Наурызым қорығының өсімдіктері мен жануарлары

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе… . . . 3

І Наурызым қорығының табиғат кешеніне шолу . . . 6

ІІ Наурызым қорығының өсімдіктер жамылғысына сипаттама . . . 18

2. 1 Бұта тектес өсімдіктер . . . 18

2. 2 Дәрілік өсімдіктер . . . 20

2. 3 Улы өсімдіктер . . . 29

ІІІ Наурызым мемлекеттік табиғи қорығының жануарлар дүниесі . . . 35

3. 1 Қосмекенділер . . . 35

3. 2 Бауырымен жорғалаушылар . . . 37

3. 3 Құстар . . . 42

3. 4 Сүтқоректілер . . . 54

Қорытынды . . . 62

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Кіріспе

Қорықтар - толық қорғаудың жетілдірілген түр себебі, оған табиғи комплекс кіреді де, табиғат ресурстарын шаруашылықта пайдалануға рұқсат берілмейді. Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі - қорғалымдар болып табылады. Табиғи тіршілік ортасын қорғайтын категориялардың біріне табиғи (ұлттық) саябақтар жатады. Олардың негізгі міндеті - халықты реакциялық қамтамасыз ету. Табиғи тіршілік орталарын қорғаудың әр түрлі формаларының ішінен қорықтардың орны ерекше. Себебі, қорықтар алуантүрлілікті қамтамасыз ететін маңызды звено болып табылады.

Тақырыптың өзектілігі. Қорықтар - шаруашылыққа пайдаланылудан алынған, әр түрлі географиялық аймақтарда орналасқан, табиғатқа тұрақты және комплексті зерттеу жүргізетін ғылыми мекемлер. Мұнда табиғи процесстердің даму заңдылығы кеңінен зерттеледі. Жабайы жануарларға санақ жүргізу әдістері, орман және ауыл шаруашылығы зиянкестермен күресудің биологиялық әдістері, хайуанаттар қорының азайып-көбеюіне әсер ететін факторлар, сирек аңдар мен өсімдіктерді қалпына келтіру мәселесі терең талданып, қорықтағы табиғи ресурстады сақтаудың жолдары белгіленеді.

Адамның геологиялық күшке айналуынан бастап жеке түрлердің жойылу жылдамдығы эволюциялық табиғи құбылыспен салыстыруға келмейтін жылдамдықпен жүре бастады.

Түрлерді санының күрт төмендеуі мен түрлердің жойылу себептері алуан түрлі. Көбінесе олар мекен ету ортасының өзгеруі немесе бұзылуымен байланысты. Омыртқалы жануарларға қатысты алсақ бұл факторға түрлердің жойылыуының 60% жағдайлары сәйкес келеді. Екінші орында шектен тыс пайдалану (30-35 %), содан кейінгі орында азық қорының кемуі (4%), зиянкестерді жою (3%) және кездейсоқ жемтік тұр. Шектен тыс пайдалану қандай да бір кәсіптік маңызы бар жануарлар үшін қауіпті. 1983 жылы тек қна тіс сүйекткрі үшін ғана 80 мың африка пілдері жойылды. Түрлердің жойылуындағы басты себептерінің бірі олардың сырттан әкелінген түрлері мен бәсекелестікке қабілетсіз болуы. Мұндай құбылыстарға шектелген территорияларда, аралдарда тіршілік ететін түрлер өте сезімтал болып келеді.

Егер ертеректе бір түр орташа алғанда 2000 жылда жойылып отырса, соңғы 300 жылда әр 10 жыл сайын жойылып отыр. 1600 жылдан бастап омыртқалы жануарлардың 173 түрі (109 құстар және 64 сүтқоректілер) және өсімдіктерді 20 түрі жойылып кетті. Адамның барлық ірі ауқымды іс-әрекеті биологиялық түрлердің кемуіне әкеледі. Осының нәтижесінде бүкіл табиғи белдеулердің де жойылу фактілері белгілі. Адам рельефті, өзен арналарын өзгертеді, батпақтарды құрғатады, белгілі бір өзіне қажетт ағаш түрлерінен тұратын бағалы ормандарды ғана өсіреді.

Түрлердің толық жойылуының нәтижелері өте ауыр. Жекеленген экожүйелердің түрлік алуантүрлілігінің кемуін басқа экожүйелерден әкелу арқылы қалпына келтіруге мүмкіндік болса, ал толық жойылған түр жүйе ретінде биосфера үшін қайтымсыз.

Жойылып кету қаупі төңген жағдайда көптеген хайуанаттар мен өсімдіктер қорықтарда мұқият күтімге алынып сақталады, ал кейбір түрлерінің саны арттырылды. Мәселен қорықтарда, кавказ пальмасы, барқыт шөп, лотос сияқты өсімдіктердің кейбір түрлері, онымен қатар зубр, құлан, теңбіл бұғы, ақ тырна, қоқиқаз, кәмшат, жұпар тышқан тәрізді құстар сақталып, саны өсті.

Республикамызда Наурызым қорығын ұйымдастырудағы басты мақсаты - сиреп бара жатқан құстар мен жануарларды сақтап, олардың қорын еселеп арттыруға жағдай жасай отырып, олардың өміріндегі нелер құпия сырларды ашу. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы Қазақстанның ертеден келе жатқан қорықтарының бірі, ол 1931 жылы ұйымдастырылған. Қазіргі кездегі алаңы 1914, 0 мың гектарды құрайды. Әкімшілік жағынан қорық Қостанай облысының Наурызым мен Әулиекөл аудандарында орналасқан.

2002 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі Наурызым қорығын «Солтүстік Қазақстанның даласы мен өзендері» номинациясы құрамында Бүкіләлемдік мәдени және табиғи мұрасы ЮНЕСКО тізіміне ұсынды. Қазіргі кезде Наурызым қорығының үстіңгі қабаты жасы және құрамы әртүрлі геологиялық шөгінділер жабылған, содан жоғарғы әртүрлі жануарлар әлемі, ала - құла, топырақ өсу жабылғысы қалыптасады.

Қорық аумағы үш телімнен тұрады - Науырзым, Тірсек және Сыпсын, олар толық экологиялық бағыттарын өңірдің экожүйесін ұсынады. Қорық флорасы 687 астам өсімдіктер түрінен тұрады. Бұл дала жері үшін орташадан 3 есе көп.

Көктем келген мезгілде дала көк кілемге айналады. Орман шабындығында ашық - сары түс адонистер, ал саз телімдерінде иіліп тұрған қызғалдақтар және екі түсті қызғалдақтар көктеп шығады. Мамыр айының басында әдемі Шренк қызғалдағы шығады, ойпаң жерлерде нәзік - қызғылт түспен дала бадамгүл бұтақтары ашылады, спера, ирис және басқа да гүлдер гүлдене бастайды.

Қордың аумағында 342 омыртқалы жануарлар түрі белгіленген: 44 аңдар түрі, 282 құстардың түрі, рептилия мен амфибияның 3 түрінен және 10 балық түрлері. Наурызым орманында тиіндер, тышқандар, қояндар: орман аққояндары және дала ор қояндары бар. Бұл жерлерде кәдімгі ірі кірпі және кішкентай, құлақты дала кірпілері жүреді. Негізгі фаунаны сүтқоректі кеміргіштер: сұр тышқандар, тышқандар, аламандар (кәдімгі, эверсман, жоңғар), саршұнақтар (үлкен, кіші, сары) және дала суырлары құрайды.

Көп омыртқалы жыртқыш аңдар: аққалақ, ақкіс, дала күзені, борсық, қарсақ, түлкі, қасқар. Ең ірі сүтқоректілердің түрлері: бұлан, елік, қабан, 1990 - жылдың басына дейінгі жазда бөкен, киік табындары жайылып жүрген.
Фаунада 155 ұя салушы құс түрлері бар, Қазақстанның қорықтарындағы ең көбі, Марқакөлден басқалары. 127 түрлері ұшатын, кезбе немесе қыстаушы құстар болып табылады. Сирек кездесетін құстардың 40 түрі ұсынылған: 35 Қазақстанның Қызыл кітабына кіргізілген, 17 - Халықаралық (МСОП) .
Наурызымның бір аймағында ғана бүркіттің 4 түрі ұя салады: бүркіт, қарақұс, субүркіт және дала бүркіті. Қарақұстардың ұя салу топтасуы 40, субүркіттері 18 - 20, балобандар 16 - 20, бүркіттер 3 - 4 жұпқа шейін жетеді.
Фауна су - батпақты жердің құстарының 110 түрінен тұрады. Қорда 300 - ден 22 мың гектарға дейін жететін 12 ірі өзендер бар.

Көбінен ішінде бірде - бір - ол Наурызым қорығы, онда үнемі зерттеулер жүргізіліп отырады. Көп жылдар бойы ММУ студенттері мен ғалымдары үшін қыр базасы болады, мұнда орнитология және экология саласында классикалық жұмыстар орындалды.

Дипломдық жұмыс тақырыбының практикалық маңызы - Наурызым қорығының өсімдіктер дүниесі мен жануарлар әлемінің кешенді зерттелуі жүзеге асырылды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Наурызым қорығының өсімдіктер дүниесі мен жануарлар әлеміне сипаттама бере отырып, олардың түрлік құрамын, табиғатта кездесуі мен экожүйедегі орнын ашып көрсету.

Диплом жұмысының міндеттері:

Наурызым қорығына жалпы сипаттама беру;
Қорықтың өсімдіктер жамылғысының түрлік құрамын анықтау;
Қорықты мекендейтін жануарлар дүниесін талдау.

Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Наурызым қорығы.

Зерттеу пәні: биология пәні.

Зерттеу әдістері:

мәліметтер жинау;
сараптау;
талдау,
қорытындылау.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І Наурызым қорығының табиғат кешеніне шолу

Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы - Еуразия аймағындағы ең көне қорықтардың бірі. Ол 1931 жылы құрылған. Республикалық мәндегі табиғатты қорғау мекемесінің мәртебесіне ие, ерекше қорғалатын аймақтың жоғарғы санатына жататын аумақ, табиғи процестердің, тұрпатты және бірегей экологиялық жүйелердің, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің биологиялық алуан түрлілігі мен генетикалық қорын табиғи жағдайда сақтап, дамуын зерттеуге арналған ерекше қорғалатын аумақ. «Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы» ММ-сі Торғай өлкесінің орталық бөлігінде орналасқан.

2005 жылы Орта Азиядағы аймақтық экологиялық орталық және Қазақстанның биоәртүрлілігін сақтау Ассоциациясы, Бонн конвенциясы хатшылығымен біріккен “Азиядағы су мекендейтін құстармен және сібір тырнасы үшін сулы батпақты аймақты және миграциялық жолдарын сақтау және дамыту” GEF/UNEP/ICF/КЛОХ Халықаралық жобасы аясында өткізілді.
2009 жылы 7 мамырда Наурызымның көлдер жүйесі халықаралық негізі бар сулы - батпақты аймақтар тізіміне енді. (Рамсар участкелер тізімі) .
2008 жылғы 7 шілдеде Квебек (Канада) қаласында Наурызым қорығы Бүкіл әлемдік мәдени және табиғи мұра ЮНЕСКО тізіміне енгізілді.

Наурызым қорығы және оның аумағы көлдер жүйесімен қатар, орманды құрғақ Торғай даласының қойнауында орналасқан. Бұл табиғи аудан Торғай өлкесінің құрамына кіреді.

Наурызым қорығында сүтқоректілердің 45 түрі бар. Оның ішінде 42 түрі тұрақты өмір сүреді. 1994 жылы бұлан жазғы жайлауда кездесіп тұратын, ал орман сусуары (Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген түрі) екі рет байқалды. Бағалы аңшылық түріне жататын бұғы, елік, қабан және суыр, жыртқыштар тобына қасқыр, түлкі, қарсақ, сілеусін, дала күзені жатады. Ал кеміргіштер болып, байбақ суыры, саршұнақ, құмдақ, дала тышқаны, оқ жылан, сұр тышқан сонымен қатар: құлақты кірпі, қосаяқ, ор қоян, жыртқыштардан: дала күзені, қарсақ, кәдімгі түлкі және қасқыр. Орман алқабында бөкен, сібір елігі, сілеусін, кәдісгі тиін, кірпі кең таралған ақ қоян, борсық, ақ тышқан, орман сусары және жанат түрлі ит белгіленген.
Тұщы көлдер жағасында көптеген кішкентай кеміргіштер: орман тышқаны, жіңішкебасты сұр тышқан, экономка сұр тышқаны, кішкентай тышқан, бурозубка кездеседі. Көлдердің сулары аса жоғары көтерілген жылдары су тышқандары және егеуқұйрықтар болады. Шөлдала түрі аданнының оңтүстігі Сулы және Кұлакөл көлдерінде жуанқұйрықты қосаяқ белгіленген. Сүтқоректілер түрі Қазақстан фаунасының 24, 7 құрайды. Наурызымның қарағайлы орманында тиін, қосаяқ, қояндар және кәдімгі үлкен кірпі, кішкентай дала кірпісі мекендейді.

Балықтар әлемінде 10 түрі кездеседі. Көптеп кездесетін және саны жағынан көп циклдық ауытқуға көлдердің сулану деңгейі көтерілгенде алтын және күміс түстес мөңкелер, кейбір көлдерде көл талма балығы кездеседі.
Өзендерде оңғақ, алабұға, шортан, торта балықтары кездеседі. Су молайған жылдары балықтар өзендерге ауысады. Соңғы 20 жыл ішінде көптеген аудан суаттарында, жасанды су құбырларында сазан, тарғақ, пайда балық интродуцираланды, бұлар қорықтың өзендерінде үлкен тасқындарынан кейін белгіленді.

Жорғалаушылар мен қосмекенділердің 6 түрі көрсетілген: оның 3 жорғалаушылар: дала улы сұр жыланы, сергек кесіртке, түрлі-түсті аусыл. Ал қосмакенділердің 3 түрі: сүйір тұмсықты бақа, чесночница, жасыл құрбақа.
Орнитофауна . Қазіргі уақытта қорықтағы құстардың 292 түрі тіркелген, соның ішінде олардың 20 жасағы көрсетілген. : GAVIFORMES (гагаратектес), PODICIPEDIFORMES (сұқсыртектес), PELICANIFORMES (ескекаяқты), CICONIIFORMES (сирақтылар), PHOENICOPTERIFORMES (қоқиқазтектес), ANSERIFORMES (пластинчатоклювые (қазтектес) ), FALCONIFORMES (қырантектес), GALLIFORMES (тауықтектес), GRUIFORMES (тырнатектес), CHARADRIIFORMES (ржанкотектес), PTEROCLIFORMES (бұлдырақтектес), COLUMBIFORMES (кептертектес), CUCULIFORMES (көкектектес), STRIGIFORMES (жапалақтылар), CAPRIMULGIFORMES (тентекқұстектес), APODIFORMES (сұрқарлығаштектес), CORACIIFORMES (ракшеобразные), UPUPIFORMES (бәбісектектес), PICIFORMES (тоқылдақтылар), PASSERIFORMES (торғайтектілер), бұларға 58 тұқымдас құстар жатады.

1 түр - гагара, 5 - поганкалық, 2 - ескекаяқты, 1 - бакланды, 8 - құтанды, 2 - тырна құтанды, 1 - қоқиқазды, 30 - үйректілер, 1 - тұйғынды, 21 - қыранды, 7 - сұңқар, 2 - құртұқымдас, 2 - қырғауыл, 3 - тырна, 7 - сутартар, 2 - дуадақты, 1 - тырду, 12 - тарғақтұқымдас, 2 - балшықтылар, 1 - қара ала балшықшы, 26 - тауқұдіретті, 1 - қарақас, 2 - қаратұмсықты, 15 - шағалалы, 2 - бұлдырақты, 7 - кептерлі, 2 - көкекті, 8 - жапалақты, 1 - тентекқұсты, 1 -, 1 - көкқарға, 1 - зымыранды, 2 - аражегішті, 1 - бәбісек тұқымдас, 4 - тоқылдақты, 3 -қарлығашты, 5 - бозторғайлы, 8 - шақшақайлы, 5 -тағанақты, 1 - мысықторғай, 2 - қараторғай, 8 - врановых, 1 - самырлы, 1 - үнгіректі, 2 - содырғы, 17 - сандуғашты, 1 - шеже, 3 - шыбыншылар, 17 - сайрауықтар, 1 - суторовых, 1 - кезқұйрықты шымшық, 1 - ремезовых, 5 - шымшықты, 1 - көктекелі, 1 - шиқылдақты, 3 - ткачиковых, 14 - қунақты, 9 - сұлукеш.

Бұлардың 155 түрінде ұя салу дәлелденген, 77 ұшып келетін құстар, 35 түрі сирек ұшып келетіндердің (немесе қаңғыбас) санатына және 8 түрі қыста қыстатайтын құстар болып табылады. Ұя салатын құстар тобы да, бірнеше санатқа бөліненді. Уақытында ұя салатындарға 116 түрі жатады, осылар қорықтың негізгі жазғы фаунасын құрайды. Көлдердің жоғары көтерілу кезеңінде бұларға тағы да құстардың 13 түрі - су тасыған кезде ұя салатын құстар қосылады (ескекаяқты, және тағы басқалары) . Сирек ұя салатындарға 15 түрі жатады, олар кезең сайын және аз мөлшерде қорықтағы қолайлы табиғат жылдарына сәйкес көбейеді және кездейсоқ ұя салатындардың 6 түрі бар: лашын (Falco peregrinus), қаршыға (Accipiter gentilis), үлкен тағанақ (Lanius excubitor), ақ қабақ сайрақ (Turdus iliacus), кәдімгі құрылтай (Remiz pendulinus), жаурауық (Fringilla coelebs), олар үшін бір рет қана ұя салу жағдайы белгілі. Осылардан басқа 6 түрі - ала гагара (Gavial arctica), алакөз сүңгуір (Aythya nyroca), шәукілдек (Crex crex), дуадақ (Otis tarda) және ақ құрдың (Lagopus lagopus) 30 жылдан артық уақыт ұя салуы белгіленбеген. Дегенмен, мұны түгелдей жоққа шығаруға болмайды. "Ұя салуы мүмкіндер" тобына 5 түрі кіреді: оның ішінде: сары айдарлы үйрек(Anas Penelope), тартар (Porzana porzana), үлкен түркептер (Streptopelia orientalis), тентек құс (Caprimulgus europaeus), былтыр осындай болып көрсетілген, бірақ басқан балапандары немесе ұялары табылғандығы көрсетілмеген, онымен қоса биылғы жылы да табылған жоқ, дегенмен кездесу бақылауы олардың ұя салуына мүмкіндік береді. Гнездование Тау шекілдегінің (Carduelis flavirostris) ұя салуы қорық шекарасына шектесіп жатқан жерде анықталған, ал оның аумағында ұя саларда болатын белгілі дақтары бар ұрғашысы табылған.

Дала алқаптарында егістік және ақ қанатты бозторғай, (Alauda arvensis, Melanocorypha leucoptera), қара бозторғай (Melanocorypha yeltoniensis), (Anthus campestris), кәдімгі тас шыбжық (Oenanthe oenanthe), безгелдек (Otis tetrax), дала құладыны (Circus macrourus) тарғақ (Chettusia gregaria), ақбас тырна (Anthropoides virgo), дала қыраны (Aquila rapax) .
Көлдердің, сорлардың дымқыл тартқан жерлерінде және шалғын өсімдікті ойықтарда, сонымен қатар дала бұталарында сары шақшақай (Motacilla flava) қарабас шақшақ (Saxicola torquata), міңгірлек (Hippolais caligata), қашгар тағанақ (Lanius collurio), бөдене (Coturnix coturnix), шіл (Perdix perdix), шалғын құладыны (Circus pygargus), үлкен шалшықшы (Numemius arquata) мекендейді.

Орман учаскелерінде құр (Lyrurus tetrix), шұбар тоқылдақ (Dendrocopus major), мысықторғай (Oriolus oriolus), дыркептер (Columba palumbus), кәдімгі түркептер (Streptopelia turtur), сары бауыр шымшық (Parus major), ақ шымшық (Parus cyanus), кәдімгі қызылқұйрық (Phoenicurus phoenicurus), орман жадырағы (Anthus trivialis), қара сұрқарлығаш (Apus apus) және басқалары мекендейді.

Жыртқыштар жасағы өте кең таралған, (Қазақстан фаунасының 70 % немесе 28 түрі), оның 18-і (54, 5%) ұя салады: қырандар - бүркіттер (Aquila chrysaetus), ақ иық (Aquila heliaca), және дала бүркіті (Aquila rapax) ; құладындар - дала (Circus macrourus), шалғын (Circus pygargus) және саз (Circus aeruginosus) ; сұңқарлар - ителгі (Falco cherrug), жағалтай (Falco subbuteo), тұрымтай (Falco columbarius), кәдімгі және дала күйкентай (Falco tinnunculus, F. naumanni) және бөктергі (Falco vespertinus) ; аққұйрықты субүркіт (Haliaeetus albicilla), жамансары (Buteo buteo), тілеміш (Buteo rufinus), кезқұйрық (Milvus migrans), қырғи және қаршыға (Accipiter nisus, A. gentilis) .

Көлдер орнитофаунаға өте бай. Сулы- батпақты жерлерде құстардың 110 түрі кездеседі. Наурызым көлдері көбейген жылдары сулы-батпақта өмір сүруші және суда жүзуші құстардың ұя салуы көптеп байқалады. Су көтерілген жылдарда олардың да саны көбейе түседі.
Кең көлемде қасқалдақ (Fulica atra), көксүңгуір (Aythya ferina), боз үйрек (Anas strepera), қылқұйрық (Anas acuta), барылдауық үйрек (Anas platyrhynchos), даурықпа -шүрегей (Anas querquedula), жалпақтұмсықты үйрек (Anas clypeata) таралған. Жаппай ұя салатын құстардың қатарына сұқсыр, көбінесе үлкені (Podiceps cristatus) және сұржақ (Podiceps grisegena), ең аз - қарамойын сұқсыр (Podiceps nigricollis) жатады.

Шағалалар арасында көбіне көл шағалалары (Larus ridibundus), көкшағала (Larus canus) және кішкентай (Larus minutus) . Обычны на гнездовании Жай ұя салатын қарқылдақ: өзен (Sterna hirundo), ақ қанатты (Chlidonias leucopterus), қара (Chlidonias niger), сонымен қатар қараала: үлкен шалшықшы (Numenius arquata), үлкен шырғалақ (Limosa limosa), бізтұмсық балшықшы (Recurvirostra avocetta), ұзынсирақ балшықшы (Himantopus himantopus), қызғыш (Vanellus vanellus), шөпілдек (Tringa tetanus), бұлақшы (Tringa stagnatilis), дала қарақасы (Glareola nordmanni), сирек кездесетін қарала балшықшы (Haematopus ostralegus), шаушүрілдек (Charadrius dubius) . Сирақтылар арасында көкқұтан (Ardea cinerea), көлбұқа (Botaurus stellaris), волчок (Ixobrychus minutus) . 1974 жылдары су көп көтерілгенде үлкен суқазаны (Phalacrocorax carbo) ұя салды. 1981-1996 жылдары жаппай оңтүстік құстары түрлерінің бізге ауысуы байқалды, соған байланысты үлкен аққұтан (Egretta alba), 1981 жылдан бірқазандардың бұйрасы (Pelecanus crispus), ал 1984 жылдан қызғылты (Pelecanus onocrotalus) ұя сала бастады.
Күзгі көшіп-қону кезінде қаздар ғана ұзақ мерзімге қалады. Жаппай көшіп-қонушы болып, сұңқылдақ аққу табылады, аз санында сыбырлақ аққу және кіші аққу кездеседі.

ҚР Қызыл Кітабына және ҒҚТО тізіміне енген құстар түрі
Наурызым қорығында және оған қосылатын су айдынында ұя салатын және ұшып келетін сирек қауымдастықтың ерекше қорғалатын түрлерінің 44 түрі кездеседі: оның 36-сы ҚР Қызыл Кітабына енгізілген, 23 - Халықаралық ғаламдық қауіп төнуші тізімінде (ҒҚТО) тұр. Оның ішінде 17-сі ұя салатын бұйра және қызғылт бірқазандар, сұңқылдақ аққу, ақбас үйрек (Oxyura leucocephala), жалбағай (Platalea leucorodie), сұр тырна (Grus grus), ақ бас тырна (Anthropoides virgo), аққұйрықты су бүркіті, бүркіт, қарақұс, дала қыраны, ителгі, дуадақ (Otis tarda), безгелдек (Tetrax tetrax), тарғақ, үкі (Bubo bubo), қарабас өгізшағала (Larus ichthyaetus) ; ұшып келетіндердің 8 түрі: кіші аққу, шиқылдақ қаз (Anser erythropus), қызыл жемсаулы қарашақаз (Branta ruficollis), айдарсыз сүңгуір (Aythya marila), қара тұрпан (Melanita fusca), ақ тырна (Grus leucogeranus), балшықты тұйғын (Pandoin haliaetus), лашын, кіші шалшықшы (Numenius tenuirostris) ; 8- ұшып келетін және қаңғыбас: қоқиқаз (Phoenicopterus rubber), кішкене аққұтан (Egretta garzetta), сары құтан (Ardeola ralloides), қарабай (Plegadis falcinellus), қылқұйрық бұлдырақ (Syrrhaptes paradoxus), қарабауыр бұлдырақ (Pterocles orientalis), кез құйрықты субүркіт (Haliaeetus leucoryphus), жыланбүркіт (Circaetus gallicus) . Онымен қоса, бұл жерлерде жойылып бара жатқан ( бірақ Қызыл Кітапқа енбеген) дала күйкентайы, дала құладыны сияқты құстар да ұя салады.
Қазақстан аумағына ұшып келетін ақ тырна - стерх, ақ құйрықты су бүркіт, ақ иық, ителгі, безгелдек, тарғақ секілді құстардың ерекше қорғалатынын айта кеткен жөн. Наурызым қорығында ақ құйрықты су бүркіттің 18 ұя салатын жұбы кездеседі, бұл Қазақстан бойынша ұя салатындар санының 16, 4- 18, 9% құрайды, (1996, Қазақстанның Қызыл Кітабы) 95-110 жұп бағаланатын және өсудің беталысын сақтайды. Ақ иықтың 37-40 ұя салатын жұбы немесе Қазақстан бойынша санақтан 5- 10% ұя салу тығыздығына үйлеспейтін, орманның 100 км кв. 19, 1 жұбына жетеді.
Наурызым қорығында Қазақстан бойынша ителгі (16-20 жұп) тұрақты қауымдастығы сақталған, бұның жалпы саны 2000 жылы 150-200 жұпқа жеткен. Безгелдек қауымдастығы толықтай қалыптастырылды, ал дуадақтың қалыптасуы мүмкін.

Наурызым көлдері - Ирандағы қыстауынан ұя салатын мекеніне дейінгі бар ұшу бағыты бойында ақ тырна - стерхтың 2-4 аптадай мерзімге дейін қоныстайтын (екіншісі - Волга атырабы) екі мекенінің бірі.

Құстардың индикаторлық түрі. Индикаторлық құстардың 7 түрі енген: орман алқабында ұя салатын құр және ақиық, далалық түрлері - безгелдек және ақбас тырна, көлдердің жағдайын мінездейтін - сұр үйрек, қызылбас сүңгуір және қасқалдақ. Мысалы, қасқалдақ тұзды суға өте сезімтал, сондықтан көбіне тұщы, су үстінде және ішінде өсімдіктері мол жерлерде болады. Сүңгуір үйректерге, тайыз көлдерден қашатын қызыл бас сүңгуір, ал өзен үйректері қайта тайыз суларда өмір сүреді.

Құр ( Lyrurus tetrix ) - Солтүстік Қазақстан ормандарындағы қалыпты түрі, қорықтың орманды 3 алқабын мекендейді. Көктем және күзгі уақытта орман жұрындауында дала және көлдерге ұшып барады, сонымен бірге ағаш отырғызылған жерлерде, үшкіржеміс жидесімен қоректенеді. Олардың динамикалық саны қысқы ауа райы жағдайымен анықталады, қиын жылдарда (аязды, желді қыстарда) қауымдастықтың көп бөлігі өледі. Құрлардың саны және ерекше орналасуына өрт және браконьерлік те үлкен әсерін тигізеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.