Қазіргі таңдағы көмірдің жаңа әдістері мен қолдану бағыттары

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. КӨМІР ТҮРЛЕРІ МЕН ОНЫҢ ӨНДІРІС ТӘСІЛДЕРІНЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Көмір түрлері мен оның қолдану бағыттары
1.2 Өндіру әдістері
ІІ. КӨМІР ӨНДІРІСІНІҢ ЖАҢА ТӘСІЛДЕРІ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
2.1 Көмір өндірісінің жаңа әдістері
2.2 Қолданудың жаңа бағыттары
2.3 Экологиялық әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет.
2. Уголь ископаемый. - Петрографический словарь, М. "Недра", 1981, 221 б.
3. Угли бурые, каменные и антрациты. Классификация по генетическим и технологическим параметрам. — М.: ИПК Издательство стандартов, 2002, 410 б.
4. Қазақстан Республикасының табиғаты, 7 том; 455 б.
5. Мұнай және газ геологиясы терминдерінің, орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Казакстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов. — А.: АРНGroup, 2000, 328 бет.
6. Осташевская Н. С. Антрациты Горловского бассейна Западной Сибири - сырье для производства электродов. Новосибирск, 1978, 152 б.
7. Антрацит. Горная энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1999, 200 б.
8. Добыча полезных ископаемых - Виды угля (рус.). Архивировано из первоисточника 14 февраля 2012, 130 б.
9. Добыча угля гидроспособом. Экбер Б. Я., Маркус М. Н., Бутыльков М. Н., Анализ технико-экономической эффективности гидравлической добычи угля, М., 1967; Вопросы гидравлической добычи угля, Новокузнецк, 1967 (Тр. Всесоюзного научно-исследовательского института гидроуголь, М., 1959, 355 б.
10. Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006, 114 б.
11. Ақбасова А.Ж. Экология (оқулық) – Алматы: Бастау баспасы. 2003, 158 б.
12. Торочешников Н. С., Родионов А. И., Кельцев Н. В., Клушин В. Н. Техника защиты окружающей среды. М., 1981, 227 б.
13. Қаженбаев С., Махмудов С. Табиға қорғау. – Алматы: «Ана тілі», 1992. – 144б
14. Қалыбеков Т. Экология және ашық кен. – Алматы: Қазақстан, 1988, 187 б.
15. Стадницкий Г. В., Родионов А. И. Экология: Учеб. пособие для химико-технологических вузов. - М.: Высш. шк., 1988, 272 б.

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Көмір 350 миллион жыл бұрын пайда болды. Ұзақ уақыт бойына өсімдіктің
заттары тығыз сығылғаны соншалықты, жұмасақ қара – қоңыр жынысқа айналды.
Көмірді басқа жыныстардың арасынан қабатталып жатқан жерінен табады. Оны
терең шахталар мен туннелдерді бұрғылау арқылы немесе ашық әдіспен өндіру
деп алатын, жер бетіне жақын жатқан көмір қабаттарын ашу арқылы өндіреді.
Көмір өсімдік қалдықтарынан түзілген жанғыш қатты шөгінді кен жынысы.
Көмір құрамында әр түрлі мөлшерде минералдық қоспалар (50%-дан аспайды)
бар, ол басқа шөгінді кен жыныстарының арасында қабаттар түрінде кездеседі.
Мақсаты: Қазіргі таңдағы көмірдің жаңа әдістері мен қолдану бағыттарын
анықтау.
Міндеттері:
Көмірдің түрлерін және өндіру әдістерін анықтау, қолдану бағыттарын
қарастыру;
Көмір өндірісінің жаңа өндіріс әдістері мен жаңа қолдану бағыттарын
анықтау;
Оның экологияға әсерін жан-жақты қарастыру.

Өзектілігі: Көмір өнеркәсібі – еліміздегі пайдаланатын отынның 12
бөлігі - көмірдің үлесіне тиеді. Елдің халық шаруашылығындағы және
минералдық-шикізат кешеніндегі базалық салалардың бірі. Ол энергетиканы,
металлургияны, химия өндірісін, өнеркәсіптік және коммуналдық
қазандықтарды, ауыл шаруашылығын, халықты отынмен қамтамасыз етеді, сондай-
ақ қазба көмірді өндіру және өңдеу (байыту мен брикеттеу) шараларын да
қамтиды. Көмірден түрлі әдістермен шаруашылықтың әр саласына қажетті 350-
ден астам құнды заттар алынады. Көмір өндірісі отын энеркетикалық
кешенінде, тіпті шаруашылықта маңызы өте зор, сондықтан осы курстық жұмысты
зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Зерттеу әдістері: жүйелеу, талдау

І. КӨМІР ТҮРЛЕРІ МЕН ОНЫҢ ӨНДІРІС ТӘСІЛДЕРІНЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Көмір түрлері мен оның қолдану бағыттары

Көмір – өсімдік қалдықтарынан түзілген жанғыш, қатты шөгінді кен
жынысы. Көмір құрамында әр түрлі мөлшерде минералдық қоспалар (50%-дан
аспайды) бар, ол басқа шөгінді кен жыныстарының арасында қабаттар түрінде
кездеседі. Көмірдің басты технологиялық көрсеткіштері – ұшпа заттардың
шығымы, біріккіштігі, күлділігі. Көмір – бағалы металлургиялық және
химиялық өнеркәсіп шикізаты, отын ретінде кеңінен пайдаланылады; бітімі
қабатты, түйіршікті, құрылымы біртекті және жолақты; түсі қоңырдан сұр
қараға дейін, күңгірттен металл түске дейін жылтырайды. Көмір көп таралған
пайдалы қазба [1].

Химиялық құрамының, физикалық және технологиялық қасиеттерінің
өзгешеліктеріне қарай көмір мынадай негізгі табиғи түрлерге ажыратылады:
қоңыр көмір, таскөмір, антрацит. Көмірдің қасиеттері оның петрографиялық
құрамына, көмірлену дәрежесіне және минералдық микроқұрауыштардың мөлшеріне
байланысты болады. Көмірдің тығыздығы 0,92 – 1,7 гсм3 аралығында, бұл
көрсеткіштің мәні күлділік азайған сайын төмендейді; қаттылығы Моос шкаласы
бойынша 1 – 3 аралығында. Органикалық массасының элементтік құрамы
көміртектің басымдылығымен (қоңыр көмірде 65%, антрацитте 98%), оттек
(тиісінше 30-дан 1%-ға дейін) және сутек (6-дан 1%-ға дейін) мөлшерімен
сипатталады [2].

Қоңыр көмір – пайдалы қазынды. Геологиялық жасы, құрамы, жанғыштығы
жөнінен шымтезек пен тас көмір аралығынан орын алады. Шымтезектен
тығыздығының жоғарылығымен, ал тас көмірден түрлі реңді қоңыр, қоңырқай
түстерімен ажыратылады. Ауада ұсақ бөлшектерге үгілетін қоңыр көмір гумин
қышқылды, су тартқыш және ылғалы мол келеді. Жанатын массасында көміртек 55
– 78%, сутек 4 – 6,5%, оттек 15 – 30%, т.б. шайыр 5 – 20%, ұшпа заттар
болады, 5400 – 7400 ккалкг жылу бөле жанады.
Генетикалық белгілеріне қарай қоңыр көмір тығыз және борпылдақ (лигниттер)
болып бөлінеді. Өнеркәсіптік жіктемеде табиғи ылғалдылығы бойынша қоңыр
көмір 1Б, 2Б, 3Б сатыларына бөлінеді. Сыртқы белгілері бойынша қоңыр көмір
жер сияқты қопсымалы және тығыз түрлерге ажыратылады. Сыну коэффициенті
1,60 – 1,72 аралығында, органикалық массасының меншікті салмағы 1,34 –
1,60. Спирт-бензол экстрактының өнімділігі 3 – 20%, бастапқы шайыр шығымы 5
– 20%. Гумин қышқылының мөлшері 60%-ға дейін ауытқиды, кейде одан да асады.
Қоңыр көмңрдің адсорбция шамасы жоғары және газ сыйымдылығы мол. Қоңыр
көмір генетикалық топтарға, кластарға және петрограф типтерге бөлінеді.
қазба көмірлердің көмірлену дәрежесі тұрғысынан жүйеленген тізбегінің ең
бастапқы, яғни шымтезек пен тас көмір аралығындағы мүшесі; көмірлену
дәрежесі нөлге тең, алайда шымтезектерден біршама каттылығымен
ерекшеленеді; қоңыр немесе қоңырқай реңді қара түстерге боялған.
Көмірлердің халықаралық жүйесіне сәйкес, Қоңыр көмір мен тас көмірдің
аралығындағы шекара оның ылғалды күлсіз массасының жану жылуы 5700 ккалкг
шамасында болуына сәйкес келеді деп есептеледі; Қоңыр көмірлердің орташа
жану жылуы 6500—7200 ккалкг қоңыр көмір әр түрлі геологиялық кезеңдерде
қалыптасқан. Қазақстан аумағында негізінен юра кезеңінің қоңыр көмір
алаптары мен кен орындары (Майкөбен, Торғай, Қарағанды, Ленгер, Боралдай,
т.б.) көп [3].

Тас көмір көбінесе күн консервісі деп атайды. Күн байырғы өз энергиясын
берді. Өсімдіктер осы энергияның көмегімен қарапайым заттардан: ауадан,
көмірқышқыл газынан және минералдық тұздардан күрделі заттарды-өзінің тірі
денесін құрды. Жүздеген миллион жылдар бойы тас көмір жер қойнауында жатты.
Сөйтіп отқа жаңа отырып, қазір ғана ол бізге өзінің бағы замандарда
өсімдіктер арқылы қорланған энергиясын жылу түрінде береді. Тас көмір-
тамаша отын. Ол ағаш отынға қарағанда әлдеқайда көп жылу бөледі. Сонымен
қатар көмір отын ғана емес, ғажап химиялық шикізат та болып табылады. Одан
көптеген қажетті өнімдер, соның ішінде полимерлер мен дәрі-дәрмектер
алынады.
Тас көмір –– көмірлену дәрежесі орташа болатын қазба көмір. Түсі қара,
қара сұр, құрамдас бөліктеріндегі тығыздығы ең жоғарғысы инертинит 1,48 –
1,5 гсм3, ал ең төмені липтинит 1,12 – 1,18 гсм3.
Тас көмірдің петрографиялық құрамы макротиптер немесе литотиптер
(жылтыр – кларен, жартылай жылтыр – дюрен-кларен, жартылай күңгірт – кларен-
дюрен, күңгірт – дюрен және витрен) мен олардың басқа түрөзгерістерінен
тұрады. Тас көмірдің органикалық бөлігіне кіретін элементтер: көміртек 75 –
97 oС, сутек 1,5 – 5,5 oС, оттек 2 – 18oС, азот 0,3 – 3 oС аралығында,
олардан басқа зиянды қоспа саналатын күкірт пен фосфор және кейбір сирек
элементтер болады. Қазба көмір құрамында битумдар, гумин қышқылдары,
фульвоқышқылдары және қалдық көмір кездеседі [4].
Тас көмірді техникалық талдау нәтижесінде оның пайдалану үшін қажетті
физика-механикалық қасиеттері: күлділігі, ылғалдылығы, күкірт пен фосфор
мөлшері, ұшқыш заттар шығымы, қызу бөлгіштігі, т.б. анықталады. Тас Көмірді
қолдану ауқымы әр алуан. Ол тұрмыстық, энергетикалық отын, металлургия және
химиялық өнеркәсіп үшін шикізат ретінде (қ. Кокс, Кокс химиясы
көмірөнеркәсібі), сондай-ақ одан сирек және шашыраңқы элементтерді алу үшін
пайдаланады. Тас көмірдің Қазақстандағы қоры 71,6 млрд. т-ға тең, оның
ішінде кокстелетіні 17%-ды құрайды [5].
Антрацит – көмірленудің ең жоғарғы дәрежесіне жеткен көмір. Сыртқы
белгілері: түсі қара сұр немесе сұр қара, металдай жылтыр, құрылымы әр
түрлі, қолға жұқпайды. Эндогенді жіктер мен сызаттарының арасы 2 – 20 мм,
кейде 80 мм болып келеді. Меншікті салмағы 1,37 – 1,68 гсм3, органикалық
массасының меншікті салмағы 1,5 – 1,8 гсм3, ылғалдылығы 1 – 3%, газ
бөлінуі 2 – 4%. Химиялық құрамында 94 – 97% көміртек; 1 – 3%-дай сутек пен
оттек; 1 – 2%-дай күкірт пен азот бар. Жылу қуаты 8,1 – 8,2 мың ккалкг,
кокстегенде түйіршіктері бірікпейді. Антрацит жақсы электр өткізгіш,
өздігінен тұтанбайды, қасиетін өзгертпейді, ұзақ уақыт сақталады. Каротаж
диаграммаларында антрацит қабаттары электр өткізгіштігімен ерекшеленеді.
Антрацит домна пештерінде пайдаланылады, жіксіз таза кесектерінен ток
өткізгіш электрод жасайды [6,7].

Ел Тас көмір Қоңыр көмір Барлығы %
АҚШ 111338 135305 238308 28,9
Ресей 49088 107922 157010 19,0
Қытай 62200 52300 114500 13,9
Үндістан 90085 2360 92445 10,2
Аустралия 38600 39900 78500 8,6
Оңтүстік-Африка 48750 0 48750 5,4
Республикасы
Украина 16274 17879 34153 3,8
Қазақстан 28151 3128 31279 3,4
Польша 14000 0 14000 1,5
Бразилия 0 10113 10113 1,1
Германия 183 6556 6739 0,7
Колумбия 6230 381 6611 0,7
Канада 3471 3107 6578 0,7
Чехия 2094 3458 5552 0,6
Индонезия 740 4228 4968 0,5
Түркия 278 3908 4186 0,5
Мадагаскар 198 3159 3357 0,4
Пакистан 0 3050 3050 0,3
Болгария 4 2183 2187 0,2
Таиланд 0 1354 1354 0,1
Солтүстік Корея 300 300 600 0,1
Жаңа Зеландия 33 538 571 0,1
Испания 200 330 530 0,1
Зимбабве 502 0 502 0,1
Румыния 22 472 494 0,1
Венесуэла 479 0 479 0,1
Барлығы 478771 430293 909064
101,0

1-кесте. 2009 жылы дәлелденген көмір қорлары, млн тонна

1.2 Өндіру әдістері

Көмір өнеркәсібі – елдің халық шаруашылығында және минералдық – шикізат
кешенінде базалық салалардың бірі. Ол энергетиканы, металлургияны, химия
өндірісін, өнеркәсіптік және коммуналдық қазандықтарды, ауыл шаруашылығын,
халықты отынмен қамтамасыз етеді, сондай-ақ қазба көмірді өндіру және өңдеу
(байыту мен брикеттеу) шараларын да қамтиды. Көмірден түрлі әдістермен
шаруашылықтың әр саласына қажетті 350-ден астам құнды заттар алынады. 2-
кестеде қазіргі таңдағы аса ірі көмір өндіруші елдер топтамасы беріліп,
олардың дүниежүзі бойынша үлесі және барланған қоры берілген.

Елдер Жылдық көмір өндірісі (млн. т) Үлесі, Қоры
% (запас
жыл)
2003 2004
Атқылау жұмыстары Газ-шаң-ауа қосындысының Атқылау жұмысын жүргізу
атқылауы мүмкін үшін қорған жасау
Тау-кен шыға-рылған Ауаның шаң, метан, көміртек
жерден бөлінген диоксиді, улы заттармен
заттар, тау жынысарыластануы. Минералды Шаң ұстайтын
үйінділерінен, ашық тұздардың суаттарға түсуі. қондырғыларды және шаң
карьерлер-ден, басатын әдістерді
автокөлік жолдарынан қолданып шаңды басу
шығатын шаң мен
газдар

Террикондардың пайдаЛандшафтың бұзылуы, құнарлы Жерді рекультива-циялау.
болуы жерлердің ша-руашылық Террикондарды автокөлік
айналымнан шеттелуі, фауна жолдарын салуға
түр құрамының азаюы, көмір пайдалану
қалдықтарының жанып,
түтіндеп ауаны ластауы
Сақтаған кезде Түтін мен улы заттардың Көмірді ауадан
көмірдің тотығуы менбөлінуі, отын сапасының изо-ляциялау, көмір
өз бетімен жануы төмендеуі са-пасын анықтайтын
тексеру жүйесін ор-нату
Көмірді тасымалдау Отын шығыны және Жабық вагондарды,
атмосфераның ластануы құбырларды пайдалану
Қатты отынды Көмір ұнтағының қопарылу Конструкция мен
дайындау және жағу қауіптілігі жабдықтарды бекіту,
қопарылысты бол-дырмау
мақсатында
ингибиторларды пайдалану

3-кесте. Қатты отынды жер қойнауынан алғанда, оны дайындағанда,
тасымалдағанда және жаққанда биосфераға зиянды әсерін тигізетін факторлар
Барлық көмір өнеркәсібі бір-бірімен байланысты. Адамзат – тіршілігі
биосфераның маңызсыз бір бөлігі, ал адам органикалық өмірдің бір түрі ғана
болып есептеледі – Homo sapiens (саналы адам). Сана адамды жануарлар
әлемінен айырып оған ұлаңғайыр күш берді. Ғасырлар бойы адам табиғат
ортасына бейімделгісі келмей оны өзі өмір сүруіне ыңғайлы етуге тырысты.
Адамның әрбір әрекеті қоршаған ортаға әсер ететінің, биосфераның нашарлауы
барлық тіршілік үшін,соның ішінде адамға да қауіпті екенің де ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.