Тарихи-педагогикалық білім беруді жетілдіру
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық дайындаудын теориялылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 «Ғылыми білім», «Оқу білімі», «Тарихи.педагогикалық білім» ұғымдарының міндеттеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Тарихи.педагогикалық білімнің оқу білімі ретінде атқаратын функционалдық міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Тарихи.педагогикалық білімдерді педагогикалық пәндерді оқыту практикасына ендірудің мәндік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы
оқытудың теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқыту арқылы жүзеге асыруда тәжірибелік.эксприменталдық жұмысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмысты ұйымдастырудың мақсаты мен міндеті ... ..
2.2 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмысты нақтылау кезеңі ... ... ... ... ... ..
2.3 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмыстың қалыптастыру кезеңі ... ... ...
2.4 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық дайындаудын теориялылық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 «Ғылыми білім», «Оқу білімі», «Тарихи.педагогикалық білім» ұғымдарының міндеттеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Тарихи.педагогикалық білімнің оқу білімі ретінде атқаратын функционалдық міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Тарихи.педагогикалық білімдерді педагогикалық пәндерді оқыту практикасына ендірудің мәндік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы
оқытудың теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Тарихи.педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқыту арқылы жүзеге асыруда тәжірибелік.эксприменталдық жұмысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмысты ұйымдастырудың мақсаты мен міндеті ... ..
2.2 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмысты нақтылау кезеңі ... ... ... ... ... ..
2.3 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмыстың қалыптастыру кезеңі ... ... ...
2.4 Тәжірибелік.эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Әлемдік өркениет үдерісіндегі білім құндылығының артуы жағдайында еліміздегі білім беру ісін одан әрі дамыту қажеттілігі туындайды.Ғылым мен білім дамуының жаhандық талаптарына орай, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев «...Заманауи прогрестің мәнін білуіміз керек. Қазіргі шындық мынандай: бүгінгі мемлекет өзінің интелектуалды ресурстарымен бәсекеге түседі. «Интеллектуалды ұлт – 2020» идеясының мақсаты – жаңа қазақстандықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бәсекенің бастысы – білімнің бәсекесі. Бұл үшін біріншіден, білім жүйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек, екіншіден, ұлттық идеяны басшылыққа алу қазіргі қоғамдық үдерісте тұлғаның ұлттық санасын, ұлттық болмысын, мәдениетін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті ұлт әлеуетін арттырудың негізгі құндылығы болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасында да тұлға бойындағы ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан мәдени құндылықтарды осы заманғы ақпараттық мәдениетпен байланыстыра отырып, жүйелі түрде білім кеңістігіне енгізу керек күттірмейтін мәселе тұрғысынан қарастырылып отыр.
Елімізде білім беру жүйесіндегі білім мазмұны сапасын арттыруға, оны ақпараттандыру мен тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға және дамыта түсуге, ғылым мен білім беруді ұштастыруға ықылас жоғары. Ақпараттық қоғам жағдайында экономика, техника, ғылым, саясат т.б. қоғамдық өмірдің барлық салалары ақпараттық кеңістікке еркін енуді қажет етеді. Бұл тұрғыда білім беру ісіне үлкен жауапкершілік пен міндеттер жүктелгендігі, үздіксіз білім беру жүйесіндегі ақпараттарға деген сұраныстардың артқандығы, білім беру жүйесі субъектілерінің жыл сайын өтетін ғылыми жобалар сайысына белсенді қатысуы ғылым кеңістігінде ақпараттық мүмкіндікті мәдениет деңгейінде игерудің түрлі педагогикалық тетіктерін туындатып отыр.
Қоғамның осы салаларының дамуы ғылымның өркендеуінсіз мүмкін емес екендігі белгілі жайт. Олай болса, білім беру үдерісіндегі басты талаптардың бірі – ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыруды қолға алу және оны практикалық деңгейге сай қолдануды негіздеу болмақшы. Ғылыми-ақпараттық мәдениеттің толыққанды деңгейі жоғары оқу орны студенттері үшін аса қажетті біліктілік дәрежесі екендігін осы тұста атап өту керек. Жалпы ақпараттық мәдениеттің қалыптасу үдерісінің кеңеюі, ғылым мен білімге ұмтылудың жаңаша талпынысының қанағаттандырылуы көп жағдайда кітапханалар қызметімен тығыз байланысты.
Заманауи қажеттіліктерге орай, осы бағыттағы педагогикалық зерттеулер ХХІ ғасырда жедел түрде қолға алынып, нақты нәтижелерге де қол жеткізді. Сондықтан да білім алушылардың ғылыми-ақпаратты, мәдениеті арнайы зерттеуді қажет етеді.
Зерттеудің көкейкестілігі. Әлемдік өркениет үдерісіндегі білім құндылығының артуы жағдайында еліміздегі білім беру ісін одан әрі дамыту қажеттілігі туындайды.Ғылым мен білім дамуының жаhандық талаптарына орай, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев «...Заманауи прогрестің мәнін білуіміз керек. Қазіргі шындық мынандай: бүгінгі мемлекет өзінің интелектуалды ресурстарымен бәсекеге түседі. «Интеллектуалды ұлт – 2020» идеясының мақсаты – жаңа қазақстандықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бәсекенің бастысы – білімнің бәсекесі. Бұл үшін біріншіден, білім жүйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек, екіншіден, ұлттық идеяны басшылыққа алу қазіргі қоғамдық үдерісте тұлғаның ұлттық санасын, ұлттық болмысын, мәдениетін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті ұлт әлеуетін арттырудың негізгі құндылығы болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасында да тұлға бойындағы ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан мәдени құндылықтарды осы заманғы ақпараттық мәдениетпен байланыстыра отырып, жүйелі түрде білім кеңістігіне енгізу керек күттірмейтін мәселе тұрғысынан қарастырылып отыр.
Елімізде білім беру жүйесіндегі білім мазмұны сапасын арттыруға, оны ақпараттандыру мен тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға және дамыта түсуге, ғылым мен білім беруді ұштастыруға ықылас жоғары. Ақпараттық қоғам жағдайында экономика, техника, ғылым, саясат т.б. қоғамдық өмірдің барлық салалары ақпараттық кеңістікке еркін енуді қажет етеді. Бұл тұрғыда білім беру ісіне үлкен жауапкершілік пен міндеттер жүктелгендігі, үздіксіз білім беру жүйесіндегі ақпараттарға деген сұраныстардың артқандығы, білім беру жүйесі субъектілерінің жыл сайын өтетін ғылыми жобалар сайысына белсенді қатысуы ғылым кеңістігінде ақпараттық мүмкіндікті мәдениет деңгейінде игерудің түрлі педагогикалық тетіктерін туындатып отыр.
Қоғамның осы салаларының дамуы ғылымның өркендеуінсіз мүмкін емес екендігі белгілі жайт. Олай болса, білім беру үдерісіндегі басты талаптардың бірі – ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыруды қолға алу және оны практикалық деңгейге сай қолдануды негіздеу болмақшы. Ғылыми-ақпараттық мәдениеттің толыққанды деңгейі жоғары оқу орны студенттері үшін аса қажетті біліктілік дәрежесі екендігін осы тұста атап өту керек. Жалпы ақпараттық мәдениеттің қалыптасу үдерісінің кеңеюі, ғылым мен білімге ұмтылудың жаңаша талпынысының қанағаттандырылуы көп жағдайда кітапханалар қызметімен тығыз байланысты.
Заманауи қажеттіліктерге орай, осы бағыттағы педагогикалық зерттеулер ХХІ ғасырда жедел түрде қолға алынып, нақты нәтижелерге де қол жеткізді. Сондықтан да білім алушылардың ғылыми-ақпаратты, мәдениеті арнайы зерттеуді қажет етеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 Назарбаев Н. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. – 296 б
2 Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. – Алматы: Ана тілі, 1995. – 272 б.
3 Аймауытов Ж. Психология. –Алматы: Рауан. 1995. – 305 б.
4 Әуезов М. Мысли разных лет. –Алматы, 1959. І том. – Б.32-35.
5 Байтұрсынов А. Қазақтың бас ақыны. //Абай. 1992. №3. – Б.23-27.
6 Досмұхамедұлы Х. Таңдамалы қазақ тарихы әдебиеті мен тілі. – Алматы: Ана тілі, 1998. – 304 б.
7 Есім Ғ.Хакім Абай. – Алматы: Атамұра., 1994. -200 б.
8 Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 160 б.
9 Всемирный историко-педагогический процесс. Концепции. Модели. Историография. –М., 1996
10 История педагогики как учебный предмет. –М., 1996
11 Современные проблемы истории образования и педагогической науки - В 3-х томах, 1994.
12 Джуринский Л.Н. История зарубежной педагогики. -М., 1996.
13 Европейская педагогика от античности до нового времени. Исследования и материалы в 3-х томах. –М., 1993
14 Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. –А., 1994
15 Школа и педагогическая мысль средних веков, возрождения и начала нового времени.- М.,1991.
16 Тлашев Х.Х. Общепедагогические идеи и опыт уч(ных-энциклопедистов Ближнего и Среднего Востока эпохи средневековья. –Ташкент, 1985
17 Западноевропейская средневековая школа и педагогическая мысль. –М., 1989-1990
18 Дербісәлиев С. Қазақ даласының жұлдыздары. –А., 1995
19 Омаров Ә. Қазақстандағы ағарту ісі және парша өкіметінің отарлық саясаты. –А., 1997
20 Жарикбаев К.Б. Из истории развития педагогической мысли в до-революционном Казахстане.- А., 1978.
21 Храпченков Г.М., Храпченков В.Г. История школы и педагогиче¬ской мысли Казахстана, А., 1998.
22 Бес ғасыр жырлайды. М.Мағауи, М.Байділдаев. –А., 1989
23 Тәжибаев Т.Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине ХІХ века. –А., 1965
24 Джуринский А.Н. Зарубежная школа: современное состояние и тенденции развития. — М., 1993.
25 Джуринский А.Н. Развитие образования в современном мире. — М., 1999
26 Кунантаева К.К. Развитие народного образования в Казахстане (1917-1991).-А, 1997
27 Реформы образования в современном мире. –М., 1995
28 Педагогика народов мира. История и современность. –М., 2000
1 Назарбаев Н. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. – 296 б
2 Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. – Алматы: Ана тілі, 1995. – 272 б.
3 Аймауытов Ж. Психология. –Алматы: Рауан. 1995. – 305 б.
4 Әуезов М. Мысли разных лет. –Алматы, 1959. І том. – Б.32-35.
5 Байтұрсынов А. Қазақтың бас ақыны. //Абай. 1992. №3. – Б.23-27.
6 Досмұхамедұлы Х. Таңдамалы қазақ тарихы әдебиеті мен тілі. – Алматы: Ана тілі, 1998. – 304 б.
7 Есім Ғ.Хакім Абай. – Алматы: Атамұра., 1994. -200 б.
8 Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 160 б.
9 Всемирный историко-педагогический процесс. Концепции. Модели. Историография. –М., 1996
10 История педагогики как учебный предмет. –М., 1996
11 Современные проблемы истории образования и педагогической науки - В 3-х томах, 1994.
12 Джуринский Л.Н. История зарубежной педагогики. -М., 1996.
13 Европейская педагогика от античности до нового времени. Исследования и материалы в 3-х томах. –М., 1993
14 Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. –А., 1994
15 Школа и педагогическая мысль средних веков, возрождения и начала нового времени.- М.,1991.
16 Тлашев Х.Х. Общепедагогические идеи и опыт уч(ных-энциклопедистов Ближнего и Среднего Востока эпохи средневековья. –Ташкент, 1985
17 Западноевропейская средневековая школа и педагогическая мысль. –М., 1989-1990
18 Дербісәлиев С. Қазақ даласының жұлдыздары. –А., 1995
19 Омаров Ә. Қазақстандағы ағарту ісі және парша өкіметінің отарлық саясаты. –А., 1997
20 Жарикбаев К.Б. Из истории развития педагогической мысли в до-революционном Казахстане.- А., 1978.
21 Храпченков Г.М., Храпченков В.Г. История школы и педагогиче¬ской мысли Казахстана, А., 1998.
22 Бес ғасыр жырлайды. М.Мағауи, М.Байділдаев. –А., 1989
23 Тәжибаев Т.Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине ХІХ века. –А., 1965
24 Джуринский А.Н. Зарубежная школа: современное состояние и тенденции развития. — М., 1993.
25 Джуринский А.Н. Развитие образования в современном мире. — М., 1999
26 Кунантаева К.К. Развитие народного образования в Казахстане (1917-1991).-А, 1997
27 Реформы образования в современном мире. –М., 1995
28 Педагогика народов мира. История и современность. –М., 2000
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
I. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық дайындаудын теориялылық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ғылыми білім, Оқу білімі, Тарихи-педагогикалық білім ұғымдарының міндеттеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи-педагогикалық білімнің оқу білімі ретінде атқаратын функционалдық міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Тарихи-педагогикалық білімдерді педагогикалық пәндерді оқыту практикасына ендірудің мәндік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы
оқытудың теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқыту арқылы жүзеге асыруда тәжірибелік-эксприменталдық жұмысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмысты ұйымдастырудың мақсаты мен міндеті ... ..
2.2 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмысты нақтылау кезеңі ... ... ... ... ... ..
2.3 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қалыптастыру кезеңі ... ... ...
2.4 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Әлемдік өркениет үдерісіндегі білім құндылығының артуы жағдайында еліміздегі білім беру ісін одан әрі дамыту қажеттілігі туындайды.Ғылым мен білім дамуының жаhандық талаптарына орай, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев ...Заманауи прогрестің мәнін білуіміз керек. Қазіргі шындық мынандай: бүгінгі мемлекет өзінің интелектуалды ресурстарымен бәсекеге түседі. Интеллектуалды ұлт – 2020 идеясының мақсаты – жаңа қазақстандықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бәсекенің бастысы – білімнің бәсекесі. Бұл үшін біріншіден, білім жүйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек, екіншіден, ұлттық идеяны басшылыққа алу қазіргі қоғамдық үдерісте тұлғаның ұлттық санасын, ұлттық болмысын, мәдениетін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті ұлт әлеуетін арттырудың негізгі құндылығы болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасында да тұлға бойындағы ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан мәдени құндылықтарды осы заманғы ақпараттық мәдениетпен байланыстыра отырып, жүйелі түрде білім кеңістігіне енгізу керек күттірмейтін мәселе тұрғысынан қарастырылып отыр.
Елімізде білім беру жүйесіндегі білім мазмұны сапасын арттыруға, оны ақпараттандыру мен тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға және дамыта түсуге, ғылым мен білім беруді ұштастыруға ықылас жоғары. Ақпараттық қоғам жағдайында экономика, техника, ғылым, саясат т.б. қоғамдық өмірдің барлық салалары ақпараттық кеңістікке еркін енуді қажет етеді. Бұл тұрғыда білім беру ісіне үлкен жауапкершілік пен міндеттер жүктелгендігі, үздіксіз білім беру жүйесіндегі ақпараттарға деген сұраныстардың артқандығы, білім беру жүйесі субъектілерінің жыл сайын өтетін ғылыми жобалар сайысына белсенді қатысуы ғылым кеңістігінде ақпараттық мүмкіндікті мәдениет деңгейінде игерудің түрлі педагогикалық тетіктерін туындатып отыр.
Қоғамның осы салаларының дамуы ғылымның өркендеуінсіз мүмкін емес екендігі белгілі жайт. Олай болса, білім беру үдерісіндегі басты талаптардың бірі – ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыруды қолға алу және оны практикалық деңгейге сай қолдануды негіздеу болмақшы. Ғылыми-ақпараттық мәдениеттің толыққанды деңгейі жоғары оқу орны студенттері үшін аса қажетті біліктілік дәрежесі екендігін осы тұста атап өту керек. Жалпы ақпараттық мәдениеттің қалыптасу үдерісінің кеңеюі, ғылым мен білімге ұмтылудың жаңаша талпынысының қанағаттандырылуы көп жағдайда кітапханалар қызметімен тығыз байланысты.
Заманауи қажеттіліктерге орай, осы бағыттағы педагогикалық зерттеулер ХХІ ғасырда жедел түрде қолға алынып, нақты нәтижелерге де қол жеткізді. Сондықтан да білім алушылардың ғылыми-ақпаратты, мәдениеті арнайы зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық тарихи білім беру мәселелері әр уақытта да ғалымдардың назарынан тыс қалмаған. Мәселен, Ш.А. Абдраман, Қ.Ж. Аганина, Қ.М. Арынғазин, С.И. Архангельский, Г.К. Ахметова, Б. Әбдікәрімұлы, Г.З. Әділғазинов, Ю.К. Бабанский, А.П. Беляева, В.П. Беспалько, Е.И. Бурдина, Б.С. Гершунский, Б.А. Жетпісбаева, Н.А.Завалко, С.Т. Каргин, К.М. Кертаева, Н.П. Ким, С.З. Қоқанбаев, В.В. Краевский, А.Қ. Құсаинов, Ш.М. Мұхтарова, Н.А. Мыңжанов, А.Қ. Нұрғалиева, А.П. Сейтешев, М.Н. Скаткин, В.А. Сластенин, Г.О. Тәжіғұлова, Ә.Ә. Усманов, Н.Д. Хмель, Л.А. Шкутина, т.б. тарихи-педагогикалық білім берудің түрлі аспектілерін зерттеген.
Тарихи білімдердің көлемінің артуы, әлеуметтік ортаның талаптарының күшеюі жағдайында кез келген сала маманын, оның ішінде кәсіби оқыту педагогтарын даярлау процесі үшін тарихи тұрғыдан келудің маңызы арта түседі.
Тарихи-педагогикалық білім берудің жалпытеориялық негіздерін құруда М.В. Аверин, А.Г. Асмолов, И.В. Бестужев-Лада, Е.В. Бондаревская, И.А. Ильин, В.А. Кан-Калик, Б.Т. Кенжебеков, Л.Н. Коган, Н.В. Кузьмина, И.Я. Лернер, В.Я. Ляудис, А.К. Маркова, Н.В. Мирза, т.б. ғалымдардың еңбектері ерекше мәнге ие.
Зерттеудің нысаны: білім берудің педагогикалық процесі.
Зерттеудің пәні: педагогика пәні.
Зерттеудің мақсаты: тарихи-педагогикалық білімнің жалпы білім беру процесіндегі маңызын ашып көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
• тарихи-педагогикалық білім ұғымын ашып көрсету;
• тарихи-педагогикалық білімнің ғылыми аспектілеріне сипаттама беру;
• тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы оқытудың теориялық моделін жобалау;
• тарихи-педагогикалық білім беру барысында эксперименттік іс-әрекетті ұйымдастыру әдістерін талдау;
• тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелерін тұжырымдау.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: педагогика ғылымының дамуы, оның дамуындағы тарихи кезеңдердің ролі туралы философиялық, психологиялық және педагогикалық тұжырымдамалар, тұтастық, жүйелілік, ақпараттық және тұлғалық тұрғылардың жалпы әдіснамалық тұжырымдамалары.
Зерттеудің әдістері:
Зерттеу жұмысында алдыға қойылған міндеттерді шешу және болжамды тексеру үшін әдістер кешені қолданылды. Теориялық деңгейде талдау, синтездеу, жіктеу, жүйелеу, үлгілеу, тәжірибені қорыту әдістері; зерттеу нәтижелерін қорыту барысында статистикалық әдістер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәнділігі:
1) тарихи-педагогикалық білім беру ұғымының мәні нақтыланды;
2) тарихи-педагогикалық білімді пайдалана отырып, эксперимент ұйымдастыру үлгісі құрастырылды;
3) тарихи-педагогикалық білім берудің тиімділігі педагогикалық эксперимент арқылы дәлелденді.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
Тарихи педагогикалық білім беру барысында жас мамандардың құзыреттілігін қалыптастыру әдістемесі жасалды.
Дипломдық жұмыс құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
І. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқытуға ендірудің теориялық негіздері
1.1 Ғылыми білім, Оқу білімі, Тарихи-педагогикалық білім ұғымдарының мәндеріне сипаттама
Егемен Қазақстан өз тарихында күрделі бет – бұрыс кезеңін бастан кешіріп отыр. Республика тәуелсіздік алып дүниежүзілік қоғамдастық танып егеменді мемлекетке айналды. Еліміздегі әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешу педагог мамандардың жан-жақты дамуымен және олардың кәсіптік жағынан қалыптасуымен тікелей байланысты. Нарық экономикасына көшу, құқықтық мемлекет құру және азаматтық қорғау талаптарын қамтамассыз ету, білім беру жүйесінде үлкен өзгерістер енгізуді қажет етіп отыр. Мұндай маңызды да күрделі мәселелерді шешу үшін, адамзат мәдениеті мен тәрбие тағлымдарының үлгілі тәжірибесіне сүйенудің қажеттілігі анықталуда. Осы тұрғыдан алып қарасақ, еліміздің оқу-ағарту, білім беру ісінің тарихы жағынан ғана емес, мазмұны жағынан да жаңа дәуір басталды.
ХХІ ғасырға аяқ басқан Қазақстан күрделі тарихи бетбұрыстар мен қоғамдық жаңғырулар тұсында тұр. Қоғам дамуының тарихи жаңа кезеңі қоғамның барлық саласындағы уақыт тудырған күрделі әлеуметтік өзгерістермен айқындалады. Тәуелсіздікке ие болған 15 жыл ішінде Қазақстан мемлекеті жаңа сапалық деңгейге көтеріліп, өзгермелі әлеуметтік-жағдайда жаңа Қазақстандық қоғам дүниеге келді.
Бүгінде өз тағдырын өзі айқындаған Қазақстан оның бүкіл халқы экономикасы мен әлеуметтік жағдайы, мәдениеті, ғылымы, білімі қоғамның жаңа даму белесінде. 15 жылдық тарихымызға көз жіберсек,қоғам мен экономиканың дамуы ашық сипатқа ие болды. Демократиялық бағыт кең өріс алып, адамға жан-жақты экономикалық, саяси, діни таңдау еркіндігі, құқығы, еркін ойлау, еркін сөйлеу құқығы жүзеге асырылды, десек те қабылданған қаулылар, ұсынылған әдістемелік немесе теориялық тағылымдық талаптар дәл қазіргі таңда, толыққанды қызмет көрсетіп отырған жоқ деп тұжырымдасақ қателесе қоймаспыз. Өйткені қаншалықты мемлекеттік ведомствалық деңгейлерде, теория жүзінде нақтылы ережелер тобы қабылдағанымен де іс жүзінде олар тек игілікті ынталандыру деңгейінде ғана қалып отыр. Оның себептері көп жағдайларда кейбір қалыптасып қалған ұйымдарға: экономикалық төмендеуі, өндірістің аздығы, жұмыссыздықтың қолданылып отырған мемлекеттік шараларға қарамастан өсе түсуі, жаңа әлеуметтік топтардың арасындағы алшақтықтың арта түсуі, осындай жалпыға ортақ әлеуметтік, экономикалық, саяси, рухани тоқыраушылықтарға байланысты болып отыр. Әлеуметтік жағдайды күшейту ең алдымен еңбек пен тұрмыс, білім мен мәдениет, кәсіби өсумен қызмет бабында өсу, бос уақытты дұрыс пайдалану тағы басқа қоғамдық мәнді мүдделерді дамытып, неғұрлым толық қанағаттандыру керек.
Қазіргі кезде адамдардың әлеуметтік жағдайы, бүкіл өркениетті әлем үшін ғаламдық сипатқа ие болып отыр. Адамдардың әлеуметтік жағдайы мен әлеуметтік тәрбиесі салауаттылық деңгейінің көтерілуі – бұл жеке жетістік қана емес, ол сондай-ақ еліміздің экономикалық қуатының өсуі, адам ресурстарының өсуі үшін де қажетті шарт.
Соңғы он бес жыл ішінде біздің көк байрақты қазақ елінің өзге жұрттар бір ғасырда жүріп өткен жолды басынан жүріп өткергені ақиқат. Біз өзіміздің дербес мемлекет ретінде өмір сүре алатынымызды дәлелдеп қана қоймай, келер ғасырдың отызыншы жылдарына қарай Орталық Азиядағы тұңғыш барысқа айналатынымызға әлем жұртшылдығының көзін жеткіздік. Сонымен қатар, халықтың болашағы және оның бәсекелестікке қабілеттілігі тек, білімділігімен ғана емес, өскелең ұрпақтың тәрбиелігімен де анықталады. Сондықтан білім беру жүйесінде тәрбие мақсаты, формалары және құралдарын анықтау маңызды болып табылады. Ақиқатқа, әділетке, бірлік пен талап қана тарта алады. Халық әділеттік жағында ғана болса ол өнерді, еңбекті, жаңашылдықты таңдайды. Олардың өзгешелігі өнер, білім, ғылымды, техниканы игеруінде.
Қазақ ағарту және педагогикалық идеялардың қоғамдық өмірінде болған үлкен әлеуметтік-экономикалық өзгерістермен тікелей байланысты.
Ұлттық тарихи-педагогикалық идея, педагогикалық қызмет – халқымыздың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын, маңызын жоймайтын зерттеудің қайнар көзі. Зеңгір аспандағы бір-бірімен біте қайнасқан ұлттың аса көрнекті тұлғаларды, былайша ғажайып түрде тұтасып және тілдесіп кетуі – бүкіл дүниежүзілік әдебиет тарихындағы, көркем ойдағы өзіндік бір ерекше құбылыс.
Тек тәуелсіздік пен егеменділік жағдайында ғана ғұлама ойшылдар мен гуманистер көзқарастары, қазақтың дәстүрді дүниетанымы туралы бүкпесіз айтуға, айтып қана қоймай, жүйелі түрде зерттеуге халқымыздың бай рухани мұрасын игере отырып, ұлттық өзіндік сананы қалыптастыруға, еткен де жеке тұлғалар болған. Сол себепті біз диссертациялық жұмысымызда педагогикадағы ұлттық тәлім-тәрбие тұрғысында тарихи-педагогикалық білімді педагогика пәндерінде енгізуге қарастыруды мақсат ете отырып, олардың бүкіл ұлттық ағартушылық және педагогикалық идеяларды зерттеу объектісінің аясында тұтас қамтуға тырыстық.
Оқу білімі – адамның белгілі бір жүйедегі ұғымдарының, деректері мен пайымдарының жиынтығы. Білім адамзат мәдениетінің ауқымды ұғымдарының бірі болып табылады. Ол сана, таным, ойлау, ақиқат, ғылым күрделі де терең ұғымдармен тығыз байланысты, әрі солар арқылы анықталады. Білімді танымдық дәрежесіне, шындықты жан-жақты қамтуына, терең мәніне, жете бейнелеуіне, дәйектілігі мен дәлдігіне қарай мынадай түрлерге бөлуге болады: тұрмыстық білім, ғылымға дейінгі білім және ғылыми білім, эмпирикалық білім және теориялық білім. Білімнің қай түрі болсын адамзат тәжірибесінің негізінде дамып отырады.
Ғылым адамзаттың іс-тәжірибесіне қызмет етеді. Ол барлық салада тәжірибенің деректері мен мәліметтерін жинақтап, қорытады, сыртқы, кездейсоқ нәрселерден тыс маңызды құбылыстар үрдістердің ішкі сырына тереңдей бойлау арқылы тиісті заңдылықтарды ашады. Ғылымның күші себеп-салдармен түпкі байланыстарды талдап қорыта білу мүмкіндігімен айқындалады.
Теория-түсінігінің мәні белгілі бір білім саласындағы жетекші идеялар жүйесі, адамдардың жинақталған тәжірибесі ретінде қарастырылады. Кең мағынада алғанда бұл – қоғам мен ойдың, табиғаттың объективті даму заңдылықтарының шынайы ғылыми түсініг0і.
Қоғам мен ой, табиғат заңдылықтарын ғылыми тұрғыда түсіндіру міндеттерін атқара отырып, теория сонымен бірге ғылым ретінде түсіндіріледі. Сондай-ақ теория мен ғылым білім жүйесі және таным әдісі ретінде де бой көрсетеді (ықтималдықтар теориясы – матиматика ғылымы; таным теориясы – философиялық ілім). Бұл тұрғыдан келгенде, теория мен ғылым түсінігі бір-біріне синоним сияқты. Алайда олар бір-біріне ұқсас емес: ғылымның негізгі атқаратын қызметі теорияларды өмірге әкелу болса, адамдардың белгілі бір практикалық іс-әрекеті мен танымы саласындағы теориялық идеялардың жиынтығы ғылымның өзегін құрайды. Ғылыми деректер әрқашан тәжірибе мен практика арқылы тексеріліп сынақтан өтеді.
Ғылым мен теорияға байланысты мұндай ұқсас түсініктердің негізгі мәні педагогика саласына да қатысты.
Педагогика көбіне тәрбиелеу мен білім беруді, оқытуды зерттейтін теориялық және қолданбалы ғылымдардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Нақтылай түссек: педагогикалық теориялар мен практикалардың жиынтығы болып табылатын педагогика тәрбие мен білім беру процестерін ғана емес, сонымен бірге оның заңдылықтарын да зерттеуге бейімделген.
Педагогика бұл-адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит,Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор. Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған дейді. Педагогика деген сөз, яғни тәрмин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апаруы деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, "Педагогика" тер¬мині гректің екі сөзінен: "пайс" - балалар және "эгейн" - ба¬ланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Пе¬дагогика - бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым . Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі. Педа¬гогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тен зерттейтін саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс", "материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "білім беру", "оқыту"жатады.
Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың байланысын танимыз.
Педагогикалық ұғымдардық бірі - тәрбие.
Тәрбие дегеніміз - адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тежірибені беру процесі. Тәрбие ұғымы кең мағынада әлеуметтік қоғамдағы құбылыс ретінде барлық тәрбие салаларын, атап айтсақ: отбасы, мектепке дегіінга мекеме, оқу тәрбие орындары, еңбек ұжымы, ақпарат құралдары, баспа орындарын қамтиды. Біздің мемлекетте бұл салалар қоғамдық, мемлекеттік мақсатқа қызмет етеді.
Кең мағынада деген ұғымда бүкіл сыртқы әсерлердің, адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекеттерінің ықпалымен адамды қалыптастыру.
"Тәрбие" ұғымы тар мағынада "Тәрбиеші тәрбиелейді", кең мағынада "Өмір тәрбиелейді' деп қолданудық тәрбие жайлы ұғымды анықтауда зор мәні бар.
Тәрбие - тар мағынада жеке тәрбиелік міндетті шешуге, жеке адамның белгілі бір қасиетін қалыптастыруға, меселен, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс.
Тәрбие жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы коғамның алға қарай дамуын қамтамасыз ететін процесс. Тәрбие -педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары - мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты үрдіс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын жиынтық факторларды пайдалана отырып әрекше әдіс-тәсілдерді қолданады.
Тәрбие жайлы әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені әресек адамдардық балаларға ықпал жасауы деп түсіндіруінілер де бар. Бұл жағдайда бала енжар объект түрінде қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола алмайды, яғни, өздігінен ойланып, белсенді іс-әрекет жасай алмайды. Бұдан тәрбиеге бір жақты анықтама беру байқалады.
Білім беру - табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын педагогикаға тұңғыш енгізген И. Песталоцци.
Білім беру - оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастық дамуына ықпал жасайтын процесс.
Оқыту - білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты, бір текті процесс:
1. Оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлік, дағдыға үйретеді.
2. Оқушы таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді және оларды өмірде колданады.
Ал адамның білім алуы тек оқыту процесінің нетижесі емес, оның; білім алуына көпшілік ақпарат құралдары кино, радио, телехабар, т.б. ықпал жасайды.
Сонымен бірге адамның "жетілуі", "даму", "өзін-өзі тәрбие¬леу" ұғымдары да педагогиканың зерттейтін меселелері саласын толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл ішкі және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын және факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетілу процесі. Жеке адамның дамуы мен жетілуінде мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие және оқыту шешуіні рөл атқарады.
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы зор. өзін-өзі тәрбиелеу - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің бойына қалыптастыратын қасиет, мінез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Негізгі педагогикалық, ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту біріне-бірі тәуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге, тәжірибеге дайындаудың басты құралы.
Педагогика ғылымы теориялық тұрғыда болсын, практика жүзінде болсын бізді бүгінгі және өткен тәжірибелермен таныстырады. Педагогикалық теория педагогикалық құбылыс заңдылықтарының байланысын ұғынуға мүмкіндік туғызады, педагогикалық міндеттерді шешуде ұдайы туындайтын амал-жолдар мен тәсілдерді алдын-ала жете болжауға көмектеседі. Өткендегі көрнекті теоретик педагогтар (Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский т.б.) теория арқылы педагогика ғылымын құнды идеялармен байытты. Бұл тұрғыдан алғанда педагогика ғылымы мен педагогикалық теория бірін-бірі жоққа шығаратын ұғымдар емес. Олардың басын біріктіретін негіз, қайнар көз, практика болып табылады. Міне, сондықтан да, педагогикалық ғылым және педагогикалық теория атауларын жиі қолданған кезде біз оларды мәнді жағынан шектеп көрсетуді көздейміз.
Іс-әрекет ұғымы жалпы мағынасында адамның қоршаған болмысқа деген белсенді қатынасының маңызды формасы ретінде анықталады. Психология ғылымы іс-әрекеттің қозғаушы себептерін адамдардың қажеттіліктері, қызығушылықтары, бейімділіктері және сезімдері байлынысты қароастырады. Сондықтан мұғалімнің іс-әрекеті әрқашанда себептермен сабақтасып жатады, оны ескермей тұрып педагогикалық еңбекті оңтайластыру жөнінде сөз ету мүмкін емес.
Оқу процесін оңтайластыруды, Ю.К.бабанский пайымдағандай, педагогикалық іс-әрекеттерді оңтайлы қызметпен орайластыруға мүмкіндік беретін ғылыми негізде басқару деп түсінеміз. Ал оңтайлы қызмет нәтижесі субъектінің білімі, іскерлігі және іс-әрекет объектісі, сондай-ақ шығармашылық қажеттіліктері мен қызығушылықтары арқылы көрініс береді.
Біз оқу процесін ғылыми негізде басқаруды педагогикалық ғылым мен тәжірибе жетістіктерін жоғары мектеп практикасына тиімділікпен ендіру мақсатында қолданылатын тәсіл ретінде қарастырамыз.
Жоғарыда аталған түсініктерді біз осы тұрғыда сараптап, сараладық. Бұнымен, әрине, бұл түсініктердің мәні мен мақсатын толықтай, жете ашып көрсеттік деп айта алмаймыз. Олар жоғары мектептің іс-тәжірибесіне педагогикалық теорияларды ендіруге байланысты оқу-тәрбие процесін оңтайластыру әдістерін талдау барысында нақтыланып негізделетін болады.
Енді тарихи-педагогикалық білім жетістіктері мен педагогикалық тәжірибелерді жоғары мектеп практикасына ендіру проблемасына қатысты көзқарастарға тоқталайық.
Олар:
Диалектикалық материалистік тұрғыда тәжірибе арқылы адамның санасында тәуелсіз материалдық дүниенің ақиқат шындығы бар екендігі болжанады. Философия іліміндегі көзқарас бойынша тәжірибе адамдардың қоғамдық іс-тәжірибелерінің тұтас жиынтығынан құралады. Ол қоғам адамының сыртқы дүниемен қатынасы процесінде, практикалық процесте, ең алдымен адамның табиғатты өзгертіп, өзі де өзгеріске ұшырайтын материалдық іс-әрекеті негізінде туындайды.
Философиялық ілім тәжірибені енжар мазмұндағы пайымдау ретінде емес, адамның сыртқы дүниеге практикалық әсері деп таниды. Әсер етудің бұндай процесінде құбылыстардың арасындағы қажетті байланыстар, олардың негізіндегі қасиеттері, заңдылықтары ашылады, іс-әрекетердің мақсатқа сәйкес әдістері мен амал-жолдары табылады. Сөйтіп, тәжірибе қоғамдық объектінің сыртқы дүниемен өзара әрекеті және сондай әрекеттің нәтижесі ретінде түсіндіріледі. Бұндай ұғымдағы тәжірибе қоғамдық практиканың тұтас жиынтығымен тікелей ұласа келіп, теорияның дамуы мен ғылымның өрістеуіне маңызды құралы ретінде қызмет етеді.
Осындай бастапқы көзқарастар педагогикалық тәжірибені адамның оқуы, білім алуы және тәрбиесі жөніндегі практикалық іс-әрекет және жеке тұлғаның бойындағы өзіндік қасиеттерімен (жалпы білім, еңбек және политехникалық даярлығы, дүниетанымының қалыптасуы, адамгершілік тұлғасы, эстетикалық және дене дамуы, эмоционалды-еркіндік өрісі, мінезіндегі басты ерекшелігі және т.б.) айқындалатын сол әрекеттердің ретінде анықтауға мүмкіндік береді.
Педагогика – ақиқат ғылыми көзқарас болып есептелетін және объективтік дүниені танудық, білудің және ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын философия негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Диалектиканың қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика педагогикалық оқиғаларды жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол тәрбиенің заңдылықтарын ашады, тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды анықтайды, тәрбиенің болашағын көрсетеді.
Педагогиканың методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан, диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен байланыста және өзара әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді.
Методология - дүниені білу тәсілдері туралы ілім. Ғылымның методологиясы - ғылыми зерттеу әдістерін, белгілі бір ғылымның пәнін (зерттейтін жері) зерттеу кезінде басшылыққа алынатын ұстанымдарды анықтайды. Әрбір ғылымның өзінің зерттейтін саласы, оған тән зерттеу әдістері бар. Оның сипаты зерттеу алдында тұрған міндеттерге байланысты.
Педагогиканың методологиясы дегеніміз - кез келген педагогикалық мәселені зерттеу негізіне жататын жалпыға ортақ ережелер, философия заңдары. Кез келген ғылым зерттелгелі отырған құбылыс туралы жалпы ережелерді қолданып, өзіне тән әдістерін қолданады. "Даму" сөзі - философиянікі.
Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп отырмайынша дами алмайды. Педагогика ғылымы да өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін зерттеуге бағыттайды. Педагогикалық зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудық негізгі тәсілдері. Педагогикалық зерттеулер теориялық және эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция; жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау (бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау); мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға беру әдістері (өзін-өзі бағалау, рейтингі, педагогикалық консилиум); зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына әдістер пайдаланады.
Педагогикалық бақылау.
Бақылау баланың мінез-құлқын әр түрлі жағдайларда көруге мүмкіндік береді.
Бақылау арқылы мұғалім өте құнды материалдар алады. Байқағыштық - педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші.
Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту үшін қайта бақылау керек", - деген.
Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына байланысты.
Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау.
Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде бақыланып, ол туралы фактілер жиналады.
Бақылау - еңбек операциясының, іс-әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудық негізгі қызметі - зерттелетін процесс туралы материалдарды талдау, оларға баға беру. Ол танымның бас кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой елегінен өткізумен байланысты, аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық құбылыс, процестердің байланысы ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға түзетулер енгізіледі.
Бақылау тиімді болу үшін басқа әдістермен байланыста қолдану керек. Мысалы, эксперимент барысын және нәтижесін бақылаусыз анықтау мүмкін емес.
Зерттеушінің зерттеу объектісімен байланысына қарай тікелей, жанама, ашық, жабық бақылаулар болады.
Бақылаудық бағдарламасы жасалып, болған фактілерді тіркеу әдістері белгіленеді.
Тікелей бақылауды жанама бақылау толықтырады. Жанама бақылау зерттеушінің тапсырмасымен жүргізіледі. Мысалы, бастауыш сынып оқушыларының ойындарын, жоғары сынып оқушыларына бақылаттыруға болады. Ол үшін зерттеуші нақты нұсқаулар береді, бақылаудық табыстылығы, зерттеушінің дайындығына байланысты.
Ұжым болып бақылау кезінде біріншісі - зерттеуші мұғалімнің іс-әрекетін, екіншісі - оқушылардың, үшіншісі - жекелеген оқушылардың іс-әрекетін белгілейді.
Зерттелетін педагогикалық құбылыстардың жасырын жерлеріне енуге мүмкіндік беретін өзін-өзі бақылау. Мысалы: бастауыш сынып оқушылары зерттеушінің сұрауымен өздік жұмысты орындауға кеткен уақытты, үй тапсырмасын қалай орындап жүргендерін жазады. Бақылау нәтижелерінің дұрыстығы педагогикалық процестің табиғилығына байланысты.
Адамның жеке өзі қалғандағы және біреу қарап тұрғандағы мінезі түрліше болады. Сондықтан бұлтартпас дәлелдер алу үшін ашық бақылау жеткіліксіз. Сондықтан жабық бақылау педагогикалық процестің нақты көрінісін береді.
Ашық және жасырын бақылау көмегімен алынған мәліметтер оқиғаның толық суретін береді.
Үздіксіз бақылау педагогикалық процесті басынан аяғына дейін толық жүргізу. Мысалы: сабақ, тәрбиелік іс-шара, т.б. объектілер үзіліссіз қаралады.
Монографиялық бақылау арқылы алуан түрлі педагогикалық құбылыстар бақыланады. Мысалы: биыл бірінші сыныпқа ңа-былданған оқушыларды зерттеу. Объектілері - оқушының мәдениеттілігі, ой-өрісі, мінезі, т.б.
Бақылау фактілері кезінде белгіленіп отырылмаса, жақсы жүргізілген бақылаудық өзі де құндылығын жоғалтады. Бақылауды күнделік дәптер түрінде жүргізген ыңғайлы. Ең әуелі баланың денсаулығы, отбасының құрамы, ата-аналарының мамандығы жөнінде қысқаша мәлімет беру керек. Содан кейін бақылау жөнінде жазулар болады. Жазулар хронологиялық тәртіппен жүргізеді. Сабақ кезінде, үзіліс уақытында, сыныптан тыс сабақтың кезінде барлығын түгел жазып отыруға мұғалімнің уақыты жоқ. Дегенмен, қысқаша жазып отыру керек болады. Оқушылардың айтқан сөздерін, олардың сөздерінің өздеріне тән ерекшеліктерін сақтай отырып, сөзбе-сөз жазған жөн.
Әңгіме әдісі. Бақылау мәліметтері әңгіме әдісі арқылы түскен деректермен толықтырылады. Оның арнайы жоспары болады. Әңгімелесу кезінде жеке адамдардық дербес ерекшеліктерін ескеруді керек етеді. Себебі, кейбір оқушылар мұғалім сұрағына жауап бермей, өзінше сақтанып ар жағындағы ойын айтпайды. Сондықтан әңгімелесуге мұғалім алдын ала дайындалу керек. Жауаптар дәптерге жазылады. Кейде оқушыға білдірмей магнитафонға жазуға болады. Әңгіме Бақылау және экспериментпен ұштасса, нәтижелі болады.
Педагогикалық эксперимент - педагогика ғылымындағы негізгі әдіс. Эксперимент - оқыту және тәрбиенің қандай да бір әдісін, тәсілін тәжірибе арқылы сынақтан өткізу. Педагогикалық эксперименттің негізгі міндеті - педагогикалық ықпал мен оның нәтижелері арасында байланыс орнату. Эксперимент өткізер алдында белгілі бір педагогикалық әдіс-тәсілдің тиімділігі туралы ғылыми гипотеза айтылады. Ғылымға сүйеніп жасалған, алдын-ала айтылған ой - гипотеза деп аталады.
Көлемді экспериментке көп оқушылар қатысады. Жергілікті, микроэксперименттерге аз оқушы қатысады. Кең көлемді, ірі эксперименттерді мемлекеттік, ғылыми мекемелер және білім беруді басқару органдары өткізеді. Мысалы, XX ғасырдық 60-жылдарында балаға алты жастан бастап жалпы білім беру үлгісі тексеріліп, оған көп оқушылар қатысқан эксперимент өтті. Нәтижелері жақсы болған соң балалар алты жастан бастап білім алуға көшті.
Ойдағы эксперимент - іс-әрекетті санада жасау. Жасанды жағдай - бір не бірнеше оқушыны ұжымнан бөлу. Эксперимент педагогикалық жұмыстың қандай да бір әдісінің тиімділігі туралы қорытынды болғанда өткізіледі.
Тексеру эксперименті, ғылыми педагогикалық зерттеу институттары шығарған оқулықтарының пайдалылығын арнайы мектептерде тексеру эксперименті арқылы зерттейді. Мектептегі озат тәжірибелерді зерттеу процесінде пайда болған болжамды анықтау үшін тексеру эксперименті қолданылады. Мысапы, педагогикалық ғылыми-зерттеу институттары жаңадан шығарылған оқулықтардың, бағдарламалардың тиімділігін тексеру эксперименті арқылы зерттейді. Оқу мен тәрбиенің мазмұнын ұйымдастыру түрлерін, принциптері мен әдістерін жаңадан құру үшін арнаулы эксперимент жүргізіледі, оны жасампаз эксперимент дейді.
Мақсатына қарай эксперимент анықтаушы, тексеруші, нақтыландырушы деп бөлінеді. Озат және көпшілік тәжірибені зерттеу процесінде жасалған гипотеза тексеріледі. Жасампаз, өзгертуші эксперимент арқылы жақсы жағдайлар жасалады. Зертханалық эксперимент жүргізу үшін бір немесе бірнеше оқушыны ұжымнан бөліп алу керек.
Табиғи эксперимент өткізу үшін зерттеуші жобаны оқу- тәрбие, басқару жұмысының күнделікті жоспарына енгізеді. Зертханалық эксперимент арқылы зерттеуші өзінің гипотезасын алдын ала тексеру үшін жасанды жағдайлар жасайды. Ол рөлдік ойынға ұқсас, себебі тәжірибедегі керек модель тексеріліп, табиғи экспериментке енгізу үшін өзірленеді. Нәтижесінде эксперимент бағдарламасы жан-жақты түзетіліп, табиғи экспериментте қолдануға әзірленеді. Табиғи педагогикалық процестің нақты жағдайында жаңа үлгі бойынша тәрбие, білім беріледі.
Мектеп құжаттарын зерттеуде кейбір күдікті жайттарды құжаттарға сүйеніп зерттеуге болады. Мұрағат мәліметтері, сынып журналдары, оқушы күнделіктері, сыныптың оқу-тәрбие жоспары, үйірме жұмыстарының жоспары мен есеп, үйірме мүшелерініңбаяндамалары, педагогикалық кеңестің хаттамалары, мектептің жылдық есебі, мұғалімдердің озат тәжірибесі негізіндегі әдістемелік баяндамалар және тәрбие жұмыстарының тақырыптарына жазылған баяндамалар мен ғылыми мақалалар жатады. Педагогика тарихының мәселелерін мұрағат мәліметтеріне сүйеніп зерттейді. Оқу жұмысының жетістіктері менкемшіліктерін ашып, тиісті қорытынды шығаруға мүмкіншілік береді.
Оқушылардың жұмысын зерттеу. Оқушылардың жазба, бақылау және графикалық жұмыстары, суреттері, пәндер бойынша дәптерлері, әр түрлі тақырыптарға жазылған баяндамалары мен рефераттары және еңбек сабақтарында жасаған заттары зерттеушіні кейбір қажетті мәліметтермен қаруландырады. Оқушылардың дербес қабілетін, оқуға және еңбекке көз-қарасын, тәжірибелік даярлығын, мұғалімдердің де іс-әрекетін зерттеп анықтауға болады. Оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуінің жаппай және дербес орындайтын жұмыстарын ұштастырып жүргізудің және осы сияқты дидактикалық мәселелерді қолданудық тиімді жолдарын іздестіреді.
Кибернетикалық және математикалық әдістерді педагогикалық зерттеулерге енгізу. Бұл әдістер әр түрлі педагогикалық құбылыстардың өзара сандық байланыстарын, олардың өлшемін, сапалық ерекшеліктерін айқындау үшін қолданылады. Бұл үшін әр түрлі көрсеткіштерді, мысалы, оқушының сабаққа қатысуын, алған бағаларын, мектепте таза, жинақты жүруін, т.б. белгілі уақыт ішінде қалай өзгеруін тіркеу, тәртіпке келтіру немесе реттендіру, яғни, бөліп отыру жүйелі жүргізіледі.
Педагогикалық зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану эксиперименттік зерттеулердің сандық деректеріне статистикалық өңдеу жасау үшін қажет.
В.И.Ильин педагогика әдіснамасының құрылымын төмендегідей деңгейде көрсетіп берді:
- Дүниетанымдық. Бұл деңгейде аксиология ғылымы қалыптасады. Негізгі эталондар, идеалдар мен ғылымилық ғылымды зерттеудің философиялық негізіне сүйеніп, дүниенің арнайы – ғылыми бейнесін жасайды.
- Эпистиомологиялық. Бұл деңгейде ғылым онтологиясы: архитектоника ғылымына рефлексия жасалады; педагогика пәні: оның тілі, түсінігі, терминдері, коммуникация нормасы, логикалық жүйесі – қорыту ережесі мен заңдылықтары, аксиомасы;
- Гносеологиялық деңгей, мұнда педагогикалық зерттеудің әдісі мен процедурасы, құрылуы, нормасы жасалынады;
- Праксеологиялық деңгей, мұнда педагогикалық практиканың теориясын мазмұндау және әдіснамалау, ғылыми-бағдарлы практиканы практика-бағдарлы етіп, құралдарын қалыптастыру.
Әдебиеттерді зерттеу және талдау педагогика әдіснамасының негізгі бағыттарын анықтауға және оның дамуының кейбір тұғырларын бөлуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық әдіснама бойынша зерттеудің негізгі бағыттары:
- педагогиканың негізгі бағыттары (педагогикалық өркениет, педагогикалық парадигма, білім философиясы ғылымы, философия білімі, тәрбие философиясы, социум менталитетін қалыптастыру, педагогикалық ғылымтануға кіріспе);
- педагогикалық әдіснаманың қазіргі заманғы түсінігі. (педагогика әдіснамасы түсінігі, әдіснамалық мәселе, әдіснамалық білім, әдіснамалық зерттеу, әдіснамалық тұжырымдама мен мектеп, әдіснамалық зерттеу принциптері, әдіснамалық зерттеу мәдениеті).
Бірінші бағыттың ұғымы – педагогикалық өркениет және педагогикалық парадигма.
Педагогика шын мәнінде оның әдіснамалық негіздері мен парадигмасына қатысты дағдарысты жағдайдпа. Парадигма – бұл ғалымдар тобы мақұлдайтын арнайы категориялы аппарат. Ол қандай да бір теорияның негізіне жататын принциптер мен негізгі ережелер жиынтығы. Ғалымдардың (Г.И.Рузавин, В.П.Кохановский, А.П.Валицкая, т.б.) пікірі бойынша әлеуметтік танымның жаңа әдіснамалық шеңберінде субъект-объект парадигмасының субъект-субъект парадигма шеңберіне алмасуы жүріп жатыр.
Педагогика әдіснамасының келесі түсінігі – ғылым филоссофиясы, білім философиясы, тәрбие философиясы, социум менталитетін қалыптастыру. Қай ғалым болсын, жаћанданудың тарихи таным үрдісін түсіндіруде ғылым және ғылыми-білім дегеніміз не? Деген сұрақтарға түсініктерді қажет етеді. Ғылым философиясы саласында В.С.Степиннің, В.Г.Гороховтың, М.А.Розовтың еңбектерінде ғылыми таным динамикасы мен құрылысы туралы сипаттама берілген.
Ғылымтанудың әдіснамалық талдауы 4 деңгейге бөлінген.
1) Философиялық әдіснама (жалпы ғылыми принциптер мен зерттеу формалары) бұл деңгейде зерттеу бағыттары оның стратегиясы, пән мен оның объектісін анықтау тәсілдерін қамтамасыз ету қызметін анықтау;
2) Жалпығылымилық әдіснама (жалпы ғылымилық принциптер мен зерттеу формалары) бұл деңгейде зерттеу бағыттары оның стратегиясы, пән мен оның объектісін анықтау тәсілдерін қамтамасыз ету қызметі;
3) Нақты-ғылымилық әдіснама (педагогика ғылымдарына қатысты зерттеу принциптері мен процедуралары, зерттеу әдістерінің жиынтығы) педагогика зерттеу процесін бірыңғай түсіну үшін педагогиканың категориялы-түсініктемелі аппараты мен психологияның, социологияның т.б. ғылымдардың бірлесіп, арнайы, нақты зерттеулері бір-бірімен аралас ғылымдар және педагогика әдістерінің қажетті жиынтығын қамтамасыз ететін белгіленген қызметті орындайды.
4) Зерттеу техникасы (технологиясы) және әдістемесі, яғни бірыңғай және эмпирикалық материал мен оның алғашқы өңделуін алу үшін қажетті процедуралар жиынтығы.
Практиканың әдіснамалық әрекетін анықтау үшін педагог әдіснамалық мәдениетті меңгеруін қарастырамыз.
Педагогика әдіснамасының пәні дегеніміз: а) маңызды педагогикалық зерттеу мәселелері және басқа ғылымдар арасынан педагогиканың орнын анықтау; б) нақты педагогикалық білімдерді іздеп табу тәсілдері мен принциптері, оны жаңарту мен интерпретациялау әдістері; в) педагогикалық теорияның дамуы мен құру тәсілі, құрылысы; г) ғылым мен практиканың өзара әсер етуінің тиімділік жағдайы, педагогикалық практикаға ғылымның жетістігін ендіру тәсілдері мен негізгі принциптері.
Ғылым мен практика әдіснамасының даму перспективасы мен тенденцияларын, практикаға байланысты әдіснаманың бүгіні мен болашағын философиялық пайымдауды ғалымдар табысты жүзеге асырып отыр.
Бірқатар ғалымдардың педагогика әдіснамасын пайдалану саласында ғылыми-педагогикалық білімдер жүйесін енгізуді белгілейді (педагогика пәні, педагогика міндеттері мен қызметі, адам туралы ғылым жүй9есінде педагогиканың орны, педагогика пәнінің жалпы және арнайы міндеттері, педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы, педагогиканың түсініктеме-терминологиялық жүйесі);
- Педагогикалық жағдаяттар ғылыми-таным үрдісі (зерттеу әдістерін таңдау проблемасы; зерттеу әдістерінің өзара байланысы мен ерекшеліктері; зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейі, болжаудың әдіснамалық мәселелері);
- Педагогикалық білімдерді практикада тарату (тәрбие үрдісінің заңы мен заңдылықтарын зерттеу мәні, мақсат пен міндет, тәрбие мазмұнын анықтау, тұлға қалыптастыру факторларын салыстыру және зерттеу; тәрбие үрдісіне жүзеге асыру);
Көптеген анықтамаларды ұғымдық талдау кезінде педагогика әдіснамасы: 1) педагогикалық таным туралы үрдіс; 2) педагогикалық білім (нәтиже); 3) педагогикалық нақтылықты жаңарту үшін тәсілдерді қолдану туралы білім.
Осыдан бізге маңызды анықтама шығады: педагогика әдіснамасы – бұл педагогика теориясы құрылымы мен негіздемесі туралы білімдер жүйесі.
Педагогика әдіснамасы қоғам дамуының тенденцияларын талдау және жалпы ғылым әдіснамасынан теориялық анализ және синтез әдістерін пайдаланады, сонымен қатар басқару теориясы мен кибернетиканы, социология, психология, педагогиканы зерттеу нәтижелерін қамтудан келіп шығады (М.А.Данилов).
Жалпы ғылым әдістемесінің және жекелей педагогикалық ғылым әдістемесінің тенденциялары мен ерекшеліктерінің дамуын ескере отырып, зертеулерде әлемдік ғылымда және қазіргі кезде қолданылатын теориялық-әдістемелік білім, тұғырлар, ұстаным және әдіс, жүйелеріне сүйену керек. Жалпы ғылыми сипаттамасында біздің көзқарасымызша, диалектикалық әдісті қолданған дұрыс. Ол тарихи-педагогикалық әрекетті, оның қайта түрлендіру үрдісі және дамуы зерттеулерінің шарттары мен құралдарын анықтауға, зерттеулердің объективтілігі және қорытындының шындылығын қамтамасыз ететін шарттар мен тетіктерді сипаттауға көмектеседі. Диалектикалық әдіс зерттеулерде түрлі әдістер топтарын қолдану қажеттілігін негіздеуге мүмкіндік береді: жалпы ғылыми, әлеуметтік, тарихи, педагогикалық және т.б. Сонымен қатар, әрбір тарихи-педагогикалық үрдістерде, құбылыстарда, фактілерде ол мыналарды зерттеуді талап етеді: сыртқы әлеуметтік-тарихи және педагогикалық шарттар және тәрбиелеу, оқыту, білім беру жүйесінің қызметі факторлары; осы жүйелер қызметінің ішкі ерекшеліктері мен заңдылықтары нақты тарихи шарттарда; оқу-тәрбие әрекетінің түрлі білім беру мекемелері түрлерінің педагогикалық нәтижелерін қадағалау және т.б.
Зертттеулерді жүргізген кезде әдіснамалық тұғырлар номенклатурасы анықтамасына ерекше көңіл бөлу қажет. Тұғыр – қойылған зерттеу міндеттемелерін шешудің негізгі жолы, ол осы шешімдердің бағыты мен стратегиясын ашады. Ертеде әдістемелік тұғырлар санына келесілерді есептеген: нақты және абстракты, аналитикалық және синтетикалық, индуктивті және дедуктивті, динамикалық және статистикалық және т.б. Соңғы жылдары әлемдік ғылымда жаңа жалпығылымдық тұғырлар тізімі құрастырылған: жүйелі-құрылымдық, қызметтік, ақпараттық, үлгілік және т.б. Осылардың кейбіреулері барлық ғылымда, ал қалғандары жеке ғылымдарда қолданылады.
Тарихи-педагогикалық зерттеулерде тарихи-мәдениеттік, жүйелі-құрылымдық, әлеуметтік-формациялық, тұтастық, кешендік және басқа да тұғырларды кеңінен қолданған жөн.
Зерттеулердің басқа әдістемелік компоненттеріне тұғырлар сәйкестігіне тән, ұстанымдар жатады. Зерттеулік тәжірибелер ұстаным гносеологиялық-әдістемелік ұғым болып табылатынын көрсетеді. Ұстаным белгілі бір ғылыми мәселелерді шешудің негізін құрушы бастамасын білдіреді, оның мазмұны нормативті-реттеуші сипаттамасын білдіретін белгілі қажеттіліктен көрінеді. Осы қажеттілікті сақтау – сәйкес әдістерді ойдағыдай қолданудың шарты болып табылады. Әдістерде өзінің қызметтік орны бойынша ұстаным – белгілі тұғырларды жүзеге асырудың құралы. Зерттеудің базалық әдіснамалық ұстанымдары, партиялық, объективті, тарихи болып табылады.
Жарамсыз партиялық ұстанымдар. Бүгінгі таңда бұл ұстаным идеология ретінде қабылданатынын, оны тікелей өткен партиялық конъюктуралық пен апологенетикамен байланысатынын, кез-келген ғылыми фактілер, шешімдер Маркс, Энгельс, Ленин туындыларындағы циталарымен, ЦК КПСС және одақтас республикалар ЦК-сының хатшыларының мақаласы мен баяндамаларында расталатынын ескере отырып, біз біраз айқындаулар беріп өткіміз келеді. Ғылым тарихында терең ежелгі және бүгінгі күнге дейінгі партиялық ұстаным жалпы – тарихи (сәйкес педагогикалық-тарихи) танымның әлеуметтік мазмұнын көрсетеді және құнды әлеуметтік-педагогикалық аспектілер, аксиологияларды қосады. Бұл мемлекеттегі білім берудің дамуына арналған мемлекет саясатының белгілі критерийлер ұғымындағы қатаң белгіленген әлеуметтік-саяси бағыт. Кез-келген мемлекеттік бағыт, әрбір қоғамдық тап, әлеуметтік топ өзінің тамырлы қызығушылығын және азаматтық-өнегелік құндылығын тиімді бейнелейтін, олардың барлық өмірлік саладағы іске асырылу мүмкіндігін беретін партиялық формасының өзгешелігін дамытады. Үстемдік ететін таптар, мемлекеттік машиналар арқылы билік ететін олигархия олардың әлеуметтік топтарына тиімді білім беру жүйесін, мектеп типологиясын, олардағы оқыту мазмұнын, технологиясын және т.б. дамытады. Партиялық ұстаным ұғымын ғылыми зерттеу, қайнар-көздің әлеуметтік-педагогикалық мазмұнын, ғалымдардың дүниетанымдық, саяси ұстанымдарын және олардың әдісте өзгеше бейнеленуінің ашылуын талап етеді. Осындай жоспар ұғымындағы партиялық, ежелгі және орта ғасырлық тарихшылардың зерттеулерінде орын алғанде орын алған. Шовинизм немесе ұлттық радикализм, партиялық ұстанымдардың негізі ретінде, қазіргі кезде тарихи және тарихи-педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін фальсификациялауға әкеліп соғуы мүмкін.
Объективтілік ұстанымы. Әлеуметтану және басқа да қоғамдық ғылымдарда біраз ғалымдар бұл ұстанымды қабылдамайды және оларды зерттеулерде қолдану міндетті емес деп ойлайды. Ғылыми-әдіснамалық ұстаным ретінде объективтілік, тарихи-педагогикалық фактілер, құбылыстар, үрдістердің жан-жақты жүйелі талдауын талап етеді. Ұстаным екі қызметті жүзеге асырады: а)зерттеу пәнін, оның педагогикалық теория және тәжірибесіндегі орнын нақты анықтау; б)зерттеу объектісін біртұтас ретінде оның өткенін, болашағын және осы шағын жаңалау.Біз бұл ұстанымды тарихи-педагогикалық зерттеулерде қазіргі кезде қолдану орынды және үлкен пайда әкеледі деп ойлаймыз.
Тарихи ұстаным тарихи-педагогикалық құбылыстардың (олардың пайда болуы, даму динамикасы) нақты-тарихи жағдайлардың тіршілігі және қызметіне байланысты зерттеулерін ұйғарады. Тарихшылдық тарихи-педагогикалық құбылыстардың дамуы мен пайда болуындағы жалпылық пен ерекшелікті ғылыми-объективті бейнеленуін талап етеді, бұл тарихи кезеңдердің өзгешелігі есебімен өткеннің сипаттамасын қамтамасыз етеді. Тарихи уақыт нақты педагогикалық құбылыстардың және фактілердің объективті ашылуын, дамушы тарихи-педагогикалық әрекеттердің танымдылығын талап етеді. Тарихи уақыт статика да, динамика бойынша да қарастырылады. Бұл адам қоғамының, оның білім беру институттарының ерекшеліктерімен, өзгешеліктерімен шартталады. Бұл тарихи-педагогикалық құбылысты нақтылауға, ғылыми объективті суреттеуге мүмкіндік береді.
Тарихи-педагогикалық зерттеулерде әдіснамалық ұстанымдарды қолдану, біржағынан тарихи құбылыстардың шиеленісуін, екінші жағынан, тарихи-педагогикалық үрдістерді әлеуметтендіруден қорғайды. Осы екі жағымсыздық соңғы кездері жалпы тарихи және тарихи-педагогикалық зерттеулерде ерекше сипатты болып отыр.
Әдістемелік тұғырлар мен ұстанымдар зерттеу міндеттерінің стратегиясын, бағыты мен шешу жолдарын ашады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
I. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық дайындаудын теориялылық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ғылыми білім, Оқу білімі, Тарихи-педагогикалық білім ұғымдарының міндеттеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тарихи-педагогикалық білімнің оқу білімі ретінде атқаратын функционалдық міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Тарихи-педагогикалық білімдерді педагогикалық пәндерді оқыту практикасына ендірудің мәндік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы
оқытудың теориялық моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқыту арқылы жүзеге асыруда тәжірибелік-эксприменталдық жұмысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмысты ұйымдастырудың мақсаты мен міндеті ... ..
2.2 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмысты нақтылау кезеңі ... ... ... ... ... ..
2.3 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қалыптастыру кезеңі ... ... ...
2.4 Тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Әлемдік өркениет үдерісіндегі білім құндылығының артуы жағдайында еліміздегі білім беру ісін одан әрі дамыту қажеттілігі туындайды.Ғылым мен білім дамуының жаhандық талаптарына орай, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев ...Заманауи прогрестің мәнін білуіміз керек. Қазіргі шындық мынандай: бүгінгі мемлекет өзінің интелектуалды ресурстарымен бәсекеге түседі. Интеллектуалды ұлт – 2020 идеясының мақсаты – жаңа қазақстандықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бәсекенің бастысы – білімнің бәсекесі. Бұл үшін біріншіден, білім жүйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек, екіншіден, ұлттық идеяны басшылыққа алу қазіргі қоғамдық үдерісте тұлғаның ұлттық санасын, ұлттық болмысын, мәдениетін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті ұлт әлеуетін арттырудың негізгі құндылығы болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасында да тұлға бойындағы ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан мәдени құндылықтарды осы заманғы ақпараттық мәдениетпен байланыстыра отырып, жүйелі түрде білім кеңістігіне енгізу керек күттірмейтін мәселе тұрғысынан қарастырылып отыр.
Елімізде білім беру жүйесіндегі білім мазмұны сапасын арттыруға, оны ақпараттандыру мен тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға және дамыта түсуге, ғылым мен білім беруді ұштастыруға ықылас жоғары. Ақпараттық қоғам жағдайында экономика, техника, ғылым, саясат т.б. қоғамдық өмірдің барлық салалары ақпараттық кеңістікке еркін енуді қажет етеді. Бұл тұрғыда білім беру ісіне үлкен жауапкершілік пен міндеттер жүктелгендігі, үздіксіз білім беру жүйесіндегі ақпараттарға деген сұраныстардың артқандығы, білім беру жүйесі субъектілерінің жыл сайын өтетін ғылыми жобалар сайысына белсенді қатысуы ғылым кеңістігінде ақпараттық мүмкіндікті мәдениет деңгейінде игерудің түрлі педагогикалық тетіктерін туындатып отыр.
Қоғамның осы салаларының дамуы ғылымның өркендеуінсіз мүмкін емес екендігі белгілі жайт. Олай болса, білім беру үдерісіндегі басты талаптардың бірі – ғылыми-ақпараттық мәдениетті қалыптастыруды қолға алу және оны практикалық деңгейге сай қолдануды негіздеу болмақшы. Ғылыми-ақпараттық мәдениеттің толыққанды деңгейі жоғары оқу орны студенттері үшін аса қажетті біліктілік дәрежесі екендігін осы тұста атап өту керек. Жалпы ақпараттық мәдениеттің қалыптасу үдерісінің кеңеюі, ғылым мен білімге ұмтылудың жаңаша талпынысының қанағаттандырылуы көп жағдайда кітапханалар қызметімен тығыз байланысты.
Заманауи қажеттіліктерге орай, осы бағыттағы педагогикалық зерттеулер ХХІ ғасырда жедел түрде қолға алынып, нақты нәтижелерге де қол жеткізді. Сондықтан да білім алушылардың ғылыми-ақпаратты, мәдениеті арнайы зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық тарихи білім беру мәселелері әр уақытта да ғалымдардың назарынан тыс қалмаған. Мәселен, Ш.А. Абдраман, Қ.Ж. Аганина, Қ.М. Арынғазин, С.И. Архангельский, Г.К. Ахметова, Б. Әбдікәрімұлы, Г.З. Әділғазинов, Ю.К. Бабанский, А.П. Беляева, В.П. Беспалько, Е.И. Бурдина, Б.С. Гершунский, Б.А. Жетпісбаева, Н.А.Завалко, С.Т. Каргин, К.М. Кертаева, Н.П. Ким, С.З. Қоқанбаев, В.В. Краевский, А.Қ. Құсаинов, Ш.М. Мұхтарова, Н.А. Мыңжанов, А.Қ. Нұрғалиева, А.П. Сейтешев, М.Н. Скаткин, В.А. Сластенин, Г.О. Тәжіғұлова, Ә.Ә. Усманов, Н.Д. Хмель, Л.А. Шкутина, т.б. тарихи-педагогикалық білім берудің түрлі аспектілерін зерттеген.
Тарихи білімдердің көлемінің артуы, әлеуметтік ортаның талаптарының күшеюі жағдайында кез келген сала маманын, оның ішінде кәсіби оқыту педагогтарын даярлау процесі үшін тарихи тұрғыдан келудің маңызы арта түседі.
Тарихи-педагогикалық білім берудің жалпытеориялық негіздерін құруда М.В. Аверин, А.Г. Асмолов, И.В. Бестужев-Лада, Е.В. Бондаревская, И.А. Ильин, В.А. Кан-Калик, Б.Т. Кенжебеков, Л.Н. Коган, Н.В. Кузьмина, И.Я. Лернер, В.Я. Ляудис, А.К. Маркова, Н.В. Мирза, т.б. ғалымдардың еңбектері ерекше мәнге ие.
Зерттеудің нысаны: білім берудің педагогикалық процесі.
Зерттеудің пәні: педагогика пәні.
Зерттеудің мақсаты: тарихи-педагогикалық білімнің жалпы білім беру процесіндегі маңызын ашып көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
• тарихи-педагогикалық білім ұғымын ашып көрсету;
• тарихи-педагогикалық білімнің ғылыми аспектілеріне сипаттама беру;
• тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндер арқылы оқытудың теориялық моделін жобалау;
• тарихи-педагогикалық білім беру барысында эксперименттік іс-әрекетті ұйымдастыру әдістерін талдау;
• тәжірибелік-эксперименталдық жұмыстың қорытындысы мен нәтижелерін тұжырымдау.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: педагогика ғылымының дамуы, оның дамуындағы тарихи кезеңдердің ролі туралы философиялық, психологиялық және педагогикалық тұжырымдамалар, тұтастық, жүйелілік, ақпараттық және тұлғалық тұрғылардың жалпы әдіснамалық тұжырымдамалары.
Зерттеудің әдістері:
Зерттеу жұмысында алдыға қойылған міндеттерді шешу және болжамды тексеру үшін әдістер кешені қолданылды. Теориялық деңгейде талдау, синтездеу, жіктеу, жүйелеу, үлгілеу, тәжірибені қорыту әдістері; зерттеу нәтижелерін қорыту барысында статистикалық әдістер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәнділігі:
1) тарихи-педагогикалық білім беру ұғымының мәні нақтыланды;
2) тарихи-педагогикалық білімді пайдалана отырып, эксперимент ұйымдастыру үлгісі құрастырылды;
3) тарихи-педагогикалық білім берудің тиімділігі педагогикалық эксперимент арқылы дәлелденді.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
Тарихи педагогикалық білім беру барысында жас мамандардың құзыреттілігін қалыптастыру әдістемесі жасалды.
Дипломдық жұмыс құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
І. Тарихи-педагогикалық білімді педагогикалық пәндерді оқытуға ендірудің теориялық негіздері
1.1 Ғылыми білім, Оқу білімі, Тарихи-педагогикалық білім ұғымдарының мәндеріне сипаттама
Егемен Қазақстан өз тарихында күрделі бет – бұрыс кезеңін бастан кешіріп отыр. Республика тәуелсіздік алып дүниежүзілік қоғамдастық танып егеменді мемлекетке айналды. Еліміздегі әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешу педагог мамандардың жан-жақты дамуымен және олардың кәсіптік жағынан қалыптасуымен тікелей байланысты. Нарық экономикасына көшу, құқықтық мемлекет құру және азаматтық қорғау талаптарын қамтамассыз ету, білім беру жүйесінде үлкен өзгерістер енгізуді қажет етіп отыр. Мұндай маңызды да күрделі мәселелерді шешу үшін, адамзат мәдениеті мен тәрбие тағлымдарының үлгілі тәжірибесіне сүйенудің қажеттілігі анықталуда. Осы тұрғыдан алып қарасақ, еліміздің оқу-ағарту, білім беру ісінің тарихы жағынан ғана емес, мазмұны жағынан да жаңа дәуір басталды.
ХХІ ғасырға аяқ басқан Қазақстан күрделі тарихи бетбұрыстар мен қоғамдық жаңғырулар тұсында тұр. Қоғам дамуының тарихи жаңа кезеңі қоғамның барлық саласындағы уақыт тудырған күрделі әлеуметтік өзгерістермен айқындалады. Тәуелсіздікке ие болған 15 жыл ішінде Қазақстан мемлекеті жаңа сапалық деңгейге көтеріліп, өзгермелі әлеуметтік-жағдайда жаңа Қазақстандық қоғам дүниеге келді.
Бүгінде өз тағдырын өзі айқындаған Қазақстан оның бүкіл халқы экономикасы мен әлеуметтік жағдайы, мәдениеті, ғылымы, білімі қоғамның жаңа даму белесінде. 15 жылдық тарихымызға көз жіберсек,қоғам мен экономиканың дамуы ашық сипатқа ие болды. Демократиялық бағыт кең өріс алып, адамға жан-жақты экономикалық, саяси, діни таңдау еркіндігі, құқығы, еркін ойлау, еркін сөйлеу құқығы жүзеге асырылды, десек те қабылданған қаулылар, ұсынылған әдістемелік немесе теориялық тағылымдық талаптар дәл қазіргі таңда, толыққанды қызмет көрсетіп отырған жоқ деп тұжырымдасақ қателесе қоймаспыз. Өйткені қаншалықты мемлекеттік ведомствалық деңгейлерде, теория жүзінде нақтылы ережелер тобы қабылдағанымен де іс жүзінде олар тек игілікті ынталандыру деңгейінде ғана қалып отыр. Оның себептері көп жағдайларда кейбір қалыптасып қалған ұйымдарға: экономикалық төмендеуі, өндірістің аздығы, жұмыссыздықтың қолданылып отырған мемлекеттік шараларға қарамастан өсе түсуі, жаңа әлеуметтік топтардың арасындағы алшақтықтың арта түсуі, осындай жалпыға ортақ әлеуметтік, экономикалық, саяси, рухани тоқыраушылықтарға байланысты болып отыр. Әлеуметтік жағдайды күшейту ең алдымен еңбек пен тұрмыс, білім мен мәдениет, кәсіби өсумен қызмет бабында өсу, бос уақытты дұрыс пайдалану тағы басқа қоғамдық мәнді мүдделерді дамытып, неғұрлым толық қанағаттандыру керек.
Қазіргі кезде адамдардың әлеуметтік жағдайы, бүкіл өркениетті әлем үшін ғаламдық сипатқа ие болып отыр. Адамдардың әлеуметтік жағдайы мен әлеуметтік тәрбиесі салауаттылық деңгейінің көтерілуі – бұл жеке жетістік қана емес, ол сондай-ақ еліміздің экономикалық қуатының өсуі, адам ресурстарының өсуі үшін де қажетті шарт.
Соңғы он бес жыл ішінде біздің көк байрақты қазақ елінің өзге жұрттар бір ғасырда жүріп өткен жолды басынан жүріп өткергені ақиқат. Біз өзіміздің дербес мемлекет ретінде өмір сүре алатынымызды дәлелдеп қана қоймай, келер ғасырдың отызыншы жылдарына қарай Орталық Азиядағы тұңғыш барысқа айналатынымызға әлем жұртшылдығының көзін жеткіздік. Сонымен қатар, халықтың болашағы және оның бәсекелестікке қабілеттілігі тек, білімділігімен ғана емес, өскелең ұрпақтың тәрбиелігімен де анықталады. Сондықтан білім беру жүйесінде тәрбие мақсаты, формалары және құралдарын анықтау маңызды болып табылады. Ақиқатқа, әділетке, бірлік пен талап қана тарта алады. Халық әділеттік жағында ғана болса ол өнерді, еңбекті, жаңашылдықты таңдайды. Олардың өзгешелігі өнер, білім, ғылымды, техниканы игеруінде.
Қазақ ағарту және педагогикалық идеялардың қоғамдық өмірінде болған үлкен әлеуметтік-экономикалық өзгерістермен тікелей байланысты.
Ұлттық тарихи-педагогикалық идея, педагогикалық қызмет – халқымыздың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын, маңызын жоймайтын зерттеудің қайнар көзі. Зеңгір аспандағы бір-бірімен біте қайнасқан ұлттың аса көрнекті тұлғаларды, былайша ғажайып түрде тұтасып және тілдесіп кетуі – бүкіл дүниежүзілік әдебиет тарихындағы, көркем ойдағы өзіндік бір ерекше құбылыс.
Тек тәуелсіздік пен егеменділік жағдайында ғана ғұлама ойшылдар мен гуманистер көзқарастары, қазақтың дәстүрді дүниетанымы туралы бүкпесіз айтуға, айтып қана қоймай, жүйелі түрде зерттеуге халқымыздың бай рухани мұрасын игере отырып, ұлттық өзіндік сананы қалыптастыруға, еткен де жеке тұлғалар болған. Сол себепті біз диссертациялық жұмысымызда педагогикадағы ұлттық тәлім-тәрбие тұрғысында тарихи-педагогикалық білімді педагогика пәндерінде енгізуге қарастыруды мақсат ете отырып, олардың бүкіл ұлттық ағартушылық және педагогикалық идеяларды зерттеу объектісінің аясында тұтас қамтуға тырыстық.
Оқу білімі – адамның белгілі бір жүйедегі ұғымдарының, деректері мен пайымдарының жиынтығы. Білім адамзат мәдениетінің ауқымды ұғымдарының бірі болып табылады. Ол сана, таным, ойлау, ақиқат, ғылым күрделі де терең ұғымдармен тығыз байланысты, әрі солар арқылы анықталады. Білімді танымдық дәрежесіне, шындықты жан-жақты қамтуына, терең мәніне, жете бейнелеуіне, дәйектілігі мен дәлдігіне қарай мынадай түрлерге бөлуге болады: тұрмыстық білім, ғылымға дейінгі білім және ғылыми білім, эмпирикалық білім және теориялық білім. Білімнің қай түрі болсын адамзат тәжірибесінің негізінде дамып отырады.
Ғылым адамзаттың іс-тәжірибесіне қызмет етеді. Ол барлық салада тәжірибенің деректері мен мәліметтерін жинақтап, қорытады, сыртқы, кездейсоқ нәрселерден тыс маңызды құбылыстар үрдістердің ішкі сырына тереңдей бойлау арқылы тиісті заңдылықтарды ашады. Ғылымның күші себеп-салдармен түпкі байланыстарды талдап қорыта білу мүмкіндігімен айқындалады.
Теория-түсінігінің мәні белгілі бір білім саласындағы жетекші идеялар жүйесі, адамдардың жинақталған тәжірибесі ретінде қарастырылады. Кең мағынада алғанда бұл – қоғам мен ойдың, табиғаттың объективті даму заңдылықтарының шынайы ғылыми түсініг0і.
Қоғам мен ой, табиғат заңдылықтарын ғылыми тұрғыда түсіндіру міндеттерін атқара отырып, теория сонымен бірге ғылым ретінде түсіндіріледі. Сондай-ақ теория мен ғылым білім жүйесі және таным әдісі ретінде де бой көрсетеді (ықтималдықтар теориясы – матиматика ғылымы; таным теориясы – философиялық ілім). Бұл тұрғыдан келгенде, теория мен ғылым түсінігі бір-біріне синоним сияқты. Алайда олар бір-біріне ұқсас емес: ғылымның негізгі атқаратын қызметі теорияларды өмірге әкелу болса, адамдардың белгілі бір практикалық іс-әрекеті мен танымы саласындағы теориялық идеялардың жиынтығы ғылымның өзегін құрайды. Ғылыми деректер әрқашан тәжірибе мен практика арқылы тексеріліп сынақтан өтеді.
Ғылым мен теорияға байланысты мұндай ұқсас түсініктердің негізгі мәні педагогика саласына да қатысты.
Педагогика көбіне тәрбиелеу мен білім беруді, оқытуды зерттейтін теориялық және қолданбалы ғылымдардың жиынтығы ретінде қарастырылады. Нақтылай түссек: педагогикалық теориялар мен практикалардың жиынтығы болып табылатын педагогика тәрбие мен білім беру процестерін ғана емес, сонымен бірге оның заңдылықтарын да зерттеуге бейімделген.
Педагогика бұл-адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит,Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор. Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған дейді. Педагогика деген сөз, яғни тәрмин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апаруы деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, "Педагогика" тер¬мині гректің екі сөзінен: "пайс" - балалар және "эгейн" - ба¬ланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Пе¬дагогика - бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым . Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі. Педа¬гогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тен зерттейтін саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс", "материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары", ал педагогикада - "тәрбие", "білім беру", "оқыту"жатады.
Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың байланысын танимыз.
Педагогикалық ұғымдардық бірі - тәрбие.
Тәрбие дегеніміз - адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тежірибені беру процесі. Тәрбие ұғымы кең мағынада әлеуметтік қоғамдағы құбылыс ретінде барлық тәрбие салаларын, атап айтсақ: отбасы, мектепке дегіінга мекеме, оқу тәрбие орындары, еңбек ұжымы, ақпарат құралдары, баспа орындарын қамтиды. Біздің мемлекетте бұл салалар қоғамдық, мемлекеттік мақсатқа қызмет етеді.
Кең мағынада деген ұғымда бүкіл сыртқы әсерлердің, адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекеттерінің ықпалымен адамды қалыптастыру.
"Тәрбие" ұғымы тар мағынада "Тәрбиеші тәрбиелейді", кең мағынада "Өмір тәрбиелейді' деп қолданудық тәрбие жайлы ұғымды анықтауда зор мәні бар.
Тәрбие - тар мағынада жеке тәрбиелік міндетті шешуге, жеке адамның белгілі бір қасиетін қалыптастыруға, меселен, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс.
Тәрбие жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы коғамның алға қарай дамуын қамтамасыз ететін процесс. Тәрбие -педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары - мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты үрдіс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын жиынтық факторларды пайдалана отырып әрекше әдіс-тәсілдерді қолданады.
Тәрбие жайлы әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені әресек адамдардық балаларға ықпал жасауы деп түсіндіруінілер де бар. Бұл жағдайда бала енжар объект түрінде қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола алмайды, яғни, өздігінен ойланып, белсенді іс-әрекет жасай алмайды. Бұдан тәрбиеге бір жақты анықтама беру байқалады.
Білім беру - табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын педагогикаға тұңғыш енгізген И. Песталоцци.
Білім беру - оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастық дамуына ықпал жасайтын процесс.
Оқыту - білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты, бір текті процесс:
1. Оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлік, дағдыға үйретеді.
2. Оқушы таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді және оларды өмірде колданады.
Ал адамның білім алуы тек оқыту процесінің нетижесі емес, оның; білім алуына көпшілік ақпарат құралдары кино, радио, телехабар, т.б. ықпал жасайды.
Сонымен бірге адамның "жетілуі", "даму", "өзін-өзі тәрбие¬леу" ұғымдары да педагогиканың зерттейтін меселелері саласын толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл ішкі және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын және факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетілу процесі. Жеке адамның дамуы мен жетілуінде мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие және оқыту шешуіні рөл атқарады.
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы зор. өзін-өзі тәрбиелеу - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің бойына қалыптастыратын қасиет, мінез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Негізгі педагогикалық, ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту біріне-бірі тәуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге, тәжірибеге дайындаудың басты құралы.
Педагогика ғылымы теориялық тұрғыда болсын, практика жүзінде болсын бізді бүгінгі және өткен тәжірибелермен таныстырады. Педагогикалық теория педагогикалық құбылыс заңдылықтарының байланысын ұғынуға мүмкіндік туғызады, педагогикалық міндеттерді шешуде ұдайы туындайтын амал-жолдар мен тәсілдерді алдын-ала жете болжауға көмектеседі. Өткендегі көрнекті теоретик педагогтар (Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский т.б.) теория арқылы педагогика ғылымын құнды идеялармен байытты. Бұл тұрғыдан алғанда педагогика ғылымы мен педагогикалық теория бірін-бірі жоққа шығаратын ұғымдар емес. Олардың басын біріктіретін негіз, қайнар көз, практика болып табылады. Міне, сондықтан да, педагогикалық ғылым және педагогикалық теория атауларын жиі қолданған кезде біз оларды мәнді жағынан шектеп көрсетуді көздейміз.
Іс-әрекет ұғымы жалпы мағынасында адамның қоршаған болмысқа деген белсенді қатынасының маңызды формасы ретінде анықталады. Психология ғылымы іс-әрекеттің қозғаушы себептерін адамдардың қажеттіліктері, қызығушылықтары, бейімділіктері және сезімдері байлынысты қароастырады. Сондықтан мұғалімнің іс-әрекеті әрқашанда себептермен сабақтасып жатады, оны ескермей тұрып педагогикалық еңбекті оңтайластыру жөнінде сөз ету мүмкін емес.
Оқу процесін оңтайластыруды, Ю.К.бабанский пайымдағандай, педагогикалық іс-әрекеттерді оңтайлы қызметпен орайластыруға мүмкіндік беретін ғылыми негізде басқару деп түсінеміз. Ал оңтайлы қызмет нәтижесі субъектінің білімі, іскерлігі және іс-әрекет объектісі, сондай-ақ шығармашылық қажеттіліктері мен қызығушылықтары арқылы көрініс береді.
Біз оқу процесін ғылыми негізде басқаруды педагогикалық ғылым мен тәжірибе жетістіктерін жоғары мектеп практикасына тиімділікпен ендіру мақсатында қолданылатын тәсіл ретінде қарастырамыз.
Жоғарыда аталған түсініктерді біз осы тұрғыда сараптап, сараладық. Бұнымен, әрине, бұл түсініктердің мәні мен мақсатын толықтай, жете ашып көрсеттік деп айта алмаймыз. Олар жоғары мектептің іс-тәжірибесіне педагогикалық теорияларды ендіруге байланысты оқу-тәрбие процесін оңтайластыру әдістерін талдау барысында нақтыланып негізделетін болады.
Енді тарихи-педагогикалық білім жетістіктері мен педагогикалық тәжірибелерді жоғары мектеп практикасына ендіру проблемасына қатысты көзқарастарға тоқталайық.
Олар:
Диалектикалық материалистік тұрғыда тәжірибе арқылы адамның санасында тәуелсіз материалдық дүниенің ақиқат шындығы бар екендігі болжанады. Философия іліміндегі көзқарас бойынша тәжірибе адамдардың қоғамдық іс-тәжірибелерінің тұтас жиынтығынан құралады. Ол қоғам адамының сыртқы дүниемен қатынасы процесінде, практикалық процесте, ең алдымен адамның табиғатты өзгертіп, өзі де өзгеріске ұшырайтын материалдық іс-әрекеті негізінде туындайды.
Философиялық ілім тәжірибені енжар мазмұндағы пайымдау ретінде емес, адамның сыртқы дүниеге практикалық әсері деп таниды. Әсер етудің бұндай процесінде құбылыстардың арасындағы қажетті байланыстар, олардың негізіндегі қасиеттері, заңдылықтары ашылады, іс-әрекетердің мақсатқа сәйкес әдістері мен амал-жолдары табылады. Сөйтіп, тәжірибе қоғамдық объектінің сыртқы дүниемен өзара әрекеті және сондай әрекеттің нәтижесі ретінде түсіндіріледі. Бұндай ұғымдағы тәжірибе қоғамдық практиканың тұтас жиынтығымен тікелей ұласа келіп, теорияның дамуы мен ғылымның өрістеуіне маңызды құралы ретінде қызмет етеді.
Осындай бастапқы көзқарастар педагогикалық тәжірибені адамның оқуы, білім алуы және тәрбиесі жөніндегі практикалық іс-әрекет және жеке тұлғаның бойындағы өзіндік қасиеттерімен (жалпы білім, еңбек және политехникалық даярлығы, дүниетанымының қалыптасуы, адамгершілік тұлғасы, эстетикалық және дене дамуы, эмоционалды-еркіндік өрісі, мінезіндегі басты ерекшелігі және т.б.) айқындалатын сол әрекеттердің ретінде анықтауға мүмкіндік береді.
Педагогика – ақиқат ғылыми көзқарас болып есептелетін және объективтік дүниені танудық, білудің және ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын философия негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Диалектиканың қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика педагогикалық оқиғаларды жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол тәрбиенің заңдылықтарын ашады, тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды анықтайды, тәрбиенің болашағын көрсетеді.
Педагогиканың методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан, диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен байланыста және өзара әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді.
Методология - дүниені білу тәсілдері туралы ілім. Ғылымның методологиясы - ғылыми зерттеу әдістерін, белгілі бір ғылымның пәнін (зерттейтін жері) зерттеу кезінде басшылыққа алынатын ұстанымдарды анықтайды. Әрбір ғылымның өзінің зерттейтін саласы, оған тән зерттеу әдістері бар. Оның сипаты зерттеу алдында тұрған міндеттерге байланысты.
Педагогиканың методологиясы дегеніміз - кез келген педагогикалық мәселені зерттеу негізіне жататын жалпыға ортақ ережелер, философия заңдары. Кез келген ғылым зерттелгелі отырған құбылыс туралы жалпы ережелерді қолданып, өзіне тән әдістерін қолданады. "Даму" сөзі - философиянікі.
Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп отырмайынша дами алмайды. Педагогика ғылымы да өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін зерттеуге бағыттайды. Педагогикалық зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудық негізгі тәсілдері. Педагогикалық зерттеулер теориялық және эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция; жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау (бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау); мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға беру әдістері (өзін-өзі бағалау, рейтингі, педагогикалық консилиум); зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына әдістер пайдаланады.
Педагогикалық бақылау.
Бақылау баланың мінез-құлқын әр түрлі жағдайларда көруге мүмкіндік береді.
Бақылау арқылы мұғалім өте құнды материалдар алады. Байқағыштық - педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші.
Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту үшін қайта бақылау керек", - деген.
Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына байланысты.
Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау.
Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде бақыланып, ол туралы фактілер жиналады.
Бақылау - еңбек операциясының, іс-әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудық негізгі қызметі - зерттелетін процесс туралы материалдарды талдау, оларға баға беру. Ол танымның бас кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой елегінен өткізумен байланысты, аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық құбылыс, процестердің байланысы ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға түзетулер енгізіледі.
Бақылау тиімді болу үшін басқа әдістермен байланыста қолдану керек. Мысалы, эксперимент барысын және нәтижесін бақылаусыз анықтау мүмкін емес.
Зерттеушінің зерттеу объектісімен байланысына қарай тікелей, жанама, ашық, жабық бақылаулар болады.
Бақылаудық бағдарламасы жасалып, болған фактілерді тіркеу әдістері белгіленеді.
Тікелей бақылауды жанама бақылау толықтырады. Жанама бақылау зерттеушінің тапсырмасымен жүргізіледі. Мысалы, бастауыш сынып оқушыларының ойындарын, жоғары сынып оқушыларына бақылаттыруға болады. Ол үшін зерттеуші нақты нұсқаулар береді, бақылаудық табыстылығы, зерттеушінің дайындығына байланысты.
Ұжым болып бақылау кезінде біріншісі - зерттеуші мұғалімнің іс-әрекетін, екіншісі - оқушылардың, үшіншісі - жекелеген оқушылардың іс-әрекетін белгілейді.
Зерттелетін педагогикалық құбылыстардың жасырын жерлеріне енуге мүмкіндік беретін өзін-өзі бақылау. Мысалы: бастауыш сынып оқушылары зерттеушінің сұрауымен өздік жұмысты орындауға кеткен уақытты, үй тапсырмасын қалай орындап жүргендерін жазады. Бақылау нәтижелерінің дұрыстығы педагогикалық процестің табиғилығына байланысты.
Адамның жеке өзі қалғандағы және біреу қарап тұрғандағы мінезі түрліше болады. Сондықтан бұлтартпас дәлелдер алу үшін ашық бақылау жеткіліксіз. Сондықтан жабық бақылау педагогикалық процестің нақты көрінісін береді.
Ашық және жасырын бақылау көмегімен алынған мәліметтер оқиғаның толық суретін береді.
Үздіксіз бақылау педагогикалық процесті басынан аяғына дейін толық жүргізу. Мысалы: сабақ, тәрбиелік іс-шара, т.б. объектілер үзіліссіз қаралады.
Монографиялық бақылау арқылы алуан түрлі педагогикалық құбылыстар бақыланады. Мысалы: биыл бірінші сыныпқа ңа-былданған оқушыларды зерттеу. Объектілері - оқушының мәдениеттілігі, ой-өрісі, мінезі, т.б.
Бақылау фактілері кезінде белгіленіп отырылмаса, жақсы жүргізілген бақылаудық өзі де құндылығын жоғалтады. Бақылауды күнделік дәптер түрінде жүргізген ыңғайлы. Ең әуелі баланың денсаулығы, отбасының құрамы, ата-аналарының мамандығы жөнінде қысқаша мәлімет беру керек. Содан кейін бақылау жөнінде жазулар болады. Жазулар хронологиялық тәртіппен жүргізеді. Сабақ кезінде, үзіліс уақытында, сыныптан тыс сабақтың кезінде барлығын түгел жазып отыруға мұғалімнің уақыты жоқ. Дегенмен, қысқаша жазып отыру керек болады. Оқушылардың айтқан сөздерін, олардың сөздерінің өздеріне тән ерекшеліктерін сақтай отырып, сөзбе-сөз жазған жөн.
Әңгіме әдісі. Бақылау мәліметтері әңгіме әдісі арқылы түскен деректермен толықтырылады. Оның арнайы жоспары болады. Әңгімелесу кезінде жеке адамдардық дербес ерекшеліктерін ескеруді керек етеді. Себебі, кейбір оқушылар мұғалім сұрағына жауап бермей, өзінше сақтанып ар жағындағы ойын айтпайды. Сондықтан әңгімелесуге мұғалім алдын ала дайындалу керек. Жауаптар дәптерге жазылады. Кейде оқушыға білдірмей магнитафонға жазуға болады. Әңгіме Бақылау және экспериментпен ұштасса, нәтижелі болады.
Педагогикалық эксперимент - педагогика ғылымындағы негізгі әдіс. Эксперимент - оқыту және тәрбиенің қандай да бір әдісін, тәсілін тәжірибе арқылы сынақтан өткізу. Педагогикалық эксперименттің негізгі міндеті - педагогикалық ықпал мен оның нәтижелері арасында байланыс орнату. Эксперимент өткізер алдында белгілі бір педагогикалық әдіс-тәсілдің тиімділігі туралы ғылыми гипотеза айтылады. Ғылымға сүйеніп жасалған, алдын-ала айтылған ой - гипотеза деп аталады.
Көлемді экспериментке көп оқушылар қатысады. Жергілікті, микроэксперименттерге аз оқушы қатысады. Кең көлемді, ірі эксперименттерді мемлекеттік, ғылыми мекемелер және білім беруді басқару органдары өткізеді. Мысалы, XX ғасырдық 60-жылдарында балаға алты жастан бастап жалпы білім беру үлгісі тексеріліп, оған көп оқушылар қатысқан эксперимент өтті. Нәтижелері жақсы болған соң балалар алты жастан бастап білім алуға көшті.
Ойдағы эксперимент - іс-әрекетті санада жасау. Жасанды жағдай - бір не бірнеше оқушыны ұжымнан бөлу. Эксперимент педагогикалық жұмыстың қандай да бір әдісінің тиімділігі туралы қорытынды болғанда өткізіледі.
Тексеру эксперименті, ғылыми педагогикалық зерттеу институттары шығарған оқулықтарының пайдалылығын арнайы мектептерде тексеру эксперименті арқылы зерттейді. Мектептегі озат тәжірибелерді зерттеу процесінде пайда болған болжамды анықтау үшін тексеру эксперименті қолданылады. Мысапы, педагогикалық ғылыми-зерттеу институттары жаңадан шығарылған оқулықтардың, бағдарламалардың тиімділігін тексеру эксперименті арқылы зерттейді. Оқу мен тәрбиенің мазмұнын ұйымдастыру түрлерін, принциптері мен әдістерін жаңадан құру үшін арнаулы эксперимент жүргізіледі, оны жасампаз эксперимент дейді.
Мақсатына қарай эксперимент анықтаушы, тексеруші, нақтыландырушы деп бөлінеді. Озат және көпшілік тәжірибені зерттеу процесінде жасалған гипотеза тексеріледі. Жасампаз, өзгертуші эксперимент арқылы жақсы жағдайлар жасалады. Зертханалық эксперимент жүргізу үшін бір немесе бірнеше оқушыны ұжымнан бөліп алу керек.
Табиғи эксперимент өткізу үшін зерттеуші жобаны оқу- тәрбие, басқару жұмысының күнделікті жоспарына енгізеді. Зертханалық эксперимент арқылы зерттеуші өзінің гипотезасын алдын ала тексеру үшін жасанды жағдайлар жасайды. Ол рөлдік ойынға ұқсас, себебі тәжірибедегі керек модель тексеріліп, табиғи экспериментке енгізу үшін өзірленеді. Нәтижесінде эксперимент бағдарламасы жан-жақты түзетіліп, табиғи экспериментте қолдануға әзірленеді. Табиғи педагогикалық процестің нақты жағдайында жаңа үлгі бойынша тәрбие, білім беріледі.
Мектеп құжаттарын зерттеуде кейбір күдікті жайттарды құжаттарға сүйеніп зерттеуге болады. Мұрағат мәліметтері, сынып журналдары, оқушы күнделіктері, сыныптың оқу-тәрбие жоспары, үйірме жұмыстарының жоспары мен есеп, үйірме мүшелерініңбаяндамалары, педагогикалық кеңестің хаттамалары, мектептің жылдық есебі, мұғалімдердің озат тәжірибесі негізіндегі әдістемелік баяндамалар және тәрбие жұмыстарының тақырыптарына жазылған баяндамалар мен ғылыми мақалалар жатады. Педагогика тарихының мәселелерін мұрағат мәліметтеріне сүйеніп зерттейді. Оқу жұмысының жетістіктері менкемшіліктерін ашып, тиісті қорытынды шығаруға мүмкіншілік береді.
Оқушылардың жұмысын зерттеу. Оқушылардың жазба, бақылау және графикалық жұмыстары, суреттері, пәндер бойынша дәптерлері, әр түрлі тақырыптарға жазылған баяндамалары мен рефераттары және еңбек сабақтарында жасаған заттары зерттеушіні кейбір қажетті мәліметтермен қаруландырады. Оқушылардың дербес қабілетін, оқуға және еңбекке көз-қарасын, тәжірибелік даярлығын, мұғалімдердің де іс-әрекетін зерттеп анықтауға болады. Оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуінің жаппай және дербес орындайтын жұмыстарын ұштастырып жүргізудің және осы сияқты дидактикалық мәселелерді қолданудық тиімді жолдарын іздестіреді.
Кибернетикалық және математикалық әдістерді педагогикалық зерттеулерге енгізу. Бұл әдістер әр түрлі педагогикалық құбылыстардың өзара сандық байланыстарын, олардың өлшемін, сапалық ерекшеліктерін айқындау үшін қолданылады. Бұл үшін әр түрлі көрсеткіштерді, мысалы, оқушының сабаққа қатысуын, алған бағаларын, мектепте таза, жинақты жүруін, т.б. белгілі уақыт ішінде қалай өзгеруін тіркеу, тәртіпке келтіру немесе реттендіру, яғни, бөліп отыру жүйелі жүргізіледі.
Педагогикалық зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану эксиперименттік зерттеулердің сандық деректеріне статистикалық өңдеу жасау үшін қажет.
В.И.Ильин педагогика әдіснамасының құрылымын төмендегідей деңгейде көрсетіп берді:
- Дүниетанымдық. Бұл деңгейде аксиология ғылымы қалыптасады. Негізгі эталондар, идеалдар мен ғылымилық ғылымды зерттеудің философиялық негізіне сүйеніп, дүниенің арнайы – ғылыми бейнесін жасайды.
- Эпистиомологиялық. Бұл деңгейде ғылым онтологиясы: архитектоника ғылымына рефлексия жасалады; педагогика пәні: оның тілі, түсінігі, терминдері, коммуникация нормасы, логикалық жүйесі – қорыту ережесі мен заңдылықтары, аксиомасы;
- Гносеологиялық деңгей, мұнда педагогикалық зерттеудің әдісі мен процедурасы, құрылуы, нормасы жасалынады;
- Праксеологиялық деңгей, мұнда педагогикалық практиканың теориясын мазмұндау және әдіснамалау, ғылыми-бағдарлы практиканы практика-бағдарлы етіп, құралдарын қалыптастыру.
Әдебиеттерді зерттеу және талдау педагогика әдіснамасының негізгі бағыттарын анықтауға және оның дамуының кейбір тұғырларын бөлуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық әдіснама бойынша зерттеудің негізгі бағыттары:
- педагогиканың негізгі бағыттары (педагогикалық өркениет, педагогикалық парадигма, білім философиясы ғылымы, философия білімі, тәрбие философиясы, социум менталитетін қалыптастыру, педагогикалық ғылымтануға кіріспе);
- педагогикалық әдіснаманың қазіргі заманғы түсінігі. (педагогика әдіснамасы түсінігі, әдіснамалық мәселе, әдіснамалық білім, әдіснамалық зерттеу, әдіснамалық тұжырымдама мен мектеп, әдіснамалық зерттеу принциптері, әдіснамалық зерттеу мәдениеті).
Бірінші бағыттың ұғымы – педагогикалық өркениет және педагогикалық парадигма.
Педагогика шын мәнінде оның әдіснамалық негіздері мен парадигмасына қатысты дағдарысты жағдайдпа. Парадигма – бұл ғалымдар тобы мақұлдайтын арнайы категориялы аппарат. Ол қандай да бір теорияның негізіне жататын принциптер мен негізгі ережелер жиынтығы. Ғалымдардың (Г.И.Рузавин, В.П.Кохановский, А.П.Валицкая, т.б.) пікірі бойынша әлеуметтік танымның жаңа әдіснамалық шеңберінде субъект-объект парадигмасының субъект-субъект парадигма шеңберіне алмасуы жүріп жатыр.
Педагогика әдіснамасының келесі түсінігі – ғылым филоссофиясы, білім философиясы, тәрбие философиясы, социум менталитетін қалыптастыру. Қай ғалым болсын, жаћанданудың тарихи таным үрдісін түсіндіруде ғылым және ғылыми-білім дегеніміз не? Деген сұрақтарға түсініктерді қажет етеді. Ғылым философиясы саласында В.С.Степиннің, В.Г.Гороховтың, М.А.Розовтың еңбектерінде ғылыми таным динамикасы мен құрылысы туралы сипаттама берілген.
Ғылымтанудың әдіснамалық талдауы 4 деңгейге бөлінген.
1) Философиялық әдіснама (жалпы ғылыми принциптер мен зерттеу формалары) бұл деңгейде зерттеу бағыттары оның стратегиясы, пән мен оның объектісін анықтау тәсілдерін қамтамасыз ету қызметін анықтау;
2) Жалпығылымилық әдіснама (жалпы ғылымилық принциптер мен зерттеу формалары) бұл деңгейде зерттеу бағыттары оның стратегиясы, пән мен оның объектісін анықтау тәсілдерін қамтамасыз ету қызметі;
3) Нақты-ғылымилық әдіснама (педагогика ғылымдарына қатысты зерттеу принциптері мен процедуралары, зерттеу әдістерінің жиынтығы) педагогика зерттеу процесін бірыңғай түсіну үшін педагогиканың категориялы-түсініктемелі аппараты мен психологияның, социологияның т.б. ғылымдардың бірлесіп, арнайы, нақты зерттеулері бір-бірімен аралас ғылымдар және педагогика әдістерінің қажетті жиынтығын қамтамасыз ететін белгіленген қызметті орындайды.
4) Зерттеу техникасы (технологиясы) және әдістемесі, яғни бірыңғай және эмпирикалық материал мен оның алғашқы өңделуін алу үшін қажетті процедуралар жиынтығы.
Практиканың әдіснамалық әрекетін анықтау үшін педагог әдіснамалық мәдениетті меңгеруін қарастырамыз.
Педагогика әдіснамасының пәні дегеніміз: а) маңызды педагогикалық зерттеу мәселелері және басқа ғылымдар арасынан педагогиканың орнын анықтау; б) нақты педагогикалық білімдерді іздеп табу тәсілдері мен принциптері, оны жаңарту мен интерпретациялау әдістері; в) педагогикалық теорияның дамуы мен құру тәсілі, құрылысы; г) ғылым мен практиканың өзара әсер етуінің тиімділік жағдайы, педагогикалық практикаға ғылымның жетістігін ендіру тәсілдері мен негізгі принциптері.
Ғылым мен практика әдіснамасының даму перспективасы мен тенденцияларын, практикаға байланысты әдіснаманың бүгіні мен болашағын философиялық пайымдауды ғалымдар табысты жүзеге асырып отыр.
Бірқатар ғалымдардың педагогика әдіснамасын пайдалану саласында ғылыми-педагогикалық білімдер жүйесін енгізуді белгілейді (педагогика пәні, педагогика міндеттері мен қызметі, адам туралы ғылым жүй9есінде педагогиканың орны, педагогика пәнінің жалпы және арнайы міндеттері, педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы, педагогиканың түсініктеме-терминологиялық жүйесі);
- Педагогикалық жағдаяттар ғылыми-таным үрдісі (зерттеу әдістерін таңдау проблемасы; зерттеу әдістерінің өзара байланысы мен ерекшеліктері; зерттеудің эмпирикалық және теориялық деңгейі, болжаудың әдіснамалық мәселелері);
- Педагогикалық білімдерді практикада тарату (тәрбие үрдісінің заңы мен заңдылықтарын зерттеу мәні, мақсат пен міндет, тәрбие мазмұнын анықтау, тұлға қалыптастыру факторларын салыстыру және зерттеу; тәрбие үрдісіне жүзеге асыру);
Көптеген анықтамаларды ұғымдық талдау кезінде педагогика әдіснамасы: 1) педагогикалық таным туралы үрдіс; 2) педагогикалық білім (нәтиже); 3) педагогикалық нақтылықты жаңарту үшін тәсілдерді қолдану туралы білім.
Осыдан бізге маңызды анықтама шығады: педагогика әдіснамасы – бұл педагогика теориясы құрылымы мен негіздемесі туралы білімдер жүйесі.
Педагогика әдіснамасы қоғам дамуының тенденцияларын талдау және жалпы ғылым әдіснамасынан теориялық анализ және синтез әдістерін пайдаланады, сонымен қатар басқару теориясы мен кибернетиканы, социология, психология, педагогиканы зерттеу нәтижелерін қамтудан келіп шығады (М.А.Данилов).
Жалпы ғылым әдістемесінің және жекелей педагогикалық ғылым әдістемесінің тенденциялары мен ерекшеліктерінің дамуын ескере отырып, зертеулерде әлемдік ғылымда және қазіргі кезде қолданылатын теориялық-әдістемелік білім, тұғырлар, ұстаным және әдіс, жүйелеріне сүйену керек. Жалпы ғылыми сипаттамасында біздің көзқарасымызша, диалектикалық әдісті қолданған дұрыс. Ол тарихи-педагогикалық әрекетті, оның қайта түрлендіру үрдісі және дамуы зерттеулерінің шарттары мен құралдарын анықтауға, зерттеулердің объективтілігі және қорытындының шындылығын қамтамасыз ететін шарттар мен тетіктерді сипаттауға көмектеседі. Диалектикалық әдіс зерттеулерде түрлі әдістер топтарын қолдану қажеттілігін негіздеуге мүмкіндік береді: жалпы ғылыми, әлеуметтік, тарихи, педагогикалық және т.б. Сонымен қатар, әрбір тарихи-педагогикалық үрдістерде, құбылыстарда, фактілерде ол мыналарды зерттеуді талап етеді: сыртқы әлеуметтік-тарихи және педагогикалық шарттар және тәрбиелеу, оқыту, білім беру жүйесінің қызметі факторлары; осы жүйелер қызметінің ішкі ерекшеліктері мен заңдылықтары нақты тарихи шарттарда; оқу-тәрбие әрекетінің түрлі білім беру мекемелері түрлерінің педагогикалық нәтижелерін қадағалау және т.б.
Зертттеулерді жүргізген кезде әдіснамалық тұғырлар номенклатурасы анықтамасына ерекше көңіл бөлу қажет. Тұғыр – қойылған зерттеу міндеттемелерін шешудің негізгі жолы, ол осы шешімдердің бағыты мен стратегиясын ашады. Ертеде әдістемелік тұғырлар санына келесілерді есептеген: нақты және абстракты, аналитикалық және синтетикалық, индуктивті және дедуктивті, динамикалық және статистикалық және т.б. Соңғы жылдары әлемдік ғылымда жаңа жалпығылымдық тұғырлар тізімі құрастырылған: жүйелі-құрылымдық, қызметтік, ақпараттық, үлгілік және т.б. Осылардың кейбіреулері барлық ғылымда, ал қалғандары жеке ғылымдарда қолданылады.
Тарихи-педагогикалық зерттеулерде тарихи-мәдениеттік, жүйелі-құрылымдық, әлеуметтік-формациялық, тұтастық, кешендік және басқа да тұғырларды кеңінен қолданған жөн.
Зерттеулердің басқа әдістемелік компоненттеріне тұғырлар сәйкестігіне тән, ұстанымдар жатады. Зерттеулік тәжірибелер ұстаным гносеологиялық-әдістемелік ұғым болып табылатынын көрсетеді. Ұстаным белгілі бір ғылыми мәселелерді шешудің негізін құрушы бастамасын білдіреді, оның мазмұны нормативті-реттеуші сипаттамасын білдіретін белгілі қажеттіліктен көрінеді. Осы қажеттілікті сақтау – сәйкес әдістерді ойдағыдай қолданудың шарты болып табылады. Әдістерде өзінің қызметтік орны бойынша ұстаным – белгілі тұғырларды жүзеге асырудың құралы. Зерттеудің базалық әдіснамалық ұстанымдары, партиялық, объективті, тарихи болып табылады.
Жарамсыз партиялық ұстанымдар. Бүгінгі таңда бұл ұстаным идеология ретінде қабылданатынын, оны тікелей өткен партиялық конъюктуралық пен апологенетикамен байланысатынын, кез-келген ғылыми фактілер, шешімдер Маркс, Энгельс, Ленин туындыларындағы циталарымен, ЦК КПСС және одақтас республикалар ЦК-сының хатшыларының мақаласы мен баяндамаларында расталатынын ескере отырып, біз біраз айқындаулар беріп өткіміз келеді. Ғылым тарихында терең ежелгі және бүгінгі күнге дейінгі партиялық ұстаным жалпы – тарихи (сәйкес педагогикалық-тарихи) танымның әлеуметтік мазмұнын көрсетеді және құнды әлеуметтік-педагогикалық аспектілер, аксиологияларды қосады. Бұл мемлекеттегі білім берудің дамуына арналған мемлекет саясатының белгілі критерийлер ұғымындағы қатаң белгіленген әлеуметтік-саяси бағыт. Кез-келген мемлекеттік бағыт, әрбір қоғамдық тап, әлеуметтік топ өзінің тамырлы қызығушылығын және азаматтық-өнегелік құндылығын тиімді бейнелейтін, олардың барлық өмірлік саладағы іске асырылу мүмкіндігін беретін партиялық формасының өзгешелігін дамытады. Үстемдік ететін таптар, мемлекеттік машиналар арқылы билік ететін олигархия олардың әлеуметтік топтарына тиімді білім беру жүйесін, мектеп типологиясын, олардағы оқыту мазмұнын, технологиясын және т.б. дамытады. Партиялық ұстаным ұғымын ғылыми зерттеу, қайнар-көздің әлеуметтік-педагогикалық мазмұнын, ғалымдардың дүниетанымдық, саяси ұстанымдарын және олардың әдісте өзгеше бейнеленуінің ашылуын талап етеді. Осындай жоспар ұғымындағы партиялық, ежелгі және орта ғасырлық тарихшылардың зерттеулерінде орын алғанде орын алған. Шовинизм немесе ұлттық радикализм, партиялық ұстанымдардың негізі ретінде, қазіргі кезде тарихи және тарихи-педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін фальсификациялауға әкеліп соғуы мүмкін.
Объективтілік ұстанымы. Әлеуметтану және басқа да қоғамдық ғылымдарда біраз ғалымдар бұл ұстанымды қабылдамайды және оларды зерттеулерде қолдану міндетті емес деп ойлайды. Ғылыми-әдіснамалық ұстаным ретінде объективтілік, тарихи-педагогикалық фактілер, құбылыстар, үрдістердің жан-жақты жүйелі талдауын талап етеді. Ұстаным екі қызметті жүзеге асырады: а)зерттеу пәнін, оның педагогикалық теория және тәжірибесіндегі орнын нақты анықтау; б)зерттеу объектісін біртұтас ретінде оның өткенін, болашағын және осы шағын жаңалау.Біз бұл ұстанымды тарихи-педагогикалық зерттеулерде қазіргі кезде қолдану орынды және үлкен пайда әкеледі деп ойлаймыз.
Тарихи ұстаным тарихи-педагогикалық құбылыстардың (олардың пайда болуы, даму динамикасы) нақты-тарихи жағдайлардың тіршілігі және қызметіне байланысты зерттеулерін ұйғарады. Тарихшылдық тарихи-педагогикалық құбылыстардың дамуы мен пайда болуындағы жалпылық пен ерекшелікті ғылыми-объективті бейнеленуін талап етеді, бұл тарихи кезеңдердің өзгешелігі есебімен өткеннің сипаттамасын қамтамасыз етеді. Тарихи уақыт нақты педагогикалық құбылыстардың және фактілердің объективті ашылуын, дамушы тарихи-педагогикалық әрекеттердің танымдылығын талап етеді. Тарихи уақыт статика да, динамика бойынша да қарастырылады. Бұл адам қоғамының, оның білім беру институттарының ерекшеліктерімен, өзгешеліктерімен шартталады. Бұл тарихи-педагогикалық құбылысты нақтылауға, ғылыми объективті суреттеуге мүмкіндік береді.
Тарихи-педагогикалық зерттеулерде әдіснамалық ұстанымдарды қолдану, біржағынан тарихи құбылыстардың шиеленісуін, екінші жағынан, тарихи-педагогикалық үрдістерді әлеуметтендіруден қорғайды. Осы екі жағымсыздық соңғы кездері жалпы тарихи және тарихи-педагогикалық зерттеулерде ерекше сипатты болып отыр.
Әдістемелік тұғырлар мен ұстанымдар зерттеу міндеттерінің стратегиясын, бағыты мен шешу жолдарын ашады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz