Халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңызы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК . ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .7.25
1.1 «Әлеуметтік . экономикалық саясат» категориясын ғылыми зерттеу ... ... ... 7
1.2 Әлеуметтік . экономикалық саясатының маңызды міндеттері ... ... ... ... ... ..16
1.3 Халықтың әл.ауқатын арттыру ретіндегі ауылдық жерлердегі әлеуметтік.экономикалық қорғаудың маңызды міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

2 ХАЛЫҚТЫҢ ӘЛ.АУҚАТЫН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МІНДЕТТЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26.49
2.1 Халықтың әл.ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік.экономикалық даму деңгейін анықтайтын тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Халықтың әл.ауқатын арттырудағы аудандардың әлеуметтік . экономикалық саясатын сипаттайтын көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Халықтың әл.ауқатын арттыру мақсатындағы Қазақстанның әлеуметтік.экономикасына талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35

3 ХАЛЫҚТЫҢ ӘЛ.АУҚАТЫН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ...50.65
3.1 Халықтың әл.ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік.экономикалық даму болжамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
3.2 Халықтың әл.ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік . экономикалық саясаттын жетілдірудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.3 Әлеумметтік.экономика саласында Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына «Қазақстан.2050» Стратегиясы . қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауынан туындайтын тапсырмалардың орындалуын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69

ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлеуметік – экономикалық қоғам дамуының негізгі шарты әлеуметтік, экономикалық және саяси салалардағы тәсілдердің қолданылуымен қатар әлеуметтік тепе-теңдік принципін сақтау болып табылады. Мысалы, әлеуметтік топтардың табыс және өмір деңгейін теңестіру, әлеуметтік тұрақтылық саясатын, тең құқықты қамтамасыз ету; тұрғындардың демократиялық және әлеуметтік құқықтарын, экономика мен институционалды механизм жүйесінің мемлекеттік реттелуін қамтамасыз ету диломдық жұмыстың өзектілігін және маңыздылығын көрсетеді.
Аудандардың нақты әлеуметтік-экономикалық дифференциациясының анализі келешекте олардың даму деңгейлерін толықтай теңестіру мүмкін болмайды деген қорытындыға әкелген. Мұнда экономикалық тұрғыдағы шамалы дамыған аудандардың артта қалуы туралы айтылады. Бұл жағдайға барлық аудандарды республика нарығына енгізу жолымен жетуге болады. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, қоғамдағы әлеуметтік тепе-теңдік әлеуметтік – экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ете алады.
Осыған байланысты, Қазақстандағы 1990 жылы болған процестер әлеуметтік дифференциацияны күшейткен болатын және бұл жағдайдың өзгерісін әлеуметтік саясаттың басты приоритеттерінің қатарына жатқызуға болады. Әлеуміттік саясатсыз Қазақстан республикасында жүргізілетін трансформациялық процестердің жетістігі н қамтамасыз ету мүмкін емес. Позитивті дамудың негізін қалаған мәселелерді шешу бүгінгі әлеуметтік – экономикалық жағдайлардан шығуы қажет.
Қазіргі жағдайда жұмыссыздықпен күрес және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау бойынша мемлекет тарапынан жүргізілетін шаралар жүйесінде еңбек нарығының белсенді саясатын жүргізу дамуда. Дамыған елдердің тәжірибесіне сүйенсек, көпшілігінде белсенді шараларды қолданудың өсуі байқалады, жаңа жұмыс орындарын құруға, қайтадан біліктіліктен өткізу шығындары еңбек нарығындағы белсенді саясат шығындарының 25-30%-ін алады. Мысалы осыған қатысты Германиядағы тәжірибені алып қарастырсақ, фидералды және үкімет деңгейінде белсенді және енжар көмек қатынастары 70% және 30% құрайды. Әрбір жұмысқа алынған жұмыссыз үшін кәсіпорын 40 мың марка алады, бұл шағын және орта кәсіпорын үшін үлкен ынталау құралы болып табылады.
Қазақстанның даму стратегиясында 2030 жылға дейін ұзақ мерзімді ерекшеліктер рөлінде экономикалық ресурстар аяқталған, олардың тиімді қолданысы экономикалық өсімнің тұрақтануына және қазақстандықтар өмірінің артуына әкеледі.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған халықтың әл-ауқатын арттырудағы қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының рөлін жан-жақты зерттеу өте маңызды. Қазақстан Республикасы мемлекетінің бюджетін құру мен орындаудың ерекшеліктерінің мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған. Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А. Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р. Хандшке, Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М. Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, Ө.Қ. Шеденов, Қ.Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т.б. көптеген ғалымдар бар. Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде бюжеттік ұйымдарды қаржыландыру бойынша жазылған еңбектер көбіне оқу құралы ретінде жарық көрген.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты –халықтың әл-ауқатын арттырудағы қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының рөлін ерекшеліктерінің теориялық негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы Қазақстанның бюжеттік ұйымдарды қаржыландыру талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Зерттеу нысаны –халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының ерекшеліктерінің негізгі бағыттары және оны жүзеге асырудағы саяси институт ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні – халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының ролін қалыптасу және жүзеге асырылу тетіктерінің өзара байланысы.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жолындағы халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясаты еліміздің тарихи және рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға негізделген. Біздің ойымызша Қазақстан үшін Сауд Арабиясы, Біріккен Араб Әмірліктері, Кувейт, Норвегия сияқты экономикасы табиғи байлыққа (мұнайға) негізделген елдердің тиімді жүзеге асырып отырған мемлекетінің бюджетін құру мен орындаудың ерекшеліктерінің тәжірибесін ескерген дұрыс болар еді.
Зерттеу міндеттері келесідей:
а) халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығын теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;
ә) халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығының саяси институттар мен үрдістерде алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
б) экономикалық-әлеуметтік мемлекет құру жағдайында Қазақстан Республикасының 2012-2016 жылдардағы ерекшеліктерінің үлгілеріне талдау жасау;
в) Қазақстан Республикасының 2012-2016 жылдардағы халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының ерекшеліктерінің негізгі бағыттарын анықтау;
г) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуындағы деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау.
Мәселенің деректік көзі ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері, Қазақстан статистикалық басқармасының мәліметтері осы проблемалар бойынша басылымдар мен монографиялар болып табылады. Осы жұмыста монографиялық зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар, жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер, баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері – ғылыми бюджет жүйені қалыптастырушы ойшылдар мен ғалымдардың, еуропалық, ресейлік және отандық саясаттанушы, философ, әлеуметтанушы, экономист, құқықтанушы ғалымдардың теориялық еңбектерімен қатар Президент Н.Ә. Назарбаевтың да еңбектері басшылыққа алынды.
Халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығының зерттеуде тарихи-философиялық, институционалдық, жүйелік, пәнаралық, құрылымдық-функционалдық, статистикалық және салыстырмалы сараптау әдістері кеңінен қолданылды. Бұл әдістерді қолдану арқылы әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жағдайындағы халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығы ерекшеліктерінің күрделі, кешенді әрі тұрақты даму үстінде болатын жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік алдық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу салыстыру әдістерін қолданумен және сараптаушылық бағалауды ескерумен жүйелік және факторлық талдау қағидаларымен жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы көтеріліп отырған мәселенің қазіргі кезең талаптарына сай өзектілігімен, жеткілікті зерттелмегендігімен, зерттеу нысанасына ілінбеген тың мәселелерді жүйелеуімен әрі саралап талдауымен, зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне тікелей байланысты қажеттілік талабынан туындайды және әрбір тарауда көтеріліп отырған мәселелерге сай анықталады. Қазақстан Республикасының халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығынның мынандай жаңа ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:
- халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының қағидалары, бағыт-бағдарлары және даму жолдары нақтыланып, айқындалып көрсетілді;
- халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығының мәні мен мағынасы, қоғам дамуындағы орны мен рөлі теориялық-әдіснамалық тұрғыдан зерттелді;
- халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатын реттеуге бағытталған заңнамалық және құқықтық нормаларын саяси талдау арқылы саяси институттардың саяси үрдістерге қатысу жолдары нақтыланды;
- халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының тиімділігін арттырудың кейбір бағыттары мен жолдары жөнінде қолданбалы маңызы бар өзіндік ұсыныстар жасалды.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен тұжырымдарды халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығының басым бағыттарын айқындаудағы және қалыптасу үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатының маңыздылығының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық жұмыстағы халықтың әл-ауқатын арттырудағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық саясатын реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға болады.
Диломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Диломдық жұмыс көлемі. Диломдық жұмыс компьютерде терілген 71 бетте, оның ішінде 6 кесте, 9 сурет, қосымшада баяндалған.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности
формирования, тенденции и приоритеты развития. — Алматы: Дайк-пресс,
2000. —329 с.
2. Джумамбаев С.К. Социальная политика. — Алматы: Казак университетi, 2002. — 94 с.
3. Джумамбаев С.К. Проблемы обеспечения качества экономического роста // Теория и практика реформирования экономики на постсоветском пространстве: материалы международной научно-практической конференции. Алматы: РГП «ИЭИ МЭиТ РК», 2001.— №1. — С.82-85.
4. Елемесов Р.Е. Переходная экономика: проблемы методологии и теории. — Алматы: Казак университетi, 1998. — 166 с.
5. Ельбисинов С.Х. Прогнозирование и планирование повышения
6. Есентугелов А.Е. Трансформация экономики Казахстана: рыночная экономика, реформы, экономическая политика: Сб.статей: 1990 — 2001 гг. В 3-х т. — Алматы: РГП «Институт экономических иссяедований», 2002.
7. Жатканбаев Е.Б. Методология исследования экономики. — Алматы,
1999. —80 с.
8. Жоламан Р.К. Децентрализация государственной финансовой системы Республики Казахстан как источник экономического роста / Фонд Евразия, Алматинский Региональный офис. — Алматы: Фонд Сорос — Казахстан, 2001. —28 с.
9. Кенжегузин М.Б., днишев Ф.М., Альжанова Ф.Г. Национальная модель технико-экономического развития / Институт МОН РИ. — Алматы, 2000.— 56 с.
10. Кошанов А.К. Потенциальная и фактическая роль иностранного сектора в экономике Казахстана// АльПари. —2002. - М24-5. — С.44 —48.
11. Морозов Т.Р., Победина М.П., Поляк Г.Б. Региональная экономика: учебное пособие.- М.: Банки и биржа, ЮНИТИ, 1995.
12. Модели перехода от административной экономики к рыночной. Под ред. Байзакова С.Б.- Алматы: Рауан, 1997.
13. Хасбулатов Р.И. Мировая экономика.- М.: ИНСАН, 1996.
14. Исмаилова С. Рынок труда без прикрас. Деловая неделя.- №10, 1997, с.2-3.
15. 35.Кесикова Ж.О. О ситуации на рынке труда. Казахстанская правда 1996, с. 2.
16. Эрхард Л. Секреты "экономического чуда".- М.: БЕК, 1997.
17. Абдуллаев К.А. Реформа с человеческим лицом. Южный Казахстан- 15 февраля,1998, с.3-6.
18. Кашин В., Нещадин А. Порадоксы рынка труда: спад производства и занятости. Человек и труд- №9, 1994, с.13-17.
19. Абилкасимов С. Переориентация на активные формы борьбы с безработицей. Вести Казахстана- 20 октября, 1995, с.3.
20. Крепак П. Рынок труда в переходный период в Республике Казахстан . Саясат- №8, 1996, с.7-10.
21. Архангельский В.Н. Комплекс прогнозов экономического и научно-технического развития народного хозяйства. Вопросы изобретательства- № 5-6, 1992, с. 13-14.
22. Килибаева У. Зарубежный опыт регулирования занятости и социальная защита. Вопросы труда- №4, 1996, с.12-17.
23. Айрапетова Н. Будел ли в СНГ общий рынок труда? Азия-экономика и жизнь- №31, 1997, с.2.
24. Гайнуллин Ф., Ибрагимова К. Система занятости: становление и перспективы. Казахстан: экономика и жизнь- № 6, 1995, с.17-21.
25. Елемесов К.И. Экономическое моделирование и реальная политика. Казахстан: экономика и жизнь- №3-4, 1995, с.8-12.
26. Кубаев К.Е. Основы интенсивного экономического роста: теория фондосбережения. — Алматы: Экономика, 1998. —48 с.
27. Мухамедиев Б.М. Математические методы оценивания потенциальных возможностей экономики и управления экономической динамикой в условиях неопределенности. — Алматы: Казак университетi, 1998. —264 с.
28. Сагадиев К.А. Проблемы конкурентоспособности национальной экономики // Саясат. —2002. - №12 (декабрь). — С.78 — 82.
29. Шеденов У.К., Шеденова Н.У. Бедность и вопросы социальной защищенности населения в условиях рыночных отношений // Вестник КазГУ. Серия экономическая. — 2001. - №4 (26). — С.69 — 73.
30. Алимбаева А.А., Утешев С.Б., Ахметов С.Н., Таубаев А.А. Регио-
нальная социально-экономическая система. - Караганда: Санат,
2002, Том 2. - 409 с.
31. Шокаманов Ю.К. Тенденции человеческого развития в Казахстане.
—Алматы: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2001.— 348с.
32 Азербаев Е.Р. Стратегия и социально-экономическая эффективность развития газовой промышленности Казахстана: Автореф. дис. д-ра эконом. наук. — Алматы, 1999. —54 с.
32. Назарбаев Н.А. Долгосрочная стратегия развития Республики Казахстан: "Казахстан - 2030" - Алматы: Рауан, 1998. 13с.
33. «Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 1284 Қаулысы
34. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2010 – 2012 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
35. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 28 қаңтарындағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауы. Егенменді Қазақстан, 31 қаңтар 2012 жыл
36. 2009-2012 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 2008 жылғы желтоқсанның 4-і. № 96- ІV-ҚРЗ
37. Экономика және бюджеттік жоспарлау министрі Б.Т. Сұлтановтың 2009 жылғы 27 наурызда «2010-2012 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Парламент Мәжілісінде сөйлеген сөзі
38. Қазақстан Республикасының 2012 – 2016 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы, Қ.Р. Үкіметінің отырысында мақұлданған.(2011 жылғы «27» тамыздағы № 30 хаттама).
39. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ««Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, Ақорда, 2012 жылғы 14 желтоқсан.