Мемлекеттің инновациялық саясаты
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық.инновациялық дамуының 2010.2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ...
2.4 Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі инновациялық даму тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық.инновациялық дамуының 2010.2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ...
2.4 Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі инновациялық даму тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
«Инновация» терминi латын тілінен алынған, ол - «жаңару, өзгеру» дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу дсгендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жыдары педагогикалық инноватика қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады.
Инновация - мәдениеттану мен әлеуметтануда этностың алғашқы даму кезеңінде болмай, кейіннен пайда болған мәдени құбылыстар мен өзгерістер.
Мемлекеттiк инновациялық саясат - әлеуметтiк-экономикалық саясаттың инновациялық қызметтi дамыту мен ынталандыруға бағытталған құрамдас бөлiгi;
Инновациялық қызмет - нәтижелерi экономикалық өсу мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгi үшiн пайдаланылатын, өндiрiстiң және қоғамды басқарудың әртүрлi салаларына жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдердi, технологиялар мен өнiм түрлерiн енгiзуге бағытталған қызмет;
Мемлекет ғылым дамуының басым бағыттарын таңдайды, ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды қалыптастырып, жүзеге асыруды, республикалық бюджеттен ғылыми қызметті қаржыландырады, республикалық дәрежедегі ғылыми ұйымдарды басқарады.
Инновациялық сфераны мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары белгілі:
Ғылыми-зерттеулерді салықтық ынталандыруды күшейту. Мұның рыноктық экономикада бюджеттік субсидиялармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Салықтық жеңілдіктердің бірнеше түрлерін атауға болады. Олар: ғылыми зерттеулерге шығындардың табыстық бөлігіне салық салуды азайту; ғылыми зерттеулерге шығын өсіміне белгілі бір пайыз шамасында төленетін салыққа шегерім жасау; жаңа техникаға жұмсалатын күрделі қаржының бір бөлігіне салық сомасын кеміту; іргелі зерттеулерді қаржыландыруға арналған қаражатқа ерекше салықтық жеңілдіктер беру, орта және шағын бизнестің зерттеулеріне қолайлы жағдай жасау.
Инновациялық саясаттың басты құралдарының бірі ретінде ғылыми-техникалық өнімдерге мемлекеттік тапсырыс рөлін күшейтуді атауға болады. Қаржылық орнықтылыққа қол жеткізілген сайын тәуекелді (венчурлық) жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік тапсырыстың үлесі арта түседі.
Мемлекеттік инновациялық қор ең басым деген ірі зерттеулер мен жаңғыртуларды мақсатты түрде жеңілдікті қаржыландыратын болады. Аталған қордың инновацияларды мемлекеттік қолдау бойынша өкілеттігі мейлінше кеңейтілуі тиіс, яғни ғылыми идеядан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі циклды қамтуы қажет.
«Инновация» терминi латын тілінен алынған, ол - «жаңару, өзгеру» дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу дсгендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жыдары педагогикалық инноватика қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады.
Инновация - мәдениеттану мен әлеуметтануда этностың алғашқы даму кезеңінде болмай, кейіннен пайда болған мәдени құбылыстар мен өзгерістер.
Мемлекеттiк инновациялық саясат - әлеуметтiк-экономикалық саясаттың инновациялық қызметтi дамыту мен ынталандыруға бағытталған құрамдас бөлiгi;
Инновациялық қызмет - нәтижелерi экономикалық өсу мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгi үшiн пайдаланылатын, өндiрiстiң және қоғамды басқарудың әртүрлi салаларына жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдердi, технологиялар мен өнiм түрлерiн енгiзуге бағытталған қызмет;
Мемлекет ғылым дамуының басым бағыттарын таңдайды, ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды қалыптастырып, жүзеге асыруды, республикалық бюджеттен ғылыми қызметті қаржыландырады, республикалық дәрежедегі ғылыми ұйымдарды басқарады.
Инновациялық сфераны мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары белгілі:
Ғылыми-зерттеулерді салықтық ынталандыруды күшейту. Мұның рыноктық экономикада бюджеттік субсидиялармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Салықтық жеңілдіктердің бірнеше түрлерін атауға болады. Олар: ғылыми зерттеулерге шығындардың табыстық бөлігіне салық салуды азайту; ғылыми зерттеулерге шығын өсіміне белгілі бір пайыз шамасында төленетін салыққа шегерім жасау; жаңа техникаға жұмсалатын күрделі қаржының бір бөлігіне салық сомасын кеміту; іргелі зерттеулерді қаржыландыруға арналған қаражатқа ерекше салықтық жеңілдіктер беру, орта және шағын бизнестің зерттеулеріне қолайлы жағдай жасау.
Инновациялық саясаттың басты құралдарының бірі ретінде ғылыми-техникалық өнімдерге мемлекеттік тапсырыс рөлін күшейтуді атауға болады. Қаржылық орнықтылыққа қол жеткізілген сайын тәуекелді (венчурлық) жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік тапсырыстың үлесі арта түседі.
Мемлекеттік инновациялық қор ең басым деген ірі зерттеулер мен жаңғыртуларды мақсатты түрде жеңілдікті қаржыландыратын болады. Аталған қордың инновацияларды мемлекеттік қолдау бойынша өкілеттігі мейлінше кеңейтілуі тиіс, яғни ғылыми идеядан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі циклды қамтуы қажет.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010 жыл.
2. Аубакиров Я. А. «Экономикалық теория» - 2004ж. Алматы, 135 бет
3. Ахметгалиев Б. 10 лет: Казахстан и интеграция. – Алматы: Атамұра, 2012.
4. Райхан Н. Инновациялык экономика қуру // Акикат - №10, 2012ж.
5. Байзаков С., Райхан Н. Қазақстан экономикасын кластерлер кетереді // Акикат - №1,№2, 2012ж.
6. Мамытбеков Е. Инновации в фокусе экономики // zakon.kz - 10 қазан 2013 ж.
7. Нарибаев К., Джумабаев С.К., Нусупова А. Инновационный менеджмент. - Алматы, 2004.
8. Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации в рыночной экономике мировой опыт и Казахстан. Министерство образования и науки РК, 2011.
9. Кажмуратов К., Кравцов А., Даримбетов В. Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат - № 6 - 2013.
10. Моргунов Е.В., Снегирев Г.В. Национальная инновационная система: сущность и содержание // Собственность и рынок – 2004 - №7
11. Пипия Л.К.Современные тенденции в формировании научной и инновационной политики // Инновации - 2009 - №12 (222)
12. Малай В.А. Тенденции развития инновационного общества // Вооружение, политика, конверсия – 2008 - №6
13. http://www.stat.kz
14. http://www.mint.gov.kz
1. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010 жыл.
2. Аубакиров Я. А. «Экономикалық теория» - 2004ж. Алматы, 135 бет
3. Ахметгалиев Б. 10 лет: Казахстан и интеграция. – Алматы: Атамұра, 2012.
4. Райхан Н. Инновациялык экономика қуру // Акикат - №10, 2012ж.
5. Байзаков С., Райхан Н. Қазақстан экономикасын кластерлер кетереді // Акикат - №1,№2, 2012ж.
6. Мамытбеков Е. Инновации в фокусе экономики // zakon.kz - 10 қазан 2013 ж.
7. Нарибаев К., Джумабаев С.К., Нусупова А. Инновационный менеджмент. - Алматы, 2004.
8. Кенжегузин М.Б., Днишев Ф.М. Наука инновации в рыночной экономике мировой опыт и Казахстан. Министерство образования и науки РК, 2011.
9. Кажмуратов К., Кравцов А., Даримбетов В. Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат - № 6 - 2013.
10. Моргунов Е.В., Снегирев Г.В. Национальная инновационная система: сущность и содержание // Собственность и рынок – 2004 - №7
11. Пипия Л.К.Современные тенденции в формировании научной и инновационной политики // Инновации - 2009 - №12 (222)
12. Малай В.А. Тенденции развития инновационного общества // Вооружение, политика, конверсия – 2008 - №6
13. http://www.stat.kz
14. http://www.mint.gov.kz
Мемлекеттің инновациялық саясаты
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ...
2.4 Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі инновациялық даму тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Инновация терминi латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу дсгендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жыдары педагогикалық инноватика қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады.
Инновация - мәдениеттану мен әлеуметтануда этностың алғашқы даму кезеңінде болмай, кейіннен пайда болған мәдени құбылыстар мен өзгерістер.
Мемлекеттiк инновациялық саясат - әлеуметтiк-экономикалық саясаттың инновациялық қызметтi дамыту мен ынталандыруға бағытталған құрамдас бөлiгi;
Инновациялық қызмет - нәтижелерi экономикалық өсу мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгi үшiн пайдаланылатын, өндiрiстiң және қоғамды басқарудың әртүрлi салаларына жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдердi, технологиялар мен өнiм түрлерiн енгiзуге бағытталған қызмет;
Мемлекет ғылым дамуының басым бағыттарын таңдайды, ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды қалыптастырып, жүзеге асыруды, республикалық бюджеттен ғылыми қызметті қаржыландырады, республикалық дәрежедегі ғылыми ұйымдарды басқарады.
Инновациялық сфераны мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары белгілі:
oo Ғылыми-зерттеулерді салықтық ынталандыруды күшейту. Мұның рыноктық экономикада бюджеттік субсидиялармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Салықтық жеңілдіктердің бірнеше түрлерін атауға болады. Олар: ғылыми зерттеулерге шығындардың табыстық бөлігіне салық салуды азайту; ғылыми зерттеулерге шығын өсіміне белгілі бір пайыз шамасында төленетін салыққа шегерім жасау; жаңа техникаға жұмсалатын күрделі қаржының бір бөлігіне салық сомасын кеміту; іргелі зерттеулерді қаржыландыруға арналған қаражатқа ерекше салықтық жеңілдіктер беру, орта және шағын бизнестің зерттеулеріне қолайлы жағдай жасау.
oo Инновациялық саясаттың басты құралдарының бірі ретінде ғылыми-техникалық өнімдерге мемлекеттік тапсырыс рөлін күшейтуді атауға болады. Қаржылық орнықтылыққа қол жеткізілген сайын тәуекелді (венчурлық) жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік тапсырыстың үлесі арта түседі.
oo Мемлекеттік инновациялық қор ең басым деген ірі зерттеулер мен жаңғыртуларды мақсатты түрде жеңілдікті қаржыландыратын болады. Аталған қордың инновацияларды мемлекеттік қолдау бойынша өкілеттігі мейлінше кеңейтілуі тиіс, яғни ғылыми идеядан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі циклды қамтуы қажет.
oo Технологиялық әлеуеттің мониторингтік және болжау жүйесін жасау үшін мемлекеттік деңгейде методикалық (әдістемелік) және ақпараттық қамтамасыз ету істері атқарылуы тиіс.
oo Ғылыми өнімді жобалау және өндіру сферасында рыноктық бәсеке рөлін арттыру негізінде басым бағыттар үшін Жапонияда кеңінен қолданылатын бастапқы ақшалар принципін тарату қажет.
Сонымен инновациялық саясаттың мемлекетке қажеттілігі және маңыздылығы жайлы келесе курстық жұмысымның бөлімдерінде тоқталатын боламын.
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк
Инновация - жаңа практикалық әдісті тарату және қолдануды құрудың комлекстік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, адамдардың, ұсыныстапдың, жаңа идеялардың тәжірибеге енуі, іске асырылуы және де соңында қолданылуы. Инновация туралы осындай көптеген түсініктемелер беруге болады.
Инновация ұғымын бірнеше мағынамен түсіндіруге болады, бірақ та ең бастысы "инновация" мен "жаңалық" терминдерін айыра біліп, ол ұғымдардың мағынасын білу керек. Жаңалық қандай да қызмет саласында оның тиімділігін жоғарылату бойынша фундаменталды, қолданбалы, тәжірибелік жұмыстардың рәсімделген нәтижесі болып табылады.
Жаңалық мынадай түрлерде рәсімделеді:
oo жаңалық ашу;
oo патенттер;
oo тауар белгісі ;
oo рационализаторлық ұсыныстар;
oo жаңа немесе өндіріс процесі құжаттары;
oo ұйымдастыру,
oo өндіріс немесе басқа құрылымдар;
oo ноу-хау; ұғымдар;
oo ғылыми тұрғыдағы принциптер;
oo құжаттар (стандарттар, ұсыныстар, әдістемелер, нұсқаулар және т.б.);
oo маркетингтік зерттеулердің нәтижелері және т.б. жаңалықты жасаудағы инвестиция - жұмыстың жартысы.
Ең бастысы -- жаңалықты енгізу, жаңалықты инновация формасына айналдыру, яғни инновациялық диффузияны жалғастыруға болады. Жаңалықты жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу қажет. Ал, инновация - жаңалықты енгізуде басқару обьектісін өзгерту мақсатында және экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, ғылыми-техникалық немесе басқа тиімділік түрлерінің соңғы нәтижесі. Яғни, жаңалықты ендіріп, іске асырылғанда инновация пайда болады. Қысқаша айтқанда, инновация - жаңалықты енгізудің нәтижесі.
Отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде "жаңалық" және "инновация" дегенге әр түрлі категорияларда түсіндірулер кездеседі. Кей жағдайларда бұл түсініктер синонимдер секілді қолданылады, бірақ айқын айырмашылықтар бар. - Жаңалық-деген айқын жаңалыққа мінездеме береді, тап мұнда түсінік ойлап табу деген ұғымға таяу.
"Жаңалық енгізу"- бұл жаңа техника мен технологияны меңгеру, басқару мен ұйымдастырудың жақсарған әдістері.
Инновация - бұл іздеуге, жасауға және жаңа бұйым түрлерін, технологияларын, таратуға бағытталған қызмет. Оның басқа да анықтамасы бар. Иновация - бұл жаңалық енгізудің жалпы процессі, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін қолданылатын және таратылатын жаңалық , қоғамның даму әсеріне байланысты ауысып отырады.
Фирма жүйесінің "кірісі" сияқты сатушылардың тез енуіне, инновациялық формаға өтуде, өзінің енгізу үшін уақытын күтіп, жай жинақталу жаңалығы болады. Фирманың "шығысында" тауарлар сияқты тек жаңалық болады. ҒЗТКЖ стратегиялық маркетинг процесі бойынша өндірістің ұйымдастыру - технологиялық дайындығының, жаңалықты рәсімдеу және өндіру, оларды басқа салаларға таратуды (диффузия), инновациялық қызметті айтады.
Инновацияның жіктелуінің негізгі критерийлері болуы қажет:
а) талдау және кодтау үшін ескерілетін классификациялық жинақтаудың кешенділігі;
б) критерийді анықтаудың сандық (сапалық) мүмкіндігі;
в) ұсынылған жіктелу белгілерінің ғылыми жаңалығы; [9].
Еліміздегі инновация түсінігінің қалыптасуына тоқталатын болсақ, Қазақстан Республикасының 2002 жылғы Инновациялық қызмет туралы қабылданған заңының қазіргі ғылыми-техникалық саясатты жетілдіруде орны ерекше. Осы заң негізінде бүгінде елімізде инновациялық қызметті қоғамға енгізу мен оны әрі қарай жетілдіру бірінші кезекте тұр. Инновациялық қызметті қоғамда, ғылымда, әлеуметтік өмірде, саяси жүйеде, өмірдің тағы басқа салаларында да кеңінен қолдануға болады.
Жаңа жетістіктерге қол жеткізу жолындағы ізденіс және оларды дамыту барысында жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану заман талабынан туындап отыр. Инновациялық процестерге бет бұру дегеніміз ─ бұрынғы даму жолдарын өзгерту, қоғамның барлық саласының даму динамикасын жаңарту, ғылыми-техникалық дамуға жаңа стимул беру мақсатында жұмыс істеу. Мұның өзі ғылым мен өндірісті тоқайластыру деген сөз.
Осы мақсатта қабылданған еліміздегі Инновациялық қызмет туралы заң қоғамның, экономиканың дамуына жаңа сипат беруде. Бұл заңның негіздеріне сүйенетін болсақ, мұнда негізінен инновациялық саясат ─ мемлекеттік саясаттың құрамдас бір бөлігі әлеуметтік-экономикалық саланы дамытуда осы бағытты басшылыққа алу керек. Бұл процесс бәсекеге қабілетті экономиканың қарышты қадам басуына ерекше әсер етеді. Инновациялық жаңа ғылыми идеялар озық технологияны қолдануға барлық жағдайлар жасау қажет екенін көрсетеді.
Жаңа жетілдіргіш ақпараттық технологиялық процестер үрдісін қоғамды басқару саласынан бастап, өндірістің барлық салаларында қолдану керек екенін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Ғылым мен техниканың жетістіктері арқылы өз экономикасын алға жылжытып, дүниежүзілік рынокта алдыңғы қатарлы елдер қатарына шыққан көптеген мемлекеттер бар екенін тарихтан жақсы білеміз.
Осыдан бірнеше онжылдықтар бұрын әлемдегі кедей мемлекеттер қатарында болған Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттерінің тез арада дамып кетуі бұған нақты мысал бола алады. Бүгінде электрондық әлемде беделді орын алып отырған Жапония, Корея, Қытай ғылыми-техникалық саясаттың нәтижесінде осындай жетістіктерге қол жеткізді.
Сондықтан да ғылыми-техникалық саясат мәселесін толыққанды зерттеу, бұл саясаттың шет елдерде жүзеге асыру тәжірибесімен танысу Қазақстан сияқты жас, ғылыми, өндірістік әлеуеті жоғары мемлекет үшін өте өзекті мәселе болмақ. Осы тұрғыдан келгенде, еліміздегі инновациялық саясатты жетілдіру қазақстандағы ғылымды дамытумен тікелей байланысты. Әлеуметтік экономикалық өркендеудегі жетістіктерінің бәрі де жақсы ғылыми-техникалық прогресс нәтижесінде жүзеге асырылады.
Осындай алдыңғы қатарлы елдерге жақын болу үшін, инновациялық қызметті одан әрі жетілдіру, инновациялық саясатты әрі қарай өркендету мәселесі тұр. Инновациялық жоба, инновациялық инфрақұрылым, инновациялық қор толық түрде мемлекет тарапынан қолдау табуы тиіс. Ғылым мен техниканың жедел түрде сапалы дамуы тікелей мемлекеттік саясатпен байланысты екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, ғылыми-техникалық прогресті жаңа жағдайда мемлекеттік реттеу қолға алынуы тиіс. Мемлекетік инновациялық саясат қоғамның бар саласын қамтитын бағыттарда жұмыс істейді.
Ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану мен іске қосу мақсатында жасалатын істердің бағдарламасы мен жүзеге асырушы мамандар іріктеліп, олар конкурстық негізде қабылдануы керек. Инновациялық жобаны іске асыру үшін ең алдымен жобаның формалары мен әдістері анықталуы тиіс. Инновациялық қызметті жүзеге асыратын және оны толық қамтамасыз ететін құқықтық-нормативтік базаны толық түрде кеңейту басты шарт.
Келесі ерекше бір еске алатын мәселе, инновациялық қызметті жүзеге асыратын субъект мемлекет тарапынан қолдау табуы қажет. Бірінші кезекте әсіресе эксперименттік зерттеулердің санын өсіру және олардың материалдық шығындарын өтейтіндей, инновациялық қорды мемлекет өз қамқорлығына алса, бұл нақты бастамалардың бірі болар еді.
Қазақстан Республикасының кешегі, бүгінгі, ертеңгі даму үрдістерін жан-жақты қарастыра отырып, қазіргі кезеңдегі ғылым мен техника жетістіктерін өндірістік пайдаланудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасында осы мәселелер кеңінен көрсетілген, алайда оны жүзеге асыруда көптеген кемшіліктер болып жатыр. Әрине, бұл енді ғана инновациялық даму саясатына аяқ басқан ел үшін табиғи құбылыс. Алайда осы процестерді жүзеге асыруға қызығушылық танытушылар саны көбеймей отыр. Осы орайда арнайы орталықтар мен маман кадрларды жұмысты ұйымдастыруда өркениетті елдер тәжірибесіне сүйенуді үйрету керек, келісімділік негізінде жұмыс істеу екі жаққа да қолайлы болуы тиіс.
Бұл саясаттың мәні барлық қажеттілікті қамтамасыз ету жолындағы өзгерістер арқылы қоғам мен әлеуметтік ортаны жаңа жағдайға бейімдеу деген ұғымға келіп саяды. Полиэтникалы Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы мен саяси тұрақтылығы демократиялық жаңа принциптер негізінде жүргізілетін ғылыми-техникалық саясатпен тығыз байланысты. Осы негізде іске асырылып отырған инновациялық қызмет қоғамның барлық саласындағы технологиялық процестердің жаңа жетістіктерін жүзеге асыру, сол арқылы қоғамдық қатынастағы әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, құқықтық салада өзгеру ғана емес, ғылыми негіздегі жаңалықты қолданысқа енгізу болып табылады [2].
Инновациялық саясаттың басты мақсаты ─ отандық өнімдердің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Сондықтан да жаһандық процесс туғызған инновациялық қызмет кез келген мемлекеттің даму тарихында ерекше орынға ие. Еліміздегі ішкі және сыртқы геосаяси және экономикалық жағдайдың тұрақтануы мен инновациялық қызметтің, ғылыми-техникалық саясаттың даму қарқыны да өзгеруде.
Осы орайда жоғарыда айтылған ҚР-ның Инновациялық қызмет туралы қабылданған заңының саяси-әлеуметтік маңызы өте зор, себебі әр бір елдің экономикасы мен интеллектуалдық потенциалы жоғары деңгейде көрінуінде ғылым мен техника басты өзек болуы тиіс. Еліміздің басты бағыттарындағы негізгі ядро болып отырған инновациялық қызметті қабылдау мен оны енгізу ─ бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі.
ҚР-ның Инновациялық қызмет туралы заңында инновациялық қызметті жетілдірудің басты бағыттары көрсетілген. Ендігі міндет осы басым бағыттарды жүзеге асыру механизмін жетілдіру болып отыр. Қазіргі кезеңдегі инновациялық қызметті жетілдірудің басты жолы ─ бұл нақты саясаттың алғышарттарын қалыптастыру мен шынайы инновациялық қызмет субъектілерін ұйымдастырудан басталуы тиіс.
Бұл мәселелерді шешу, ең алдымен, елімізде Ұлттық инновациялық орталық құрылуымен және барлық істерге сол орталық басшылық жасауымен аяқталу тиіс деген ойдамыз. Жоғары оқу орындарында арнайы инновациялық бағыттағы мамандықтар ашу керек ─ ол инновациялық саясатты жетілдіру субъектілерін кеңейтуге жол ашады.
Инновациялық қызметтің дамуы ең алдымен, ғылыми-техникалық ақпараттанумен өзара байланысты, сондықтан кез келген мекемеде, оқу орындарында ақпараттық-технологиялық орталықтар жұмыс істеуі керек. Инновациялық қызмет негізінде ғылыми-техникалық прогресс жатыр. Ғылым мен техника адам өмірінің дамуымен қатар жүреді. Елімізде осы мәселені өркендету мен дамыту барысында көптеген заңдық-құқықтық актілерге қол қойылды, алайда бұл қабылданған құжаттар оны жүзеге асыру және орындау талаптарымен үндеспей жатыр, осы олқылықтың орнын толтыру шарт. Ол үшін жаңа кредиттік технология осы саясатты әрі қарай дамыту мақсатында жүзеге асырылуы тиіс.
Мемлекеттік инновациялық қызметтің стратегиялық мақсатының өзі өндірістің барлық саласында жаңа ғылыми жетістіктердің енгізілуі болып табылады. Оның жетістіктері экономикалық өркендеу мен бәсекеге қабілеттілікке пайдаланылады. Инновациялық қызметті жетілдірудің ең оңтайлы тәсілі ─ ғылым мен техника, өндіріс бірлестігінің ұштастырылуында.
ҚР-ның ішкі саясатында жаңа қоғамды одан әрі тереңірек топтастыруға тұрақтылықты, азаматтық бейбітшілікті, жаңа рухани келісімді дамытуға, мемлекетті және оның интституттарын қалыптастыру мен нығайтуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған болса, сыртқы саясаты республиканың көп векторлы және көп деңгейлі интеграциялық іс-әрекетіне, аймақтық және әлемдік қауіпсіздікті нығайтуға, әлемдік қауымдастықта еліміздің орнықты дамуын қамтамасыз етуге, жоғары технологияны пайдалана отырып, экономикалық өсуге бағытталған. Осы екі саясат саласында да инновациялық қызмет үрдістерін жетілдіру, оны бүгінгі күнмен қабыстыру мақсаты көзделген.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі ─ оның әрдайым мемлекет назарында болуы. Қызықтысы, ғылым мен техника нарық жағдайында басқа салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді. Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екені сөзсіз. Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері толықтай дәлелдеп отыр.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, өндірістен ─ өндіріске принципін ұстанған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні ─ шикізат өндіре отырып, одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. Өндірістен ─ өндіріске қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажет принциптердің бірі болып отыр. Бұл принцип өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
1. жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді;
2. елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол жеткізу;
3. өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни технологиялық негізде қамтамасыз ету;
4. әр аймаққа икемделген аз күш жұмсалатын өндіріс орындарын ашып, олардың өндіріс қауіпсіздігін және қоршаған ортаның ластанбауын қамтамасыз ете алатын жаңа технология жүйелерін тарату арқылы ғылыми-техникалық прогрестің әлеуметтік тиімділігіне қол жеткізу. Әлеуметтік нормативтер жүйесін дайындау жаңа технологияларға негізделуі керек [3].
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет
Инновациялық қызмет ғылыми білім мен жаңа технологияны қолдануға бағытталған, оны өндіру тәсілдерін, жаңа затты өндіру мақсатымен немесе өндірілетін өнімнің сапасын жақсартып және шығынын азайтатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінін қызметі.
Инновациялық қызмет - өндірістің әртүрлі салалары мен қоғамды басқару салаларына жаңа идеяларды, ғылыми білімді, технологиялар мен өнім түрлерін енгізуге бағытталған қызмет, оның нәтижесі экономикалық өсу мен бәсекеге қабілеттілік үшін пайдаланылады.
Инновациялық қызмет негізіндегі инновациялық процесті идеяның тауарға айналу реттілік процесі ретінде қарастыруға болады және іргелі, қолданбалы зерттеулер, конструкторлық өңдеулер, маркетинг, өндіріс, өтім кезеңдерінен өтудегі ─ технологияларды коммерциализациялау процесі.
Инновациялық процесс әр түрлі жағдайлардан және әр түрлі дәрежедегі нақтылаудан қарастырылуы мүмкін.
Біріншіден, ғылыми-зерттеудің, ғылыми-техникалықтың, инновациялықтың, өндірістік қызметтің және маркетингтің параллельді-реттілік түрдегі жүзеге асырылуы.
Екіншіден, жаңалықтың өмірлік циклның идеяның пайда болуынан бастап оның өңдеуі мен таратуындағы уақытша кезеңдері ретінде.
Үшіншіден, жаңа өнім түрі мен қызмет көрсетуді өңдеу мен таратудағы қаржыландыру мен инвестициялау процесі ретінде.
Жалпы инновациялық процесс жаңа табыстарын алудан және коммерциализациялаудан, жаңа технологиялардан, өнім және қызмет түрлерінен, өндірістік, қаржылық, әкімшілділік немесе басқа сипаттағы және басқа интеллектуалдық қызметтің нәтижелерінен тұрады.
Изменение характера инновационного процесса атты еңбегінің авторы Рой Росвелл инновациялық процестің бірнеше модель буынын ұсынды.
Инновациялық процестің мәнінің желілік жолын ол 1950 және 1960 жылдардың ортасына жатқызады, яғни инновациялық процестің бірінші буынына, бұл технологиялардың әсерлерінен алға жылжып отырады.
Росвелл бойынша, инновациялық процестің екінші буыны 1960 жылдардың аяғы мен 1970 жылдардың басына жатады деген. Бұл да желілік-тізбектілік модель, бірақ нарық маңыздылығына тіреледі және қажеттіліктерге ҒЗТКЖ әрекет етуді.
Төртінші буын: 1980 жылдардың ортасы ─ қазіргі уақыт. Бұл алдыңғы қатарлы жапондық модель. Интегралданған топтың параллельді қызметіне және сыртқы көлденең және тік байланыстарға назар аударуымен ерекшеленеді. Мұнда параллельді қызмет маңызды. Әр түрлі бағыттардағы іс-әрекетті орындау негізінде бірнеше топ мамандары бойынша бір уақытта жұмыс жасау қарастырылады. Бұл тапсырмаларды шешуді тездетеді.
Бесінші буын: қазіргі уақыт ─ болашақ. Бұл стратегиялық тораптар, стратегиялық интеграция, байланысты орнату моделі. Бұның басқалардан ерекшелігі, параллельді процеске жаңа функциялардың қосылуында. Бұл есептеу техника жүйесін, информатиканы қолданудағы ҒЗТКЖ-нің енгізу процесі және солардың көмегімен стратегиялық байланыстар орнатылады.
Инновациялық идеялардың пайда болуы жаңа ғылыми нәтижелерді пайдалану мүмкіндігі фундаментальды кезеңде және іздестірушілік зерттеулерінде, қолданбалы зерттеулерде, өңдеулерде жүзеге асады.
Жаңа техниканы жасау және меңгеру процесі жаңа ғылыми білімдерді алуға бағытталған фундаментальды зерттеулерден (ФЗ) басталады. ФЗ-ның мақсаты ─ құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашу, табиғаттың даму заңдылықтарын түсіну. ФЗ теоретикалыққа және іздестірушілікке бөлінеді.
Теоретикалық зерттеулердің нәтижелері ғылыми жаңалықтарда , жаңа түсініктерді ұсыну мен дәлелдеуде, жаңа теорияларды жасауда көрініс табады. Іздестірушілікке негізгі міндетті қамтитын идеялар мен технологиялардың жаңа прициптерін ашудағы зерттеулер жатады. Іздестірушілік ФЗ қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдістерін экспериментальдік тексерумен және дәлелдеумен аяқталады. Барлық іздестірушілік ФЗ академиялық мекемелерде, ЖОО-да, сонымен қатар ірі ғылыми-техникалық өнеркәсіптік ұйымдардағы жоғары ғылыми білікті персоналдарында жүргізіледі.
Инновациялық процестің келесі кезеңі ─ қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстар. Олардың орындалуы теріс нәтижелерді алумен байланысты болып келеді. Қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге құралдарды салу кезінде тәуекелділік пайда болады. Егер инвестициялар инновацияда тәуекелділік сипатта болғанда, олар тәуекелді инвестициялар деп аталады.
Тәжірибелі-конструкторлық және конструкторлы-жобалау жұмыс кезеңдері жаңа өнім түрін өңдеумен байланысты. Ол эскизді-техникалық жобалауды, жұмыстық конструкторлық құжаттамалауды шығаруды, тәжірибелі нұсқаларды сынауды және жасауды қарастырады.
Тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар (ТКЖ) техникалардың, материалдардың, технологиялардың жаңа нұсқаларын жасау үшін қолданбалы зерттеулердің нәтижелерін қолдануда көрініс табады. ТКЖ ─ бұл ғылыми зерттеулердің қорытынды сатысы және зертханалық жағдайлар мен экспериментальдық өндірістерден өнеркәсіптік өндіріске өзгеше түрде өтуі. ТКЖ-ға мыналар жатады: инженерлік объектінің белгілі конструкциясын өңдеу, жаңа объектінің нұсқаларын және идеяларды өңдеу, технологиялық процестерді өңдеу.
Инновациялық жобаның күрделілігіне байланысты (жаңа өнім түрін меңгеру және өңдеу) инновациялық қызметтің бастапқы кезеңінде шешілетін міндеттер әр түрлі болуы мүмкін. Көбінесе, ірі инновациялық жобаларды меңгеру және өңдеу кезінде ғылыми-зерттеулер жұмыс нәтижелерінің жүйелік интеграциясы жүзеге асады.
Бастапқы кезеңдегі жұмысты атқарушылары болып ғалымдардың шығармашылық ұжымдары, ЖОО-дың, университеттердің, институттардың, мемлекеттік және ғылыми-техникалық орталықтардың (ҒТО) инженерлі-техникалық жұмысшылары табылады.
Инновациялық қызметтің нәтижесінің тәжірибелік жұмысын жасау нарықтық кезеңде жүзеге асады, бұл нарыққа енгізуді, нарықты кеңейтуді, өнімнің жетілуін және төмендеуін қамтиды.
Өндірістің алдын алу сатысында тәжірибелі және экспериментальды жұмыстар жүргізіледі. Ғылыми зерттеулер мен өңдеулерді жүргізуге қажетті экспериментальдық жұмыстар арнайы құрал-жабдықтарды қамтамасыз етуге, жасауға, жөндеуге бағытталған.
Өнеркәсіптік өндіріс сатысы екі кезеңнен тұрады: жаңа өнім өндірісі және оны тұтынушыларға жеткізу. Біріншісі ─ бұл тұтынушылардың сұранысымен анықталатын, материалданған жетістіктердің ғылыми-техникалық өңдеудегі тікелей қоғамдық өндірісі. Екіншісі ─ жаңа өнімді тұтынушыға жеткізу.
Инновациялық процестің ҒТП-тен айырмашылығы, ол енгізумен аяқталмайды, яғни жаңа өнімнің нарықта бірінші пайда болуы және қызмет көрсетуі. Бұл процесс енгізуден кейін де тоқтамайды, өйткені тарату (диффузия) шаралары бойынша жаңалық әбден жетіледі, тиімдірек болады, бұрын белгілі болмаған тұтынушылық қасиетті иемденеді. Бұл оған жаңа нарық пен қолдану саласына және жаңа тұтынушыларға жол ашады. Осылайша, бұл процесс нарық талап ететін өнімдерді жасауға, қызмет көрсетулерге бағытталған және тығыз біртұтас ортада жүзеге асатын: оның бағыттылығы, қарқындылығы, мақсаттары әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты және онда ол қызмет атқарады, дамиды.
Инновациялық ортаның әр түрлі деңгейлерінде пайда болатын диффузды процестердің мәні жаңалықтар мен жаңалық енгізудің тепе-теңдік күйде таралуының ғылыми-техникалық, өндірістік, ұйымдық-экономикалық қызметтердің іскерлік циклмен және қызмет көрсету сферасымен анықталады. Соңында диффузды процестер қоғамдық өндірістегі жаңа технологиялық тәртіптерге басымдылық жағдайды алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге экономиканың құрылымдық қайта құрылуы жүзеге асады [4].
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi
Әлемдік дамудың технологиялық ядросына енетін мемлекеттер тәжірибесін (АҚШ, Жапония, Германия, Англия, Франция), сондай-ақ инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу органдарын, қаржыландыру, салықтық, несиелік жүйелерде, экономикадан тыс қызметте жеңілдіктерді, инновациялық қызметті ғылыми-методикалық және ақпараттық қамсыздандыруды қолдау формаларын, кооперацияларды реттеу және шығарылатын тауарлардың бәсеке қабілеттігін жоғарылатуды қарастырайық.
Қазіргі уақытта өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің 3 басты ғылыми-инновациялық даму модельдерін бөліп көрсетуге болады:
1. Ғылымда көшбасшылыққа бейімделген, ірі масштабты мақсатты жобаларды іске асыратын, ғылыми-өндірістік циклдың барлық стадияларын қамтитын мемлекеттер (АҚШ, Англия, Франция).
2. Жаңалықтарды таратуға бейімделген, жағымды инновациялық ортаны құру, экономиканың барлық құрылымдарын рационализациялауды жүзеге асыратын мемлекеттер (Германия, Швеция, Швейцария).
3. Инновациялық инфрақұрылымның даму жолымен жаңалық енгізуді реттеу, әлемдік ҒТП-ның жетістіктеріне ықпалдылығын қамтамасыз ету, ғылым және технология облысындағы түрлі секторлардың іс-шаралардың координациясын жүргізетін мемлекеттер (Жапония, Оңтүстік Корея).
АҚШ-та инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу органдарына: Американдық ғылыми қор (бастапқы зертеулерді бақылайды); Американдық ғылыми кеңес (өнеркәсіп және университеттерді бақылайды); НАСА; Ұлттық стандарттар бюросы; Қорғаныс Министрлігі; өнеркәсіптік зерттеулердің ұлттық орталығы; Ұлттық ғылым академиясы; Ұлттық техникалық академия жатады; Соңғы 4 құрылым аралас қаржыландыруға ие, ал қалғандары - федералды бюджет есебінен.
Қаржыландыру көздері: 50%-дай жеке фирмалар мен ұйымдар, 46%-дай федералды үкімет (конкурс негізінде), қалғаны - университеттер, колледждер, үкіметтік емес ұйымдар.
Мемлекет венчурлық қорлар мен зерттеу орталықтарын құруды реттейді. АҚШ-тың ұлттық ғылыми қорының болжауы бойынша аса тиімді зерттеу орталықтары және венчурлық қорлар алғаш рет 5 жыл толық және бөлшектеп федералды бюджеттен қаржыландырылады. Ең тиімді және ғылыми сиымды зерттеуді мемлекет толығымен қаржыландырады. Себебі, олар өте күрделі, жоғары тәуекелді және әлемдік бәсекелестікте күшті дамыған.
АҚШ-та бюджеттік зерттеулер нәтижесінде патенттелген және федералды үкіметтің меншігі болып табылатын жаңалықтарды коммерциялық негізде қолдануға тегін лицензия беру тәжірибесі кездеседі.
Инновациялық процестерді тікелей қолдаудың маңызды элементі - мемлекеттік инновациялық инфрақұрылымды құру. Мемлекет жаңалықтарды тарату мен кеңес берушілік қызметпен айналысатын орталықтар жүйесін құра алады. Мемлекет инновация нарығын құруға септігін тигізіп, сол нарықта өзі агент ретінде жүре алады.
Мемлекеттік органдар өз елінде және шет елдерде инновациялық процесстерді болжау мен мониторингті жүзеге асырады және де тереңірек ену үшін аса тиімді технологияларды іздейді. Ерекше орынды инновациялық жобалардың мемлекеттік экспертизасы алады. Өйткені жаңалықтарды енгізуді жүзеге асыратын жеке ұйымдар жалпы экономикалық масштабта өзінің мүмкіншіліктерін бағалай алмайды.
АҚШ-тың мемлекеттік инновациялық саясатының тағы бір ерекшелігі инновациялық жобаларды жасау мен жүзеге асыру бойынша төмен ведомстволық шешімдер концентрациясы.
ҚШ-та көп көңіл болжамдауға, стандарттауға, басқару шешімдерін оптимизациялау, инновациялық жобалардың мемлекеттік экспертизасына, инновацияның мемлекеттік статистикасын жүргізуге бөлінеді. Ішкі және әлемдік бәсекелестіктің даму механизмі жасалған. Антитресттік заңнама 100 жылдан астам уақыт қолданылып келеді.
Жапония өнеркәсібінің даму стратегиясын анықтау мен өнеркәсіптік ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулерді жасап, оларды енгізуде шешуші орынды Сыртқы сауда және өнеркәсіп министрлігі (ССӨМ) алады. ҒТҰ-дің нақты бағыттарын жүзеге асыруды ғылым және техника басқармасы айналысады. ССӨМ-ның қарауында лицензиялар экспорты және импортымен айналысатын Жапонияның өнеркәсіптік технологиялар ассоцияациясы да бар. Тағы да мемлекет дамуының ұзақ мерзімді ғылыми-техникалық бағдарламасы бар және шет елдерден лицензияларды сатып алу қосымша зерттеулерді реттеу жүргізіледі. ҒТҰ жүзеге асырылғанда ірі компанияларға сүйенеді.
Бүгінгі күні Жапонияда ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласында мемлекеттік шығындар 3,5 % ЖІӨ-ге дейін көтерілді, негізінен бастапқы зерттеулер мен жаңа идеяларды қарастыруға кетеді. Жапонияның мемлекеттік саясаты лицензияны импорттайтын елден, оны экспорттайтын елге айналуға бағытталған.
Жапонияның Сыртқы сауда және өнеркәсіп министрлігі тек өнеркәсіп пен сыртқы сауданың жалпы және салалық даму стратегиясын анықтап қоймай, сонымен қатар өз иелігінде осы стратегияны нақтылауға арналған көптеген құралдар мен әдістер бар. Экспорттық өндіріс және экспорттың дамуына әсер ететін ұлттық экономиканың және әкімшілік тәсілдерден (жеңілдетілген несиелендіру, экспортты сақтандыру, экспортшылардың салық төлеуден біртіндеп босатылуы, тікелей субсидиялау, экспортшыларға мемлекеттік кешенді көмек) басқа, Жапонияның мемлекеттік органы жанама әдістерді де қолданады: банктермен ұсынылған қаржылық ресурстарды мақсатты бөлу және маңызды салаларға орналастыру; мемлекеттермен ғылыми-техникалық айрбастауды бақылау [5].
Жапонияның ғылым және өндіріс, ҒТҰ-ді интеграциялау жаңа технополис-қалаларының соғылуын және ғылыми сиымды өндірістерді болжайды. Технополистер стратегиялары - жоғары технологиялы деңгейдің аймақтық орталықтар желісінің дамуы негізінде жаңа қызмет салаларына өту стратегиясы. Сондай-ақ бұл стратегия бүкіл жапондық шаруашылықтың интеллетуализациясы.
Сонымен қатар Жапониядағы инновациялық процестерді мемлекеттік реттеу ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын индикативті жоспарлау мен жоғары импортты кедендік тарифтермен, ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын қаржыландырудағы салықтық және несиелік жеңілдіктердің берілуі, ғылыми сиымды өндірістің жылжуындағы протекционистік саясатпен ерекшеленеді.
Германия, Англия, Франция Евро Одақ құрамына енеді және сәйкесінше, әлемде ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласына шығындардың абсолютті өлшемі бойынша 3 (2,3 % ЖІӨ), 4 (2,4 % ЖІӨ) және 5 - (2,2 % ЖІӨ) орындарды алады. Ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласы федералды бюджеттен 35-45% көлемінде қаржыландырылады.
Евро Одақ инновациялық қызметті жүзеге асыруға көп көңіл бөледі. Оның инновациялық саясатының негізгі бағыттарына келесілер жатады:
oo бірегей монополияға қарсы заңнаманы шығару;
oo құралдың жедел амортизация жүйесін қолдану;
oo ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласына жеңілдетілген салық салу;
oo шағын ғылыми сиымды бизнеске көмек беру;
oo жаңа технология облысындағы инновацияға көмек беру үшін ұйымдарды тікелей қаржыландыру;
oo ғылыми сиымды өнімдерді шығаратын ұйымдар мен университеттік ғылымның іскерлігін реттеу.
Евроодақтың инновациялық саясатының негізі 1985 ж қабылданған Инновация мен технологияларды таратудың халықаралық инфрақұрылымының даму жоспары болып табылады. Бұл құжаттың негізгі мақсаты - ұлттық және ұлттықтан жоғары деңгейдегі ғылыми зерттеулер нәтижелерінің дайын өнімге айналу процесін жеделдету мен оңайлату және де Евроодақта инновацияның таралуына мүмкіндік беру.
1988 ж. бастап Евроодақта ВЭЛЬЮ ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласының нәтижелерін тарату бағдарламасы жүргізілуде.
Жоғары технологиялар нарығында европалық компанияның үлесі төмендегеннен: ЭСПРИТ - ақпараттық жүйелер технологиясы саласындағы ғылыми зерттеулердің европалық стратегиялық бағдарламасы; РАСЕ - Европадағы жаңа байланыс тәсілдерін зерттеу; ЭВРИКА - бәсеке қабілеттікке қарсы тұратын, әсіресе американдық және жапониялық корпорацияға, қуатты өнеркәсіптік компаниялардың европалық топтарының арасында пайда болған альянсты реттеуге және оптроника, жаңа материалдар, үлкен ЭВМ, қуатты лазерлер, бөлшектерді жылдамдатқыштар, жасанды интеллект сияқты 6 облыстағы европалық ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын ұйымдастыруға бағытталған кешенді бағдарлама.
Евроодақтағы инновациялық және инвестициялық қыметті реттеу әлемдік тәжірибеде қолданылатын барлық принциптерге сүйенеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде шетелдік инвесторлардың құқықтары мен мүдделерінің мемлекеттік кепілдіктері үш деңгейде ресімделген:
oo сол елдердің ата заңының деңгейінде;
oo өзара қорғау мен шетелдік инвестицияларды мадақтау туралы екі жақты мемлекет аралық келісулер арқылы;
oo мемлекеттер арасындағы және басқа елдердің азаматтары арасындағы инвестициялық дауларды реттеу Конвенциясына қатысу арқылы [6].
Сонымен, инновациялық қызмет саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары:
oo мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
oo инновациялық қызмет субъектілерін мемлекет қолдау нысандары мен әдістерін әзірлеу;
oo инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік сипаттағы маманданған субъекттіерін құру енетін инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру;
oo инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
oo өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым қалыптастыру;
oo технологиялардың өркениетті рыногы үшін жағдайлар жасау, яғни авторлық құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау саласындағы барлық халықаралық конвенцияларды тану арқылы шетел технологиясының трансфертін ынталандыру;
oo отандық кәсіпорындардың үздік әлемдік тәжірибеге сәйкес сапа стандарттарына өтуін жандандыру;
oo халықаралық донор ұйымдардың, мүдделі қаржы-несие және шаруашылық құрылымдарының гранттарын тарту болып табылуы тиіс.
Инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу инновациялық сала институттарының экономикалық қызығушылықтарына мемлекеттік басқару органдарының мақсатты ықпал етуі. Осыған байланысты мемлекеттік басқару органы реттеу субъектісі ретінде, басқару объектісінің керекті жағдайы түрінде немесе оның қызметінің күтілетін нәтижелері түрінде өзінің нақты мақсаттарын айқындауы тиіс.
Айқындалған мақсаттарға жету үшін мемлекеттік басқару органы ықпал етудің нақты шараларын таңдауы қажет.
Ұлттық экономикадағы инновациялық белсенділікті жоғарылату мақсатында нарықтық экономикасы бар мемлекеттердің ғылыми-техникалық, инновациялық және экономикалық саласына мемлекеттің ықпалын басқарушылық емес, реттеушілік ықпалына жатқызу керек.
Мемлекеттік реттеу экономикалық құбылыстардың өзгерісімен анықталған процестерді қолдау мақсатындағы, экономикалық жүйеге мемлекеттің мақсатты ықпал ету формасы.
Инновациялық саладағы мемлекеттік органдардың негізгі қызметтері:
oo инновациялық қызметтің координациясы;
oo инновациялық тәуекелдерді сақтандыру, ескірген өнімді шығарғаны үшін мемлекеттік санкцияларды енгізу, осы саладағы бәсекелестікті қадағалау;
oo инновациялық процестердің құқықтық базасын құру, сонымен қатар инноваторлардың авторлық құқықтары мен интеллектуалды меншікті қорғау жүйесін қалыптастыру;
oo инновациялық қызметті кадрлық қамсыздандыру;
oo инновациялық инфрақұрылымды құру;
oo мемлекеттік сектордағы инновациялық процестерді институционалды қамсыздандыру;
oo инновацияның әлеуметтік және экологиялық бағытын қамсыздандыру;
oo инновациялық қызметтің қоғамдық лауазымын жоғарлату;
oo инновациялық процесті аймақтық реттеу;
oo инновациялық процестің халықаралық аспектісін реттеу [7].
Мемлекеттік реттеу - стратегиялық бағыттар мен ғылыми-технологиялық және әлеуметтік-экономикалық тиімді дамудың жолдарын таңдауға негізделеді. Мемлекеттік реттеудің міндеттерінің бірі шаруашылық субъектілерінің инновациялық белсенділігін ұйымдық-нормативтік және мемлекеттік қаржы-ресурстық қолдау шараларын жүргізу.
Мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат - бұл ғылым мен техниканың кешенді дамуын қамтамасыз ететін мақсатты іс-шаралар кешені.
Мемлекеттік инновациялық саясат шаруашылық субъектілерінің инновациялық қызметті интенсивті жүзеге асыруын қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесі.
Жоғарыда аталған инновациялық саладағы мемлекеттік реттеудің бағыттары Қазақстан Республикасында да кездеседі.
Республикадағы мемлекеттік инновациялық саясаттың құрылу механизмін қарастырайық.
Мемлекеттік инновациялық саясатты жасаудың ұйымдық формасы ретінде өзара байланысты министрліктер мен ведомстволар, ғылыми қызмет субъектілерінің қоғамдық ұйымдары, өндіріс саласының субъектілері болуы мүмкін.
Қазақстанда осындай формаға: Қазақстан Республикасының Үкіметі, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі, Экономикалық даму және сауда министрлігі, Қаржы министрлігі және т.б. жалпы барлық министрліктермен агенттіктер.
Инновациялық саланың нақты жағдайын мемлекеттік инновациялық саясат мақсаттарымен сәйкестендіруді мемлекеттік басқару органдары, инновациялық қызмет субъектілері, зерттеу ұйымдары жүзеге асырады. Қазақстандағы инновациялық саясаттың ерекше талдауын Маркетингтік аналитикалық зерттеу орталығы АҚ, Инжиниринг және технология трансферті орталығы, Ұлттық инновациялық қор, облыс және қала әкімшіліктері, Қазақстанның инвестициялық қоры, Қазақстан Даму банкі, Экспорттық кредит пен инвестицияларды сақтандыру бойынша мемлекеттік сақтандыру корпорациясы, Қазақстандық келісімшарт агенттігі, Самыруқ-Қазына ұлттық әлауқат қоры, салалық министрліктер және т.б. мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар жүргізеді.
Келеңсіз жағдайларды шешуге арналған инновациялық саясаттың мақсаттарын нақтылаумен мемлекеттік инновациялық саясаттың субъектілері немесе олардың тапсырысы бойынша мамандандырылған зерттеу ұйымдары айналысады. Келеңсіз жағдайлар нұсқаларын жасау заңдармен есепке алынған стратегиялар негізінде жүргізілуі тиіс.
Шешімнің оптималды нұсқасын таңдау шешім қабылдайтын субъектінің типіне сай процедуралар негізінде жүзеге асырылады: жоспарлар, келісімшарттар, қызметтің ішкі нормалары және т.б. Мысалы, Қазақстанда бұл мемлекеттің Үкіметі мен Сауда және индустрия министрлігі жасаған индустриялды-инновациялық саясаттың бастапқы міндеттерін жүзеге асыратын әр жылғы іс - шаралар жоспары. Министрліктер және ведомстволар жоспарына сәйкес инновациялық саланың субъектілері нақты мәселелерді шешеді, маркетингтік коньюнктуралық зерттеулер жүргізіледі, аудандардың өнеркәсіптік, инвестициялық және инновациялық потенциал мониторингі, шешімдер ұсынылады және түрлі салалардың дамуы болжамдалады.
Мемлекеттік инновациялық саясат нәтижелерін анықтау, инновациялық қызмет субъектілерінің іс-әрекеттері туралы, мәліметтер негізінде деректерді саясат мақсаттарымен сәйкестендіргенде іске асырылады. Бірақ осының нәтижесінде нақты және болжанған нәтижелер арасында ауытқулар пайда болады. Ауытқудың, яғни жаңа келеңсіз жағдайдың пайда болуы инновациялық сала қызметі шарттарының өзгерісі мен жаңа нұсқалардың жасалуына негіз болады.
Мемлекеттік инновациялық саясат объектілері болып инновациялық қызмет субъектілері табылады.
Әлемдік бизнестік мемлекеттерде ғылыми-техникалық және инновациялық саясаттың жүзеге асырылу және құрылу механизмі әртүрлі, өйткені мемлекеттерде нарық пен мемлекет функциялары сәйкестігі, шаруашылық қызметтегі орталықтандыру және еркін кәсіпкерлік принциптерін қолдану бірдей емес, сонымен қатар ғылымды басқарудың ұйымдық құрылымы да әртүрлі. Бірақ нарықтық экономикасы бар мемлекеттерде өндірістің даму заңдылықтары мен инновациялық қызметтің бағыттары бірдей.
Әлемдік тәжірибеде қолдаудың формалары мен деңгейі бойынша келесі мемлекеттік стратегияларды бөліп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi ... ... ... ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы ... ... ... ...
2.4 Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі инновациялық даму тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Инновация терминi латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу дсгендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жыдары педагогикалық инноватика қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады.
Инновация - мәдениеттану мен әлеуметтануда этностың алғашқы даму кезеңінде болмай, кейіннен пайда болған мәдени құбылыстар мен өзгерістер.
Мемлекеттiк инновациялық саясат - әлеуметтiк-экономикалық саясаттың инновациялық қызметтi дамыту мен ынталандыруға бағытталған құрамдас бөлiгi;
Инновациялық қызмет - нәтижелерi экономикалық өсу мен бәсекелестiк қабiлеттiлiгi үшiн пайдаланылатын, өндiрiстiң және қоғамды басқарудың әртүрлi салаларына жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдердi, технологиялар мен өнiм түрлерiн енгiзуге бағытталған қызмет;
Мемлекет ғылым дамуының басым бағыттарын таңдайды, ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды қалыптастырып, жүзеге асыруды, республикалық бюджеттен ғылыми қызметті қаржыландырады, республикалық дәрежедегі ғылыми ұйымдарды басқарады.
Инновациялық сфераны мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары белгілі:
oo Ғылыми-зерттеулерді салықтық ынталандыруды күшейту. Мұның рыноктық экономикада бюджеттік субсидиялармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Салықтық жеңілдіктердің бірнеше түрлерін атауға болады. Олар: ғылыми зерттеулерге шығындардың табыстық бөлігіне салық салуды азайту; ғылыми зерттеулерге шығын өсіміне белгілі бір пайыз шамасында төленетін салыққа шегерім жасау; жаңа техникаға жұмсалатын күрделі қаржының бір бөлігіне салық сомасын кеміту; іргелі зерттеулерді қаржыландыруға арналған қаражатқа ерекше салықтық жеңілдіктер беру, орта және шағын бизнестің зерттеулеріне қолайлы жағдай жасау.
oo Инновациялық саясаттың басты құралдарының бірі ретінде ғылыми-техникалық өнімдерге мемлекеттік тапсырыс рөлін күшейтуді атауға болады. Қаржылық орнықтылыққа қол жеткізілген сайын тәуекелді (венчурлық) жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік тапсырыстың үлесі арта түседі.
oo Мемлекеттік инновациялық қор ең басым деген ірі зерттеулер мен жаңғыртуларды мақсатты түрде жеңілдікті қаржыландыратын болады. Аталған қордың инновацияларды мемлекеттік қолдау бойынша өкілеттігі мейлінше кеңейтілуі тиіс, яғни ғылыми идеядан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі циклды қамтуы қажет.
oo Технологиялық әлеуеттің мониторингтік және болжау жүйесін жасау үшін мемлекеттік деңгейде методикалық (әдістемелік) және ақпараттық қамтамасыз ету істері атқарылуы тиіс.
oo Ғылыми өнімді жобалау және өндіру сферасында рыноктық бәсеке рөлін арттыру негізінде басым бағыттар үшін Жапонияда кеңінен қолданылатын бастапқы ақшалар принципін тарату қажет.
Сонымен инновациялық саясаттың мемлекетке қажеттілігі және маңыздылығы жайлы келесе курстық жұмысымның бөлімдерінде тоқталатын боламын.
I НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИННОВАЦИЯ
1.1 Инновация және инновациялық саясат туралы жалпы түсiнiк
Инновация - жаңа практикалық әдісті тарату және қолдануды құрудың комлекстік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, адамдардың, ұсыныстапдың, жаңа идеялардың тәжірибеге енуі, іске асырылуы және де соңында қолданылуы. Инновация туралы осындай көптеген түсініктемелер беруге болады.
Инновация ұғымын бірнеше мағынамен түсіндіруге болады, бірақ та ең бастысы "инновация" мен "жаңалық" терминдерін айыра біліп, ол ұғымдардың мағынасын білу керек. Жаңалық қандай да қызмет саласында оның тиімділігін жоғарылату бойынша фундаменталды, қолданбалы, тәжірибелік жұмыстардың рәсімделген нәтижесі болып табылады.
Жаңалық мынадай түрлерде рәсімделеді:
oo жаңалық ашу;
oo патенттер;
oo тауар белгісі ;
oo рационализаторлық ұсыныстар;
oo жаңа немесе өндіріс процесі құжаттары;
oo ұйымдастыру,
oo өндіріс немесе басқа құрылымдар;
oo ноу-хау; ұғымдар;
oo ғылыми тұрғыдағы принциптер;
oo құжаттар (стандарттар, ұсыныстар, әдістемелер, нұсқаулар және т.б.);
oo маркетингтік зерттеулердің нәтижелері және т.б. жаңалықты жасаудағы инвестиция - жұмыстың жартысы.
Ең бастысы -- жаңалықты енгізу, жаңалықты инновация формасына айналдыру, яғни инновациялық диффузияны жалғастыруға болады. Жаңалықты жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу қажет. Ал, инновация - жаңалықты енгізуде басқару обьектісін өзгерту мақсатында және экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, ғылыми-техникалық немесе басқа тиімділік түрлерінің соңғы нәтижесі. Яғни, жаңалықты ендіріп, іске асырылғанда инновация пайда болады. Қысқаша айтқанда, инновация - жаңалықты енгізудің нәтижесі.
Отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде "жаңалық" және "инновация" дегенге әр түрлі категорияларда түсіндірулер кездеседі. Кей жағдайларда бұл түсініктер синонимдер секілді қолданылады, бірақ айқын айырмашылықтар бар. - Жаңалық-деген айқын жаңалыққа мінездеме береді, тап мұнда түсінік ойлап табу деген ұғымға таяу.
"Жаңалық енгізу"- бұл жаңа техника мен технологияны меңгеру, басқару мен ұйымдастырудың жақсарған әдістері.
Инновация - бұл іздеуге, жасауға және жаңа бұйым түрлерін, технологияларын, таратуға бағытталған қызмет. Оның басқа да анықтамасы бар. Иновация - бұл жаңалық енгізудің жалпы процессі, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін қолданылатын және таратылатын жаңалық , қоғамның даму әсеріне байланысты ауысып отырады.
Фирма жүйесінің "кірісі" сияқты сатушылардың тез енуіне, инновациялық формаға өтуде, өзінің енгізу үшін уақытын күтіп, жай жинақталу жаңалығы болады. Фирманың "шығысында" тауарлар сияқты тек жаңалық болады. ҒЗТКЖ стратегиялық маркетинг процесі бойынша өндірістің ұйымдастыру - технологиялық дайындығының, жаңалықты рәсімдеу және өндіру, оларды басқа салаларға таратуды (диффузия), инновациялық қызметті айтады.
Инновацияның жіктелуінің негізгі критерийлері болуы қажет:
а) талдау және кодтау үшін ескерілетін классификациялық жинақтаудың кешенділігі;
б) критерийді анықтаудың сандық (сапалық) мүмкіндігі;
в) ұсынылған жіктелу белгілерінің ғылыми жаңалығы; [9].
Еліміздегі инновация түсінігінің қалыптасуына тоқталатын болсақ, Қазақстан Республикасының 2002 жылғы Инновациялық қызмет туралы қабылданған заңының қазіргі ғылыми-техникалық саясатты жетілдіруде орны ерекше. Осы заң негізінде бүгінде елімізде инновациялық қызметті қоғамға енгізу мен оны әрі қарай жетілдіру бірінші кезекте тұр. Инновациялық қызметті қоғамда, ғылымда, әлеуметтік өмірде, саяси жүйеде, өмірдің тағы басқа салаларында да кеңінен қолдануға болады.
Жаңа жетістіктерге қол жеткізу жолындағы ізденіс және оларды дамыту барысында жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану заман талабынан туындап отыр. Инновациялық процестерге бет бұру дегеніміз ─ бұрынғы даму жолдарын өзгерту, қоғамның барлық саласының даму динамикасын жаңарту, ғылыми-техникалық дамуға жаңа стимул беру мақсатында жұмыс істеу. Мұның өзі ғылым мен өндірісті тоқайластыру деген сөз.
Осы мақсатта қабылданған еліміздегі Инновациялық қызмет туралы заң қоғамның, экономиканың дамуына жаңа сипат беруде. Бұл заңның негіздеріне сүйенетін болсақ, мұнда негізінен инновациялық саясат ─ мемлекеттік саясаттың құрамдас бір бөлігі әлеуметтік-экономикалық саланы дамытуда осы бағытты басшылыққа алу керек. Бұл процесс бәсекеге қабілетті экономиканың қарышты қадам басуына ерекше әсер етеді. Инновациялық жаңа ғылыми идеялар озық технологияны қолдануға барлық жағдайлар жасау қажет екенін көрсетеді.
Жаңа жетілдіргіш ақпараттық технологиялық процестер үрдісін қоғамды басқару саласынан бастап, өндірістің барлық салаларында қолдану керек екенін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Ғылым мен техниканың жетістіктері арқылы өз экономикасын алға жылжытып, дүниежүзілік рынокта алдыңғы қатарлы елдер қатарына шыққан көптеген мемлекеттер бар екенін тарихтан жақсы білеміз.
Осыдан бірнеше онжылдықтар бұрын әлемдегі кедей мемлекеттер қатарында болған Оңтүстік Шығыс Азия мемлекеттерінің тез арада дамып кетуі бұған нақты мысал бола алады. Бүгінде электрондық әлемде беделді орын алып отырған Жапония, Корея, Қытай ғылыми-техникалық саясаттың нәтижесінде осындай жетістіктерге қол жеткізді.
Сондықтан да ғылыми-техникалық саясат мәселесін толыққанды зерттеу, бұл саясаттың шет елдерде жүзеге асыру тәжірибесімен танысу Қазақстан сияқты жас, ғылыми, өндірістік әлеуеті жоғары мемлекет үшін өте өзекті мәселе болмақ. Осы тұрғыдан келгенде, еліміздегі инновациялық саясатты жетілдіру қазақстандағы ғылымды дамытумен тікелей байланысты. Әлеуметтік экономикалық өркендеудегі жетістіктерінің бәрі де жақсы ғылыми-техникалық прогресс нәтижесінде жүзеге асырылады.
Осындай алдыңғы қатарлы елдерге жақын болу үшін, инновациялық қызметті одан әрі жетілдіру, инновациялық саясатты әрі қарай өркендету мәселесі тұр. Инновациялық жоба, инновациялық инфрақұрылым, инновациялық қор толық түрде мемлекет тарапынан қолдау табуы тиіс. Ғылым мен техниканың жедел түрде сапалы дамуы тікелей мемлекеттік саясатпен байланысты екендігі ақиқат. Осы тұрғыдан алғанда, ғылыми-техникалық прогресті жаңа жағдайда мемлекеттік реттеу қолға алынуы тиіс. Мемлекетік инновациялық саясат қоғамның бар саласын қамтитын бағыттарда жұмыс істейді.
Ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану мен іске қосу мақсатында жасалатын істердің бағдарламасы мен жүзеге асырушы мамандар іріктеліп, олар конкурстық негізде қабылдануы керек. Инновациялық жобаны іске асыру үшін ең алдымен жобаның формалары мен әдістері анықталуы тиіс. Инновациялық қызметті жүзеге асыратын және оны толық қамтамасыз ететін құқықтық-нормативтік базаны толық түрде кеңейту басты шарт.
Келесі ерекше бір еске алатын мәселе, инновациялық қызметті жүзеге асыратын субъект мемлекет тарапынан қолдау табуы қажет. Бірінші кезекте әсіресе эксперименттік зерттеулердің санын өсіру және олардың материалдық шығындарын өтейтіндей, инновациялық қорды мемлекет өз қамқорлығына алса, бұл нақты бастамалардың бірі болар еді.
Қазақстан Республикасының кешегі, бүгінгі, ертеңгі даму үрдістерін жан-жақты қарастыра отырып, қазіргі кезеңдегі ғылым мен техника жетістіктерін өндірістік пайдаланудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасында осы мәселелер кеңінен көрсетілген, алайда оны жүзеге асыруда көптеген кемшіліктер болып жатыр. Әрине, бұл енді ғана инновациялық даму саясатына аяқ басқан ел үшін табиғи құбылыс. Алайда осы процестерді жүзеге асыруға қызығушылық танытушылар саны көбеймей отыр. Осы орайда арнайы орталықтар мен маман кадрларды жұмысты ұйымдастыруда өркениетті елдер тәжірибесіне сүйенуді үйрету керек, келісімділік негізінде жұмыс істеу екі жаққа да қолайлы болуы тиіс.
Бұл саясаттың мәні барлық қажеттілікті қамтамасыз ету жолындағы өзгерістер арқылы қоғам мен әлеуметтік ортаны жаңа жағдайға бейімдеу деген ұғымға келіп саяды. Полиэтникалы Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы мен саяси тұрақтылығы демократиялық жаңа принциптер негізінде жүргізілетін ғылыми-техникалық саясатпен тығыз байланысты. Осы негізде іске асырылып отырған инновациялық қызмет қоғамның барлық саласындағы технологиялық процестердің жаңа жетістіктерін жүзеге асыру, сол арқылы қоғамдық қатынастағы әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, құқықтық салада өзгеру ғана емес, ғылыми негіздегі жаңалықты қолданысқа енгізу болып табылады [2].
Инновациялық саясаттың басты мақсаты ─ отандық өнімдердің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Сондықтан да жаһандық процесс туғызған инновациялық қызмет кез келген мемлекеттің даму тарихында ерекше орынға ие. Еліміздегі ішкі және сыртқы геосаяси және экономикалық жағдайдың тұрақтануы мен инновациялық қызметтің, ғылыми-техникалық саясаттың даму қарқыны да өзгеруде.
Осы орайда жоғарыда айтылған ҚР-ның Инновациялық қызмет туралы қабылданған заңының саяси-әлеуметтік маңызы өте зор, себебі әр бір елдің экономикасы мен интеллектуалдық потенциалы жоғары деңгейде көрінуінде ғылым мен техника басты өзек болуы тиіс. Еліміздің басты бағыттарындағы негізгі ядро болып отырған инновациялық қызметті қабылдау мен оны енгізу ─ бүгінгі тәуелсіз Қазақстанның кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі.
ҚР-ның Инновациялық қызмет туралы заңында инновациялық қызметті жетілдірудің басты бағыттары көрсетілген. Ендігі міндет осы басым бағыттарды жүзеге асыру механизмін жетілдіру болып отыр. Қазіргі кезеңдегі инновациялық қызметті жетілдірудің басты жолы ─ бұл нақты саясаттың алғышарттарын қалыптастыру мен шынайы инновациялық қызмет субъектілерін ұйымдастырудан басталуы тиіс.
Бұл мәселелерді шешу, ең алдымен, елімізде Ұлттық инновациялық орталық құрылуымен және барлық істерге сол орталық басшылық жасауымен аяқталу тиіс деген ойдамыз. Жоғары оқу орындарында арнайы инновациялық бағыттағы мамандықтар ашу керек ─ ол инновациялық саясатты жетілдіру субъектілерін кеңейтуге жол ашады.
Инновациялық қызметтің дамуы ең алдымен, ғылыми-техникалық ақпараттанумен өзара байланысты, сондықтан кез келген мекемеде, оқу орындарында ақпараттық-технологиялық орталықтар жұмыс істеуі керек. Инновациялық қызмет негізінде ғылыми-техникалық прогресс жатыр. Ғылым мен техника адам өмірінің дамуымен қатар жүреді. Елімізде осы мәселені өркендету мен дамыту барысында көптеген заңдық-құқықтық актілерге қол қойылды, алайда бұл қабылданған құжаттар оны жүзеге асыру және орындау талаптарымен үндеспей жатыр, осы олқылықтың орнын толтыру шарт. Ол үшін жаңа кредиттік технология осы саясатты әрі қарай дамыту мақсатында жүзеге асырылуы тиіс.
Мемлекеттік инновациялық қызметтің стратегиялық мақсатының өзі өндірістің барлық саласында жаңа ғылыми жетістіктердің енгізілуі болып табылады. Оның жетістіктері экономикалық өркендеу мен бәсекеге қабілеттілікке пайдаланылады. Инновациялық қызметті жетілдірудің ең оңтайлы тәсілі ─ ғылым мен техника, өндіріс бірлестігінің ұштастырылуында.
ҚР-ның ішкі саясатында жаңа қоғамды одан әрі тереңірек топтастыруға тұрақтылықты, азаматтық бейбітшілікті, жаңа рухани келісімді дамытуға, мемлекетті және оның интституттарын қалыптастыру мен нығайтуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған болса, сыртқы саясаты республиканың көп векторлы және көп деңгейлі интеграциялық іс-әрекетіне, аймақтық және әлемдік қауіпсіздікті нығайтуға, әлемдік қауымдастықта еліміздің орнықты дамуын қамтамасыз етуге, жоғары технологияны пайдалана отырып, экономикалық өсуге бағытталған. Осы екі саясат саласында да инновациялық қызмет үрдістерін жетілдіру, оны бүгінгі күнмен қабыстыру мақсаты көзделген.
Инновациялық саясаттың басты ерекшелігі ─ оның әрдайым мемлекет назарында болуы. Қызықтысы, ғылым мен техника нарық жағдайында басқа салалар сияқты өз алдына дербес дами беруге кейде қабілетсіз болып келеді. Алайда ғылым жеке меншік өндіріске жұмыс істеген жағдайда, оның нарықтық сұраныс пен ұсыныс заңдылығы арқылы даму мүмкіндігі жоғары екені сөзсіз. Мұны қазіргі күні АҚШ, Жапония, Оңтүстік Корея сияқты елдердің тәжірибелері толықтай дәлелдеп отыр.
Инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында өндіріс өнімінің көлемін ұлғайту тұрғысында сападан алшақтамау бірінші кезектегі мәселе болары сөзсіз. Тек шикізат орталығымен ғана шектеліп қоймай, өндірістен ─ өндіріске принципін ұстанған абзал дейді зерттеушілер. Мұның мәні ─ шикізат өндіре отырып, одан дайын өнім шығаруға ұмтылу. Өндірістен ─ өндіріске қағидасы бүгінгі күні Қазақстан үшін ең қажет принциптердің бірі болып отыр. Бұл принцип өндірісте шығынды жағы өте жоғары әрі сапасыз артық өнім шығарудан сақтандырады. Осындай адамзат үшін өте тиімді және оңтайлы болып отырған инновациялық саясаттың негізгі бағыттары төмендегідей болып келеді:
1. жоғары бәсекелестікке ұмтылған, шығыны аз, керісінше, пайдаланатын ресурстарды қолданудың сапалы, жаңа деңгейін қалыптастыру. Ресурстарды үнемдеу арқылы өндіріс өзінің өсімін көбейтеді;
2. елдердің техникалық артта қалуын тоқтатып, жаңа технологияларға қол жеткізу;
3. өнім өндірмейтін салалардағы құрылымдық алға жылжу, яғни технологиялық негізде қамтамасыз ету;
4. әр аймаққа икемделген аз күш жұмсалатын өндіріс орындарын ашып, олардың өндіріс қауіпсіздігін және қоршаған ортаның ластанбауын қамтамасыз ете алатын жаңа технология жүйелерін тарату арқылы ғылыми-техникалық прогрестің әлеуметтік тиімділігіне қол жеткізу. Әлеуметтік нормативтер жүйесін дайындау жаңа технологияларға негізделуі керек [3].
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет
Инновациялық қызмет ғылыми білім мен жаңа технологияны қолдануға бағытталған, оны өндіру тәсілдерін, жаңа затты өндіру мақсатымен немесе өндірілетін өнімнің сапасын жақсартып және шығынын азайтатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінін қызметі.
Инновациялық қызмет - өндірістің әртүрлі салалары мен қоғамды басқару салаларына жаңа идеяларды, ғылыми білімді, технологиялар мен өнім түрлерін енгізуге бағытталған қызмет, оның нәтижесі экономикалық өсу мен бәсекеге қабілеттілік үшін пайдаланылады.
Инновациялық қызмет негізіндегі инновациялық процесті идеяның тауарға айналу реттілік процесі ретінде қарастыруға болады және іргелі, қолданбалы зерттеулер, конструкторлық өңдеулер, маркетинг, өндіріс, өтім кезеңдерінен өтудегі ─ технологияларды коммерциализациялау процесі.
Инновациялық процесс әр түрлі жағдайлардан және әр түрлі дәрежедегі нақтылаудан қарастырылуы мүмкін.
Біріншіден, ғылыми-зерттеудің, ғылыми-техникалықтың, инновациялықтың, өндірістік қызметтің және маркетингтің параллельді-реттілік түрдегі жүзеге асырылуы.
Екіншіден, жаңалықтың өмірлік циклның идеяның пайда болуынан бастап оның өңдеуі мен таратуындағы уақытша кезеңдері ретінде.
Үшіншіден, жаңа өнім түрі мен қызмет көрсетуді өңдеу мен таратудағы қаржыландыру мен инвестициялау процесі ретінде.
Жалпы инновациялық процесс жаңа табыстарын алудан және коммерциализациялаудан, жаңа технологиялардан, өнім және қызмет түрлерінен, өндірістік, қаржылық, әкімшілділік немесе басқа сипаттағы және басқа интеллектуалдық қызметтің нәтижелерінен тұрады.
Изменение характера инновационного процесса атты еңбегінің авторы Рой Росвелл инновациялық процестің бірнеше модель буынын ұсынды.
Инновациялық процестің мәнінің желілік жолын ол 1950 және 1960 жылдардың ортасына жатқызады, яғни инновациялық процестің бірінші буынына, бұл технологиялардың әсерлерінен алға жылжып отырады.
Росвелл бойынша, инновациялық процестің екінші буыны 1960 жылдардың аяғы мен 1970 жылдардың басына жатады деген. Бұл да желілік-тізбектілік модель, бірақ нарық маңыздылығына тіреледі және қажеттіліктерге ҒЗТКЖ әрекет етуді.
Төртінші буын: 1980 жылдардың ортасы ─ қазіргі уақыт. Бұл алдыңғы қатарлы жапондық модель. Интегралданған топтың параллельді қызметіне және сыртқы көлденең және тік байланыстарға назар аударуымен ерекшеленеді. Мұнда параллельді қызмет маңызды. Әр түрлі бағыттардағы іс-әрекетті орындау негізінде бірнеше топ мамандары бойынша бір уақытта жұмыс жасау қарастырылады. Бұл тапсырмаларды шешуді тездетеді.
Бесінші буын: қазіргі уақыт ─ болашақ. Бұл стратегиялық тораптар, стратегиялық интеграция, байланысты орнату моделі. Бұның басқалардан ерекшелігі, параллельді процеске жаңа функциялардың қосылуында. Бұл есептеу техника жүйесін, информатиканы қолданудағы ҒЗТКЖ-нің енгізу процесі және солардың көмегімен стратегиялық байланыстар орнатылады.
Инновациялық идеялардың пайда болуы жаңа ғылыми нәтижелерді пайдалану мүмкіндігі фундаментальды кезеңде және іздестірушілік зерттеулерінде, қолданбалы зерттеулерде, өңдеулерде жүзеге асады.
Жаңа техниканы жасау және меңгеру процесі жаңа ғылыми білімдерді алуға бағытталған фундаментальды зерттеулерден (ФЗ) басталады. ФЗ-ның мақсаты ─ құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашу, табиғаттың даму заңдылықтарын түсіну. ФЗ теоретикалыққа және іздестірушілікке бөлінеді.
Теоретикалық зерттеулердің нәтижелері ғылыми жаңалықтарда , жаңа түсініктерді ұсыну мен дәлелдеуде, жаңа теорияларды жасауда көрініс табады. Іздестірушілікке негізгі міндетті қамтитын идеялар мен технологиялардың жаңа прициптерін ашудағы зерттеулер жатады. Іздестірушілік ФЗ қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдістерін экспериментальдік тексерумен және дәлелдеумен аяқталады. Барлық іздестірушілік ФЗ академиялық мекемелерде, ЖОО-да, сонымен қатар ірі ғылыми-техникалық өнеркәсіптік ұйымдардағы жоғары ғылыми білікті персоналдарында жүргізіледі.
Инновациялық процестің келесі кезеңі ─ қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстар. Олардың орындалуы теріс нәтижелерді алумен байланысты болып келеді. Қолданбалы ғылыми-зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге құралдарды салу кезінде тәуекелділік пайда болады. Егер инвестициялар инновацияда тәуекелділік сипатта болғанда, олар тәуекелді инвестициялар деп аталады.
Тәжірибелі-конструкторлық және конструкторлы-жобалау жұмыс кезеңдері жаңа өнім түрін өңдеумен байланысты. Ол эскизді-техникалық жобалауды, жұмыстық конструкторлық құжаттамалауды шығаруды, тәжірибелі нұсқаларды сынауды және жасауды қарастырады.
Тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар (ТКЖ) техникалардың, материалдардың, технологиялардың жаңа нұсқаларын жасау үшін қолданбалы зерттеулердің нәтижелерін қолдануда көрініс табады. ТКЖ ─ бұл ғылыми зерттеулердің қорытынды сатысы және зертханалық жағдайлар мен экспериментальдық өндірістерден өнеркәсіптік өндіріске өзгеше түрде өтуі. ТКЖ-ға мыналар жатады: инженерлік объектінің белгілі конструкциясын өңдеу, жаңа объектінің нұсқаларын және идеяларды өңдеу, технологиялық процестерді өңдеу.
Инновациялық жобаның күрделілігіне байланысты (жаңа өнім түрін меңгеру және өңдеу) инновациялық қызметтің бастапқы кезеңінде шешілетін міндеттер әр түрлі болуы мүмкін. Көбінесе, ірі инновациялық жобаларды меңгеру және өңдеу кезінде ғылыми-зерттеулер жұмыс нәтижелерінің жүйелік интеграциясы жүзеге асады.
Бастапқы кезеңдегі жұмысты атқарушылары болып ғалымдардың шығармашылық ұжымдары, ЖОО-дың, университеттердің, институттардың, мемлекеттік және ғылыми-техникалық орталықтардың (ҒТО) инженерлі-техникалық жұмысшылары табылады.
Инновациялық қызметтің нәтижесінің тәжірибелік жұмысын жасау нарықтық кезеңде жүзеге асады, бұл нарыққа енгізуді, нарықты кеңейтуді, өнімнің жетілуін және төмендеуін қамтиды.
Өндірістің алдын алу сатысында тәжірибелі және экспериментальды жұмыстар жүргізіледі. Ғылыми зерттеулер мен өңдеулерді жүргізуге қажетті экспериментальдық жұмыстар арнайы құрал-жабдықтарды қамтамасыз етуге, жасауға, жөндеуге бағытталған.
Өнеркәсіптік өндіріс сатысы екі кезеңнен тұрады: жаңа өнім өндірісі және оны тұтынушыларға жеткізу. Біріншісі ─ бұл тұтынушылардың сұранысымен анықталатын, материалданған жетістіктердің ғылыми-техникалық өңдеудегі тікелей қоғамдық өндірісі. Екіншісі ─ жаңа өнімді тұтынушыға жеткізу.
Инновациялық процестің ҒТП-тен айырмашылығы, ол енгізумен аяқталмайды, яғни жаңа өнімнің нарықта бірінші пайда болуы және қызмет көрсетуі. Бұл процесс енгізуден кейін де тоқтамайды, өйткені тарату (диффузия) шаралары бойынша жаңалық әбден жетіледі, тиімдірек болады, бұрын белгілі болмаған тұтынушылық қасиетті иемденеді. Бұл оған жаңа нарық пен қолдану саласына және жаңа тұтынушыларға жол ашады. Осылайша, бұл процесс нарық талап ететін өнімдерді жасауға, қызмет көрсетулерге бағытталған және тығыз біртұтас ортада жүзеге асатын: оның бағыттылығы, қарқындылығы, мақсаттары әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты және онда ол қызмет атқарады, дамиды.
Инновациялық ортаның әр түрлі деңгейлерінде пайда болатын диффузды процестердің мәні жаңалықтар мен жаңалық енгізудің тепе-теңдік күйде таралуының ғылыми-техникалық, өндірістік, ұйымдық-экономикалық қызметтердің іскерлік циклмен және қызмет көрсету сферасымен анықталады. Соңында диффузды процестер қоғамдық өндірістегі жаңа технологиялық тәртіптерге басымдылық жағдайды алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге экономиканың құрылымдық қайта құрылуы жүзеге асады [4].
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
САЯСАТЫ
2.1 Инновациялық саясатты жүзеге асырудағы мемлекеттiң рөлi
Әлемдік дамудың технологиялық ядросына енетін мемлекеттер тәжірибесін (АҚШ, Жапония, Германия, Англия, Франция), сондай-ақ инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу органдарын, қаржыландыру, салықтық, несиелік жүйелерде, экономикадан тыс қызметте жеңілдіктерді, инновациялық қызметті ғылыми-методикалық және ақпараттық қамсыздандыруды қолдау формаларын, кооперацияларды реттеу және шығарылатын тауарлардың бәсеке қабілеттігін жоғарылатуды қарастырайық.
Қазіргі уақытта өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің 3 басты ғылыми-инновациялық даму модельдерін бөліп көрсетуге болады:
1. Ғылымда көшбасшылыққа бейімделген, ірі масштабты мақсатты жобаларды іске асыратын, ғылыми-өндірістік циклдың барлық стадияларын қамтитын мемлекеттер (АҚШ, Англия, Франция).
2. Жаңалықтарды таратуға бейімделген, жағымды инновациялық ортаны құру, экономиканың барлық құрылымдарын рационализациялауды жүзеге асыратын мемлекеттер (Германия, Швеция, Швейцария).
3. Инновациялық инфрақұрылымның даму жолымен жаңалық енгізуді реттеу, әлемдік ҒТП-ның жетістіктеріне ықпалдылығын қамтамасыз ету, ғылым және технология облысындағы түрлі секторлардың іс-шаралардың координациясын жүргізетін мемлекеттер (Жапония, Оңтүстік Корея).
АҚШ-та инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу органдарына: Американдық ғылыми қор (бастапқы зертеулерді бақылайды); Американдық ғылыми кеңес (өнеркәсіп және университеттерді бақылайды); НАСА; Ұлттық стандарттар бюросы; Қорғаныс Министрлігі; өнеркәсіптік зерттеулердің ұлттық орталығы; Ұлттық ғылым академиясы; Ұлттық техникалық академия жатады; Соңғы 4 құрылым аралас қаржыландыруға ие, ал қалғандары - федералды бюджет есебінен.
Қаржыландыру көздері: 50%-дай жеке фирмалар мен ұйымдар, 46%-дай федералды үкімет (конкурс негізінде), қалғаны - университеттер, колледждер, үкіметтік емес ұйымдар.
Мемлекет венчурлық қорлар мен зерттеу орталықтарын құруды реттейді. АҚШ-тың ұлттық ғылыми қорының болжауы бойынша аса тиімді зерттеу орталықтары және венчурлық қорлар алғаш рет 5 жыл толық және бөлшектеп федералды бюджеттен қаржыландырылады. Ең тиімді және ғылыми сиымды зерттеуді мемлекет толығымен қаржыландырады. Себебі, олар өте күрделі, жоғары тәуекелді және әлемдік бәсекелестікте күшті дамыған.
АҚШ-та бюджеттік зерттеулер нәтижесінде патенттелген және федералды үкіметтің меншігі болып табылатын жаңалықтарды коммерциялық негізде қолдануға тегін лицензия беру тәжірибесі кездеседі.
Инновациялық процестерді тікелей қолдаудың маңызды элементі - мемлекеттік инновациялық инфрақұрылымды құру. Мемлекет жаңалықтарды тарату мен кеңес берушілік қызметпен айналысатын орталықтар жүйесін құра алады. Мемлекет инновация нарығын құруға септігін тигізіп, сол нарықта өзі агент ретінде жүре алады.
Мемлекеттік органдар өз елінде және шет елдерде инновациялық процесстерді болжау мен мониторингті жүзеге асырады және де тереңірек ену үшін аса тиімді технологияларды іздейді. Ерекше орынды инновациялық жобалардың мемлекеттік экспертизасы алады. Өйткені жаңалықтарды енгізуді жүзеге асыратын жеке ұйымдар жалпы экономикалық масштабта өзінің мүмкіншіліктерін бағалай алмайды.
АҚШ-тың мемлекеттік инновациялық саясатының тағы бір ерекшелігі инновациялық жобаларды жасау мен жүзеге асыру бойынша төмен ведомстволық шешімдер концентрациясы.
ҚШ-та көп көңіл болжамдауға, стандарттауға, басқару шешімдерін оптимизациялау, инновациялық жобалардың мемлекеттік экспертизасына, инновацияның мемлекеттік статистикасын жүргізуге бөлінеді. Ішкі және әлемдік бәсекелестіктің даму механизмі жасалған. Антитресттік заңнама 100 жылдан астам уақыт қолданылып келеді.
Жапония өнеркәсібінің даму стратегиясын анықтау мен өнеркәсіптік ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулерді жасап, оларды енгізуде шешуші орынды Сыртқы сауда және өнеркәсіп министрлігі (ССӨМ) алады. ҒТҰ-дің нақты бағыттарын жүзеге асыруды ғылым және техника басқармасы айналысады. ССӨМ-ның қарауында лицензиялар экспорты және импортымен айналысатын Жапонияның өнеркәсіптік технологиялар ассоцияациясы да бар. Тағы да мемлекет дамуының ұзақ мерзімді ғылыми-техникалық бағдарламасы бар және шет елдерден лицензияларды сатып алу қосымша зерттеулерді реттеу жүргізіледі. ҒТҰ жүзеге асырылғанда ірі компанияларға сүйенеді.
Бүгінгі күні Жапонияда ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласында мемлекеттік шығындар 3,5 % ЖІӨ-ге дейін көтерілді, негізінен бастапқы зерттеулер мен жаңа идеяларды қарастыруға кетеді. Жапонияның мемлекеттік саясаты лицензияны импорттайтын елден, оны экспорттайтын елге айналуға бағытталған.
Жапонияның Сыртқы сауда және өнеркәсіп министрлігі тек өнеркәсіп пен сыртқы сауданың жалпы және салалық даму стратегиясын анықтап қоймай, сонымен қатар өз иелігінде осы стратегияны нақтылауға арналған көптеген құралдар мен әдістер бар. Экспорттық өндіріс және экспорттың дамуына әсер ететін ұлттық экономиканың және әкімшілік тәсілдерден (жеңілдетілген несиелендіру, экспортты сақтандыру, экспортшылардың салық төлеуден біртіндеп босатылуы, тікелей субсидиялау, экспортшыларға мемлекеттік кешенді көмек) басқа, Жапонияның мемлекеттік органы жанама әдістерді де қолданады: банктермен ұсынылған қаржылық ресурстарды мақсатты бөлу және маңызды салаларға орналастыру; мемлекеттермен ғылыми-техникалық айрбастауды бақылау [5].
Жапонияның ғылым және өндіріс, ҒТҰ-ді интеграциялау жаңа технополис-қалаларының соғылуын және ғылыми сиымды өндірістерді болжайды. Технополистер стратегиялары - жоғары технологиялы деңгейдің аймақтық орталықтар желісінің дамуы негізінде жаңа қызмет салаларына өту стратегиясы. Сондай-ақ бұл стратегия бүкіл жапондық шаруашылықтың интеллетуализациясы.
Сонымен қатар Жапониядағы инновациялық процестерді мемлекеттік реттеу ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын индикативті жоспарлау мен жоғары импортты кедендік тарифтермен, ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын қаржыландырудағы салықтық және несиелік жеңілдіктердің берілуі, ғылыми сиымды өндірістің жылжуындағы протекционистік саясатпен ерекшеленеді.
Германия, Англия, Франция Евро Одақ құрамына енеді және сәйкесінше, әлемде ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласына шығындардың абсолютті өлшемі бойынша 3 (2,3 % ЖІӨ), 4 (2,4 % ЖІӨ) және 5 - (2,2 % ЖІӨ) орындарды алады. Ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласы федералды бюджеттен 35-45% көлемінде қаржыландырылады.
Евро Одақ инновациялық қызметті жүзеге асыруға көп көңіл бөледі. Оның инновациялық саясатының негізгі бағыттарына келесілер жатады:
oo бірегей монополияға қарсы заңнаманы шығару;
oo құралдың жедел амортизация жүйесін қолдану;
oo ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласына жеңілдетілген салық салу;
oo шағын ғылыми сиымды бизнеске көмек беру;
oo жаңа технология облысындағы инновацияға көмек беру үшін ұйымдарды тікелей қаржыландыру;
oo ғылыми сиымды өнімдерді шығаратын ұйымдар мен университеттік ғылымның іскерлігін реттеу.
Евроодақтың инновациялық саясатының негізі 1985 ж қабылданған Инновация мен технологияларды таратудың халықаралық инфрақұрылымының даму жоспары болып табылады. Бұл құжаттың негізгі мақсаты - ұлттық және ұлттықтан жоғары деңгейдегі ғылыми зерттеулер нәтижелерінің дайын өнімге айналу процесін жеделдету мен оңайлату және де Евроодақта инновацияның таралуына мүмкіндік беру.
1988 ж. бастап Евроодақта ВЭЛЬЮ ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласының нәтижелерін тарату бағдарламасы жүргізілуде.
Жоғары технологиялар нарығында европалық компанияның үлесі төмендегеннен: ЭСПРИТ - ақпараттық жүйелер технологиясы саласындағы ғылыми зерттеулердің европалық стратегиялық бағдарламасы; РАСЕ - Европадағы жаңа байланыс тәсілдерін зерттеу; ЭВРИКА - бәсеке қабілеттікке қарсы тұратын, әсіресе американдық және жапониялық корпорацияға, қуатты өнеркәсіптік компаниялардың европалық топтарының арасында пайда болған альянсты реттеуге және оптроника, жаңа материалдар, үлкен ЭВМ, қуатты лазерлер, бөлшектерді жылдамдатқыштар, жасанды интеллект сияқты 6 облыстағы европалық ғылыми-тәжрибелік, конструкторлық зерттеулер саласын ұйымдастыруға бағытталған кешенді бағдарлама.
Евроодақтағы инновациялық және инвестициялық қыметті реттеу әлемдік тәжірибеде қолданылатын барлық принциптерге сүйенеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде шетелдік инвесторлардың құқықтары мен мүдделерінің мемлекеттік кепілдіктері үш деңгейде ресімделген:
oo сол елдердің ата заңының деңгейінде;
oo өзара қорғау мен шетелдік инвестицияларды мадақтау туралы екі жақты мемлекет аралық келісулер арқылы;
oo мемлекеттер арасындағы және басқа елдердің азаматтары арасындағы инвестициялық дауларды реттеу Конвенциясына қатысу арқылы [6].
Сонымен, инновациялық қызмет саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары:
oo мемлекеттің қатысуымен маманданған венчурлік қорлар құру және венчурлік капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту;
oo инновациялық қызмет субъектілерін мемлекет қолдау нысандары мен әдістерін әзірлеу;
oo инновациялық қызметтің мемлекеттік, салааралық, салалық және өңірлік сипаттағы маманданған субъекттіерін құру енетін инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру;
oo инновациялық сала үшін кадрлар даярлау және қайта даярлау;
oo өнеркәсіптің базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым қалыптастыру;
oo технологиялардың өркениетті рыногы үшін жағдайлар жасау, яғни авторлық құқықты, патенттер мен сауда белгілерін қорғау саласындағы барлық халықаралық конвенцияларды тану арқылы шетел технологиясының трансфертін ынталандыру;
oo отандық кәсіпорындардың үздік әлемдік тәжірибеге сәйкес сапа стандарттарына өтуін жандандыру;
oo халықаралық донор ұйымдардың, мүдделі қаржы-несие және шаруашылық құрылымдарының гранттарын тарту болып табылуы тиіс.
Инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу инновациялық сала институттарының экономикалық қызығушылықтарына мемлекеттік басқару органдарының мақсатты ықпал етуі. Осыған байланысты мемлекеттік басқару органы реттеу субъектісі ретінде, басқару объектісінің керекті жағдайы түрінде немесе оның қызметінің күтілетін нәтижелері түрінде өзінің нақты мақсаттарын айқындауы тиіс.
Айқындалған мақсаттарға жету үшін мемлекеттік басқару органы ықпал етудің нақты шараларын таңдауы қажет.
Ұлттық экономикадағы инновациялық белсенділікті жоғарылату мақсатында нарықтық экономикасы бар мемлекеттердің ғылыми-техникалық, инновациялық және экономикалық саласына мемлекеттің ықпалын басқарушылық емес, реттеушілік ықпалына жатқызу керек.
Мемлекеттік реттеу экономикалық құбылыстардың өзгерісімен анықталған процестерді қолдау мақсатындағы, экономикалық жүйеге мемлекеттің мақсатты ықпал ету формасы.
Инновациялық саладағы мемлекеттік органдардың негізгі қызметтері:
oo инновациялық қызметтің координациясы;
oo инновациялық тәуекелдерді сақтандыру, ескірген өнімді шығарғаны үшін мемлекеттік санкцияларды енгізу, осы саладағы бәсекелестікті қадағалау;
oo инновациялық процестердің құқықтық базасын құру, сонымен қатар инноваторлардың авторлық құқықтары мен интеллектуалды меншікті қорғау жүйесін қалыптастыру;
oo инновациялық қызметті кадрлық қамсыздандыру;
oo инновациялық инфрақұрылымды құру;
oo мемлекеттік сектордағы инновациялық процестерді институционалды қамсыздандыру;
oo инновацияның әлеуметтік және экологиялық бағытын қамсыздандыру;
oo инновациялық қызметтің қоғамдық лауазымын жоғарлату;
oo инновациялық процесті аймақтық реттеу;
oo инновациялық процестің халықаралық аспектісін реттеу [7].
Мемлекеттік реттеу - стратегиялық бағыттар мен ғылыми-технологиялық және әлеуметтік-экономикалық тиімді дамудың жолдарын таңдауға негізделеді. Мемлекеттік реттеудің міндеттерінің бірі шаруашылық субъектілерінің инновациялық белсенділігін ұйымдық-нормативтік және мемлекеттік қаржы-ресурстық қолдау шараларын жүргізу.
Мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат - бұл ғылым мен техниканың кешенді дамуын қамтамасыз ететін мақсатты іс-шаралар кешені.
Мемлекеттік инновациялық саясат шаруашылық субъектілерінің инновациялық қызметті интенсивті жүзеге асыруын қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесі.
Жоғарыда аталған инновациялық саладағы мемлекеттік реттеудің бағыттары Қазақстан Республикасында да кездеседі.
Республикадағы мемлекеттік инновациялық саясаттың құрылу механизмін қарастырайық.
Мемлекеттік инновациялық саясатты жасаудың ұйымдық формасы ретінде өзара байланысты министрліктер мен ведомстволар, ғылыми қызмет субъектілерінің қоғамдық ұйымдары, өндіріс саласының субъектілері болуы мүмкін.
Қазақстанда осындай формаға: Қазақстан Республикасының Үкіметі, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі, Экономикалық даму және сауда министрлігі, Қаржы министрлігі және т.б. жалпы барлық министрліктермен агенттіктер.
Инновациялық саланың нақты жағдайын мемлекеттік инновациялық саясат мақсаттарымен сәйкестендіруді мемлекеттік басқару органдары, инновациялық қызмет субъектілері, зерттеу ұйымдары жүзеге асырады. Қазақстандағы инновациялық саясаттың ерекше талдауын Маркетингтік аналитикалық зерттеу орталығы АҚ, Инжиниринг және технология трансферті орталығы, Ұлттық инновациялық қор, облыс және қала әкімшіліктері, Қазақстанның инвестициялық қоры, Қазақстан Даму банкі, Экспорттық кредит пен инвестицияларды сақтандыру бойынша мемлекеттік сақтандыру корпорациясы, Қазақстандық келісімшарт агенттігі, Самыруқ-Қазына ұлттық әлауқат қоры, салалық министрліктер және т.б. мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар жүргізеді.
Келеңсіз жағдайларды шешуге арналған инновациялық саясаттың мақсаттарын нақтылаумен мемлекеттік инновациялық саясаттың субъектілері немесе олардың тапсырысы бойынша мамандандырылған зерттеу ұйымдары айналысады. Келеңсіз жағдайлар нұсқаларын жасау заңдармен есепке алынған стратегиялар негізінде жүргізілуі тиіс.
Шешімнің оптималды нұсқасын таңдау шешім қабылдайтын субъектінің типіне сай процедуралар негізінде жүзеге асырылады: жоспарлар, келісімшарттар, қызметтің ішкі нормалары және т.б. Мысалы, Қазақстанда бұл мемлекеттің Үкіметі мен Сауда және индустрия министрлігі жасаған индустриялды-инновациялық саясаттың бастапқы міндеттерін жүзеге асыратын әр жылғы іс - шаралар жоспары. Министрліктер және ведомстволар жоспарына сәйкес инновациялық саланың субъектілері нақты мәселелерді шешеді, маркетингтік коньюнктуралық зерттеулер жүргізіледі, аудандардың өнеркәсіптік, инвестициялық және инновациялық потенциал мониторингі, шешімдер ұсынылады және түрлі салалардың дамуы болжамдалады.
Мемлекеттік инновациялық саясат нәтижелерін анықтау, инновациялық қызмет субъектілерінің іс-әрекеттері туралы, мәліметтер негізінде деректерді саясат мақсаттарымен сәйкестендіргенде іске асырылады. Бірақ осының нәтижесінде нақты және болжанған нәтижелер арасында ауытқулар пайда болады. Ауытқудың, яғни жаңа келеңсіз жағдайдың пайда болуы инновациялық сала қызметі шарттарының өзгерісі мен жаңа нұсқалардың жасалуына негіз болады.
Мемлекеттік инновациялық саясат объектілері болып инновациялық қызмет субъектілері табылады.
Әлемдік бизнестік мемлекеттерде ғылыми-техникалық және инновациялық саясаттың жүзеге асырылу және құрылу механизмі әртүрлі, өйткені мемлекеттерде нарық пен мемлекет функциялары сәйкестігі, шаруашылық қызметтегі орталықтандыру және еркін кәсіпкерлік принциптерін қолдану бірдей емес, сонымен қатар ғылымды басқарудың ұйымдық құрылымы да әртүрлі. Бірақ нарықтық экономикасы бар мемлекеттерде өндірістің даму заңдылықтары мен инновациялық қызметтің бағыттары бірдей.
Әлемдік тәжірибеде қолдаудың формалары мен деңгейі бойынша келесі мемлекеттік стратегияларды бөліп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz