған дөңгелек үстелге қатысып отырған Аграрлық несие корпорациясы АҚ Атырау филиалының директоры Т.Мамырбаев ортаға тасталған тақырыпты одан әрі тарқата түсті. Оның айтуынша, ауыл шаруашылығында ет бағытындағы сиыр малының басын көбейту мақсатында үстіміздегі жылы Үкімет қабылдаған Сыбаға мемлекеттік бағдарламасы қарапайым шаруалар үшін тиімділігімен, қолжетімділігімен ерекшеленеді. Алты пайыздық үстемемен 7 жыл мерзімге берілетін несиенің ең төменгі мөлшері 8,5 млн. теңгеден 30 млн. теңгеге дейін. Ол алдымен материалдық - техникалық базасы берік, яғни мал қорасы, мал өрісі, жемшөбі, су көзі бар бұрыннан заңды түрде тіркеліп, жұмыс жасап келе жатқан шаруа қожалықтарына беріледі. Несие алушыларға қойылатын шарт: алатын несие мөлшерінің 50 пайызы шаруагерлердің өзінен шығуы керек. Нақтырақ айтқанда, 25 бас асыл тұқымды бұқа, не қашар сатып алу үшін бұрыннан иелігіңізде соншама, яғни 25 бас мүйізді ірі қараңыз болуы керек. Сондай - ақ несие алушының қаржылық қоры, төлем тұрақтылығы ескеріледі. Несие алушының бюджетке, немесе басқа да қаржылық ұйымдарға бережағы болмауы тиіс. Тағы бір ескеретін жайт, несие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz