Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы
Мазмұны
Кіріспе №
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
1.1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
1.2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ.ның экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ.на . экономикалық сипаттама беру
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
ІІІ бөлім. Негізгі құралдардың түсуі мен шығысының есебін ұйымдастыру.
3.1. Негігі құралдар есебін ұйымдастыру және оның алдындағы міндеттемелері.
3.2. Негізгі құралдардың түсуі.
3.3. Негізгі құралдардың шығуынан қаржылық нәтижие.
3.4. Негізгі құралдардың тозуы.
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе №
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
1.1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
1.2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ.ның экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ.на . экономикалық сипаттама беру
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
ІІІ бөлім. Негізгі құралдардың түсуі мен шығысының есебін ұйымдастыру.
3.1. Негігі құралдар есебін ұйымдастыру және оның алдындағы міндеттемелері.
3.2. Негізгі құралдардың түсуі.
3.3. Негізгі құралдардың шығуынан қаржылық нәтижие.
3.4. Негізгі құралдардың тозуы.
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықты қатынастар кеізнде кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтерін үздіксіз қамтамасыз ету үшін олардың негізгі құрал- жабдықтары болуға тиісті.
Кез келген өнеркәсіп, өндіріс түрлері еңбек күші, еңбек құралдары және еңбек бұйымдарысыз өндірістік процестің басталуы мүмкін емес.
Өндіріс тиімділігін анықтауда негізгі құралдардың түсуі мен шығуы олардың бағасы, негізгі әсер етуші факторлардың бірі болып табылады.
Сондықтан оның есбін дұрыс ұйымдастырмай, ішкі бақылауы мен аудитін дұрыс жүзеге асырмай қадағалау мүмкін емес.
Осы жұмыстың тақрыбын ала отырып, алға қойылған негізгі мақсат болып “Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамында негізгі құралдардың есебін, аудитін жүргізу тәртіптері мен әдістеріне тоқтала кетіп, оның есебі мен аудитін жүргізудегі артықшылықтар мен кемшіліктерді көрсету, жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.
Курстық жұмысты орындау кезінде шешуін табуға тиісті міндеттер болып:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен экономикалық мазмұны;
- Олардың есебін жетілдіруде ғалымдар мен тәжірибиешілердің еңбектеріне;
- Кәсіпорынның ұйымдық – экономикалық және есеп қаржылық жұмысына;
- Негізгі құралдардың түсуі мен тозуына;
- Олардың қозғалысын құжаттауға;
- Синтетикалық және аналитикалық есебі мен аудитіне сипаттама беру саналады.
Жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп туралы заңы”, “Қазақстан Респуликасының қаржылық есеп стандарттары”, “Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамының жылдық есеп мәліметтері қолданылды.
Жұмыстың теоретикалық және әдістмелік негізі болған ғалымдардың және тәжірибиешілердің еңбектері, инструкивтік және нормативтік құжаттар.
Тақырып бойынша жұмыс жүргенде келесі әдістер қолданылды: салыстыру, талдау әдістері, теоретикалық және нақты материалды тұжырымдау, статистикалық топтастыру, баланстық тұжырым, екі жақты жазу, түгелдеу, бағалау.
Күтілетін нәтижие болып негізгі құралдардың есебімен мен аудитін кәсіпорындарда тиімді ұйымдастыру жолдарын және жетілдіру бағыттарын қарастыру болып табылады.
Нарықты қатынастар кеізнде кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтерін үздіксіз қамтамасыз ету үшін олардың негізгі құрал- жабдықтары болуға тиісті.
Кез келген өнеркәсіп, өндіріс түрлері еңбек күші, еңбек құралдары және еңбек бұйымдарысыз өндірістік процестің басталуы мүмкін емес.
Өндіріс тиімділігін анықтауда негізгі құралдардың түсуі мен шығуы олардың бағасы, негізгі әсер етуші факторлардың бірі болып табылады.
Сондықтан оның есбін дұрыс ұйымдастырмай, ішкі бақылауы мен аудитін дұрыс жүзеге асырмай қадағалау мүмкін емес.
Осы жұмыстың тақрыбын ала отырып, алға қойылған негізгі мақсат болып “Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамында негізгі құралдардың есебін, аудитін жүргізу тәртіптері мен әдістеріне тоқтала кетіп, оның есебі мен аудитін жүргізудегі артықшылықтар мен кемшіліктерді көрсету, жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.
Курстық жұмысты орындау кезінде шешуін табуға тиісті міндеттер болып:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен экономикалық мазмұны;
- Олардың есебін жетілдіруде ғалымдар мен тәжірибиешілердің еңбектеріне;
- Кәсіпорынның ұйымдық – экономикалық және есеп қаржылық жұмысына;
- Негізгі құралдардың түсуі мен тозуына;
- Олардың қозғалысын құжаттауға;
- Синтетикалық және аналитикалық есебі мен аудитіне сипаттама беру саналады.
Жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп туралы заңы”, “Қазақстан Респуликасының қаржылық есеп стандарттары”, “Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамының жылдық есеп мәліметтері қолданылды.
Жұмыстың теоретикалық және әдістмелік негізі болған ғалымдардың және тәжірибиешілердің еңбектері, инструкивтік және нормативтік құжаттар.
Тақырып бойынша жұмыс жүргенде келесі әдістер қолданылды: салыстыру, талдау әдістері, теоретикалық және нақты материалды тұжырымдау, статистикалық топтастыру, баланстық тұжырым, екі жақты жазу, түгелдеу, бағалау.
Күтілетін нәтижие болып негізгі құралдардың есебімен мен аудитін кәсіпорындарда тиімді ұйымдастыру жолдарын және жетілдіру бағыттарын қарастыру болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының Президентінің “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы. 26 желотоқсан 1995 жыл № 2732 ; 2007 жылғы 28 ақпандағы өзгертулер бойынша
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және Аудит департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсыныстары, Алматы 1999 ж.
3. Закон РК “Об аудиторской деятельности в РК” от 18.10.1993 г.
4. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Алматы “Қаржы қаражат” 1998 ж.
5. Андреев В.Д. “Практический аудит”. Справочное пособие. Москва. Экономика 2006 г.
6. Волкова С. Изучение программу “Алтын - основные средства” амортизация учета. Бухгалтер + компьютер. 2006 г. №4 стр.22-30.
7. Васильева Н. “Негізгі құралдарды есепке алу”. Бухгалтер бюлетені. №14. апрель 2005 ж.
8. Греков П.С., Соколов П.А. “Бухгалтерский учет основных средств”, аудитор 2005г. № 4, стр. 13-16
9. Дюсенбаев К.Ш. “Аудит и анализ в системе управление финансами” Алматы. Экономика 2005 г. стр 130
10. Ержанов М.С. ”Есеп саясаты”. Алматы 1997 ж.
11. Ержанов М.С. “Теория и практика аудита”. Алматы. Ғылым 2003 г.
12. Искакова Б.Г. “Учебно методический материал ЗКАУ”. Уральск 1999 г. Стр.10
13. Кеулімжаев К.Қ., Әжібаева З.Н. “Қаржылық есеп” Алматы. Экономика 2001 ж.
14. Кондратьев Н.П. “Бухгалтерлік есеп”. Москва 1996 ж.
15. Киевский С.В. Самоучитель в работе с программой 1С-Бухгалтерия. Москва. Компьютер, 2006 г.
16. Малькова Г.Н. “Теория и практика международного бухгалтерского учета”. 2006 г.
17. Назарова В. Л. “Негізгі құралдарды жөндеудің шығыстары және құнының артуы”. Бухгалтер бюлетені 2001 ж. № 43.
18. Назарова В.Л. “Бухгалтерский учет хозяйствующего субъектов”. Алматы. Экономика 2003 г. Стр 110.
19. Подольский В.И. “Аудит” Москва –Юнити 2007 г.
20. Родостовец В.К. “Кәсіпорында бухгалтерлік есеп” Алматы 2005 ж.
21. Родостовец В.К. “Теория и практика аудита” Алматы 1995 г.
22. Сафронова Н.А. “Экономика предприятия”. Москва 2000 г., издательство юрист, стр.103
23. Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. “Аудит теориясы” Алматы 2000 ж.
24. Сейдахметова Ф.С. “Современный бухгалтерский учет”. Алматы. Экономика. 2000 г.
25. Учет основных средств. Заочная школа бухгалтера 2007 г. №2, стр. 3-37
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының Президентінің “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы. 26 желотоқсан 1995 жыл № 2732 ; 2007 жылғы 28 ақпандағы өзгертулер бойынша
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және Аудит департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсыныстары, Алматы 1999 ж.
3. Закон РК “Об аудиторской деятельности в РК” от 18.10.1993 г.
4. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Алматы “Қаржы қаражат” 1998 ж.
5. Андреев В.Д. “Практический аудит”. Справочное пособие. Москва. Экономика 2006 г.
6. Волкова С. Изучение программу “Алтын - основные средства” амортизация учета. Бухгалтер + компьютер. 2006 г. №4 стр.22-30.
7. Васильева Н. “Негізгі құралдарды есепке алу”. Бухгалтер бюлетені. №14. апрель 2005 ж.
8. Греков П.С., Соколов П.А. “Бухгалтерский учет основных средств”, аудитор 2005г. № 4, стр. 13-16
9. Дюсенбаев К.Ш. “Аудит и анализ в системе управление финансами” Алматы. Экономика 2005 г. стр 130
10. Ержанов М.С. ”Есеп саясаты”. Алматы 1997 ж.
11. Ержанов М.С. “Теория и практика аудита”. Алматы. Ғылым 2003 г.
12. Искакова Б.Г. “Учебно методический материал ЗКАУ”. Уральск 1999 г. Стр.10
13. Кеулімжаев К.Қ., Әжібаева З.Н. “Қаржылық есеп” Алматы. Экономика 2001 ж.
14. Кондратьев Н.П. “Бухгалтерлік есеп”. Москва 1996 ж.
15. Киевский С.В. Самоучитель в работе с программой 1С-Бухгалтерия. Москва. Компьютер, 2006 г.
16. Малькова Г.Н. “Теория и практика международного бухгалтерского учета”. 2006 г.
17. Назарова В. Л. “Негізгі құралдарды жөндеудің шығыстары және құнының артуы”. Бухгалтер бюлетені 2001 ж. № 43.
18. Назарова В.Л. “Бухгалтерский учет хозяйствующего субъектов”. Алматы. Экономика 2003 г. Стр 110.
19. Подольский В.И. “Аудит” Москва –Юнити 2007 г.
20. Родостовец В.К. “Кәсіпорында бухгалтерлік есеп” Алматы 2005 ж.
21. Родостовец В.К. “Теория и практика аудита” Алматы 1995 г.
22. Сафронова Н.А. “Экономика предприятия”. Москва 2000 г., издательство юрист, стр.103
23. Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. “Аудит теориясы” Алматы 2000 ж.
24. Сейдахметова Ф.С. “Современный бухгалтерский учет”. Алматы. Экономика. 2000 г.
25. Учет основных средств. Заочная школа бухгалтера 2007 г. №2, стр. 3-37
Мазмұны
Кіріспе №
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және
ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін
жетілдіру жолдары.
1.1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
1.2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар
есебін жетілдіру жолдары.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ-ның экономикалық сипаттамасы және оның
қаржылық жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ-на – экономикалық сипаттама беру
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
ІІІ бөлім. Негізгі құралдардың түсуі мен шығысының есебін
ұйымдастыру.
3.1. Негігі құралдар есебін ұйымдастыру және оның алдындағы
міндеттемелері.
3.2. Негізгі құралдардың түсуі.
3.3. Негізгі құралдардың шығуынан қаржылық нәтижие.
3.4. Негізгі құралдардың тозуы.
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықты қатынастар кеізнде кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтерін
үздіксіз қамтамасыз ету үшін олардың негізгі құрал- жабдықтары болуға
тиісті.
Кез келген өнеркәсіп, өндіріс түрлері еңбек күші, еңбек құралдары және
еңбек бұйымдарысыз өндірістік процестің басталуы мүмкін емес.
Өндіріс тиімділігін анықтауда негізгі құралдардың түсуі мен шығуы олардың
бағасы, негізгі әсер етуші факторлардың бірі болып табылады.
Сондықтан оның есбін дұрыс ұйымдастырмай, ішкі бақылауы мен аудитін
дұрыс жүзеге асырмай қадағалау мүмкін емес.
Осы жұмыстың тақрыбын ала отырып, алға қойылған негізгі мақсат болып
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамында негізгі құралдардың есебін, аудитін
жүргізу тәртіптері мен әдістеріне тоқтала кетіп, оның есебі мен аудитін
жүргізудегі артықшылықтар мен кемшіліктерді көрсету, жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Курстық жұмысты орындау кезінде шешуін табуға тиісті міндеттер болып:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен экономикалық мазмұны;
- Олардың есебін жетілдіруде ғалымдар мен тәжірибиешілердің еңбектеріне;
- Кәсіпорынның ұйымдық – экономикалық және есеп қаржылық жұмысына;
- Негізгі құралдардың түсуі мен тозуына;
- Олардың қозғалысын құжаттауға;
- Синтетикалық және аналитикалық есебі мен аудитіне сипаттама беру
саналады.
Жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп
туралы заңы”, “Қазақстан Респуликасының қаржылық есеп стандарттары”,
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамының жылдық есеп мәліметтері қолданылды.
Жұмыстың теоретикалық және әдістмелік негізі болған ғалымдардың және
тәжірибиешілердің еңбектері, инструкивтік және нормативтік құжаттар.
Тақырып бойынша жұмыс жүргенде келесі әдістер қолданылды: салыстыру,
талдау әдістері, теоретикалық және нақты материалды тұжырымдау,
статистикалық топтастыру, баланстық тұжырым, екі жақты жазу, түгелдеу,
бағалау.
Күтілетін нәтижие болып негізгі құралдардың есебімен мен аудитін
кәсіпорындарда тиімді ұйымдастыру жолдарын және жетілдіру бағыттарын
қарастыру болып табылады.
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және ғалымдар мен
тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралдары болып бөлінеді. Ауылшаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор.
Өйткені, олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар
алуға болады. Сонымен қатар негізгі құралдар өндіріс саласында да,
өндірістік емес салада да ұзақ мерзім пайдаланылып, өзінің қалыпты үлесін
сақтап отыра, құнын өндірілген өнімнің құнына біртіндеп тозу мөлшері
бойынша апарып отырады. Сонымен, бухгалтерлік стандартқа сәйкес негізгі
құралдар дегеніміз - бұл материалдық өндірістік және материалдық
өндірістік емес сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық
активтер.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі № 6 бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес ұйымдастырылады.
Осы стандарт негізгі құралдардың есебін жүргізудің субьектіге жататын
меншк құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу
болып табылады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді. (20)
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал - жабдық, құрал - сайман т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды.
Негізгі өндірістік құралдардың пайдаланылуын сипаттайтын экономикалық
көрсеткіші - қор қайтарымы болып табылады. Ол негізгі құралдардың бір
өлшеміне шаққандағы өндіретін заттай немесе ақшалай түріндегі өнімді
көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал - жабдықтар тұтынуға арналған құрал –
жабдықтар. Олар ұжымының мәдени - тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын –үй,
коммуналдық, денсаулық сақтау мүлкі т.б.) қажетіліктерін ұзақ мерзім бойы
өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді.
Меншікті дегеніміз - бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның
балансындағы көрсетілген негізгі құралдар.
Жалға алынған – бұл басқа кәсіпорыннан белгіленген мерзімге шарт
бойынша алынған негізгі құралдар.
Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
“Жалға алынған негізгі құралдар” баланстан тыс шотында есептейді. Жалға
алу мерзімі аяқталған соң немесе аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды 121 –ші “Жер”, 122-ші “Үйлер мен
ғимараттар”, 123-ші “Меншік және құрал жабдықтар, өткізгіш қондырғылар”,
124 – ші “Көлік құралдары”, 125-ші “Басқада негізгі құралдар” шоттарының
тиісті аралық шоттарында есептейді.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді.
Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар
болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар - бұл жұмысы тоқтатылған немесе
басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал -
жабдықтар.
Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал - жабдықтарды жоспарлы
түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер
есептеледі. Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүлік және мүліктік
емес болып бөлінеді.
Мүліктік (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге болатындай
(үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады.
Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алабы, су ресурстары
(ғимараттардан басқа күрделі қаржы салымы), яғни заттық нысаны жоқ
шығындар (жер участкелерін, егістік үшін пайдаланылатын жерді өңдеу, жалға
алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
Жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал
жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және құрал-жабдық); күш
беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар; өлшеу және реттеу
аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу
техникасы; басқадай машиналар мен жабдықтар; көлік құралдары; құрал –
сайман, өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және
өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимаратсыз)
шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер: жер -
субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны. Жерге меншік құқығы
бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай актісі берілген
болса, онда ондай жер участкелері мүліктік объектісі болып саналады.
Үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған
әлеуметті - құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып
табылады.
Ғимараттар - еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір қызметтерді
орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инженерлік –
құрылыс объектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет, көпір,
автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік
объект болып табылады.
Өткізгіш тетіктер - электр, жылу немесе механикалық энергияны өткізу
қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар, құбырлар). Электр
желілері бойынша, мысалы электр станциясы бөлу қондырғыларының желісі
немесе генератор бөлу қондырғыларына дейін, қабылдау подстанцияларынан
және подстанциялардан трансформатор жайына дейін мүліктік объекті бола
алады.
Машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы
машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен
лабораториялық жабдықтар; әрбір машина , егер ол басқа мүліктік объектінің
бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдары соған тиісті
заттарды, аспаптарды, қоса алғанда мүліктік объекті болып саналады. Негізгі
құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады:
Күш беретін машиналар мен жабдықтар - жылу және электр энергиясын
өндіретін генератор - машиналары; түрлі энергияны механикалық энергияға,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын двигатель- машиналары;
Жұмыс машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін жасау процесінде еңбек
затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппараттар және құрал - жабдық;
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар -
өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар мен
қондырғылар, сондай – ақ лабораторияларда пайдаланылатын приборлар мен
аппаратуралар (дозаторлар, микроскоптар);
Есептеу техникасы - процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған
машиналар, қондырғылар, аспаптар (компьютерлер, басқарушы жабдығы және
басқа есептеу машиналары);
Басқадай машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа құрал
- жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдығы, өрт сөндіруші
машина);
Көлік құралдары - адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары (автомобиль, темір жол, жегін көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті
барлық бейімделгіш құралдары мен заттарын қоса алғанда мүліктік объекті
болып табылады. (20)
Құрал – сайман - қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе металдары, ағашты және т.б. өңдеу
үшін машиналарға бекітілген заттар. Басқа мүліктік объектінің құрамына
кірмейтін заттар ғана мүліктік объекті болып табылады.
Шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары
(орындықтар, шкафтар, кілемдер). Дербес мәні бар әрбір объект мүліктік
объекті бола алады.
Жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал - ат, өгіз, түйе және басқа
жұмысқа пайдаланылатын малдар; өнім беретін мал-мүйізді ірі-қара мал; асыл
тұқымды биелер, буралар мен інгендер; бұғылар, маралдар, ешкілер, қой мен
қошқарлар. Әрбір ересек мал мүліктік объекті болып табылады.
Көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер
(жеміс және жидек ағаштары, жүзімдіктер, гүлдердің көп жылдық
түрлері, роза плантациялары, жерді қорғайтын өсімдіктер). Жас өсімдіктер
даму деңгейі толық жетілген (жеміс- жидек бере бастаған) өсімдіктерден
бөлек есепке алынады.
Басқа да негізгі құралдар - кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа да
салымдар.
Негізгі құрал - жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою,
тозу және қалдық құндары болады.
Бастапқы құны - негізгі құралды сатып алуға немесе салуға кеткен нақты
өндіріс шығындарынан, соған қоса өтелмеген салық пен алымдардан, сондай-ақ
орнату, жеткізу, беру, монтаждау, пайдалануға қосу шығындары, несие үшін
пайыздар және т.б. шығындарынан тұрады.
Негізгі құралдардың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:
Жер участкелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы- актіде
көрсетілген сатып алу құны , қозғалмайтын мүліктер бойынша көрсетілген
сатып алу құны, қозғалмайтын мүліктер бойынша агенттерге берілетін сыйақы,
сатып алу - сату келісімін рәсімдеу бойынша көрсетілген қызметтердің төлемі
бойынша жұмсалатын шығыстар;
Үйлерді, жерді немесе ғимараттарды біртұтас мүлік ретінде иеленген
кезде өз орнымен пайдалану мақсатымен кіріске енгізу барысында бұл
объектілердің бастапқы құнын шектеу қажет, өйткені үйлер мен ғимараттардың
пайдалану мерзімі шектеулі әрі олар тозады. Ал жерді пайдаланудың мерзімі
шектелмеген, сондықтан олар аморитазацияланбайды. Егер пайдалануға тек
жер ғана арналған болса, үйлер ғимараттар, жеміс ағаштары т.б. бұзуға
жатады. (24)
Жер сатып алынған объектіге жатады. Тозығы жеткен үйлерді бұзуға
байланысты жұмсалған шығыстан, объектіні бөлшектеу барысында алынған
құндылықтарды сатқаннан түскен табысты шегергеннен соң, жердің бастапқы
құны есептеледі;
Мердігерлік әдіспен тұрғызылған үйлер мен ғимараттар бойынша объектіні
тұрғызу бойынша жүргізілген жұмыстардың келісіген құнына құрал -
жабдықтарды сатып алуға жұмсалған шығыстар қосылады, егер де оның құны
тапсырыс беруші тарапынан төленген болса;
Құрылтайшылардың жарлық капиталына салынған негізгі құралдар -
өздерінің келісілген бағасы бойынша;
Тегін алынған негізгі құралдардың объектілері бойынша - құжаттарда
көрсетілген құны алынады (құрал- жабдықтарды жеткізіп беру, орналастыруға
кеткен шығындарын қоса есептегенде);
Жас малдарды негізгі табынға аударған кезде - малдарды өсірудің нақты
өзіндік құны;
Жас өсімдіктер бойынша - өсімдіктерді еккен сәттен пайдалануға бергенге
дейінгі егу, күтіп - баптау, көбейту, тазартуға кеткен (алынған өнімнің
пайдалану немесе сату құнын алып тастағаннан кейінгі) нақты шығындар;
Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар бойынша - жүргізілген жұмыс
бойынша шыққан нақты шығындар.
Ағымдағы құн - бұл негізгі құралдардың басты бір мезгілдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құны.
Баланстық құн - бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есепте беруде
көрсетілген жинақталған тозу саласын алып тастағандағы негізгі
құралдардың бастапқы немесе ағымдағы құны.
Сату құны - негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік беретін
құн.
Жою құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайдалану мүмкіндігі бар бағасы бойынша бағаланған бөлшектердің
және басқа да материалдық құндылықтардың құны.
Амортизацияланған құн - негізгі құралдардың бастапқы және болжанған
жою құндарының арасындағы айырмашылығы.
2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін
жетілдіру жолдары.
Нарықтық экономикаға көшу еліміздің алдында жаңа талаптар қойды. Көп
жылдан бері қалыптасқан нәрселердің барлығы өзгеріске ұшырап отыр. Осы
орайда экономика, есеп қаржы жұмыстары 1-ші орын алады. Кәсіпорында негізгі
құралдардың есебін дұрыс жүргізу және оны жетілдіру өте маңызды болып
табылады. Сондықтан көптеген тәжірибиешілермен ғалымдардың еңбегінде
бухгалтерлік есеп реформасына байланысты жағдайлар қарастырылған. Осы
негізгі құралдар есебін жетілдіру жөнінде бірнеше ғалымдар мен
тәжірибиешілердің ойларын келтіруге болады:
Профессор , экономика ғылымының докторы Н.А. Сафронованың (22)
пікірінше негізгі құралдарды тиімді пайдаланудың факторы болып негізгі
құралдарды жаңарту және техникалық жетілдіру саналады. ҒТП – тің
жетістіктерін ендіру, өндірісті автоматтандыру және механизациялау деңгейін
жоғарлатады.
Материалдық шығындарды үнемдеуге көмектеседі және де өндірістің
қауіпсіздігі мен мәдениеттілігін жоғарлатады.
Кәсіпорынның негізгі қорларын жетілдірудегі резерв жүйесі төмендегідей
жолдармен көрсетіледі:
1. Еңбек құралдарын техникалық жетілдіру:
- комплексті автоматтандыру базасында техникалық қайта қарулану.
- зерттеудің дамуы.
2. Машиналармен құрал жабдықтардың жұмыс уақытын көбейту:
- жұмыссыз тұрған құралдарды арендаға өткізу т.б. беру.
- құралдарды жөндеу уақытын қысқарту.
3. Өндірісті басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру:
- жобалық өндірушілікке жетуді жылдамдату, қайта енгізілген өндірістік
жүйе негізінде
- материалды техникалық ресурстармен қамтамасыздықты жетілдіру
- ғылыми еңбек ұйымы мен өндірісті ендіру
- ЭВМ жүйесінде өндірісті басқаруды жетілдіру
- өндірісте тиімділікті жоғарлату үшін жұмысшылардың материалдық
жағдайын жақсарту.
И.Хегай (28) “Хегай и К” ЖШС директорының пікірі бойынша негізгі
құралдарды сатып алған кезде аталған объектіге қатысты біздің ойлайтынымыз
– ұзақ уақыт бойы табыс алуға байланысты болады. Негізгі құрал -
жабдықтар объектілері ұзақ мерзім активтер болып саналады. Сондықтан оларды
пайдалану барысында күтіп ұстауға және техникалық қызмет көрсетіге,
жөндеудің, жаңғыртудың қайта құрудың т.б. барлық түріне қосымша шығындар
жұмсалатыны белгілі. Бухгалтерлердің алдында тұратны негізгі проблема –
шеккен шығынды қайта дұрыс жіктеуге болатындығында, өйткені оларды
бухгалтерлік есепте дұрыс көрсету және де аталған шығындарды салық есебінде
шегерімдерге жатқызудың құқықтылығы осыған байланысты.
Жаңғырту – қазіргі талапқа сай жетілдіруді енгізу. Алғашқы кезде негізгі
құралдарды жаңғырту күрделі шығын келтіретін секілді. Алайда оларды ондай
деп тану үшін оның өзі алдағы уақытта экономикалық пайда әкелетін болуы
тиіс. Негізгі құралдарды есепке алу жөніндегі проблемаларды дұрыс шешу үшін
кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылады. Оның міндетіне
жататыны:
1. Пайдаланудың нормативтік мерзімін және тозуды есептеу әдісін
белгілеу.
2. Есеп саясатын енгізу үшін күрделі және күрделі емес шығындарды
межелеу.
3. негізгі құралдарды түгендеуді жүргізуге қатысу.
4. Негізгі құралдар объектісі бойынша сатып алынған және де қажет болған
жағдайда, кейінгі күрделі қаржы бөлу кезіндегі жойылу құнын белгілеу
т.б.
Экономика ғылымының кандидаты, профессор И.В. Сергеевтің () ойынша
негі құралдарды жетілдіру былай болады дейді. Негізгі құралдарды тиімді
пайдалану, жетілдіру кәсіпорынның қаржылық нәтижесінде көрсетіледі. Бұл,
яғни өнімді шығару көлемін көбейту өзіндік құнды төмендету, өнім сапасын
жақсарту мүлікке салықты азайту және баланыстың пайданы көбейту есебінен
деуге болады.
Кәсіпорынның қаржылық нәтижесі ол көбіне негізгі өндірістік қорлардың
сапасы мен құрлымына және жағдайына байланысты. Соңғы жылдары негізгі
өндірістік қорларды жаңарту процесі баяулап қалды, соның нәтижесінде
негізгі құралдардың моральдық және физикалық тозуына әкелді, ал ол өзі
кәсіпнорынның шаруашылық қызметіне жанама түрде әсер етті. Сонымен қатар
кәсіпорында негізгі өндірістік қорларды жетілдірудің резервтері
қолданылады. Осы мақсаттарға жету үшін және олардың орындалуы үшін жаңа
техникалармен, технологиялы механизация мен өндірістік процестерді
автоматтандыру, уақытылы және сапалы жөндеу жүргізу т.б. Негізгі
құралдарды жетілдіру жолдары негізінен қорында ағымдағы және өткен жылда
қалыптасқан нақты шарттарға, жағдайларға байланысты.
Т. Рысқұлов атындағы КазЭУ доценті В.Назарованың (17) пікірі бойынша кез-
келген кәсіпорынның негізгі құралдарды жөндеу мен оны жетілдіру жаңғырту
мен кездеседі.
Мысалы: істен шыққан құралдарға, компьютерлерге т.б. Оларға шығын
маңызды болмайды. Ал офисқа немесе толық өндірістік кешенге кеткен шығын
бөлек, өйткені оған кеткен шығынның сомасы үлкен болуы мүмкін. Негізгі
құралдады өндірісте қолданғанда олар бірте-бірте тозады, өзінің бастапқы
күйін жоғалтады. Сондықтанда осы жағдайларға кәсіпорын резерв қарастыруы
керек. Яғни айтқанда өндіріс барысында негізгі құралдарға жөндеуге,
жаңғыртуға алдын ала қарастырған жөн. Ал басқа жағдайда ол өндірістік
өнімнің өзіндік құнына әсерін тигізеді.
Сондықтанда резервтік қордың маңызы зор. Бірақта кәсіпорын одан зиян
шекпейді, керісінше жаңғыртудың нәтижиесінде өнімнің сапасы жақсарады,
өнімнің өзіндік құнын төмендетеді, яғни нарықтық талаптарға сай болуы
керек, өйткені нарық сұраныстары өзгеріп отырады.
Экономика ғылымының кандидаты, профессор В.Я. Горфинкельдің (8)
пікірінше: Негізгі құралдарды жетілдіру дегеніміз олардың айналымын
жылдамдату, яғни моральдық және физикалық тозуына байланысты үзілісті
қысқартады.
Және де негізгі қорларды тиімді пайдалану жетілген экономикалық реформа
кезеңі мен де тығыз байланыста, яғни шығарылатын өнімнің жоғары болуы,
өйткені нарықтық шарттарда бәсекеге сай болса, жоғары сапалы өнімдер жылдам
өткізіледі және қоладнылады.
Негізгі құралдарды экстенсивті түрде жетілдіру, біржағынан календарлық
мерзімде құрал - жабдықтардың жұмыс уақыты көбейеді,ал екінші жағынан
кәсіпорындағы барлық жабдықтардың қолданудағы салмағы жоғарлайды.
Негізгі құралдарды және өндісітік қуаттарды интенсивті түрде жетілдіру.
Бұнда бірлік уақытқа жабдықтауды жоспардан артық жүктеуді жоғарлату.
Қолданудағы машиналармен механизмдерді, оларға оптимальды жұмыс режимін
орнату арқылы жабдықтауға жүктеуді интинсивті түрде жетілдіруге байланысты.
Экономика ғылымының докторы, профессор А.С. Пелихтың (18) айтуынша:
Елдердің экономикалық дамудың маңызды көрсеткіштерінің бірі негізгі
қорлардың пайдалануының деңгейін жетілдіру болып табылады.
Негізгі қорлардың тиімді қолданылуы өндірістің барлық жақтарына
сәйкесінше әсер етеді. Негізгі құралдарды пайдалану деңгейі сәйкесінше
төмендегілерге әсер етеді:
1. Капиталдық салым көлеміне.
2. Жинақтау қорымен ұлттық пайда аралығындағы ара қатынас.
3. Қолдану құралдарының өндірісімен өндіріс құралдарының даму
деңгейіне.
4. Елдің еңбек ресурстары мен оның өнімділігін пайдалану деңгейіне.
5. Шығарылған өнім сапасына.
6. Жұмысшылардың материалдық қажеттілігінің өсуіне.
Негізгі құралдары тиімді пайдалануды жоғарлату негізінен өндірістік
кәсіпорынның техникалық экономикалық көрсеткіштеріне түпкі әсер етеді.
(өндіріс көлемі, пайда, рентабельділік деңгейі)
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі негізінен қандай да бір
тиімділікті алуды көздейді, яғни жалпы еңбек өнімі, ұлттық пайданың көбеюін
айтуға болады.
Негізгі құралдарды кәсіпорында тиімді пайдаланудың критериясы болып
өндірістің рентабельділігі, ол пайданың орташа жылдық негізгі құралдардың
құнына және айналымдағы құралдардың құнына ара қатынасы. Ал негізгі
құралдарды тиімді пайдаланудың негізгі критериясы болып еңбек өнімділігі
болып табылады, яғни ұлттық пйданың негізгі құралдардың құнына ара қатынасы
деп санайды.
Ғалымдар мен тәжірибиешілердің ойын қорта келе, яғни айтқанда негізгі
құралдарды жетілдіру қорының қаржылық нәтижесінде көрсетіледі. Бұл, яғни
өнімді шығару көлемін көбейту, өзіндік құнды төмендету, өнім сапасын
жақсарту, баланстық пайданы көбейту есебінен деуге болады.
Өйткені өнім сапасы, нарықтық жағдайларға сай болмаса, бұл жағдайларда
тұтынушының сұранысына, талаптарына жауап бермесе, өнім, тауар шыдай алмай
нарықтан шығып қалады.
Ал бұл өндіріске кері әсер етеді. Сондықтан мезгіл сайын кәсіпорынның
негізгі құрал - жабдықтарын қазіргі заман талаптарына сай жаңғыртып,
жетілдіріп отыру керек. Бұл үшін кәсіпорын бөлек резервтік қор жасақтауы
немесе кәсіпорынның пайдасы есебінен жүргізуі мүмкін.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ –ның экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық
жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ –ға – экономикалық сипаттама беру.
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамы 1995 жылы мамыр айында құрылды. Бұл
қоғамның мекен жайы: Орал қаласы, Октябрь көшесі, 78 үй.
1. Қоғамдық заңды мәртебесі:
1. Ашық үлгідегі “Дәнқамту” АҚ аталынған қоғам мұнан бұлай мүлік
жөніндегі Батыс Қазақстан территориялық комитеті мен еңбек
ұжымында құрылады.
2. Қоғам заңды тұлға болып табылады.
3. Қоғамның өзінің атауы жазылған елтаңба мөрі бар.
4. Қоғам өзінің қызметін осы жарғы және Қазақстан Республикасының
қолданып жүрген заңдылықтары негізінде жүзеге асырады.
2. Қоғам қызметінің мақсаты мен бағыттары:
1. Қоғам қызметінің мақсаты пайда табу және оны акционерлер мүддесіне
жұмсау.
2.2. Қоғам қызметінің бағыттары:
- нан өнімдері жүйесіндегі кәсіпорындарды материалды техникалық
жабдықтау;
- нан өнімдері реалбазасының қызметін орындау;
- халық тұтынатын тауарлар өндіру;
- азықтық қоспа өндіру;
- коммерциялық қызмет;
- тұрғындарға қызмет көрсету;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- заң тиым салмайтын басқада кез келген қызмет түрлері.
3.Қоғамның басқарушы органдары
3.1. Қоғамның басқарушы органдары жоғары басқарушы орган-
акционерлердің жалпы жиналысы.
Басқарушы орган – Байқаушы кеңес.
Атқарушы орган - Басқарма.
Бақылаушы орган – Байқаушы кеңес.
4. Қоғамның бағалы қағаздары.
4.1. Қоғамның бағалы қағаздарды шығару тәртібі, тіркеуі, орналастыру мен
есеп айырысу, қолданып жүрген заңдар мен және жарғымен
айқындалады.
4.2. Қоғам мыналарды шығарады:
- акциялар;
- облегациялар;
- акция сертификаттары.
4.3. Қоғам акция шығарудың мынадай түрлері мен көлемін жүзеге асырады:
бағасы 1 056 650 теңге тұратын 100 тенге саны 10 657 дана, жай
атаулы бағасы 9 509 800 тенге тұратын 100 тенге саны 95 098 дана.
Акционерлерге оларға тиісті акцияның орнына сертификаттар берілуі мүмкін.
4.4. Қоғам шығаратын жеңілдетілген акциялар 50 пайыз көлемінде дивиденд
алуға құқық береді. Олардың көрсетілген бағасы қоғам табысынан
тыс.
“Дәнқамту” ААҚ-ның экономикалық жағдайын сипаттау үшін келесі кестелерді
қарастыруға болады.
Кесте 1
“Дәнқамту” ААҚ-ның өндіріс көлемі
мың тенге
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа 2006-2004
қатынасы (%)
Тауарды сатудан кіріс 4758,7 1756,5 7852,8 165
Негізгі құралдар құны 9661,0 7680,2 5827,6 60,3
Жұмысшылар саны 21 22 25 119
Жұмысшылардың жылдық 1905,8 2325,1 2592,4 136
еңбек ақы қоры
Жарғылық қор 10566,0 10566,0 10566,0 -
Таза кіріс 5896,7 7800,8 7075,6 120
Дебеторлық борыштар 182,8 626,1 304,3 166,5
Кредиторлық борыштар 472,5 484,4 1633,5 345,7
1 кесетеден көріп отырғанымыздай “Дәнқамту” ААҚ-ның өндіріс көлемі
жылдан жылға ұлғайып отыр. Тауарды сатудан кіріс 2006 жылы 2004 жылға
қарағанда 65 пайызға өсіп отыр. 2005 жылы кәсіпорынның өткізген тауар
құны 1756,5 тенгені құрайды. Негізінен кәсіпорын 2005 жылды шығынмен
аяқтаған еді, оның себебі болып кредиторлық және дебеторлық борыштардың көп
болуына байланысты. Ал кәсіпорынның негізігі құралдары жылма жыл азайып
отыр, оның құны 2004 жылы 9661,1 тенгеге тең болса, 2005 жылы 7680,2 мың
теңгеге дейін азайған, демек 2006 жылы 2004 жылға қарағанда 40 пайызға
кеміген.
Ал жұмысшылар санының көдеюі кәсіпорынның қызмет өрісінің өсуіне
байланысты болып отыр. Соған байланысты жұмысшылардың жылдық еңбек ақы
қоры өсіп отыр. Мысалы: 2006 жылы 2004 –ші жылға ұарағанда 36 пайызға
өскен, яғни қор 2006 жылы 2592,4 мың теңге болса, 2004 жылы 1905,8 мың
теңге болған.
Дебеторлық борыштар 2004 жылы 2006-ші жылға қарағанда 66,5 пайызға
өскен.
Соның салдарынан кәсіпорын осы 2005 жылды шығынмен аяқтаған еді. 2006
жылды 2004 жылмен салыстырсақ борыштың сомасы 1161,0 мың теңгеге дейін
жетіп отыр. Жарғылық қоры өзгеріссіз қалып отыр.
2 кесте
“Дәнқамту” ААҚ негізгі қорлары құрлама
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа 2006-2004
Көрсеткіштер қатынасы (%)
1.Негізгі өндірістік қор, 9661,1 7680,2 5827,6 60,3
барлығы
Соның ішінде:
Ғимараттар 11604,7 5695,5 4132,1 35,6
Машина және жабдықтар 16,3 10,3 7,8 47,8
Басқадай құрылғылар 3990,1 1974,4 1687,7 42,3
Өндірістік шығындары 5949,1 - - -
Жоғырыда келтіріген кесетеден көріп отырғанымыздай қоғамның негізгі
өндіріс қорлары 40 пайзға кеміген.
Оның себебі, көп жылдан бері қолданылып келе жатқан негізгі қорлардың
тозығы жетіп, істен шығуы.
Соның ішінде: ғимараттар 64 пайызға, машиналар 53 пайызға, басқадай
құрылғалар 38 пайызға азайған. Ғимараттар 2004 жылға қарағанда 2006 жылы
7472,6 мың теңгеге, басқадай құрылғылар 2302,4 мың теңгеге, машина мен
жабдықтар 8,5 мың теңгеге кеміген.
Бұл жағдайларға қоғамның жыл сайын жаңа өндіріс қорларымен
толықтырылмауы себеп болып отыр.
3 кесте
“Дәнқамту” ААҚ-ның қаржылық нәтижие есебі
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа
2006-2004
Көрсеткіштер қатынасы
(%)
Өнімді өткізуден табыс 4758,7 1756,5 7852,8 165
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 5803,8 1274,1 1405,2 24,2
Жалпы табыс -1045,1 482,4 6447,5 617
Шығындар 4585,9 7757,0 6281,2 137
Негізгі қызметтен табыс 5631,0 -7274,6 166,3 2,9
Негізгі емес қызметтен табыс 5896,7 6044,3 6909,3 117,1
(зиян)
Салық салынғанға дейінгі табыс 265,7 -1230,3 7075,6 2663
Табыс салығы 79,7 - 2122,7 2663,8
Салық салынғаннан кейінгі табыс 186,0 - 4952,9 2662,8
Таза табыс 186,0 -1230,3 4952,9 4766,9
Ашық акционерлік қоғамның қаржылық нәтижесін талдайтын болсақ ,
өткізілген өнімнің өзіндік құнын 2006 жылы 2004 жылға қарағанда – 65
пайызға өссе, ал негізгі қызметтен 2,9 пайызды құрайды.
Кәсіпорнның өнімді өткізуден табыс санасы 2004 жылы 4758,7 мың теңгеге
тең болса, ао 2004 жылы күрт төмендеп кетті.
Оның себебі жоспарлаған өнім көлемін ала алмауына байлансыты. Кәсіпорын
2006 жылды 2004 жылға қарағанда 3094,1 мың теңгеге пайдамен аяқтада.
Ал өткізген өнімнің өзіндік құны жылма-жыл төмендеп келе жатыр. Яғни
2006 жылы 2004 жылға қарағанда 76 пайызға азайған.
Кезең шығындары да ауытқып отыр. 2006 жылы 2004 жылға қарағанда 36
пайызға өскен. Соған байланысты негізгі қызметтен алынған табыс 2005 жылы
жалпы табыстан кезең шығындарының көп болуына байланысты шығынмен аяқтады.
Кәсіпорын салық салынғанға дейінгі кәдімгі іс әрекеттен алынған табыс
2004 жылы 265,7 мың тенге болса, 2006 жылы 7075,5 мың теңгеге жеткен, яғни
6809,9 тенгеге дейін өскен.
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс 2006 жылы 2004 жылға қарағанда
өскен немсе осы 2 жылды салыстырғанда кәсіпорынның табысы 4766,9 мың
теңгені құрайды.
Жалпы табыс көлемінің көп болуымен және өнімнің өзіндік құнының азаюяна
байланысты 2006 жылы 2004 жылға қарағанда жалпы табыс 617 пайызға өскен.
“Дәнқамту” ААҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің басты көрсеткіштері
Көрсеткіштер Өлшем өткен жылЕсепті Ауытқу Өсу деңгейі
бірлігі жыл (+;-) (%)
Тауарды сатудан Мың теңге 4758,7 7852,8 3094,1 165
кіріс
Өткізілген өнімнің Мың теңге 5803,8 1405,2 -4398,6 24,2
өзіндік құны
Жалпы табыс Мың теңге -1045,1 6447,5 7492,6 617
Кезең шығындары Мың теңге 4585,9 6281,2 1695,3 136,9
Салық салынғанға Мың теңге 265,7 7075,6 6809,9 2663
дейінгі табыс
Рентабельділік % 81,9 558,8 476,9 682,2
деңгейі
Қызметкерлер саны Адам 21 25 4 119
Еңбек өнімділігі Мың теңге 226,6 314,1 87,5 138,6
Негізгі құралдардың Мың теңге 9661,1 5827,6 -3833,5 60,3
орташа құны
Қор қайтарымы Мың теңге 0,49 1,35 0,86 275,5
Еңбек өнімділігіне жұмысшылар саны әсер етеді,яғни бір жұмысшыға
шаққандағы орташа өнім өндіру. Өткен жылы еңбек өнімділігі бір жұмысшыға
шаққанда 226,6 мың теңгені , ал есепті жылы 314,1 мың теңгені құрады.
Еңбек өнімділігі өткен жылға қарағанда 38,6 пайызға артқан. Кәсіпорынның
қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш қор қайтарымы, ол негізгі
қорларды пайдаланудың көрсеткіші болып табылады. Қор қайтарымы 2004 жылы
0,49 мың теңге болса, 2003 жылы 1,34 мың теңгені құрады. Бұған себеп 2006
жылы жалпы табыстың көп болумен негізгі қорлар құнының азайуына
байланысты.
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
“Дәнқамту” ААҚ-ы өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы
президентінің заң күші “Бухгалтерлік есеп туралы” жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Оның өзінің есеп шоты бар. Оған Темірбанк қызмет етеді.
Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар ретінде бухгалтерлік есеп
стандарты және оларға методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның
жұмыс шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Кәсіпорында журналды - ордерлі форма қолданылады. Кәсіпорында
журналды - ордерлі формаға жазу алғашқы құжаттар, есеп регистрлерінен
түсіріледі.
Кәсіпорының бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері болып:
- Субъектіні, тағыда басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруалық
қызметі туралы толық ақпараттармен қамтамасыз ету;
- Субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемелкеттік органдарды
қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету;
- Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп - есептеу, үздіксіздік,
түсініліктілік, маңыздылық, шындық, тәуелсіздік, жан - жақтылық,
толықтылық, салыстырылымдылық, кезектілік ұстамдарына негіздделе
отырып жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік есептің қызметін ұйымдастыру өткізетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын-ала бақылауды бас бухгалтердің міндетіне
алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу мақсатында
бухгалтірлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас бухгалтерлердің
міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді ұйымдастыру қаржылық және
статистикалық есептемелерді құру, регистлердегі жазуларды салыстыра отыра
аванстық есеп берулерді тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке
уақытылы төлеуін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе №
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және
ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін
жетілдіру жолдары.
1.1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
1.2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар
есебін жетілдіру жолдары.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ-ның экономикалық сипаттамасы және оның
қаржылық жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ-на – экономикалық сипаттама беру
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
ІІІ бөлім. Негізгі құралдардың түсуі мен шығысының есебін
ұйымдастыру.
3.1. Негігі құралдар есебін ұйымдастыру және оның алдындағы
міндеттемелері.
3.2. Негізгі құралдардың түсуі.
3.3. Негізгі құралдардың шығуынан қаржылық нәтижие.
3.4. Негізгі құралдардың тозуы.
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықты қатынастар кеізнде кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтерін
үздіксіз қамтамасыз ету үшін олардың негізгі құрал- жабдықтары болуға
тиісті.
Кез келген өнеркәсіп, өндіріс түрлері еңбек күші, еңбек құралдары және
еңбек бұйымдарысыз өндірістік процестің басталуы мүмкін емес.
Өндіріс тиімділігін анықтауда негізгі құралдардың түсуі мен шығуы олардың
бағасы, негізгі әсер етуші факторлардың бірі болып табылады.
Сондықтан оның есбін дұрыс ұйымдастырмай, ішкі бақылауы мен аудитін
дұрыс жүзеге асырмай қадағалау мүмкін емес.
Осы жұмыстың тақрыбын ала отырып, алға қойылған негізгі мақсат болып
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамында негізгі құралдардың есебін, аудитін
жүргізу тәртіптері мен әдістеріне тоқтала кетіп, оның есебі мен аудитін
жүргізудегі артықшылықтар мен кемшіліктерді көрсету, жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Курстық жұмысты орындау кезінде шешуін табуға тиісті міндеттер болып:
- Негізгі құралдардың түсінігі мен экономикалық мазмұны;
- Олардың есебін жетілдіруде ғалымдар мен тәжірибиешілердің еңбектеріне;
- Кәсіпорынның ұйымдық – экономикалық және есеп қаржылық жұмысына;
- Негізгі құралдардың түсуі мен тозуына;
- Олардың қозғалысын құжаттауға;
- Синтетикалық және аналитикалық есебі мен аудитіне сипаттама беру
саналады.
Жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп
туралы заңы”, “Қазақстан Респуликасының қаржылық есеп стандарттары”,
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамының жылдық есеп мәліметтері қолданылды.
Жұмыстың теоретикалық және әдістмелік негізі болған ғалымдардың және
тәжірибиешілердің еңбектері, инструкивтік және нормативтік құжаттар.
Тақырып бойынша жұмыс жүргенде келесі әдістер қолданылды: салыстыру,
талдау әдістері, теоретикалық және нақты материалды тұжырымдау,
статистикалық топтастыру, баланстық тұжырым, екі жақты жазу, түгелдеу,
бағалау.
Күтілетін нәтижие болып негізгі құралдардың есебімен мен аудитін
кәсіпорындарда тиімді ұйымдастыру жолдарын және жетілдіру бағыттарын
қарастыру болып табылады.
І бөлім. Негізгі құралдар есебінің экономикалық маңызы және ғалымдар мен
тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдары.
1. Кәсіпорынның негізгі құралдарының экономикалық маңызы.
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралдары болып бөлінеді. Ауылшаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор.
Өйткені, олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар
алуға болады. Сонымен қатар негізгі құралдар өндіріс саласында да,
өндірістік емес салада да ұзақ мерзім пайдаланылып, өзінің қалыпты үлесін
сақтап отыра, құнын өндірілген өнімнің құнына біртіндеп тозу мөлшері
бойынша апарып отырады. Сонымен, бухгалтерлік стандартқа сәйкес негізгі
құралдар дегеніміз - бұл материалдық өндірістік және материалдық
өндірістік емес сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық
активтер.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі № 6 бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес ұйымдастырылады.
Осы стандарт негізгі құралдардың есебін жүргізудің субьектіге жататын
меншк құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу
болып табылады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді. (20)
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал - жабдық, құрал - сайман т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды.
Негізгі өндірістік құралдардың пайдаланылуын сипаттайтын экономикалық
көрсеткіші - қор қайтарымы болып табылады. Ол негізгі құралдардың бір
өлшеміне шаққандағы өндіретін заттай немесе ақшалай түріндегі өнімді
көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал - жабдықтар тұтынуға арналған құрал –
жабдықтар. Олар ұжымының мәдени - тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын –үй,
коммуналдық, денсаулық сақтау мүлкі т.б.) қажетіліктерін ұзақ мерзім бойы
өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді.
Меншікті дегеніміз - бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның
балансындағы көрсетілген негізгі құралдар.
Жалға алынған – бұл басқа кәсіпорыннан белгіленген мерзімге шарт
бойынша алынған негізгі құралдар.
Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
“Жалға алынған негізгі құралдар” баланстан тыс шотында есептейді. Жалға
алу мерзімі аяқталған соң немесе аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды 121 –ші “Жер”, 122-ші “Үйлер мен
ғимараттар”, 123-ші “Меншік және құрал жабдықтар, өткізгіш қондырғылар”,
124 – ші “Көлік құралдары”, 125-ші “Басқада негізгі құралдар” шоттарының
тиісті аралық шоттарында есептейді.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
тұрған (тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді.
Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар
болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар - бұл жұмысы тоқтатылған немесе
басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал -
жабдықтар.
Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал - жабдықтарды жоспарлы
түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған объектілер
есептеледі. Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүлік және мүліктік
емес болып бөлінеді.
Мүліктік (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге болатындай
(үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады.
Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алабы, су ресурстары
(ғимараттардан басқа күрделі қаржы салымы), яғни заттық нысаны жоқ
шығындар (жер участкелерін, егістік үшін пайдаланылатын жерді өңдеу, жалға
алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
Жер; үйлер; ғимараттар; өткізгіш тетіктер; машиналар және құрал
жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар және құрал-жабдық); күш
беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы машиналар; өлшеу және реттеу
аспаптары және қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; есептеу
техникасы; басқадай машиналар мен жабдықтар; көлік құралдары; құрал –
сайман, өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және
өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді жақсартуға (ғимаратсыз)
шыққан күрделі шығын; басқа да негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер: жер -
субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құны. Жерге меншік құқығы
бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай актісі берілген
болса, онда ондай жер участкелері мүліктік объектісі болып саналады.
Үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған
әлеуметті - құрылыс объектілері. Әрбір тұрғын үй мүліктік объект болып
табылады.
Ғимараттар - еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір қызметтерді
орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған инженерлік –
құрылыс объектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет, көпір,
автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әрбір жеке ғимарат мүліктік
объект болып табылады.
Өткізгіш тетіктер - электр, жылу немесе механикалық энергияны өткізу
қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар, құбырлар). Электр
желілері бойынша, мысалы электр станциясы бөлу қондырғыларының желісі
немесе генератор бөлу қондырғыларына дейін, қабылдау подстанцияларынан
және подстанциялардан трансформатор жайына дейін мүліктік объекті бола
алады.
Машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар; жұмысшы
машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және қондырғылар мен
лабораториялық жабдықтар; әрбір машина , егер ол басқа мүліктік объектінің
бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдары соған тиісті
заттарды, аспаптарды, қоса алғанда мүліктік объекті болып саналады. Негізгі
құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады:
Күш беретін машиналар мен жабдықтар - жылу және электр энергиясын
өндіретін генератор - машиналары; түрлі энергияны механикалық энергияға,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын двигатель- машиналары;
Жұмыс машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін жасау процесінде еңбек
затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппараттар және құрал - жабдық;
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар -
өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар мен
қондырғылар, сондай – ақ лабораторияларда пайдаланылатын приборлар мен
аппаратуралар (дозаторлар, микроскоптар);
Есептеу техникасы - процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған
машиналар, қондырғылар, аспаптар (компьютерлер, басқарушы жабдығы және
басқа есептеу машиналары);
Басқадай машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және басқа құрал
- жабдық (телефон станцияларының, радио тораптарының жабдығы, өрт сөндіруші
машина);
Көлік құралдары - адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары (автомобиль, темір жол, жегін көлігі). Әрбір объект өзіне тиісті
барлық бейімделгіш құралдары мен заттарын қоса алғанда мүліктік объекті
болып табылады. (20)
Құрал – сайман - қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе металдары, ағашты және т.б. өңдеу
үшін машиналарға бекітілген заттар. Басқа мүліктік объектінің құрамына
кірмейтін заттар ғана мүліктік объекті болып табылады.
Шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары
(орындықтар, шкафтар, кілемдер). Дербес мәні бар әрбір объект мүліктік
объекті бола алады.
Жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал - ат, өгіз, түйе және басқа
жұмысқа пайдаланылатын малдар; өнім беретін мал-мүйізді ірі-қара мал; асыл
тұқымды биелер, буралар мен інгендер; бұғылар, маралдар, ешкілер, қой мен
қошқарлар. Әрбір ересек мал мүліктік объекті болып табылады.
Көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер
(жеміс және жидек ағаштары, жүзімдіктер, гүлдердің көп жылдық
түрлері, роза плантациялары, жерді қорғайтын өсімдіктер). Жас өсімдіктер
даму деңгейі толық жетілген (жеміс- жидек бере бастаған) өсімдіктерден
бөлек есепке алынады.
Басқа да негізгі құралдар - кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа да
салымдар.
Негізгі құрал - жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою,
тозу және қалдық құндары болады.
Бастапқы құны - негізгі құралды сатып алуға немесе салуға кеткен нақты
өндіріс шығындарынан, соған қоса өтелмеген салық пен алымдардан, сондай-ақ
орнату, жеткізу, беру, монтаждау, пайдалануға қосу шығындары, несие үшін
пайыздар және т.б. шығындарынан тұрады.
Негізгі құралдардың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:
Жер участкелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы- актіде
көрсетілген сатып алу құны , қозғалмайтын мүліктер бойынша көрсетілген
сатып алу құны, қозғалмайтын мүліктер бойынша агенттерге берілетін сыйақы,
сатып алу - сату келісімін рәсімдеу бойынша көрсетілген қызметтердің төлемі
бойынша жұмсалатын шығыстар;
Үйлерді, жерді немесе ғимараттарды біртұтас мүлік ретінде иеленген
кезде өз орнымен пайдалану мақсатымен кіріске енгізу барысында бұл
объектілердің бастапқы құнын шектеу қажет, өйткені үйлер мен ғимараттардың
пайдалану мерзімі шектеулі әрі олар тозады. Ал жерді пайдаланудың мерзімі
шектелмеген, сондықтан олар аморитазацияланбайды. Егер пайдалануға тек
жер ғана арналған болса, үйлер ғимараттар, жеміс ағаштары т.б. бұзуға
жатады. (24)
Жер сатып алынған объектіге жатады. Тозығы жеткен үйлерді бұзуға
байланысты жұмсалған шығыстан, объектіні бөлшектеу барысында алынған
құндылықтарды сатқаннан түскен табысты шегергеннен соң, жердің бастапқы
құны есептеледі;
Мердігерлік әдіспен тұрғызылған үйлер мен ғимараттар бойынша объектіні
тұрғызу бойынша жүргізілген жұмыстардың келісіген құнына құрал -
жабдықтарды сатып алуға жұмсалған шығыстар қосылады, егер де оның құны
тапсырыс беруші тарапынан төленген болса;
Құрылтайшылардың жарлық капиталына салынған негізгі құралдар -
өздерінің келісілген бағасы бойынша;
Тегін алынған негізгі құралдардың объектілері бойынша - құжаттарда
көрсетілген құны алынады (құрал- жабдықтарды жеткізіп беру, орналастыруға
кеткен шығындарын қоса есептегенде);
Жас малдарды негізгі табынға аударған кезде - малдарды өсірудің нақты
өзіндік құны;
Жас өсімдіктер бойынша - өсімдіктерді еккен сәттен пайдалануға бергенге
дейінгі егу, күтіп - баптау, көбейту, тазартуға кеткен (алынған өнімнің
пайдалану немесе сату құнын алып тастағаннан кейінгі) нақты шығындар;
Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар бойынша - жүргізілген жұмыс
бойынша шыққан нақты шығындар.
Ағымдағы құн - бұл негізгі құралдардың басты бір мезгілдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құны.
Баланстық құн - бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есепте беруде
көрсетілген жинақталған тозу саласын алып тастағандағы негізгі
құралдардың бастапқы немесе ағымдағы құны.
Сату құны - негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік беретін
құн.
Жою құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайдалану мүмкіндігі бар бағасы бойынша бағаланған бөлшектердің
және басқа да материалдық құндылықтардың құны.
Амортизацияланған құн - негізгі құралдардың бастапқы және болжанған
жою құндарының арасындағы айырмашылығы.
2. Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбегіндегі негізгі құралдар есебін
жетілдіру жолдары.
Нарықтық экономикаға көшу еліміздің алдында жаңа талаптар қойды. Көп
жылдан бері қалыптасқан нәрселердің барлығы өзгеріске ұшырап отыр. Осы
орайда экономика, есеп қаржы жұмыстары 1-ші орын алады. Кәсіпорында негізгі
құралдардың есебін дұрыс жүргізу және оны жетілдіру өте маңызды болып
табылады. Сондықтан көптеген тәжірибиешілермен ғалымдардың еңбегінде
бухгалтерлік есеп реформасына байланысты жағдайлар қарастырылған. Осы
негізгі құралдар есебін жетілдіру жөнінде бірнеше ғалымдар мен
тәжірибиешілердің ойларын келтіруге болады:
Профессор , экономика ғылымының докторы Н.А. Сафронованың (22)
пікірінше негізгі құралдарды тиімді пайдаланудың факторы болып негізгі
құралдарды жаңарту және техникалық жетілдіру саналады. ҒТП – тің
жетістіктерін ендіру, өндірісті автоматтандыру және механизациялау деңгейін
жоғарлатады.
Материалдық шығындарды үнемдеуге көмектеседі және де өндірістің
қауіпсіздігі мен мәдениеттілігін жоғарлатады.
Кәсіпорынның негізгі қорларын жетілдірудегі резерв жүйесі төмендегідей
жолдармен көрсетіледі:
1. Еңбек құралдарын техникалық жетілдіру:
- комплексті автоматтандыру базасында техникалық қайта қарулану.
- зерттеудің дамуы.
2. Машиналармен құрал жабдықтардың жұмыс уақытын көбейту:
- жұмыссыз тұрған құралдарды арендаға өткізу т.б. беру.
- құралдарды жөндеу уақытын қысқарту.
3. Өндірісті басқаруды және ұйымдастыруды жетілдіру:
- жобалық өндірушілікке жетуді жылдамдату, қайта енгізілген өндірістік
жүйе негізінде
- материалды техникалық ресурстармен қамтамасыздықты жетілдіру
- ғылыми еңбек ұйымы мен өндірісті ендіру
- ЭВМ жүйесінде өндірісті басқаруды жетілдіру
- өндірісте тиімділікті жоғарлату үшін жұмысшылардың материалдық
жағдайын жақсарту.
И.Хегай (28) “Хегай и К” ЖШС директорының пікірі бойынша негізгі
құралдарды сатып алған кезде аталған объектіге қатысты біздің ойлайтынымыз
– ұзақ уақыт бойы табыс алуға байланысты болады. Негізгі құрал -
жабдықтар объектілері ұзақ мерзім активтер болып саналады. Сондықтан оларды
пайдалану барысында күтіп ұстауға және техникалық қызмет көрсетіге,
жөндеудің, жаңғыртудың қайта құрудың т.б. барлық түріне қосымша шығындар
жұмсалатыны белгілі. Бухгалтерлердің алдында тұратны негізгі проблема –
шеккен шығынды қайта дұрыс жіктеуге болатындығында, өйткені оларды
бухгалтерлік есепте дұрыс көрсету және де аталған шығындарды салық есебінде
шегерімдерге жатқызудың құқықтылығы осыған байланысты.
Жаңғырту – қазіргі талапқа сай жетілдіруді енгізу. Алғашқы кезде негізгі
құралдарды жаңғырту күрделі шығын келтіретін секілді. Алайда оларды ондай
деп тану үшін оның өзі алдағы уақытта экономикалық пайда әкелетін болуы
тиіс. Негізгі құралдарды есепке алу жөніндегі проблемаларды дұрыс шешу үшін
кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылады. Оның міндетіне
жататыны:
1. Пайдаланудың нормативтік мерзімін және тозуды есептеу әдісін
белгілеу.
2. Есеп саясатын енгізу үшін күрделі және күрделі емес шығындарды
межелеу.
3. негізгі құралдарды түгендеуді жүргізуге қатысу.
4. Негізгі құралдар объектісі бойынша сатып алынған және де қажет болған
жағдайда, кейінгі күрделі қаржы бөлу кезіндегі жойылу құнын белгілеу
т.б.
Экономика ғылымының кандидаты, профессор И.В. Сергеевтің () ойынша
негі құралдарды жетілдіру былай болады дейді. Негізгі құралдарды тиімді
пайдалану, жетілдіру кәсіпорынның қаржылық нәтижесінде көрсетіледі. Бұл,
яғни өнімді шығару көлемін көбейту өзіндік құнды төмендету, өнім сапасын
жақсарту мүлікке салықты азайту және баланыстың пайданы көбейту есебінен
деуге болады.
Кәсіпорынның қаржылық нәтижесі ол көбіне негізгі өндірістік қорлардың
сапасы мен құрлымына және жағдайына байланысты. Соңғы жылдары негізгі
өндірістік қорларды жаңарту процесі баяулап қалды, соның нәтижесінде
негізгі құралдардың моральдық және физикалық тозуына әкелді, ал ол өзі
кәсіпнорынның шаруашылық қызметіне жанама түрде әсер етті. Сонымен қатар
кәсіпорында негізгі өндірістік қорларды жетілдірудің резервтері
қолданылады. Осы мақсаттарға жету үшін және олардың орындалуы үшін жаңа
техникалармен, технологиялы механизация мен өндірістік процестерді
автоматтандыру, уақытылы және сапалы жөндеу жүргізу т.б. Негізгі
құралдарды жетілдіру жолдары негізінен қорында ағымдағы және өткен жылда
қалыптасқан нақты шарттарға, жағдайларға байланысты.
Т. Рысқұлов атындағы КазЭУ доценті В.Назарованың (17) пікірі бойынша кез-
келген кәсіпорынның негізгі құралдарды жөндеу мен оны жетілдіру жаңғырту
мен кездеседі.
Мысалы: істен шыққан құралдарға, компьютерлерге т.б. Оларға шығын
маңызды болмайды. Ал офисқа немесе толық өндірістік кешенге кеткен шығын
бөлек, өйткені оған кеткен шығынның сомасы үлкен болуы мүмкін. Негізгі
құралдады өндірісте қолданғанда олар бірте-бірте тозады, өзінің бастапқы
күйін жоғалтады. Сондықтанда осы жағдайларға кәсіпорын резерв қарастыруы
керек. Яғни айтқанда өндіріс барысында негізгі құралдарға жөндеуге,
жаңғыртуға алдын ала қарастырған жөн. Ал басқа жағдайда ол өндірістік
өнімнің өзіндік құнына әсерін тигізеді.
Сондықтанда резервтік қордың маңызы зор. Бірақта кәсіпорын одан зиян
шекпейді, керісінше жаңғыртудың нәтижиесінде өнімнің сапасы жақсарады,
өнімнің өзіндік құнын төмендетеді, яғни нарықтық талаптарға сай болуы
керек, өйткені нарық сұраныстары өзгеріп отырады.
Экономика ғылымының кандидаты, профессор В.Я. Горфинкельдің (8)
пікірінше: Негізгі құралдарды жетілдіру дегеніміз олардың айналымын
жылдамдату, яғни моральдық және физикалық тозуына байланысты үзілісті
қысқартады.
Және де негізгі қорларды тиімді пайдалану жетілген экономикалық реформа
кезеңі мен де тығыз байланыста, яғни шығарылатын өнімнің жоғары болуы,
өйткені нарықтық шарттарда бәсекеге сай болса, жоғары сапалы өнімдер жылдам
өткізіледі және қоладнылады.
Негізгі құралдарды экстенсивті түрде жетілдіру, біржағынан календарлық
мерзімде құрал - жабдықтардың жұмыс уақыты көбейеді,ал екінші жағынан
кәсіпорындағы барлық жабдықтардың қолданудағы салмағы жоғарлайды.
Негізгі құралдарды және өндісітік қуаттарды интенсивті түрде жетілдіру.
Бұнда бірлік уақытқа жабдықтауды жоспардан артық жүктеуді жоғарлату.
Қолданудағы машиналармен механизмдерді, оларға оптимальды жұмыс режимін
орнату арқылы жабдықтауға жүктеуді интинсивті түрде жетілдіруге байланысты.
Экономика ғылымының докторы, профессор А.С. Пелихтың (18) айтуынша:
Елдердің экономикалық дамудың маңызды көрсеткіштерінің бірі негізгі
қорлардың пайдалануының деңгейін жетілдіру болып табылады.
Негізгі қорлардың тиімді қолданылуы өндірістің барлық жақтарына
сәйкесінше әсер етеді. Негізгі құралдарды пайдалану деңгейі сәйкесінше
төмендегілерге әсер етеді:
1. Капиталдық салым көлеміне.
2. Жинақтау қорымен ұлттық пайда аралығындағы ара қатынас.
3. Қолдану құралдарының өндірісімен өндіріс құралдарының даму
деңгейіне.
4. Елдің еңбек ресурстары мен оның өнімділігін пайдалану деңгейіне.
5. Шығарылған өнім сапасына.
6. Жұмысшылардың материалдық қажеттілігінің өсуіне.
Негізгі құралдары тиімді пайдалануды жоғарлату негізінен өндірістік
кәсіпорынның техникалық экономикалық көрсеткіштеріне түпкі әсер етеді.
(өндіріс көлемі, пайда, рентабельділік деңгейі)
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі негізінен қандай да бір
тиімділікті алуды көздейді, яғни жалпы еңбек өнімі, ұлттық пайданың көбеюін
айтуға болады.
Негізгі құралдарды кәсіпорында тиімді пайдаланудың критериясы болып
өндірістің рентабельділігі, ол пайданың орташа жылдық негізгі құралдардың
құнына және айналымдағы құралдардың құнына ара қатынасы. Ал негізгі
құралдарды тиімді пайдаланудың негізгі критериясы болып еңбек өнімділігі
болып табылады, яғни ұлттық пйданың негізгі құралдардың құнына ара қатынасы
деп санайды.
Ғалымдар мен тәжірибиешілердің ойын қорта келе, яғни айтқанда негізгі
құралдарды жетілдіру қорының қаржылық нәтижесінде көрсетіледі. Бұл, яғни
өнімді шығару көлемін көбейту, өзіндік құнды төмендету, өнім сапасын
жақсарту, баланстық пайданы көбейту есебінен деуге болады.
Өйткені өнім сапасы, нарықтық жағдайларға сай болмаса, бұл жағдайларда
тұтынушының сұранысына, талаптарына жауап бермесе, өнім, тауар шыдай алмай
нарықтан шығып қалады.
Ал бұл өндіріске кері әсер етеді. Сондықтан мезгіл сайын кәсіпорынның
негізгі құрал - жабдықтарын қазіргі заман талаптарына сай жаңғыртып,
жетілдіріп отыру керек. Бұл үшін кәсіпорын бөлек резервтік қор жасақтауы
немесе кәсіпорынның пайдасы есебінен жүргізуі мүмкін.
ІІ бөлім. “Дәнқамту” ААҚ –ның экономикалық сипаттамасы және оның қаржылық
жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
2.1. “Дәнқамту” ААҚ –ға – экономикалық сипаттама беру.
“Дәнқамту” ашық акционерлік қоғамы 1995 жылы мамыр айында құрылды. Бұл
қоғамның мекен жайы: Орал қаласы, Октябрь көшесі, 78 үй.
1. Қоғамдық заңды мәртебесі:
1. Ашық үлгідегі “Дәнқамту” АҚ аталынған қоғам мұнан бұлай мүлік
жөніндегі Батыс Қазақстан территориялық комитеті мен еңбек
ұжымында құрылады.
2. Қоғам заңды тұлға болып табылады.
3. Қоғамның өзінің атауы жазылған елтаңба мөрі бар.
4. Қоғам өзінің қызметін осы жарғы және Қазақстан Республикасының
қолданып жүрген заңдылықтары негізінде жүзеге асырады.
2. Қоғам қызметінің мақсаты мен бағыттары:
1. Қоғам қызметінің мақсаты пайда табу және оны акционерлер мүддесіне
жұмсау.
2.2. Қоғам қызметінің бағыттары:
- нан өнімдері жүйесіндегі кәсіпорындарды материалды техникалық
жабдықтау;
- нан өнімдері реалбазасының қызметін орындау;
- халық тұтынатын тауарлар өндіру;
- азықтық қоспа өндіру;
- коммерциялық қызмет;
- тұрғындарға қызмет көрсету;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- заң тиым салмайтын басқада кез келген қызмет түрлері.
3.Қоғамның басқарушы органдары
3.1. Қоғамның басқарушы органдары жоғары басқарушы орган-
акционерлердің жалпы жиналысы.
Басқарушы орган – Байқаушы кеңес.
Атқарушы орган - Басқарма.
Бақылаушы орган – Байқаушы кеңес.
4. Қоғамның бағалы қағаздары.
4.1. Қоғамның бағалы қағаздарды шығару тәртібі, тіркеуі, орналастыру мен
есеп айырысу, қолданып жүрген заңдар мен және жарғымен
айқындалады.
4.2. Қоғам мыналарды шығарады:
- акциялар;
- облегациялар;
- акция сертификаттары.
4.3. Қоғам акция шығарудың мынадай түрлері мен көлемін жүзеге асырады:
бағасы 1 056 650 теңге тұратын 100 тенге саны 10 657 дана, жай
атаулы бағасы 9 509 800 тенге тұратын 100 тенге саны 95 098 дана.
Акционерлерге оларға тиісті акцияның орнына сертификаттар берілуі мүмкін.
4.4. Қоғам шығаратын жеңілдетілген акциялар 50 пайыз көлемінде дивиденд
алуға құқық береді. Олардың көрсетілген бағасы қоғам табысынан
тыс.
“Дәнқамту” ААҚ-ның экономикалық жағдайын сипаттау үшін келесі кестелерді
қарастыруға болады.
Кесте 1
“Дәнқамту” ААҚ-ның өндіріс көлемі
мың тенге
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа 2006-2004
қатынасы (%)
Тауарды сатудан кіріс 4758,7 1756,5 7852,8 165
Негізгі құралдар құны 9661,0 7680,2 5827,6 60,3
Жұмысшылар саны 21 22 25 119
Жұмысшылардың жылдық 1905,8 2325,1 2592,4 136
еңбек ақы қоры
Жарғылық қор 10566,0 10566,0 10566,0 -
Таза кіріс 5896,7 7800,8 7075,6 120
Дебеторлық борыштар 182,8 626,1 304,3 166,5
Кредиторлық борыштар 472,5 484,4 1633,5 345,7
1 кесетеден көріп отырғанымыздай “Дәнқамту” ААҚ-ның өндіріс көлемі
жылдан жылға ұлғайып отыр. Тауарды сатудан кіріс 2006 жылы 2004 жылға
қарағанда 65 пайызға өсіп отыр. 2005 жылы кәсіпорынның өткізген тауар
құны 1756,5 тенгені құрайды. Негізінен кәсіпорын 2005 жылды шығынмен
аяқтаған еді, оның себебі болып кредиторлық және дебеторлық борыштардың көп
болуына байланысты. Ал кәсіпорынның негізігі құралдары жылма жыл азайып
отыр, оның құны 2004 жылы 9661,1 тенгеге тең болса, 2005 жылы 7680,2 мың
теңгеге дейін азайған, демек 2006 жылы 2004 жылға қарағанда 40 пайызға
кеміген.
Ал жұмысшылар санының көдеюі кәсіпорынның қызмет өрісінің өсуіне
байланысты болып отыр. Соған байланысты жұмысшылардың жылдық еңбек ақы
қоры өсіп отыр. Мысалы: 2006 жылы 2004 –ші жылға ұарағанда 36 пайызға
өскен, яғни қор 2006 жылы 2592,4 мың теңге болса, 2004 жылы 1905,8 мың
теңге болған.
Дебеторлық борыштар 2004 жылы 2006-ші жылға қарағанда 66,5 пайызға
өскен.
Соның салдарынан кәсіпорын осы 2005 жылды шығынмен аяқтаған еді. 2006
жылды 2004 жылмен салыстырсақ борыштың сомасы 1161,0 мың теңгеге дейін
жетіп отыр. Жарғылық қоры өзгеріссіз қалып отыр.
2 кесте
“Дәнқамту” ААҚ негізгі қорлары құрлама
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа 2006-2004
Көрсеткіштер қатынасы (%)
1.Негізгі өндірістік қор, 9661,1 7680,2 5827,6 60,3
барлығы
Соның ішінде:
Ғимараттар 11604,7 5695,5 4132,1 35,6
Машина және жабдықтар 16,3 10,3 7,8 47,8
Басқадай құрылғылар 3990,1 1974,4 1687,7 42,3
Өндірістік шығындары 5949,1 - - -
Жоғырыда келтіріген кесетеден көріп отырғанымыздай қоғамның негізгі
өндіріс қорлары 40 пайзға кеміген.
Оның себебі, көп жылдан бері қолданылып келе жатқан негізгі қорлардың
тозығы жетіп, істен шығуы.
Соның ішінде: ғимараттар 64 пайызға, машиналар 53 пайызға, басқадай
құрылғалар 38 пайызға азайған. Ғимараттар 2004 жылға қарағанда 2006 жылы
7472,6 мың теңгеге, басқадай құрылғылар 2302,4 мың теңгеге, машина мен
жабдықтар 8,5 мың теңгеге кеміген.
Бұл жағдайларға қоғамның жыл сайын жаңа өндіріс қорларымен
толықтырылмауы себеп болып отыр.
3 кесте
“Дәнқамту” ААҚ-ның қаржылық нәтижие есебі
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. Орташа
2006-2004
Көрсеткіштер қатынасы
(%)
Өнімді өткізуден табыс 4758,7 1756,5 7852,8 165
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 5803,8 1274,1 1405,2 24,2
Жалпы табыс -1045,1 482,4 6447,5 617
Шығындар 4585,9 7757,0 6281,2 137
Негізгі қызметтен табыс 5631,0 -7274,6 166,3 2,9
Негізгі емес қызметтен табыс 5896,7 6044,3 6909,3 117,1
(зиян)
Салық салынғанға дейінгі табыс 265,7 -1230,3 7075,6 2663
Табыс салығы 79,7 - 2122,7 2663,8
Салық салынғаннан кейінгі табыс 186,0 - 4952,9 2662,8
Таза табыс 186,0 -1230,3 4952,9 4766,9
Ашық акционерлік қоғамның қаржылық нәтижесін талдайтын болсақ ,
өткізілген өнімнің өзіндік құнын 2006 жылы 2004 жылға қарағанда – 65
пайызға өссе, ал негізгі қызметтен 2,9 пайызды құрайды.
Кәсіпорнның өнімді өткізуден табыс санасы 2004 жылы 4758,7 мың теңгеге
тең болса, ао 2004 жылы күрт төмендеп кетті.
Оның себебі жоспарлаған өнім көлемін ала алмауына байлансыты. Кәсіпорын
2006 жылды 2004 жылға қарағанда 3094,1 мың теңгеге пайдамен аяқтада.
Ал өткізген өнімнің өзіндік құны жылма-жыл төмендеп келе жатыр. Яғни
2006 жылы 2004 жылға қарағанда 76 пайызға азайған.
Кезең шығындары да ауытқып отыр. 2006 жылы 2004 жылға қарағанда 36
пайызға өскен. Соған байланысты негізгі қызметтен алынған табыс 2005 жылы
жалпы табыстан кезең шығындарының көп болуына байланысты шығынмен аяқтады.
Кәсіпорын салық салынғанға дейінгі кәдімгі іс әрекеттен алынған табыс
2004 жылы 265,7 мың тенге болса, 2006 жылы 7075,5 мың теңгеге жеткен, яғни
6809,9 тенгеге дейін өскен.
Салық салынғаннан кейінгі таза табыс 2006 жылы 2004 жылға қарағанда
өскен немсе осы 2 жылды салыстырғанда кәсіпорынның табысы 4766,9 мың
теңгені құрайды.
Жалпы табыс көлемінің көп болуымен және өнімнің өзіндік құнының азаюяна
байланысты 2006 жылы 2004 жылға қарағанда жалпы табыс 617 пайызға өскен.
“Дәнқамту” ААҚ-ның қаржы шаруашылық қызметінің басты көрсеткіштері
Көрсеткіштер Өлшем өткен жылЕсепті Ауытқу Өсу деңгейі
бірлігі жыл (+;-) (%)
Тауарды сатудан Мың теңге 4758,7 7852,8 3094,1 165
кіріс
Өткізілген өнімнің Мың теңге 5803,8 1405,2 -4398,6 24,2
өзіндік құны
Жалпы табыс Мың теңге -1045,1 6447,5 7492,6 617
Кезең шығындары Мың теңге 4585,9 6281,2 1695,3 136,9
Салық салынғанға Мың теңге 265,7 7075,6 6809,9 2663
дейінгі табыс
Рентабельділік % 81,9 558,8 476,9 682,2
деңгейі
Қызметкерлер саны Адам 21 25 4 119
Еңбек өнімділігі Мың теңге 226,6 314,1 87,5 138,6
Негізгі құралдардың Мың теңге 9661,1 5827,6 -3833,5 60,3
орташа құны
Қор қайтарымы Мың теңге 0,49 1,35 0,86 275,5
Еңбек өнімділігіне жұмысшылар саны әсер етеді,яғни бір жұмысшыға
шаққандағы орташа өнім өндіру. Өткен жылы еңбек өнімділігі бір жұмысшыға
шаққанда 226,6 мың теңгені , ал есепті жылы 314,1 мың теңгені құрады.
Еңбек өнімділігі өткен жылға қарағанда 38,6 пайызға артқан. Кәсіпорынның
қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш қор қайтарымы, ол негізгі
қорларды пайдаланудың көрсеткіші болып табылады. Қор қайтарымы 2004 жылы
0,49 мың теңге болса, 2003 жылы 1,34 мың теңгені құрады. Бұған себеп 2006
жылы жалпы табыстың көп болумен негізгі қорлар құнының азайуына
байланысты.
2.2. Қаржы жұмысы мен есебінің ұйымдастырылуы.
“Дәнқамту” ААҚ-ы өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы
президентінің заң күші “Бухгалтерлік есеп туралы” жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Оның өзінің есеп шоты бар. Оған Темірбанк қызмет етеді.
Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар ретінде бухгалтерлік есеп
стандарты және оларға методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның
жұмыс шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Кәсіпорында журналды - ордерлі форма қолданылады. Кәсіпорында
журналды - ордерлі формаға жазу алғашқы құжаттар, есеп регистрлерінен
түсіріледі.
Кәсіпорының бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері болып:
- Субъектіні, тағыда басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруалық
қызметі туралы толық ақпараттармен қамтамасыз ету;
- Субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемелкеттік органдарды
қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету;
- Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп - есептеу, үздіксіздік,
түсініліктілік, маңыздылық, шындық, тәуелсіздік, жан - жақтылық,
толықтылық, салыстырылымдылық, кезектілік ұстамдарына негіздделе
отырып жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік есептің қызметін ұйымдастыру өткізетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын-ала бақылауды бас бухгалтердің міндетіне
алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу мақсатында
бухгалтірлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас бухгалтерлердің
міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді ұйымдастыру қаржылық және
статистикалық есептемелерді құру, регистлердегі жазуларды салыстыра отыра
аванстық есеп берулерді тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке
уақытылы төлеуін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz