Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің даму жағдайы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы ... ... ... ... ... 6
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы ... ... ... ... ... ..14
1.3. Шаруа қожалығының тиімділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының жерін жобалау ... ... ... ... ... ... 22
2.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерін бағалау жолы ... ... ... ... ...25
ІІІ. Сызба бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы ... ... ... ... ... 6
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы ... ... ... ... ... ..14
1.3. Шаруа қожалығының тиімділігін арттыру ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының жерін жобалау ... ... ... ... ... ... 22
2.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерін бағалау жолы ... ... ... ... ...25
ІІІ. Сызба бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Шағын бизнес - нарықтық экономиканың маңызды элементі, онсыз мемлекет жан -жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы ұлттық өнімнің құрылымы мен сапасын анықтайды. Шағын бизнес әсіресе ауыл шаруашылық салаларында кең көлемде дамыған. Тәуелсіз еліміздің аграрлық реформаны жүзеге асыру барысында шағын кәсіпкерлік маңызды мәселелерінің бipi болып табылады. Қазақстан Республикасында «2003 - 2005 жылдарды ауылды көтеру жылдары» деп белгіленіп, жүзеге асырылған мемлекеттік бағдарламаларда аграрлық саладағы шағын бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру, ішкі және сыртқы нарықта оның бәсекеге қабілеттілігін көтеру және тағы сол сияқты өзекті мәселелер қарастырылды. Қазіргі кезде шағын бизнес бәсекелестікке қабілеті бар аграрлық өндірістік құрылымдардың бір бөлігіне айналып және еліміздегі экономикалық үрдістердің белсенді қатысушысы болып табылады. Ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің негізгі формалары – шаруа (фермер) қожалықтар және жұртшылық шаруашылықтар. Соңғы 2006 - 2009 жылдары ауыл шаруашылығының жалпы өнімдерінің ішінде шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтарының үлесі 73 пайызды құрайды. Дегенмен, өркениетті кезеңдегі шағын бизнестің маңызы мен ондағы өндіріс қарқындылығын арттыру барысына әліде қажетті мән берілмейді. Оның көптеген мәселелері күні бүгінге дейін өз деңгейіндегі ғылыми және практикалық шешімдерін таппай отыр.
Ауылдық елді мекендерді дамыту тек қана ауыл шаруашылығын өркендету емес, одан әлдеқайда кең ұғымды, яғни ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар кешенінің дамуын көздейді. Ауылдың тұрмысын жақсарту олардың тұрақты өндірісін және әлеуметтік сала мен қоршаған ортадағы жетістіктерін жақсарту арқылы мүмкін болады.
Рыноктік қатынастар жағдайында тәуелсіз мемлекет тұрғысынан аталған мәселелерді шешудің басты жолы - еркін шаруашылық жүргізу, шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында өндірісті икемді ұйымдастыру және кооперация мен интеграцияның алуан түрлі формаларын игеру, инновация мен прогрессивті технологияларды кеңінен қолдану мәселелері зерттеу тақырыбының өзектілігін көтере түседі. Осы жерде Елбасының «түрі жеке меншік, мазмұны ұжымдық шаруашылықтар күш біріктіргенде ғана тығырықтан шыға аламыз» деген сөзі ой салады. Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіп кешенін дамытуды мемлекеттік қолдаудың тұтастай жүйесі қалыптасып келеді. Оның ұйымдық – құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздері «Агроөнеркәсіп кешенін және ауыл аумақтарын дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» ҚР - ның заңында (2005ж.) нақты қарастырылған. Алайда мемлекеттік қолдау көбінесе бәсекелестік қабілеті жоғары, қайтарымы бар орта және ірі кәсіпорындарды қамтиды. Елдегі көп көлемде тараған шағын бизнес, әсіресе шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтары бұл көмектен көбінесе қалыс қалуда. Рыноктің мүмкіндігі экономикалық тұрақтылық пен макроэкономикалық тепе-теңдікті ұстап тұруда шектеулі болғандықтан, аграрлық секторда шағын бизнестің тұрақты дамуы үшін мемлекеттік қолдаудың жан – жақты бағыттарын жетілдіруді талап етеді.
Шағын бизнестің теориялық және практикалық мәселелеріне әлемдік экономикалық әдебиеттерде ерекше көңіл бөлініп, ғалымдар: Р. Кантильон, Н. Бауде, Ж.Б. Сэй, Дж. Кларк, К. Маркс, Й. Шумпетер, А.П. Дракер және т.б. айтарлықтай үлес қосқан. ТМД
Ауылдық елді мекендерді дамыту тек қана ауыл шаруашылығын өркендету емес, одан әлдеқайда кең ұғымды, яғни ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар кешенінің дамуын көздейді. Ауылдың тұрмысын жақсарту олардың тұрақты өндірісін және әлеуметтік сала мен қоршаған ортадағы жетістіктерін жақсарту арқылы мүмкін болады.
Рыноктік қатынастар жағдайында тәуелсіз мемлекет тұрғысынан аталған мәселелерді шешудің басты жолы - еркін шаруашылық жүргізу, шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында өндірісті икемді ұйымдастыру және кооперация мен интеграцияның алуан түрлі формаларын игеру, инновация мен прогрессивті технологияларды кеңінен қолдану мәселелері зерттеу тақырыбының өзектілігін көтере түседі. Осы жерде Елбасының «түрі жеке меншік, мазмұны ұжымдық шаруашылықтар күш біріктіргенде ғана тығырықтан шыға аламыз» деген сөзі ой салады. Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіп кешенін дамытуды мемлекеттік қолдаудың тұтастай жүйесі қалыптасып келеді. Оның ұйымдық – құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздері «Агроөнеркәсіп кешенін және ауыл аумақтарын дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» ҚР - ның заңында (2005ж.) нақты қарастырылған. Алайда мемлекеттік қолдау көбінесе бәсекелестік қабілеті жоғары, қайтарымы бар орта және ірі кәсіпорындарды қамтиды. Елдегі көп көлемде тараған шағын бизнес, әсіресе шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтары бұл көмектен көбінесе қалыс қалуда. Рыноктің мүмкіндігі экономикалық тұрақтылық пен макроэкономикалық тепе-теңдікті ұстап тұруда шектеулі болғандықтан, аграрлық секторда шағын бизнестің тұрақты дамуы үшін мемлекеттік қолдаудың жан – жақты бағыттарын жетілдіруді талап етеді.
Шағын бизнестің теориялық және практикалық мәселелеріне әлемдік экономикалық әдебиеттерде ерекше көңіл бөлініп, ғалымдар: Р. Кантильон, Н. Бауде, Ж.Б. Сэй, Дж. Кларк, К. Маркс, Й. Шумпетер, А.П. Дракер және т.б. айтарлықтай үлес қосқан. ТМД
1. Жетпісбаев Б. «Аграрное права РК». Данекер, 2002.
2. Жаркенова С.Б. «Правовое регулирование трудовых отношений в крестьянских (фермерских) хозяйствах» Автореф. дис. канд. юрид. наук:12.00.05
3. ҚР Жер Кодексі. 2003ж, 20 маусым, - Алматы: Баспа, 2009.
4. ҚР Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы «Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану жөніндегі 2005 - 2008 жж. арналған бағдарламасы».
5. ҚР Үкіметінің «Ауыл шаруашылығының 2010 жылға дейінгі даму стратегиясын бекіту туралы» 1997 жылы 27 желтоқсанда қабылданған қаулысы.
6. Еркінбаева Л.Қ.Айғаринова Г.Т. Қазақстан Республикасының Жер құқығы. Оқу құралы. - Алматы, 2010.
7. Хаджиев А.Х. Земельное право Республики Казахстан. Общая часть: Учебное пособие. – Алматы, 2001.
8. Культелеев С.Т. «Аграрное право». – Алматы, 2005.
9. Дегтярев И.В. Земельный кадастр. - М.Колос, 1979.
10. Земельное законодательство республики Казахстан. Сб. нормативно - правовых актов (с комментариями) - Алматы: Жети жаргы, 1998.
11.Подольский Л.И. Научные основы оценки земель. «Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана, Ж. НИЦ «Бастау» Алматы, 1997.с.29 - 36.
12. Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - Сб. нормативно -правовых актов. - Алматы: Жети жаргы, 1998.-с. 139 - 152.
13. Руководящие принципы управления земельными ресурсами. - Европейская экономическая комиссия. ООН.- Нью - Йорк, Женева, 1996.
14. Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. - Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
15. Есполов Т.И.Сейфуллин Ж.Т. Управление земельными ресурсами. - Алматы.: КазНАУ, 2004.
2. Жаркенова С.Б. «Правовое регулирование трудовых отношений в крестьянских (фермерских) хозяйствах» Автореф. дис. канд. юрид. наук:12.00.05
3. ҚР Жер Кодексі. 2003ж, 20 маусым, - Алматы: Баспа, 2009.
4. ҚР Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы «Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді ұтымды пайдалану жөніндегі 2005 - 2008 жж. арналған бағдарламасы».
5. ҚР Үкіметінің «Ауыл шаруашылығының 2010 жылға дейінгі даму стратегиясын бекіту туралы» 1997 жылы 27 желтоқсанда қабылданған қаулысы.
6. Еркінбаева Л.Қ.Айғаринова Г.Т. Қазақстан Республикасының Жер құқығы. Оқу құралы. - Алматы, 2010.
7. Хаджиев А.Х. Земельное право Республики Казахстан. Общая часть: Учебное пособие. – Алматы, 2001.
8. Культелеев С.Т. «Аграрное право». – Алматы, 2005.
9. Дегтярев И.В. Земельный кадастр. - М.Колос, 1979.
10. Земельное законодательство республики Казахстан. Сб. нормативно - правовых актов (с комментариями) - Алматы: Жети жаргы, 1998.
11.Подольский Л.И. Научные основы оценки земель. «Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана, Ж. НИЦ «Бастау» Алматы, 1997.с.29 - 36.
12. Порядок ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан. Земельное законодательство Республики Казахстан - Сб. нормативно -правовых актов. - Алматы: Жети жаргы, 1998.-с. 139 - 152.
13. Руководящие принципы управления земельными ресурсами. - Европейская экономическая комиссия. ООН.- Нью - Йорк, Женева, 1996.
14. Сейфуллин Ж.Т. Земельный кадастр Казахстана. - Алматы.: КазНИИЭОАПК, 2000.
15. Есполов Т.И.Сейфуллин Ж.Т. Управление земельными ресурсами. - Алматы.: КазНАУ, 2004.
Кіріспе____________________________ ________________________________2
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы____________________5
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы______________________13
1.3. Шаруа қожалығының тиімділігін арттыру____________________________ 20
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының жерін жобалау________________________22
2.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерін бағалау жолы___________________25
ІІІ. Сызба бөлім______________________________ ______________________31
Қорытынды__________________________ _____________________________33
Қолданылған әдебиеттер_________________________ __________________36
Кіріспе
Шағын бизнес - нарықтық экономиканың маңызды элементі, онсыз мемлекет жан -жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы ұлттық өнімнің құрылымы мен сапасын анықтайды. Шағын бизнес әсіресе ауыл шаруашылық салаларында кең көлемде дамыған. Тәуелсіз еліміздің аграрлық реформаны жүзеге асыру барысында шағын кәсіпкерлік маңызды мәселелерінің бipi болып табылады. Қазақстан Республикасында 2003 - 2005 жылдарды ауылды көтеру жылдары деп белгіленіп, жүзеге асырылған мемлекеттік бағдарламаларда аграрлық саладағы шағын бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру, ішкі және сыртқы нарықта оның бәсекеге қабілеттілігін көтеру және тағы сол сияқты өзекті мәселелер қарастырылды. Қазіргі кезде шағын бизнес бәсекелестікке қабілеті бар аграрлық өндірістік құрылымдардың бір бөлігіне айналып және еліміздегі экономикалық үрдістердің белсенді қатысушысы болып табылады. Ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің негізгі формалары - шаруа (фермер) қожалықтар және жұртшылық шаруашылықтар. Соңғы 2006 - 2009 жылдары ауыл шаруашылығының жалпы өнімдерінің ішінде шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтарының үлесі 73 пайызды құрайды. Дегенмен, өркениетті кезеңдегі шағын бизнестің маңызы мен ондағы өндіріс қарқындылығын арттыру барысына әліде қажетті мән берілмейді. Оның көптеген мәселелері күні бүгінге дейін өз деңгейіндегі ғылыми және практикалық шешімдерін таппай отыр.
Ауылдық елді мекендерді дамыту тек қана ауыл шаруашылығын өркендету емес, одан әлдеқайда кең ұғымды, яғни ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар кешенінің дамуын көздейді. Ауылдың тұрмысын жақсарту олардың тұрақты өндірісін және әлеуметтік сала мен қоршаған ортадағы жетістіктерін жақсарту арқылы мүмкін болады.
Рыноктік қатынастар жағдайында тәуелсіз мемлекет тұрғысынан аталған мәселелерді шешудің басты жолы - еркін шаруашылық жүргізу, шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында өндірісті икемді ұйымдастыру және кооперация мен интеграцияның алуан түрлі формаларын игеру, инновация мен прогрессивті технологияларды кеңінен қолдану мәселелері зерттеу тақырыбының өзектілігін көтере түседі. Осы жерде Елбасының түрі жеке меншік, мазмұны ұжымдық шаруашылықтар күш біріктіргенде ғана тығырықтан шыға аламыз деген сөзі ой салады. Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіп кешенін дамытуды мемлекеттік қолдаудың тұтастай жүйесі қалыптасып келеді. Оның ұйымдық - құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздері Агроөнеркәсіп кешенін және ауыл аумақтарын дамытуды мемлекеттік реттеу туралы ҚР - ның заңында (2005ж.) нақты қарастырылған. Алайда мемлекеттік қолдау көбінесе бәсекелестік қабілеті жоғары, қайтарымы бар орта және ірі кәсіпорындарды қамтиды. Елдегі көп көлемде тараған шағын бизнес, әсіресе шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтары бұл көмектен көбінесе қалыс қалуда. Рыноктің мүмкіндігі экономикалық тұрақтылық пен макроэкономикалық тепе-теңдікті ұстап тұруда шектеулі болғандықтан, аграрлық секторда шағын бизнестің тұрақты дамуы үшін мемлекеттік қолдаудың жан - жақты бағыттарын жетілдіруді талап етеді.
Шағын бизнестің теориялық және практикалық мәселелеріне әлемдік экономикалық әдебиеттерде ерекше көңіл бөлініп, ғалымдар: Р. Кантильон, Н. Бауде, Ж.Б. Сэй, Дж. Кларк, К. Маркс, Й. Шумпетер, А.П. Дракер және т.б. айтарлықтай үлес қосқан. ТМД елдері үшін шағын бизнестің қалыптасу және оның даму заңдылықтары мәселелерінің нақты жаңашылықтарына қарамастан, кеңестік кезеңдегі экономикалық әдебиеттерде маңызды және жинақтап қорытындыланған еңбектер бар. Ауыл шаруашылығында шағын бизнестің теориялық негіздері, шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру және кооперациялау мәселелері орыс ғалымдары А.В. Чаянов, М. И. Туган - Барановский, В. И. Лениннің еңбектерінде көрсетілген.
Экономиканың нарықтық қатынастарға өтуімен байланысты кәсіпкерлік сипаты жаңа тұрғыдан қарастырылып, белгілі бір деңгейлерде зерттелінуде. Соңғы жылдары отандық экономикалық әдебиеттерде А. Блиновтің, А.В. Бусыгиннің, Н.А. Поповтың, А. Шульстың еңбектері жарық көрген. Сондай-ақ, оның даму ерекшеліктері қазақстандық ғалымдар Ғ. А. Қалиевтің, Я. Ә. Әубәкіровтің, А. Қошановтің, О.С. Сабденнің, К. А. Сағадиевтың, А. Б. Молдашевтің, Ж. С. Сүндетовтың, Қ. Қ. Әбуовтың, Д.Қ. Қабдиевтің, Т.А. Есіркеповтің, Е.Б. Жатқанбаевтің, Ө.К. Шеденовтің, М.Д. Есқалиевтің, А. Н. Тоқсанованың, С. К. Сұрағанованың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан. Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасу кезеңінде ауылдағы шағын бизнес мәселелерін дүниежүзілік тәжірибелерді пайдалана отырып талдау, сондай - ақ аграрлық секторда қалыптасқан түрлі шаруашылық нысандарында еңбекті ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескеріп, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесін одан әрі жетілдіру, терең зерттеуді талап етеді. Сондықтан да, жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектерін басшылыққа ала отырып, ауыл шаруашылығының ерекшеліктерін ескере, автор өз пікірін жаңа тұрғыдан қарастыруды жөн көрді.
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қалыптасу және даму мәселелерін зерттеу нәтижесінде рыноктік қатынастар жағдайында оны мемлекеттік қолдаудың тиімді бағыттары бойынша нақтылы ұсыныстар жасау болып табылады. Диссертациялық жұмыста қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
отандық және шетелдік ғалым - экономистердің ой - пікірлерін, ғылыми көзқарастарын талдай отырып, экономикада шағын кәсіпкерліктің негізгі бағыттарын жүйелеу және қазіргі кәсіпкерліктің жаңа бейнесінің сипатын анықтау;
шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың озық шетелдік тәжірибелерін жүйелеу және аграрлық сектордағы оның ерекшеліктерін нақтылау;
қазақстанның ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің даму кезеңдерін сараптау және оның негізгі қозғалтқыш факторларын сипаттау;
еліміздегі аграрлық бизнесті мемлекеттік қолдаудың қазіргі жәй - күйін талдау және оның экономикалық нәтижесін анықтау;
ауыл шаруашылығындағы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттарын және олардың механизмдерін жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу барысында алынған нәтижелердің ғылыми жаңалығы:
экономикадағы шағын бизнестің ғылыми - теориялық негіздері, оның аграрлық саладағы ерекшеліктері және нарықтық жағдайға бейімделуі автордың өз тұжырымдамаларымен берілген;
нарықтық экономика дәуірінде өркендеген шетелдік озық тәжірибелері негізінде ауылдағы шағын бизнестің қалыптасу, даму және қызмет ету механизмдері қарастырылып, оның қызметін тиімді жүргізуге негіз болатын факторлар, нарықтық механизмдер, мүдде және мемлекеттік қолдаулар жүйесінің икемділігі мен нәтижелігі анықталды;
ауылдағы шағын бизнестің даму кезеңдері нақтыланып, олар алғаш рет өрістеу және өркениетті өсу бағыттары шағын бизнестің маңыздылығына авторлық қорытынды жасалды;
- ауылдағы шағын бизнестің негізгі субъектілері - шаруа (фермер) қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтарын мемлекеттік қолдаудың толықтырылған жүйесі мен оны жүзеге асырудың жаңа бағыттары және әдістемелері берілді;
- рыноктік экономика жағдайында ауылдағы шағын бизнестің тиімділігін арттыруға зор әсер ететін тұтынушылық, қызмет етуші және несиелеу кооперативтерінің авторлық модельдері ұсынылды.
Қорғауға шығарылатын негізгі қағидаттар:
- өркениетті қоғамға тән үрдістің бірі - бизнеспен айналысу толқыны. Рыноктік қатынастар жағдайында бизнестің экономикалық даму бағыты адамның танымдық әрекетінің дамуымен адамдық және табиғи бірлігін ұғыну ықпалында болуы тиіс. Шағын бизнесте іскер адам өзінің еңбек және шығармашылық жеке қызметінің нәтижесінде экономикалық тиімділікке қол жеткізеді;
- аграрлық сектордағы шағын бизнесті ұйымдастыруда ауыл шаруашылық ерекшеліктері мен басқа қолайсыз жағдайларды бәсеңдетуші әртүрлі факторлар топтарын есепке алу қажеттілігі туындайды. Әсіресе, ғылыми-техникалық прогресс адамзаттың өмір үлгісіне мәнді ықпал етеді, осы кезде әлеуметтік-экономикалық даму жаңа мазмұнға ие болады;
- еліміз Ресей және Белоруссиямен кедендік одаққа кірді, Бүкіл әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіру табалдырығында тұр, ол кезде бір жағынан, ауыл шаруашылық тауар өндірушілері үшін шетелдік рыноктардың ашылатыны жақсы, бірақ, екінші жағынан импорттық өнімдердің зор ағысы, оның үстіне жоғары сапалы, әрі әдемі орамдағы ауыл шаруашылық өнімдері көптеп пайда болады. Осы жағдайдағы басты міндет - еліміздің азық - түлік қауіпсіздігі мен аграрлық секторының тиімді даму мүмкіндігін сақтай отырып, тауарлар мен қызметтердің әлемдік рыногына нақты қол жетімділікті қамтамасыз ету. Сондықтан шағын бизнестің субъектілері өндірген өнімдердің сапасы халықаралық стандарттар деңгейіне жетіп, оны тиімді өткізу;
- ауыл шаруашылығын тұрақтандыру және оның бәсекелестігін күшейту кезеңінде тауар өндірушілерге мемлекет тарапынан қолдау жүйесін жетілдірудің маңызы зор. Алайда қазіргі кезде, ауылдағы шағын бизнес мемлекет тарапынан және жергілікті билік органдарынан қажетті қолдау таппай отыр. Ауыл аймақтарын дамытудың экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуге олардың аз қатысатындығы, сондай - ақ, жергілікті мемлекеттік билік орындарында оларды шешуге қажетті ақша қаражаттарының жеткіліксіздігі, олардың іс - әрекеттерінің тиімсіздігі ауылдағы мемлекеттік басқаруды жетілдіруді және жергілікті өзін - өзі басқару институтының енгізілуін керек етеді.
- аграрлық секторда кооперация негізінде шаруа (фермер) қожалықтарын және жеке қосалқы шаруашылықтардың әлеуметтік - экономикалық мәселелерін шешуге болады. Тұтынушылық, қызмет көрсету және ауылдық несие кооперативтері өзара бірлесіп маманданған, жаңа техника мен технология қолдана алатын және аралық өнім түрлерін өндіретін, өңдейтін, өткізетін өндірістер мен қызметтерді ұйымдастыруға және олардың бәсекелестігін арттыруға мүмкіндік береді.
I . Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы.
Шаруа (фермер) қожалығы - дара кәсіпкерліктің жүзеге асырылуы ауыл шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланумен, сондай - ақ осы өнімді өңдеумен және өткізумен үздіксіз байланысты адамдардың отбасылық - еңбек бірлестігі. Заңды тұлғаны құрмай және заңды тұлғаның белгілері болмаған кезде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын адамдар шаруа (фермер) қожалығының субъектілері болып табылады.
Кәсіпкерлік нысаны (ұйымдық құқықтық нысан) терминның өзі заң шығарушылық және іскерлік айналымда жақында пайда болды. Өзінің пайда болуымен бұл жаңа экономикалық қатынастарды қалыптастырды. Кеңес дәуріндегі советтік экономикада мемлекеттік сектордың үстемдік еткені белгілі. Мемлекеттік емес сектордың рөлі тым аз мөлшерде еді. Тіпті, қайта құру деп аталған уақытта да жаңа экономикалық қатынастырдың пайда болуы мен дамуы ешқандай нәтиже бермеді. Солай бола тұрса да, белгілі бір ілгері басушылықты тіптен ескермеу объективсіз болар еді, мысалы, 80 -жылдардың ортасымен 90 - жылдардың басындағы кезең. 1987 ж. 30 маусымда қабылданған КСРО - нің Мемлекеттік кәсіпорын (бірлестік) туралы Заңын, 1988ж. 26 мамырдағы КСРО - нің КСРО кооперациялар туралы Заңын, , өзге де бірлскен кәсіпорындар қызметін реттуге арналған бір 1989 ж. 7 сәуірдегі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жалдау қатынастар туралы Жарлығын қатар актілерді атап өтуге болады. Кәсіпкерліктің дамуында үлкен мәнге ие КСРО министірлер Кеңесімен 1990 ж. 8 тамызда бекітілген Шағын кәсіпорындарды қуру мен дамыту шаралары туралы ереженің маңызы зор болды.
Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізуін кәсіпкерлік нысандары жөніндегі үлттық заңнамаларды қалыптастыруға ықпал етті. Біздің жағдайда нысан ретінде Тип, құрылым белгілі бір мазмұндағы ішкі сыртқы көрініс түсіндіріледі.
Кәсіпкерлік белгілі бір ұйымдық оның нысанын таңдау көптеген факторларға байланысты: шаруашылық субъектілерінің қаржылық мүмкіндігі, қызмет ортасы, қандай да бір нысанның салыстырмалы артықшылықтары. Әрбір елдің кәсіпкерлікті үйымдастыру бойынша өз заңнамасы әрекет етеді. Сонымен бірге, әлемдік тәжірибеде типтік кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық - құқықтық нысаны бар. Бұған: жеке кәсіпкерлік, жай серіктестік, толық және коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, акционерлік қоғамдар, мемлекеттік мекемелер жатады. Бұл негізгі нысандар кәсіпкерлік субъектісіне қарай әр елде өзіндік модификацияға ие болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметтің түрлері мен нысандарын кәсіпкерлікті құқықтық реттеу жүйесінің элементі ретінде бөліп қарастыру кәсіпкерліктің экономикалық негізінің тәжірибелік және теоретикалық тұрғыда үлкен мэнге ие. Бұл - аталған саланы зерртейтін заңнаманы дұрыс қолдануға және оны нақты орындауға, сондай - ақ нормативтік құқықтық актілердегі қарама - қайшылықтарды анықтауға және заңнамадағы ақтаңдықтықтарды жойып , оны жетілдіруге зор ықпалын тигізеді.
Кәсіпкерлік қызметтің нысандары мен түрлері жөнінде сөз қозғағанда түр мен нысан терминдерінің заңнамада, ғылыми терминологияда және тілде жиі ауыстырылып қоданылатынын ескеруіміз қажет. Осы дипломдық жұмыс барысында кәсіпкерліктің түрі ретінде кәсіпкерліктің негізгі бөлімшелерін түсінеміз, бұл негізгі бөлімшелер - түрлер ретінде қарастырылатындықтан да бір - біріне нысан болуы мүмкін емес. Басқаша айтқанда, кәсіпкерліктің бір түрі басқасына нысан болуы мүмкін емес.
Ал кәсіпкерліктің нысанына келетін болсақ, бұл өндірістік құрылымдар. Кәсіпкерліктің түрлері әр түрлі нысанда болуы мүмкін, кәсіпкерліктің бір түрлі нысандарда көрініс табуы мүмкін, ал кәсіпкерліктің бірнеше түрі ұқсас нысанда кездесуі мүмкін. Осы бөлімнің бірінші тақырыбында заңды тұлға құрмай - ақ жеке тұлғалардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруының ұйымдық құқықтық нысанына қысқаша сипаттама беріледі.
Ақсу өңірінің шаруа қожалықтары және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары
АШТӨ
Т.А.Ә.
Кәсіпорын қызметтің негізгі бағыты
Евгеньевка со
АгрофирмаБиосем ӨК
Мингазов Мансур Ханафинович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Тимур" ШҚ
Мингазов Равиль Канафиұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Сергей" ШҚ
Рямбов Виктор Николайұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Рямбов" ШҚ
Рямбов Николай Викторович
Дәнділермен айналысады
"Виктория" ШҚ
Пшембаева Мариям Ханафиевна
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Ника" ШҚ
Пшембаева Хамит Малгаждаровна
Картоппен айналысады
"Алина" ШҚ
Стоцкий Сергей Федерович
Картоппен және дәнділермен айналысады
"Бастау" ШҚ
Кирпа Олег Александрович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Смирнов" ШҚ
Смирнов Сергей Викторович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Кукуш" ШҚ
Харченко Василий Анатольевич
Картоппен айналысады
"Асель и К" ШҚ
Әлсейтов Дастан Құмарұлы
Көкөніспен айналысады
Үштерек ауылы
"Үштерек және К" ЖШС
Лукинов Сергей Михайлович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Табыс" ШҚ
Алпысбаев Ержан Сатыбалдыұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Катюша" ШҚ
Шпилев Владимир Михайлович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Виктория" ШҚ
Әбішев Бахтияр Кәкімұлы
Картоп, көкөніс және бақшалармен айналысады
"Тукаевтар" ШҚ
Фогель Александр Павлович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Мамадиев" ШҚ
Мамадиев Марат Орынбаевич
Картоп, көкөніспен айналысады
Жолқұдық со
"Вероника" ШҚ
Пак Виталий Чан-Сикович
Картоп, көкөніс және бақшалармен айналысады
"Жер" ШҚ
Еркенов Дәулетбек Сағынтайұлы
Картоп, көкөніспен дәнділермен айналысады
"Хаджымұратов" ШҚ
Хаджымұратов Мақсұт Сағатұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
Қызылжар со
"Қызылжар - Құрымсы" ЖШС
Арал Мақсат Олжабайұлы
Дәнділермен айналысады
Достық со
"Парамоновка" ШҚ
Танкинов Еламан Қуанышбайұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Бекзат" ШҚ
Гейн Сергей Николаевич
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Огонек" ШҚ
Молодой Василий Штефанович
Картоп және дәнділермен айналысады
"Жана жол" ШҚ
Каимов Зауди Кюревич
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Дария" ШҚ
Мұхамеджанов Светлана Юрьевна
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Достық" ФҚ
Каимов Насруди Сеитахмедұлы
Картоп, көкөніспен айналысады
Ақжол со
"Бауржан-Ж" ШҚ
Түсіпбеков Бауржан Джамбылұлы
Дәнділер және күнбағыспен айналысады
"Қаржас" ШҚ
Сыздықов Сансызбай Шахманұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
Еңбек со
"Алихан" ШҚ
Қисамиев Қуатбек Қалымжанұлы
Картоп, көкөніс егуімен айналысады
Алғабас ауылы
"Жамбыл" ШҚ
Жармағамбетов Аманжол Айчанұлы
Күнбағыс егуімен айналысады
"Айылқас" ШҚ
Әкішев Нұрғалым Мұқанұлы
Күнбағыс егуімен айналысады
М. Омаров атындағы со
"Темірлан" ШҚ
Успанов Ержан Сәрсенбайұлы
Картоп егуімен айналысады
"Газиз" ШҚ
Олдулы Газиз
Картоп, көкөніспен айналысады
АгроКормСервис ЖШС директоры
Асқаров Жомарт Әптайұлы
Жемазық дақылдарымен айналысады
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Кәсіпкерлік қызмет туралы Заңында (бұдан әрі - Заң) кәсіпкерліктің түрі мен нысаны арасында нақты айырмашылық келтірілмеген. Заңның мәтініндегі кәсіпкерліктің түрі мен нысанын ажырату қиынға соғады, өйткені олардың нақты түсінігі қарастырылмаған. Жағарыда атап өтілгендей түр мен нысан терминдері көп мағыналы және бір бірімен жиі ауыстырылады. Сәйкесінше, заңнамада да заңдық әдебиетте де олар түрлі мағынада қолданылады, сондай - ақ синоним ретінде де жиі кездеседі. Кәсіпкерлік нысандарын бөлуде оның заңдық мазмұнын білдіретін заңдық нысандары туралы айтылады. Яғни, бір ғана мазмұнның өзі түрлі заңдық нысандарда, ал түрлі мазмұн бірдей нысандарда болуы мүмкін.
Кәсіпкерліктің заңдық нысандарын ең алдымен кәсіпкерлік қызметтің субъетілеріне қарай бөлуге болады. Осы негізде жеке түлғалардың және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметін бөліп қарастыруға болады. Кәсіпкерлік қызметтің субъектісі бойынша мұндай бөлу Қазақ ССР нің 1990 - жылғы 19 - желтоқсандағы Қазақ ССР -дегі кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы Заңының 2 - бабына сәйкес келеді.
Жеке тұлғалардың кәсіпкерлігі туралы сөз қозғағанда, заңды тұлға құрмай - ақ, жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруын айтамыз. Жеке тұлғалардың кәсіпкерлігі тек қана жеке кәсіпкерлік түрінде болуы мүмкін, бұл өз кезегінде, жеке кәсіпкерлікті білдіреді. Кәсіпкерлер ретінде жеке тұлға немесе бірнеше жеке тұлға болуы мүмкін. Заң шығарушы белгілегендей, бір тұлғадан құрылса - жеке кәсіпкерлік, бірнеше түлғалардан құрылса, ұйымдастырушылық нысаны - бірлескен кәсіпкерлік болып саналады. Бұнымен қатар, жай серіктестік, отбасылық кәсіпкерлік, шаруашылық (фермерлік) қожалықтар түріндеде кәсіпкерлік қызмет кең таралған.
Мал шаруашылығы халықты жоғары калориялы азық - түлік өнімдерімен қамтамасыз ететін, азық - түлік және жеңіл өнеркәсібі, малдан алынатын азықты өндіру үшін шикізат көзі ретінде қызмет ететін, ауыл шаруашылығының ең маңызды саласы болып табылады.
Мал шаруашылығының статистикасы салада орын алатын үдерістерді бақылайтын, тұтастай мал шаруашылығындағы, оның жеке сала тармақтарындағы және шаруашылық санаттарындағы даму деңгейін анықтайтын ауыл шаруашылығы статистикасының бағыттарының бірі болып табылады.
Шаруа қожалықтарының өсу қарқыны
Ауыл шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын шаруашылықтар үш санатқа бөлінеді: ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа (фермер) қожалықтары және жұртшылық қожалықтары. Мал шаруашылығының жағдайын және дамуын неғұрлым толық сипаттау үшін аталған барлық санаттар бойынша ақпараттың бар болуы қажет. Осындай ақпарат шаруашылықтардың барлық санаттарын қамтитын жылдық статистикалық байқау деректері негізінде қалыптасады.
Жыл бойы тұрақты ай сайынғы байқаулармен тек ауыл шаруашылығы өндірушілеріне жататын мал шаруашылығы өнімінің орташа және ірі тауар өндірісті ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен шаруа (фермер) қожалықтарының бір бөлігі ғана қамтылған. Мал шаруашылығы бойынша толық көрінісін ай сайын қалыптастыру үшін, шағын шаруа (фермер) қожалықтары және жұртшылық қожалықтары бойынша негізгі көрсеткіштер есептеп анықталады.
Осы әдістемеде шағын шаруа (фермер) қожалықтарында және жұртшылық қожалықтарында мал мен құс басын ай сайын есептеу және мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін (етті, сиыр сүтін, тауық жұмыртқасын, қой жүнін, терілерді) өндіру бойынша ұсыныстар келтірілген.
Осы әдістеме аудандық статистика бөлімдерінің мамандары тәжірибелік пайдалану, сондай - ақ облыстық және республикалық деңгейде есептеулерді бақылау үшін арналған.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорны - ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, сақтаумен және қайта өңдеумен, ауыл шаруашылығы саласындағы қызмет көрсетумен айналысатын заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі.
Жұртшылық қожалықтарына жеке қосалқы шаруашылықтары, ұжымдық бақтар мен бақшалар, саяжай телімдері жатады. Жеке қосалқы шаруашылығы - ауылды жерлерде және қала маңындағы аймақтарда орналасқан жер телімдерінде өз мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған жұртшылық қожалықтарының қызметі.
Шағын шаруа (фермер) қожалықтарында және жұртшылық қожалықтарында ауыл шаруашылығы малдарын сатып алу және сату, ай сайынғы есеппен қадағаланатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында және ірі шаруа (фермер) қожалықтарындағы мал мен құсты сатып алу және сату туралы деректер негізінде анықталады.
Шағын шаруа (фермер) қожалықтарындағы мал шаруашылығы бойынша негізгі көрсеткіштерін ай сайынғы есептеу нәтижелері ірі және орташа шаруа (фермер) қожалықтарын ай сайынғы статистикалық байқаулары шегінде алынатын тиісті көрсеткіштеріне қосылады. Осылайша қалыптасқан деректер шаруа (фермер) қожалықтарының санаты бойынша мал шаруашылығының жағдайын тұтастай сипаттайды.
Малдың басы
Жеке кәсіпкерлік немесе заңды тұлға құрмай азаматтардың (жеке тұлға) кәсіпкерлік қызметі кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық құқықтық нысанының бір түрі болып табылады. Жеке кәсіпкерлік нысандарының ерекшелігі: азаматтардың бастамашылық қызметі олардың жеке меншігіне негіделеді және мазмұны жағынан коммерциялық болып табылады. Олар әр қашанда тауарларға деген сұранысты қанағаттандыру жолымен пайда табуға бағытталады және нақты жеке тұлғаның атынан оның тәуекелдігі мен мүліктік жауапкершілігіне негізделіп жүзеге асырылады.
Бизнес - жоспардағы негізгі кемшіліктер мен оларды жеңу жолдары
Жоспарлаудағы кемшіліктер
Тиімсіз жоспарлаудың негізгі белгілері
Кемшіліктерді жеңу жолдары
Нақтылы мақсаттың болмауы
Жалпы,белгісіз мақсаттар;
Нақтыланбаған,саны жағынан белгісіз мақсаттар;
Уақыт факторы ескерілмейді;
Қосалқы мақсаттар мен нақты іс - әрекеттердің болмауы;
Нәтижеге емес, қызметке бағдарлану;
Нақтылы, санды және уақытша шамалас мақсаттарды белгілеу
Мүмкін проблемаларды болжай алмау
Ақталмаған оптимизм;
Менеджердің баламалы стратегиясы мен жұмыс жоспарының болмауы;
Менеджменттегі дағдарыстық құбылыстардың басымдылығы
Жоспарлаудағы үлкен икемділік және болашақтағы проблемаларды болжай білу және олардан құтылудың жолын табу жағдайды бағалаудағы реализм
Ұзақ мерзімді болжамдаудың болмауы
Қысқа мерзімді мақсаттарға бағдарлану;
Жоспарлаудың уақытылы түзетілмеуі
Ұзақ мерзімді мақсаттарды белгілеу және оларды уақытылы қайта қарастырып отыру
Жете белмеушілік
Ескішілдікке негізделген, күнделікті жұмыстарға шоғырлану, приоритеттердің болмауы
Командамен стратегиялық мақсаттарды жүйелі талдап отыру және қызметтің нәтижесі туралы хабарлап отыру
Жоспармен жұмыс істемеу
Жоспарлар қайта қарастырылмайды;
Қоршаған ортадағы өзгеріске жетімсіз реакция
Жоспарлауды оқтын - оқтын қайта қарастыру және жағдайды бағалау, тәсілдер мен әдістерді өзгерту;
Төзімділік жағдайын және конструкциялық сын жасау
Тәжірбенің жете зерттелмеуі
Мақсаттарға талдаудың болмауы;
Қателерді және қиын жағдайларды қайта қайталау
Жағдайды жақсыға өзгерту мақсатында бұрынғы тәжірибелерді жете зертеу:
Қиын жағдайларды шешу кезінде үлкен икемділік көрсету
Шаруа (фермерлік) қожалықтарының қызметін реттейтін заңнамаларда шаруа қожалығы ретінде ауыл шаруашылығын бірлесіп жүргізуде өндіріс шаруа қожалығы мүшесінің жеке еңбегіне және ортақ меншіктегі өндіріс құралдары мен өзге де мүлікке артықшылықты негізделген түлғалардың отбасылық - еңбектік бірлестігі қарастырылады. Қазақстан Республикасының 1998 - жылғы 31 - наурыздағы Қазақстан Республикасының кейбір заң актілерін күші жойылған деп тану туралы (Шаруа қожалықтар мәселеріне қатысты) Заңына сәйкес эрекет етуін тоқтатып, заңдық күшін жойған Қазақ ССР - інің 1990 - жылғы 21 - мамырдағы Шаруа қожалығы туралы Заңында шаруа қожалықтарының мүшелері ретінде жұбайлар (зайыбы), балалары, ата - анасы, басқа туысқандары және шаруа қожалығын бірлесіп жүргізетін өзге де тұлғалар танылған болатын. Өзге де тұлғалардың шаруа қожалығының мүшесі ретінде көрсетілуі Қазақ ССР - інің 1990 - жылғы 21 - мамырдағы Шаруа қожалығы туралы Заңына 1993 - жылғы 8 - сәуірде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Каулысымен еңгізілген өзгерістерге сәйкес алынып тасталды, ал Қазақстан Республикасының 1998 - жылғы 31 - наурыздағы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы Заңында өзге тұлғалар шаруа қожалығының субъектісі ретінде танылмады.
Біздің ойымызша, бұған келесідей себептер әсер етті. Шаруа қожалығы құрамына өзге тұлғалардың саны анықталмай кіретіні заңнама белгіленген жеңілдіктер мен артықшылықтарды пайдалану мақсатында жалған шаруа қожалықтарының құрылуы мүмкіндігін туғызған болатын. Яғни, туыстық байланысы жоқ тұлғалар өзге нысандағы: шағын ауыл шаруашылық кәсіпорындары, ауыл шаруашылығы кооперативтері т.б. шаруа қожалығы мәртебесінен құқықтық жағдайы жағынан әлдеқайда ерекшеленетін шаруашылықтарды құруы мүмкін еді. Н.Н. Веденин Тек отбасы ғана шаруа қожалығын ядросы бола алады деп орынды атап өте келе, туыстық байланысы жоқ адамдар тобының емес, жекеленген тұлғалардың шаруа қожалығы мүшелігіне кіруі ереже түрінде көрсетілмей, ерекше жағдайларда жол берілетіні көрсетілгені жөн деп санайды.
Осыған қатысты айтылған Г.А. Волковтың Шаруа қожалығын ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтерінен және ауыл шаруашылығындағы кәсіпкерлік қызметтің өзге нысандарынан ажыратын белгісі - отбасы еңбектік бірігуге негізделуінде деген пікірімен толықтай келісуге болады.
Шаура қожалығы ауыл шаруашылығы өндірісінде оның мүшелері сол сала бойынша мамандандырылған (кәсіби) тұлғалар болса, ауыл шаруашылығы саясатының тиісінше дәрежеде жүзеге асырылуына қарқынды екпін беретіні сөзсіз. Бұған қоса, ауыл шаруашылығының дамуындағы олардың қоғамдық маңыздылығы да арта түседі. Өз кезегінде, В.А. Нудненко: Шаруа қожалығындағы мүліктік қатынастар оның мүшелері арасындағы жеке қарым - қатынастардың сипатына тәуелді болғандықтан да, бұл қатынастар қалыпты болып табылады және әзірше олардан дау туындамайды, - деп орынды атап өткен.
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы.
Ауыл шаруашылық кооперативтері, шаруашылық өнімдерін: астық, мақта, сүт, ет және тағы басқа өнімдерді үлкен көлемде өндіруде, толық кешенді технология жүйелерін пайдалану бағытын өз уақытында ұйымдастыру керек. Олар кооперациялық бірігу негізінде, арнайы, қажетті, өнімділігі жоғары техника, технологияларды өз уақытында сатып алып, өндіріске білікті ауыл шаруашылық мамандарды қатыстыру арқылы, өзіндік құны төмен, бәсекелестікке жауап берерлік сапалы өнім шығаруға мүмкіншілік туғызар еді.
Шаруа (фермер) қожалықтары мен тұрғындардың жеке қосалқы шаруашылықтары өнімділігі жоғары, арнайы техника мен машиналарды алуға, білікті ауыл мамандарының қызметінен пайдалануға қаржылық мүмкіншіліктері жоқ. Сондықтан қазірше қолда бар, ескі техникалардың қуатын толық және тиімді пайдалана алмауда. Себебі, шағын ұйымдардағы, техникаларды пайдаланатын жер және өндіріс көлемі өте төменгі дәрежеде және шағын аймақтарға орналасқан.
Президент жолдауында бүкіл дүние жүзілік сауда ұйымына кіруге байланысты отандық ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттігі айтылған. Бұл да толғағы жеткен мәселенің бірі екендігі даусыз. Осыған байланысты елімізде өнеркәсіптің ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін саласын шапшаң дамытудың маңызы ерекше және ол кезек күттірмейтін мәселе. Сапасы жоғары, бағасы төмен дайын өнім шығармай бәсекеге түсе алмайтынымыз белгілі. Қазақстанда астық, мақта, жүн, т.б. сияқты шикізаттар баршылық. Мәселе осы шикізаттардан тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының басын ауыл шаруашылығымен біріктіре отырып сапасы жоғары, бәсекеге қабілетті өнім шығара білуде бұл жерде жеңіл және тамақ өнеркәсібін дамыту үшін, олардың кәсіпорындарында жаңа техника мен озат технологияны енгізу үшін инвестиция табу қажеттігі туындайды. Бұл іске шетелдік компаниялар мен кәсіпорындарын тарту міндеті тұр.
Ауыл шаруашылығы құрылымын қайта құру мен аграрлық реформаның негізгі бағытының бірі - фермерлікті дамыту. Қазіргі кезде шаруа (фермер) қожалықтары ауылдағы негізгі азық - түлікпен қамтушы ғана емес, сондай - ақ, негізгі жұмыс орны, отбасы табысының қайнар көзі болып табылады.
Ауыл шаруашылығы саласында шағын аграрлық бизнес шаруа қожалықтарының дамуымен сипатталады. Алматы облысында шаруа қожалықтары 90 жылддардан бастап белсенді дами бастады. Статистикалық мәліметтер бойынша Алматы облысында шаруа қожалықтарының саны 1990 жылы 38 ғана болса, 2004 жыл басында 39374 болып отыр. Қазіргі кезде облыстағы шаруа қожалықтарындағы ауыл шаруашылығына арналған пайдалы жер 2437,5 мың гектарды (бөлінген жердің 86,5% - і ) егістік жер 569,9 мың гектарды (23,4%) алды. Фермерлердің үлесімі ауыл шаруашылық пайдалы жерінің 17 пайызы және егістіктің 53 пайызы тиесілі болды.
Ауыл шаруашылығы кооперативінің кең тарауының мәні жеке жер меншігіне негізделген ұсақ фермерлік шаруашылықтармен әртүрлі қызмет түрлері жүйесінде ірі өндірісті кординациялаудың тиімді формасы болып табылады.
Алматы облысында ауыл шаруашылығы жер көлемі жағынан аз шаруа қожалықтарының саны басым, яғни ұсақ шаруашылықтардың өнім беру көлемі де шамалы болатыны белгілі. Кезінде ірі шаруашылықтар тартылғанда біреу үлкен, бәз біреулері алақандай ғана жерге ие болды. Ауылда - жермен, малмен шұғылданып өскенімен жеке шаруашылықтың иесі болып, оны дөңгелетіп кету оңай емес. Фермер - экономист, есепші, агроном, зоотехник сияқты бірқатар мамандардан хабардар болу керек. Әйтпесе шет елдердегідей фермерлер арнайы кеңес беретін немесе қызмет көрсететін кооперативтерге бірігуі қажет.
Әрине, өз жеке шаруашылығына өзі ие болғысы келетін шаруашылықтарға кооперативтерге бірігу сенімсіздік туғызуы мүмкін. Бірақ жеке шаруаның үздіксіз өндіріс (өндіру, өңдеу, сақтау, сату, тасымалдау) жүйесін жасауға шамасы келе бермейді. Сондықтан да шаруалар кооперацияға біріккені тиімді. Бұл ерікті бірлестік және ол біреудің күштеуімен ұйымдастырылмайды. Тек оның тиімді жақтарын дәлелдеп шаруа қожалықтарына түсіндіру қажет. А.В.Чаянов былай деп тұжырымдайды: коорператив - ең алдымен одаққа кіргеннен кейін жойылып кетпейді, бұрынғысынша сақ шаруашылық ретінде қала береді. Олар тек өздерінің кейбір жұмыс бөлігін (өнімді өңдеу, сақтау, сату, тасымалдау), бірлесіп атқаратын одақтық ұйымға бірігеді. Яғни, өнімді өндіру бір бағытта, бір жобамен, бір жерден ұйымдастырылады.
Ауыл шаруашылығы экономика мәселелері туралы әдебиеттерді талдай отырып, келесідей қорытындылар жасауға болады, атап айтар болсақ, кооперацияға соңғы кезде көп көңіл бөлінуінің себебі, бұл әріптестік өзара қарым - қатынастағы шаруашылықтандырудың ең әділетті жүйесі болып табылады. Шаруашылықтандыру - дың акционерлік принципінде лидердің реформасында мүліктің ең төмен бағалауының есебінен қомақты капиталды жекешелендіріп алуға мүмкіндігі бар. Бұл тенденция, әсіресе, агроөнеркәсіп кешенінің өңдеуші өндірістерінде және қызмет көрсету салаларында кездеседі. Соның нәтижесінде ауылдық тауар өндірушілер бұл объектілерді жоғалтып алды. Яғни, кооперация принциптері бойынша кооперативте ешкім ешқашан кооператив мүшелерінің есебінен байи алмайды.
Қиланбек шаруа қожалығы.
Қиланбек шаруа қожалығы 10 жылдан бері қарай мал өнімдерін өндірумен айналысып келеді. Шаруа қожалығының іс - қызметінің негізгі бағыты - мал шаруашылығы, мал өнімдерін өндіру және сату.
Шаруа қожалығының қазіргі жағдайы қалыпты деуге болады. Өндірістік қызметтің нәтижесінде соңғы 2 жылда жақсы пайда тапқан және мал басы екі есеге дейін өскен.
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісін алдағы уақытта әлі де кеңейте түсу үшін шаруа қожалығының мүмкіндігі зор және тек қана мал өнімдерін өндіріп қана қоймай, оны өңдеумен айналысу және көкөніс шаруашылығын жолға қою арқылы жоғары пайда алуға болады. Сондықтан да шаруа қожалығын дамыту үшін қажетті жеңілдетілген пайызбен берілетін несиеге қол жеткізуі оның қызметінің одан әрі кеңеюіне жол ашады.
Бүгінгі күні Батыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы өнімдері нарығы қалыптасу үстінде. Қиланбек шаруа қожалығының негізгі қызметін ұйымдастыруға толық жағдай бар және қажетті құралдармен қамтамасыз етілген. Мал жайылымы және қысқы азық дайындау үшін қожалықтың жоғары өнімділік беретін шабындығы бар.
Қазіргі таңда Елбасының тапсырмасына сәйкес еліміздің ет экспорттаушы елге айналуы үшін асыл тұқымды малдарды сатып алуға жеңілдетілген несиелердің қарастырылуы бұл саланың одан әрі дами түсуіне басты себеп болады деп ойлаймыз. Қиланбек шаруа қожалығы тек асыл тұқымды мал өсіріп қана қоймай, ет комбинатын салу арқылы ірі қараны союды және осы қызмет түрі бойынша облыс көлеміндегі шаруа қожалықтары мен тұрғындарға қызмет көрсетуді, сондай - ақ облыс нарығын арзан көкөніспен қамтамасыз ету үшін жылыжай салуды жоспарлап отыр.
Жоба бойынша шығарылатын өнім ассортименттері - мал шаруашылығы бойынша ірі қара және қой еті, жылыжай бойынша қызанақ, қияр және бұрыш өнімдері, ет өңдеу кешені бойынша кептірілген және пісірілген шұжық өнімдері, тартылған ет (фарш).
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру бойынша алынатын несиенің бір бөлігіне асыл тұқымды қазақтың ақбас сиырларын сатып алып көбейту және ет өңдеу кешенін тұрақты шикізатпен қамтамасыз ету үшін бордақылау алаңын ұйымдастыру, жылыжай бойынша тамшылатып суару әдісі қолданылады, ал ет және ет өнімдерін өңдеу кешені бойынша өнім өндіру технологиясы әлемдік брендпен танымал жоғары сапалы ет өңдеу құрал - жабдықтарын шығаратын австриялық SHALLER фирмасының мамандарымен дайындалған арнайы рецептураны қолдануды қарастырады.
Жоба толығымен жүзеге асқан жағдайда 2014 жылға дейін мүйізді ірі қара мал басын 800 басқа жеткізу, жылына 300 тоннаға дейін шұжық өнімдері мен 100 тоннаға дейін тартылған ет және 12 - 14 тонна жылыжай өнімдерін өндіруге мүмкіндік болады. Мал сою цехы тәулігіне 20 - 22 ірі қараны сою қуаттылығы болады. Ет және ет өнімдерін өңдеу кешенінің жанынан 500 тоннаға дейін ет өнімдерін сақтайтын мұздатқыш қойма жұмыс істейтін болады.
Өндірілген өнімдерді өткізу нарығы болып негізінен Батыс Қазақстан облысының оңтүстік аудандары және Атырау облысының көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары, қоғамдық мамақтану орындары, сондай жеке тұрғындар табылады.
Жалпы жобаны іске асыруға қажетті несие көлемі 225 млн теңге. Несиені 10 жылға жылдық 6 % - пен алу көзделген. Жоба толығымен іске қосылған жағдайда 5 - 6 жыл көлемінде өзін - өзі толық ақтап шығады.
Осы алынатын қаражат келесідей мақсаттарға жұмсалады: асыл тұқымды мал басын сатып алып көбейтуге - 110700 мың теңге, жылыжай құрылысын жүргізуге - 10800 мың теңге және ет өңдеу кешенін салуға 103500 мың теңге.
Жобаға сәйкес жұмысшылар мен мамандар жергілікті тұрғындар арасынан тартылады. Мамандарға деген қажеттілікті өтеу үшін жоғары және орта арнаулы білімі бар жастар қайта дайындықтан өткізіліп, тәжірибе алмасу үшін осы саладағы әріптестік байланыс орнатқан кәсіпорындарға оқуға жіберілетін болады.
Жоба толығымен іске асқан жағдайда жаңадан 46 жұмыс орны ашылатын болады.
Кәсіпорынның мал шаруашылығы бойынша бәсекелестері жоқ деп айтуға болады, себебі оның өнімдері ет өңдеу кешеніне жіберіліп отыратындықтан өткізу мәселесі туындамайды. Жылыжай бойынша да бұл аудан аумағында және жақын маңда бұрын - соңды жылыжай болмағандықтан әзірге бәсекелес жоқ. Жылыжай аудан көлеміндегі балабақшаларға, мектептер мен ауруханаларды, сондай - ақ аудан және көршілес жатқан аудан тұрғындарын арзан әрі жаңадан өсіп- жетілген бақша өнімдерімен қамтамасыз етеді. Ал ет өңдеу кешені бойынша облыстағы ірі бәсекелестері болып Жайық-Ет ЖШС және Ибрагим ет өңдеу комбинаты ЖШС табылады. Ветеринарлық - санитарлық жаңа талаптарға сәйкес малдарды арнайы белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы____________________5
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы______________________13
1.3. Шаруа қожалығының тиімділігін арттыру____________________________ 20
ІІ. Техникалық бөлім.
2.1. Шаруа (фермер) қожалығының жерін жобалау________________________22
2.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерін бағалау жолы___________________25
ІІІ. Сызба бөлім______________________________ ______________________31
Қорытынды__________________________ _____________________________33
Қолданылған әдебиеттер_________________________ __________________36
Кіріспе
Шағын бизнес - нарықтық экономиканың маңызды элементі, онсыз мемлекет жан -жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда экономикалық өсу қарқындарын, жалпы ұлттық өнімнің құрылымы мен сапасын анықтайды. Шағын бизнес әсіресе ауыл шаруашылық салаларында кең көлемде дамыған. Тәуелсіз еліміздің аграрлық реформаны жүзеге асыру барысында шағын кәсіпкерлік маңызды мәселелерінің бipi болып табылады. Қазақстан Республикасында 2003 - 2005 жылдарды ауылды көтеру жылдары деп белгіленіп, жүзеге асырылған мемлекеттік бағдарламаларда аграрлық саладағы шағын бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру, ішкі және сыртқы нарықта оның бәсекеге қабілеттілігін көтеру және тағы сол сияқты өзекті мәселелер қарастырылды. Қазіргі кезде шағын бизнес бәсекелестікке қабілеті бар аграрлық өндірістік құрылымдардың бір бөлігіне айналып және еліміздегі экономикалық үрдістердің белсенді қатысушысы болып табылады. Ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің негізгі формалары - шаруа (фермер) қожалықтар және жұртшылық шаруашылықтар. Соңғы 2006 - 2009 жылдары ауыл шаруашылығының жалпы өнімдерінің ішінде шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтарының үлесі 73 пайызды құрайды. Дегенмен, өркениетті кезеңдегі шағын бизнестің маңызы мен ондағы өндіріс қарқындылығын арттыру барысына әліде қажетті мән берілмейді. Оның көптеген мәселелері күні бүгінге дейін өз деңгейіндегі ғылыми және практикалық шешімдерін таппай отыр.
Ауылдық елді мекендерді дамыту тек қана ауыл шаруашылығын өркендету емес, одан әлдеқайда кең ұғымды, яғни ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар кешенінің дамуын көздейді. Ауылдың тұрмысын жақсарту олардың тұрақты өндірісін және әлеуметтік сала мен қоршаған ортадағы жетістіктерін жақсарту арқылы мүмкін болады.
Рыноктік қатынастар жағдайында тәуелсіз мемлекет тұрғысынан аталған мәселелерді шешудің басты жолы - еркін шаруашылық жүргізу, шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында өндірісті икемді ұйымдастыру және кооперация мен интеграцияның алуан түрлі формаларын игеру, инновация мен прогрессивті технологияларды кеңінен қолдану мәселелері зерттеу тақырыбының өзектілігін көтере түседі. Осы жерде Елбасының түрі жеке меншік, мазмұны ұжымдық шаруашылықтар күш біріктіргенде ғана тығырықтан шыға аламыз деген сөзі ой салады. Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіп кешенін дамытуды мемлекеттік қолдаудың тұтастай жүйесі қалыптасып келеді. Оның ұйымдық - құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздері Агроөнеркәсіп кешенін және ауыл аумақтарын дамытуды мемлекеттік реттеу туралы ҚР - ның заңында (2005ж.) нақты қарастырылған. Алайда мемлекеттік қолдау көбінесе бәсекелестік қабілеті жоғары, қайтарымы бар орта және ірі кәсіпорындарды қамтиды. Елдегі көп көлемде тараған шағын бизнес, әсіресе шаруа қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтары бұл көмектен көбінесе қалыс қалуда. Рыноктің мүмкіндігі экономикалық тұрақтылық пен макроэкономикалық тепе-теңдікті ұстап тұруда шектеулі болғандықтан, аграрлық секторда шағын бизнестің тұрақты дамуы үшін мемлекеттік қолдаудың жан - жақты бағыттарын жетілдіруді талап етеді.
Шағын бизнестің теориялық және практикалық мәселелеріне әлемдік экономикалық әдебиеттерде ерекше көңіл бөлініп, ғалымдар: Р. Кантильон, Н. Бауде, Ж.Б. Сэй, Дж. Кларк, К. Маркс, Й. Шумпетер, А.П. Дракер және т.б. айтарлықтай үлес қосқан. ТМД елдері үшін шағын бизнестің қалыптасу және оның даму заңдылықтары мәселелерінің нақты жаңашылықтарына қарамастан, кеңестік кезеңдегі экономикалық әдебиеттерде маңызды және жинақтап қорытындыланған еңбектер бар. Ауыл шаруашылығында шағын бизнестің теориялық негіздері, шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру және кооперациялау мәселелері орыс ғалымдары А.В. Чаянов, М. И. Туган - Барановский, В. И. Лениннің еңбектерінде көрсетілген.
Экономиканың нарықтық қатынастарға өтуімен байланысты кәсіпкерлік сипаты жаңа тұрғыдан қарастырылып, белгілі бір деңгейлерде зерттелінуде. Соңғы жылдары отандық экономикалық әдебиеттерде А. Блиновтің, А.В. Бусыгиннің, Н.А. Поповтың, А. Шульстың еңбектері жарық көрген. Сондай-ақ, оның даму ерекшеліктері қазақстандық ғалымдар Ғ. А. Қалиевтің, Я. Ә. Әубәкіровтің, А. Қошановтің, О.С. Сабденнің, К. А. Сағадиевтың, А. Б. Молдашевтің, Ж. С. Сүндетовтың, Қ. Қ. Әбуовтың, Д.Қ. Қабдиевтің, Т.А. Есіркеповтің, Е.Б. Жатқанбаевтің, Ө.К. Шеденовтің, М.Д. Есқалиевтің, А. Н. Тоқсанованың, С. К. Сұрағанованың және т.б. ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан. Дегенмен, нарықтық қатынастардың қалыптасу кезеңінде ауылдағы шағын бизнес мәселелерін дүниежүзілік тәжірибелерді пайдалана отырып талдау, сондай - ақ аграрлық секторда қалыптасқан түрлі шаруашылық нысандарында еңбекті ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескеріп, шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесін одан әрі жетілдіру, терең зерттеуді талап етеді. Сондықтан да, жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектерін басшылыққа ала отырып, ауыл шаруашылығының ерекшеліктерін ескере, автор өз пікірін жаңа тұрғыдан қарастыруды жөн көрді.
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің қалыптасу және даму мәселелерін зерттеу нәтижесінде рыноктік қатынастар жағдайында оны мемлекеттік қолдаудың тиімді бағыттары бойынша нақтылы ұсыныстар жасау болып табылады. Диссертациялық жұмыста қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
отандық және шетелдік ғалым - экономистердің ой - пікірлерін, ғылыми көзқарастарын талдай отырып, экономикада шағын кәсіпкерліктің негізгі бағыттарын жүйелеу және қазіргі кәсіпкерліктің жаңа бейнесінің сипатын анықтау;
шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың озық шетелдік тәжірибелерін жүйелеу және аграрлық сектордағы оның ерекшеліктерін нақтылау;
қазақстанның ауыл шаруашылығындағы шағын бизнестің даму кезеңдерін сараптау және оның негізгі қозғалтқыш факторларын сипаттау;
еліміздегі аграрлық бизнесті мемлекеттік қолдаудың қазіргі жәй - күйін талдау және оның экономикалық нәтижесін анықтау;
ауыл шаруашылығындағы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттарын және олардың механизмдерін жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу барысында алынған нәтижелердің ғылыми жаңалығы:
экономикадағы шағын бизнестің ғылыми - теориялық негіздері, оның аграрлық саладағы ерекшеліктері және нарықтық жағдайға бейімделуі автордың өз тұжырымдамаларымен берілген;
нарықтық экономика дәуірінде өркендеген шетелдік озық тәжірибелері негізінде ауылдағы шағын бизнестің қалыптасу, даму және қызмет ету механизмдері қарастырылып, оның қызметін тиімді жүргізуге негіз болатын факторлар, нарықтық механизмдер, мүдде және мемлекеттік қолдаулар жүйесінің икемділігі мен нәтижелігі анықталды;
ауылдағы шағын бизнестің даму кезеңдері нақтыланып, олар алғаш рет өрістеу және өркениетті өсу бағыттары шағын бизнестің маңыздылығына авторлық қорытынды жасалды;
- ауылдағы шағын бизнестің негізгі субъектілері - шаруа (фермер) қожалықтары мен жұртшылық шаруашылықтарын мемлекеттік қолдаудың толықтырылған жүйесі мен оны жүзеге асырудың жаңа бағыттары және әдістемелері берілді;
- рыноктік экономика жағдайында ауылдағы шағын бизнестің тиімділігін арттыруға зор әсер ететін тұтынушылық, қызмет етуші және несиелеу кооперативтерінің авторлық модельдері ұсынылды.
Қорғауға шығарылатын негізгі қағидаттар:
- өркениетті қоғамға тән үрдістің бірі - бизнеспен айналысу толқыны. Рыноктік қатынастар жағдайында бизнестің экономикалық даму бағыты адамның танымдық әрекетінің дамуымен адамдық және табиғи бірлігін ұғыну ықпалында болуы тиіс. Шағын бизнесте іскер адам өзінің еңбек және шығармашылық жеке қызметінің нәтижесінде экономикалық тиімділікке қол жеткізеді;
- аграрлық сектордағы шағын бизнесті ұйымдастыруда ауыл шаруашылық ерекшеліктері мен басқа қолайсыз жағдайларды бәсеңдетуші әртүрлі факторлар топтарын есепке алу қажеттілігі туындайды. Әсіресе, ғылыми-техникалық прогресс адамзаттың өмір үлгісіне мәнді ықпал етеді, осы кезде әлеуметтік-экономикалық даму жаңа мазмұнға ие болады;
- еліміз Ресей және Белоруссиямен кедендік одаққа кірді, Бүкіл әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіру табалдырығында тұр, ол кезде бір жағынан, ауыл шаруашылық тауар өндірушілері үшін шетелдік рыноктардың ашылатыны жақсы, бірақ, екінші жағынан импорттық өнімдердің зор ағысы, оның үстіне жоғары сапалы, әрі әдемі орамдағы ауыл шаруашылық өнімдері көптеп пайда болады. Осы жағдайдағы басты міндет - еліміздің азық - түлік қауіпсіздігі мен аграрлық секторының тиімді даму мүмкіндігін сақтай отырып, тауарлар мен қызметтердің әлемдік рыногына нақты қол жетімділікті қамтамасыз ету. Сондықтан шағын бизнестің субъектілері өндірген өнімдердің сапасы халықаралық стандарттар деңгейіне жетіп, оны тиімді өткізу;
- ауыл шаруашылығын тұрақтандыру және оның бәсекелестігін күшейту кезеңінде тауар өндірушілерге мемлекет тарапынан қолдау жүйесін жетілдірудің маңызы зор. Алайда қазіргі кезде, ауылдағы шағын бизнес мемлекет тарапынан және жергілікті билік органдарынан қажетті қолдау таппай отыр. Ауыл аймақтарын дамытудың экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуге олардың аз қатысатындығы, сондай - ақ, жергілікті мемлекеттік билік орындарында оларды шешуге қажетті ақша қаражаттарының жеткіліксіздігі, олардың іс - әрекеттерінің тиімсіздігі ауылдағы мемлекеттік басқаруды жетілдіруді және жергілікті өзін - өзі басқару институтының енгізілуін керек етеді.
- аграрлық секторда кооперация негізінде шаруа (фермер) қожалықтарын және жеке қосалқы шаруашылықтардың әлеуметтік - экономикалық мәселелерін шешуге болады. Тұтынушылық, қызмет көрсету және ауылдық несие кооперативтері өзара бірлесіп маманданған, жаңа техника мен технология қолдана алатын және аралық өнім түрлерін өндіретін, өңдейтін, өткізетін өндірістер мен қызметтерді ұйымдастыруға және олардың бәсекелестігін арттыруға мүмкіндік береді.
I . Мәтіндік бөлім.
1.1. Шаруа қожалықтарының және кәсіпкерліктің дамуы.
Шаруа (фермер) қожалығы - дара кәсіпкерліктің жүзеге асырылуы ауыл шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланумен, сондай - ақ осы өнімді өңдеумен және өткізумен үздіксіз байланысты адамдардың отбасылық - еңбек бірлестігі. Заңды тұлғаны құрмай және заңды тұлғаның белгілері болмаған кезде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын адамдар шаруа (фермер) қожалығының субъектілері болып табылады.
Кәсіпкерлік нысаны (ұйымдық құқықтық нысан) терминның өзі заң шығарушылық және іскерлік айналымда жақында пайда болды. Өзінің пайда болуымен бұл жаңа экономикалық қатынастарды қалыптастырды. Кеңес дәуріндегі советтік экономикада мемлекеттік сектордың үстемдік еткені белгілі. Мемлекеттік емес сектордың рөлі тым аз мөлшерде еді. Тіпті, қайта құру деп аталған уақытта да жаңа экономикалық қатынастырдың пайда болуы мен дамуы ешқандай нәтиже бермеді. Солай бола тұрса да, белгілі бір ілгері басушылықты тіптен ескермеу объективсіз болар еді, мысалы, 80 -жылдардың ортасымен 90 - жылдардың басындағы кезең. 1987 ж. 30 маусымда қабылданған КСРО - нің Мемлекеттік кәсіпорын (бірлестік) туралы Заңын, 1988ж. 26 мамырдағы КСРО - нің КСРО кооперациялар туралы Заңын, , өзге де бірлскен кәсіпорындар қызметін реттуге арналған бір 1989 ж. 7 сәуірдегі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жалдау қатынастар туралы Жарлығын қатар актілерді атап өтуге болады. Кәсіпкерліктің дамуында үлкен мәнге ие КСРО министірлер Кеңесімен 1990 ж. 8 тамызда бекітілген Шағын кәсіпорындарды қуру мен дамыту шаралары туралы ереженің маңызы зор болды.
Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізуін кәсіпкерлік нысандары жөніндегі үлттық заңнамаларды қалыптастыруға ықпал етті. Біздің жағдайда нысан ретінде Тип, құрылым белгілі бір мазмұндағы ішкі сыртқы көрініс түсіндіріледі.
Кәсіпкерлік белгілі бір ұйымдық оның нысанын таңдау көптеген факторларға байланысты: шаруашылық субъектілерінің қаржылық мүмкіндігі, қызмет ортасы, қандай да бір нысанның салыстырмалы артықшылықтары. Әрбір елдің кәсіпкерлікті үйымдастыру бойынша өз заңнамасы әрекет етеді. Сонымен бірге, әлемдік тәжірибеде типтік кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық - құқықтық нысаны бар. Бұған: жеке кәсіпкерлік, жай серіктестік, толық және коммандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, акционерлік қоғамдар, мемлекеттік мекемелер жатады. Бұл негізгі нысандар кәсіпкерлік субъектісіне қарай әр елде өзіндік модификацияға ие болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметтің түрлері мен нысандарын кәсіпкерлікті құқықтық реттеу жүйесінің элементі ретінде бөліп қарастыру кәсіпкерліктің экономикалық негізінің тәжірибелік және теоретикалық тұрғыда үлкен мэнге ие. Бұл - аталған саланы зерртейтін заңнаманы дұрыс қолдануға және оны нақты орындауға, сондай - ақ нормативтік құқықтық актілердегі қарама - қайшылықтарды анықтауға және заңнамадағы ақтаңдықтықтарды жойып , оны жетілдіруге зор ықпалын тигізеді.
Кәсіпкерлік қызметтің нысандары мен түрлері жөнінде сөз қозғағанда түр мен нысан терминдерінің заңнамада, ғылыми терминологияда және тілде жиі ауыстырылып қоданылатынын ескеруіміз қажет. Осы дипломдық жұмыс барысында кәсіпкерліктің түрі ретінде кәсіпкерліктің негізгі бөлімшелерін түсінеміз, бұл негізгі бөлімшелер - түрлер ретінде қарастырылатындықтан да бір - біріне нысан болуы мүмкін емес. Басқаша айтқанда, кәсіпкерліктің бір түрі басқасына нысан болуы мүмкін емес.
Ал кәсіпкерліктің нысанына келетін болсақ, бұл өндірістік құрылымдар. Кәсіпкерліктің түрлері әр түрлі нысанда болуы мүмкін, кәсіпкерліктің бір түрлі нысандарда көрініс табуы мүмкін, ал кәсіпкерліктің бірнеше түрі ұқсас нысанда кездесуі мүмкін. Осы бөлімнің бірінші тақырыбында заңды тұлға құрмай - ақ жеке тұлғалардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруының ұйымдық құқықтық нысанына қысқаша сипаттама беріледі.
Ақсу өңірінің шаруа қожалықтары және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары
АШТӨ
Т.А.Ә.
Кәсіпорын қызметтің негізгі бағыты
Евгеньевка со
АгрофирмаБиосем ӨК
Мингазов Мансур Ханафинович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Тимур" ШҚ
Мингазов Равиль Канафиұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Сергей" ШҚ
Рямбов Виктор Николайұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Рямбов" ШҚ
Рямбов Николай Викторович
Дәнділермен айналысады
"Виктория" ШҚ
Пшембаева Мариям Ханафиевна
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Ника" ШҚ
Пшембаева Хамит Малгаждаровна
Картоппен айналысады
"Алина" ШҚ
Стоцкий Сергей Федерович
Картоппен және дәнділермен айналысады
"Бастау" ШҚ
Кирпа Олег Александрович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Смирнов" ШҚ
Смирнов Сергей Викторович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Кукуш" ШҚ
Харченко Василий Анатольевич
Картоппен айналысады
"Асель и К" ШҚ
Әлсейтов Дастан Құмарұлы
Көкөніспен айналысады
Үштерек ауылы
"Үштерек және К" ЖШС
Лукинов Сергей Михайлович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Табыс" ШҚ
Алпысбаев Ержан Сатыбалдыұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Катюша" ШҚ
Шпилев Владимир Михайлович
Картоп, көкөніспен айналысады
"Виктория" ШҚ
Әбішев Бахтияр Кәкімұлы
Картоп, көкөніс және бақшалармен айналысады
"Тукаевтар" ШҚ
Фогель Александр Павлович
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Мамадиев" ШҚ
Мамадиев Марат Орынбаевич
Картоп, көкөніспен айналысады
Жолқұдық со
"Вероника" ШҚ
Пак Виталий Чан-Сикович
Картоп, көкөніс және бақшалармен айналысады
"Жер" ШҚ
Еркенов Дәулетбек Сағынтайұлы
Картоп, көкөніспен дәнділермен айналысады
"Хаджымұратов" ШҚ
Хаджымұратов Мақсұт Сағатұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
Қызылжар со
"Қызылжар - Құрымсы" ЖШС
Арал Мақсат Олжабайұлы
Дәнділермен айналысады
Достық со
"Парамоновка" ШҚ
Танкинов Еламан Қуанышбайұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Бекзат" ШҚ
Гейн Сергей Николаевич
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Огонек" ШҚ
Молодой Василий Штефанович
Картоп және дәнділермен айналысады
"Жана жол" ШҚ
Каимов Зауди Кюревич
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Дария" ШҚ
Мұхамеджанов Светлана Юрьевна
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
"Достық" ФҚ
Каимов Насруди Сеитахмедұлы
Картоп, көкөніспен айналысады
Ақжол со
"Бауржан-Ж" ШҚ
Түсіпбеков Бауржан Джамбылұлы
Дәнділер және күнбағыспен айналысады
"Қаржас" ШҚ
Сыздықов Сансызбай Шахманұлы
Картоп, көкөніс және дәнділермен айналысады
Еңбек со
"Алихан" ШҚ
Қисамиев Қуатбек Қалымжанұлы
Картоп, көкөніс егуімен айналысады
Алғабас ауылы
"Жамбыл" ШҚ
Жармағамбетов Аманжол Айчанұлы
Күнбағыс егуімен айналысады
"Айылқас" ШҚ
Әкішев Нұрғалым Мұқанұлы
Күнбағыс егуімен айналысады
М. Омаров атындағы со
"Темірлан" ШҚ
Успанов Ержан Сәрсенбайұлы
Картоп егуімен айналысады
"Газиз" ШҚ
Олдулы Газиз
Картоп, көкөніспен айналысады
АгроКормСервис ЖШС директоры
Асқаров Жомарт Әптайұлы
Жемазық дақылдарымен айналысады
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Кәсіпкерлік қызмет туралы Заңында (бұдан әрі - Заң) кәсіпкерліктің түрі мен нысаны арасында нақты айырмашылық келтірілмеген. Заңның мәтініндегі кәсіпкерліктің түрі мен нысанын ажырату қиынға соғады, өйткені олардың нақты түсінігі қарастырылмаған. Жағарыда атап өтілгендей түр мен нысан терминдері көп мағыналы және бір бірімен жиі ауыстырылады. Сәйкесінше, заңнамада да заңдық әдебиетте де олар түрлі мағынада қолданылады, сондай - ақ синоним ретінде де жиі кездеседі. Кәсіпкерлік нысандарын бөлуде оның заңдық мазмұнын білдіретін заңдық нысандары туралы айтылады. Яғни, бір ғана мазмұнның өзі түрлі заңдық нысандарда, ал түрлі мазмұн бірдей нысандарда болуы мүмкін.
Кәсіпкерліктің заңдық нысандарын ең алдымен кәсіпкерлік қызметтің субъетілеріне қарай бөлуге болады. Осы негізде жеке түлғалардың және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметін бөліп қарастыруға болады. Кәсіпкерлік қызметтің субъектісі бойынша мұндай бөлу Қазақ ССР нің 1990 - жылғы 19 - желтоқсандағы Қазақ ССР -дегі кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы Заңының 2 - бабына сәйкес келеді.
Жеке тұлғалардың кәсіпкерлігі туралы сөз қозғағанда, заңды тұлға құрмай - ақ, жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруын айтамыз. Жеке тұлғалардың кәсіпкерлігі тек қана жеке кәсіпкерлік түрінде болуы мүмкін, бұл өз кезегінде, жеке кәсіпкерлікті білдіреді. Кәсіпкерлер ретінде жеке тұлға немесе бірнеше жеке тұлға болуы мүмкін. Заң шығарушы белгілегендей, бір тұлғадан құрылса - жеке кәсіпкерлік, бірнеше түлғалардан құрылса, ұйымдастырушылық нысаны - бірлескен кәсіпкерлік болып саналады. Бұнымен қатар, жай серіктестік, отбасылық кәсіпкерлік, шаруашылық (фермерлік) қожалықтар түріндеде кәсіпкерлік қызмет кең таралған.
Мал шаруашылығы халықты жоғары калориялы азық - түлік өнімдерімен қамтамасыз ететін, азық - түлік және жеңіл өнеркәсібі, малдан алынатын азықты өндіру үшін шикізат көзі ретінде қызмет ететін, ауыл шаруашылығының ең маңызды саласы болып табылады.
Мал шаруашылығының статистикасы салада орын алатын үдерістерді бақылайтын, тұтастай мал шаруашылығындағы, оның жеке сала тармақтарындағы және шаруашылық санаттарындағы даму деңгейін анықтайтын ауыл шаруашылығы статистикасының бағыттарының бірі болып табылады.
Шаруа қожалықтарының өсу қарқыны
Ауыл шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын шаруашылықтар үш санатқа бөлінеді: ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа (фермер) қожалықтары және жұртшылық қожалықтары. Мал шаруашылығының жағдайын және дамуын неғұрлым толық сипаттау үшін аталған барлық санаттар бойынша ақпараттың бар болуы қажет. Осындай ақпарат шаруашылықтардың барлық санаттарын қамтитын жылдық статистикалық байқау деректері негізінде қалыптасады.
Жыл бойы тұрақты ай сайынғы байқаулармен тек ауыл шаруашылығы өндірушілеріне жататын мал шаруашылығы өнімінің орташа және ірі тауар өндірісті ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен шаруа (фермер) қожалықтарының бір бөлігі ғана қамтылған. Мал шаруашылығы бойынша толық көрінісін ай сайын қалыптастыру үшін, шағын шаруа (фермер) қожалықтары және жұртшылық қожалықтары бойынша негізгі көрсеткіштер есептеп анықталады.
Осы әдістемеде шағын шаруа (фермер) қожалықтарында және жұртшылық қожалықтарында мал мен құс басын ай сайын есептеу және мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін (етті, сиыр сүтін, тауық жұмыртқасын, қой жүнін, терілерді) өндіру бойынша ұсыныстар келтірілген.
Осы әдістеме аудандық статистика бөлімдерінің мамандары тәжірибелік пайдалану, сондай - ақ облыстық және республикалық деңгейде есептеулерді бақылау үшін арналған.
Ауыл шаруашылығы кәсіпорны - ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, сақтаумен және қайта өңдеумен, ауыл шаруашылығы саласындағы қызмет көрсетумен айналысатын заңды тұлға немесе оның құрылымдық бөлімшесі.
Жұртшылық қожалықтарына жеке қосалқы шаруашылықтары, ұжымдық бақтар мен бақшалар, саяжай телімдері жатады. Жеке қосалқы шаруашылығы - ауылды жерлерде және қала маңындағы аймақтарда орналасқан жер телімдерінде өз мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған жұртшылық қожалықтарының қызметі.
Шағын шаруа (фермер) қожалықтарында және жұртшылық қожалықтарында ауыл шаруашылығы малдарын сатып алу және сату, ай сайынғы есеппен қадағаланатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында және ірі шаруа (фермер) қожалықтарындағы мал мен құсты сатып алу және сату туралы деректер негізінде анықталады.
Шағын шаруа (фермер) қожалықтарындағы мал шаруашылығы бойынша негізгі көрсеткіштерін ай сайынғы есептеу нәтижелері ірі және орташа шаруа (фермер) қожалықтарын ай сайынғы статистикалық байқаулары шегінде алынатын тиісті көрсеткіштеріне қосылады. Осылайша қалыптасқан деректер шаруа (фермер) қожалықтарының санаты бойынша мал шаруашылығының жағдайын тұтастай сипаттайды.
Малдың басы
Жеке кәсіпкерлік немесе заңды тұлға құрмай азаматтардың (жеке тұлға) кәсіпкерлік қызметі кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық құқықтық нысанының бір түрі болып табылады. Жеке кәсіпкерлік нысандарының ерекшелігі: азаматтардың бастамашылық қызметі олардың жеке меншігіне негіделеді және мазмұны жағынан коммерциялық болып табылады. Олар әр қашанда тауарларға деген сұранысты қанағаттандыру жолымен пайда табуға бағытталады және нақты жеке тұлғаның атынан оның тәуекелдігі мен мүліктік жауапкершілігіне негізделіп жүзеге асырылады.
Бизнес - жоспардағы негізгі кемшіліктер мен оларды жеңу жолдары
Жоспарлаудағы кемшіліктер
Тиімсіз жоспарлаудың негізгі белгілері
Кемшіліктерді жеңу жолдары
Нақтылы мақсаттың болмауы
Жалпы,белгісіз мақсаттар;
Нақтыланбаған,саны жағынан белгісіз мақсаттар;
Уақыт факторы ескерілмейді;
Қосалқы мақсаттар мен нақты іс - әрекеттердің болмауы;
Нәтижеге емес, қызметке бағдарлану;
Нақтылы, санды және уақытша шамалас мақсаттарды белгілеу
Мүмкін проблемаларды болжай алмау
Ақталмаған оптимизм;
Менеджердің баламалы стратегиясы мен жұмыс жоспарының болмауы;
Менеджменттегі дағдарыстық құбылыстардың басымдылығы
Жоспарлаудағы үлкен икемділік және болашақтағы проблемаларды болжай білу және олардан құтылудың жолын табу жағдайды бағалаудағы реализм
Ұзақ мерзімді болжамдаудың болмауы
Қысқа мерзімді мақсаттарға бағдарлану;
Жоспарлаудың уақытылы түзетілмеуі
Ұзақ мерзімді мақсаттарды белгілеу және оларды уақытылы қайта қарастырып отыру
Жете белмеушілік
Ескішілдікке негізделген, күнделікті жұмыстарға шоғырлану, приоритеттердің болмауы
Командамен стратегиялық мақсаттарды жүйелі талдап отыру және қызметтің нәтижесі туралы хабарлап отыру
Жоспармен жұмыс істемеу
Жоспарлар қайта қарастырылмайды;
Қоршаған ортадағы өзгеріске жетімсіз реакция
Жоспарлауды оқтын - оқтын қайта қарастыру және жағдайды бағалау, тәсілдер мен әдістерді өзгерту;
Төзімділік жағдайын және конструкциялық сын жасау
Тәжірбенің жете зерттелмеуі
Мақсаттарға талдаудың болмауы;
Қателерді және қиын жағдайларды қайта қайталау
Жағдайды жақсыға өзгерту мақсатында бұрынғы тәжірибелерді жете зертеу:
Қиын жағдайларды шешу кезінде үлкен икемділік көрсету
Шаруа (фермерлік) қожалықтарының қызметін реттейтін заңнамаларда шаруа қожалығы ретінде ауыл шаруашылығын бірлесіп жүргізуде өндіріс шаруа қожалығы мүшесінің жеке еңбегіне және ортақ меншіктегі өндіріс құралдары мен өзге де мүлікке артықшылықты негізделген түлғалардың отбасылық - еңбектік бірлестігі қарастырылады. Қазақстан Республикасының 1998 - жылғы 31 - наурыздағы Қазақстан Республикасының кейбір заң актілерін күші жойылған деп тану туралы (Шаруа қожалықтар мәселеріне қатысты) Заңына сәйкес эрекет етуін тоқтатып, заңдық күшін жойған Қазақ ССР - інің 1990 - жылғы 21 - мамырдағы Шаруа қожалығы туралы Заңында шаруа қожалықтарының мүшелері ретінде жұбайлар (зайыбы), балалары, ата - анасы, басқа туысқандары және шаруа қожалығын бірлесіп жүргізетін өзге де тұлғалар танылған болатын. Өзге де тұлғалардың шаруа қожалығының мүшесі ретінде көрсетілуі Қазақ ССР - інің 1990 - жылғы 21 - мамырдағы Шаруа қожалығы туралы Заңына 1993 - жылғы 8 - сәуірде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Каулысымен еңгізілген өзгерістерге сәйкес алынып тасталды, ал Қазақстан Республикасының 1998 - жылғы 31 - наурыздағы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы Заңында өзге тұлғалар шаруа қожалығының субъектісі ретінде танылмады.
Біздің ойымызша, бұған келесідей себептер әсер етті. Шаруа қожалығы құрамына өзге тұлғалардың саны анықталмай кіретіні заңнама белгіленген жеңілдіктер мен артықшылықтарды пайдалану мақсатында жалған шаруа қожалықтарының құрылуы мүмкіндігін туғызған болатын. Яғни, туыстық байланысы жоқ тұлғалар өзге нысандағы: шағын ауыл шаруашылық кәсіпорындары, ауыл шаруашылығы кооперативтері т.б. шаруа қожалығы мәртебесінен құқықтық жағдайы жағынан әлдеқайда ерекшеленетін шаруашылықтарды құруы мүмкін еді. Н.Н. Веденин Тек отбасы ғана шаруа қожалығын ядросы бола алады деп орынды атап өте келе, туыстық байланысы жоқ адамдар тобының емес, жекеленген тұлғалардың шаруа қожалығы мүшелігіне кіруі ереже түрінде көрсетілмей, ерекше жағдайларда жол берілетіні көрсетілгені жөн деп санайды.
Осыған қатысты айтылған Г.А. Волковтың Шаруа қожалығын ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтерінен және ауыл шаруашылығындағы кәсіпкерлік қызметтің өзге нысандарынан ажыратын белгісі - отбасы еңбектік бірігуге негізделуінде деген пікірімен толықтай келісуге болады.
Шаура қожалығы ауыл шаруашылығы өндірісінде оның мүшелері сол сала бойынша мамандандырылған (кәсіби) тұлғалар болса, ауыл шаруашылығы саясатының тиісінше дәрежеде жүзеге асырылуына қарқынды екпін беретіні сөзсіз. Бұған қоса, ауыл шаруашылығының дамуындағы олардың қоғамдық маңыздылығы да арта түседі. Өз кезегінде, В.А. Нудненко: Шаруа қожалығындағы мүліктік қатынастар оның мүшелері арасындағы жеке қарым - қатынастардың сипатына тәуелді болғандықтан да, бұл қатынастар қалыпты болып табылады және әзірше олардан дау туындамайды, - деп орынды атап өткен.
1.2. Шаруа (фермер) қожалығының жерінің жағдайы.
Ауыл шаруашылық кооперативтері, шаруашылық өнімдерін: астық, мақта, сүт, ет және тағы басқа өнімдерді үлкен көлемде өндіруде, толық кешенді технология жүйелерін пайдалану бағытын өз уақытында ұйымдастыру керек. Олар кооперациялық бірігу негізінде, арнайы, қажетті, өнімділігі жоғары техника, технологияларды өз уақытында сатып алып, өндіріске білікті ауыл шаруашылық мамандарды қатыстыру арқылы, өзіндік құны төмен, бәсекелестікке жауап берерлік сапалы өнім шығаруға мүмкіншілік туғызар еді.
Шаруа (фермер) қожалықтары мен тұрғындардың жеке қосалқы шаруашылықтары өнімділігі жоғары, арнайы техника мен машиналарды алуға, білікті ауыл мамандарының қызметінен пайдалануға қаржылық мүмкіншіліктері жоқ. Сондықтан қазірше қолда бар, ескі техникалардың қуатын толық және тиімді пайдалана алмауда. Себебі, шағын ұйымдардағы, техникаларды пайдаланатын жер және өндіріс көлемі өте төменгі дәрежеде және шағын аймақтарға орналасқан.
Президент жолдауында бүкіл дүние жүзілік сауда ұйымына кіруге байланысты отандық ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттігі айтылған. Бұл да толғағы жеткен мәселенің бірі екендігі даусыз. Осыған байланысты елімізде өнеркәсіптің ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін саласын шапшаң дамытудың маңызы ерекше және ол кезек күттірмейтін мәселе. Сапасы жоғары, бағасы төмен дайын өнім шығармай бәсекеге түсе алмайтынымыз белгілі. Қазақстанда астық, мақта, жүн, т.б. сияқты шикізаттар баршылық. Мәселе осы шикізаттардан тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының басын ауыл шаруашылығымен біріктіре отырып сапасы жоғары, бәсекеге қабілетті өнім шығара білуде бұл жерде жеңіл және тамақ өнеркәсібін дамыту үшін, олардың кәсіпорындарында жаңа техника мен озат технологияны енгізу үшін инвестиция табу қажеттігі туындайды. Бұл іске шетелдік компаниялар мен кәсіпорындарын тарту міндеті тұр.
Ауыл шаруашылығы құрылымын қайта құру мен аграрлық реформаның негізгі бағытының бірі - фермерлікті дамыту. Қазіргі кезде шаруа (фермер) қожалықтары ауылдағы негізгі азық - түлікпен қамтушы ғана емес, сондай - ақ, негізгі жұмыс орны, отбасы табысының қайнар көзі болып табылады.
Ауыл шаруашылығы саласында шағын аграрлық бизнес шаруа қожалықтарының дамуымен сипатталады. Алматы облысында шаруа қожалықтары 90 жылддардан бастап белсенді дами бастады. Статистикалық мәліметтер бойынша Алматы облысында шаруа қожалықтарының саны 1990 жылы 38 ғана болса, 2004 жыл басында 39374 болып отыр. Қазіргі кезде облыстағы шаруа қожалықтарындағы ауыл шаруашылығына арналған пайдалы жер 2437,5 мың гектарды (бөлінген жердің 86,5% - і ) егістік жер 569,9 мың гектарды (23,4%) алды. Фермерлердің үлесімі ауыл шаруашылық пайдалы жерінің 17 пайызы және егістіктің 53 пайызы тиесілі болды.
Ауыл шаруашылығы кооперативінің кең тарауының мәні жеке жер меншігіне негізделген ұсақ фермерлік шаруашылықтармен әртүрлі қызмет түрлері жүйесінде ірі өндірісті кординациялаудың тиімді формасы болып табылады.
Алматы облысында ауыл шаруашылығы жер көлемі жағынан аз шаруа қожалықтарының саны басым, яғни ұсақ шаруашылықтардың өнім беру көлемі де шамалы болатыны белгілі. Кезінде ірі шаруашылықтар тартылғанда біреу үлкен, бәз біреулері алақандай ғана жерге ие болды. Ауылда - жермен, малмен шұғылданып өскенімен жеке шаруашылықтың иесі болып, оны дөңгелетіп кету оңай емес. Фермер - экономист, есепші, агроном, зоотехник сияқты бірқатар мамандардан хабардар болу керек. Әйтпесе шет елдердегідей фермерлер арнайы кеңес беретін немесе қызмет көрсететін кооперативтерге бірігуі қажет.
Әрине, өз жеке шаруашылығына өзі ие болғысы келетін шаруашылықтарға кооперативтерге бірігу сенімсіздік туғызуы мүмкін. Бірақ жеке шаруаның үздіксіз өндіріс (өндіру, өңдеу, сақтау, сату, тасымалдау) жүйесін жасауға шамасы келе бермейді. Сондықтан да шаруалар кооперацияға біріккені тиімді. Бұл ерікті бірлестік және ол біреудің күштеуімен ұйымдастырылмайды. Тек оның тиімді жақтарын дәлелдеп шаруа қожалықтарына түсіндіру қажет. А.В.Чаянов былай деп тұжырымдайды: коорператив - ең алдымен одаққа кіргеннен кейін жойылып кетпейді, бұрынғысынша сақ шаруашылық ретінде қала береді. Олар тек өздерінің кейбір жұмыс бөлігін (өнімді өңдеу, сақтау, сату, тасымалдау), бірлесіп атқаратын одақтық ұйымға бірігеді. Яғни, өнімді өндіру бір бағытта, бір жобамен, бір жерден ұйымдастырылады.
Ауыл шаруашылығы экономика мәселелері туралы әдебиеттерді талдай отырып, келесідей қорытындылар жасауға болады, атап айтар болсақ, кооперацияға соңғы кезде көп көңіл бөлінуінің себебі, бұл әріптестік өзара қарым - қатынастағы шаруашылықтандырудың ең әділетті жүйесі болып табылады. Шаруашылықтандыру - дың акционерлік принципінде лидердің реформасында мүліктің ең төмен бағалауының есебінен қомақты капиталды жекешелендіріп алуға мүмкіндігі бар. Бұл тенденция, әсіресе, агроөнеркәсіп кешенінің өңдеуші өндірістерінде және қызмет көрсету салаларында кездеседі. Соның нәтижесінде ауылдық тауар өндірушілер бұл объектілерді жоғалтып алды. Яғни, кооперация принциптері бойынша кооперативте ешкім ешқашан кооператив мүшелерінің есебінен байи алмайды.
Қиланбек шаруа қожалығы.
Қиланбек шаруа қожалығы 10 жылдан бері қарай мал өнімдерін өндірумен айналысып келеді. Шаруа қожалығының іс - қызметінің негізгі бағыты - мал шаруашылығы, мал өнімдерін өндіру және сату.
Шаруа қожалығының қазіргі жағдайы қалыпты деуге болады. Өндірістік қызметтің нәтижесінде соңғы 2 жылда жақсы пайда тапқан және мал басы екі есеге дейін өскен.
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісін алдағы уақытта әлі де кеңейте түсу үшін шаруа қожалығының мүмкіндігі зор және тек қана мал өнімдерін өндіріп қана қоймай, оны өңдеумен айналысу және көкөніс шаруашылығын жолға қою арқылы жоғары пайда алуға болады. Сондықтан да шаруа қожалығын дамыту үшін қажетті жеңілдетілген пайызбен берілетін несиеге қол жеткізуі оның қызметінің одан әрі кеңеюіне жол ашады.
Бүгінгі күні Батыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы өнімдері нарығы қалыптасу үстінде. Қиланбек шаруа қожалығының негізгі қызметін ұйымдастыруға толық жағдай бар және қажетті құралдармен қамтамасыз етілген. Мал жайылымы және қысқы азық дайындау үшін қожалықтың жоғары өнімділік беретін шабындығы бар.
Қазіргі таңда Елбасының тапсырмасына сәйкес еліміздің ет экспорттаушы елге айналуы үшін асыл тұқымды малдарды сатып алуға жеңілдетілген несиелердің қарастырылуы бұл саланың одан әрі дами түсуіне басты себеп болады деп ойлаймыз. Қиланбек шаруа қожалығы тек асыл тұқымды мал өсіріп қана қоймай, ет комбинатын салу арқылы ірі қараны союды және осы қызмет түрі бойынша облыс көлеміндегі шаруа қожалықтары мен тұрғындарға қызмет көрсетуді, сондай - ақ облыс нарығын арзан көкөніспен қамтамасыз ету үшін жылыжай салуды жоспарлап отыр.
Жоба бойынша шығарылатын өнім ассортименттері - мал шаруашылығы бойынша ірі қара және қой еті, жылыжай бойынша қызанақ, қияр және бұрыш өнімдері, ет өңдеу кешені бойынша кептірілген және пісірілген шұжық өнімдері, тартылған ет (фарш).
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру бойынша алынатын несиенің бір бөлігіне асыл тұқымды қазақтың ақбас сиырларын сатып алып көбейту және ет өңдеу кешенін тұрақты шикізатпен қамтамасыз ету үшін бордақылау алаңын ұйымдастыру, жылыжай бойынша тамшылатып суару әдісі қолданылады, ал ет және ет өнімдерін өңдеу кешені бойынша өнім өндіру технологиясы әлемдік брендпен танымал жоғары сапалы ет өңдеу құрал - жабдықтарын шығаратын австриялық SHALLER фирмасының мамандарымен дайындалған арнайы рецептураны қолдануды қарастырады.
Жоба толығымен жүзеге асқан жағдайда 2014 жылға дейін мүйізді ірі қара мал басын 800 басқа жеткізу, жылына 300 тоннаға дейін шұжық өнімдері мен 100 тоннаға дейін тартылған ет және 12 - 14 тонна жылыжай өнімдерін өндіруге мүмкіндік болады. Мал сою цехы тәулігіне 20 - 22 ірі қараны сою қуаттылығы болады. Ет және ет өнімдерін өңдеу кешенінің жанынан 500 тоннаға дейін ет өнімдерін сақтайтын мұздатқыш қойма жұмыс істейтін болады.
Өндірілген өнімдерді өткізу нарығы болып негізінен Батыс Қазақстан облысының оңтүстік аудандары және Атырау облысының көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары, қоғамдық мамақтану орындары, сондай жеке тұрғындар табылады.
Жалпы жобаны іске асыруға қажетті несие көлемі 225 млн теңге. Несиені 10 жылға жылдық 6 % - пен алу көзделген. Жоба толығымен іске қосылған жағдайда 5 - 6 жыл көлемінде өзін - өзі толық ақтап шығады.
Осы алынатын қаражат келесідей мақсаттарға жұмсалады: асыл тұқымды мал басын сатып алып көбейтуге - 110700 мың теңге, жылыжай құрылысын жүргізуге - 10800 мың теңге және ет өңдеу кешенін салуға 103500 мың теңге.
Жобаға сәйкес жұмысшылар мен мамандар жергілікті тұрғындар арасынан тартылады. Мамандарға деген қажеттілікті өтеу үшін жоғары және орта арнаулы білімі бар жастар қайта дайындықтан өткізіліп, тәжірибе алмасу үшін осы саладағы әріптестік байланыс орнатқан кәсіпорындарға оқуға жіберілетін болады.
Жоба толығымен іске асқан жағдайда жаңадан 46 жұмыс орны ашылатын болады.
Кәсіпорынның мал шаруашылығы бойынша бәсекелестері жоқ деп айтуға болады, себебі оның өнімдері ет өңдеу кешеніне жіберіліп отыратындықтан өткізу мәселесі туындамайды. Жылыжай бойынша да бұл аудан аумағында және жақын маңда бұрын - соңды жылыжай болмағандықтан әзірге бәсекелес жоқ. Жылыжай аудан көлеміндегі балабақшаларға, мектептер мен ауруханаларды, сондай - ақ аудан және көршілес жатқан аудан тұрғындарын арзан әрі жаңадан өсіп- жетілген бақша өнімдерімен қамтамасыз етеді. Ал ет өңдеу кешені бойынша облыстағы ірі бәсекелестері болып Жайық-Ет ЖШС және Ибрагим ет өңдеу комбинаты ЖШС табылады. Ветеринарлық - санитарлық жаңа талаптарға сәйкес малдарды арнайы белгіленген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz