Жұлдыздар жұмбағы

Мазмұны
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі жұлдыз сипаттамалары.
1. Жарқырау және жұлдыздарға дейінгі қашықтық
2. Жұлдыздардың пайда болуы
2.1 Жұлдызаралық газ
2.2. Жұлдызаралық шаң
3. Жаңа жұлдыздар неге пайда болуы тиіс?
4. Газды.шаң кешені . жұлдыздар бесігі
4.1. Пайда болу процесі туралы қысқаша мәлімет
4.2. Жұлдыздардың дамуы
5. Қорытынды

І. Кіріспе
Табиғаттағы басқа да денелер сияқты жұлдыздар да өзгеріссіз қалмайды, олар да өмірге келеді, дамиды, және «өледі». Жұлдыздардың өмірлік жолын қадағалап, олардың қалай қартаятынын түсіну үшін олардың қалай пайда болатынын білу қажет. Бұған дейін бұл құбылыс біз үшін үлкен жұмбақ болып көрінетін; қазіргі заманғы астрономдар біздің түнгі аспанымыздағы жарқыраған жұлдыздардың пайда болу жолдарын егжей-тегжейлі сипаттап бере алады.
Осыдан аз ғана уақыт бұрын астрономдар жұлдызаралық газ бен шаңнан жұлдыздың пайда болуы үшін миллиондаған жылдар қажет деп есептеген еді. Алайда соңғы жылдары Орион Үлкен Тұмандылығының құрамына кіретін аспан сферасының таңғажайып фотосуреттері алынды, бұл жерде бірнеше жылдар ішінде жұлдыздардың шағын топтасуы байқалуда. Суреттерде 1974 жылы осы арада жұлдыздар тәрізді үш объектілер тобы байқалған.
1954 жылға қарай олардың кейбіреулері сопақша түрде болды, ал 1959 жылы осы сопақша заттар жекелеген жұлдыздарға бөлінді. Міне осылайша адамзат тарихында бірінші рет адамдар жұлдыздардың өмірге келуін қадағалады, осы адам айтса сенгісіз жағдай астрономдарға жұлдыздардың қысқа мерзім ішінде дүниеге келетінін көрсетіп, бұған дейінгі айтылып келген жұлдыздардың топтарда немесе жұлдызды топтасуларда дүниеге келетіні туралы пікірдің дұрыс екенін дәлелдеді.
«Ригведа» деп аталатын ежелгі үнді кітабынан («Гимндер кітабы» деген мағынаны білдіреді) адамзат тарихында ең бірінші рет барлық жер шарын бір тұтас етіп сипаттаған анықтаманы тауып алуға болады. «Ригведаға» сәйкес оның құрылысы соншалықты күрделі емес. Оның ішінде ең алдымен Жер бар. Ол шексіз тегіс қабат – «кең байтақ кеңістік ретінде беріледі. Бұл қабаттың үсті аспанмен жабылған. Аспан – жұлдыздар жыпырлаған көгілдір күмбез. Аспан мен жердің арасында – « жарқыраған ауа».
Бұның бәрі ғылымнан өте алыс еді. Бірақ бұл жерде маңыздысы басқа нәрсе. Бүкіл Жер шарын ойша құшағына алу деген батыл мақсаттың өзі керемет. Осыдан кейін адамзаттың ой-санасы әлемнің құрылымын түсінуге, ой елегінен өткізуге және шешуге, өзінің түйсігінде дүниенің толық көрінісін жасауға қабілетті деп айтуға болады.

1. Бекбасаров Н. «Астрономияға кіріспе». Алматы, 1992 ж.

2. Әбішев Х. «Аспан сыры». Алматы, 1966 ж.

3.Ысқақов А. «Халық астрономиясы». Алматы, 1969 ж.

4. Дагаев М.М., Демин В.Г., Калинин И.А. «Астрономия». Москва, наука. 1983 ж.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі жұлдыз сипаттамалар.
1. Жарқырау және жұлдыздарға дейінгі қашықтық
2. Жұлдыздардың пайда болуы
2.1 Жұлдызаралық газ
2.2. Жұлдызаралық шаң
3. Жаңа жұлдыздар неге пайда болуы тиіс?
4. Газды-шаң кешені - жұлдыздар бесігі
4.1. Пайда болу процесі туралы қысқаша мәлімет
4.2. Жұлдыздардың дамуы
5. Қорытынды

І. Кіріспе
Табиғаттағы басқа да денелер сияқты жұлдыздар да өзгеріссіз қалмайды, олар да өмірге келеді, дамиды, және өледі. Жұлдыздардың өмірлік жолын қадағалап, олардың қалай қартаятынын түсіну үшін олардың қалай пайда болатынын білу қажет. Бұған дейін бұл құбылыс біз үшін үлкен жұмбақ болып көрінетін; қазіргі заманғы астрономдар біздің түнгі аспанымыздағы жарқыраған жұлдыздардың пайда болу жолдарын егжей-тегжейлі сипаттап бере алады.
Осыдан аз ғана уақыт бұрын астрономдар жұлдызаралық газ бен шаңнан жұлдыздың пайда болуы үшін миллиондаған жылдар қажет деп есептеген еді. Алайда соңғы жылдары Орион Үлкен Тұмандылығының құрамына кіретін аспан сферасының таңғажайып фотосуреттері алынды, бұл жерде бірнеше жылдар ішінде жұлдыздардың шағын топтасуы байқалуда. Суреттерде 1974 жылы осы арада жұлдыздар тәрізді үш объектілер тобы байқалған.
1954 жылға қарай олардың кейбіреулері сопақша түрде болды, ал 1959 жылы осы сопақша заттар жекелеген жұлдыздарға бөлінді. Міне осылайша адамзат тарихында бірінші рет адамдар жұлдыздардың өмірге келуін қадағалады, осы адам айтса сенгісіз жағдай астрономдарға жұлдыздардың қысқа мерзім ішінде дүниеге келетінін көрсетіп, бұған дейінгі айтылып келген жұлдыздардың топтарда немесе жұлдызды топтасуларда дүниеге келетіні туралы пікірдің дұрыс екенін дәлелдеді.
Ригведа деп аталатын ежелгі үнді кітабынан (Гимндер кітабы деген мағынаны білдіреді) адамзат тарихында ең бірінші рет барлық жер шарын бір тұтас етіп сипаттаған анықтаманы тауып алуға болады. Ригведаға сәйкес оның құрылысы соншалықты күрделі емес. Оның ішінде ең алдымен Жер бар. Ол шексіз тегіс қабат - кең байтақ кеңістік ретінде беріледі. Бұл қабаттың үсті аспанмен жабылған. Аспан - жұлдыздар жыпырлаған көгілдір күмбез. Аспан мен жердің арасында - жарқыраған ауа.
Бұның бәрі ғылымнан өте алыс еді. Бірақ бұл жерде маңыздысы басқа нәрсе. Бүкіл Жер шарын ойша құшағына алу деген батыл мақсаттың өзі керемет. Осыдан кейін адамзаттың ой-санасы әлемнің құрылымын түсінуге, ой елегінен өткізуге және шешуге, өзінің түйсігінде дүниенің толық көрінісін жасауға қабілетті деп айтуға болады.

ІІ. Негізгі жұлдыздық сипаттамалар
1. Жарқырау және жұлдыздарға дейінгі қашықтық
Ең алдымен, жұлдыздардың нүктелік сәуле көздері ретінде байқалатынын түсіне білуіміз қажет. Бұл олардың бұрыштық мөлшерлерінің өте кішкентай болатынын білдіреді. Ең үлкен телескоптың көмегімен жұлдыздарды нағыз дискілер ретінде көру мүмкін емес. Нағыз деген сөзге баса назар аударамын, өйткені нақты инструментальдық эффектілерге байланысты, ал ең бастысы атмосфераның тынымсыздығынан, телескоптардың фокальды жазықтығында жұлдыздардың дисктер түріндегі жалған бейнесі пайда болады.
1-сурет. Жұлдызды аспан бала көзімен.
Осы дисктің бұрыштық мөлшерлері доғаның бір секундынан да аз болады, ал ең жақын орналасқан жұлдыздар үшін олар доға секундының жүзден бір бөлігінен аз болуы тиіс.
Осылайша, жұлдыздарды, астрономдардың айтуынша, ең үлкен телескоппен де шешілуі мүмкін емес. Бұл біздің әртүрлі спекртлық учаскелердегі жұлдыздардың сәулелендірулерінің ағымын ғана өлшей алатынымызды білдіреді. Жұлдыздың көлемі ағымның көлемін өлшеу бірлігі болып табылады.
Егер жұлдызға дейінгі қашықтық пен көзге көрінетін көлем белгілі болса, жарқырауды анықтауға болады. Астрономия ғылымының көзге көрінетін көлемді айқындау үшін неғұрлым сенімді әдістері бар, ал жұлдыздарға дейінгі қашықтықты анықтау оңай жұмыс емес.

2-сурет. Жұлдыздың жарқырауы.
Ондаған парсектен аспайтын, қашықтыққа жіберілген салыстырмалы түрде жақын орналасқан жұлдыздар үшін қашықтықты анықтау өткен жүзжылдықтың басында белгілі болған тригонометриялық әдіспен жүргізіледі. Аталған әдіске сәйкес жер орбитасының әртүрлі нүктелерінен, яғни жылдың әртүрлі мезгілінде оларды қадағалау кезінде жұлдыздардың өте аз бұрыштық жылжуы өлшенеді.
Бұл әдіс өте сенімді әрі барынша дәлдікке ие. Алайда көптеген басқа да алыстатылған жұлдыздар үшін ол жарамсыз болып табылады: жұлдыздардың орналасуының өте кішкентай ғана жылжуын өлшеу қажет - доға секундының жүзден бір бөлігінен аз! Бұл ретте басқа әдістер көмекке келеді, олардың дәлдігі төмендеу, бірақ соған қарамастан, неғұрлым сенімдірек. Көптеген жағдайларда жұлдыздардың абсолютті көлемін оларға дейінгі қашықтықты өлшемей, олардың сәулелерінің кейбір байқалатын ерекшеліктері бойынша тікелей анықтауға болады.
2. Жұлдыздардың пайда болуы
2.1. Жұлдызаралық газ
Жұлдыздар - Күнге аздап болса да ұқсайтын, бірақ бізден адам айтқысыз үлкен қашықтықта орналасқан объектілер болып табылады. Бұл туралы қарапайым әрі ұлы фактіні адамзаттың түсінуі үшін ғылымның мыңдаған жылдар бойы дамуы қажет болды. Жұлдыздарға дейінгі қашықтықты дұрыс бағалаған ең бірінші ғалым Ньютон болды. Осы ұлы ағылшын ғалымынан кейін екі ғасыр бойы жұлдыздар орналасқан тым үлкен мөлшерлі кеңістікті адамдар бос кеңістік деп санады. Тек кейбір жекелеген астрономдар ғана арасына уақыт сала отырып жұлдызаралық ортада жарықтың жұтылуы мүмкіндігі туралы мәселені көтеріп жүрді. 20-шы ғасырдың басында ғана неміс астрономы Гартман жұлдыздар арасындағы кеңістіктің мистикалық бос кеңістік емес екенін сенімді түрде дәлелдеп берді.
3-сурет. Жұлдыздаралық газ.

Кеңістік аздаған, бірақ белгілі тығыздықтағы газбен толтырылған. Бұл керемет жаңалық басқа да көптеген жаңалықтар секілді спектрлік талдаудың көмегімен ашылды.
Жұлдызаралық газды жарты ғасыр бойы пайда болатын жұтылу сызықтарын талдау жолымен зерттеп келдік. Әдетте, осы сызықтардың күрделі құрылымдары болатыны анықталды, яғни олар бір біріне өте жақын орналасқан бірнеше компонентадан тұрады. Әрбір осындай компонента жұлдызаралық ортаның қандай да бір жекелеген бұлтында жұлдыздың жарықты жұтуы кезінде пайда болады, бұлттар бір біріне қатысты секундына 10 км-ге жуық жылдамдықпен қозғалады. Осының салдарынан Доплер эффектісіне байланысты жұтылу сызықтары толқындарының ұзындықтарының аздап жылжуына алып келеді.
Жұлдызаралық газдың химиялық құрамы бірінші жақындауында Күн мен жұлдыздардың химиялық құрамына өте ұқсас болды.

2.2. Жұлдызаралық шаң
Осы уақытқа дейін жұлдызаралық орта туралы айтқан кезде біз тек қана жұлдызаралық газды меңзедік, бірақ одан басқа да компонента бар. Сөз жұлдызаралық шаң туралы. Өткен ғасырда жұлдызаралық кеңістіктің мөлдірлігі туралы мәселе жиі қозғалғанын біз жоғарыда айтып өттік. 1930 жылы ғана жұлдызаралық кеңістіктің шын мәнінде мөлдір еместігі дәлелденді. Жарықты жұтатын субстанция галактикалық жазықтық маңайындағы өте жұқа қабықшада орналасқан. Көгілдір және фиолет сәулелері тез жұтылады, ал қызыл сәулелердің жұтуы өте күшті емес.
Бұл қандай субстанция? Қазіргі кезде жарықтың жұтылуына жұлдызаралық шаңның,
4-сурет. Жұлдызаралық шаң.
яғни мөлшерлері микроннан төмен, заттың микроскопиялық бөліктерінің себеп болатыны дәлелденгендей болып көрінеді. Бұл ұнтақтардың химиялық күрделі құрамы бар. Ұнтақтар сопақша нысанда болатыны және олардың тез бағдарланатыны, яғни олардың созылуы бұлтқа паралелл түрде түзілетіні белгілі болды. Осы себепке байланысты жұқа орта арқылы өтетін жұлдыздың жарығы ішінара полярланған болып табылады.
3. Жаңа жұлдыздар неге пайда болуы тиіс?
Қазіргі заманғы астрофизикада газды-шаң кешендерінің маңызы жоғары. Астрономдар өте ертеде жұлдызаралық ортада конденсацияның пайда болуын салыстырмалы түрде разрядталған газды-шаң диффузды ортадан жұлдыздардың пайда болуының маңызды процесімен байланыстыратын еді. Газды-шаң кешендері мен жұлдыз жасау процесінің

5-сурет. Жұлдыз энергиясы.

арасындағы байланыс туралы пікірлер үшін қандай негіздер бар? Ең алдымен біздің ғасырымыздың қырқыншы жылдарынан бастап астрономдар Галактикада жұлдыздар қандай да бір сапалы басқа субстанциядан үздіксіз (яғни біздің көз алдымызда) жасалуы тиіс екенін түсінгенін айта кету қажет. 1939 жылы жұлдыздар қойнауында жүріп жатқан термоядролық синтез жұлдыз қуатының көзі болып табылатыны белгілі болды. Түсінікті тілмен айтқанда, жұлдыздардың көпшілігінің жарқырауының себебі - олардың қойнауында төрт протон аралық кезеңдер арқылы бір альфа- бөлшекке бірігеді. Бір протонның салмағы 1,0081 тең (атом бірлігінде), ал гелий (альфа-бөлшектің) ядросының салмағы 4,0039 тең ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.