Батик өнерінде табиғат көрінісін бейнелеу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 МАТАҒА КӨРКЕМДЕП СУРЕТ САЛУДЫҢ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал.жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ ӘДІС .ТӘСІЛДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу түстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы, перспектива заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Диплом жұмысының орындалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.4. Сәндік қолданбалы өнер сабағында батик өнерін оқыту әдістемесі ... ... ...27
2.5 Сәндiк.қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ..38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 МАТАҒА КӨРКЕМДЕП СУРЕТ САЛУДЫҢ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал.жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ ӘДІС .ТӘСІЛДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу түстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы, перспектива заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Диплом жұмысының орындалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.4. Сәндік қолданбалы өнер сабағында батик өнерін оқыту әдістемесі ... ... ...27
2.5 Сәндiк.қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ..38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
КІРІСПЕ
Сәндік-қолданбалы өнердің әсемдік әлеміндегі алар орны ерекше. Жылдар өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығушылығы, құштарлығы еселеп артып келеді. Сәндік қолданбалы өнер адам өмірімен, оның тұрмысымен тығыз байланысты. Ал ұлттық өнер сонау әріден, тереңнен, көне дәуірлерден бастау алады. Осы сәндік-қолданбалы өнердің бір түрі батик өнері. Бұл өзi ежелден шығыс халқына тән өнер.
Батик әр түрлі елдерде бірсыпыра айырмашылық ерекшеліктерімен сипатталды. Мысалы, Индонезияда Батиктің негізі индиго көк, қызыл қоңыр және піл сүйек түстің барлық реңдері, индонезиялық дәстүрлі ою символикалық мағынаға ие суреттер мен бұйымдарды өздері анықтады және патшалық, корольдық оюларды қайта қайталауға ешкімнің құқықтары болмады.
Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар ағаштың қабығына өрнектерді салып оларды балқытылған балауызбен бояп отырған. Маталар пайда болған соң бұл әдістің негізі балқытылған балауызбен сурет түсіру сол жұмысты сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі қаланды. Батик сөзі Ява тілінен аударғанда ыстық балауызбен сурет салу деген мағынаны білдіреді. Өз уақыты бойынша батик пайда болуы мен дамуы, әртүрлі елдермен саяхатта және суретшіден суретшіге ұрпақтан ұрпаққа көшіп акварель, пастельді, графиканы, витражды, бейнелеу өнерінің көптеген қабілеттерін өзіне сіңіріп алды. Қазақстанда бұл сала әлі жетік дамып үлгермеген.
Батик техникасының нәзіктігімен, және әдемілігімен табиғат көрінісін бейнелеу. Сондықтан дипломдық жұмыстың тақырыбын «Табиғат көрінісі» деп алдық. Қандай да бір шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани өміріне, мәдениет пен тұрмысына қызмет етеді. Декорация деген сөз латын сөзінен алғанда әрлеймін, әшекейлеймін деген сөз. Сәнді өнер адамды қоршаған қажетті заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өміріне күнделікті қызмет атқару үшін қоршаған орта адам өмірінің негізгі бөлігі болып табылады. Сәндік қолданбалы өнер тек қана практикалық мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы өмірге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Сәндік-қолданбалы өнердің әсемдік әлеміндегі алар орны ерекше. Жылдар өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығушылығы, құштарлығы еселеп артып келеді. Сәндік қолданбалы өнер адам өмірімен, оның тұрмысымен тығыз байланысты. Ал ұлттық өнер сонау әріден, тереңнен, көне дәуірлерден бастау алады. Осы сәндік-қолданбалы өнердің бір түрі батик өнері. Бұл өзi ежелден шығыс халқына тән өнер.
Батик әр түрлі елдерде бірсыпыра айырмашылық ерекшеліктерімен сипатталды. Мысалы, Индонезияда Батиктің негізі индиго көк, қызыл қоңыр және піл сүйек түстің барлық реңдері, индонезиялық дәстүрлі ою символикалық мағынаға ие суреттер мен бұйымдарды өздері анықтады және патшалық, корольдық оюларды қайта қайталауға ешкімнің құқықтары болмады.
Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар ағаштың қабығына өрнектерді салып оларды балқытылған балауызбен бояп отырған. Маталар пайда болған соң бұл әдістің негізі балқытылған балауызбен сурет түсіру сол жұмысты сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі қаланды. Батик сөзі Ява тілінен аударғанда ыстық балауызбен сурет салу деген мағынаны білдіреді. Өз уақыты бойынша батик пайда болуы мен дамуы, әртүрлі елдермен саяхатта және суретшіден суретшіге ұрпақтан ұрпаққа көшіп акварель, пастельді, графиканы, витражды, бейнелеу өнерінің көптеген қабілеттерін өзіне сіңіріп алды. Қазақстанда бұл сала әлі жетік дамып үлгермеген.
Батик техникасының нәзіктігімен, және әдемілігімен табиғат көрінісін бейнелеу. Сондықтан дипломдық жұмыстың тақырыбын «Табиғат көрінісі» деп алдық. Қандай да бір шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани өміріне, мәдениет пен тұрмысына қызмет етеді. Декорация деген сөз латын сөзінен алғанда әрлеймін, әшекейлеймін деген сөз. Сәнді өнер адамды қоршаған қажетті заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өміріне күнделікті қызмет атқару үшін қоршаған орта адам өмірінің негізгі бөлігі болып табылады. Сәндік қолданбалы өнер тек қана практикалық мән жағынан да маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы өмірге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Гильман Р.А. «Художественная роспись тканей» Москва. 2005ж.
2 Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту
әдістемесі. «Фалиант» баспасы, Астана -2008ж
3 Қасиманов С. Қазақ ұлттық қолөнері. Алматы. Рауан. 1994ж.
4 Әбдіғапбарова Ү. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы. Өнер. 1994ж.
5 "Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері" Алматы "Өнер" 1990 жыл.
6 Ералина А. "Сәндік өнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі".
Шымкент Әуезов М. атындағы ОҚМУ, 1997, 36-бет.
7 Ералин Қ., Халмуратов Ж. "Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері".
Алматы "М-Талант фирмасы" 1997ж.
8 Шипанов А.С. "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы
"Мектеп" 1989 ж.
9 Шорахов Е. Композиция Москва. "Просвещение" 1986ж.
10 Каменова Е. "Кемпірқосақтың түсі қандай?" Алматы 1981ж.
11 Ильина Г.А., "Педагогика" Мектеп баспасы/ алматы 1977ж.
12 Ералин Қ. "Қазақстан бейнелеу өнері арқылы оқушыларға эстетикалық
тәрбие беру". Алматы 1998ж.
13 "Қазақстан шеберлері" Алматы 1980 ж.
14 Ералин К., Тастемиров К. "Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың
кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру".
15 Тарақты Ақселеу "Көшпелілер тарихы" Алматы "Атамұра Қазақстан"
1995ж.
16 "Бүгінгі Қазақстан" Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы
Өнер 1983 ж.
17 Большая советская энциклопедия, т. 8, стр. 132
18 Бородулина В.А. “Основы художественного ремесла”. Москва,
“Просвещение”, 1978 г.
19 Блинчева И.Б. Смирнова О.К.“Батик. Домашнее крашение”. Москва,
“Легпромбытиздат”, 1990 г.
20 Виноградова Н.А. “Китайская пейзажная живопись”. Москва,
“Изобразительное искусство”, 1972 г.
21 Виноградова Н.А. “Изобразительное искусство в школе”. Москва,
“Просвещение”, 1990 г.
22 Дитмар К.В., Камнева Е.С. “Чтобы стены ожили”. Москва, “Молодая
гвардия”, 1977 г.
23 Зверев М.А. “Совершенная образование в школе”. Москва,
“Просвешение”, 1985 г.
24 Каптерева Т.П., Виноградова Н.А.“Искусство средневекового Востока”.
Москва, “Детская литература”, 1989 г.
1 Гильман Р.А. «Художественная роспись тканей» Москва. 2005ж.
2 Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту
әдістемесі. «Фалиант» баспасы, Астана -2008ж
3 Қасиманов С. Қазақ ұлттық қолөнері. Алматы. Рауан. 1994ж.
4 Әбдіғапбарова Ү. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы. Өнер. 1994ж.
5 "Советтік Қазақстанның бейнелеу өнері" Алматы "Өнер" 1990 жыл.
6 Ералина А. "Сәндік өнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі".
Шымкент Әуезов М. атындағы ОҚМУ, 1997, 36-бет.
7 Ералин Қ., Халмуратов Ж. "Қазақстан бейнелеу өнерінің шеберлері".
Алматы "М-Талант фирмасы" 1997ж.
8 Шипанов А.С. "Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге" Алматы
"Мектеп" 1989 ж.
9 Шорахов Е. Композиция Москва. "Просвещение" 1986ж.
10 Каменова Е. "Кемпірқосақтың түсі қандай?" Алматы 1981ж.
11 Ильина Г.А., "Педагогика" Мектеп баспасы/ алматы 1977ж.
12 Ералин Қ. "Қазақстан бейнелеу өнері арқылы оқушыларға эстетикалық
тәрбие беру". Алматы 1998ж.
13 "Қазақстан шеберлері" Алматы 1980 ж.
14 Ералин К., Тастемиров К. "Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың
кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру".
15 Тарақты Ақселеу "Көшпелілер тарихы" Алматы "Атамұра Қазақстан"
1995ж.
16 "Бүгінгі Қазақстан" Республика суретшілерінің шығармаларында Алматы
Өнер 1983 ж.
17 Большая советская энциклопедия, т. 8, стр. 132
18 Бородулина В.А. “Основы художественного ремесла”. Москва,
“Просвещение”, 1978 г.
19 Блинчева И.Б. Смирнова О.К.“Батик. Домашнее крашение”. Москва,
“Легпромбытиздат”, 1990 г.
20 Виноградова Н.А. “Китайская пейзажная живопись”. Москва,
“Изобразительное искусство”, 1972 г.
21 Виноградова Н.А. “Изобразительное искусство в школе”. Москва,
“Просвещение”, 1990 г.
22 Дитмар К.В., Камнева Е.С. “Чтобы стены ожили”. Москва, “Молодая
гвардия”, 1977 г.
23 Зверев М.А. “Совершенная образование в школе”. Москва,
“Просвешение”, 1985 г.
24 Каптерева Т.П., Виноградова Н.А.“Искусство средневекового Востока”.
Москва, “Детская литература”, 1989 г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Матаға көркемдеп сурет салудың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... .5
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал-
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..5
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ ӘДІС
–ТӘСІЛДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу
түстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .17
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы,
перспектива
заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..19
2.3 Диплом жұмысының орындалу
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 25
2.4. Сәндік қолданбалы өнер сабағында батик өнерін оқыту
әдістемесі ... ... ...27
2.5 Сәндiк-қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
ҚосымшаЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
КІРІСПЕ
Сәндік-қолданбалы өнердің әсемдік әлеміндегі алар орны ерекше. Жылдар
өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығушылығы, құштарлығы
еселеп артып келеді. Сәндік қолданбалы өнер адам өмірімен, оның тұрмысымен
тығыз байланысты. Ал ұлттық өнер сонау әріден, тереңнен, көне дәуірлерден
бастау алады. Осы сәндік-қолданбалы өнердің бір түрі батик өнері. Бұл өзi
ежелден шығыс халқына тән өнер.
Батик әр түрлі елдерде бірсыпыра айырмашылық ерекшеліктерімен
сипатталды. Мысалы, Индонезияда Батиктің негізі индиго көк, қызыл қоңыр
және піл сүйек түстің барлық реңдері, индонезиялық дәстүрлі ою
символикалық мағынаға ие суреттер мен бұйымдарды өздері анықтады және
патшалық, корольдық оюларды қайта қайталауға ешкімнің құқықтары болмады.
Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар ағаштың қабығына
өрнектерді салып оларды балқытылған балауызбен бояп отырған. Маталар пайда
болған соң бұл әдістің негізі балқытылған балауызбен сурет түсіру сол
жұмысты сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін
өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі
түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында
ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі қаланды. Батик сөзі Ява
тілінен аударғанда ыстық балауызбен сурет салу деген мағынаны білдіреді. Өз
уақыты бойынша батик пайда болуы мен дамуы, әртүрлі елдермен саяхатта және
суретшіден суретшіге ұрпақтан ұрпаққа көшіп акварель, пастельді, графиканы,
витражды, бейнелеу өнерінің көптеген қабілеттерін өзіне сіңіріп алды.
Қазақстанда бұл сала әлі жетік дамып үлгермеген.
Батик техникасының нәзіктігімен, және әдемілігімен табиғат көрінісін
бейнелеу. Сондықтан дипломдық жұмыстың тақырыбын Табиғат көрінісі деп
алдық. Қандай да бір шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани
өміріне, мәдениет пен тұрмысына қызмет етеді. Декорация деген сөз латын
сөзінен алғанда әрлеймін, әшекейлеймін деген сөз. Сәнді өнер адамды
қоршаған қажетті заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өміріне
күнделікті қызмет атқару үшін қоршаған орта адам өмірінің негізгі бөлігі
болып табылады. Сәндік қолданбалы өнер тек қана практикалық мән жағынан да
маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы
өмірге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елінің өзіне тән ерекшеліктері мен ұлттық көрінісі, қол
өнерінің даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да
заттары болмасын оның қажеттілігіне байланысты өзіне тән ерекшеліктері мен
сәндік көркем ойлары ерекшеленіп көрінеді. Шаруалықта, үй тұрмысында,
қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегі
ерекшеліктері, ою өрнектерді пайдаланудағы өзіндік ерекшеліктердің барлығы
да осы іспеттес. Тек қана мата түрлерін алатын болсақ, түрлі малдардың жүн,
түбіттерінен жіп иіріп, одан тұрмысқа қажетті неше түрлі мата түрлерін
тоқу, одан орамал көйлек, кестелі орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б.
қажетті заттарды өздері қолдан тоқып қажеттіне жаратқан. Ұлттық дәстүріне
сәйкес етіп қыз келіншектерге арнайы тіккен киімдер, ондағы ою-өрнектердің
ұлттық әрленуі өзінше ерекше дүние.
Диплом жұмысының өзектілігі табиғат көрінісін жазу амалдарын сипаттай
отырып оны тәжірибе жүзінде қолданып, сонымен бірге мектеп қабырғасында
өтілетін бейнелеу өнері сабақтарында батик жүйесімен сурет салуды
тәжірибелік эксперименттерді қолдануға бейімделу. Бұл дипломдық жұмыста
мектептерге қажетті батик өнерімен сурет салу әдістемесі де кеңінен
қамтылған, сонымен қатар әр дәуірдегі педагогтардың әдістемелік
жаңалықтары, батик өнерімен сурет салдыру сабақтарын жүргізу әдістерінің
қолданылуына талдау жасалған.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері тәсілдерін меңгеруге, оларды
оңтайлатуға көмегін тигізу. Пейзаждық кескіндеме мен пленэрлік кескіндеме
арқылы сурет салудағы қиындықтарды шешу мен түрлі кескіндемелік тәсілдерді
үйретуге негіз болу. Пленэрлік кескіндеме проблемаларын шешу мен батик
техникасын меңгеруге тұтқа болу, сонымен бірге нобай жазу тәсілдері мен
нұсқаға қарап сурет салу және эскиз жасау амалдарын меңгеруге үйрету.
Практикалық маңыздылығы кез келген пейзаж кескіндемесін үйренемін
деушілерге, сонымен қатар жоғарғы оқу орындарының бейнелеу өнері бөлімінің
төменгі курс студенттеріне, мектеп оқушыларына теориялық бөлімі мен, мектеп
болса онда келтірілген сабақ үлгісі, дипломдық жұмыстың тәжірибелік жұмысы
біраз пайда әкеледі деп сенемін. Ең алдымен менің бұл жұмысым көрер жанға
эстетикалық ләззат сыйлайды, онан соң шабыт шақырып қолға қылқалам алуға
негіз бола алады. Тіпті болмаса көшірмесін салып, суретші өз үйінің төріне
іліп қойса да қуаныш сыйлап тұрары және кескіндемемен айналысуға үндеп
тұрары белгілі.
Диплом жұмысының құндылығы студенттерге, мектеп мұғалімдеріне және
әуесқой суретшілерге өте пайдалы маңызы бар материал болмақ. Студенттер
коференцияларға баяндамалар мен сабақтарға курстық жұмыстар және рефераттар
орындағанда да ғылыми тұрғыдан көмегі тиері даусыз. Одан қалды әуесқой
суретшілерге және мектеп оқушыларына да пайдасы тиетін маңызды материал
болмақ.
Зерттеу объектісі. Тәжірибелік эксперимент жұмысы № 3 орта мектебі.
1 Матаға көркемдеп сурет салудың тарихы
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал-жабдықтар
Батик өнері өте ертеде дамыған. Индонезияның Ява аралында (біздің I
ғасырда.), Индияда, содан соң Жапонияда, Перуде, Батыстағы және Орталық
Африкада, және кешірек (XVIII ғ) – Европада, Ресейде 1930 жылдарға қарай
алғаш рет дүниеге келді.
Матаны әсемдеу өнері ерте кезден белгілі. Алғашында матаны жасау
барысында ерекше әдіспен тоқылған суреттер пайда болды. Кейінірек суретші
қолмен салатын болды. Ал содан соң белгі түсіретін ағаш тақтайшалар ойлап
табылды.
ХVІІ ғасырда металдан жасалған белгі салғышты қолдана бастады. Келесі
қадам – белгі салуға арналған машинаны ойлап табуы. Гравер шебердің суреті
металл білікке (вал) ойылған. Содан соң оны бояуға шалып, матаның бетінен
жүргізген. Егер де түрлі-түсті өрнек болса, бірнеше білікті қолданған.
Кейде матаны көркемдеу үшін бір уақытта екі әдісті қолданған – жіптерді
тоқу және өрнек. Қытайдың КЭСЕ матасын осыған жатқызуға болады, мұнда
жіптен тоқылған қылқалам арқылы өрнек жасалып толықтырылған.
Ең көне (шамамен екі мың жыл) өрнек қытайлық өрнек болып табылады. Мата
өте жақсы сақталған, онда минералды бояғыштар арқылы күңгірт кескіндер
салынған.
Ыстық батик отаны Индонезия болып саналады. Классикалық ыссы батик –
көп еңбекті қажет ететін өрнек түрі. Тек матаны дайындаудың өзі бірнеше
күнге созылады.
Өрнекті, ХVІІ ғасырда ойлап табылған чантинг (тьянтинг, тьянтин)
құралы арқылы жасаған. Уақыт өте келе батикті қолмен орындау сирек
кездеседі. Жіңішке металл сымнан жасалған қалып (штамп) жұмыс барысын
жылдамдатты.
ХVІІ ғасырдың аяғында үнділік ситцы матасы өзінің әдемілігімен
Еуропаны таң қалдырды. Мұнда қалып арқылы матаға өрнектер түсірілді.
Сонымен қатар ХVІІ ғасырдың аяғында ақ түске түрлі-түсті суреттерді
салу қолданыла бастады. Осы кезде бейнелер барынша күрделеніп, контурлы
суреттер салынды, өрнектер салуға өсімдік майынан алынған желімделгіш масса
қолданылды.
Үндістанда және Индонезияда өрнек киімді әсемдеу үшін қолданылды.
Жапония мен Қытайда өрнекті дәстүрлі интерьерді әсемдеу үшін қолданды.
Шеберлер көбінесе бір түсті қолдана отырып табиғаттың тамаша әдемілігін
көрсете білген. Ондағы ассиметриялық композиция қайталанбас үйлесімділікті
тудырады.
Мата батик жазу үшiн алдын-ала арнайы бiр-бiрiне мекем етiп бекiтiлген
ағаштан жасалған рамкаларға керiледi, немесе жеке бекiтiлген таяқшалардан
жасалған рамкаға тартылады. Керектi мөлшерде рамкаға мата тимей тұру үшiн
ағаштың шетiнен 5 – 6 мм қашықтықта ара қашықтығы кемiнде 2 см, ағаштың бет
жағынан 12 – 13 мм өтiп тұратындай етiп шегелер қағу керек, шегенiң ұштары
өткiр болуды қажет, немесе екiншi вариант: матаны керiп ұстап тұруға
арналған iлгiштер орындалуы тиiс. Шегелер тот баспау үшiн үшкiр жақтарын
спирттi сумен сүрткен дұрыс болады.
Батик немесе роспись жазылатын мата өте таза болуы қажет, сол үшiн
матаны алдын-ала жуу қажет. Рамкаға матаны керер алдында аздап сулау керек.
Алдымен жазу техникасын толық меңгергенше мықты бекiтiлiп жасалынған
рамкада орындаған дұрыс. Мұндай рамкаларда матаны керу оңайлау болады және
техникалық қауiпсiздiк жағынан алғанда матаны керу өте жеңiл. Матаның
тартылуы рамка бетiнде бiрдей қалыпта болуы қажет.
Матаның iшкi талшықтарының қисайып кетпеуiн қадағалауымыз тиіс, мұндай
жағдайда суреттiң қисайып тура шықпауы мүмкiн. Олай болмау үшiн матаны
кергенде ортасынан бастап қарама-қарсы керу керек те содан кейiн бұрыштары
керiлуi тиiс.
Арнайы сұйық суық батик жазу үшiн де қолданылады, ол резина желiмiнен,
парафиннен және бензиннен құралады, сол себептi жұмыс орындаған уақытта
техника қауiпсiздiгiн сақтаған жөн болады.
Суық батикте қолданылатын резевртi қоспаның құрамы:
80г. парафин,
300 – 400 г. резина желiмi,
300 – 400 г. таза бензиннен тұрады.
Бұл қоспа былай даярланады: фарфорлы стаканға немесе эмальды ыдысқа
парафин майдалап салынады, оның үстiне сұйықтығына байланысты 300 – 400 г.
резина желiмi құйылады. Одан кейiн бензин қосылады. Дайын қоспаны 100
градустық ыстық суға салып, парафин толық ерiгенше, арнайы сұйық пайда
болғанша ұстаймыз. Оны суытып болған соң, бетi толық жабылатын ыдысқа құйып
алады. Жұмысты орындау барысында қажеттi сұйықтықты сақтау үшiн жұмысты
бастамай тұрып бір тәулік бұрын бензин қосу керек [2, 12б].
Батиктi еркiн жазу техникасы ыстық және суық жазу техникасынан көптеген
айырмашылықтары бар, ол акварель жазғанға ұқсастау болып келедi. Тек
қағазға емес рамкаға тартылған матаға жазылады. Даярлаған бояумен мақта
тампонымен немесе майда губкамен жарық реңдерiнен бастап қараңғы жағына
қарай жазылады. Ең соныңда реңi қанық түспен барлығын толық жағу керек.
Егер жұмыс барысында мата тез кеуiп жатса, онда оны бiрнеше рет сулау
қажет, бояу бұл әдiстен ағып кетпейдi. Жұмыстың бетін сулау жекелеген
орындарда емес толық қамтылып сулануы керек, олай болмаған жағдайда жұмыс
ала-құла болып қалуы мүмкiн. Батик жазудың бұл еркiн түрi басқа жазу
техникалармен өте жақсы байланысып, толықтырылып отырады.
Батик жазу кезiндегi шығармашылықтың негiзi – гаммалық үйлесiмдiлiгi
болып табылады. Сол үшiн алдымен бояулардың түрлерiнiң барлығын, керек
болса бiр-бiрiмен араластыру арқылы даярлап алу керек. Бояуды тек палитрада
араластыру керек, көп бояудың араластыру он күңгiрт тартуына соқтырады,
әсiресе анилиндi бояулар түйiршiктенiп кетуi де мүмкiн. Жұмысты бастар
алдында сол маталардың қалдықтарына жазып көру керек. Батик жазатын матаның
өзi сияқты мата болуы қажет. Тексерiп көрген жұмыстың нәтежесi бояу
кепкеннен кейiн көрiнедi. Өйткенi матаға жазылған бояулар кепкеннен кейiн
өте қатты ағарады. Ал анилиндi бояулардың қақпағы тығыз және жақсы
жабылатын шыны ыдыстарда сақтаған жөн. Бояу түрлерiн пайдаланғанда мақта
бояйтын бояулар түрлерiн пайдалану керек. Бояулардың әр түрi былай
даярланады: 15 г. анилиндi ұнтаққа 900 г. ыстық су құямыз, содан соң ұнтақ
толық ерiгенге дейiн қайнату керек, содан соң барып оны сүзiп қоямыз.
Даярланған қоспа суығаннан кейiн 100 г. спирт және жарты грамм сода
қосамыз.
Анилиндi бояулар мата бетiнде өте тез жайылғыш болады, мұндай жағдайда
күтпеген түрлi реңдердi алуға болады. Рең жағынан, түс жағынан күтпеген
гаммалар пайда болады. Бұл жағдайда бояуларға басқа ешнәрсе қоспаса да
болады. Егер сурет бiр-бiрiне ағып кетпеуi үшiн бояуға қоюлатқыш қосқан
жөн, қоюлатқыш-трагант деп аталады, немесе трагантты желiм қосу керек. Оны
былай iстейдi: бiр стакан суға трагант араластырып 10 – 15 жапырақ желiм
қосып, оны сұйық анилиндi бояуға қосу керек, 31 қоюлатқышты, 32
бояуға. Бояудың ағып кетпеуiне қарсы бұдан басқа тағы бiр әдiс-ол матаның
бетiн сұйықпен жабу грунтовка.
Бiр литр ыстық суға 2 – 3 грамм желатин ерiту керек, ол ерiп болған соң
матаны сол сұйыққа малып алып, кептiргеннен кейiн рамаға тартып, бұдан
кейiн суреттi түсiрiп жұмысты жаза беруге болады. Батик немесе роспись
жазғанда тушты пайдалануға да болады. Жұмыс сол кезде жақсы шығуы мүмкiн,
бiрақ анилиндi бояудай бола алмайды. Өйткенi анилиндi бояулар өте жеңiл де,
жұмсақ реңдер бере алады. Ал тушьпен жасалынған жұмыстардың реңi солғындау
болып келедi. Тағы бiр кеңес: үй-тұрмыс жағдайында жiбек сияқты
материалдарға жазуға болмайды, оларға бояулардың арнайы түрлерi
қолданылатын болғандықтан, техникалық қауiп қатерлер тууы мүмкiн.
Жұмысты бiткеннен кейiн арнайы сұйықтарды сурет бетiнен алып тастау
керек. Ол былай атқарылады: жасалынған жұмысты рамадан алып, бiрнеше
қабатты газет арқылы шығарманы ыстық үтiкпен үтiктеу керек, содан кейiн
жұмысты бензинге жусаңыз, ол матадағы сұйық қалдықтарынан тазартады. Даяр
жұмысты кептiредi де, қажетiнше әшекейлейдi.
Ыстық батиктiң резервтi қоспасының құрамы:
Құрамы №1
Парафин 660 гр.
Вазелин 340 гр.
Құрамы №2
Парафин 500гр.
Техникалық вазелин 250 гр.
Ара желiмi 250 гр.
Құрамы №3
Петролатум 210 гр.
Парафин 790 гр.
Суық батик.
Суық батикте матаға жазу тәсiлi ондағы суреттердiң өзiндiк ерекшелiгiн
бiлдiретiн контурлы сызықтар жүргiзiледi. Арнайы дайындалған резерв
қоспасының құрамы шүмегi иiңкi шыны ыдысы арқылы матадағы сурет контурына
жүргiзiледi. Шыны ыдыс артық мөлшердегi сұйықтықты жинайтын шар тәрiздi
жуандатылған пiшiндi құрал. Суреттегi контурлы сызықтардың жуандығы шыны
ыдыстың иiңкi шүмегiнiң сұйықтық жағылатын тесiгiнiң көлемiне байланысты.
Шыны ыдыстың ұшының иiлуi өрнектi сызықтарының сапалы жазылуына маңызды
әсер етеді. Түтiкшенiң үшкiр жағы 1350 иiлуi қажет. Осы шарт сақталмаған
жағдайда резерв құрамының матаға жағылу тепе-теңдiгi бұзылып, көп мөлшерде
жазылып, суреттегi өрнектердi бүлдiрiп алуымыз мүмкiн.
Сызықтың жүргiзiлу бастамасында және жай қозғалыстағы жүргiзiлген
контурлы сызықтарда тамшы құралады. Сондықтан жұмысты бастар алдында
түтiкшенi бiрқалыпты қозғалыста жүргiзiп отыру қажет. Контурлы сызықтарды
жүргiзiп болғаннан кейiн түтiкшенiң иiңкi ұшын матадан ала жоғарыға бұрып
бағыттайды. Резерв құрамы мата бетiне тамып кетпеуi үшiн түтiкшенiң соңын
сәл көтерiңкi жағдайда бiркелкi ұстап отыру керек. Өрнектi сызықтарды
жүргiзгеннен кейiн суреттi кептiру қажет. Боялмаған суреттi шамамен 24
сағат қою мiндеттi, мұндай жағдайда резерв құрамы майланып, матаға толық
сiңiп, жағылған бояу суреттiң басқа бөлiктерiне сызықтар арқылы өтiп
кетпеуi тиiс [3,5б].
Суретке бояуды тампонмен, қылқаламмен немесе түтiкше арқылы жағады.
Матаға бояуды жаққан кезде сурет бетiнде сызықтар немесе түрлi дақтар пайда
болуы мүмкiн, сондықтан бояудың суретке бiркелкi жағылуына көп көңiл
аударуымыз керек.
Шыны түтiкшенi басқа құрал-жабдықтардан бөлек арнайы ағаш қорапта
сақтайды.
Жұмысты аяқтағаннан кейiн түтiкшенi бензинмен тазалап, жуып, сымға
жiңiшке етiп оралған мақтамен тазалайды.
Ыстық батик.
Ыстық батик мынадай негiзгi жұмыс тәсiлдерiмен ерекшелiнедi:
1. Жай батик.
2. Күделi батик.
3. Дақтар арқылы (нүктелеп) матаға жазу.
Жай батик. Шаблондағы суреттi матаға штамп, сүйек, пышақ арқылы резерв
қоспасын жағады. Бұдан контурлы сурет немесе геометриялық өрнектер шығады.
Пышақ алдын-ала жұқа матамен тартылып керiледi. Жұмыс барысында бiрнеше
минут қыздырылған резерв қоспасына батырылады. Жұмыс орындауда оны қыздырып
тұру керек. Себебi резерв қоспасы пышаққа түгелдей сiңiп, мата бетiне
бiркелкi жағылмауы мүмкiн. Матаға жағылған резерв құрамын суығаннан кейiн
паралонды губкамен жағып шығады. Резерв құрамының жағылған жерлерiнде мата
фонында ашық түстi өрнектер құралады. Резерв жағылған өрнектiң әрбiр
бөлiгiн бiрнеше түстермен бояуға болады. Бояу барысында матаға бояуды
түгелдей бiркелкi жағылып, кейiннен кепкен фонға резерв құрамы жағылады
[4,6б].
Күрделi батик. Қатты керiлген матаға резерв құрамы жағылып, бiркелкi
боялып кептiрiледi. Түстер ашық түстен қанық түстерге өте бастайды. Бояуды
жағар алдында резерв құрамының сапасын тексерiп шаблондағы өрнектердiң
дұрыс түсiрiлуiн қадағалап отыру керек.
Дақтармен жазу. Бұл әдiс өте қызық әрi күрделi болып келедi. Резерв
қыздырылған күйiнде эскизге байланысты дақ тәрiздi нүктелеп тамызып жағады.
Нүктелi өрнектердi толық орналастырылғаннан кейiн матаның фонын қанық
түстермен бояп шығады. Мұнда бояудың жағылуын, матаның кебуiн қадағалап
отырады. Жұмысты аяқтағаннан кейiн матаны рамадан алып көлденең кередi.
Кейде резервтiң толық кетуi үшiн матаны умаждап, қатты сiлкiп қағады. Бұдан
кейiн үстелге 3 − 4 газет төсеп, үстiне бүтiндей ақ қағаз қойып қатты
қыздырылған үтiкпен жүргiзедi. Үтiктiң қызуынан резерв құрамы ерiп қағаз
бетiне өтедi. Қағазды ауыстырып отырады, ал матадағы қалып қойған дақтарды
бензинмен кетiредi. Жоғарыда көрсетiлген тәсiлдер ыстық резерв құрамымен
салынған батик болып табылады. Ол өзiндiк ерекшелiгiмен айрықша көз
тартады.
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен түрлері
Қазіргі заманғы қолмен өрнек жазу бұрынғы әдістерді негізге ала отырып,
жаңа технологиямен толықтырылған. Батик техникасы негiзi өз бойынан су
өткiзбейтiн бояу құрамынан тұрады, сонымен бiрге оның белгiлi жерлерi
жазылып, жазылмай қалған жерлерi өрнектерге айналатын өнер ара желiмi
немесе ара желiмi араласқан ерекше қоспа, парафин және вазелин.
Бұл техниканы матаға түсiрiлетiн әшекейдiң түрлерiне қарай бiрнеше
топтарға бөлуге болады:
Ыстық батик, суық, батик және аралас батик деп екеуiн де қоса
пайдаланғанда айтамыз, және де тағы басқа түрлерi: еркiн жазу, т.б.
Ыстық батикте ара шалшығының орнына парафинді және стеаринді пайдалана
бастады. Өрнек жазу кезінде бояулардың ажырап кеткен жерлері кемшілік болып
келсе, уақыт өткен сайын өзінше әсер беріп, жаңа мәнге ие болады. Қазіргі
кезде ол осы техниканың нышанына айналды. Сонымен қатар түрлі
материалдардың пайда болуына байланысты өрнек жасаудың жаңа техникасы
салқын батик дами бастады.
Суық батик. Батырма немесе инелер арқылы мата тергішке керіледі де,
сурет контуры қарындаш арқылы түсіріледі. Қажетті бояуды шыны немесе фарфор
ыдысқа құяды. Содан соң түтікшеге сорғызып, қарындаш ізімен контур сызықты
түсіреді. Міндетті түрде контур сызық тұйық болуы шарт, әйтпесе бояу матаға
жайылып, дақтар қалдыруы мүмкін. Бояу түсірілгеннен кейін, 40 − 50 минут
кептіреді.
Дайын бояуларды араластыру үшін ас содасының ерітіндісін дайындау
керек. Жасыл, қызыл, көк және жасыл түсті араластыруға қайнаған жылы суға
бір шай қасық ас содасын салып араластырады, қара түс үшін жарты шай қасық
ас содасы қажет. Жұмыс алдында ас содасы ерітіндісі мен бояулар 1:1
пропорцияда араластырылады. Бірақ та бұл езілген дайын ерітінділерді екі
тәуліктен артық сақтауға болмайды.
Араластырылған бояулар матаға қылқалам арқылы жағылады. Ереже бойынша
алдымен ақшыл бөліктері содан соң күңгірт элементтері боялады. Ерітінді
матаға еркін жайылады, дегенмен де үлкен бөліктері бояғанда мақтамен дымқыл
жерлерін сүрту керек.
Жұмысты кепкеннен кейін бумен өңдеген жөн. Ол үшін матаның боялған
жерлерін бір-біріне тимейтіндей етіп қағазға немесе матаға орайды. Бумен
өңдеуді үлкен кастрөлде немесе шелекте жасауға болады. 5 см дейінгі
деңгейде су құйылған ыдыстың ішіне оралған мата тимейтіндей етіп жіп
керіп, соның үстіне орналастырады. Егер де жұмыс өте үлкен емес болса,
қақпағы жабылған ыдысты 30 минут қайнатады. Ал жұмыс үлкен көлемде бірнеше
рет оралған болса, 60 − 90 минут қайнатады. Келесі кезекте матаны алдымен
салқын сумен, содан соң ыстық сумен шаяды да, сабынмен жуады. Табиғи
жібекті жуғаннан кейін бөлме температурасында сірке суының ерітіндісінде
өңдейді (1 литр су – 2 ас қасық 9% сірке суы).
Ал мақтадан немесе зығырдан жасалған матаны қолмен жуғанннан кейін екі
рет 5 минуттан кір жуғыш ұнтағының ерітіндісінде қайнатады. Бұйымды дымқыл
күйінде алдымен теріс жағынан, содан соң оң жағынан үтіктеу керек.
Ыстық батик жазған кезде бiрнеше әдiстер қолданылады: жай батик ол
мата бетiне бiр жазғанда, күрделi батик ол мата бетiне бiрнеше рет
қайталап жазу және бөлшектеп жұмыс iстеу болып табылады. [5, 3б]
Жай батиктi жазарда бiрiншi шығармадағы боялмайтын жерлерiн арнайы
даярлаған сұйықпен бояп алады. Фонын жасап алғаннан кейiн ол орында бiр
түстi өрнек жалпы фонда салынады.
Парафиннен жасалған арнайы сұйыққа, араларын ажыратып тұруға және
жұмсақтық беру үшiн техникалық вазелин және ара желiмi араластырылады.
Қосылған компоненттердiң құрамы таңдалған матаның құрамына байланысты
болады. Парафин − 300г., техникалық вазелин − 150г., ара желiмi − 150г.
Сұйықтың даярлану қатары мына төмендегiдей: керектi барлық заттарды кiшiлеу
темiр банкесiне салып, iшiнде суы бар тостаққа орналастырамыз, сөйтiп оны
спиралi көрiнбейтiн электр плиткасына қоямыз.
Бұл жерде айта кететiн ескерту қоспа азық отқа тез тұтанып кетуi
мүмкiн, сол себептен қауiпсiздiктi сақтаған дұрыс. Ерiген ерiтiндiнi мата
бетіне жай қылқаламмен де жағуға болады.
Күрделi батик жасаған кезде өз қатарымен түстерi жарықтан қаранғысына
қарай кезегiмен орындалуы тиiс. Даярлаған сұйықпен жұмыстың ақ болып
қалатын жерлерiн бояп тастаған дұрыс. Одан кейiн барлық қалған жерлерiн ең
жарық деген түспен жағу керек.
Мысалы: сары түспен. Бояу кепкеннен кейiн сары болып қалатын жерлердi
арнайы жасалған сұйықпен бөлектеп бояу керек, ал келесi бөлiгi сарыдан
қараңғылау түспен боялады, мысалы қызыл түс. Одан ары қарай одан да күңгiрт
түстердi жағу керек – қоңыр және қара. Мүмкiндiгiнше бiрiнiң үстiне бiрiн
көп жақпауға тырысу керек, көп қабаттан қалың жиектер пайда болып сынып
кету қаупi пайда болады. Арнайы даярланған сұйық тек кебу матаға жағылуы
тиiс.
Суық күйдегi батик жазу кейiнiректе пайда болды. Барлық техникалық және
жазу әдiстерi мен жұмыстың орындалу суық күйде жазылады, бұл орындау тәсiлi
кезiнде түсiрiлген суреттiң сызықтары әр уақытта көрiнiп тұрады. Ақ фонда
әр уақытта суреттiң көрiнуi айқын болатыны анық, сол себептен арнайы
даярланған сұйықты бояуға реңiне қарай жалпы келiстiре қосылады, қоңыр,
қара, солғын. Алдыңғы түстерi майлы бояумен алдын-ала майы жоқ қағазға
түсiрiледi.
Шығарманың рамаға тартылған матаның терiс жағына қойып суреттi қаламды
пайдаланып контурын жүргiзiп мата бетiне шығарманың суретi көшiрiледi.
Осыдан кейiн шыны түтiктердiң көмегi арқылы парафин қосылған сұйықпен
суреттiң контуры қайта жүргiзiледi. Шыны түтiктiң орнына рейсфедер
пайдалануға да болады, рейсфедердiң iшiне мақтаны тығыз етiп қысып арнайы
сұйықты толтыра рейсфедер винтi арқылы қалындығын керегiнше келтiре отырып
сызуға болады. Бұл жұмысқа арнайы шыны түтiкшелер болады, олардың арнайы
бояуды артығымен ұстап тұратын ортасында қабақшасы болады. Бұл жұмысты
орындап болған соң шыны түтiктерiн немесе рейсфедердi бензинмен жуу қажет.
Мұндай арнайы шыны түтiкшелердi жұмыстағы көлемi үлкен емес жазықтықтарды
толтыру үшiн қылқаламның орнына пайдалануға да болады.
Ыстық батик. Ыстық батиктің салқын батиктен айырмашылығы парафин,
стеарин немесе олардың қоспасын қолдануында. Ыстық қойма ақ түсті болатын
жерлерге қылқалам арқылы жағылады. Содан соң барлық жазықтық бояу
ерітіндісімен боялады.
Мата кепкеннен кейін қоспамен ақшыл болатын жерлері жабылады да,
қалғаны күңгірт тонға боялады. Кептіргеннен кейін қоспаны үтіктеу арқылы
ажыратады, оны бірнеше қабат газет арқылы оң және теріс жақтарынан
үтіктейді.
Еркін өрнек. Бұл өрнек түрі қоспаның болмауымен және бояудың матаға
еркін жайылуымен ерекшеленеді. Еркін өрнекпен жұмыс істеудің алдында матаны
ерітіндімен түгел жауып шығады. Оған КМЦ түсқағаз желімін пайдалануға
болады. Содан кейін бояу ерітінділерімен қағаз бетін акварелмен жұмыс
істеген сияқты бояйды.
Түйінді батик техникасы. Түйінді батик техникасы Үндіқытайдағы ең
ежелгі болып есептеледі. Технологиясы қарапайым: дәл басқа батиктегі сияқты
дәл солай жасалды. Балауызбен жүріліп өтеді бояудың бір біріне тиюінен
сақтайды, бірақ – құрамда, әл әртүрлі ширақтар, арқандар болады. Матаны
тығыз орап алып, жіппен байлайды, бояуға салынады немесе бояуды қылқаламмен
жүріп өтеді. Одан соң матадан жіпті алып тастағаннан кейін жіп тұрған жер
боялмай қалады. Матада пайда болған сурет матаны орауына жіпті байлауына
байланысты болады. Түйіншектер тоқылып немесе қолмен істелетін қаттап
салулар немесе инемен бізбен жасалады.
1 кезең: Түйінді батикке мақта маталармен және жібек маталарды және сол
маталарға сай келетін бояу түрлерін пайдаланады. Мата жалпы ережеге сай
дайындалады. Матаны ширатып ораудың алдында матаға түрлі түсті жолақтар
немесе шашырандылар немесе дақтар жүргізіледі.
2 кезең : жазу нәтижесі матадағы сурет матаны ширатып оруына тәуелді.
Матанын ширатылуына байланысты матада әртүрлі шеңберлер, шеңбер шекарасын,
әртүрлі жолақтар алуға болады. Дәл осындай ширатудан кейін матаны бояудан
кейін және төңкеру керек сонда белгілі бір стильде салынған гүл немесе
жапырақша және т.б. алуға болады.
3 кезең. Бояу. Мата белгілі бир мөлшерде алынған бояуға салынады. Егер
мата құрғақ болса матаның бояумен шектелген жери ашығырақ болады. Егер
түстің жаймен бір кезеңнен екінші кезеңге өткенін алу үшін матаны ширату
алдында суға ылғалдандырып, немесе сулап, сығып алу керек.
Егер матаны бояуға батырып алмай, оның бетіне қылқаламмен ширатылған
матаның бетіне жүріп өтсек, онда көп шығын болмайды бірақ ақ дақтар көп
болады. Және де краска матаның түйіндеріне терең бояу кірмейді.
Қайнап тұрған тұзды суда матаны 10 − 15 минут ұстаймыз, және сол ыдыстың
ішіне бояғыш заттың 1 бөлімі қосылады. Негізі 1 сағат баяу отта тұрып
қайнаған матаға бояу жаксы сіңеді.
4 кезең. Соңғы өңдеу. Матаны ағын суда жуып алғаннан кейін (алдымен
түйіндерімен одан соң түйінсіз) және жұмыс кептірудің кезінде операцияны
қалауынша қайталауға болады, басқа түс бояғыш затымен қайта кәрі
түйіншектерді алыстата және жаңа байлау жүргізіп( бірақ кепілдеменің, қалай
және әдеттегі батиктегідей: үш түрлі-түсті артық түс алмау керек, және де
әрқашан жарықтың қараңғыға жүруі). Немесе, егер сіз әртүрлі түстердің
облыстары алуды қаласаңыз, сол бояу уақытында жанында артық матаны
шыбыққа орап, және қажетті облыстары лайықтыларды бояғыш заттарда бөлейміз.
Матаны Түйінді батиктің әртүрлі аттары көп таралған: лахерия,
тритик, жұқа тақтайшалар, бандхани және т.б.
Лахерия – Матаны ширатып орап байлаумен бояу жағатын әдеттегі тәсілі.
Матаны қысып орап, жіппен жақсылап байлап, сол сияқты бояймыз. Өте жиі
толқынды күшті әсер пайда болады, толқындар сияқты аралықтар арқылы сурет
қайталанып отырады.
АҚШ-та − тайдай (tie-dye) осы түйінді техникасының атауы 50 жылдардың
соңында бүкіл батысқа жария болды [6, 36б].
Индонезияда тритик техникасы қолданылады. (тритик, тігін техникасы).
Мата бірнеше жерден тігіліп соның нәтижесінде ерекше өрнек пайда болады.
Осы техниканың арқасында көбірек жіңішке және алдын ала болжалатын ою
өрнектерді құруға болады. Маталарға нобайдың суретін салыңыздар және − оның
нұсқаларымен тігіспен алға инені, ұсақ жалғыз аяқ жолдармен жүріп
өтіңіздер. Жіпті қысып буыңыздар бояп болғаннан кейін ұсақ садақшалардан
тігіске перпендикуляр өрнек құрылып шығады.
Ең танымал батиктің түрлері – мына ыстық және суық батик. Батиктің
негізі әртүрлі техникада қаланған, резервтің матаға түсірілуі және осы
резервтің жүргізілуі суық батик пен ыстық батиктің арасын ашып тұрады.
Жұмысты бастамас бұрын қажетті құралдарды реттеп алайық:
Неден бастау керек?
1. Матаны әзірлеу.
2. Нобай әзірлеу.
3. Жұмыс орнын ұйымдастыру.
4. Раманы әзірлеп, және матаны оған керу.
5. Суретті дайындау.
Матаны өңдеу. Жұмысқа таңдап алынған матаны жазу алдында жақсылап
ыстық сабын суда жуу керек. Содан соң ыстық суда, суық суда жақсылап шаю
керек. Себебі матаны өндірген кезде аппретті өзіне сіңдіріп алады. Өндірісі
жанында аппретпен сіңдіріп, соның арқасында мата талшықтарына бояудың
жайылмауына енуіне кедергі жасайды. Матаны шайып жатқанда 1 ас қасық соданы
1 литр суға салып шаямыз. Оған қоса кейбір мата түрлері жуғаннан кейін
бояуды жаксы қабылдайды. (мысалы, табиғи жібек).
Кейбір оқиғаларда, бояу матаға жақсырақ сіңу үшін, несеп ерітіндісінде
оны сулап алады.
Матаны жуғаннан кейін үтіктеп алып, осыдан кейін кесуді бастауға
болады.
Нобайды дайындау.
Келешек жұмысқа қызықты, үйлесімді нобайды қалаған жерде алуға болады.
Жұмыс орны жарық мол түсетін және пәтерде желдетілушісі бар бөлмені
таңдаңыздар, жұмыс үстелін дайындаңыз. Қалыңырақ үстелді қорғауға арналған
ДВП немесе картонды бетіне қойыңыз. Қарандашпен ойды қағаз бетіне түсіреміз
Матаны керу.
Раманың размері жазылатын жұмыстың размерімен бірдей болу керек. Ал
подрамникті эскизге қарап тарсырыс беруге болады. Дайын болған подрамникті
скочпен немесе қорғау лагымен жағып орап шығамыз. Кейде подрамникті
матамен немесе бинтпен орап, содан соң, матаны подрамникке тігін
түйреуіштерімен тігіп қояды. Мата подрамникке арнайы қармақтар мен немесе
кәдімгі бүркеншектегі шегелермен керіледі. Және де жиһазға арналған арнайы
шегелер немесе түйреуіштермен керуге де болады. Егер сіз дайын суретті
салғыңыз келсе, онда түйреуішті пайдаланғаныңыз дұрыс болады, себебі
шегелер матада өзіңізге зияны тиетін іздер қалдыруы мүмкін.
Мата рамаға біркелкі тегіс және қатты керілген керуі тиіс. Негізгі
жіптері өзара бір-бірімен перпендикуляр. Алдымен матаның шеттері бекітілуі
тиіс. (қатарынан сағат тілгі бойынша, немесе айқасқан − көлденең), ал
содан соң ортасында әрбір бұрышынан рамалар жіберіледі. Матаны қанша керген
сайын соша жұмыстың жақсы шығуына кепілдік береді. Матаның дұрыс не бұрыс
керілгенін матаны саусақ сүйегімен қағып білеміз. Егер саусақ сүйегімен
соққанда матадан барабанның даусы сияқты дыбыс шығуы керек. Және де тағы
бір тәсілі бар, ол матаға туйреуішті тастағанда түйреуіш матадан ыршып
кетуі керек.
Сонымен қатар қисаюлар болмауы тиіс. Мата керіліп қойылған болса оған
да өзгерістер енгізудің қажеті жоқ. Матаның шеттерін скотчпен жапсырып
тастауға болады. Ол жұмыстың таза шығуына көп септігін тигізеді.
Бастапқы жылдам тәжірибелік жұмыстар үшін суреттердің мұқият түсіруінін
талап етпейтіндер, матаны керуді қажет етпейтін жұмыстарға картонда көп
септігін тигізеді. Картонға матаны қойып жан-жағынан түйреуішпен қадап
жұмыс істей беруге болады. Егер матаның сапасы керуге келмесе немесе мата
қалың болса, онда оны жай үстелдің үстіне жайып жіберіп, жұмысты бастай
беруге болады. Матаны ылғал кезінде де құрғақ кезінде де керуге болды.
Ылғал матаны негізінде еркін жазу батигіне қолданады ал, суық және ыстық
батик үшін құрғақ матаны пайдаланған дұрыс. Егер мата ылғал кезінде
керілсе, ол кепкеннен кейін одан сайын тартыла түседі.
Сурет нұсқаларын тасымалдау.
Суретті матаға түсірудің бірнеше тәсілі бар:
1. Дайын болған нобайды тегіс бетке қойып, матамен төңкерілген кергіш
үстіңгі жағынан қойылады, жұмсақ карандашпен жұмыстың ішкі жағынан бастыра
отырып сурет салынады, мата құрылымына зақым келтірмеу үшін жуғанда
кететін қарындаш пен немесе бормен немесе арнайы қарандашпен ақырын ған
қатты баспай көшіріледі. Егер карандашпен матаның бетіне суретті салатын
болсақ, онда контурды жүргенде карындаш жүріп өткен сызықтың жанынан жүріп
өтеміз содан соң жанағы сызылған қарындашты өшіірп алып тастаймыз. Есте
сақтаған жөн: Мата қағаз емес оны өшіріп басынан салатындай.
2. Егер мата тығыз болса, онда қарапайым тәсілмен көшіруге болады. Екі
орындықты бір-бірінен алшақтау қойып, бетіне әйнекті қоямыз. Астынан
лампаны жағып, әйнек шынының бетіне нобаймызды оның үстіне матаны қойып
ақырын ғана суретті түсіріп аламыз. Және тағы сол сияқты егер нобайымыз
матаның көлеміндей болса, онда бірден контур жүріп өтуге де болады.
3. Припорох. Нобайды − поролонға пенопластқа қойылады. Сурет
сызықтары бойынша тесіктер жарып өтеді. Сондай жуан инемен немесе жіңішке
кішкентай шегемен тесіліп пенопласт немесе поролон матаның бетіне
қойылады. Содан соң осы пенопласт немесе поролонның бетінен ұнтақталған бор
немесе нәл шашылады. Жаңағы тесіктерден матаға із қалдырылады.
Түсті бекітудегі негізгі тәсілдер:
Түс жанып кетпесі үшін, және бұйымдарды жууға болатындай, бояуды
әрқашанда нықтап бекіту қажет. Бояу әдеттегісінше нұсқау бойынша
бекітіледі.
Бекіту.
Үтікпен бекіту. Бояуды бекітудегі ең қарапайым тәсілдің бірі. Бұл
тәсілді жаңадан жұмыс жасап жатқан адамдарға қолайлы ыңғайлы және ол
уақытты үнемдейді.
Қарапайым электрлік үтікпен үтіктеледі, ішкі жағынан булау ағымда 5 −
10 минут үтіктейміз. Содан соң 30 − 40 градустағы суда қолымен сабын суда
қосымша ағартатындарсыз жуамыз.
Қорытынды кезең.
Бояу бекітуінен кейін қылқаламмен жөндеу жұмыстарын жүргіземіз
(мысалы, егер жарық учаскелердің контурын бәсеңдету үшін кейбір
дақтарды алып тастау үшін, т.с.с). Осы оқиғада матаны жұмысшы рамаға тағы
да кереді. Егер ол балауызбен жүріп өткен болатын болса, онда сулауға қазір
қарсы тұрады, сондықтан матаны сулап аламыз,
Нақ осы кезеңде контур бояуларын, қажетті сызықтарды жүргізіп аламыз.
Кепкен дайын жұмысты сіркесу қосылған суда артық бояуларды жою үшін шайып
аламыз. Егер матада порафиннен қалған дақтар болса, оны бензинде одан соң,
кір жууға арналған қоспалармен жуып таза суда шайып, кептіруге қоямыз.
Жұмыс кепкеннен кейін үтікпен жақсылап үтіктейміз. Міне жұмыс толығымен
дайын.
Қосымша материалдар мен құралдар.
1. Бояуларды араластыруға арналған ыдыс. Батикпен жұмыс жасау үшін
акварель краскасына арналған палитра немесе табақшалар болады.
2. Қылқаламды жууға арналған ыдыс. Стакандар немесе банкілерді қолдануға
болады.
3. Қолданған краскаларды сақтау үшін аузы жабылатын ыдыстар қажет.
4. Бояуларды сумен еріту үшін үнемі қайнаған су немесе тазартылған су
дайын тұру керек. Егер бояу спирттен жасалған болса, сол сияқты
спиртпен ерітеміз немесе арнайы еріткішті қолданамыз.
5. Бояудың артықтарын алып тастау үшін мата қалдықтары, мақта таяқшалары
қажет.
6. Жұмыстың тез кебуіне қол жеткізу үшін фен қажет.
Ыстық батик техникасына қажетті:
1. Балауызды еріту үшін металл ыдыс суымен.
2. Жіңішке сызықтарды түсіруге арналған − арнайы аспап чантинг қажет.
Оның көмегімен жіңішке сызықтарды жүргізу өте жеңіл.
Кейде сызықтарды түсіру үшін мақталы шыбықтармен қылқаламдар
пайдаланылады [7,8б].
Суық батик техникасына қажетті:
1. Резервті сақтауға арналған – арнайы пластмассалық кішкене бөтелке,
және саптаулар.
2. Арнайы жіңішке сызықтарды жүргізу үшін шыны құбырлар қажет.
Құбырлардың әр түрлі каналдары бар сызықтың енін өзгертуге мүмкіндік
береді. Құбырдың аузында жұқа қабырғалары болуы тиіс. Дәл осылай
жуандықты алып келінетін нұсқаны тесік диаметріне емес ол кішкене
құбыр диаметріне тәуелді болады. Бірақ тесік диаметрінің де маңызы
бар, матаға резерв ағу жылдамдығы содан тәуелді болады. Кішкене құбыр
бүгілмелі мұрын ылдилы үлкен мағынаға ие. Егер ол өте жадағай бүгілсе,
онда құбырды кішкене тік ұстау керек, демек, резерв жылдам құрамды
ағады.
3. Кейбір суретшілер шыны құбырлар орнына шаштарға арналған бояу астынан
құтыларды қолданады.
4. Дайын саптаулар орнына қолданған шарикті оқтамасын алуға болады
(немесе капиллярлық қарындаш), пастасынан босатылған. Оқтамадан
шарикті түйіршік инемен қажеттінше сығу және оны жуу. Керек ұзындыққа
дейін стерженьді кесіп алып, даярланған жұмсақ пластмассалық шөлмекке
бұралатын кішкене қалпақпен тесікке саламыз. Стерженьді қыздырып,
соңын сәл бүгу керек.
5. Дәл осы мақсатқа жету үшін сызбаға арналған шыны құбырлар дәрігерлік
тамызғыштар қажет.
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ
ӘДІС -ТӘСІЛДЕРІ
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу түстері
Табиғатта дайын түске дәл келетін бояу түрі болмайды. Олай болса
палитра бетінде суретшінің сол түсті іздеу үрдісінде үлкен мән бар. Бұл
жерде 2 – 3 бояудан артық бояу қосуға болмайды, қосқан жағдайда табылған
түс кірленіп кетуі ықтимал.
Түстердің құбылыстарын зерттейтін ғылым түр түс тану ғылымы деп
аталады. Бұл ғылым сонымен қатар жарықтың түскен әсерін түстердің бір-
бірімен әсеріндегі құбылысты, бояулардың технологиялық ерекшеліктерін
қарастырады. Күн спектрінен табиғаттан кемпірқосақ болуынан байқаймыз. Күн
сәулесі жауын тамшыларынан өту үрдісінде олар сынып, жеті түске бөленеді.
Күн сәулесі кез келген табиғаттағы объектіге түскенде, кейбіреулері сол
объектіге сіңіп қалып қояды да, ал кейбір спектр сәулесі шағылысады.
Шағылысудан пайда болған сәуле сол түстің түрін көрсетеді. Мысалы: қар
спектр түсінің барлық түрін шағылыстыра алса, көк шөп жалғыз жасыл түсті
өзінен бөліп шығарады, керісінше, лимон – сары түсті бөледі.
Негізгі түстер қатарына қызыл, сары, көк түстер жатады. Ал осы үш
түстің қосылысынан туған басқа түстер түрі жасанды түстер деп аталады. Түс
дөңгелегіндегі орналасқан қарама – қарсы түстер қосымша түстер құрайды. Осы
түстерді қатар қояр болсақ, олар бір-бірінен күші жағынан және ашықтығы
жағынан ұтып отырады. Кез келген түстің қосымша түсін табуға болады.
Қосымша түстің пайда болуына мына тәжірибе арқылы көз жеткіземіз. Егер екі
бірдей сұр қағазды әр түрлі түстер фонына қоятын болсақ, онда олар қосымша
түске ауысқанын байқаймыз. Себебі әр түрлі түс әлгі сұр қағазға міндетті
түрде рең енгізеді, осы құбылыстың салдарынан қарама-қайшылық туып,
контрастық түс заңы шығады. Бір дене түсінің екінші бір дене түсіне
байланыстылығы қосымша дене түсінің күшейуіне әкеп соғады. Контрастық түс
заңы кескіндеме өнерінде көлем, форма, кеңістікті айқын көрсету жолында
пайдаланылады.
Түстердің мінез-құлықтарын анықтауда суретшілер жылылық – суықтық
түсінігін қолданады. Түс дөңгелегінің қызыл – қызыл – сары бөлігін жылы
түстер деп атайды. Себебі олар қызып тұрған темір іспетті көрінгендіктен.
Түс дөңгелегінің екінші жартысы ашық көк пен қию көк аралығы суық
түстер қатарына жатады, олар су түсін, мұз және алыстағы көріністерді
елестетеді. Әрбір жылы немесе суық түс көрші түстердің әсерінен өте жылы
немесе өте суық түске енуі мүмкін. Жылылық – суықтық түстерді анықтау жалпы
кескіндемеде түстерді тану, ажырату мәселесінде ең күрделі түс
қатынастарына жатады.
Түс сапасына жататындар:
1. Түс реңі. Түстер қосылғанда олардың реңдік қасиеттері өзгеріске
ұшырайды, яғни реңдік қасиетінің жарықтықа ауысу сапасы түс реңі деп
аталады.
2. Қанықтылық түс. Бояу түсінің реңдік айқын көрінуі. Түстің
қанықтылдығын айшықтайтын таза спектрдегі түстер.
3. Жарық күші – жарықтың дене бетінде орналасуы немесе қамтуы, яғни
дененің ашық немесе көмескі көрінуі.
Күн сәулесінің құрамында бірнеше бояулар түрінің барын біз мектеп
қабырғасынан білеміз, яғни күн сәулесін үш бұрышты призма арқылы өткізсек,
онда әр түрлі бояулар спектрін көреміз. Бұл бояулар түрі реттелген
заңдылықпен орналасқан. Мысалы: қызыл сары, сары, жасыл, ашық көк, қою көк,
күлгін қызыл. Бұл бояу түстері бірімен – бірі жалғасып жатып, спектрлі бояу
дөңгелегін құрайды. Әрбір бояу реңінде өзіне тән электрмагниттік толқындар
бар, олар:
Күлгін қызыл 380 – 450
Қою көк 450 – 480
Ашық көк 480 – 510
Жасыл 510 – 550
Сары жасыл 550 – 575
Сары 575 – 585
Қызыл сары 585 – 620
Қызыл 620 – 780
370 – 780 аралығындағы электрмагниттік толқындар әр түрлі бояулардың
реңін көз арқылы қабылдауға мүмкіндік туғызады екен. Біздің айналамыздағы
қоршаған табиғи денелерді көруіміз оларды сезінуіміз – барлығы бір-ақ
нәрсеге байланысты. Ол – күн сәулесі. Оның жарығы негізінен ақ сәуле, осы
ақ сәуле денелерге келіп түскенде, денелер оны бойларына сіңіріп алады, сол
сіңіріп алған бояу түрлерін кері қарай шығарады. Яғни жасыл шөп, жапырақтар
күн сәулесінің тек қана жасыл реңін қабылдап, соны ғана сыртқа
шағылыстырады, сол себепті де біз жапырақтарды, шөптерді жаз айларында
жасыл етіп көреміз [8,9б].
Кез келген бояу реңі табиғи үш қасиеттен тұрады: біріншісі – бояу реңі
(цветовой тон), яғни табиғи дененің түсі: алма – қызыл, алмұрт – сары, қияр
– жасыл; екіншісі – дене түсінің сәулеге байланысты өзгеру қасиеті
(светлота), яғни қызыл алманың жарықтығы көрінісі мен көлеңкедегі
көрінісінің айырмашылығы; үшіншісі – бояу түсінің реңділігі
(насыщенность), яғни қияр жасыл десек, барлығы бір мөлшерде жасыл бола
бермейді, біреуі – ашық жасыл, екіншісі – қою жасыл, міне, осындай бір
түсті бояулы денелердің арасындағы айырмашылық. Бұл – үш қасиеттің
суретшілер үшін маңызы өте зор.
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы,
перспектива заңдары
Суретші нобай жаза отырып, табиғаттың тікелей құбылыстарын шын бейнелей
білуге ұмтылады. Нобай арқылы оның көзінің қабылдау мәдениеті артады,
шеберлік қасиеті көбейеді. Кескіндеме өнерінің қандай да жанры болмасын,
білімділігі, түсінігі, бояулар – түстер арқылы сезімталдығы артады. Нұсқа
арқылы этюдтің міндеттерін орыстың атақты суретшісі В.В.Мешков былай деп
жазады: В этюдах важнее всего достоверность. Ничего от себя, все от
природы! Этюд – это запись состояния природы, эффектов освещения,
колористических особенностей, неожиданных композиций.
Нобайдың негізгі мақсаты – табиғат бойындағы әдемілікті, әсемдікті
өзгертпей, сол қалпында бояу тұстері арқылы кенеп немесе картон бетінде
көрсету. Оның шынайы және таза көріністерін әсерлеп бейнелеу. Сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Матаға көркемдеп сурет салудың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... .5
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал-
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..5
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ ӘДІС
–ТӘСІЛДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу
түстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .17
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы,
перспектива
заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..19
2.3 Диплом жұмысының орындалу
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 25
2.4. Сәндік қолданбалы өнер сабағында батик өнерін оқыту
әдістемесі ... ... ...27
2.5 Сәндiк-қолданбалы өнер үйiрмесiн ұйымдастыру
әдістемесі ... ... ... ... ... ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
ҚосымшаЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
КІРІСПЕ
Сәндік-қолданбалы өнердің әсемдік әлеміндегі алар орны ерекше. Жылдар
өткен сайын адамзат баласының осы өнерге деген қызығушылығы, құштарлығы
еселеп артып келеді. Сәндік қолданбалы өнер адам өмірімен, оның тұрмысымен
тығыз байланысты. Ал ұлттық өнер сонау әріден, тереңнен, көне дәуірлерден
бастау алады. Осы сәндік-қолданбалы өнердің бір түрі батик өнері. Бұл өзi
ежелден шығыс халқына тән өнер.
Батик әр түрлі елдерде бірсыпыра айырмашылық ерекшеліктерімен
сипатталды. Мысалы, Индонезияда Батиктің негізі индиго көк, қызыл қоңыр
және піл сүйек түстің барлық реңдері, индонезиялық дәстүрлі ою
символикалық мағынаға ие суреттер мен бұйымдарды өздері анықтады және
патшалық, корольдық оюларды қайта қайталауға ешкімнің құқықтары болмады.
Алғашқы маталардың өндірісіне дейін малайзиялықтар ағаштың қабығына
өрнектерді салып оларды балқытылған балауызбен бояп отырған. Маталар пайда
болған соң бұл әдістің негізі балқытылған балауызбен сурет түсіру сол
жұмысты сәндеуге де қолдана бастады. Матаға жағылған балауыз бояу түстерін
өткізбейді яғни механикалық түрде резерв жасайды. Содан соң матаға түрлі
түсті бояуды жаға беруге болады. Балауыздың осы бір қасиеті арқасында
ежелгі әдістердің бірі матаны әрлеудің негізі қаланды. Батик сөзі Ява
тілінен аударғанда ыстық балауызбен сурет салу деген мағынаны білдіреді. Өз
уақыты бойынша батик пайда болуы мен дамуы, әртүрлі елдермен саяхатта және
суретшіден суретшіге ұрпақтан ұрпаққа көшіп акварель, пастельді, графиканы,
витражды, бейнелеу өнерінің көптеген қабілеттерін өзіне сіңіріп алды.
Қазақстанда бұл сала әлі жетік дамып үлгермеген.
Батик техникасының нәзіктігімен, және әдемілігімен табиғат көрінісін
бейнелеу. Сондықтан дипломдық жұмыстың тақырыбын Табиғат көрінісі деп
алдық. Қандай да бір шығармашылық жұмыс болмасын адам баласының рухани
өміріне, мәдениет пен тұрмысына қызмет етеді. Декорация деген сөз латын
сөзінен алғанда әрлеймін, әшекейлеймін деген сөз. Сәнді өнер адамды
қоршаған қажетті заттардың барлығын шығармаға айналдыру. Адам өміріне
күнделікті қызмет атқару үшін қоршаған орта адам өмірінің негізгі бөлігі
болып табылады. Сәндік қолданбалы өнер тек қана практикалық мән жағынан да
маңызды дайындалған және көркем жасалған өндірістік немесе қолөнер арқылы
өмірге келген көркем туындылар жасау болып табылады.
Қазақ елінің өзіне тән ерекшеліктері мен ұлттық көрінісі, қол
өнерінің даму тарихында жатыр. Үй тұрмысында пайдаланылған қандай да
заттары болмасын оның қажеттілігіне байланысты өзіне тән ерекшеліктері мен
сәндік көркем ойлары ерекшеленіп көрінеді. Шаруалықта, үй тұрмысында,
қолданылатын заттардың тұтынуға жарамдылығы мен оларды бейнелеудегі
ерекшеліктері, ою өрнектерді пайдаланудағы өзіндік ерекшеліктердің барлығы
да осы іспеттес. Тек қана мата түрлерін алатын болсақ, түрлі малдардың жүн,
түбіттерінен жіп иіріп, одан тұрмысқа қажетті неше түрлі мата түрлерін
тоқу, одан орамал көйлек, кестелі орамалдар, шапан-шекпендер, шалбар, т.б.
қажетті заттарды өздері қолдан тоқып қажеттіне жаратқан. Ұлттық дәстүріне
сәйкес етіп қыз келіншектерге арнайы тіккен киімдер, ондағы ою-өрнектердің
ұлттық әрленуі өзінше ерекше дүние.
Диплом жұмысының өзектілігі табиғат көрінісін жазу амалдарын сипаттай
отырып оны тәжірибе жүзінде қолданып, сонымен бірге мектеп қабырғасында
өтілетін бейнелеу өнері сабақтарында батик жүйесімен сурет салуды
тәжірибелік эксперименттерді қолдануға бейімделу. Бұл дипломдық жұмыста
мектептерге қажетті батик өнерімен сурет салу әдістемесі де кеңінен
қамтылған, сонымен қатар әр дәуірдегі педагогтардың әдістемелік
жаңалықтары, батик өнерімен сурет салдыру сабақтарын жүргізу әдістерінің
қолданылуына талдау жасалған.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері тәсілдерін меңгеруге, оларды
оңтайлатуға көмегін тигізу. Пейзаждық кескіндеме мен пленэрлік кескіндеме
арқылы сурет салудағы қиындықтарды шешу мен түрлі кескіндемелік тәсілдерді
үйретуге негіз болу. Пленэрлік кескіндеме проблемаларын шешу мен батик
техникасын меңгеруге тұтқа болу, сонымен бірге нобай жазу тәсілдері мен
нұсқаға қарап сурет салу және эскиз жасау амалдарын меңгеруге үйрету.
Практикалық маңыздылығы кез келген пейзаж кескіндемесін үйренемін
деушілерге, сонымен қатар жоғарғы оқу орындарының бейнелеу өнері бөлімінің
төменгі курс студенттеріне, мектеп оқушыларына теориялық бөлімі мен, мектеп
болса онда келтірілген сабақ үлгісі, дипломдық жұмыстың тәжірибелік жұмысы
біраз пайда әкеледі деп сенемін. Ең алдымен менің бұл жұмысым көрер жанға
эстетикалық ләззат сыйлайды, онан соң шабыт шақырып қолға қылқалам алуға
негіз бола алады. Тіпті болмаса көшірмесін салып, суретші өз үйінің төріне
іліп қойса да қуаныш сыйлап тұрары және кескіндемемен айналысуға үндеп
тұрары белгілі.
Диплом жұмысының құндылығы студенттерге, мектеп мұғалімдеріне және
әуесқой суретшілерге өте пайдалы маңызы бар материал болмақ. Студенттер
коференцияларға баяндамалар мен сабақтарға курстық жұмыстар және рефераттар
орындағанда да ғылыми тұрғыдан көмегі тиері даусыз. Одан қалды әуесқой
суретшілерге және мектеп оқушыларына да пайдасы тиетін маңызды материал
болмақ.
Зерттеу объектісі. Тәжірибелік эксперимент жұмысы № 3 орта мектебі.
1 Матаға көркемдеп сурет салудың тарихы
1.1 Батик өнерінде қолданылатын құрал-жабдықтар
Батик өнері өте ертеде дамыған. Индонезияның Ява аралында (біздің I
ғасырда.), Индияда, содан соң Жапонияда, Перуде, Батыстағы және Орталық
Африкада, және кешірек (XVIII ғ) – Европада, Ресейде 1930 жылдарға қарай
алғаш рет дүниеге келді.
Матаны әсемдеу өнері ерте кезден белгілі. Алғашында матаны жасау
барысында ерекше әдіспен тоқылған суреттер пайда болды. Кейінірек суретші
қолмен салатын болды. Ал содан соң белгі түсіретін ағаш тақтайшалар ойлап
табылды.
ХVІІ ғасырда металдан жасалған белгі салғышты қолдана бастады. Келесі
қадам – белгі салуға арналған машинаны ойлап табуы. Гравер шебердің суреті
металл білікке (вал) ойылған. Содан соң оны бояуға шалып, матаның бетінен
жүргізген. Егер де түрлі-түсті өрнек болса, бірнеше білікті қолданған.
Кейде матаны көркемдеу үшін бір уақытта екі әдісті қолданған – жіптерді
тоқу және өрнек. Қытайдың КЭСЕ матасын осыған жатқызуға болады, мұнда
жіптен тоқылған қылқалам арқылы өрнек жасалып толықтырылған.
Ең көне (шамамен екі мың жыл) өрнек қытайлық өрнек болып табылады. Мата
өте жақсы сақталған, онда минералды бояғыштар арқылы күңгірт кескіндер
салынған.
Ыстық батик отаны Индонезия болып саналады. Классикалық ыссы батик –
көп еңбекті қажет ететін өрнек түрі. Тек матаны дайындаудың өзі бірнеше
күнге созылады.
Өрнекті, ХVІІ ғасырда ойлап табылған чантинг (тьянтинг, тьянтин)
құралы арқылы жасаған. Уақыт өте келе батикті қолмен орындау сирек
кездеседі. Жіңішке металл сымнан жасалған қалып (штамп) жұмыс барысын
жылдамдатты.
ХVІІ ғасырдың аяғында үнділік ситцы матасы өзінің әдемілігімен
Еуропаны таң қалдырды. Мұнда қалып арқылы матаға өрнектер түсірілді.
Сонымен қатар ХVІІ ғасырдың аяғында ақ түске түрлі-түсті суреттерді
салу қолданыла бастады. Осы кезде бейнелер барынша күрделеніп, контурлы
суреттер салынды, өрнектер салуға өсімдік майынан алынған желімделгіш масса
қолданылды.
Үндістанда және Индонезияда өрнек киімді әсемдеу үшін қолданылды.
Жапония мен Қытайда өрнекті дәстүрлі интерьерді әсемдеу үшін қолданды.
Шеберлер көбінесе бір түсті қолдана отырып табиғаттың тамаша әдемілігін
көрсете білген. Ондағы ассиметриялық композиция қайталанбас үйлесімділікті
тудырады.
Мата батик жазу үшiн алдын-ала арнайы бiр-бiрiне мекем етiп бекiтiлген
ағаштан жасалған рамкаларға керiледi, немесе жеке бекiтiлген таяқшалардан
жасалған рамкаға тартылады. Керектi мөлшерде рамкаға мата тимей тұру үшiн
ағаштың шетiнен 5 – 6 мм қашықтықта ара қашықтығы кемiнде 2 см, ағаштың бет
жағынан 12 – 13 мм өтiп тұратындай етiп шегелер қағу керек, шегенiң ұштары
өткiр болуды қажет, немесе екiншi вариант: матаны керiп ұстап тұруға
арналған iлгiштер орындалуы тиiс. Шегелер тот баспау үшiн үшкiр жақтарын
спирттi сумен сүрткен дұрыс болады.
Батик немесе роспись жазылатын мата өте таза болуы қажет, сол үшiн
матаны алдын-ала жуу қажет. Рамкаға матаны керер алдында аздап сулау керек.
Алдымен жазу техникасын толық меңгергенше мықты бекiтiлiп жасалынған
рамкада орындаған дұрыс. Мұндай рамкаларда матаны керу оңайлау болады және
техникалық қауiпсiздiк жағынан алғанда матаны керу өте жеңiл. Матаның
тартылуы рамка бетiнде бiрдей қалыпта болуы қажет.
Матаның iшкi талшықтарының қисайып кетпеуiн қадағалауымыз тиіс, мұндай
жағдайда суреттiң қисайып тура шықпауы мүмкiн. Олай болмау үшiн матаны
кергенде ортасынан бастап қарама-қарсы керу керек те содан кейiн бұрыштары
керiлуi тиiс.
Арнайы сұйық суық батик жазу үшiн де қолданылады, ол резина желiмiнен,
парафиннен және бензиннен құралады, сол себептi жұмыс орындаған уақытта
техника қауiпсiздiгiн сақтаған жөн болады.
Суық батикте қолданылатын резевртi қоспаның құрамы:
80г. парафин,
300 – 400 г. резина желiмi,
300 – 400 г. таза бензиннен тұрады.
Бұл қоспа былай даярланады: фарфорлы стаканға немесе эмальды ыдысқа
парафин майдалап салынады, оның үстiне сұйықтығына байланысты 300 – 400 г.
резина желiмi құйылады. Одан кейiн бензин қосылады. Дайын қоспаны 100
градустық ыстық суға салып, парафин толық ерiгенше, арнайы сұйық пайда
болғанша ұстаймыз. Оны суытып болған соң, бетi толық жабылатын ыдысқа құйып
алады. Жұмысты орындау барысында қажеттi сұйықтықты сақтау үшiн жұмысты
бастамай тұрып бір тәулік бұрын бензин қосу керек [2, 12б].
Батиктi еркiн жазу техникасы ыстық және суық жазу техникасынан көптеген
айырмашылықтары бар, ол акварель жазғанға ұқсастау болып келедi. Тек
қағазға емес рамкаға тартылған матаға жазылады. Даярлаған бояумен мақта
тампонымен немесе майда губкамен жарық реңдерiнен бастап қараңғы жағына
қарай жазылады. Ең соныңда реңi қанық түспен барлығын толық жағу керек.
Егер жұмыс барысында мата тез кеуiп жатса, онда оны бiрнеше рет сулау
қажет, бояу бұл әдiстен ағып кетпейдi. Жұмыстың бетін сулау жекелеген
орындарда емес толық қамтылып сулануы керек, олай болмаған жағдайда жұмыс
ала-құла болып қалуы мүмкiн. Батик жазудың бұл еркiн түрi басқа жазу
техникалармен өте жақсы байланысып, толықтырылып отырады.
Батик жазу кезiндегi шығармашылықтың негiзi – гаммалық үйлесiмдiлiгi
болып табылады. Сол үшiн алдымен бояулардың түрлерiнiң барлығын, керек
болса бiр-бiрiмен араластыру арқылы даярлап алу керек. Бояуды тек палитрада
араластыру керек, көп бояудың араластыру он күңгiрт тартуына соқтырады,
әсiресе анилиндi бояулар түйiршiктенiп кетуi де мүмкiн. Жұмысты бастар
алдында сол маталардың қалдықтарына жазып көру керек. Батик жазатын матаның
өзi сияқты мата болуы қажет. Тексерiп көрген жұмыстың нәтежесi бояу
кепкеннен кейiн көрiнедi. Өйткенi матаға жазылған бояулар кепкеннен кейiн
өте қатты ағарады. Ал анилиндi бояулардың қақпағы тығыз және жақсы
жабылатын шыны ыдыстарда сақтаған жөн. Бояу түрлерiн пайдаланғанда мақта
бояйтын бояулар түрлерiн пайдалану керек. Бояулардың әр түрi былай
даярланады: 15 г. анилиндi ұнтаққа 900 г. ыстық су құямыз, содан соң ұнтақ
толық ерiгенге дейiн қайнату керек, содан соң барып оны сүзiп қоямыз.
Даярланған қоспа суығаннан кейiн 100 г. спирт және жарты грамм сода
қосамыз.
Анилиндi бояулар мата бетiнде өте тез жайылғыш болады, мұндай жағдайда
күтпеген түрлi реңдердi алуға болады. Рең жағынан, түс жағынан күтпеген
гаммалар пайда болады. Бұл жағдайда бояуларға басқа ешнәрсе қоспаса да
болады. Егер сурет бiр-бiрiне ағып кетпеуi үшiн бояуға қоюлатқыш қосқан
жөн, қоюлатқыш-трагант деп аталады, немесе трагантты желiм қосу керек. Оны
былай iстейдi: бiр стакан суға трагант араластырып 10 – 15 жапырақ желiм
қосып, оны сұйық анилиндi бояуға қосу керек, 31 қоюлатқышты, 32
бояуға. Бояудың ағып кетпеуiне қарсы бұдан басқа тағы бiр әдiс-ол матаның
бетiн сұйықпен жабу грунтовка.
Бiр литр ыстық суға 2 – 3 грамм желатин ерiту керек, ол ерiп болған соң
матаны сол сұйыққа малып алып, кептiргеннен кейiн рамаға тартып, бұдан
кейiн суреттi түсiрiп жұмысты жаза беруге болады. Батик немесе роспись
жазғанда тушты пайдалануға да болады. Жұмыс сол кезде жақсы шығуы мүмкiн,
бiрақ анилиндi бояудай бола алмайды. Өйткенi анилиндi бояулар өте жеңiл де,
жұмсақ реңдер бере алады. Ал тушьпен жасалынған жұмыстардың реңi солғындау
болып келедi. Тағы бiр кеңес: үй-тұрмыс жағдайында жiбек сияқты
материалдарға жазуға болмайды, оларға бояулардың арнайы түрлерi
қолданылатын болғандықтан, техникалық қауiп қатерлер тууы мүмкiн.
Жұмысты бiткеннен кейiн арнайы сұйықтарды сурет бетiнен алып тастау
керек. Ол былай атқарылады: жасалынған жұмысты рамадан алып, бiрнеше
қабатты газет арқылы шығарманы ыстық үтiкпен үтiктеу керек, содан кейiн
жұмысты бензинге жусаңыз, ол матадағы сұйық қалдықтарынан тазартады. Даяр
жұмысты кептiредi де, қажетiнше әшекейлейдi.
Ыстық батиктiң резервтi қоспасының құрамы:
Құрамы №1
Парафин 660 гр.
Вазелин 340 гр.
Құрамы №2
Парафин 500гр.
Техникалық вазелин 250 гр.
Ара желiмi 250 гр.
Құрамы №3
Петролатум 210 гр.
Парафин 790 гр.
Суық батик.
Суық батикте матаға жазу тәсiлi ондағы суреттердiң өзiндiк ерекшелiгiн
бiлдiретiн контурлы сызықтар жүргiзiледi. Арнайы дайындалған резерв
қоспасының құрамы шүмегi иiңкi шыны ыдысы арқылы матадағы сурет контурына
жүргiзiледi. Шыны ыдыс артық мөлшердегi сұйықтықты жинайтын шар тәрiздi
жуандатылған пiшiндi құрал. Суреттегi контурлы сызықтардың жуандығы шыны
ыдыстың иiңкi шүмегiнiң сұйықтық жағылатын тесiгiнiң көлемiне байланысты.
Шыны ыдыстың ұшының иiлуi өрнектi сызықтарының сапалы жазылуына маңызды
әсер етеді. Түтiкшенiң үшкiр жағы 1350 иiлуi қажет. Осы шарт сақталмаған
жағдайда резерв құрамының матаға жағылу тепе-теңдiгi бұзылып, көп мөлшерде
жазылып, суреттегi өрнектердi бүлдiрiп алуымыз мүмкiн.
Сызықтың жүргiзiлу бастамасында және жай қозғалыстағы жүргiзiлген
контурлы сызықтарда тамшы құралады. Сондықтан жұмысты бастар алдында
түтiкшенi бiрқалыпты қозғалыста жүргiзiп отыру қажет. Контурлы сызықтарды
жүргiзiп болғаннан кейiн түтiкшенiң иiңкi ұшын матадан ала жоғарыға бұрып
бағыттайды. Резерв құрамы мата бетiне тамып кетпеуi үшiн түтiкшенiң соңын
сәл көтерiңкi жағдайда бiркелкi ұстап отыру керек. Өрнектi сызықтарды
жүргiзгеннен кейiн суреттi кептiру қажет. Боялмаған суреттi шамамен 24
сағат қою мiндеттi, мұндай жағдайда резерв құрамы майланып, матаға толық
сiңiп, жағылған бояу суреттiң басқа бөлiктерiне сызықтар арқылы өтiп
кетпеуi тиiс [3,5б].
Суретке бояуды тампонмен, қылқаламмен немесе түтiкше арқылы жағады.
Матаға бояуды жаққан кезде сурет бетiнде сызықтар немесе түрлi дақтар пайда
болуы мүмкiн, сондықтан бояудың суретке бiркелкi жағылуына көп көңiл
аударуымыз керек.
Шыны түтiкшенi басқа құрал-жабдықтардан бөлек арнайы ағаш қорапта
сақтайды.
Жұмысты аяқтағаннан кейiн түтiкшенi бензинмен тазалап, жуып, сымға
жiңiшке етiп оралған мақтамен тазалайды.
Ыстық батик.
Ыстық батик мынадай негiзгi жұмыс тәсiлдерiмен ерекшелiнедi:
1. Жай батик.
2. Күделi батик.
3. Дақтар арқылы (нүктелеп) матаға жазу.
Жай батик. Шаблондағы суреттi матаға штамп, сүйек, пышақ арқылы резерв
қоспасын жағады. Бұдан контурлы сурет немесе геометриялық өрнектер шығады.
Пышақ алдын-ала жұқа матамен тартылып керiледi. Жұмыс барысында бiрнеше
минут қыздырылған резерв қоспасына батырылады. Жұмыс орындауда оны қыздырып
тұру керек. Себебi резерв қоспасы пышаққа түгелдей сiңiп, мата бетiне
бiркелкi жағылмауы мүмкiн. Матаға жағылған резерв құрамын суығаннан кейiн
паралонды губкамен жағып шығады. Резерв құрамының жағылған жерлерiнде мата
фонында ашық түстi өрнектер құралады. Резерв жағылған өрнектiң әрбiр
бөлiгiн бiрнеше түстермен бояуға болады. Бояу барысында матаға бояуды
түгелдей бiркелкi жағылып, кейiннен кепкен фонға резерв құрамы жағылады
[4,6б].
Күрделi батик. Қатты керiлген матаға резерв құрамы жағылып, бiркелкi
боялып кептiрiледi. Түстер ашық түстен қанық түстерге өте бастайды. Бояуды
жағар алдында резерв құрамының сапасын тексерiп шаблондағы өрнектердiң
дұрыс түсiрiлуiн қадағалап отыру керек.
Дақтармен жазу. Бұл әдiс өте қызық әрi күрделi болып келедi. Резерв
қыздырылған күйiнде эскизге байланысты дақ тәрiздi нүктелеп тамызып жағады.
Нүктелi өрнектердi толық орналастырылғаннан кейiн матаның фонын қанық
түстермен бояп шығады. Мұнда бояудың жағылуын, матаның кебуiн қадағалап
отырады. Жұмысты аяқтағаннан кейiн матаны рамадан алып көлденең кередi.
Кейде резервтiң толық кетуi үшiн матаны умаждап, қатты сiлкiп қағады. Бұдан
кейiн үстелге 3 − 4 газет төсеп, үстiне бүтiндей ақ қағаз қойып қатты
қыздырылған үтiкпен жүргiзедi. Үтiктiң қызуынан резерв құрамы ерiп қағаз
бетiне өтедi. Қағазды ауыстырып отырады, ал матадағы қалып қойған дақтарды
бензинмен кетiредi. Жоғарыда көрсетiлген тәсiлдер ыстық резерв құрамымен
салынған батик болып табылады. Ол өзiндiк ерекшелiгiмен айрықша көз
тартады.
1.2 Батик өнерінде сурет салу техникасы мен түрлері
Қазіргі заманғы қолмен өрнек жазу бұрынғы әдістерді негізге ала отырып,
жаңа технологиямен толықтырылған. Батик техникасы негiзi өз бойынан су
өткiзбейтiн бояу құрамынан тұрады, сонымен бiрге оның белгiлi жерлерi
жазылып, жазылмай қалған жерлерi өрнектерге айналатын өнер ара желiмi
немесе ара желiмi араласқан ерекше қоспа, парафин және вазелин.
Бұл техниканы матаға түсiрiлетiн әшекейдiң түрлерiне қарай бiрнеше
топтарға бөлуге болады:
Ыстық батик, суық, батик және аралас батик деп екеуiн де қоса
пайдаланғанда айтамыз, және де тағы басқа түрлерi: еркiн жазу, т.б.
Ыстық батикте ара шалшығының орнына парафинді және стеаринді пайдалана
бастады. Өрнек жазу кезінде бояулардың ажырап кеткен жерлері кемшілік болып
келсе, уақыт өткен сайын өзінше әсер беріп, жаңа мәнге ие болады. Қазіргі
кезде ол осы техниканың нышанына айналды. Сонымен қатар түрлі
материалдардың пайда болуына байланысты өрнек жасаудың жаңа техникасы
салқын батик дами бастады.
Суық батик. Батырма немесе инелер арқылы мата тергішке керіледі де,
сурет контуры қарындаш арқылы түсіріледі. Қажетті бояуды шыны немесе фарфор
ыдысқа құяды. Содан соң түтікшеге сорғызып, қарындаш ізімен контур сызықты
түсіреді. Міндетті түрде контур сызық тұйық болуы шарт, әйтпесе бояу матаға
жайылып, дақтар қалдыруы мүмкін. Бояу түсірілгеннен кейін, 40 − 50 минут
кептіреді.
Дайын бояуларды араластыру үшін ас содасының ерітіндісін дайындау
керек. Жасыл, қызыл, көк және жасыл түсті араластыруға қайнаған жылы суға
бір шай қасық ас содасын салып араластырады, қара түс үшін жарты шай қасық
ас содасы қажет. Жұмыс алдында ас содасы ерітіндісі мен бояулар 1:1
пропорцияда араластырылады. Бірақ та бұл езілген дайын ерітінділерді екі
тәуліктен артық сақтауға болмайды.
Араластырылған бояулар матаға қылқалам арқылы жағылады. Ереже бойынша
алдымен ақшыл бөліктері содан соң күңгірт элементтері боялады. Ерітінді
матаға еркін жайылады, дегенмен де үлкен бөліктері бояғанда мақтамен дымқыл
жерлерін сүрту керек.
Жұмысты кепкеннен кейін бумен өңдеген жөн. Ол үшін матаның боялған
жерлерін бір-біріне тимейтіндей етіп қағазға немесе матаға орайды. Бумен
өңдеуді үлкен кастрөлде немесе шелекте жасауға болады. 5 см дейінгі
деңгейде су құйылған ыдыстың ішіне оралған мата тимейтіндей етіп жіп
керіп, соның үстіне орналастырады. Егер де жұмыс өте үлкен емес болса,
қақпағы жабылған ыдысты 30 минут қайнатады. Ал жұмыс үлкен көлемде бірнеше
рет оралған болса, 60 − 90 минут қайнатады. Келесі кезекте матаны алдымен
салқын сумен, содан соң ыстық сумен шаяды да, сабынмен жуады. Табиғи
жібекті жуғаннан кейін бөлме температурасында сірке суының ерітіндісінде
өңдейді (1 литр су – 2 ас қасық 9% сірке суы).
Ал мақтадан немесе зығырдан жасалған матаны қолмен жуғанннан кейін екі
рет 5 минуттан кір жуғыш ұнтағының ерітіндісінде қайнатады. Бұйымды дымқыл
күйінде алдымен теріс жағынан, содан соң оң жағынан үтіктеу керек.
Ыстық батик жазған кезде бiрнеше әдiстер қолданылады: жай батик ол
мата бетiне бiр жазғанда, күрделi батик ол мата бетiне бiрнеше рет
қайталап жазу және бөлшектеп жұмыс iстеу болып табылады. [5, 3б]
Жай батиктi жазарда бiрiншi шығармадағы боялмайтын жерлерiн арнайы
даярлаған сұйықпен бояп алады. Фонын жасап алғаннан кейiн ол орында бiр
түстi өрнек жалпы фонда салынады.
Парафиннен жасалған арнайы сұйыққа, араларын ажыратып тұруға және
жұмсақтық беру үшiн техникалық вазелин және ара желiмi араластырылады.
Қосылған компоненттердiң құрамы таңдалған матаның құрамына байланысты
болады. Парафин − 300г., техникалық вазелин − 150г., ара желiмi − 150г.
Сұйықтың даярлану қатары мына төмендегiдей: керектi барлық заттарды кiшiлеу
темiр банкесiне салып, iшiнде суы бар тостаққа орналастырамыз, сөйтiп оны
спиралi көрiнбейтiн электр плиткасына қоямыз.
Бұл жерде айта кететiн ескерту қоспа азық отқа тез тұтанып кетуi
мүмкiн, сол себептен қауiпсiздiктi сақтаған дұрыс. Ерiген ерiтiндiнi мата
бетіне жай қылқаламмен де жағуға болады.
Күрделi батик жасаған кезде өз қатарымен түстерi жарықтан қаранғысына
қарай кезегiмен орындалуы тиiс. Даярлаған сұйықпен жұмыстың ақ болып
қалатын жерлерiн бояп тастаған дұрыс. Одан кейiн барлық қалған жерлерiн ең
жарық деген түспен жағу керек.
Мысалы: сары түспен. Бояу кепкеннен кейiн сары болып қалатын жерлердi
арнайы жасалған сұйықпен бөлектеп бояу керек, ал келесi бөлiгi сарыдан
қараңғылау түспен боялады, мысалы қызыл түс. Одан ары қарай одан да күңгiрт
түстердi жағу керек – қоңыр және қара. Мүмкiндiгiнше бiрiнiң үстiне бiрiн
көп жақпауға тырысу керек, көп қабаттан қалың жиектер пайда болып сынып
кету қаупi пайда болады. Арнайы даярланған сұйық тек кебу матаға жағылуы
тиiс.
Суық күйдегi батик жазу кейiнiректе пайда болды. Барлық техникалық және
жазу әдiстерi мен жұмыстың орындалу суық күйде жазылады, бұл орындау тәсiлi
кезiнде түсiрiлген суреттiң сызықтары әр уақытта көрiнiп тұрады. Ақ фонда
әр уақытта суреттiң көрiнуi айқын болатыны анық, сол себептен арнайы
даярланған сұйықты бояуға реңiне қарай жалпы келiстiре қосылады, қоңыр,
қара, солғын. Алдыңғы түстерi майлы бояумен алдын-ала майы жоқ қағазға
түсiрiледi.
Шығарманың рамаға тартылған матаның терiс жағына қойып суреттi қаламды
пайдаланып контурын жүргiзiп мата бетiне шығарманың суретi көшiрiледi.
Осыдан кейiн шыны түтiктердiң көмегi арқылы парафин қосылған сұйықпен
суреттiң контуры қайта жүргiзiледi. Шыны түтiктiң орнына рейсфедер
пайдалануға да болады, рейсфедердiң iшiне мақтаны тығыз етiп қысып арнайы
сұйықты толтыра рейсфедер винтi арқылы қалындығын керегiнше келтiре отырып
сызуға болады. Бұл жұмысқа арнайы шыны түтiкшелер болады, олардың арнайы
бояуды артығымен ұстап тұратын ортасында қабақшасы болады. Бұл жұмысты
орындап болған соң шыны түтiктерiн немесе рейсфедердi бензинмен жуу қажет.
Мұндай арнайы шыны түтiкшелердi жұмыстағы көлемi үлкен емес жазықтықтарды
толтыру үшiн қылқаламның орнына пайдалануға да болады.
Ыстық батик. Ыстық батиктің салқын батиктен айырмашылығы парафин,
стеарин немесе олардың қоспасын қолдануында. Ыстық қойма ақ түсті болатын
жерлерге қылқалам арқылы жағылады. Содан соң барлық жазықтық бояу
ерітіндісімен боялады.
Мата кепкеннен кейін қоспамен ақшыл болатын жерлері жабылады да,
қалғаны күңгірт тонға боялады. Кептіргеннен кейін қоспаны үтіктеу арқылы
ажыратады, оны бірнеше қабат газет арқылы оң және теріс жақтарынан
үтіктейді.
Еркін өрнек. Бұл өрнек түрі қоспаның болмауымен және бояудың матаға
еркін жайылуымен ерекшеленеді. Еркін өрнекпен жұмыс істеудің алдында матаны
ерітіндімен түгел жауып шығады. Оған КМЦ түсқағаз желімін пайдалануға
болады. Содан кейін бояу ерітінділерімен қағаз бетін акварелмен жұмыс
істеген сияқты бояйды.
Түйінді батик техникасы. Түйінді батик техникасы Үндіқытайдағы ең
ежелгі болып есептеледі. Технологиясы қарапайым: дәл басқа батиктегі сияқты
дәл солай жасалды. Балауызбен жүріліп өтеді бояудың бір біріне тиюінен
сақтайды, бірақ – құрамда, әл әртүрлі ширақтар, арқандар болады. Матаны
тығыз орап алып, жіппен байлайды, бояуға салынады немесе бояуды қылқаламмен
жүріп өтеді. Одан соң матадан жіпті алып тастағаннан кейін жіп тұрған жер
боялмай қалады. Матада пайда болған сурет матаны орауына жіпті байлауына
байланысты болады. Түйіншектер тоқылып немесе қолмен істелетін қаттап
салулар немесе инемен бізбен жасалады.
1 кезең: Түйінді батикке мақта маталармен және жібек маталарды және сол
маталарға сай келетін бояу түрлерін пайдаланады. Мата жалпы ережеге сай
дайындалады. Матаны ширатып ораудың алдында матаға түрлі түсті жолақтар
немесе шашырандылар немесе дақтар жүргізіледі.
2 кезең : жазу нәтижесі матадағы сурет матаны ширатып оруына тәуелді.
Матанын ширатылуына байланысты матада әртүрлі шеңберлер, шеңбер шекарасын,
әртүрлі жолақтар алуға болады. Дәл осындай ширатудан кейін матаны бояудан
кейін және төңкеру керек сонда белгілі бір стильде салынған гүл немесе
жапырақша және т.б. алуға болады.
3 кезең. Бояу. Мата белгілі бир мөлшерде алынған бояуға салынады. Егер
мата құрғақ болса матаның бояумен шектелген жери ашығырақ болады. Егер
түстің жаймен бір кезеңнен екінші кезеңге өткенін алу үшін матаны ширату
алдында суға ылғалдандырып, немесе сулап, сығып алу керек.
Егер матаны бояуға батырып алмай, оның бетіне қылқаламмен ширатылған
матаның бетіне жүріп өтсек, онда көп шығын болмайды бірақ ақ дақтар көп
болады. Және де краска матаның түйіндеріне терең бояу кірмейді.
Қайнап тұрған тұзды суда матаны 10 − 15 минут ұстаймыз, және сол ыдыстың
ішіне бояғыш заттың 1 бөлімі қосылады. Негізі 1 сағат баяу отта тұрып
қайнаған матаға бояу жаксы сіңеді.
4 кезең. Соңғы өңдеу. Матаны ағын суда жуып алғаннан кейін (алдымен
түйіндерімен одан соң түйінсіз) және жұмыс кептірудің кезінде операцияны
қалауынша қайталауға болады, басқа түс бояғыш затымен қайта кәрі
түйіншектерді алыстата және жаңа байлау жүргізіп( бірақ кепілдеменің, қалай
және әдеттегі батиктегідей: үш түрлі-түсті артық түс алмау керек, және де
әрқашан жарықтың қараңғыға жүруі). Немесе, егер сіз әртүрлі түстердің
облыстары алуды қаласаңыз, сол бояу уақытында жанында артық матаны
шыбыққа орап, және қажетті облыстары лайықтыларды бояғыш заттарда бөлейміз.
Матаны Түйінді батиктің әртүрлі аттары көп таралған: лахерия,
тритик, жұқа тақтайшалар, бандхани және т.б.
Лахерия – Матаны ширатып орап байлаумен бояу жағатын әдеттегі тәсілі.
Матаны қысып орап, жіппен жақсылап байлап, сол сияқты бояймыз. Өте жиі
толқынды күшті әсер пайда болады, толқындар сияқты аралықтар арқылы сурет
қайталанып отырады.
АҚШ-та − тайдай (tie-dye) осы түйінді техникасының атауы 50 жылдардың
соңында бүкіл батысқа жария болды [6, 36б].
Индонезияда тритик техникасы қолданылады. (тритик, тігін техникасы).
Мата бірнеше жерден тігіліп соның нәтижесінде ерекше өрнек пайда болады.
Осы техниканың арқасында көбірек жіңішке және алдын ала болжалатын ою
өрнектерді құруға болады. Маталарға нобайдың суретін салыңыздар және − оның
нұсқаларымен тігіспен алға инені, ұсақ жалғыз аяқ жолдармен жүріп
өтіңіздер. Жіпті қысып буыңыздар бояп болғаннан кейін ұсақ садақшалардан
тігіске перпендикуляр өрнек құрылып шығады.
Ең танымал батиктің түрлері – мына ыстық және суық батик. Батиктің
негізі әртүрлі техникада қаланған, резервтің матаға түсірілуі және осы
резервтің жүргізілуі суық батик пен ыстық батиктің арасын ашып тұрады.
Жұмысты бастамас бұрын қажетті құралдарды реттеп алайық:
Неден бастау керек?
1. Матаны әзірлеу.
2. Нобай әзірлеу.
3. Жұмыс орнын ұйымдастыру.
4. Раманы әзірлеп, және матаны оған керу.
5. Суретті дайындау.
Матаны өңдеу. Жұмысқа таңдап алынған матаны жазу алдында жақсылап
ыстық сабын суда жуу керек. Содан соң ыстық суда, суық суда жақсылап шаю
керек. Себебі матаны өндірген кезде аппретті өзіне сіңдіріп алады. Өндірісі
жанында аппретпен сіңдіріп, соның арқасында мата талшықтарына бояудың
жайылмауына енуіне кедергі жасайды. Матаны шайып жатқанда 1 ас қасық соданы
1 литр суға салып шаямыз. Оған қоса кейбір мата түрлері жуғаннан кейін
бояуды жаксы қабылдайды. (мысалы, табиғи жібек).
Кейбір оқиғаларда, бояу матаға жақсырақ сіңу үшін, несеп ерітіндісінде
оны сулап алады.
Матаны жуғаннан кейін үтіктеп алып, осыдан кейін кесуді бастауға
болады.
Нобайды дайындау.
Келешек жұмысқа қызықты, үйлесімді нобайды қалаған жерде алуға болады.
Жұмыс орны жарық мол түсетін және пәтерде желдетілушісі бар бөлмені
таңдаңыздар, жұмыс үстелін дайындаңыз. Қалыңырақ үстелді қорғауға арналған
ДВП немесе картонды бетіне қойыңыз. Қарандашпен ойды қағаз бетіне түсіреміз
Матаны керу.
Раманың размері жазылатын жұмыстың размерімен бірдей болу керек. Ал
подрамникті эскизге қарап тарсырыс беруге болады. Дайын болған подрамникті
скочпен немесе қорғау лагымен жағып орап шығамыз. Кейде подрамникті
матамен немесе бинтпен орап, содан соң, матаны подрамникке тігін
түйреуіштерімен тігіп қояды. Мата подрамникке арнайы қармақтар мен немесе
кәдімгі бүркеншектегі шегелермен керіледі. Және де жиһазға арналған арнайы
шегелер немесе түйреуіштермен керуге де болады. Егер сіз дайын суретті
салғыңыз келсе, онда түйреуішті пайдаланғаныңыз дұрыс болады, себебі
шегелер матада өзіңізге зияны тиетін іздер қалдыруы мүмкін.
Мата рамаға біркелкі тегіс және қатты керілген керуі тиіс. Негізгі
жіптері өзара бір-бірімен перпендикуляр. Алдымен матаның шеттері бекітілуі
тиіс. (қатарынан сағат тілгі бойынша, немесе айқасқан − көлденең), ал
содан соң ортасында әрбір бұрышынан рамалар жіберіледі. Матаны қанша керген
сайын соша жұмыстың жақсы шығуына кепілдік береді. Матаның дұрыс не бұрыс
керілгенін матаны саусақ сүйегімен қағып білеміз. Егер саусақ сүйегімен
соққанда матадан барабанның даусы сияқты дыбыс шығуы керек. Және де тағы
бір тәсілі бар, ол матаға туйреуішті тастағанда түйреуіш матадан ыршып
кетуі керек.
Сонымен қатар қисаюлар болмауы тиіс. Мата керіліп қойылған болса оған
да өзгерістер енгізудің қажеті жоқ. Матаның шеттерін скотчпен жапсырып
тастауға болады. Ол жұмыстың таза шығуына көп септігін тигізеді.
Бастапқы жылдам тәжірибелік жұмыстар үшін суреттердің мұқият түсіруінін
талап етпейтіндер, матаны керуді қажет етпейтін жұмыстарға картонда көп
септігін тигізеді. Картонға матаны қойып жан-жағынан түйреуішпен қадап
жұмыс істей беруге болады. Егер матаның сапасы керуге келмесе немесе мата
қалың болса, онда оны жай үстелдің үстіне жайып жіберіп, жұмысты бастай
беруге болады. Матаны ылғал кезінде де құрғақ кезінде де керуге болды.
Ылғал матаны негізінде еркін жазу батигіне қолданады ал, суық және ыстық
батик үшін құрғақ матаны пайдаланған дұрыс. Егер мата ылғал кезінде
керілсе, ол кепкеннен кейін одан сайын тартыла түседі.
Сурет нұсқаларын тасымалдау.
Суретті матаға түсірудің бірнеше тәсілі бар:
1. Дайын болған нобайды тегіс бетке қойып, матамен төңкерілген кергіш
үстіңгі жағынан қойылады, жұмсақ карандашпен жұмыстың ішкі жағынан бастыра
отырып сурет салынады, мата құрылымына зақым келтірмеу үшін жуғанда
кететін қарындаш пен немесе бормен немесе арнайы қарандашпен ақырын ған
қатты баспай көшіріледі. Егер карандашпен матаның бетіне суретті салатын
болсақ, онда контурды жүргенде карындаш жүріп өткен сызықтың жанынан жүріп
өтеміз содан соң жанағы сызылған қарындашты өшіірп алып тастаймыз. Есте
сақтаған жөн: Мата қағаз емес оны өшіріп басынан салатындай.
2. Егер мата тығыз болса, онда қарапайым тәсілмен көшіруге болады. Екі
орындықты бір-бірінен алшақтау қойып, бетіне әйнекті қоямыз. Астынан
лампаны жағып, әйнек шынының бетіне нобаймызды оның үстіне матаны қойып
ақырын ғана суретті түсіріп аламыз. Және тағы сол сияқты егер нобайымыз
матаның көлеміндей болса, онда бірден контур жүріп өтуге де болады.
3. Припорох. Нобайды − поролонға пенопластқа қойылады. Сурет
сызықтары бойынша тесіктер жарып өтеді. Сондай жуан инемен немесе жіңішке
кішкентай шегемен тесіліп пенопласт немесе поролон матаның бетіне
қойылады. Содан соң осы пенопласт немесе поролонның бетінен ұнтақталған бор
немесе нәл шашылады. Жаңағы тесіктерден матаға із қалдырылады.
Түсті бекітудегі негізгі тәсілдер:
Түс жанып кетпесі үшін, және бұйымдарды жууға болатындай, бояуды
әрқашанда нықтап бекіту қажет. Бояу әдеттегісінше нұсқау бойынша
бекітіледі.
Бекіту.
Үтікпен бекіту. Бояуды бекітудегі ең қарапайым тәсілдің бірі. Бұл
тәсілді жаңадан жұмыс жасап жатқан адамдарға қолайлы ыңғайлы және ол
уақытты үнемдейді.
Қарапайым электрлік үтікпен үтіктеледі, ішкі жағынан булау ағымда 5 −
10 минут үтіктейміз. Содан соң 30 − 40 градустағы суда қолымен сабын суда
қосымша ағартатындарсыз жуамыз.
Қорытынды кезең.
Бояу бекітуінен кейін қылқаламмен жөндеу жұмыстарын жүргіземіз
(мысалы, егер жарық учаскелердің контурын бәсеңдету үшін кейбір
дақтарды алып тастау үшін, т.с.с). Осы оқиғада матаны жұмысшы рамаға тағы
да кереді. Егер ол балауызбен жүріп өткен болатын болса, онда сулауға қазір
қарсы тұрады, сондықтан матаны сулап аламыз,
Нақ осы кезеңде контур бояуларын, қажетті сызықтарды жүргізіп аламыз.
Кепкен дайын жұмысты сіркесу қосылған суда артық бояуларды жою үшін шайып
аламыз. Егер матада порафиннен қалған дақтар болса, оны бензинде одан соң,
кір жууға арналған қоспалармен жуып таза суда шайып, кептіруге қоямыз.
Жұмыс кепкеннен кейін үтікпен жақсылап үтіктейміз. Міне жұмыс толығымен
дайын.
Қосымша материалдар мен құралдар.
1. Бояуларды араластыруға арналған ыдыс. Батикпен жұмыс жасау үшін
акварель краскасына арналған палитра немесе табақшалар болады.
2. Қылқаламды жууға арналған ыдыс. Стакандар немесе банкілерді қолдануға
болады.
3. Қолданған краскаларды сақтау үшін аузы жабылатын ыдыстар қажет.
4. Бояуларды сумен еріту үшін үнемі қайнаған су немесе тазартылған су
дайын тұру керек. Егер бояу спирттен жасалған болса, сол сияқты
спиртпен ерітеміз немесе арнайы еріткішті қолданамыз.
5. Бояудың артықтарын алып тастау үшін мата қалдықтары, мақта таяқшалары
қажет.
6. Жұмыстың тез кебуіне қол жеткізу үшін фен қажет.
Ыстық батик техникасына қажетті:
1. Балауызды еріту үшін металл ыдыс суымен.
2. Жіңішке сызықтарды түсіруге арналған − арнайы аспап чантинг қажет.
Оның көмегімен жіңішке сызықтарды жүргізу өте жеңіл.
Кейде сызықтарды түсіру үшін мақталы шыбықтармен қылқаламдар
пайдаланылады [7,8б].
Суық батик техникасына қажетті:
1. Резервті сақтауға арналған – арнайы пластмассалық кішкене бөтелке,
және саптаулар.
2. Арнайы жіңішке сызықтарды жүргізу үшін шыны құбырлар қажет.
Құбырлардың әр түрлі каналдары бар сызықтың енін өзгертуге мүмкіндік
береді. Құбырдың аузында жұқа қабырғалары болуы тиіс. Дәл осылай
жуандықты алып келінетін нұсқаны тесік диаметріне емес ол кішкене
құбыр диаметріне тәуелді болады. Бірақ тесік диаметрінің де маңызы
бар, матаға резерв ағу жылдамдығы содан тәуелді болады. Кішкене құбыр
бүгілмелі мұрын ылдилы үлкен мағынаға ие. Егер ол өте жадағай бүгілсе,
онда құбырды кішкене тік ұстау керек, демек, резерв жылдам құрамды
ағады.
3. Кейбір суретшілер шыны құбырлар орнына шаштарға арналған бояу астынан
құтыларды қолданады.
4. Дайын саптаулар орнына қолданған шарикті оқтамасын алуға болады
(немесе капиллярлық қарындаш), пастасынан босатылған. Оқтамадан
шарикті түйіршік инемен қажеттінше сығу және оны жуу. Керек ұзындыққа
дейін стерженьді кесіп алып, даярланған жұмсақ пластмассалық шөлмекке
бұралатын кішкене қалпақпен тесікке саламыз. Стерженьді қыздырып,
соңын сәл бүгу керек.
5. Дәл осы мақсатқа жету үшін сызбаға арналған шыны құбырлар дәрігерлік
тамызғыштар қажет.
2 БАТИК ӨНЕРІНДЕ ТАБИҒАТ КӨРІНІСІН БЕЙНЕЛЕУДІҢ
ӘДІС -ТӘСІЛДЕРІ
2.1 Табиғат көрінісін бейнелеудегі бояу түстері
Табиғатта дайын түске дәл келетін бояу түрі болмайды. Олай болса
палитра бетінде суретшінің сол түсті іздеу үрдісінде үлкен мән бар. Бұл
жерде 2 – 3 бояудан артық бояу қосуға болмайды, қосқан жағдайда табылған
түс кірленіп кетуі ықтимал.
Түстердің құбылыстарын зерттейтін ғылым түр түс тану ғылымы деп
аталады. Бұл ғылым сонымен қатар жарықтың түскен әсерін түстердің бір-
бірімен әсеріндегі құбылысты, бояулардың технологиялық ерекшеліктерін
қарастырады. Күн спектрінен табиғаттан кемпірқосақ болуынан байқаймыз. Күн
сәулесі жауын тамшыларынан өту үрдісінде олар сынып, жеті түске бөленеді.
Күн сәулесі кез келген табиғаттағы объектіге түскенде, кейбіреулері сол
объектіге сіңіп қалып қояды да, ал кейбір спектр сәулесі шағылысады.
Шағылысудан пайда болған сәуле сол түстің түрін көрсетеді. Мысалы: қар
спектр түсінің барлық түрін шағылыстыра алса, көк шөп жалғыз жасыл түсті
өзінен бөліп шығарады, керісінше, лимон – сары түсті бөледі.
Негізгі түстер қатарына қызыл, сары, көк түстер жатады. Ал осы үш
түстің қосылысынан туған басқа түстер түрі жасанды түстер деп аталады. Түс
дөңгелегіндегі орналасқан қарама – қарсы түстер қосымша түстер құрайды. Осы
түстерді қатар қояр болсақ, олар бір-бірінен күші жағынан және ашықтығы
жағынан ұтып отырады. Кез келген түстің қосымша түсін табуға болады.
Қосымша түстің пайда болуына мына тәжірибе арқылы көз жеткіземіз. Егер екі
бірдей сұр қағазды әр түрлі түстер фонына қоятын болсақ, онда олар қосымша
түске ауысқанын байқаймыз. Себебі әр түрлі түс әлгі сұр қағазға міндетті
түрде рең енгізеді, осы құбылыстың салдарынан қарама-қайшылық туып,
контрастық түс заңы шығады. Бір дене түсінің екінші бір дене түсіне
байланыстылығы қосымша дене түсінің күшейуіне әкеп соғады. Контрастық түс
заңы кескіндеме өнерінде көлем, форма, кеңістікті айқын көрсету жолында
пайдаланылады.
Түстердің мінез-құлықтарын анықтауда суретшілер жылылық – суықтық
түсінігін қолданады. Түс дөңгелегінің қызыл – қызыл – сары бөлігін жылы
түстер деп атайды. Себебі олар қызып тұрған темір іспетті көрінгендіктен.
Түс дөңгелегінің екінші жартысы ашық көк пен қию көк аралығы суық
түстер қатарына жатады, олар су түсін, мұз және алыстағы көріністерді
елестетеді. Әрбір жылы немесе суық түс көрші түстердің әсерінен өте жылы
немесе өте суық түске енуі мүмкін. Жылылық – суықтық түстерді анықтау жалпы
кескіндемеде түстерді тану, ажырату мәселесінде ең күрделі түс
қатынастарына жатады.
Түс сапасына жататындар:
1. Түс реңі. Түстер қосылғанда олардың реңдік қасиеттері өзгеріске
ұшырайды, яғни реңдік қасиетінің жарықтықа ауысу сапасы түс реңі деп
аталады.
2. Қанықтылық түс. Бояу түсінің реңдік айқын көрінуі. Түстің
қанықтылдығын айшықтайтын таза спектрдегі түстер.
3. Жарық күші – жарықтың дене бетінде орналасуы немесе қамтуы, яғни
дененің ашық немесе көмескі көрінуі.
Күн сәулесінің құрамында бірнеше бояулар түрінің барын біз мектеп
қабырғасынан білеміз, яғни күн сәулесін үш бұрышты призма арқылы өткізсек,
онда әр түрлі бояулар спектрін көреміз. Бұл бояулар түрі реттелген
заңдылықпен орналасқан. Мысалы: қызыл сары, сары, жасыл, ашық көк, қою көк,
күлгін қызыл. Бұл бояу түстері бірімен – бірі жалғасып жатып, спектрлі бояу
дөңгелегін құрайды. Әрбір бояу реңінде өзіне тән электрмагниттік толқындар
бар, олар:
Күлгін қызыл 380 – 450
Қою көк 450 – 480
Ашық көк 480 – 510
Жасыл 510 – 550
Сары жасыл 550 – 575
Сары 575 – 585
Қызыл сары 585 – 620
Қызыл 620 – 780
370 – 780 аралығындағы электрмагниттік толқындар әр түрлі бояулардың
реңін көз арқылы қабылдауға мүмкіндік туғызады екен. Біздің айналамыздағы
қоршаған табиғи денелерді көруіміз оларды сезінуіміз – барлығы бір-ақ
нәрсеге байланысты. Ол – күн сәулесі. Оның жарығы негізінен ақ сәуле, осы
ақ сәуле денелерге келіп түскенде, денелер оны бойларына сіңіріп алады, сол
сіңіріп алған бояу түрлерін кері қарай шығарады. Яғни жасыл шөп, жапырақтар
күн сәулесінің тек қана жасыл реңін қабылдап, соны ғана сыртқа
шағылыстырады, сол себепті де біз жапырақтарды, шөптерді жаз айларында
жасыл етіп көреміз [8,9б].
Кез келген бояу реңі табиғи үш қасиеттен тұрады: біріншісі – бояу реңі
(цветовой тон), яғни табиғи дененің түсі: алма – қызыл, алмұрт – сары, қияр
– жасыл; екіншісі – дене түсінің сәулеге байланысты өзгеру қасиеті
(светлота), яғни қызыл алманың жарықтығы көрінісі мен көлеңкедегі
көрінісінің айырмашылығы; үшіншісі – бояу түсінің реңділігі
(насыщенность), яғни қияр жасыл десек, барлығы бір мөлшерде жасыл бола
бермейді, біреуі – ашық жасыл, екіншісі – қою жасыл, міне, осындай бір
түсті бояулы денелердің арасындағы айырмашылық. Бұл – үш қасиеттің
суретшілер үшін маңызы өте зор.
2.2 Табиғат көрінісін бейнелеудегі композициялық құрылымы,
перспектива заңдары
Суретші нобай жаза отырып, табиғаттың тікелей құбылыстарын шын бейнелей
білуге ұмтылады. Нобай арқылы оның көзінің қабылдау мәдениеті артады,
шеберлік қасиеті көбейеді. Кескіндеме өнерінің қандай да жанры болмасын,
білімділігі, түсінігі, бояулар – түстер арқылы сезімталдығы артады. Нұсқа
арқылы этюдтің міндеттерін орыстың атақты суретшісі В.В.Мешков былай деп
жазады: В этюдах важнее всего достоверность. Ничего от себя, все от
природы! Этюд – это запись состояния природы, эффектов освещения,
колористических особенностей, неожиданных композиций.
Нобайдың негізгі мақсаты – табиғат бойындағы әдемілікті, әсемдікті
өзгертпей, сол қалпында бояу тұстері арқылы кенеп немесе картон бетінде
көрсету. Оның шынайы және таза көріністерін әсерлеп бейнелеу. Сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz