Теломерлер .теломерлік белсенділік

Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1 ДНҚ . ның теломерлік бөлімдерінің репликацияланбауы
2.2 Хромосомада теломералардың орналасуы
2.3 Теломералардың қызметі.Теломердің қартаю теориясы
2.4 Теломералардың нуклеотидтік қайталану жүйелері
2.5 Теломеразалар әрекетінің механизмі
ІІІ. Қорытынды

Репликация процесінде ДНҚ – ның ,жаңа тізбектері синтезделместен бұрын алдымен РНҚ – праймердің (қоздырғыштың) синтезделіп,қызметін атқарып,соңынан оның шығарылып тасталатыны айтылды.
Эукариоттар репликациясының ерекшелігі,осы синтезделген РНҚ – праймер бөлініп кеткеннен соң,әр репликация аяқталғанда түзілген ДНҚ – ның жаңа тізбектері бастапқы матрицалық тізбектен қысқалау келеді.Жаңадан синтезделген тізбектің жетіспейтін бөлігінің ұзындығы РНҚ – праймердің мөлшеріне (10 - нуклеотидке) сәйкес болады.Былайша айтқанда,бастапқы матрицалық тізбектің 3’ – ұшынан жаңа тізбектің комплементарлы 5’ – ұшы қысқа болып аяқталады.
Өйткені ДНҚ – полимераза ферменті жаңа тізбек синтездеу үшін өзінің алдындағы РНҚ – праймердің 3’ ұшын пайдалануы тиіс.Соңғы праймер алып тасталғандықтан,оның 3’ ұшы да болмайды.Сондықтан РНҚ – праймер жоқ жерде ДНҚ – полимераза жаңа фрагмент синтездей алмайды,нәтижесінде,түзілген тізбек қысқалау болып,репликацияның толық жүрмегенін сипаттайды.ДНҚ – ның мұндай бірі ұзын,бірі қысқа ұштарын үшкір ұштар немесе оверхенгтер деп атайды.Бұл жағдай эукариоттарға тән сызықтық ДНҚ молекуласының репликациясы кезінде артта қалған тізбектің синтезделуі нәтижесінде байқалады.
Шын мәнісінде ДНҚ молекуласының жаңадан синтезделген артта қалған тізбегінің қысқаруы 10 – 20 нуклеотидке емес 50 – 65 нуклеотидтерге шамалас келеді.Өйткені ДНҚ – полимеразалық жиынтықтың аумағы едәуір көлемді болғандықтан жаңа фрагмент синтездеу үшін ол матрицалық тізбектің бірнеше ондаған нуклеотидтерден тұратын учаскесімен байланысуы тиіс.Артта қалған тізбектің репликациясының толық жүрмеуі хромосомалардың теломералары аймағында байқалады.Теломераларда гендер болмайды,сондықтан да толық емес репликация геноиның тұқым қуалаушылығына әсер етпейді.
Теломералардың болуы ДНҚ – ның тұқым қуалау ақпараты жазылған учаскелерінің репликацияланбай қалуынан сақтайды.

Қолданылған әдебиеттер:
1) С. Әбилаев. «Молекулалық биология және генетика», Шымкент, 2008жыл.
2) Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. «Молекулалық биология негіздері», Алматы, 2008 жыл.
3) П. Қазымбет, Л.Аманжолова, Қ. Нұртаева. «Медициналық биология», Алматы, 2008 жыл