Кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ..22
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы ... ... ... ..22
1.2 Мемлекеттік салықтық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
1.3 Кәсіпорындардағы салықтық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2 САЛЫҚ ОРГАНЫНЫҢ «ҚАЗМҰНАЙГАЗ» БАРЛАУ ӨНДІРУ» АҚ ҚЫЗМЕТІНЕ БАҚЫЛАУ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25.50
2.1 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қызметінің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ корпоративтік және жеке табыс салықтарының төленуін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына салықтарының төленуін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖӘНЕ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ..51.70
3.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
3.2 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3 Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдіру жолдары жіне салық қызметінің стратегиялық дамуының миссиясы мен көрінісi ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ..22
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы ... ... ... ..22
1.2 Мемлекеттік салықтық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
1.3 Кәсіпорындардағы салықтық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2 САЛЫҚ ОРГАНЫНЫҢ «ҚАЗМҰНАЙГАЗ» БАРЛАУ ӨНДІРУ» АҚ ҚЫЗМЕТІНЕ БАҚЫЛАУ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25.50
2.1 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қызметінің қаржылық көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ корпоративтік және жеке табыс салықтарының төленуін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына салықтарының төленуін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖӘНЕ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ..51.70
3.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
3.2 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3 Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдіру жолдары жіне салық қызметінің стратегиялық дамуының миссиясы мен көрінісi ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғаларға салынатын салықтар заңды тұлға болып табылатын кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпоративтер және тағы басқа ұйымдар мен мекемелердің салық салынатын объектілері және салық салуға байланысты объектілергет салынатын салықты айтамыз. Бұл салықтың экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алғашқыда заңды тұлға болып табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың құрамында да тұрақты көрініс табады.
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын (орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу; тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың атқарылуына бақылау жүргізу жатады.
Экономиканың дамуындағы жалпы ішкі өнім үлесіндегі қосымша құн өскен сайын бюджет көздері толықтанып, халықтық әлеуметтік және рухани шығындарын қанағаттандыра түсіру үшін нарықтық қатынастардың құқықтығы күшейе түсуіндегі барлық бағыттарды бақылау жүргізу әділеттіліктің негізгі даму бағыты. Сайып келгенде, зерттелінген тақырыптың ғылыми және іс-тәжірибелік маңыздылығы зор бастамалардың бірі екенін айта аламыз.
Осы жоғары келтірілген мәселелер зерттелетін тақырыптың таңдалуына, мақсатына және қарастырылатын мәселелер шеңберіне негіз болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылауды анықтап, кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына салықтардың ықпалының экономикалық категориясы ретінде мазмұнын, мақсатын және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды елеу негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру, салық салуды ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарына әдістемелік және іс тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- Кәсіпорынның салық төлеуіне бақылау жасаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерттеу;
- «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ корпоративтік және жеке табыс салықтарының төленуін талдау;
- «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына салықтарының төленуін талдау;
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында салықтық бақылаудың даму перспективаларын зерттеу;
- ҚР салық қызметіндегі салық бақылауды жетілдіру мен тиімділігін арттыру бойынша нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеудің объектісі. Қазақстан Республикасындағы салықтық қатынастар мен салықтық бақылауды заңдық негіздеріне сүйене отырып, кәсіпорындарда салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесін зерттеу. Осыған орай, Қазақстан Республикасы және Атырау облысы бойынша салық салуды басқаруды ұйымдастыру және «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қызметін зерттеу объектісі ретінде алынған.
Зерттеу пәні – кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына төте салықтардың ықпалының мазмұны болып табылады.
Зерттеудің әдістемесі негізі. Қазақстан Республикасы Конституциясы, Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық актілер (оларға түсіндірмелер) мен әлемдік экономика ғылымының классиктерінің, Ресей және Қазақстандық ғалым-экономистер мен маман-практиктердің еңбектері, қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Дипломда Қазақстан Республикасы Салық комитетінің нормативтік құжаттары мен инструктивтік материалдар, сонымен қатар ғылыми конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды. Зерттеу барысында жүйелік талдау, жинақтау, топтау, салыстыру, монографиялық және тағы басқа экономика-математикалық әдістер пайдаланылған.
Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстан Республикасы Салық комитетінің 2010 жылғы есебі, Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің «2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Ережесі Қазақстан Республикасының салықтық қызметі туралы жаршысы 2010 жыл, Қазақстан және оның аймағы 2007-2009 жылдар аралығы, «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ 2010 жыл және тағы да басқа.
Алға қойылған мақсаттарға жету барысында жылдық, тоқсандық есептіліктері және жедел ақпараттары, сонымен бірге осы қарастырылып отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.
Диплом кәсіпорынға салық салуды басқару қызметі мәселесі және оның тиімділігін арттыру бойынша зерттелген жұмыстардың алғашқыларының бірі. Жұмыста кәсіпорынға салық салуды басқаруды ұйымдастырудың қазіргі іс жүзіндегі барысы жан-жақты ғылыми жолмен зерттелініп, оның ерекшеліктерімен жетіспеушіліктері айқындалған.
Зерттеу жұмысының пәні мен объектілері. Зерттеу жұмысының пәні нарықтық жағдайда кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесіндегі мемлекет пен меншік иелері арасында салық қатынастарын зерттеу болып табылады. Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесі саналады.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жолындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды талдау еліміздің тарихи және рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға негізделген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі талаптарына сай қолданыстағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару қажеттігін негіздеу, осы салықты енгізудің ұйымның қаржы-шаруашылық қызметіне, бюджет кірісін қалыптастыруға және азаматтардың әл-ауқаты деңгейіне әсерін зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау болып табылады.
Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды нәтижелері болып мыналар саналады:
- Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықтамасына ғылыми негізделген тұжырым берілді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың әлемдік тәжірибесін сараптай отырып, «жылжымайтын мүлікке» салынатын салықтың жетістіктері мен артықшылықтарының негізінде, оны ҚР-на енгізу қажеттілігінің негізгі және дәлелді белгілері анықталды;
- нарықтық қатынастарға өту кезеңінен бастап еліміздегі кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықталып, оның жергілікті бюджетті қалыптастырудың көзі ретінде басымды ерекшеліктері айқындалды;
- салықтық ауыртпалықты салық төлеушілер арасында тең бөлудің ұстамдарына және нарықтық бағаға негізделген жылжымайтын мүлікке салынатын салықты енгізудің негізгі алғышарттары мен қажеттілігі ғылыми тұрғыдан негізделінді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың нақты нәтижелердің сипаттамасы анықталды.
Қорғауға шығарылған негізгі ұсыныстар:
1. кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың теориялық және әдістемелік негізін зерттеудің нәтижесінде заңыды тұлғаларға салынатын салықтардың рөлі мен маңызына талдау жүргізіліп, мүлік салығының объективті қажеттілігі теориялық тұрғыдан негізделді;
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды жүйесін талдау арқылы заңды тұлғаларға салынатын салықтардың механизмі мен заңдық базасындағы кемшіліктері анықталды;
3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды енгізудің негізгі белгілері мен алғышарттары анықталды;
4. Нарықтық қатынастар жағдайында республикадағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың қолданыстағы жүйесін салынатын салыққа ауыстырудың артықшылықтары мен тиімділігі анықталды.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Дипломда берілген ұсыныстар мен қорытындылар жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін жетілдіру бойынша тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған.
Зерттеу нәтижелерiн салық комитеттері жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін жетілдіруде пайдалана алады, сондай-ақ қаржы және несие мамандарын дайындайтын жоғары оқу орындарында пайдалануға болады.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен тұжырымдарды кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды оңтайландырудың басым бағыттарын айқындаудағы және қалыптасу үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық жұмыстағы Қазақстанның кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға болады.
Дипломның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс компьютерде терілген 83 бетте (оның ішінде 20 кесте, 8 сурет, 4 қосымшада баяндалған, ол кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғаларға салынатын салықтар заңды тұлға болып табылатын кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпоративтер және тағы басқа ұйымдар мен мекемелердің салық салынатын объектілері және салық салуға байланысты объектілергет салынатын салықты айтамыз. Бұл салықтың экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алғашқыда заңды тұлға болып табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың құрамында да тұрақты көрініс табады.
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын (орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу; тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың атқарылуына бақылау жүргізу жатады.
Экономиканың дамуындағы жалпы ішкі өнім үлесіндегі қосымша құн өскен сайын бюджет көздері толықтанып, халықтық әлеуметтік және рухани шығындарын қанағаттандыра түсіру үшін нарықтық қатынастардың құқықтығы күшейе түсуіндегі барлық бағыттарды бақылау жүргізу әділеттіліктің негізгі даму бағыты. Сайып келгенде, зерттелінген тақырыптың ғылыми және іс-тәжірибелік маңыздылығы зор бастамалардың бірі екенін айта аламыз.
Осы жоғары келтірілген мәселелер зерттелетін тақырыптың таңдалуына, мақсатына және қарастырылатын мәселелер шеңберіне негіз болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылауды анықтап, кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына салықтардың ықпалының экономикалық категориясы ретінде мазмұнын, мақсатын және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды елеу негізінде, оның қызметінің теориялық сипатын беру, салық салуды ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін арттырудың жолдарына әдістемелік және іс тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- Кәсіпорынның салық төлеуіне бақылау жасаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерттеу;
- «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ корпоративтік және жеке табыс салықтарының төленуін талдау;
- «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына салықтарының төленуін талдау;
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында салықтық бақылаудың даму перспективаларын зерттеу;
- ҚР салық қызметіндегі салық бақылауды жетілдіру мен тиімділігін арттыру бойынша нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеудің объектісі. Қазақстан Республикасындағы салықтық қатынастар мен салықтық бақылауды заңдық негіздеріне сүйене отырып, кәсіпорындарда салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесін зерттеу. Осыған орай, Қазақстан Республикасы және Атырау облысы бойынша салық салуды басқаруды ұйымдастыру және «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ қызметін зерттеу объектісі ретінде алынған.
Зерттеу пәні – кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына төте салықтардың ықпалының мазмұны болып табылады.
Зерттеудің әдістемесі негізі. Қазақстан Республикасы Конституциясы, Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық актілер (оларға түсіндірмелер) мен әлемдік экономика ғылымының классиктерінің, Ресей және Қазақстандық ғалым-экономистер мен маман-практиктердің еңбектері, қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Дипломда Қазақстан Республикасы Салық комитетінің нормативтік құжаттары мен инструктивтік материалдар, сонымен қатар ғылыми конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды. Зерттеу барысында жүйелік талдау, жинақтау, топтау, салыстыру, монографиялық және тағы басқа экономика-математикалық әдістер пайдаланылған.
Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстан Республикасы Салық комитетінің 2010 жылғы есебі, Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің «2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Ережесі Қазақстан Республикасының салықтық қызметі туралы жаршысы 2010 жыл, Қазақстан және оның аймағы 2007-2009 жылдар аралығы, «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ 2010 жыл және тағы да басқа.
Алға қойылған мақсаттарға жету барысында жылдық, тоқсандық есептіліктері және жедел ақпараттары, сонымен бірге осы қарастырылып отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.
Диплом кәсіпорынға салық салуды басқару қызметі мәселесі және оның тиімділігін арттыру бойынша зерттелген жұмыстардың алғашқыларының бірі. Жұмыста кәсіпорынға салық салуды басқаруды ұйымдастырудың қазіргі іс жүзіндегі барысы жан-жақты ғылыми жолмен зерттелініп, оның ерекшеліктерімен жетіспеушіліктері айқындалған.
Зерттеу жұмысының пәні мен объектілері. Зерттеу жұмысының пәні нарықтық жағдайда кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесіндегі мемлекет пен меншік иелері арасында салық қатынастарын зерттеу болып табылады. Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесі саналады.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жолындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды талдау еліміздің тарихи және рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға негізделген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі талаптарына сай қолданыстағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару қажеттігін негіздеу, осы салықты енгізудің ұйымның қаржы-шаруашылық қызметіне, бюджет кірісін қалыптастыруға және азаматтардың әл-ауқаты деңгейіне әсерін зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау болып табылады.
Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды нәтижелері болып мыналар саналады:
- Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықтамасына ғылыми негізделген тұжырым берілді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың әлемдік тәжірибесін сараптай отырып, «жылжымайтын мүлікке» салынатын салықтың жетістіктері мен артықшылықтарының негізінде, оны ҚР-на енгізу қажеттілігінің негізгі және дәлелді белгілері анықталды;
- нарықтық қатынастарға өту кезеңінен бастап еліміздегі кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықталып, оның жергілікті бюджетті қалыптастырудың көзі ретінде басымды ерекшеліктері айқындалды;
- салықтық ауыртпалықты салық төлеушілер арасында тең бөлудің ұстамдарына және нарықтық бағаға негізделген жылжымайтын мүлікке салынатын салықты енгізудің негізгі алғышарттары мен қажеттілігі ғылыми тұрғыдан негізделінді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың нақты нәтижелердің сипаттамасы анықталды.
Қорғауға шығарылған негізгі ұсыныстар:
1. кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың теориялық және әдістемелік негізін зерттеудің нәтижесінде заңыды тұлғаларға салынатын салықтардың рөлі мен маңызына талдау жүргізіліп, мүлік салығының объективті қажеттілігі теориялық тұрғыдан негізделді;
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды жүйесін талдау арқылы заңды тұлғаларға салынатын салықтардың механизмі мен заңдық базасындағы кемшіліктері анықталды;
3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды енгізудің негізгі белгілері мен алғышарттары анықталды;
4. Нарықтық қатынастар жағдайында республикадағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың қолданыстағы жүйесін салынатын салыққа ауыстырудың артықшылықтары мен тиімділігі анықталды.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Дипломда берілген ұсыныстар мен қорытындылар жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін жетілдіру бойынша тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған.
Зерттеу нәтижелерiн салық комитеттері жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін жетілдіруде пайдалана алады, сондай-ақ қаржы және несие мамандарын дайындайтын жоғары оқу орындарында пайдалануға болады.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен тұжырымдарды кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды оңтайландырудың басым бағыттарын айқындаудағы және қалыптасу үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық жұмыстағы Қазақстанның кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға болады.
Дипломның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс компьютерде терілген 83 бетте (оның ішінде 20 кесте, 8 сурет, 4 қосымшада баяндалған, ол кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі, Алматы, 2009
3. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. «Макроэкономика»,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003, 392-395 бб.
4. Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002, 6-12 бб.
5. В.Д. Камаева «Экономическая теория»,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998, 47-49 бб.
6. Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
7. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998,126-131 бб.
8. Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
9. Кудяков А.И.: “Налоги на имущество” // Қаржы – қарасат 2003 ж. №11 21с.
10. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005, 198-230 бб.
11. Ахмадиева С: “Салық жүйесі және оны жетілдіру жолдары” // Жаршы 2004, 3-5 бет.
12. „Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004, 13-17 бб.
13. ” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005, 14-16 бб.
14. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006, 11-13 бб.
15. Зейнилгабдин А.Б. «О взаймодействии денежно-кредитной, налоговой и бюджетной политики» стр.43-47 Алматы-2005
16. Дүкенбаев Ө.Е. «Проблема налогового бремени для малого предпринимательства» стр.37-39 Алматы-2003//
17. Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
18. Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
19. Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
20. Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000, 52-56 бб.
21. Жанбыршиева К.Б: “Мүлік салығы – жергілікті бюджетке түсімдердің маңызды көзі” // Жаршы 2003 ж. №11. 4с.
22. Ильясов А.Б.: “Көлік – құралына салынатын салық” // Бухгалтер бюлетені 2005ж. №7. 12с.
23. Кәкімжанов З.Х.: “Салық мәдениеті” // Үкімет жаршысы 2004 ж. №7\ 21с.
24. «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ жылдық есебі, 2008 жыл.
25. Қадіров С: “Жер салығын төлеу тәртібі туралы өзгерістермен толықтырулар енгізу” туралы // Бухгалтер бюллетені 2006 ж. №2 9-11 бет
26. Перуашев А: “Салық саясаты - өндірістің дамуына әсері” // Жас Алаш 2005 ж. №6 5-6 бет.
27. Ермекбаева Б.Ж. «Проблемы развития налоговой системы Республики Казахстан в условиях глобализации экономики», Алматы, 2007 №3. 23с.
28. Ермекбаева Б.Ж. «Налоговые стимулы роста конкурентоспособности экономики Казахстана», журнал «Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана», Алматы, 2007 №5. 12с.
29. ҚР-ның Қаржы министрлігінің ресми сайты - www.afn.kz
30. Серикбекулы А. «Проблемы налогообложения микрокредитных организаций», журнал «Налоги и Финансы», №11 (12), 2008
31. Н.А. Назарбаев Послание народу Казахстана «Повышение благосостояния граждан Казахстана – главная цель государственной политики» Казахстанская правда, 7 февраля 2008 г.
32. Барулин С.В. «Налоги как инструмент государственного регулирования экономики». Финансы. № 3. Бюллетень бухгалтера \январь 2009г. №1.Журнал «Налоги и Финансы» \декабрь 2008.№ 12{13}., октябрь 2008 №10{11}, июль № 7{8}.
33. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 1 (121), қантар 2009ж.
34. «Салық салуды реформалаудың негізгі бағыттары» тақырыбына арналған дөңгелек үстел, Астана, 2008 жыл 7 тамыз
35. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
36. Мемлекеттік бюджеттің 01.02.2009 жылғы атқарылуы жөніндегі ақпарат
37. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2008-2010 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспары
38. 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 2008 жылғы желтоқсанның 4-і. № 96- ІV-ҚРЗ
39. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті 2008 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есеп
1. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі, Алматы, 2009
3. Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә. «Макроэкономика»,- Оқулық Алматы: Экономика, 2003, 392-395 бб.
4. Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма – К Алматы: 2002, 6-12 бб.
5. В.Д. Камаева «Экономическая теория»,- под редакцией д-р экономических наук, Москва, ИМПЭ: 1998, 47-49 бб.
6. Алданыш Нұрымов, “Налоги и финансы рыночной экономики”,- “Елорда” Астана: 2004, 89-92 бб.
7. Әубәкіров Я, Нәрібаев К. „Экономикалық теория негіздері”,- 1998,126-131 бб.
8. Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
9. Кудяков А.И.: “Налоги на имущество” // Қаржы – қарасат 2003 ж. №11 21с.
10. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005, 198-230 бб.
11. Ахмадиева С: “Салық жүйесі және оны жетілдіру жолдары” // Жаршы 2004, 3-5 бет.
12. „Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы Қазақстан Республикасының Салық Кодексі,- Алматы: 2004, 13-17 бб.
13. ” Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2005, 14-16 бб.
14. “ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер” туралы ҚР-ң Салық Кодексі,- Алматы: 2006, 11-13 бб.
15. Зейнилгабдин А.Б. «О взаймодействии денежно-кредитной, налоговой и бюджетной политики» стр.43-47 Алматы-2005
16. Дүкенбаев Ө.Е. «Проблема налогового бремени для малого предпринимательства» стр.37-39 Алматы-2003//
17. Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования доходов государственного бюджета Казахстана”,- Вестник. Серия экономика. Алматы: №3(43) 2004, 4-9 бб.
18. Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119 бб.
19. Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 200,22-23 бб.
20. Алибеков М.О. “ О главном налоговом реформировании”,- // Аль-Пари, №9, 2000, 52-56 бб.
21. Жанбыршиева К.Б: “Мүлік салығы – жергілікті бюджетке түсімдердің маңызды көзі” // Жаршы 2003 ж. №11. 4с.
22. Ильясов А.Б.: “Көлік – құралына салынатын салық” // Бухгалтер бюлетені 2005ж. №7. 12с.
23. Кәкімжанов З.Х.: “Салық мәдениеті” // Үкімет жаршысы 2004 ж. №7\ 21с.
24. «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ жылдық есебі, 2008 жыл.
25. Қадіров С: “Жер салығын төлеу тәртібі туралы өзгерістермен толықтырулар енгізу” туралы // Бухгалтер бюллетені 2006 ж. №2 9-11 бет
26. Перуашев А: “Салық саясаты - өндірістің дамуына әсері” // Жас Алаш 2005 ж. №6 5-6 бет.
27. Ермекбаева Б.Ж. «Проблемы развития налоговой системы Республики Казахстан в условиях глобализации экономики», Алматы, 2007 №3. 23с.
28. Ермекбаева Б.Ж. «Налоговые стимулы роста конкурентоспособности экономики Казахстана», журнал «Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана», Алматы, 2007 №5. 12с.
29. ҚР-ның Қаржы министрлігінің ресми сайты - www.afn.kz
30. Серикбекулы А. «Проблемы налогообложения микрокредитных организаций», журнал «Налоги и Финансы», №11 (12), 2008
31. Н.А. Назарбаев Послание народу Казахстана «Повышение благосостояния граждан Казахстана – главная цель государственной политики» Казахстанская правда, 7 февраля 2008 г.
32. Барулин С.В. «Налоги как инструмент государственного регулирования экономики». Финансы. № 3. Бюллетень бухгалтера \январь 2009г. №1.Журнал «Налоги и Финансы» \декабрь 2008.№ 12{13}., октябрь 2008 №10{11}, июль № 7{8}.
33. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 1 (121), қантар 2009ж.
34. «Салық салуды реформалаудың негізгі бағыттары» тақырыбына арналған дөңгелек үстел, Астана, 2008 жыл 7 тамыз
35. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
36. Мемлекеттік бюджеттің 01.02.2009 жылғы атқарылуы жөніндегі ақпарат
37. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2008-2010 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспары
38. 2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының Заңы, 2008 жылғы желтоқсанның 4-і. № 96- ІV-ҚРЗ
39. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті 2008 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есеп
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ
ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ..22
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы ... ... ... ..22
1.2 Мемлекеттік салықтық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.3 Кәсіпорындардағы салықтық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2 САЛЫҚ ОРГАНЫНЫҢ ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ ӨНДІРУ АҚ ҚЫЗМЕТІНЕ БАҚЫЛАУ ӨТКІЗУ
БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-50
2.1 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ қызметінің қаржылық көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ корпоративтік және жеке табыс
салықтарының төленуін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .33
2.3 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына
салықтарының төленуін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ
ЖӘНЕ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ..51-70
3.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың
қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..51
3.2 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 57
3.3 Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдіру жолдары жіне
салық қызметінің стратегиялық дамуының миссиясы мен
көрінісi ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғаларға салынатын салықтар заңды тұлға
болып табылатын кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпоративтер және тағы басқа
ұйымдар мен мекемелердің салық салынатын объектілері және салық салуға
байланысты объектілергет салынатын салықты айтамыз. Бұл салықтың
экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алғашқыда заңды тұлға
болып табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге
ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың
құрамында да тұрақты көрініс табады.
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді
айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін
жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және
оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын
(орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп
өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық
мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды
көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау
болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар
бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық
тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу;
тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық
заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың
атқарылуына бақылау жүргізу жатады.
Экономиканың дамуындағы жалпы ішкі өнім үлесіндегі қосымша құн өскен
сайын бюджет көздері толықтанып, халықтық әлеуметтік және рухани шығындарын
қанағаттандыра түсіру үшін нарықтық қатынастардың құқықтығы күшейе
түсуіндегі барлық бағыттарды бақылау жүргізу әділеттіліктің негізгі даму
бағыты. Сайып келгенде, зерттелінген тақырыптың ғылыми және іс-тәжірибелік
маңыздылығы зор бастамалардың бірі екенін айта аламыз.
Осы жоғары келтірілген мәселелер зерттелетін тақырыптың таңдалуына,
мақсатына және қарастырылатын мәселелер шеңберіне негіз болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылауды
анықтап, кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына
салықтардың ықпалының экономикалық категориясы ретінде мазмұнын, мақсатын
және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер
мен деректерді, заңнамаларды елеу негізінде, оның қызметінің теориялық
сипатын беру, салық салуды ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін
арттырудың жолдарына әдістемелік және іс тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- Кәсіпорынның салық төлеуіне бақылау жасаудың ғылыми-әдістемелік
негіздерін зерттеу;
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ корпоративтік және жеке табыс
салықтарының төленуін талдау;
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына
салықтарының төленуін талдау;
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында салықтық бақылаудың даму
перспективаларын зерттеу;
- ҚР салық қызметіндегі салық бақылауды жетілдіру мен тиімділігін
арттыру бойынша нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеудің объектісі. Қазақстан Республикасындағы салықтық қатынастар
мен салықтық бақылауды заңдық негіздеріне сүйене отырып, кәсіпорындарда
салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесін зерттеу. Осыған орай,
Қазақстан Республикасы және Атырау облысы бойынша салық салуды басқаруды
ұйымдастыру және ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ қызметін зерттеу объектісі
ретінде алынған.
Зерттеу пәні – кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің
қалыптасуына төте салықтардың ықпалының мазмұны болып табылады.
Зерттеудің әдістемесі негізі. Қазақстан Республикасы Конституциясы,
Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық
актілер (оларға түсіндірмелер) мен әлемдік экономика ғылымының
классиктерінің, Ресей және Қазақстандық ғалым-экономистер мен маман-
практиктердің еңбектері, қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі
нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Дипломда Қазақстан Республикасы Салық комитетінің нормативтік
құжаттары мен инструктивтік материалдар, сонымен қатар ғылыми
конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды.
Зерттеу барысында жүйелік талдау, жинақтау, топтау, салыстыру,
монографиялық және тағы басқа экономика-математикалық әдістер
пайдаланылған.
Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстан Республикасы
Салық комитетінің 2010 жылғы есебі, Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған
республикалық бюджет туралы Ережесі Қазақстан Республикасының салықтық
қызметі туралы жаршысы 2010 жыл, Қазақстан және оның аймағы 2007-2009
жылдар аралығы, ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ 2010 жыл және тағы да
басқа.
Алға қойылған мақсаттарға жету барысында жылдық, тоқсандық
есептіліктері және жедел ақпараттары, сонымен бірге осы қарастырылып
отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы
экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.
Диплом кәсіпорынға салық салуды басқару қызметі мәселесі және оның
тиімділігін арттыру бойынша зерттелген жұмыстардың алғашқыларының бірі.
Жұмыста кәсіпорынға салық салуды басқаруды ұйымдастырудың қазіргі іс
жүзіндегі барысы жан-жақты ғылыми жолмен зерттелініп, оның ерекшеліктерімен
жетіспеушіліктері айқындалған.
Зерттеу жұмысының пәні мен объектілері. Зерттеу жұмысының пәні
нарықтық жағдайда кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару
жүйесіндегі мемлекет пен меншік иелері арасында салық қатынастарын зерттеу
болып табылады. Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасындағы жеке
тұлғаларға салынатын салық жүйесі саналады.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру
жолындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды талдау еліміздің тарихи және
рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі
қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы
пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген
болжамға негізделген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі
талаптарына сай қолданыстағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру
және басқару қажеттігін негіздеу, осы салықты енгізудің ұйымның қаржы-
шаруашылық қызметіне, бюджет кірісін қалыптастыруға және азаматтардың әл-
ауқаты деңгейіне әсерін зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген
ұсыныстар жасау болып табылады.
Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды
нәтижелері болып мыналар саналады:
- Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды
ұйымдастыру және басқару анықтамасына ғылыми негізделген тұжырым берілді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың әлемдік
тәжірибесін сараптай отырып, жылжымайтын мүлікке салынатын салықтың
жетістіктері мен артықшылықтарының негізінде, оны ҚР-на енгізу
қажеттілігінің негізгі және дәлелді белгілері анықталды;
- нарықтық қатынастарға өту кезеңінен бастап еліміздегі кәсіпорындағы
салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықталып, оның жергілікті
бюджетті қалыптастырудың көзі ретінде басымды ерекшеліктері айқындалды;
- салықтық ауыртпалықты салық төлеушілер арасында тең бөлудің
ұстамдарына және нарықтық бағаға негізделген жылжымайтын мүлікке салынатын
салықты енгізудің негізгі алғышарттары мен қажеттілігі ғылыми тұрғыдан
негізделінді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың нақты
нәтижелердің сипаттамасы анықталды.
Қорғауға шығарылған негізгі ұсыныстар:
1. кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың
теориялық және әдістемелік негізін зерттеудің нәтижесінде заңыды тұлғаларға
салынатын салықтардың рөлі мен маңызына талдау жүргізіліп, мүлік салығының
объективті қажеттілігі теориялық тұрғыдан негізделді;
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және
басқаруды жүйесін талдау арқылы заңды тұлғаларға салынатын салықтардың
механизмі мен заңдық базасындағы кемшіліктері анықталды;
3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындағы салықтық бақылауды
ұйымдастыру және басқаруды енгізудің негізгі белгілері мен алғышарттары
анықталды;
4. Нарықтық қатынастар жағдайында республикадағы кәсіпорындағы салықтық
бақылауды ұйымдастыру және басқарудың қолданыстағы жүйесін салынатын
салыққа ауыстырудың артықшылықтары мен тиімділігі анықталды.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Дипломда берілген
ұсыныстар мен қорытындылар жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін
жетілдіру бойынша тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған.
Зерттеу нәтижелерiн салық комитеттері жеке тұлғаларға салынатын салық
жүйесін жетілдіруде пайдалана алады, сондай-ақ қаржы және несие мамандарын
дайындайтын жоғары оқу орындарында пайдалануға болады.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен
тұжырымдарды кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды
оңтайландырудың басым бағыттарын айқындаудағы және қалыптасу үрдісіндегі
қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау
үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен
бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық
ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен
пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы
жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс
материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму
бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық
жұмыстағы Қазақстанның кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және
басқаруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін
реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда
саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті
салаларында пайдалануға болады.
Дипломның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс компьютерде терілген 83
бетте (оның ішінде 20 кесте, 8 сурет, 4 қосымшада баяндалған, ол
кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда
келтірілген.
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ
ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы
Салықтық тексерулер, салықтық бақылаудың негізгі түрі ретінде,
есептемелік мәліметтердің дұрыстығын анықтау, есептеулердің нақтылығын
қамтамассыз ету үшін салықтың толық төлемі мен бюджетке басқа да міндетті
төлемдерді төлеуін қамтамассыз ету үшін жүргізіледі. Салықтық тексерулерді
жүргізумен қатар салық төлеушілердің жалпы салық мәдениетін арттыру мақсаты
жүзеге асады.
Әрбір салықтық комитетте оның жетекшілерімен расталған құжаттамалық
тексерулер жүргіу жоспары бар. “Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы” №2235 1995 жылғы 24 сәуірдегі Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес шаруашылық субъектілерді анықтау тәртібі
“Тексеруге жататын шаруашылық субъектілерді анықтау тәртібін растау туралы”
1999 жылғы 29 қазандағы №1308 Қазақстан Республикасының мемлекеттік
министрлігінің бұйрығымен орнатылады.
Салық төлеушілерді таңдау бұзушылықтың қалыптасу мүмкіндігін
куәландыратын критериилерге негізделеді.
Салықтық тексерулерді жүргізу салық қызметі органдарының екі жақтың
қатысуымен ерекше құқықтық қатынастардың қалыптасуын білдіретінін есепке
ала отырып, осы қатынастардағы әрбір қатысушылар белгілі бір құқық және
міндеттеме комплексіне ие болады. Салықтық қызмет органдарының құқығы мен
міндеттемелері “Салықтар және салық салу” заңының 170 және 171 баптарымен
анықталады.
Салық төлеушілерді таңдау бұзушылықтың қалыптасу мүмкіндігін
куәландыратын критериилерге негізделеді.
Салықтық тексерулерді жүргізу салық қызметі органдарының екі жақтың
қатысуымен ерекше құқықтық қатынастардың қалыптасуын білдіретінін есепке
ала отырып, осы қатынастардағы әрбір қатысушылар белгілі бір құқық және
міндеттеме комплексіне ие болады. Салықтық қызмет органдарының құқығы мен
міндеттемелері “Салықтар және салық салу” туралы заңымен анықталады.
Салықтық қызмет органдарының құқықтары келесілерді қамтиды:
1) Шаруашылық субъектілерде барлық ақшалай құжаттың, бухгалтерлік
кітапшаларды, есептемелерді, салық төлемімен байланысты басқадай құжаттарды
тексеруді жүргізу;
2) Ұйымның жетекшілерімен басқа да лауазымды тұлғаларына салықтық
заңдылықтарды бұзуын шектету және олардың орындалуын бақылаудың
нұсқаулықтарын ұсыну;
3) Салықтық заңдылықтарды бұзған ұйымдарға, лауазымды тұлғалармен
халыққа салық заңдылықтарында қарастырылған салықтық санкциялар мен
штрафтарды қолдану.
Салықтық қызмет органдарының міндеттеріне мыналар жатады:
1) Салық төлеушілердің және мемлекет көзқарасын, құқықтарын сақтау
және қорғау;
2) Салық төлеушілер туралы ақпараттар құпиялылығын сақтау;
3) Салықтық қызмет органдарының жетекшілерінің нұсқаулары бойынша
салық төлеушілерді тексеру жұмысын жүргізу;
4) Мемлекет алдында салық және басқа да қаржы міндеттемелерінің еліп
түсуі туралы есеп беру.
Сонымен қатар, тексеріс жұмысын жүргізген кезде салықтық қызмет
органдарының қызметкерлері салық төлеушілерге мүліткісіз және ілтипат
білдіруі керек, қызмет этикет шараларын сақтау қажет, салық төлеушілерге
талаптарын ұсыну қажет [1].
Тексеру жұмысын жүргізген кезде салықтық органдар салық төлеушілері
үшін тиімді жағдайларды қабылдау қажет. Сонымен қатар, салық төлеушілерден
барлық құжаттарды қабылдау қажет. Тексеру жұмысы аяқталғаннан кейін
құжаттар мен міндеттемелер қабылданбайды.
Астана қаласының Алматы районы бойынша салықтық комитеттердің
лауазымды тұлғаларының тәжірибесінде салықтық заңдылықтарды бұзушылығы өте
көп кездеседі. Негізінен қосымша құнға салық бойынша тексерулерді жүргізген
кезде келесідей бұзықтар кездеседі:
- айналым жарылқауының төмендеуі;
- ҚҚС сомасын қажетті құжаттарынсыз есептеу;
- Бос айналым кезіндегі салмақтың дұрыс анықталмауы;
- Реализация кезінде ҚҚС-ты дұрыс есептемеу.
Сонымен қатар, бұзушылық ретінде салық төлеушілерде бастапқы
құжаттардың жоқтығымен байланысты.
Осы аталған мәселелердің себебі кәсіпорын жетекшілерімен материялды
жауапты тұлғалардың білімсіздігі, ҚР-сы салықтық заңдардың әлсіз білімі
болып табылады.
Салықтық қызмет органдарының жұмысындағы аса ірі проблемалар салықтық
комитеттегі белгіленген мекен-жай бойынша салық төлеушілердің жоқтығын
құрайды.
Салықтық бақылау құралдары түріндегі салықтық тексерулер мен бөлмелі
бақылау. Салықтық бақылауды жүзеге асыру процесіеде қалыптасқан салық
төлеушілері мен салықтық қызмет органдарының қарым – қатынасындағы негізгі
проблемалардың бірі салықтық тексерулерді жүргізу тәртібінің заңдылық
деңгейінде жеткіліксіз регламентация болып табылады.
Бүгінгі таңда салықтық тексерулерді жүргізу жұмысын реттейтін
нормативтік құжаттар болып “Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы” 24 сәуір 1995 жылғы заң, “Салықтар және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” №43 1 шілде1995 жылғы қаржы
министрлігінің бас салық инспекциясының нұсқаулығы, “Заңды тұлғалармен
бюджетке төленетін міндетті төлемдержәне салықтарды есептеу, құжаттылығын
тексеру тәртібі туралы” 25 сәуір 1996 жылғы уақытша әдістемелік
нұсқаулықтар және басқа да нормативтік құқықтық актілер табылады.
Бірақ, жоғарыда аталған нормативтік актілер толық шаралар бойынша
салық төлеушілердің тексеру жұмысын жүргізу процесінде қалыптасатын
қатынастарды қамтиды. Осыған байланысты, Салық кодексімен аталған актілерді
жиынтықтау, жүйелендіру және қайта өңдеу туралы шешім қабылданған.
Кодекстің тағы да жаңа енгізулердің бірі болып салықтық тексерулердің
топтамасын заңды деңгейде нығайту табылады. Өз кезегінде, құжаттамалық
тексерулер келесі түрлерге бөлінеді: комплексті, тематикалық және қарама –
қайшылық тексерулер.
Комплексті тексерулер салықтық міндеттемелердің тексеріс жұмысын
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлері бойынша
жүргізу болып табылады.
Комплексті тексерулерге қарағанда, тематикалық тексеріс салықтар
немесе бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің жеке түрлеріне
қатысты жүргізіледі. Мысалы: ҚҚС
Қарама – қайшылық тексерулер кезінде, салықтық тексерулерді жүргізсе
салық есебі туралы толық ақпаратты алу қажеттілігі туындайды.
Рейдтік тексерулер жеке салық төлеушілер қатынасына олармен заң
талаптарын сақтау мәселелері бойынша салықтық органдармен жүргізіледі,
әсіресе салықтық органдарда тіркеу есебіне салық төлеушілердің қаулысы;
бақылау кассалық машиналардың дұрыс қолданылуы; лицензиялардың балуы;
акцизді өнімді реализациялау, сақтау, өндіру ережелерін сақтау;
хронометражды зерттеулерді жүргізу.
Құжаттық тексерулермен салыстырғанда рейдтік тексерулер бірнеше
шаруашылық субъектілердің қатысында жүргізіледі.
“Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
заңы секілді салықтық кодекс салықтық тексерулердің периодын орнатады.
Комплексті салықтық тексерулер жылына бір рет жүргізіледі, ал
тематикалық – жарты жылда бір рет жүргізіледі. Бұл кодекс 30 жұмыс күшінен
артпайтын салықтық тексерулер жұмысын жүрізу мерзімін орнатады.
Салықтық тексерулер жұмысын Кодекспен орнатылған барлық қажетті
реквизиттерін қамтитын жазбаша тапсырма негізінде салықтық қызмет органдары
жүзеге асырады.
Жазбаша тапсырмаға қол қоюы, салық органының мөрі басылып, арнайы
журналда тіркелуі қажет.
Сонымен қатар, салықтық тексерулерді жүргізген кезде салық органының
лауазымды тұлғалары салық төлеушіге қызмет куәлігін ұсынуы қажет. Салықтық
тексеріс аяқталуы кезінде салықтық органдардың лауазымды тұлғалары қажетті
мәліметтерді ескере отырып, салықтық тексеру актісін жасайды. Салықтық
тексерудің аяқталу күні болып салық төлеушінің салықтық тексеріс актісін
алған күні саналады.
Салықтық тексеру актісіне салықтық тексеру жүргізген салықтық органның
лауазымды тұлғалары қол қояды және арнайы журналға тіркеледі. Бұл актінің
бір данасы салық төлеушіге беріледі [2].
Салық кодексі салық тексеруін жүргізілу мерзімі ішінде тоқтата тұру
туралы норманы қарастырды. Мерзім ішінде салық төлеушіге құжаттарды беру
туралы салық органының талабын беру мен салық тексеруін жүргізу кезінде
салық төлеуші сұратылған құжаттарды беруі арасындағы уақыт кезеңіне, сондай-
ақ салық органының сұрауы бойынша мәліметтер мен құжаттар алуы сәтіне
тоқтатыла тұруы мүмкін.
Егер салық органында тексеру жүргізу сәтінде салық тексеру барысында
салық төлеуші бермеген басқа да құжаттар беру талап етілген жағдайда, онда
тексеру жүргізу оларды берген сәтке тоқтатыла тұрады. Мысалы, тексеру 2002
жылғы 14 қаңтарда басталды. 2002 жылғы 21 қаңтарда тексерілетін тұлғаға үш
күндік мерзімге, яғни 2002 жылғы 24 қаңтардан кешіктірмей құжаттарды
тапсыру талап етілді. Демек, тексеру осы 3 жұмыс күні есебімен аяқталуы
қажет, яғни нұсқамада белгіленген тексеру мерзімі 3 жұмыс күніне артады.
Сонымен бірге, Салық кодексінде салық тексеруін жүргізу мерзімі өткен
жағдайда, тексеру мерзімін ұзарту туралы жоғары тұрған салық органының
шешімі болмаған кезде, салық төлеуші тексеруді жүзеге асыратын салық
органының лауазымды тұлғаларын аумағына немесе салық төлеушінің үй-жайына
жібермеуге құқылы екендігі туралы норманың салық төлеушілерге үдемелілігі
бар.
2. Рейдтік тексеру.
Бірінші болып заңнама деңгейінде рейдтік тексеру бекітілді. Рейдтік
тексеруді салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге қатысты
олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын, атап
айтқанда:
1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебінде қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының болуы;
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау жіне сату ережесін сақтауы
талаптарын орындауы мәселелері бойынша жүргізіледі.
Құжаттық тексеруден айырмашылығы, тексеру қандай да бір нақты салық
төлеушіге қатысты жүргізіліп жатқанда, рейдтік тексеру бірден бірнеше салық
төлеушілерге жүргізіледі (мысалы, бір көшеде орналасқан салық төлеушілерді
тексеру немесе бірден бірнеше түнгі клубтарға тексеру жүргізу).
Салық кодексінде белгіленген рейдтік тексерулер қолданылып жүрген
заңнамаға сәйкес, қазіргі уақытта бүгінгі күні ешқандай оң нәтижелер бермей
отырған салық заңнамаларын сақтауға қадағалауды ғана жүзеге асыратын икемді
топтар жүзеге асыратынын атап айту қажет.
Салық кодексі бойынша, рейдтік тексеру салық тек серуіне жатқызылады
және Қазақстан Республикасының салық заңнамасын бұзуды уақтылы жоюмен
қамтамасыз ететін салық бақылауы нысандарының бірі болып табылады.
Рейдтік тексерулер тексерілетін аумақ участогі мен тексеру барысында
анықтауға жататын мәселелер көрсетілетін нұсқама негізінде де жүргізіледі.
Рейдтік тексеру нәтижесі салық органдары үшін өте маңызды болып
табылатын салық тексеруініің актісімен ресімделеді. Салық қызметі органының
салық тексеруі нәтижесі бойынша, бұзушылықтар анықталған жағдайда, мұндай
салық төлеушіге салық қызметі органының хабарламасы жіберіледі, сондай-ақ
басқа да шаралар, соның ішінде әкімшілік жауапкершілікке тартуға шаралар
қолданылады.
3. Хронометраждық зерттеулер.
Хронометраждық зерттеуді мәлімделген кіріс сомасы сен нақты кіріс
(оның ішінде, кірісті алумен байланысты шығыстар) айырманы белгілеу
мақсатында салық қызметі органы жүзеге асырады.
Хронометраждық зерттеуге негізінен шағын бизнес субъектілеріне
қатысты, сондай-ақ патент негізінде немесе оңайлатылған декларация
негізінде арнайы салық режимінде қызметін жүзеге асыратын, өздері салық
сомасын дербес есептейтін және анықтайтын төлеуші жеке кәсіпкерлер мен
заңды тұлғаларға өткізіледі.
Осы салық бақылауының маңыздылығы хронометраждық зерттеу өткізу салық
тексеруіне жатқызылып және салық тексеруі актісімен ресімделетіндігінде,
яғни оның нәтижесі бойынша салық сомасын есептеу жүргізуі мүмкін.
Салық сомасын есептеу нақты кіріс пен мәлімделген кірістің сомасының
(оның ішінде, кірісті алумен байланысты шығыстар) алшақтылықты тапқанда
жүргізіледі.
Хронометраждық зерттеулерді өткізу бойынша Салық кодексінің 533 және
535-бабына сәйкес уәкілетті мемлекеттік орган, яғни Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік кіріс министірлігі белгілейді, ол мыналарды қарастырады.
Хронометраждық зерттеуді жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық
кезеңіне салық есеп беруіне салық төлеушінің өзгерістер мен толықтырулар
енгізуіне жол берілмейді. Одан бөлек, хронометраждық зертеуді жүзеге асыру
сәтінде салық төлеуші тауарларға (жұмыстар мен қызметтерге) бағаны көтеру
бағытында реттемеуі тиіс.
Даулы мәселелер туғызбау мақсатында Салық кодексінің 14-бабына сәйкес
қызмет ететін салық төлеуші немесе оның заңды өкілі қатысады.
Хронометраждық зерттеу өткізу мерзімі кем дегенде 7 күнге белгіленеді
және Салық кодексінің 535-бабында белгіленген мерзімнен аспауы тиіс.
Хронометраждық зерттеу күннің уақытына қарамастан аталған мерзімнің
барлығының ішінде жүргізілуі мүмкін.
Хронометраждық зерттеулер жылына 4 реттен жиі жүргізілмейді.
Салық төлеушілер хронометраждық зерттеу өткізу үшін салық қызметі
органдары өздігінен салық салыудың зерттелетін объектісі бойынша, мәселелер
шеңберін айқындайтындығын білуі тиіс. Сонымен бірге, міндетті түрде мына
мәселелер зерттеу мен есепке жатқызылуы тиіс:
1) салық салу обюъектілері;
2) кассада ақшаның бар болуы және қажеттілік жағдайында тауарлық-
материялдық құндылықтардың нақты қалдықтары;
3) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қазыналық есеп беруді
алып тастау;
4) тексерілетін кезең үшін нақты кірісті айқындау;
5) нақты жүргізілген шығыстарды айқындау;
6) бухгалтерлік есеп беру мәліметтерін салыстыру.
Хронометраждық зерттеу өткізуді аяқтаған соң, әр салық салу объектісі
бойынша, хронометраждық бақылаукарта немесе күнделікті жиынтық картасы
салық төлеушінің шығынын қоса есептей отырып, орташа деректер жинақталады.
Анықталған орташа деректердің негізінде салық төлеуші салық тексеруіне
дейін мәлімдеген кіріс сомасының дұрыстығы тексеріледі. Егер салық сомасын
есептеу нақты кіріс пен мәлімдеген кірістің сомасының (оның ішінде, кірісті
алумен байланысты шығыстар) айырмашылықтарды тапса, салық қызметі органдары
осы айырмашылықтың салық сомасына есептеу жүргізеді.
Жоғарыда аталған барлық салық тексерулер (құжаттық, рейдтік және
хронометраждық зерттеу) салық органының арнайы журналда тіркелетін нұсқама
негізінде жүргізіледі. Нұсқамада салық органында тіркелген нұсқаманың
тіркеу нөмірі және күні, нұсқаманы берген салық органының атауы, салық
төлеушінің толық атауы, салық төлеушінің тіркеу номері, тексеру түрі,
тексерушілердің аты-жөні мен лауазымы, тексеруді өткізу мерзімі, құжаттық
тексеру тұсындағы салық кезеңі туралы мәліметтер көрсетілуі тиіс. Бұл
ретте, нұсқамаға салық қызметі органының бірінші басшысы немесе оның
орнында міндетін атқарушы тұлға қол қойып, елтаңбалы мөрмен куәландырылып
және арнайы журналда тіркелуі тиіс.
Тексеру мерзімі ұзартылған жағдайда қосымша нұсқама ресімделеді, онда
алдыңғы нұсқаманың нөмірі мен күні көрсетіледі.
Бір нұсқаманың негізінде бір ғана тексеру жүргізілу мүмкін.
Салық тексерісін жүргізудің басталысы салық төлеушіге нұсқаманың
түпнұсқасын (рейдтік салық тексеруінен басқасы) тапсыру сәтінен есептеледі.
Тексеріс тек тексеретін салық қызметі органының лауазымды тұлғасының
қызметтік куәлігі көрсетілгенде ғана басталады. Тексерісті жүргізгенде
салық қызметі органының лауазымды тұлғасы Қазақстан Республикасының заң
актілерімен көзделген жағдайларда өзімен бірге арнайы рұхсаты болуы тиіс.
[4]. Рейдтік салық тексеруін жүргізуде салық төлеушіге хабарламаның
түпнұсқасы ұсынылады. Түпнұсқада онымен танысқаны туралы белгі қойылады
және оның көшірмесі тапсырылады.
Салық төлеушінің хабарламаны алудан бас тартуы салық тексеріссін
жүргізбеуге негіз болып табылмайды.
Салық тексеруін жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық кезеңіне
салық есеп беруіне салық төлеушінің өзгерістер мен толықтырулар енгізуіне
жол берілмейді.
Салық тексеруі барысында салық қызметі органының лауазымды тұлғасы
табыс табу үшін пайдаланатын салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің қай-қайсысын болмасын, оның орналасқан мекен-
жайына қарамастан зерттеуге, салық төлеушінің мүлкін түгендеуге (тұрғын
үйлерден басқасын), сондай-ақ салықтық құқық бұзушылық жібергенін
куәландыратын құжаттарды алып қоюға құқылы. Құжаттарды алып қою Қазақстан
Республикасының “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Кодексіне сәйкес
жүргізіледі.
Салық тексеруі аяқталуы бойынша салық қызметі органының лауазымды
тұлғасы мыналарды көрсетумен салық тексеруі актісі жасалады:
1) салық тексерісін өткізу орны, актіні жасау күні;
2) тексеру күні;
3) салық тексеруін өткізген салық қызметі органдары лауазымды
тұлғаларының лауазымы, аты-жөні;
4) салық төлеушінің аты-жөні немесе толық атауы;
5) салық төлеушінің орналасқан жері, банк деректемелері, сондай-ақ оның
тіркеу нөмірі;
6) салық және бухгалтерлік есеп беруді жүргізуге және салықтар мен
бюджетке төленетін басқа ад міндетті төлемдерді төлеуге жауапты салық
төлеушінің басшысы мен лауазымды тұлғасының аты-жөні;
7) салық тексеруі бойынша бұрынғы тексеріс және Қазақстан
Республикасының бұрын табылған салық заңнамасын бұзғандығын жою
жөніндегі қабылданған шаралар туралы мәліметтер;
8) тексерілетін салық кезеңі және салық төлеуші тексеру жүргізуге берген
құжаттар туралы жалпы мәліметтер;
9) Қазақстан Республикасы салық заңдарының тиісті нормасына сілтемемен
салық бұзушылықтарын толық суреттеу;
10) Салық тексеруінің нәтижелері.
Салық тексеруі актісі тексерушінің жеке болжамына емес, нақты дәлеліне
сүйенуі тиіс.
Тұжырым екі түрлі түсіндіру мүмкіншілігін туындатпай, қысқа, нұсқа,
анық, тізбекті, айқын және бухгалтер есебін білмейтін адамдарға түсінікті
болуы тиіс. Сондықтан акті жазуы қысқалық, ашықтық және жүйелілік болуы
керек[5].
Анықталған бұзушылықтар Салық кодексінің баптарына жүгіне отырып,
тиісті салық кезеңдерін бөліп алып, осы бұзушылықтардың әсері тигендігін
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түріне сәйкес және
бұзу сипатына қарай тарау, бөлім және тармақшаға топтастырылуы тиіс.
Сөйтіп, салық тексеруі актісіне салық тексерісі нәтижесінде анықталған
бұзушылықтарды дәлелдейтін қажетті құжаттардың, есеп-қисаптардың,
қосымшалардың және басқа материялдардың көшірмелері тіркеледі. Бұл орайда,
салық тьексеруі актісінде нәтиже дерегі мен осы бұзушылықтардың мазмұны
тиісті ережелерге жүгіне келтіріледі.
Салық тексеруі актісіне салық тексеруі барысында алынған бұзушылық
фактісін растайтын қажетті құжаттар, есептер, қосымшалар түріндегі және
тағы басқа материялдардың көшірмесі тіркеледі. Басқа материялдарға
әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы жатқызуға болады. Салық салу
бойынша әкімшілік құқық бұзушылық анықталғанда салық тексеруі аяқталған соң
“Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Қазақстан Республикасының Заңының 638-
бабына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туоалы хаттама жасалады.
Сонымен салық тексерісі актісінде айып қолдану туралы қортынды
жасалмауы керек, себебі бұл салық қызметі органы басшысының және соттың
құзіретіне жатады. Сондықтан, салық тексеруі актісінде “Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сүйене отырып, салық
құқық бұзушылығы фактісі ғана көрсетіледі.
Салық тексеруінің актісі кем дегенде екі данада жасалады және оған
тексеру өткізген салық қызметі органының лауазымды тұлғасы қол қойып, салық
төлеушіге қол қоюға беріледі.
Егер салық тексеруі актісінде жиынтық кестелер, есеп-қисаптар
түріндегі және тағы басқа қосымшаларға сүйенетін болса, бұл қосымшалар да
тексерілетін тұлға-салық төлеушіге берілуі керек, себебі бұл қосымшалар
салық тексеруінің бөлінбейтін бөлігі болып табылады.
Салық тексеруін өткізудің аяқталу мерзімі салық төлеушіге салық
тексеруі актісін тапсырылған күн болып саналады.
Егер салық тексеруінің аяқталуы бойынша салық заңын бұзғаны
белгіленбесе, онда ол жөнінде салық тексеруі актісінде тиісті белгі
жасалады.
Салық тексеруі актісінің бір данасы салық төлеушіге тапсырылады. Осы
актіні алу кезінде салық төлеуші оны алу туралы белгіні жасауға міндетті.
Сонымен бірге, зейнеткерлік заңды бұзушылықты анықтаған жағдайда,
салық қызметі органының лауазымды тұлғасы осы бұзушылық жөнінде жеке акт
жасайды. Жеке актіні жасау қажеттілігі зейнеткерлік заң мәселелері салық
тексерісіне енбейтін болғандықтан және егер зейнеткерлік есептеу жөнінде
туындаған мәселелер тексерісі бойынша хаттамаға шағымданғандықтан туып
отыр.
Салық тексеруі актісін тапсырғаннан кейін салық қызметі органы
есептелген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомалары, өсімдер мен айыппұлдар туралы хабарлама қойылады, ол салық
тексеруі актісін салық төлеушіге тапсырғаннан кейін 5 жұмыс күнінен
кешіктірмей салық төлеушіге жіберіледі.
Бұдан бөлек, есептелген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомаларымен байланысы жоқ басқа салық заңын бұзғанын
анықтаған жағдайда, салық органы салық төлеушіге осы бұзушылықты жою туралы
хабарлама жібереді.
Бұл ретте, салық органы салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомасының
хабарламасы мен салық тексерісінің актісін, салық тексерісінің аяқталысы
бойынша, салық заңының бұзылуы анықталмаған жағдайды қоспағанда, бір
нөмірмен тіркейді.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төлленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
салық органдары Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 17-бабына сәйкес
іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне
жататын материялдарды жібереді [6].
Өз кезегінде, салық қызметі оргшандары мен салық төлеушілер салық
тексерісінің барлық актілері салық тексерфістері актілерінің электронды
көшірмесін қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс
министірлігінің дерек қорына енгізілетінін еске саламыз, оның салық
бақылауы мен дұрыс салықтық әкімшіліктендіру жүргізу нысанын жақсартады.
1.2 Мемлекеттік салықтық бақылау
Салықтық бақылау мемлекеттің салықтық қызметінің құрамдас бөлігі болып
саналады және салықтық бақылау салық органдары мен тиісті уәкілеттілігі бар
басқа да мемлекеттік органдар жүзеге асыратын мемлекеттік бақылаудың,
дәлірек айтсақ қаржылық бақылаудың арнаулы бір түрі болып табылады.
Негізінде мемлекеттік салықтық бақылау кең мағынада айтылады.
Осы салықтық бақылау аясындағы мемлекеттің материалдық мүддесі
айырықша және айқын көрінісін табады. Өйткені, мемлекет салықтық
қатынастардың әрқашанда бір жағында тұратын субьектісі, сондай-ақ қоғамның
саяси жүйесінің субьектісі ретінде бақылай отырып тексеріп, тексере отырып
қадағалап, салықтардың уақтылы жиналуын және олардың толық мөлшерде тиісті
бюджеттердің кірістеріне түсуін қамтамасыз етіп, өзінің және қоғамның ақша
қаражаттарына деген қажеттілігін қанағаттандырады. Бұл ретте айта кететін
тағы бір қызық жәйт, мемлекет қандай болмасын материалдық салықтық құқықтық
қатынастардағы тараптың міндетті- тұрақты субьектісі болып саналғаны мен,
егер салық төлеуші мен салық органының арасында белгілі бір дау- дамай
туындаған жағдайда оны әділ шешуге ат салысатын ара би болып табылады.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге
ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың
құрамында да тұрақты көрініс табады [7].
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді
айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін
жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және
оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын
(орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп
өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық
мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды
көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау
болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар
бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық
тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу;
тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық
заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың
атқарылуына бақылау жүргізу жатады [8].
Салықтық бақылау субьектілері; салықтық тексеру жүргізуге айрықша
құқық берілген мемлекеттің салық органдары болып табылады.
Салықтық бақылау обьектілеріне өздеріне салық заңдары бойынша заңды
міндеттер жүктелген мынадай топтар: салық төлеушілер; мемлекеттің салық
агенттері; банктер; салық төлеуші жөніндегі ақпараттарға ие тұлғалар
жатады. Салықтық бақылау пәні өздерінің заңи міндеттерін орындау жөніндегі
салық төлеушінің іс- қимылы болып табылады.
Салықтық бақылау тікелей бақылау және сырттай (жанама) бақылау
нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Жүзеге асырылу мерзімі (уақыты) бойынша
алдын- ала салықтық бақылау, ағымдағы салықтық бақылау және кейінгі
салықтық бақылау болып бөлінуі ықтимал.
Мемлекеттік биліктің бөлінуі тұрғысынан салықтық бақылау: өкілді
органдар жүзеге асыратын бақылау; атқарушы билік органдары жүзеге асыратын
бақылау; сот бақылауы болып бөлінуі мүмкін. Осы орайда айта кететін жәйт,
салық салу, салықтық қызмет, салық төлеу мәселелеріне байланысты істерді
қарастыратын сот билігі органдары тікелей болмаса да, біршама көлемде
салықтық бақылауды жүзеге асырады. Алайда салықтық бақылау тек Қаржы
министрлігінің құзыры арқылы, нақты айтсақ оның Салық комитеті мен салық
органдары арқылы жүзеге асырылады[9].
Сонымен, мемлекеттік салықтық бақылау, салық заңдарының тиісінше
орындалуына, сондай- ақ міндетті зейнетақы жарналарының тиісті жинақтаушы
зейнетақы қорларына толығымен жәнеуақтылы аударылуына қатысты тек салық
органдары тарапынан жүргізілетін бақылау болып табылады.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне алу;
2) салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді
есепке алу;
3) бюджетке түскен түсімдерді есепке алу;
4) қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
5) салықтық тексерулер;
6) камеральдық бақылаулар;
7) салық төлеушілердің қаржылық- шаруашылық қызметтеріне мониторинг
жүргізу;
8) фискальдық жады бар бақылау- кассалық машиналарын қолдану;
9) акцизделетін тауарлардың жекеленген түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және
оны сату тәртібін сақтауды тексеру;
11) уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Салықтық бақылаудың осындай нысандары мен түрлеріне мынадай сипаттама
беруге болады.
1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне қою- салық төлеушілердің тұрған
жерлерін, оларға тиесілі салық салу обьектілерімен салық салуға
байланысты обьектілерін анықтап, белгілеу, сондай-ақ салық
төлеушілерді есепке алу сипатының ағымдағы өзгерістерін тіркеу, салық
төлеушілерді салық органында есепке қою болып табылады;
2) салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді
есепке алу- заң жүзінде белгіленген тәртіптер мен шарттарға сәйкес
жүзеге асырылады;
3) бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу салық органдары тарапынан
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-
ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелінген және түскен сомалар
бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын салық төлеушінің жеке
шотында көрсету жолымен жүзеге асырылады;
4) қосылған қүн салығы бойынша салық төлеушіні есепке қоюды уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіпке сәйкес салық органдары жүзеге
асырады. Ал салық төлеушілерді қосылған құн салығы бойынша есепке қою
талаптары Салық кодексінің тиісті баптарында айқындалған;
5) салықтық тексерулер Қазақстан Республикасының салық заңдарының
айтарлықтай деңгейде орындалуын тексеру кезінде жүзеге асырылды;
6) камеральдық бақылау салық төлеушілер тапсырған салық есептілігі мен
басқада құжаттарды зерделеу және талдау негізінде салық органдары
тікелей жүзеге асыратын бақылау болып табылады, сондай –ақ ол салық
органдары орналасқан жерде жүргізіледі;
7) салық төлеушілердің қаржылық шаруашылық қызметтеріне жүргізілетін
мониторинг салық төлеушілердің нақты салық салынатын базасын айқындау
және тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) өзіндік
құнын қалыптастыру процесінің негізделгеніне талдау жүргізу,
Қазақстан Республикасының қаржылық, валюталық заңдарының және
қолданылатын риноктық бағаны сақтау мақсатында салық төлеушілердің
қаржылық- шаруашылық қызметтеріне қатысты жан- жақты әрі
тереңдетілген фискальдық байқау жүйесі болып табылады. Республикалық
фискальдық мониторингке жататын салық төлеушілердің тізбесін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;
8) фискальдық жады бар бақылау- кассалық машиналарды қолдану сауда
операцияларын жүзеге асыру немесе қолма-қол ақша, банктік төлем
карточкасы, чектер арқылы қызмет көрсету кезінде тұтынушылар мен есеп
айырысуды фискальдық жады бар бақылау-кассалық машинаны міндетті
түрде қолдануға және тұтынушының қолына бақылау чегін беруге
міндеттейді;
9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлері таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу сыраны қоспағанда, спирттің барлық түрлері,
алкоголь өнімі, темекі өнімдері және құрамында темекі бар басқада
өнімдер Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген жағдайлар мен
тәртіпке сәйкес акциздік алым таңбаларымен және есептік- бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиіс.
Акцизделінуге тиіс тауарларды акциздік алым және есепке алу-бақылау
таңбаларымен таңбалау сол тауарларды дайындаушылармен импорттаушылардың
мойынына жүктелген. Сонымен қатар, салық органдары уәкілетті мемлекеттік
орган белгілеген тәртіп негізінде акцизделетін тауарларды өндіруде жүзеге
асыратын салық төлеушінің аумағында акциздік постылар белгілейді;
10) мемлекеттік меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау
және сату тәртібін сақтауды тексеру салық органы тарапынан мемлекет
меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу
(сату) тәртібін сақтауға, сондай-ақ оны сатудан түскен ақша қаражаттарының
бюджетке толығымен және уақтылы түсуіне жасалынатын бақылау болып табылады.
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және
өткізу (сату) тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;
11) уәкілетті органдарға бақылау жасау бюджетке төленетін басқа
(салықтардан басқа) міндетті төлемдердің дұрыс есептеп шығарылуы,
толығымен алынуы және уақтылы аударылуы жөніндегі мәселелер бойынша
салық органдары тарапынан уәкілетті органдарға жасалынатын бақылау
болып табылады.
Салықтық бақылау салықтық қатынастардың сипатына қарай материалдық
және ұйымдастырушы болып бөлінеді. Салықтық бақылауды құжаттық салықтық
тексеру және сандық-сапалық салықтық тексеру деп бөлуге болады. Құжаттық
тексеру жаппай немесе іріктеп тексеру тәсілдерінің көмегімен жүзеге
асырылады. Құжаттық тексерудің нәтижесі жазбаша акті түрінде (барлық
қосымшаларды және алынған құжаттарды қосқанда 2 дана жасалады) көрініс
табады.
Салықтық бақылаудың маңызы, тексеру кезінде, біріншіден, салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толығымен және уақтылы түсіп отыруын
тексеру болса, екіншіден, салықтарды алу (төлеу) процесіндегі заңдылықтың
сақталуын, салықтардың, салықтық қызметтердің негізділігін және
тиімділігін, сондай-ақ олардың қоғам, мемлекет және салық төлеуші
мүдделеріне сай жүргізілуін тексеру, үшіншіден осы салық салу саласындағы
субъектілер тарапынан салықтық құқық бұзушылықты болдырмау, ал тексеру
барысында мұндай жайлар анықталған болса жауапкершілік қолдану үшін тексеру
жүргізу болып табылады.
Салықтық қызмет аясындағы салықтық бақылау уәкілетті мемлекеттік орган
тарапынан салық төлеушілердің салық заңдарының өздеріне қатысты талаптарын
бұлжытпай сақтауларын анықтауға байланысты жүргізілетін тексеру болып
саналады. Салықтық бақылаудың тағы бір қырына – салық заңдарын бұзушыларды
анықтау, олар жасаған нақтылы құқық бұзушылық себептерін зерттеу арқылы
осындай келеңсіз жайларды болдырмау және заң талаптарын бұзушыларға
жауапкершілік белгілеу жатады.
Салық органдары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ережелер
мен шарттар негізінде заңды тұлғалардың барлық ақша құжаттарын,
бухгалтерлік кітаптарын, есептерін, сметаларын және басқа да құндылықтарын,
есеп айырысуларын, салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеуге және
бюджетке төлеуге байланысты құжаттарын тексереді, сондай – ақ осы тексеру
барысында туындайтын мәселелер жөнінде ұйымдардың лауазымды адамдарынан,
басқа да қызметкерлерінен және азаматтардан анықтамалар, ауызша және
жазбаша түсініктемелер алады.
Салықтық бақылаудың негізгі әдісі салық төлеушілердің құжаттарын
тексеру болып табылады. Заңды тұлғаларды құжаттық тексеру салық қызметі
органдарының жылдық жұмыс жоспарларына, сондай- ақ тоқсандық тексеру
графиктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Жоғарыда айтып өткеніміздей құжаттық
тексеру кеэінде-бағалы қағаздар, сметалар, есептеулер, жалақы төлеу
тізімдері, шоттар, әр түрлі ордерлер мен чектер және т.б. толық
қарастырылып, жан-жақты тексеріледі [10].
Қазіргі кезеңдегі салықтық бақылаудың басты мақсаттарына салық
заңдарының тиесінше орындалуына тексеру жүргізу, сондай-ақ салық төлеушілер
(олардың ішінде ірі салық төлеушілер) мен салық салу объектілерін уақтылы
есепке алу жатады.
Салықтық тексерулер де тек салық органдары тарапынан ғана жүзеге
асырылатын Қазақстан Республикасының салық заңдарын тексеру болып табылады.
Салықтық тексерулердің мынадай:
1) құжаттық тексеру;
2) рейдтік тексеру;
3) хронометраждық қарап-тексеру сияқты түрлері болады.
Осы салықтық тексерулерді жүргізу тәртібі, мерзімдері,
кезеңділігі және түрлері заң жүзінде қатаң белгіленген.
Салықтық тексерулер мына келесідей кезеңділіктерді сақтай отырып:
1) жылына бір реттен жиі емес кезеңде-кешенді түрде;
2) салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемнің белгілі
бір түрі бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес кезеңде-тақырыптық
тексеру түрінде жүзеге асырылады.
Салықтық тексерулер әмірлі нұсқамалар негізінде жүргізіледі және
нұсқамада мына реквизиттер міндетті түрде болуы керек:
1) нұсқаманың салық органында тіркелген датасы мен нөмірі;
2) нұсқаманы берген салық органының аталуы;
3) салық төлеушінің толық аталуы;
4) салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
5) тексерудің түрі;
6) тексеруші тұлғалардың лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты;
7) тексеру жүргізілетін мерзім;
8) құжаттық тексерулер кезінде тексерілетін салық кезеңі.
Мемлекеттік салықтық бақылаудың бір нысаны болып табылатын құжаттық
тексеру өзіне орай кешенді, тақырыптық және қарсы тексеру түрлерінде жүзеге
асырылады.
Кешенді тексеру салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын
тексеру болып табылады.
Тақырыптық тексеру салықтар мен бюджетке төленетін басқа міндетті
төлемнің жекелеген түрі бойынша салықтық міндеттеменің орындалуына қатысты
жүргізіледі.
Қарсы тексеру салықтық тексеруді жүзеге асыру кезінде салық органында
салық төлеушілер жүргізген операциялардың салық есебінде дұрыс көрініс
тапқаны туралы қосымша ақпарат алу қажеттілігі туындаған жағдайда, салық
төлеушілермен байланыста болған үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін
тексеру болып саналады [11].
Рейдтік тексеру салық органдары тарапынан жекелеген салық төлеушілерге
қатысты жүзеге асырылады. Рейдтік тексеруді жүргізу барысында Қазақстан
Республикасы заңдарының мынадай жекелеген:
1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-кассалық машиналардың дұрыс
қолданылуы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының болуы;
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату сияқты талаптардың
сақталуы жөніндегі мәселелері тексеріледі.
Уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен тәртіп негізінде
жүргізілетін хронометраждық қарап-тексеру барысында көзделінетін мақсат
салық төлеушінің нақты табысын және осы табысты алуға байланысты шығындарын
анықтау болып табылады.
Салық төлеушілерге берілетін әмірлі нұсқамаларда көрсетілетін салықтық
тексерулерді жүргізу мерзімі осы нұсқама тапсырылған кезден бастап отыз
жұмыс күнінен аспауға тиіс.
Құрылымдық бөлімшелері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ
ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ
ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ..22
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы ... ... ... ..22
1.2 Мемлекеттік салықтық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.3 Кәсіпорындардағы салықтық
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
2 САЛЫҚ ОРГАНЫНЫҢ ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ ӨНДІРУ АҚ ҚЫЗМЕТІНЕ БАҚЫЛАУ ӨТКІЗУ
БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-50
2.1 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ қызметінің қаржылық көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ корпоративтік және жеке табыс
салықтарының төленуін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .33
2.3 ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына
салықтарының төленуін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КӘСІПОРЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ
ЖӘНЕ БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ..51-70
3.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың
қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..51
3.2 Қазақстан Республикасының кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылаудың
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 57
3.3 Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне салық салуды жетілдіру жолдары жіне
салық қызметінің стратегиялық дамуының миссиясы мен
көрінісi ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғаларға салынатын салықтар заңды тұлға
болып табылатын кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпоративтер және тағы басқа
ұйымдар мен мекемелердің салық салынатын объектілері және салық салуға
байланысты объектілергет салынатын салықты айтамыз. Бұл салықтың
экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алғашқыда заңды тұлға
болып табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге
ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың
құрамында да тұрақты көрініс табады.
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді
айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін
жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және
оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын
(орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп
өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық
мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды
көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау
болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар
бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық
тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу;
тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық
заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың
атқарылуына бақылау жүргізу жатады.
Экономиканың дамуындағы жалпы ішкі өнім үлесіндегі қосымша құн өскен
сайын бюджет көздері толықтанып, халықтық әлеуметтік және рухани шығындарын
қанағаттандыра түсіру үшін нарықтық қатынастардың құқықтығы күшейе
түсуіндегі барлық бағыттарды бақылау жүргізу әділеттіліктің негізгі даму
бағыты. Сайып келгенде, зерттелінген тақырыптың ғылыми және іс-тәжірибелік
маңыздылығы зор бастамалардың бірі екенін айта аламыз.
Осы жоғары келтірілген мәселелер зерттелетін тақырыптың таңдалуына,
мақсатына және қарастырылатын мәселелер шеңберіне негіз болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорын қызметінідегі салықтық бақылауды
анықтап, кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің қалыптасуына
салықтардың ықпалының экономикалық категориясы ретінде мазмұнын, мақсатын
және мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін зерттеу және мәліметтер
мен деректерді, заңнамаларды елеу негізінде, оның қызметінің теориялық
сипатын беру, салық салуды ұйымдастыруды жетілдіруге, тиімділігін
арттырудың жолдарына әдістемелік және іс тәжірибелік ұсыныстарын жасау.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- Кәсіпорынның салық төлеуіне бақылау жасаудың ғылыми-әдістемелік
негіздерін зерттеу;
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ корпоративтік және жеке табыс
салықтарының төленуін талдау;
- ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ мүлік, жер және көлік құралдарына
салықтарының төленуін талдау;
- Қазақстан Республикасының кәсіпорындарында салықтық бақылаудың даму
перспективаларын зерттеу;
- ҚР салық қызметіндегі салық бақылауды жетілдіру мен тиімділігін
арттыру бойынша нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеудің объектісі. Қазақстан Республикасындағы салықтық қатынастар
мен салықтық бақылауды заңдық негіздеріне сүйене отырып, кәсіпорындарда
салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару жүйесін зерттеу. Осыған орай,
Қазақстан Республикасы және Атырау облысы бойынша салық салуды басқаруды
ұйымдастыру және ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ қызметін зерттеу объектісі
ретінде алынған.
Зерттеу пәні – кәсіпорын қызметінідегі қаржылық көрсеткіштердің
қалыптасуына төте салықтардың ықпалының мазмұны болып табылады.
Зерттеудің әдістемесі негізі. Қазақстан Республикасы Конституциясы,
Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық
актілер (оларға түсіндірмелер) мен әлемдік экономика ғылымының
классиктерінің, Ресей және Қазақстандық ғалым-экономистер мен маман-
практиктердің еңбектері, қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі
нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Дипломда Қазақстан Республикасы Салық комитетінің нормативтік
құжаттары мен инструктивтік материалдар, сонымен қатар ғылыми
конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен қолданылды.
Зерттеу барысында жүйелік талдау, жинақтау, топтау, салыстыру,
монографиялық және тағы басқа экономика-математикалық әдістер
пайдаланылған.
Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы Қазақстан Республикасы
Салық комитетінің 2010 жылғы есебі, Қазақстан Республикасы Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған
республикалық бюджет туралы Ережесі Қазақстан Республикасының салықтық
қызметі туралы жаршысы 2010 жыл, Қазақстан және оның аймағы 2007-2009
жылдар аралығы, ҚазМұнайГаз Барлау Өндіру АҚ 2010 жыл және тағы да
басқа.
Алға қойылған мақсаттарға жету барысында жылдық, тоқсандық
есептіліктері және жедел ақпараттары, сонымен бірге осы қарастырылып
отырған мәселеге тиесілі шеңберіндегі арнайы материалдарға, жалпы
экономикалық және құқықтық әдебиеттерге жүгініп негізделінген.
Диплом кәсіпорынға салық салуды басқару қызметі мәселесі және оның
тиімділігін арттыру бойынша зерттелген жұмыстардың алғашқыларының бірі.
Жұмыста кәсіпорынға салық салуды басқаруды ұйымдастырудың қазіргі іс
жүзіндегі барысы жан-жақты ғылыми жолмен зерттелініп, оның ерекшеліктерімен
жетіспеушіліктері айқындалған.
Зерттеу жұмысының пәні мен объектілері. Зерттеу жұмысының пәні
нарықтық жағдайда кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару
жүйесіндегі мемлекет пен меншік иелері арасында салық қатынастарын зерттеу
болып табылады. Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасындағы жеке
тұлғаларға салынатын салық жүйесі саналады.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру
жолындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды талдау еліміздің тарихи және
рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі
қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы
пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген
болжамға негізделген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі
талаптарына сай қолданыстағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру
және басқару қажеттігін негіздеу, осы салықты енгізудің ұйымның қаржы-
шаруашылық қызметіне, бюджет кірісін қалыптастыруға және азаматтардың әл-
ауқаты деңгейіне әсерін зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген
ұсыныстар жасау болып табылады.
Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды
нәтижелері болып мыналар саналады:
- Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды
ұйымдастыру және басқару анықтамасына ғылыми негізделген тұжырым берілді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың әлемдік
тәжірибесін сараптай отырып, жылжымайтын мүлікке салынатын салықтың
жетістіктері мен артықшылықтарының негізінде, оны ҚР-на енгізу
қажеттілігінің негізгі және дәлелді белгілері анықталды;
- нарықтық қатынастарға өту кезеңінен бастап еліміздегі кәсіпорындағы
салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқару анықталып, оның жергілікті
бюджетті қалыптастырудың көзі ретінде басымды ерекшеліктері айқындалды;
- салықтық ауыртпалықты салық төлеушілер арасында тең бөлудің
ұстамдарына және нарықтық бағаға негізделген жылжымайтын мүлікке салынатын
салықты енгізудің негізгі алғышарттары мен қажеттілігі ғылыми тұрғыдан
негізделінді;
- кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың нақты
нәтижелердің сипаттамасы анықталды.
Қорғауға шығарылған негізгі ұсыныстар:
1. кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқарудың
теориялық және әдістемелік негізін зерттеудің нәтижесінде заңыды тұлғаларға
салынатын салықтардың рөлі мен маңызына талдау жүргізіліп, мүлік салығының
объективті қажеттілігі теориялық тұрғыдан негізделді;
2. Қазіргі уақыттағы кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және
басқаруды жүйесін талдау арқылы заңды тұлғаларға салынатын салықтардың
механизмі мен заңдық базасындағы кемшіліктері анықталды;
3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындағы салықтық бақылауды
ұйымдастыру және басқаруды енгізудің негізгі белгілері мен алғышарттары
анықталды;
4. Нарықтық қатынастар жағдайында республикадағы кәсіпорындағы салықтық
бақылауды ұйымдастыру және басқарудың қолданыстағы жүйесін салынатын
салыққа ауыстырудың артықшылықтары мен тиімділігі анықталды.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы. Дипломда берілген
ұсыныстар мен қорытындылар жеке тұлғаларға салынатын салық жүйесін
жетілдіру бойынша тәжірибелік міндеттерді шешуге бағытталған.
Зерттеу нәтижелерiн салық комитеттері жеке тұлғаларға салынатын салық
жүйесін жетілдіруде пайдалана алады, сондай-ақ қаржы және несие мамандарын
дайындайтын жоғары оқу орындарында пайдалануға болады.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен
тұжырымдарды кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және басқаруды
оңтайландырудың басым бағыттарын айқындаудағы және қалыптасу үрдісіндегі
қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау
үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен
бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық
ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен
пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы
жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс
материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму
бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық
жұмыстағы Қазақстанның кәсіпорындағы салықтық бақылауды ұйымдастыру және
басқаруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін
реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда
саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті
салаларында пайдалануға болады.
Дипломның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс компьютерде терілген 83
бетте (оның ішінде 20 кесте, 8 сурет, 4 қосымшада баяндалған, ол
кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда
келтірілген.
1 САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАРДА САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ
ТЕКСЕРУДІ ӨТКІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Салықтық бақылаудың мәні мен маңыздылығы
Салықтық тексерулер, салықтық бақылаудың негізгі түрі ретінде,
есептемелік мәліметтердің дұрыстығын анықтау, есептеулердің нақтылығын
қамтамассыз ету үшін салықтың толық төлемі мен бюджетке басқа да міндетті
төлемдерді төлеуін қамтамассыз ету үшін жүргізіледі. Салықтық тексерулерді
жүргізумен қатар салық төлеушілердің жалпы салық мәдениетін арттыру мақсаты
жүзеге асады.
Әрбір салықтық комитетте оның жетекшілерімен расталған құжаттамалық
тексерулер жүргіу жоспары бар. “Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы” №2235 1995 жылғы 24 сәуірдегі Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес шаруашылық субъектілерді анықтау тәртібі
“Тексеруге жататын шаруашылық субъектілерді анықтау тәртібін растау туралы”
1999 жылғы 29 қазандағы №1308 Қазақстан Республикасының мемлекеттік
министрлігінің бұйрығымен орнатылады.
Салық төлеушілерді таңдау бұзушылықтың қалыптасу мүмкіндігін
куәландыратын критериилерге негізделеді.
Салықтық тексерулерді жүргізу салық қызметі органдарының екі жақтың
қатысуымен ерекше құқықтық қатынастардың қалыптасуын білдіретінін есепке
ала отырып, осы қатынастардағы әрбір қатысушылар белгілі бір құқық және
міндеттеме комплексіне ие болады. Салықтық қызмет органдарының құқығы мен
міндеттемелері “Салықтар және салық салу” заңының 170 және 171 баптарымен
анықталады.
Салық төлеушілерді таңдау бұзушылықтың қалыптасу мүмкіндігін
куәландыратын критериилерге негізделеді.
Салықтық тексерулерді жүргізу салық қызметі органдарының екі жақтың
қатысуымен ерекше құқықтық қатынастардың қалыптасуын білдіретінін есепке
ала отырып, осы қатынастардағы әрбір қатысушылар белгілі бір құқық және
міндеттеме комплексіне ие болады. Салықтық қызмет органдарының құқығы мен
міндеттемелері “Салықтар және салық салу” туралы заңымен анықталады.
Салықтық қызмет органдарының құқықтары келесілерді қамтиды:
1) Шаруашылық субъектілерде барлық ақшалай құжаттың, бухгалтерлік
кітапшаларды, есептемелерді, салық төлемімен байланысты басқадай құжаттарды
тексеруді жүргізу;
2) Ұйымның жетекшілерімен басқа да лауазымды тұлғаларына салықтық
заңдылықтарды бұзуын шектету және олардың орындалуын бақылаудың
нұсқаулықтарын ұсыну;
3) Салықтық заңдылықтарды бұзған ұйымдарға, лауазымды тұлғалармен
халыққа салық заңдылықтарында қарастырылған салықтық санкциялар мен
штрафтарды қолдану.
Салықтық қызмет органдарының міндеттеріне мыналар жатады:
1) Салық төлеушілердің және мемлекет көзқарасын, құқықтарын сақтау
және қорғау;
2) Салық төлеушілер туралы ақпараттар құпиялылығын сақтау;
3) Салықтық қызмет органдарының жетекшілерінің нұсқаулары бойынша
салық төлеушілерді тексеру жұмысын жүргізу;
4) Мемлекет алдында салық және басқа да қаржы міндеттемелерінің еліп
түсуі туралы есеп беру.
Сонымен қатар, тексеріс жұмысын жүргізген кезде салықтық қызмет
органдарының қызметкерлері салық төлеушілерге мүліткісіз және ілтипат
білдіруі керек, қызмет этикет шараларын сақтау қажет, салық төлеушілерге
талаптарын ұсыну қажет [1].
Тексеру жұмысын жүргізген кезде салықтық органдар салық төлеушілері
үшін тиімді жағдайларды қабылдау қажет. Сонымен қатар, салық төлеушілерден
барлық құжаттарды қабылдау қажет. Тексеру жұмысы аяқталғаннан кейін
құжаттар мен міндеттемелер қабылданбайды.
Астана қаласының Алматы районы бойынша салықтық комитеттердің
лауазымды тұлғаларының тәжірибесінде салықтық заңдылықтарды бұзушылығы өте
көп кездеседі. Негізінен қосымша құнға салық бойынша тексерулерді жүргізген
кезде келесідей бұзықтар кездеседі:
- айналым жарылқауының төмендеуі;
- ҚҚС сомасын қажетті құжаттарынсыз есептеу;
- Бос айналым кезіндегі салмақтың дұрыс анықталмауы;
- Реализация кезінде ҚҚС-ты дұрыс есептемеу.
Сонымен қатар, бұзушылық ретінде салық төлеушілерде бастапқы
құжаттардың жоқтығымен байланысты.
Осы аталған мәселелердің себебі кәсіпорын жетекшілерімен материялды
жауапты тұлғалардың білімсіздігі, ҚР-сы салықтық заңдардың әлсіз білімі
болып табылады.
Салықтық қызмет органдарының жұмысындағы аса ірі проблемалар салықтық
комитеттегі белгіленген мекен-жай бойынша салық төлеушілердің жоқтығын
құрайды.
Салықтық бақылау құралдары түріндегі салықтық тексерулер мен бөлмелі
бақылау. Салықтық бақылауды жүзеге асыру процесіеде қалыптасқан салық
төлеушілері мен салықтық қызмет органдарының қарым – қатынасындағы негізгі
проблемалардың бірі салықтық тексерулерді жүргізу тәртібінің заңдылық
деңгейінде жеткіліксіз регламентация болып табылады.
Бүгінгі таңда салықтық тексерулерді жүргізу жұмысын реттейтін
нормативтік құжаттар болып “Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы” 24 сәуір 1995 жылғы заң, “Салықтар және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” №43 1 шілде1995 жылғы қаржы
министрлігінің бас салық инспекциясының нұсқаулығы, “Заңды тұлғалармен
бюджетке төленетін міндетті төлемдержәне салықтарды есептеу, құжаттылығын
тексеру тәртібі туралы” 25 сәуір 1996 жылғы уақытша әдістемелік
нұсқаулықтар және басқа да нормативтік құқықтық актілер табылады.
Бірақ, жоғарыда аталған нормативтік актілер толық шаралар бойынша
салық төлеушілердің тексеру жұмысын жүргізу процесінде қалыптасатын
қатынастарды қамтиды. Осыған байланысты, Салық кодексімен аталған актілерді
жиынтықтау, жүйелендіру және қайта өңдеу туралы шешім қабылданған.
Кодекстің тағы да жаңа енгізулердің бірі болып салықтық тексерулердің
топтамасын заңды деңгейде нығайту табылады. Өз кезегінде, құжаттамалық
тексерулер келесі түрлерге бөлінеді: комплексті, тематикалық және қарама –
қайшылық тексерулер.
Комплексті тексерулер салықтық міндеттемелердің тексеріс жұмысын
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлері бойынша
жүргізу болып табылады.
Комплексті тексерулерге қарағанда, тематикалық тексеріс салықтар
немесе бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің жеке түрлеріне
қатысты жүргізіледі. Мысалы: ҚҚС
Қарама – қайшылық тексерулер кезінде, салықтық тексерулерді жүргізсе
салық есебі туралы толық ақпаратты алу қажеттілігі туындайды.
Рейдтік тексерулер жеке салық төлеушілер қатынасына олармен заң
талаптарын сақтау мәселелері бойынша салықтық органдармен жүргізіледі,
әсіресе салықтық органдарда тіркеу есебіне салық төлеушілердің қаулысы;
бақылау кассалық машиналардың дұрыс қолданылуы; лицензиялардың балуы;
акцизді өнімді реализациялау, сақтау, өндіру ережелерін сақтау;
хронометражды зерттеулерді жүргізу.
Құжаттық тексерулермен салыстырғанда рейдтік тексерулер бірнеше
шаруашылық субъектілердің қатысында жүргізіледі.
“Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
заңы секілді салықтық кодекс салықтық тексерулердің периодын орнатады.
Комплексті салықтық тексерулер жылына бір рет жүргізіледі, ал
тематикалық – жарты жылда бір рет жүргізіледі. Бұл кодекс 30 жұмыс күшінен
артпайтын салықтық тексерулер жұмысын жүрізу мерзімін орнатады.
Салықтық тексерулер жұмысын Кодекспен орнатылған барлық қажетті
реквизиттерін қамтитын жазбаша тапсырма негізінде салықтық қызмет органдары
жүзеге асырады.
Жазбаша тапсырмаға қол қоюы, салық органының мөрі басылып, арнайы
журналда тіркелуі қажет.
Сонымен қатар, салықтық тексерулерді жүргізген кезде салық органының
лауазымды тұлғалары салық төлеушіге қызмет куәлігін ұсынуы қажет. Салықтық
тексеріс аяқталуы кезінде салықтық органдардың лауазымды тұлғалары қажетті
мәліметтерді ескере отырып, салықтық тексеру актісін жасайды. Салықтық
тексерудің аяқталу күні болып салық төлеушінің салықтық тексеріс актісін
алған күні саналады.
Салықтық тексеру актісіне салықтық тексеру жүргізген салықтық органның
лауазымды тұлғалары қол қояды және арнайы журналға тіркеледі. Бұл актінің
бір данасы салық төлеушіге беріледі [2].
Салық кодексі салық тексеруін жүргізілу мерзімі ішінде тоқтата тұру
туралы норманы қарастырды. Мерзім ішінде салық төлеушіге құжаттарды беру
туралы салық органының талабын беру мен салық тексеруін жүргізу кезінде
салық төлеуші сұратылған құжаттарды беруі арасындағы уақыт кезеңіне, сондай-
ақ салық органының сұрауы бойынша мәліметтер мен құжаттар алуы сәтіне
тоқтатыла тұруы мүмкін.
Егер салық органында тексеру жүргізу сәтінде салық тексеру барысында
салық төлеуші бермеген басқа да құжаттар беру талап етілген жағдайда, онда
тексеру жүргізу оларды берген сәтке тоқтатыла тұрады. Мысалы, тексеру 2002
жылғы 14 қаңтарда басталды. 2002 жылғы 21 қаңтарда тексерілетін тұлғаға үш
күндік мерзімге, яғни 2002 жылғы 24 қаңтардан кешіктірмей құжаттарды
тапсыру талап етілді. Демек, тексеру осы 3 жұмыс күні есебімен аяқталуы
қажет, яғни нұсқамада белгіленген тексеру мерзімі 3 жұмыс күніне артады.
Сонымен бірге, Салық кодексінде салық тексеруін жүргізу мерзімі өткен
жағдайда, тексеру мерзімін ұзарту туралы жоғары тұрған салық органының
шешімі болмаған кезде, салық төлеуші тексеруді жүзеге асыратын салық
органының лауазымды тұлғаларын аумағына немесе салық төлеушінің үй-жайына
жібермеуге құқылы екендігі туралы норманың салық төлеушілерге үдемелілігі
бар.
2. Рейдтік тексеру.
Бірінші болып заңнама деңгейінде рейдтік тексеру бекітілді. Рейдтік
тексеруді салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге қатысты
олардың Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын, атап
айтқанда:
1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебінде қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының болуы;
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау жіне сату ережесін сақтауы
талаптарын орындауы мәселелері бойынша жүргізіледі.
Құжаттық тексеруден айырмашылығы, тексеру қандай да бір нақты салық
төлеушіге қатысты жүргізіліп жатқанда, рейдтік тексеру бірден бірнеше салық
төлеушілерге жүргізіледі (мысалы, бір көшеде орналасқан салық төлеушілерді
тексеру немесе бірден бірнеше түнгі клубтарға тексеру жүргізу).
Салық кодексінде белгіленген рейдтік тексерулер қолданылып жүрген
заңнамаға сәйкес, қазіргі уақытта бүгінгі күні ешқандай оң нәтижелер бермей
отырған салық заңнамаларын сақтауға қадағалауды ғана жүзеге асыратын икемді
топтар жүзеге асыратынын атап айту қажет.
Салық кодексі бойынша, рейдтік тексеру салық тек серуіне жатқызылады
және Қазақстан Республикасының салық заңнамасын бұзуды уақтылы жоюмен
қамтамасыз ететін салық бақылауы нысандарының бірі болып табылады.
Рейдтік тексерулер тексерілетін аумақ участогі мен тексеру барысында
анықтауға жататын мәселелер көрсетілетін нұсқама негізінде де жүргізіледі.
Рейдтік тексеру нәтижесі салық органдары үшін өте маңызды болып
табылатын салық тексеруініің актісімен ресімделеді. Салық қызметі органының
салық тексеруі нәтижесі бойынша, бұзушылықтар анықталған жағдайда, мұндай
салық төлеушіге салық қызметі органының хабарламасы жіберіледі, сондай-ақ
басқа да шаралар, соның ішінде әкімшілік жауапкершілікке тартуға шаралар
қолданылады.
3. Хронометраждық зерттеулер.
Хронометраждық зерттеуді мәлімделген кіріс сомасы сен нақты кіріс
(оның ішінде, кірісті алумен байланысты шығыстар) айырманы белгілеу
мақсатында салық қызметі органы жүзеге асырады.
Хронометраждық зерттеуге негізінен шағын бизнес субъектілеріне
қатысты, сондай-ақ патент негізінде немесе оңайлатылған декларация
негізінде арнайы салық режимінде қызметін жүзеге асыратын, өздері салық
сомасын дербес есептейтін және анықтайтын төлеуші жеке кәсіпкерлер мен
заңды тұлғаларға өткізіледі.
Осы салық бақылауының маңыздылығы хронометраждық зерттеу өткізу салық
тексеруіне жатқызылып және салық тексеруі актісімен ресімделетіндігінде,
яғни оның нәтижесі бойынша салық сомасын есептеу жүргізуі мүмкін.
Салық сомасын есептеу нақты кіріс пен мәлімделген кірістің сомасының
(оның ішінде, кірісті алумен байланысты шығыстар) алшақтылықты тапқанда
жүргізіледі.
Хронометраждық зерттеулерді өткізу бойынша Салық кодексінің 533 және
535-бабына сәйкес уәкілетті мемлекеттік орган, яғни Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік кіріс министірлігі белгілейді, ол мыналарды қарастырады.
Хронометраждық зерттеуді жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық
кезеңіне салық есеп беруіне салық төлеушінің өзгерістер мен толықтырулар
енгізуіне жол берілмейді. Одан бөлек, хронометраждық зертеуді жүзеге асыру
сәтінде салық төлеуші тауарларға (жұмыстар мен қызметтерге) бағаны көтеру
бағытында реттемеуі тиіс.
Даулы мәселелер туғызбау мақсатында Салық кодексінің 14-бабына сәйкес
қызмет ететін салық төлеуші немесе оның заңды өкілі қатысады.
Хронометраждық зерттеу өткізу мерзімі кем дегенде 7 күнге белгіленеді
және Салық кодексінің 535-бабында белгіленген мерзімнен аспауы тиіс.
Хронометраждық зерттеу күннің уақытына қарамастан аталған мерзімнің
барлығының ішінде жүргізілуі мүмкін.
Хронометраждық зерттеулер жылына 4 реттен жиі жүргізілмейді.
Салық төлеушілер хронометраждық зерттеу өткізу үшін салық қызметі
органдары өздігінен салық салыудың зерттелетін объектісі бойынша, мәселелер
шеңберін айқындайтындығын білуі тиіс. Сонымен бірге, міндетті түрде мына
мәселелер зерттеу мен есепке жатқызылуы тиіс:
1) салық салу обюъектілері;
2) кассада ақшаның бар болуы және қажеттілік жағдайында тауарлық-
материялдық құндылықтардың нақты қалдықтары;
3) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қазыналық есеп беруді
алып тастау;
4) тексерілетін кезең үшін нақты кірісті айқындау;
5) нақты жүргізілген шығыстарды айқындау;
6) бухгалтерлік есеп беру мәліметтерін салыстыру.
Хронометраждық зерттеу өткізуді аяқтаған соң, әр салық салу объектісі
бойынша, хронометраждық бақылаукарта немесе күнделікті жиынтық картасы
салық төлеушінің шығынын қоса есептей отырып, орташа деректер жинақталады.
Анықталған орташа деректердің негізінде салық төлеуші салық тексеруіне
дейін мәлімдеген кіріс сомасының дұрыстығы тексеріледі. Егер салық сомасын
есептеу нақты кіріс пен мәлімдеген кірістің сомасының (оның ішінде, кірісті
алумен байланысты шығыстар) айырмашылықтарды тапса, салық қызметі органдары
осы айырмашылықтың салық сомасына есептеу жүргізеді.
Жоғарыда аталған барлық салық тексерулер (құжаттық, рейдтік және
хронометраждық зерттеу) салық органының арнайы журналда тіркелетін нұсқама
негізінде жүргізіледі. Нұсқамада салық органында тіркелген нұсқаманың
тіркеу нөмірі және күні, нұсқаманы берген салық органының атауы, салық
төлеушінің толық атауы, салық төлеушінің тіркеу номері, тексеру түрі,
тексерушілердің аты-жөні мен лауазымы, тексеруді өткізу мерзімі, құжаттық
тексеру тұсындағы салық кезеңі туралы мәліметтер көрсетілуі тиіс. Бұл
ретте, нұсқамаға салық қызметі органының бірінші басшысы немесе оның
орнында міндетін атқарушы тұлға қол қойып, елтаңбалы мөрмен куәландырылып
және арнайы журналда тіркелуі тиіс.
Тексеру мерзімі ұзартылған жағдайда қосымша нұсқама ресімделеді, онда
алдыңғы нұсқаманың нөмірі мен күні көрсетіледі.
Бір нұсқаманың негізінде бір ғана тексеру жүргізілу мүмкін.
Салық тексерісін жүргізудің басталысы салық төлеушіге нұсқаманың
түпнұсқасын (рейдтік салық тексеруінен басқасы) тапсыру сәтінен есептеледі.
Тексеріс тек тексеретін салық қызметі органының лауазымды тұлғасының
қызметтік куәлігі көрсетілгенде ғана басталады. Тексерісті жүргізгенде
салық қызметі органының лауазымды тұлғасы Қазақстан Республикасының заң
актілерімен көзделген жағдайларда өзімен бірге арнайы рұхсаты болуы тиіс.
[4]. Рейдтік салық тексеруін жүргізуде салық төлеушіге хабарламаның
түпнұсқасы ұсынылады. Түпнұсқада онымен танысқаны туралы белгі қойылады
және оның көшірмесі тапсырылады.
Салық төлеушінің хабарламаны алудан бас тартуы салық тексеріссін
жүргізбеуге негіз болып табылмайды.
Салық тексеруін жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық кезеңіне
салық есеп беруіне салық төлеушінің өзгерістер мен толықтырулар енгізуіне
жол берілмейді.
Салық тексеруі барысында салық қызметі органының лауазымды тұлғасы
табыс табу үшін пайдаланатын салық салу объектілері мен салық салуға
байланысты объектілердің қай-қайсысын болмасын, оның орналасқан мекен-
жайына қарамастан зерттеуге, салық төлеушінің мүлкін түгендеуге (тұрғын
үйлерден басқасын), сондай-ақ салықтық құқық бұзушылық жібергенін
куәландыратын құжаттарды алып қоюға құқылы. Құжаттарды алып қою Қазақстан
Республикасының “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Кодексіне сәйкес
жүргізіледі.
Салық тексеруі аяқталуы бойынша салық қызметі органының лауазымды
тұлғасы мыналарды көрсетумен салық тексеруі актісі жасалады:
1) салық тексерісін өткізу орны, актіні жасау күні;
2) тексеру күні;
3) салық тексеруін өткізген салық қызметі органдары лауазымды
тұлғаларының лауазымы, аты-жөні;
4) салық төлеушінің аты-жөні немесе толық атауы;
5) салық төлеушінің орналасқан жері, банк деректемелері, сондай-ақ оның
тіркеу нөмірі;
6) салық және бухгалтерлік есеп беруді жүргізуге және салықтар мен
бюджетке төленетін басқа ад міндетті төлемдерді төлеуге жауапты салық
төлеушінің басшысы мен лауазымды тұлғасының аты-жөні;
7) салық тексеруі бойынша бұрынғы тексеріс және Қазақстан
Республикасының бұрын табылған салық заңнамасын бұзғандығын жою
жөніндегі қабылданған шаралар туралы мәліметтер;
8) тексерілетін салық кезеңі және салық төлеуші тексеру жүргізуге берген
құжаттар туралы жалпы мәліметтер;
9) Қазақстан Республикасы салық заңдарының тиісті нормасына сілтемемен
салық бұзушылықтарын толық суреттеу;
10) Салық тексеруінің нәтижелері.
Салық тексеруі актісі тексерушінің жеке болжамына емес, нақты дәлеліне
сүйенуі тиіс.
Тұжырым екі түрлі түсіндіру мүмкіншілігін туындатпай, қысқа, нұсқа,
анық, тізбекті, айқын және бухгалтер есебін білмейтін адамдарға түсінікті
болуы тиіс. Сондықтан акті жазуы қысқалық, ашықтық және жүйелілік болуы
керек[5].
Анықталған бұзушылықтар Салық кодексінің баптарына жүгіне отырып,
тиісті салық кезеңдерін бөліп алып, осы бұзушылықтардың әсері тигендігін
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түріне сәйкес және
бұзу сипатына қарай тарау, бөлім және тармақшаға топтастырылуы тиіс.
Сөйтіп, салық тексеруі актісіне салық тексерісі нәтижесінде анықталған
бұзушылықтарды дәлелдейтін қажетті құжаттардың, есеп-қисаптардың,
қосымшалардың және басқа материялдардың көшірмелері тіркеледі. Бұл орайда,
салық тьексеруі актісінде нәтиже дерегі мен осы бұзушылықтардың мазмұны
тиісті ережелерге жүгіне келтіріледі.
Салық тексеруі актісіне салық тексеруі барысында алынған бұзушылық
фактісін растайтын қажетті құжаттар, есептер, қосымшалар түріндегі және
тағы басқа материялдардың көшірмесі тіркеледі. Басқа материялдарға
әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы жатқызуға болады. Салық салу
бойынша әкімшілік құқық бұзушылық анықталғанда салық тексеруі аяқталған соң
“Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Қазақстан Республикасының Заңының 638-
бабына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туоалы хаттама жасалады.
Сонымен салық тексерісі актісінде айып қолдану туралы қортынды
жасалмауы керек, себебі бұл салық қызметі органы басшысының және соттың
құзіретіне жатады. Сондықтан, салық тексеруі актісінде “Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сүйене отырып, салық
құқық бұзушылығы фактісі ғана көрсетіледі.
Салық тексеруінің актісі кем дегенде екі данада жасалады және оған
тексеру өткізген салық қызметі органының лауазымды тұлғасы қол қойып, салық
төлеушіге қол қоюға беріледі.
Егер салық тексеруі актісінде жиынтық кестелер, есеп-қисаптар
түріндегі және тағы басқа қосымшаларға сүйенетін болса, бұл қосымшалар да
тексерілетін тұлға-салық төлеушіге берілуі керек, себебі бұл қосымшалар
салық тексеруінің бөлінбейтін бөлігі болып табылады.
Салық тексеруін өткізудің аяқталу мерзімі салық төлеушіге салық
тексеруі актісін тапсырылған күн болып саналады.
Егер салық тексеруінің аяқталуы бойынша салық заңын бұзғаны
белгіленбесе, онда ол жөнінде салық тексеруі актісінде тиісті белгі
жасалады.
Салық тексеруі актісінің бір данасы салық төлеушіге тапсырылады. Осы
актіні алу кезінде салық төлеуші оны алу туралы белгіні жасауға міндетті.
Сонымен бірге, зейнеткерлік заңды бұзушылықты анықтаған жағдайда,
салық қызметі органының лауазымды тұлғасы осы бұзушылық жөнінде жеке акт
жасайды. Жеке актіні жасау қажеттілігі зейнеткерлік заң мәселелері салық
тексерісіне енбейтін болғандықтан және егер зейнеткерлік есептеу жөнінде
туындаған мәселелер тексерісі бойынша хаттамаға шағымданғандықтан туып
отыр.
Салық тексеруі актісін тапсырғаннан кейін салық қызметі органы
есептелген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомалары, өсімдер мен айыппұлдар туралы хабарлама қойылады, ол салық
тексеруі актісін салық төлеушіге тапсырғаннан кейін 5 жұмыс күнінен
кешіктірмей салық төлеушіге жіберіледі.
Бұдан бөлек, есептелген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер сомаларымен байланысы жоқ басқа салық заңын бұзғанын
анықтаған жағдайда, салық органы салық төлеушіге осы бұзушылықты жою туралы
хабарлама жібереді.
Бұл ретте, салық органы салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомасының
хабарламасы мен салық тексерісінің актісін, салық тексерісінің аяқталысы
бойынша, салық заңының бұзылуы анықталмаған жағдайды қоспағанда, бір
нөмірмен тіркейді.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төлленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
салық органдары Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 17-бабына сәйкес
іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне
жататын материялдарды жібереді [6].
Өз кезегінде, салық қызметі оргшандары мен салық төлеушілер салық
тексерісінің барлық актілері салық тексерфістері актілерінің электронды
көшірмесін қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс
министірлігінің дерек қорына енгізілетінін еске саламыз, оның салық
бақылауы мен дұрыс салықтық әкімшіліктендіру жүргізу нысанын жақсартады.
1.2 Мемлекеттік салықтық бақылау
Салықтық бақылау мемлекеттің салықтық қызметінің құрамдас бөлігі болып
саналады және салықтық бақылау салық органдары мен тиісті уәкілеттілігі бар
басқа да мемлекеттік органдар жүзеге асыратын мемлекеттік бақылаудың,
дәлірек айтсақ қаржылық бақылаудың арнаулы бір түрі болып табылады.
Негізінде мемлекеттік салықтық бақылау кең мағынада айтылады.
Осы салықтық бақылау аясындағы мемлекеттің материалдық мүддесі
айырықша және айқын көрінісін табады. Өйткені, мемлекет салықтық
қатынастардың әрқашанда бір жағында тұратын субьектісі, сондай-ақ қоғамның
саяси жүйесінің субьектісі ретінде бақылай отырып тексеріп, тексере отырып
қадағалап, салықтардың уақтылы жиналуын және олардың толық мөлшерде тиісті
бюджеттердің кірістеріне түсуін қамтамасыз етіп, өзінің және қоғамның ақша
қаражаттарына деген қажеттілігін қанағаттандырады. Бұл ретте айта кететін
тағы бір қызық жәйт, мемлекет қандай болмасын материалдық салықтық құқықтық
қатынастардағы тараптың міндетті- тұрақты субьектісі болып саналғаны мен,
егер салық төлеуші мен салық органының арасында белгілі бір дау- дамай
туындаған жағдайда оны әділ шешуге ат салысатын ара би болып табылады.
Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік
қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге
ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың
құрамында да тұрақты көрініс табады [7].
Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді
айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін
жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және
оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын
(орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп
өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық
мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды
көздейді.
Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау
болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар
бойынша іс- қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық
тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу;
тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық
заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық- талаптың
атқарылуына бақылау жүргізу жатады [8].
Салықтық бақылау субьектілері; салықтық тексеру жүргізуге айрықша
құқық берілген мемлекеттің салық органдары болып табылады.
Салықтық бақылау обьектілеріне өздеріне салық заңдары бойынша заңды
міндеттер жүктелген мынадай топтар: салық төлеушілер; мемлекеттің салық
агенттері; банктер; салық төлеуші жөніндегі ақпараттарға ие тұлғалар
жатады. Салықтық бақылау пәні өздерінің заңи міндеттерін орындау жөніндегі
салық төлеушінің іс- қимылы болып табылады.
Салықтық бақылау тікелей бақылау және сырттай (жанама) бақылау
нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Жүзеге асырылу мерзімі (уақыты) бойынша
алдын- ала салықтық бақылау, ағымдағы салықтық бақылау және кейінгі
салықтық бақылау болып бөлінуі ықтимал.
Мемлекеттік биліктің бөлінуі тұрғысынан салықтық бақылау: өкілді
органдар жүзеге асыратын бақылау; атқарушы билік органдары жүзеге асыратын
бақылау; сот бақылауы болып бөлінуі мүмкін. Осы орайда айта кететін жәйт,
салық салу, салықтық қызмет, салық төлеу мәселелеріне байланысты істерді
қарастыратын сот билігі органдары тікелей болмаса да, біршама көлемде
салықтық бақылауды жүзеге асырады. Алайда салықтық бақылау тек Қаржы
министрлігінің құзыры арқылы, нақты айтсақ оның Салық комитеті мен салық
органдары арқылы жүзеге асырылады[9].
Сонымен, мемлекеттік салықтық бақылау, салық заңдарының тиісінше
орындалуына, сондай- ақ міндетті зейнетақы жарналарының тиісті жинақтаушы
зейнетақы қорларына толығымен жәнеуақтылы аударылуына қатысты тек салық
органдары тарапынан жүргізілетін бақылау болып табылады.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне алу;
2) салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді
есепке алу;
3) бюджетке түскен түсімдерді есепке алу;
4) қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
5) салықтық тексерулер;
6) камеральдық бақылаулар;
7) салық төлеушілердің қаржылық- шаруашылық қызметтеріне мониторинг
жүргізу;
8) фискальдық жады бар бақылау- кассалық машиналарын қолдану;
9) акцизделетін тауарлардың жекеленген түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және
оны сату тәртібін сақтауды тексеру;
11) уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Салықтық бақылаудың осындай нысандары мен түрлеріне мынадай сипаттама
беруге болады.
1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне қою- салық төлеушілердің тұрған
жерлерін, оларға тиесілі салық салу обьектілерімен салық салуға
байланысты обьектілерін анықтап, белгілеу, сондай-ақ салық
төлеушілерді есепке алу сипатының ағымдағы өзгерістерін тіркеу, салық
төлеушілерді салық органында есепке қою болып табылады;
2) салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді
есепке алу- заң жүзінде белгіленген тәртіптер мен шарттарға сәйкес
жүзеге асырылады;
3) бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу салық органдары тарапынан
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-
ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелінген және түскен сомалар
бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын салық төлеушінің жеке
шотында көрсету жолымен жүзеге асырылады;
4) қосылған қүн салығы бойынша салық төлеушіні есепке қоюды уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіпке сәйкес салық органдары жүзеге
асырады. Ал салық төлеушілерді қосылған құн салығы бойынша есепке қою
талаптары Салық кодексінің тиісті баптарында айқындалған;
5) салықтық тексерулер Қазақстан Республикасының салық заңдарының
айтарлықтай деңгейде орындалуын тексеру кезінде жүзеге асырылды;
6) камеральдық бақылау салық төлеушілер тапсырған салық есептілігі мен
басқада құжаттарды зерделеу және талдау негізінде салық органдары
тікелей жүзеге асыратын бақылау болып табылады, сондай –ақ ол салық
органдары орналасқан жерде жүргізіледі;
7) салық төлеушілердің қаржылық шаруашылық қызметтеріне жүргізілетін
мониторинг салық төлеушілердің нақты салық салынатын базасын айқындау
және тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) өзіндік
құнын қалыптастыру процесінің негізделгеніне талдау жүргізу,
Қазақстан Республикасының қаржылық, валюталық заңдарының және
қолданылатын риноктық бағаны сақтау мақсатында салық төлеушілердің
қаржылық- шаруашылық қызметтеріне қатысты жан- жақты әрі
тереңдетілген фискальдық байқау жүйесі болып табылады. Республикалық
фискальдық мониторингке жататын салық төлеушілердің тізбесін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;
8) фискальдық жады бар бақылау- кассалық машиналарды қолдану сауда
операцияларын жүзеге асыру немесе қолма-қол ақша, банктік төлем
карточкасы, чектер арқылы қызмет көрсету кезінде тұтынушылар мен есеп
айырысуды фискальдық жады бар бақылау-кассалық машинаны міндетті
түрде қолдануға және тұтынушының қолына бақылау чегін беруге
міндеттейді;
9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлері таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу сыраны қоспағанда, спирттің барлық түрлері,
алкоголь өнімі, темекі өнімдері және құрамында темекі бар басқада
өнімдер Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген жағдайлар мен
тәртіпке сәйкес акциздік алым таңбаларымен және есептік- бақылау
таңбаларымен таңбалануға тиіс.
Акцизделінуге тиіс тауарларды акциздік алым және есепке алу-бақылау
таңбаларымен таңбалау сол тауарларды дайындаушылармен импорттаушылардың
мойынына жүктелген. Сонымен қатар, салық органдары уәкілетті мемлекеттік
орган белгілеген тәртіп негізінде акцизделетін тауарларды өндіруде жүзеге
асыратын салық төлеушінің аумағында акциздік постылар белгілейді;
10) мемлекеттік меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау
және сату тәртібін сақтауды тексеру салық органы тарапынан мемлекет
меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу
(сату) тәртібін сақтауға, сондай-ақ оны сатудан түскен ақша қаражаттарының
бюджетке толығымен және уақтылы түсуіне жасалынатын бақылау болып табылады.
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және
өткізу (сату) тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;
11) уәкілетті органдарға бақылау жасау бюджетке төленетін басқа
(салықтардан басқа) міндетті төлемдердің дұрыс есептеп шығарылуы,
толығымен алынуы және уақтылы аударылуы жөніндегі мәселелер бойынша
салық органдары тарапынан уәкілетті органдарға жасалынатын бақылау
болып табылады.
Салықтық бақылау салықтық қатынастардың сипатына қарай материалдық
және ұйымдастырушы болып бөлінеді. Салықтық бақылауды құжаттық салықтық
тексеру және сандық-сапалық салықтық тексеру деп бөлуге болады. Құжаттық
тексеру жаппай немесе іріктеп тексеру тәсілдерінің көмегімен жүзеге
асырылады. Құжаттық тексерудің нәтижесі жазбаша акті түрінде (барлық
қосымшаларды және алынған құжаттарды қосқанда 2 дана жасалады) көрініс
табады.
Салықтық бақылаудың маңызы, тексеру кезінде, біріншіден, салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толығымен және уақтылы түсіп отыруын
тексеру болса, екіншіден, салықтарды алу (төлеу) процесіндегі заңдылықтың
сақталуын, салықтардың, салықтық қызметтердің негізділігін және
тиімділігін, сондай-ақ олардың қоғам, мемлекет және салық төлеуші
мүдделеріне сай жүргізілуін тексеру, үшіншіден осы салық салу саласындағы
субъектілер тарапынан салықтық құқық бұзушылықты болдырмау, ал тексеру
барысында мұндай жайлар анықталған болса жауапкершілік қолдану үшін тексеру
жүргізу болып табылады.
Салықтық қызмет аясындағы салықтық бақылау уәкілетті мемлекеттік орган
тарапынан салық төлеушілердің салық заңдарының өздеріне қатысты талаптарын
бұлжытпай сақтауларын анықтауға байланысты жүргізілетін тексеру болып
саналады. Салықтық бақылаудың тағы бір қырына – салық заңдарын бұзушыларды
анықтау, олар жасаған нақтылы құқық бұзушылық себептерін зерттеу арқылы
осындай келеңсіз жайларды болдырмау және заң талаптарын бұзушыларға
жауапкершілік белгілеу жатады.
Салық органдары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ережелер
мен шарттар негізінде заңды тұлғалардың барлық ақша құжаттарын,
бухгалтерлік кітаптарын, есептерін, сметаларын және басқа да құндылықтарын,
есеп айырысуларын, салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеуге және
бюджетке төлеуге байланысты құжаттарын тексереді, сондай – ақ осы тексеру
барысында туындайтын мәселелер жөнінде ұйымдардың лауазымды адамдарынан,
басқа да қызметкерлерінен және азаматтардан анықтамалар, ауызша және
жазбаша түсініктемелер алады.
Салықтық бақылаудың негізгі әдісі салық төлеушілердің құжаттарын
тексеру болып табылады. Заңды тұлғаларды құжаттық тексеру салық қызметі
органдарының жылдық жұмыс жоспарларына, сондай- ақ тоқсандық тексеру
графиктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Жоғарыда айтып өткеніміздей құжаттық
тексеру кеэінде-бағалы қағаздар, сметалар, есептеулер, жалақы төлеу
тізімдері, шоттар, әр түрлі ордерлер мен чектер және т.б. толық
қарастырылып, жан-жақты тексеріледі [10].
Қазіргі кезеңдегі салықтық бақылаудың басты мақсаттарына салық
заңдарының тиесінше орындалуына тексеру жүргізу, сондай-ақ салық төлеушілер
(олардың ішінде ірі салық төлеушілер) мен салық салу объектілерін уақтылы
есепке алу жатады.
Салықтық тексерулер де тек салық органдары тарапынан ғана жүзеге
асырылатын Қазақстан Республикасының салық заңдарын тексеру болып табылады.
Салықтық тексерулердің мынадай:
1) құжаттық тексеру;
2) рейдтік тексеру;
3) хронометраждық қарап-тексеру сияқты түрлері болады.
Осы салықтық тексерулерді жүргізу тәртібі, мерзімдері,
кезеңділігі және түрлері заң жүзінде қатаң белгіленген.
Салықтық тексерулер мына келесідей кезеңділіктерді сақтай отырып:
1) жылына бір реттен жиі емес кезеңде-кешенді түрде;
2) салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемнің белгілі
бір түрі бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес кезеңде-тақырыптық
тексеру түрінде жүзеге асырылады.
Салықтық тексерулер әмірлі нұсқамалар негізінде жүргізіледі және
нұсқамада мына реквизиттер міндетті түрде болуы керек:
1) нұсқаманың салық органында тіркелген датасы мен нөмірі;
2) нұсқаманы берген салық органының аталуы;
3) салық төлеушінің толық аталуы;
4) салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
5) тексерудің түрі;
6) тексеруші тұлғалардың лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты;
7) тексеру жүргізілетін мерзім;
8) құжаттық тексерулер кезінде тексерілетін салық кезеңі.
Мемлекеттік салықтық бақылаудың бір нысаны болып табылатын құжаттық
тексеру өзіне орай кешенді, тақырыптық және қарсы тексеру түрлерінде жүзеге
асырылады.
Кешенді тексеру салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын
тексеру болып табылады.
Тақырыптық тексеру салықтар мен бюджетке төленетін басқа міндетті
төлемнің жекелеген түрі бойынша салықтық міндеттеменің орындалуына қатысты
жүргізіледі.
Қарсы тексеру салықтық тексеруді жүзеге асыру кезінде салық органында
салық төлеушілер жүргізген операциялардың салық есебінде дұрыс көрініс
тапқаны туралы қосымша ақпарат алу қажеттілігі туындаған жағдайда, салық
төлеушілермен байланыста болған үшінші бір тұлғаларға қатысты жүргізілетін
тексеру болып саналады [11].
Рейдтік тексеру салық органдары тарапынан жекелеген салық төлеушілерге
қатысты жүзеге асырылады. Рейдтік тексеруді жүргізу барысында Қазақстан
Республикасы заңдарының мынадай жекелеген:
1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-кассалық машиналардың дұрыс
қолданылуы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының болуы;
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату сияқты талаптардың
сақталуы жөніндегі мәселелері тексеріледі.
Уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен тәртіп негізінде
жүргізілетін хронометраждық қарап-тексеру барысында көзделінетін мақсат
салық төлеушінің нақты табысын және осы табысты алуға байланысты шығындарын
анықтау болып табылады.
Салық төлеушілерге берілетін әмірлі нұсқамаларда көрсетілетін салықтық
тексерулерді жүргізу мерзімі осы нұсқама тапсырылған кезден бастап отыз
жұмыс күнінен аспауға тиіс.
Құрылымдық бөлімшелері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz