Бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7.21
1.1 Бюджетті қаржыландыру мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды жүзеге асыру негіздері ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..27.49
2.1 Бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау ... ... ... 33
2.3 Бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын талдау ... ...39
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫН БОЛДЫРМАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50.66
3.1 Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру ... .50
3.2 Бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану проблемасын шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3 Бюджетті орындауды жетілдірудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7.21
1.1 Бюджетті қаржыландыру мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды жүзеге асыру негіздері ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..27.49
2.1 Бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау ... ... ... 33
2.3 Бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын талдау ... ...39
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫН БОЛДЫРМАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50.66
3.1 Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру ... .50
3.2 Бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану проблемасын шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3 Бюджетті орындауды жетілдірудің жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда, алға қойылған міндеттерге жетістіктерге жету үшін Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес бюджет түсімдерін кешенді шаралар өткізу үшін жергілікті уәкілетті орган бюджеттің орындалуын толымды және уақтылы есептеу, бюджет қаражатының мақсатты және уақтылы игерілуін қамтамасыз ету қажет. Бюджет қаражатын уақтылы және толық игеру мақсатында Қаржы басқармасы бағдарламалар әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларына сәйкес бюджет қаражатын игеруіне күнделікті бақылау жүргізеді, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің және оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің бюджет қаражаттарын Бюджет кодексінің талаптары мен тиісті нормативтік құқықтық актілер ережелеріне сәйкес пайдалануына талдау жасалады.
Қазіргі уақытта, экономиканың және халықтың өмір деңгейінің тұрақты өсуін қолдау үшін озық ғылым және ақпараттық технологияларға негізделген экономиканың қазіргі түріне көшу қажет. Одан басқа, облыстың коммуналдық меншіктегі кәсіпорындарын басқаруда көптеген проблемалар бар, соның ішінде мемлекеттің қатысу үлесі бар мемлекеттік кәсіпорындар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің басқару органдарында мемлекеттің мүддесін білдіретін мемлекеттік органдар, сонымен қатар лауазымды тұлғалар тарапынан мемлекеттік активтерді тиімді басқарудың жеткіліксіздігі.
Кейбір ұйымдардың залалды қызметтерінің нәтижесінде меншік капиталы көлемінің азаюы орын алды, бұл шаруашылық жүргізу құқығында берілген мемлекеттік активтер құнының және коммуналдық меншікке жататын үлестің баланстық құнының төмендеуіне әкелді.
Көптеген ұйымдарда өтелу мерзімі жыл және одан да бұрын келген дебиторлық берешектер бар. Мұндай жағдай мекеменің қаржылық жағдайына өте жағымсыз әсер етеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының теориялық негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы Қазақстанның бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының негізгі бағыттары және оны жүзеге асырудағы саяси институт ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының шешу тетіктерінің өзара байланысы.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жолындағы Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының еліміздің тарихи және рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға негізделген. Біздің ойымызша Қазақстан үшін Сауд Арабиясы, Біріккен Араб Әмірліктері, Кувейт, Норвегия сияқты экономикасы табиғи байлыққа (мұнайға) негізделген елдердің тиімді жүзеге асырып отырған Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының тәжірибесін ескерген дұрыс болар еді.
Зерттеу міндеттері келесідей:
а) демократиялық бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;
ә) бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың саяси институттар мен үрдістерде алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
б) экономикалық-әлеуметтік мемлекет құру жағдайында бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үлгілеріне талдау жасау;
в) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі бағыттарының теориялық мәселелерін анықтау;
г) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың саяси-құқықтық негіздерін сараптау және осы саясатты жүзеге асыруда заңнамалардың атқаратын қызметін ашып көрсету;
д) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды. Қазақстан Республикасының бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған. Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А. Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р. Хандшке, Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М. Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, Ө.Қ. Шеденов, Қ.Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т.б. көптеген ғалымдар бар. Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау бойынша жазылған еңбектер көбіне оқу құралы ретінде жарық көрген.
Мәселенің деректік көзі ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері, Қазақстан статистикалық басқармасының мәліметтері осы проблемалар бойынша басылымдар мен монографиялар болып табылады. Осы жұмыста монографиялық зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар, жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер, баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері – ғылыми бюджеттік жүйені қалыптастырушы ойшылдар мен ғалымдардың, еуропалық, ресейлік және отандық саясаттанушы, философ, әлеуметтанушы, экономист, құқықтанушы ғалымдардың теориялық еңбектерімен қатар Президент Н.Ә. Назарбаевтың да еңбектері басшылыққа алынды.
Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың ерекшеліктерін зерттеуде тарихи-философиялық, институционалдық, жүйелік, пәнаралық, құрылымдық-функционалдық, статистикалық және салыстырмалы сараптау әдістері кеңінен қолданылды. Бұл әдістерді қолдану арқылы әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасындағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды күрделі, кешенді әрі тұрақты даму үстінде болатын жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік алдық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу салыстыру әдістерін қолданумен және сараптаушылық бағалауды ескерумен жүйелік және факторлық талдау қағидаларымен жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы көтеріліп отырған мәселенің қазіргі кезең талаптарына сай өзектілігімен, жеткілікті зерттелмегендігімен, зерттеу нысанасына ілінбеген тың мәселелерді жүйелеуімен әрі саралап талдауымен, зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне тікелей байланысты қажеттілік талабынан туындайды және әрбір тарауда көтеріліп отырған мәселелерге сай анықталады. Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауға саясаттанулық талдау жасау негізінде мынандай жаңа ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі қағидалары, бағыт-бағдарлары және даму жолдары нақтыланып, айқындалып көрсетілді;
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың мәні мен мағынасы, қоғам дамуындағы орны мен рөлі теориялық-әдіснамалық тұрғыдан зерттелді;
- алдыңғы қатарлы дамыған елдердің бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудан алынған тәжірибе мен еліміздегі аталған саясаттың ерекшеліктері салыстырмалы түрде зерделенді;
- Қазақстанның бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауды реттеуге бағытталған заңнамалық және құқықтық нормаларын саяси талдау арқылы саяси институттардың саяси үрдістерге қатысу жолдары нақтыланды.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен тұжырымдарды Қазақстандағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық жұмыстағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға болады.
Диломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігі теориялық негіздері теориялық негіздерін құрайтын ұйым бюджетінің мәні және маңыздылығы, ұйымның бас және функциялық бюджеттердің құрылымы, бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мәні және оларды жүзеге асыру жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру талдау негізін құрайтын бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау,мбюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау, бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын талдау жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру проблемаларын болдырмауын жетілдіру негізін құрайтындар: бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру, бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану проблемасын шешу, бюджетті орындауды жетілдірудің жолдары келтірілді.
Диломдық жұмыс көлемі. Диломдық жұмыс компьютерде терілген 76 бетте, оның ішінде 17 кесте, 11 сурет, 3 қосымшада баяндалған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда, алға қойылған міндеттерге жетістіктерге жету үшін Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес бюджет түсімдерін кешенді шаралар өткізу үшін жергілікті уәкілетті орган бюджеттің орындалуын толымды және уақтылы есептеу, бюджет қаражатының мақсатты және уақтылы игерілуін қамтамасыз ету қажет. Бюджет қаражатын уақтылы және толық игеру мақсатында Қаржы басқармасы бағдарламалар әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларына сәйкес бюджет қаражатын игеруіне күнделікті бақылау жүргізеді, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің және оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің бюджет қаражаттарын Бюджет кодексінің талаптары мен тиісті нормативтік құқықтық актілер ережелеріне сәйкес пайдалануына талдау жасалады.
Қазіргі уақытта, экономиканың және халықтың өмір деңгейінің тұрақты өсуін қолдау үшін озық ғылым және ақпараттық технологияларға негізделген экономиканың қазіргі түріне көшу қажет. Одан басқа, облыстың коммуналдық меншіктегі кәсіпорындарын басқаруда көптеген проблемалар бар, соның ішінде мемлекеттің қатысу үлесі бар мемлекеттік кәсіпорындар мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің басқару органдарында мемлекеттің мүддесін білдіретін мемлекеттік органдар, сонымен қатар лауазымды тұлғалар тарапынан мемлекеттік активтерді тиімді басқарудың жеткіліксіздігі.
Кейбір ұйымдардың залалды қызметтерінің нәтижесінде меншік капиталы көлемінің азаюы орын алды, бұл шаруашылық жүргізу құқығында берілген мемлекеттік активтер құнының және коммуналдық меншікке жататын үлестің баланстық құнының төмендеуіне әкелді.
Көптеген ұйымдарда өтелу мерзімі жыл және одан да бұрын келген дебиторлық берешектер бар. Мұндай жағдай мекеменің қаржылық жағдайына өте жағымсыз әсер етеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының теориялық негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы Қазақстанның бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының негізгі бағыттары және оны жүзеге асырудағы саяси институт ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының шешу тетіктерінің өзара байланысы.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жолындағы Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының еліміздің тарихи және рухани даму ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға негізделген. Біздің ойымызша Қазақстан үшін Сауд Арабиясы, Біріккен Араб Әмірліктері, Кувейт, Норвегия сияқты экономикасы табиғи байлыққа (мұнайға) негізделген елдердің тиімді жүзеге асырып отырған Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының тәжірибесін ескерген дұрыс болар еді.
Зерттеу міндеттері келесідей:
а) демократиялық бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;
ә) бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың саяси институттар мен үрдістерде алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
б) экономикалық-әлеуметтік мемлекет құру жағдайында бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үлгілеріне талдау жасау;
в) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі бағыттарының теориялық мәселелерін анықтау;
г) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың саяси-құқықтық негіздерін сараптау және осы саясатты жүзеге асыруда заңнамалардың атқаратын қызметін ашып көрсету;
д) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды. Қазақстан Республикасының бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған. Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А. Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р. Хандшке, Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М. Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, Ө.Қ. Шеденов, Қ.Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т.б. көптеген ғалымдар бар. Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау бойынша жазылған еңбектер көбіне оқу құралы ретінде жарық көрген.
Мәселенің деректік көзі ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері, Қазақстан статистикалық басқармасының мәліметтері осы проблемалар бойынша басылымдар мен монографиялар болып табылады. Осы жұмыста монографиялық зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар, жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер, баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері – ғылыми бюджеттік жүйені қалыптастырушы ойшылдар мен ғалымдардың, еуропалық, ресейлік және отандық саясаттанушы, философ, әлеуметтанушы, экономист, құқықтанушы ғалымдардың теориялық еңбектерімен қатар Президент Н.Ә. Назарбаевтың да еңбектері басшылыққа алынды.
Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың ерекшеліктерін зерттеуде тарихи-философиялық, институционалдық, жүйелік, пәнаралық, құрылымдық-функционалдық, статистикалық және салыстырмалы сараптау әдістері кеңінен қолданылды. Бұл әдістерді қолдану арқылы әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасындағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды күрделі, кешенді әрі тұрақты даму үстінде болатын жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік алдық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу салыстыру әдістерін қолданумен және сараптаушылық бағалауды ескерумен жүйелік және факторлық талдау қағидаларымен жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы көтеріліп отырған мәселенің қазіргі кезең талаптарына сай өзектілігімен, жеткілікті зерттелмегендігімен, зерттеу нысанасына ілінбеген тың мәселелерді жүйелеуімен әрі саралап талдауымен, зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне тікелей байланысты қажеттілік талабынан туындайды және әрбір тарауда көтеріліп отырған мәселелерге сай анықталады. Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауға саясаттанулық талдау жасау негізінде мынандай жаңа ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі қағидалары, бағыт-бағдарлары және даму жолдары нақтыланып, айқындалып көрсетілді;
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың мәні мен мағынасы, қоғам дамуындағы орны мен рөлі теориялық-әдіснамалық тұрғыдан зерттелді;
- алдыңғы қатарлы дамыған елдердің бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудан алынған тәжірибе мен еліміздегі аталған саясаттың ерекшеліктері салыстырмалы түрде зерделенді;
- Қазақстанның бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауды реттеуге бағытталған заңнамалық және құқықтық нормаларын саяси талдау арқылы саяси институттардың саяси үрдістерге қатысу жолдары нақтыланды.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар мен тұжырымдарды Қазақстандағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық жұмыстағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды талдау нәтижелері мен қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға болады.
Диломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде, суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігі теориялық негіздері теориялық негіздерін құрайтын ұйым бюджетінің мәні және маңыздылығы, ұйымның бас және функциялық бюджеттердің құрылымы, бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мәні және оларды жүзеге асыру жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру талдау негізін құрайтын бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау,мбюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау, бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын талдау жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру проблемаларын болдырмауын жетілдіру негізін құрайтындар: бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру, бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану проблемасын шешу, бюджетті орындауды жетілдірудің жолдары келтірілді.
Диломдық жұмыс көлемі. Диломдық жұмыс компьютерде терілген 76 бетте, оның ішінде 17 кесте, 11 сурет, 3 қосымшада баяндалған.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Бюджеттің атқарылуы және оған кассалық қызмет көрсету, Ережесі, 2010 жыл Астана
2. Шайингазив С.Ш. «Нәтижеге бағдарланған бюджет – әкімшілік реформаның қисынды жалғасы», Егеменді Қазақстан, 2008-11-21
3. Ресей бюджеті бойынша нұсқаулық- 2006. В.В. Вагин, О.К. Ястребова, Ю.В. Автономов, А.В. Горшенин, М.В. Грачева, С.Ю. Иванов, А.А. Парфенов, Е.В. Пономаренко, А.В. Цветкова. Москва. ЗАО "Агентство прикладных коммуникаций", АНО "Центр социального проектирования "Возрождение", 2006. - 104с.
4. Буникина М.К. Национальная экономика. Москва 1997. 78С
5. Ильясов К., Саткалиева В., Зейнельгабдин А., Сапарбаев Б., Исахова «Государственный бюджет» Алматы – 1994, 96б.
6. Белик Ю.А. Рыночная экономика. (под общей редакций Кипермана Г.Я.). Москва 1991. 45С
7. Булатова А.С. Экономика. Алматы 1992 г. 89 С.
8. Ильясов К.И. др.Государственный бюджет. Алматы 1994. 58С
9. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)» Қазақстан Республикасының салық кодексі;
10. Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003, 5-6 бб.
11. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
12. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005, 198-230 бб.
13. С.М. Өмірбаев. Қазақстан Республикасының Бюджет жүйесі: жоғары оқу орындарына арналған оқулық. – Астана: «Сарыарқа» ЖҚ, 2007.-488с.
14. Открытый бюджет России, 2004 - 2007. Бюджет: мифы и реальность. - М.: АПРИКОМ, 2007. - 144 с.
15. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі, Астана, Ақорда, 2008 жылғы желтоқсанның 4-і, № 95-ІV ҚРЗ
16. Қарағұсова Г. «Налоги: сущность и практика использования» Алматы-2004ж. 125 б.
17. Мельников М.В. Государственные финансовые регулирование экономики Казахстан. Алматы 1994. 84С
18. Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 24 сәуірдегі № 548 «Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі»;
19. Мельников М.В. Государственные финансовые регулирование экономики Казахстан. Алматы 1994. 98С.
20. Насыров М.Р. и др. Рыночная экономика. Алматы 1995.45С
21. Радаев В.В. Экономика переходного периода. Москва 1995.50С
22. Найманбаев С.М.«Салықтық құқық», Алматы: Жеті жарғы, 2005ж.56.
23. Мельников М. В. Государственные финансовые регулирование экономики. Казахстан. Алматы 1994. 25б.
24. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Қазақстан халқына Жолдауы – Казахстанская правда, 2008
25. «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры» акционерлік қоғамының зейнетақы ережелері, «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры»АҚ, Басқармасы бекіткен, 2006 жылғы 15 маусымдағы № 93 шешімі, 12 бет
26. «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры» АҚ, Қаржылық есеп беру, 2008 жылғы 31 желтоқсанда аяқталатын жыл үшін және тәуелсіз аудиторлар есебі, 15 бет
27. «Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры» акционерлік қоғамының есебі, 2008 жыл.
28. «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмді перспективаға арналған тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 1 қыркүйектегі № 1641 Жарлығы
29. «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының кейбiр мәселелерi туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 29 қаңтар № 543 Жарлығы.
30. ҚР Ұлттық банкінің 2001-2008 жж. жылдық және ай сайынғы есебі http://www.nationalbank.kz
31. Мемлекеттік бюджет туралы заңдарға қосымша 2006, 2007, 2008 жылдар //www.minfin.kz
32. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Әскери доктринасын бекiту туралы» 2007 жылғы 21 наурыздағы № 299 Жарлығы
33. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі 2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95-ІV ҚРЗ//www.minplan.kz
34. «Республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi арасындағы 2005-2007 жылдарға арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң көлемдерi туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы № 602 Заңы
35. «Республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттері арасындағы 2008-2010 жылдарға арналған жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 қарашадағы № 5 Заңы
36. «2007 жылға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 8 желтоқсандағы № 194 Заңы
37. «2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсанындағы № 96-IV Заңы
1. Бюджеттің атқарылуы және оған кассалық қызмет көрсету, Ережесі, 2010 жыл Астана
2. Шайингазив С.Ш. «Нәтижеге бағдарланған бюджет – әкімшілік реформаның қисынды жалғасы», Егеменді Қазақстан, 2008-11-21
3. Ресей бюджеті бойынша нұсқаулық- 2006. В.В. Вагин, О.К. Ястребова, Ю.В. Автономов, А.В. Горшенин, М.В. Грачева, С.Ю. Иванов, А.А. Парфенов, Е.В. Пономаренко, А.В. Цветкова. Москва. ЗАО "Агентство прикладных коммуникаций", АНО "Центр социального проектирования "Возрождение", 2006. - 104с.
4. Буникина М.К. Национальная экономика. Москва 1997. 78С
5. Ильясов К., Саткалиева В., Зейнельгабдин А., Сапарбаев Б., Исахова «Государственный бюджет» Алматы – 1994, 96б.
6. Белик Ю.А. Рыночная экономика. (под общей редакций Кипермана Г.Я.). Москва 1991. 45С
7. Булатова А.С. Экономика. Алматы 1992 г. 89 С.
8. Ильясов К.И. др.Государственный бюджет. Алматы 1994. 58С
9. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)» Қазақстан Республикасының салық кодексі;
10. Ермекбаева Б.Ж., „Салықтар және салық салу”,- Алматы: „Қазақ Университеті”, 2003, 5-6 бб.
11. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
12. Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005, 198-230 бб.
13. С.М. Өмірбаев. Қазақстан Республикасының Бюджет жүйесі: жоғары оқу орындарына арналған оқулық. – Астана: «Сарыарқа» ЖҚ, 2007.-488с.
14. Открытый бюджет России, 2004 - 2007. Бюджет: мифы и реальность. - М.: АПРИКОМ, 2007. - 144 с.
15. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі, Астана, Ақорда, 2008 жылғы желтоқсанның 4-і, № 95-ІV ҚРЗ
16. Қарағұсова Г. «Налоги: сущность и практика использования» Алматы-2004ж. 125 б.
17. Мельников М.В. Государственные финансовые регулирование экономики Казахстан. Алматы 1994. 84С
18. Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 24 сәуірдегі № 548 «Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі»;
19. Мельников М.В. Государственные финансовые регулирование экономики Казахстан. Алматы 1994. 98С.
20. Насыров М.Р. и др. Рыночная экономика. Алматы 1995.45С
21. Радаев В.В. Экономика переходного периода. Москва 1995.50С
22. Найманбаев С.М.«Салықтық құқық», Алматы: Жеті жарғы, 2005ж.56.
23. Мельников М. В. Государственные финансовые регулирование экономики. Казахстан. Алматы 1994. 25б.
24. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Қазақстан халқына Жолдауы – Казахстанская правда, 2008
25. «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры» акционерлік қоғамының зейнетақы ережелері, «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры»АҚ, Басқармасы бекіткен, 2006 жылғы 15 маусымдағы № 93 шешімі, 12 бет
26. «ГНПФ» жинақтаушы зейнетақы қоры» АҚ, Қаржылық есеп беру, 2008 жылғы 31 желтоқсанда аяқталатын жыл үшін және тәуелсіз аудиторлар есебі, 15 бет
27. «Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры» акционерлік қоғамының есебі, 2008 жыл.
28. «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмді перспективаға арналған тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 1 қыркүйектегі № 1641 Жарлығы
29. «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының кейбiр мәселелерi туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 29 қаңтар № 543 Жарлығы.
30. ҚР Ұлттық банкінің 2001-2008 жж. жылдық және ай сайынғы есебі http://www.nationalbank.kz
31. Мемлекеттік бюджет туралы заңдарға қосымша 2006, 2007, 2008 жылдар //www.minfin.kz
32. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Әскери доктринасын бекiту туралы» 2007 жылғы 21 наурыздағы № 299 Жарлығы
33. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі 2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95-ІV ҚРЗ//www.minplan.kz
34. «Республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерi арасындағы 2005-2007 жылдарға арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң көлемдерi туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы № 602 Заңы
35. «Республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттері арасындағы 2008-2010 жылдарға арналған жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 қарашадағы № 5 Заңы
36. «2007 жылға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 8 желтоқсандағы № 194 Заңы
37. «2009-2011 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсанындағы № 96-IV Заңы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..7-21
1.1 Бюджетті қаржыландыру
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .7
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..16
1.3 Бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды жүзеге асыру
негіздері ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН
АРТТЫРУ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... .27-49
2.1 Бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын
бағалау ... ... ... 33
2.3 Бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын
талдау ... ...39
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН
АРТТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫН БОЛДЫРМАУЫН
ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.50-66
3.1 Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру ... .50
3.2 Бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану
проблемасын
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .57
3.3 Бюджетті орындауды жетілдірудің
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..69
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда, алға қойылған
міндеттерге жетістіктерге жету үшін Қазақстан Республикасының заңнамаларына
сәйкес бюджет түсімдерін кешенді шаралар өткізу үшін жергілікті уәкілетті
орган бюджеттің орындалуын толымды және уақтылы есептеу, бюджет қаражатының
мақсатты және уақтылы игерілуін қамтамасыз ету қажет. Бюджет қаражатын
уақтылы және толық игеру мақсатында Қаржы басқармасы бағдарламалар
әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларына сәйкес бюджет қаражатын игеруіне
күнделікті бақылау жүргізеді, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің және
оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің бюджет қаражаттарын
Бюджет кодексінің талаптары мен тиісті нормативтік құқықтық актілер
ережелеріне сәйкес пайдалануына талдау жасалады.
Қазіргі уақытта, экономиканың және халықтың өмір деңгейінің тұрақты
өсуін қолдау үшін озық ғылым және ақпараттық технологияларға негізделген
экономиканың қазіргі түріне көшу қажет. Одан басқа, облыстың коммуналдық
меншіктегі кәсіпорындарын басқаруда көптеген проблемалар бар, соның ішінде
мемлекеттің қатысу үлесі бар мемлекеттік кәсіпорындар мен жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктердің басқару органдарында мемлекеттің мүддесін
білдіретін мемлекеттік органдар, сонымен қатар лауазымды тұлғалар тарапынан
мемлекеттік активтерді тиімді басқарудың жеткіліксіздігі.
Кейбір ұйымдардың залалды қызметтерінің нәтижесінде меншік капиталы
көлемінің азаюы орын алды, бұл шаруашылық жүргізу құқығында берілген
мемлекеттік активтер құнының және коммуналдық меншікке жататын үлестің
баланстық құнының төмендеуіне әкелді.
Көптеген ұйымдарда өтелу мерзімі жыл және одан да бұрын келген
дебиторлық берешектер бар. Мұндай жағдай мекеменің қаржылық жағдайына өте
жағымсыз әсер етеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты – Қазақстан Республикасының бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының теориялық
негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы Қазақстанның бюджеттік
ұйымдарды қаржыландыру талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына
қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын
пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының негізгі бағыттары және оны
жүзеге асырудағы саяси институт ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған
қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалау проблемаларының шешу тетіктерінің өзара байланысы.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру
жолындағы Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалау проблемаларының еліміздің тарихи және рухани даму
ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық
мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған
жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға
негізделген. Біздің ойымызша Қазақстан үшін Сауд Арабиясы, Біріккен Араб
Әмірліктері, Кувейт, Норвегия сияқты экономикасы табиғи байлыққа (мұнайға)
негізделген елдердің тиімді жүзеге асырып отырған Қазақстан Республикасының
бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының
тәжірибесін ескерген дұрыс болар еді.
Зерттеу міндеттері келесідей:
а) демократиялық бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың
теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;
ә) бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың саяси институттар мен
үрдістерде алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
б) экономикалық-әлеуметтік мемлекет құру жағдайында бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үлгілеріне талдау жасау;
в) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі
бағыттарының теориялық мәселелерін анықтау;
г) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың саяси-құқықтық
негіздерін сараптау және осы саясатты жүзеге асыруда заңнамалардың
атқаратын қызметін ашып көрсету;
д) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын
пайдалану тиімділігін бағалаудың деңгейін анықтау және олардың шешілу
жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық
экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған Қазақстан
Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың жаңа
рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды. Қазақстан Республикасының бюджеттік
ұйымдарды қаржыландырудың мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және
қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы
көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған. Олардың
ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А. Вознесенский, А.Г.
Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р. Хандшке, Э.С. Гребенщиков,
Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М. Годин, В.Д. Мельников, О.Э.
Лер, Ө.Қ. Шеденов, Қ.Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т.б. көптеген ғалымдар
бар. Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау бойынша жазылған еңбектер көбіне
оқу құралы ретінде жарық көрген.
Мәселенің деректік көзі ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы
мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері,
Қазақстан статистикалық басқармасының мәліметтері осы проблемалар бойынша
басылымдар мен монографиялар болып табылады. Осы жұмыста монографиялық
зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар,
жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер,
баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері – ғылыми бюджеттік
жүйені қалыптастырушы ойшылдар мен ғалымдардың, еуропалық, ресейлік және
отандық саясаттанушы, философ, әлеуметтанушы, экономист, құқықтанушы
ғалымдардың теориялық еңбектерімен қатар Президент Н.Ә. Назарбаевтың да
еңбектері басшылыққа алынды.
Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін
бағалаудың ерекшеліктерін зерттеуде тарихи-философиялық, институционалдық,
жүйелік, пәнаралық, құрылымдық-функционалдық, статистикалық және
салыстырмалы сараптау әдістері кеңінен қолданылды. Бұл әдістерді қолдану
арқылы әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан
Республикасындағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды күрделі, кешенді әрі
тұрақты даму үстінде болатын жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік алдық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу салыстыру әдістерін қолданумен және
сараптаушылық бағалауды ескерумен жүйелік және факторлық талдау
қағидаларымен жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы көтеріліп отырған мәселенің
қазіргі кезең талаптарына сай өзектілігімен, жеткілікті
зерттелмегендігімен, зерттеу нысанасына ілінбеген тың мәселелерді
жүйелеуімен әрі саралап талдауымен, зерттеу жұмысының мақсаты мен
міндеттеріне тікелей байланысты қажеттілік талабынан туындайды және әрбір
тарауда көтеріліп отырған мәселелерге сай анықталады. Қазақстан
Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауға
саясаттанулық талдау жасау негізінде мынандай жаңа ғылыми нәтижелерге қол
жеткізілді:
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі
қағидалары, бағыт-бағдарлары және даму жолдары нақтыланып,
айқындалып көрсетілді;
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың мәні мен
мағынасы, қоғам дамуындағы орны мен рөлі теориялық-әдіснамалық
тұрғыдан зерттелді;
- алдыңғы қатарлы дамыған елдердің бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалаудан алынған тәжірибе мен еліміздегі аталған
саясаттың ерекшеліктері салыстырмалы түрде зерделенді;
- Қазақстанның бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауды
реттеуге бағытталған заңнамалық және құқықтық нормаларын саяси
талдау арқылы саяси институттардың саяси үрдістерге қатысу жолдары
нақтыланды.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар
мен тұжырымдарды Қазақстандағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін
бағалаудың үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік
құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру
бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси
институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты
реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын
Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы
саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін
қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму
бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық
жұмыстағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды талдау нәтижелері мен
қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік
органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң
ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға
болады.
Диломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде,
суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігі теориялық негіздері теориялық негіздерін құрайтын ұйым
бюджетінің мәні және маңыздылығы, ұйымның бас және функциялық бюджеттердің
құрылымы, бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мәні және оларды жүзеге асыру
жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру талдау негізін құрайтын
бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау,мбюджеттік қаражаттарды
әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау, бюджеттік қаражаттарды экономикалық
бағытта пайдалануын талдау жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру проблемаларын болдырмауын
жетілдіру негізін құрайтындар: бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру
жоспарларын жүзеге асыру, бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және
төлемдердің пайдалану проблемасын шешу, бюджетті орындауды жетілдірудің
жолдары келтірілді.
Диломдық жұмыс көлемі. Диломдық жұмыс компьютерде терілген 76 бетте,
оның ішінде 17 кесте, 11 сурет, 3 қосымшада баяндалған.
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджетті қаржыландыру мәні
Бюджеттің атқарылу процесінде қаржыландырудың жеке жоспары мемлекеттік
мекеменің негізгі құжаты болып табылады ол: нысан бойынша шығыстардың
функционалдық және экономикалық сыныптамасына сай міндеттемелер бойынша
жеке жоспар, төлемдер бойынша жеке жоспар нысанында қалыптастырылады [1].
Міндеттемелер бойынша жеке жоспар бюджеттік бағдарламалардың іс-
шараларын іске асыруға арналған бюджет қаражатының жылдық көлемдері шегінде
ақшалай түрдегі мемлекеттік мекеме қабылдаған міндеттемелердің ай сайынғы
көлемдерін анықтайды.
Төлемдер бойынша жеке жоспар қабылданған міндеттемелерді орындау
есебінен төлемдерді жүзеге асыру үшін мемлекеттік мекемеге қажетті бюджет
қаражатының жылдық көлемдері шегінде бюджет қаражатының ай сайынғы көлемін
анықтайды.
Міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспарларының
жобаларын шығыстардың функционалдық және экономикалық сыныптамасы бойынша
мемлекеттік мекемелер мынадай талаптардың:
– бюджет комиссиясы мақұлдаған және бюджетті бекіткен немесе
бекіту немесе нақтылау кезінде қабылданған шешімдерді ескере
отырып пысықталған бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің
бюджеттік өтінімінде (бұдан әрі – бюджеттік өтінім) ұсынылған
бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша шығыстардың
есептері;
– бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру
мақсатында қабылданған нормативтік құқықтық актілер;
– басқа да нормативтік құқықтық актілер;
– бекітілген паспорттың жергілікті бюджеттік бағдарламаны (кіші
бағдарламаны) іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес
келуі;
– міндеттемелерді уақтылы қабылдауды және орындауды қамтамасыз
ету;
– өткен қаржы жылдарында міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларының орындалу серпіні негізінде;
– шығыстардың экономикалық сыныптамасы ерекшеліктерінің құрылымын
ескере отырып әзірлейді.
Экономикалық сыныптама ерекшелiктерi тұрғысынан мiндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарының жылдық сомасын айлар бойынша бөлу
мiндеттемелердi қабылдау мерзіміне, операциялық жоспарда көзделген iс-
шараларды орындау мерзiмiне немесе жергілікті бюджеттік бағдарлама (кіші
бағдарлама) паспортында көзделген іс-шараларды орындау мерзіміне,
мемлекеттiк сатып алу бойынша конкурстық рәсiмдердi өткiзу мерзiмiне,
жұмыстарды жүргiзу маусымдылығына, бюджеттiк бағдарламаларды (кiшi
бағдарламаларды) iске асыру үшiн нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау
мерзiмiне сәйкес келуi тиiс [2].
Төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспарының жылдық сомасын айлар
бойынша бөлу операциялық жоспарда көзделген әрбір бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды іске асыру
мерзіміне сәйкес немесе паспортта көзделген әрбір жергілікті бюджеттік
бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды
іске асыру мерзіміне сәйкес алынатын тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша
төлемдерді жүзеге асыру мерзіміне сәйкес келуі және аванстық төлемдерді
төлеудің болжамды мерзімін ескеруі тиіс.
Жаңа инвестициялық жобаларды іске асыру және бағдарламалық құжаттарда
көзделген міндеттерді орындау мақсатында заңды тұлғалардың жарғылық
капиталдарын арттыруға бағытталған бюджеттік бағдарламаларды іске асыратын
бюджеттік бағдарламалар әкімшілері мемлекеттік органдардың стратегиялық
жоспарларының бюджеттік бағдарламалар нысанында белгіленген іс-шаралар
мерзімдеріне сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларын жасайды.
Қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларына орталық атқарушы
органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен орталық атқарушы органның
жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген лауазымды тұлға), ал мұндай
болмаған жағдайда – басшы немесе ол өкілеттік берген тұлға, олардың
жасалуына жауапты мемлекеттік мекеменің құрылымдық бөлімшесінің басшысы, ал
соңғылары болмаған кезде тиісті бұйрықтармен міндеттерді атқару жүктелген
тұлғалар қол қояды және мемлекеттік мекеменің елтаңбалық мөр бедерімен
куәландырылады, жоғарыда көрсетілген тұлғалар қол қойған қаржыландырудың
жеке жоспарларының жобаларын айларға бөлу есебі мен негіздемелері
қаржыландырудың жеке жоспарларымен бірге оларды белгіленген мерзімде бекіту
және бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларын әзірлеу
үшін бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне беріледі.
Мемлекеттік мекеме қаржыландырудың жеке жоспарлары жобаларының жасалу
дұрыстығын және оларды тиісті бюджеттік бағдарлама әкімшісіне уақтылы
берілуін қамтамасыз етеді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің міндеттемелері мен төлемдері
бойынша қаржыландыру жоспарлары бойынша шығыстардың функционалдық және
экономикалық сыныптамасына сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларын жиынтықтау жолымен қалыптастырылады.
Бюджеттік бағдарламалар бойынша бюджеттік бағдарламалар әкімшісін
қаржыландыру жоспарларының жылдық сомасы кезекті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда бекітілген сомаға сәйкес келуі тиіс, ал
жергілікті бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) қаржыландыру
жоспарының жылдық сомасы кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет
туралы мәслихат шешімінің бекітілген сомасына және кезекті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске асыру тұралы
жергілікті атқарушы органдар қаулыларының сомасына сәйкес келуі тиіс [3].
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің
немесе жергілікті атқарушы органның республикалық бюджет туралы заңын іске
асыру туралы қаулысы немесе кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет
туралы мәслихаттың шешімі қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға айларға бөле отырып,
жоспарларды айға бөлу негіздемесімен бірге:
-бюджеттік бағдарламалар деңгейінде бюджет шығыстарының функционалдық
сыныптамасына сәйкес республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
қаржыландыру жоспарларының жобаларын;
-жергілікті бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) деңгейінде
бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасына сәйкес жергілікті бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің қаржыландыру жоспарының жобаларын;
қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларын ұсынады.
Төмен тұрған бюджеттерге берілетін нысаналы трансферттер бойынша,
сондай-ақ бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің бюджеттік кредиттер
бойынша қаржыландыру жоспарларының жобаларын бюджеттік бағдарламалар
әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға тұтастай бюджеттік
бағдарлама бойынша да, сол сияқты төмен тұрған бюджеттер бойынша да
ұсынады. Осы бюджеттік бағдарламалар бойынша қаржыландыру жоспарларының
жобаларына облыс әкімі, республикалық маңызы бар қаланың (астананың),
ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) немесе төмен тұрған бюджетті атқару
жөніндегі уәкілетті органның басшысы қол қойған әрбір төмен тұрған бюджетті
қаржыландыру жоспарлары жобаларының көшірмелері қоса беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісін қаржыландыру жоспарларының жобаларын
бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген пішімде қағаз және магнит (электрондық) тасығыштарда,
қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларын тек магнит (электрондық)
тасығыштарда ғана ұсынады [4].
Бюджеттік бағдарлама әкімшісі бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары мен қаржыландырудың жеке жоспарлары жобаларының
шынайылығын, дұрыс ресімделуін және бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
органға уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Республикалық бюджет бойынша түсімдер жоспарының жобаларын жасау үшін
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган кірістер бойынша
түсімдердің, бюджет кредиттерін өтеудің, мемлекеттің қаржы активтерін
сатудан түсетін түсімдердің және қарыздардың болжамдық жылдық сомасын
бекіту туралы бұйрық, сондай-ақ ерекшеліктер тұрғысында Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына жіберілетін, бюджетке түсетін түсімдердің
жылдық көлемін бекіту туралы бұйрық (бұдан әрі – бұйрық) әзірлейді.
Республикалық бюджеттің кіріс бөлігі түсімдерінің болжамдық жылдық сомасын
ерекшеліктер бойынша бөлу кірістердің жалпы көлемінен ағымдағы қаржы
жылының іс жүзіндегі (күтілетін) түсімдерінің үлес салмағы және бірқатар
жылға іс жүзіндегі түсімдер серпіні назарға алына отырып, жүзеге асырылады.
Іс жүзіндегі (күтілетін) түсімдердегі кірістердің үлес салмағы мен
серпінін есептеген кезде жоспарланбаған (біржолғы) сипаттағы түсімдер алып
тасталады.
Болжамдық жылдық сомасын ерекшеліктер бойынша бөлу кезінде салық және
кеден заңнамасына сәйкес салық және басқа да міндетті төлемдерді төлеу
ставкалары мен мерзімдері ескеріледі.
Бюджеттің атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган бұйрықты әзірлеген
кезде қажет болған жағдайда, салық және бюджетке түсетін басқа да
түсімдерді өндіріп алуға жауапты уәкілетті органдардан ерекшеліктер
тұрғысынан кірістер түсімдерінің болжамды сомасы бойынша ұсыныс сұратады
[5].
Кезекті қаржы жылына арналған түсімдердің жылдық болжам сомасын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілген бюджетке түсетін
түсімдердің жылдық көлемін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
орган кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заң
қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде бекітеді және бюджеттік
сыныптаманың тиісті кодтары бойынша түсімдер жоспарының жобасын жасау үшін
салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті түсімдерді, салықтық емес
түсімдерді, негізгі капиталды сатудан түсетін, трансферттерді, бюджет
кредиттерін өтеу сомасын, мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін
түсімдерді, қарыздарды өндіріп алуға жауапты уәкілетті органдарға жібереді.
Жергілікті бюджет кірістері түсімдерінің жоспарын мәслихаттың кезекті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы шешімін іске асыру туралы
жергілікті атқарушы органның қаулысын қабылдағаннан кейін бес күннің ішінде
тиісті жергілікті уәкілетті орган қалыптастырады.
Республикалық бюджетке түсетін түсімдердің жоспары және ерекшеліктер
бойынша бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілетін
бюджетке түсетін түсімдердің жылдық көлемі кезекті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы Заңда бекітілген түсімдердің санаттары,
сыныптары және кіші сыныптары бойынша республикалық бюджет түсімдерінің
сомасына және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорына жіберілетін бюджетке
түсетін түсімдердің көлеміне, ал ерекшеліктер тұрғысында бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның бұйрығына сәйкес келуі тиіс [6].
Жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер жоспары кезекті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске асыру туралы
жергілікті атқарушы органның қаулысымен бекітілген түсімдердің санаттары,
сыныптары, кіші сыныптары бойынша түсімдердің сомасына сәйкес келуі және
кірістердің, бюджет кредиттерін өтеуден, мемлекеттің қаржы активтерін
сатудан түсетін түсімдердің және қарыздардың жоспарларынан тұруы тиіс.
Салықтық, салықтық емес түсімдерді, негізгі капиталды сатудан түсетін,
трансферттерді, бюджет кредиттерін өтеу сомасын, мемлекеттің қаржы
активтерін сатудан түсетін түсімдерді, қарыздарды өндіріп алуға жауапты
уәкілетті органдар бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға сәйкес
аумақтық және айлар бойынша бөліністерде түсімдер жоспарларының жобаларын
ұсынады.
Бюджеттік алымдар түсімдерінің жоспарларын республикалық бюджет туралы
заңға немесе кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы
мәслихаттың шешіміне сәйкес және тәртіппен төмен тұрған бюджеттерден
алынатын бюджеттік алымдарды ай сайынғы аудару мөлшерін және төмен тұрған
бюджеттер кірістерінің ай сайынғы болжамдық көлемін қолдана отырып, есеп
айырысулар негізінде жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
орган қалыптастырады.
Кірістер түсімдерін, бюджеттік кредиттерді өтеуді, қаржы активтерді
сатудан түскен түсімдерді және қарыздарды айлар бойынша бөлуді Қазақстан
Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес бюджетке төленетін төлемдерді
төлеудің белгіленген мерзімдерін, өткен жылдарға бюджетке түсетін түсімдер
серпінін, мемлекеттік бағалы қағаздардың кірістілік серпінін және бағалы
қағаздар нарығындағы сұраныстар пен ұсыныстар деңгейін талдауды, жасалған
кредиттік шарттар, қарыз шарттары, гранттар туралы келісімдер талаптарын
негізге ала отырып, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган жүргізеді
[7].
Жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілген бюджеттік
кредиттер бойынша сыйақылар бойынша жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған
бюджетке берілген бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша жоспарлардың жобаларын
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган аталған түсімдердің коды бойынша
тұтастай және сол сияқты төмен тұрған бюджеттер бойынша жасайды.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспары жобасының, бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің міндеттемелері мен төлемдері бойынша, қаржыландыру
жоспарларының жобалары негізінде жасалады.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
бюджет түсімдері сыныптамасының санаттары, сыныптары, кіші сыныптары және
ерекшеліктері бойынша жасалатын түсімдердің жиынтық жоспарынан және бюджет
шығыстары функционалдық сыныптамасының функционалдық топтары, бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері және бюджеттік бағдарламалар бойынша жасалатын
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарынан тұрады. Түсімдердің
және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бойынша
жасалады. Жергілікті бюджет бойынша төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары функционалдық топтар, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
және бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша жасалады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын жасайды және ағымдағы қаржы жылының 31
желтоқсанына дейін бекітеді.
Бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың бекітілген паспорттарын бес жұмыс күні
мерзімінде бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның аумақтық
қазынашылық бөлімшесіне (бұдан әрі – аумақтық қазынашылық бөлімшесі)
уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Жергілікті бюджет нақтыланған жағдайда жергілікті бюджеттік
бағдарламалардың паспорттары кезекті қаржы жылына арналған жергілікті
бюджет туралы мәслихаттың шешіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы мәслихаттың шешімін бекіткеннен кейін бес жұмыс күні мерзімінде
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне беріледі.
Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексінде (бұдан әрі – Бюджет
кодексі) көзделген жағдайларда жергілікті бюджетке түзету жүргізу кезінде
бюджетті атқару жөніндегі тиісті жергілікті уәкілетті орган жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың өзгертілген паспорттарын аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне 5 жұмыс күні ішінде беруді қамтамасыз етеді.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бюджетті атқару
жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына
енгізу үшін қабылдаған бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің
міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларының жобаларын
жиынтықтау жолымен және мынадай шарттарды ескере отырып жасалады[8]:
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарларындағы бюджеттік бағдарламалардың жылдық сомасы қабылданған
республикалық бюджет туралы заңға сәйкес келуі тиіс, ал жергілікті
бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша жылдық сома кезекті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешіміне, тиісті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске
асыру туралы жергілікті атқарушы органдардың қаулыларына сәйкес келуі
тиіс;
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспары
шығыстарының жиын сомаы міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарындағы бюджеттік бағдарламалар сомасына сәйкес келуі тиіс;
- жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын міндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландырудың жеке жоспары шығыстарының жиын сомасы міндеттемелер
мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарындағы бюджеттік
бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың) сомаларына сәйкес келуі тиіс;
- жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін трансферттер
мен кредиттердің сомасы төмен тұрған бюджеттің төлемдер бойынша түсімдері
мен қаржыландырудың жиынтық жоспарындағы, міндеттемелері бойынша жиынтық
жоспарындағы сияқты дәл сондай көлемде және дәл сол айларда жоғары тұрған
бюджеттің қаржыландырудың жиынтық жоспарларында ескеріледі;
- төмен тұрған бюджеттен жоғары тұрған бюджетке берілетін
трансферттер, кредиттерді қайтару сомасы және жоғары тұрған бюджеттен
алынған кредиттер бойынша төмен тұрған бюджет төлеген сыйақы сомасы жоғары
тұрған бюджеттің түсімдері бойынша жиынтық жоспарындағы сияқты дәл сол
көлемде және дәл сол айларда төмен тұрған бюджеттің қаржыландырудың жиынтық
жоспарларында ескеріледі;
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
теңгерімделуі тиіс, бұл жыл басынан өсу қорытындысымен айлар бойынша
түсімдерден шығыстардың артуына жол бермеуді білдіреді.
Бастапқы қалыптастырылған және бекітілген жиынтық жоспарлар
электрондық дерекқор көшірмесі түрінде қаржы жылының соңына дейін
сақталады, оған өзгерістер енгізуге жол берілмейді.
Облыстар, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерін атқару
жөніндегі уәкілетті орган кезекті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңды іске асыру туралы Үкіметтің қаулысын бекіткеннен кейін
үш жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге трансферттер мен бюджеттік
кредиттерді аударуға байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін
орталық атқарушы органға айлар бойынша бөлінген оларға көзделген
трансферттер мен бюджеттік кредиттер сомасын береді.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерін атқару
жөніндегі уәкілетті орган облыстық бюджеттер бекітілгеннен кейін үш жұмыс
күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге нысаналы трансферттер мен бюджеттік
кредиттерді бөлумен байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін
жергілікті атқарушы органға айлар бойынша бөлінген облыстық бюджеттен
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттеріне берілетін
трансферттер мен бюджеттік кредиттер сомасын береді [9].
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын,
республикалық бюджет бойынша міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарын бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның басшысы
немесе өзі өкілеттік берген тұлға бекітеді, оларды әзірлеуге жауапты
бөлімшенің басшысы қол қояды және олардың мөрімен куәландырылады.
Жергілікті бюджеттер бойынша – бюджетті атқару жөніндегі тиісті жергілікті
уәкілетті органның басшысы немесе өзі өкілеттік берген тұлға бекітеді,
оларды әзірлеуге жауапты бөлімшенің басшысы қол қояды және олардың мөрімен
куәландырылады.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның басшысы немесе
өзі өкілеттік берген тұлға және бюджетті атқару жөніндегі жергілікті
уәкілетті органның басшысы болмаған жағдайда, түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын тиісті бұйрықпен олардың міндеттерін
атқару жүктелген тұлғалар бекітеді.
Жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің
және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары, міндеттемелер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін екі жұмыс күні
ішінде бюджеттік алулар, жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке
берілген кредиттер мен кредиттерді қайтару бойынша сыйақылар сомасын айлар
бойынша бөлуді төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға
айлар бойынша бөлінген қаржыландырудың жиынтық жоспарларымен бекітілген
міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды
қаржыландырудың жылдық сомаларын бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің
каперіне жеткізеді.
Жоғары тұрған бюджеттің бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жоспарларын бекіткеннен
кейін екі жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі
уәкілетті органның қаперіне айлар бойынша бөлінген жоғары тұрған бюджеттен
берілетін нысаналы трансферттер мен кредиттердің сомаларын жеткізеді [10].
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган екі жұмыс күні ішінде
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің орындалуын
бақылауды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдарға қаржыландырудың жиынтық
жоспарымен бекітілген республикалық бюджетке түсетін айлар бойынша бөлінген
түсімдер жоспарын жібереді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары мен
қаржыландырудың жеке жоспарларын орталық атқарушы органның жауапты хатшысы
(белгіленген тәртіппен орталық атқарушы органның жауапты хатшысының
өкілеттіктері жүктелген лауазымды тұлға), ал мұндай болмаған жағдайда –
бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы бекітеді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы немесе ол өкілеттік берген
тұлға, орталық атқарушы органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен
орталық атқарушы органның жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген
лауазымды тұлға) болмаған жағдайда, бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары мен қаржыландырудың жеке жоспарларын бұйрыққа
сәйкес олардың міндеттерін атқаратын тұлғалар бекітеді.
Бюджетті атқару жөніндегі жергілікті атқарушы орган түсімдердің және
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, жергілікті бюджет
бойынша міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының
мемлекеттік мекемелердің барлық қаржыландырудың жеке жоспарлары
шығыстарының жиын сомасына сәйкес келуін, сондай-ақ олардың аумақтық
қазынашылық бөлімшесіне уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелері республикалық бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің орналасқан орны бойынша республикалық бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері барлық мемлекеттік мекемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларын ұсынғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде
барлық мемлекеттік мекеме бойынша міндеттемелер мен төлемдер бойынша барлық
қаржыландырудың жеке жоспарының жалпы сомасының түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, әрбір ҚР ББС бағдарламалары
бойынша, айлар бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының сомасына сәйкес
келуін тексеруді жүргізеді және Қазынашылықтың біріктірілген ақпараттық
жүйесіне (бұдан әрі – ҚБАЖ) енгізеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелері бюджетті атқару жөніндегі жергілікті
уәкілетті органдар барлық мемлекеттік мекемелер бойынша қаржыландырудың
жеке жоспарын ұсынғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде міндеттемелер мен
төлемдер бойынша барлық қаржыландырудың жеке жоспарының жалпы сомасының
түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, әрбір
ҚР ББС бағдарламасы және кіші бағдарламасы бойынша, айлар бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарының сомасына сәйкес келуін тексеруді
жүргізеді және ҚБАЖ-ға енгізеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелер белгіленген талаптарды орындамаған
кезде қаржыландырудың жеке жоспарлары түзету үшін республикалық бюджет
бойынша – республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне, жергілікті
бюджет бойынша – жергілікті бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті
органға қайтарылады.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін
төмен тұрған бюджеттерді атқару жөніндегі уәкілетті орган үш жұмыс күні
ішінде жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға тиісті
бюджеттерге түсетін кірістердің (ерекшеліктер деңгейіне дейін) жоспарының
бекітілген айлар бойынша бөлінуін жібереді.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган бюджетті атқару
жөніндегі жергілікті уәкілетті органнан алынған кірістер түсімдерінің
жиынтық жоспарларын (ерекшеліктер деңгейіне дейін) 2 (екі) жұмыс күні
ішінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленуін
қамтамасыз ету саласында басшылық етуді жүзеге асыратын мемлекеттік
органның қаперіне жеткізеді.
Бюджет кодексінің 74-бабының 3-тармағында және 75-бабында белгіленген
жағжайларда, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган кезекті қаржы
жылының бірінші тоқсанына арналған түсімдердің және төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарын Ереженің 2–28-тармақтарында белгіленген тәртіппен және
мерзімдерде кезекті қаржы жылына арналған республикалық және жергілікті
бюджеттер болжамының төрттен бір бөлігі көлемінде жасайды.
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау жүйесі
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына, бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспарына, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің
міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру жоспарына,
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу Бюджет
кодексiнде айқындалған жағдайларда, сондай-ақ бөлiнетiн бюджеттiк
бағдарламаларды бөлген кезде, республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң ай
сайынғы түсiмдерi мен шығыстарын түзетудi және бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларындағы және қаржыландырудың жеке
жоспарларындағы бір бюджеттік бағдарламаның ішіндегі кіші бағдарлама мен
шығыстардың экономикалық сыныптамасының ерекшелiктерi арасында соманы
түзетудi талап ететiн факторлар пайда болған кезде жүргiзiледi.
Түсiмдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына,
мiндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiнен алынған есепке
және өзгерiстер негiздемесiне қоса берiлетiн мiндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландыру жоспарын өзгертуге өтiнiмдер негiзiнде және салықтық,
кедендік және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдердің атқарылуын
бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардан алынған есепке және
өзгерiстер негiздемесiне қоса берiлетін кірістер түсімдерінің жоспарларын
өзгертуге өтінімдер негізінде бюджеттi атқару жөнiндегi уәкiлеттi орган
қалыптастыратын түсiмдердiң жиынтық жоспарына, төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына және мiндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерiстер енгiзу туралы анықтамалар
арқылы жүзеге асырылады.
Қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
мемлекеттік мекемелерден алынған есептемелер және өзгерiстер негiздемесi
қоса берiлген міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке
жоспарын өзгертуге өтінімдер (бұдан әрі – мемлекеттік мекенің өтінімі)
негізінде бюджеттік бағдарламалар әкімшілері қалыптастыратын ҚР ББС-ға
сәйкес жасалған қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы анықтамалар арқылы жүзеге асыралады.
Өтiнiмдер мен анықтамалардағы өзгерiстер сомасы мың теңгемен, бөлшек
қалдығы бар, үтiрден кейiн бiр белгiден аспайтын санмен көрсетiледi.
Өтiнiмдер мен анықтамалар нысандар бойынша жасалады.
Мемлекеттік мекемелер міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарына мемлекеттік мекеменің өтінімдерін
қалыптастыру және оны бекіту үшін бюджеттік бағдарламалар әкімшілеріне
жіберу жолымен тиісті бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарының бекітілген жылдық сомасы шегінде
шығыстардың экономикалық сыныптамасы ерекшелiктерiнің арасындағы соманы
кемiтуді (арттыруды) талап ететін факторлар туындаған жағдайда, бюджет
шығыстарының экономикалық сыныптамасына сәйкес өзгерістер енгізе алады.
Мемлекеттік мекемелердің міндеттемелері мен төлемдері бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу қаржыландырудың жиынтық
жоспарын өзгерістер енгізу, атқарушы құжаттарды орындау, бөлінетін
бюджеттік бағдарламаларды, сондай-ақ мемлекеттік борышқа қызмет көрсету
және өтеу жөніндегі бюджеттік бағдарламаларды бөлу жағдайларын қоспағанда,
айына бір реттен артыққа жол берілмейді.
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік
бағдарлама бойынша шығыстардың жылдық және ай сайынғы көлемдерін
қозғамайтын бюджеттік бағдарламалар шығыстардың экономикалық сыныптамасының
ерекшеліктеріне және бюджеттік бағдарламалардың кіші бағдарламаларына
қатысты міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларына,
қаржыландырудың жеке жоспарларына өздігінен өзгерістер енгізеді.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша шығыстардың жылдық және ай сайынғы көлемдерін
қозғамайтын шығыстардың экономикалық сыныптамаларының ерекшеліктеріне
қатысты міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларына,
қаржыландырудың жеке жоспарларына өздігінен өзгерістер енгізеді.
Қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу үшін әкімші бойынша
үш данада анықтама қалыптастырады.
Өтiнiмдер мен анықтамалардағы өзгерiстер сомасы үтiрден кейiн бiр
белгiден аспайтын бөлшек қалдығы бар сандық мың теңгемен көрсетiледi.
Бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiсi мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмi
негiзiнде төлемдер мен мiндеттемелер бойынша бюджеттiк бағдарламалардың
әкiмшiсiн қаржыландыру жоспарларын өзгертуге анықтама және мемлекеттік
мекемелердің қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы
анықтама (бұдан әрi – қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу
туралы анықтама) қалыптастырады. Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы
қалыптастырғанға және мемлекеттік мекеменің өтінімін қарағанға дейін өзi
орналасқан жерi бойынша аумақтық қазынашылық органына тиісті шығыстарды
оқшаулауды жүзеге асыру және Шығыстар бойынша жиынтық есеп нысанын беру
қажеттілігі туралы хат арқылы өтiнiш жасайды. Аумақтық қазынашылық органы
қаржыландыру жоспарларына өзгерiстер енгiзу рәсiмi аяқталғанға дейiн
жоспарлы тағайындалуларды өзгерту жоспарланған бағдарламалар, кiшi
бағдарламалар, ерекшелiктер бойынша мемлекеттiк мекеменiң мiндеттемелерiн
тiркеудi және оның төлемдерiн жүргiзудi тоқтата тұрады.
Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi шығыстардың бюджеттiк сыныптамасының
тиiстi кодтары бойынша операцияларды тоқтата тұрған кезде өзiнiң
ведомстволық бағынысындағы мемлекеттiк мекемелерге қаржыландырудың жеке
жоспарына жоспарланған өзгерістер енгізу туралы хабарлайды. Бұл ретте
мемлекеттiк мекемелерге шығыстардың бюджеттiк сыныптамасының өзгертiлетiн
кодтары бойынша операцияларды қаржыландырудың жеке жоспарларына өзгерiстер
енгiзу рәсiмi аяқталғанға дейiн жүргiзуге тыйым салынады [11].
Мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмi мыналар ескеріле отырып
қалыптастырылады:
– ерекшелік сомаларын ағымдағы айдан алдағы айларға және
керісінше аударуға тыйым салынады;
– жоспарлы тағайындаулар мен жасалған кассалық шығыстардың
сомалары арасындағы сәйкестiктi сақтауды;
– төлемдер бойынша жоспарлардың сомасы жылдың басынан басталған
кезеңде сол қаржы жылының кезеңiне мiндеттемелер бойынша
жоспарлардың сомасынан асып кетпеуi тиiс болған кезде
мiндеттемелер бойынша қаржыландыру жоспары мен төлемдер бойынша
қаржыландыру жоспары арасындағы арақатынастың сақталуы;
– қабылданған, бiрақ ақы төленбеген мiндеттемелердi;
– инкассолық өкiмдердiң болуын;
– шығыстардың экономикалық сыныптамасының ерекшелiктерi бойынша
жоспарлы соманы қабылданған мiндеттемелердi шегере отырып,
жоспарлы тағайындалулардың сомасына азайту жасалуы мүмкін;
– жоспарлы сомаларды бюджет шығыстарының экономикалық
сыныптамасының бiр-бiр ерекшелiктерi бойынша арттыру (кемiту)
жеке қаржыландыру жоспарында көзделген бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша айдың қорытынды сомасы шегінде басқа
ерекшелiктер бойынша жоспарлы соманы кемiту (арттыру) есебiнен,
бюджеттiк бағдарлама (кiшi бағдарлама) бойынша жылдық сома
шегiнде жүзеге асырыла алады;
– бір бюджеттік бағдарлама шегінде бюджеттік кіші бағдарламалар
арасындағы қаражатты қайта бөлу жергілікті бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қоспағанда, бюджеттік
бағдарлама бойынша жылдық сомалар шегінде жүргізіледі.
Мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмiне басшы немесе өзі өкілеттік берген
тұлға, оларды жасауға міндетті мемлекеттік мекеменің құрылымдық
бөлімшесінің басшысы, ал соңғысы болмаған кезде – тиісті бұйрықтармен
міндеттерді атқару жүктелген тұлғалар қол қояды және өзгерiстерге
есептемелер мен бірге олардың негiздемесi ағымдағы айдың 10 күнінен
кешіктірілмей тиiстi бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсiне беріледi.
Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қоса берілген өзгерістер бойынша
негіздемені және белгіленген талаптардың сақталуын тексереді.
Республикалық бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қаржыландырудың жеке
жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы 3 (үш) данада бекітеді,
олардың біреуін мемлекеттік мекемеге, екіншісін өзінің орналасқан орны
бойынша аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы бойынша екi данадағы
тiзiлiммен бiрге жібереді, үшіншісін өзінде қалдырады.
Жергілікті бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қаржыландырудың жеке
жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы 4 (төрт) данада бекітеді,
олардың біреуін мемлекеттік мекемеге жібереді, екіншісін өзінде қалдырады
және біреуін бойынша екі данадағы тізіліммен бірге аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне жібереді, төртіншісін тиісті бюджеттік атқару жөніндегі
жергілікті уәкілетті органға олар бюджеттік мониторинг жүргізген кезде
пайдалануы үшін жібереді [12].
Қаржыландырудың жеке жоспарларына өзгерістер енгізу туралы
анықтамаларды бюджеттік бағдарламалар әкімшілері аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган белгілеген
пішімдегі қағаз және магниттік (электронды) тасығыштарда мынадай тәртіппен
береді:
- қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізілетін өзгерістерге қатысты
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
бекітілген күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірілмей беріледі;
- қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізілетін өзгерістерге қатысты
емес қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
ағымдағы жылдың жиырмасыншы күнінен кешіктірілмей айына кемінде бір рет, ал
ағымдағы қаржы жылының соңғы айында – ағымдағы жылдың оныншы күнінен
кешіктірмей беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі қаржыландырудың жеке жоспарына
өзгерістер енгізу туралы анықтаманы бекіткеннен кейінгі кезеңде мемлекеттік
мекеме міндеттемелерді қабылдауы немесе кассалық шығыстарды жүргізуі және
ББС сәйкессіздігі, жоспарлық тағайындаудың дұрыс бөлінбеуі себептері
бойынша жоспарлы тағайындалулар жеткіліксіз болған кезде аумақтық
қазынашылық бөлімшесі бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне анықтаманы
орындаусыз қайтарады.
Бюджеттік бағдарлама бойынша, ал жергілікті бюджет бойынша бюджеттік
бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша шығыстардың ай сайынғы көлеміне
өзгерістер енгізу қажет болған жағдайда, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
талаптарын сақтай отырып, бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру жоспарын өзгертуге өтінім
(бұдан әрі – бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің өтінімі) қалыптастырады,
оны ол енгізілетін өзгерістердің тиісті негіздемелерімен бірге бюджетті
атқару жөніндегі уәкілетті органға жібереді [13].
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі өтінімді қалыптастырған кезде
жазылған ережелерді сақтайды.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік бағдарламалар бойынша,
ал жергілікті бюджеттер бойынша бюджеттік бағдарламалар (кіші
бағдарламалар) бойынша шығыстардың ай сайынғы көлемдеріне өзгерістер енгізу
жөніндегі өтінімін бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша көзделген сомалар шегінде мемлекеттік
мекемелердің өтінімдеріне сәйкес қалыптастырады.
Жоғары тұрған бюджеттен алынатын трансферттер мен кредиттер бойынша
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларын өзгертуге
өтінім төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган жоғары тұрған
бюджеттің тиісті бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне береді, оның негізінде
жоғары тұрған бюджеттің бюджеттік бағдарламалар әкімшісі тәртіппен жоғары
тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға өтінім ұсынады.
Ағымдағы айдың қаржыландыру жоспарларына өзгерістер енгізуге арналған
өтінімді бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі
уәкілетті органға ұсынылатын өзгерістердің негіздемелерін қоса бере отырып,
мынадай тәртіппен береді:
- аумақтық бөлімшелері және ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік
мекемелері жоқ республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы
айдың бесінші күніне дейін береді;
- аумақтық бөлімшелері және ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік
мекемелері бар республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы
айдың он бесінші күніне дейін береді;
- жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы айдың он
бесіне дейін береді.
Қаржыландырудың жиынтық жоспарын өзгертуге арналған өтінімді бюджеттік
бағдарламалар әкімшілері айына кемінде бір рет ұсынады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның
шешімі бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарларын өзгертуге, сондай-ақ
өкілдік шығындарға қаражат бөлуге немесе атқарушы парақтарды орындау үшін
бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің өтінімі – ағымдағы ай ішінде, ал соңғы
айда – ағымдағы қаржы жылының аяқталуына үш жұмыс күні қалғанда
қабылданады.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға немесе бюджетті
атқару жөніндегі жергілікті атқарушы органға бөлінетін бюджеттік
бағдарламаларға байланысты жоспарларды, мемлекеттік борышқа қызмет көрсету
мен өтеуді, бағамдық айырманы, бағаның өзгеруі мен заттай тұтыну көлемі
есебінен пайда болған жете пайдаланылмаған қаражат қалдықтарын, бос қызмет
орындарының бар болуы, ақысыз демалыс беру және уақытша еңбекке жарамсыз
парақтары бойынша төлемдер есебінен ағымдағы шығындар бойынша үнемдеуді,
сондай-ақ жоспарланғанға қарағанда бюджет қаражатын алушылардың іс
жүзіндегі санын азайтуды, кредиттер, қарыздар бойынша сыйақы ставкасын
өзгертуді қоспағанда, міндеттемелер мен төлемдер бойынша ағымдағы айдың
жоспарларын өзгертуге арналған өтінімді алдағы айларға ауыстыра отырып
беруге жол берілмейді [13].
Бюджетті атқару жөніндегі орталық немесе жергілікті уәкілетті органға
өткен айлардың жоспарларын арттыру жолымен алдағы айлардың жоспарларын
азайтуға арналған өтінімдер беруге жол беріледі, бұл ретте осы өзгерістер
өткен есепті кезеңді қозғамауы тиіс.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
органға қаржыландыру жоспарларына өзгерістер енгізуге өтінімді қағаз
түрінде және магниттік (электрондық) тасығыштармен береді.
Қаржыландыру жоспарларын өзгертуге бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
өтініміне орталық атқарушы органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен
орталық атқарушы органның жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген
лауазымды тұлға), ал мұндай болмаған жағдайда – қаржыландыру жоспарын
жасауға жауапты бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы және бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің құрылымдық бөлімшесінің басшысы, ал олар болмаған
кезеңде – тиісті бұйрықтармен олардың міндеттерін орындау жүктелген
тұлғалар қол қояды және ол бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің мөрімен
куәландырылады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган міндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу үшін бюджеттік
бағдарламалар әкімшілерінің өтінімдерін қарайды және олар мақұлдаған
жағдайда, төлемдер мен міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарларына өзгерістер енгізу туралы анықтама қалыптастырады.
Анықтаманы қалыптастыру көзделген тәртіппен, сондай-ақ мынадай
шарттарды ескере отырып жүргізіледі:
- түсімдердің жиынтық жоспарының және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарының теңгерімділігін сақтау;
- жиынтық жоспардың Республикалық және жергілікті бюджеттердің
тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану) бөлімінде түсімдер мен
өтеудің көлемін өзгерту бюджет тапшылығын қаржыландырудың (профицитiн
пайдаланудың) бекітілген (нақтыланған) көлемін сақтау шартымен ғана жүзеге
асырылады.
Төмен тұрған бюджеттерді атқару жөніндегі уәкілетті органдардың
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің өтінімдері жоғары тұрған бюджеттерді
атқару уәкілетті орган ол түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде
қаралады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган ұсынылған өзгерістер бойынша
негіздемені және белгіленген шарттардың сақталуын тексереді.
Егер бюджеттік бағдарламалар әкімшілері өтінімдерінің сомасы ағымдағы
қаржы жылының басынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..7-21
1.1 Бюджетті қаржыландыру
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .7
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..16
1.3 Бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды жүзеге асыру
негіздері ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН
АРТТЫРУ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... .27-49
2.1 Бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бюджеттік қаражаттарды әлеуметтік бағытта пайдалануын
бағалау ... ... ... 33
2.3 Бюджеттік қаражаттарды экономикалық бағытта пайдалануын
талдау ... ...39
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН
АРТТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫН БОЛДЫРМАУЫН
ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.50-66
3.1 Бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру жоспарларын жүзеге асыру ... .50
3.2 Бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және төлемдердің пайдалану
проблемасын
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .57
3.3 Бюджетті орындауды жетілдірудің
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..69
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда, алға қойылған
міндеттерге жетістіктерге жету үшін Қазақстан Республикасының заңнамаларына
сәйкес бюджет түсімдерін кешенді шаралар өткізу үшін жергілікті уәкілетті
орган бюджеттің орындалуын толымды және уақтылы есептеу, бюджет қаражатының
мақсатты және уақтылы игерілуін қамтамасыз ету қажет. Бюджет қаражатын
уақтылы және толық игеру мақсатында Қаржы басқармасы бағдарламалар
әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларына сәйкес бюджет қаражатын игеруіне
күнделікті бақылау жүргізеді, бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің және
оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің бюджет қаражаттарын
Бюджет кодексінің талаптары мен тиісті нормативтік құқықтық актілер
ережелеріне сәйкес пайдалануына талдау жасалады.
Қазіргі уақытта, экономиканың және халықтың өмір деңгейінің тұрақты
өсуін қолдау үшін озық ғылым және ақпараттық технологияларға негізделген
экономиканың қазіргі түріне көшу қажет. Одан басқа, облыстың коммуналдық
меншіктегі кәсіпорындарын басқаруда көптеген проблемалар бар, соның ішінде
мемлекеттің қатысу үлесі бар мемлекеттік кәсіпорындар мен жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктердің басқару органдарында мемлекеттің мүддесін
білдіретін мемлекеттік органдар, сонымен қатар лауазымды тұлғалар тарапынан
мемлекеттік активтерді тиімді басқарудың жеткіліксіздігі.
Кейбір ұйымдардың залалды қызметтерінің нәтижесінде меншік капиталы
көлемінің азаюы орын алды, бұл шаруашылық жүргізу құқығында берілген
мемлекеттік активтер құнының және коммуналдық меншікке жататын үлестің
баланстық құнының төмендеуіне әкелді.
Көптеген ұйымдарда өтелу мерзімі жыл және одан да бұрын келген
дебиторлық берешектер бар. Мұндай жағдай мекеменің қаржылық жағдайына өте
жағымсыз әсер етеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты – Қазақстан Республикасының бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының теориялық
негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы Қазақстанның бюджеттік
ұйымдарды қаржыландыру талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына
қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Зерттеу нысаны – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын
пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының негізгі бағыттары және оны
жүзеге асырудағы саяси институт ретіндегі мемлекеттің атқарып отырған
қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалау проблемаларының шешу тетіктерінің өзара байланысы.
Зерттеу болжамы – экономикалық-әлеуметтік мемлекет қалыптастыру
жолындағы Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалау проблемаларының еліміздің тарихи және рухани даму
ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған әрі қаржылық
мемлекет қалыптастырған елдердің озық тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған
жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге асырылады деген болжамға
негізделген. Біздің ойымызша Қазақстан үшін Сауд Арабиясы, Біріккен Араб
Әмірліктері, Кувейт, Норвегия сияқты экономикасы табиғи байлыққа (мұнайға)
негізделген елдердің тиімді жүзеге асырып отырған Қазақстан Республикасының
бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау проблемаларының
тәжірибесін ескерген дұрыс болар еді.
Зерттеу міндеттері келесідей:
а) демократиялық бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың
теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;
ә) бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың саяси институттар мен
үрдістерде алатын орнына әдіснамалық талдау жүргізу;
б) экономикалық-әлеуметтік мемлекет құру жағдайында бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың үлгілеріне талдау жасау;
в) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі
бағыттарының теориялық мәселелерін анықтау;
г) бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың саяси-құқықтық
негіздерін сараптау және осы саясатты жүзеге асыруда заңнамалардың
атқаратын қызметін ашып көрсету;
д) қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы бюджет қаражаттарын
пайдалану тиімділігін бағалаудың деңгейін анықтау және олардың шешілу
жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық
экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған Қазақстан
Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың жаңа
рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды. Қазақстан Республикасының бюджеттік
ұйымдарды қаржыландырудың мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және
қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы
көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған. Олардың
ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А. Вознесенский, А.Г.
Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р. Хандшке, Э.С. Гребенщиков,
Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М. Годин, В.Д. Мельников, О.Э.
Лер, Ө.Қ. Шеденов, Қ.Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т.б. көптеген ғалымдар
бар. Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау бойынша жазылған еңбектер көбіне
оқу құралы ретінде жарық көрген.
Мәселенің деректік көзі ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы
мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері,
Қазақстан статистикалық басқармасының мәліметтері осы проблемалар бойынша
басылымдар мен монографиялар болып табылады. Осы жұмыста монографиялық
зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар,
жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер,
баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері – ғылыми бюджеттік
жүйені қалыптастырушы ойшылдар мен ғалымдардың, еуропалық, ресейлік және
отандық саясаттанушы, философ, әлеуметтанушы, экономист, құқықтанушы
ғалымдардың теориялық еңбектерімен қатар Президент Н.Ә. Назарбаевтың да
еңбектері басшылыққа алынды.
Қазақстан Республикасының бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін
бағалаудың ерекшеліктерін зерттеуде тарихи-философиялық, институционалдық,
жүйелік, пәнаралық, құрылымдық-функционалдық, статистикалық және
салыстырмалы сараптау әдістері кеңінен қолданылды. Бұл әдістерді қолдану
арқылы әлеуметтік мемлекет қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан
Республикасындағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды күрделі, кешенді әрі
тұрақты даму үстінде болатын жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік алдық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу салыстыру әдістерін қолданумен және
сараптаушылық бағалауды ескерумен жүйелік және факторлық талдау
қағидаларымен жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы көтеріліп отырған мәселенің
қазіргі кезең талаптарына сай өзектілігімен, жеткілікті
зерттелмегендігімен, зерттеу нысанасына ілінбеген тың мәселелерді
жүйелеуімен әрі саралап талдауымен, зерттеу жұмысының мақсаты мен
міндеттеріне тікелей байланысты қажеттілік талабынан туындайды және әрбір
тарауда көтеріліп отырған мәселелерге сай анықталады. Қазақстан
Республикасындағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауға
саясаттанулық талдау жасау негізінде мынандай жаңа ғылыми нәтижелерге қол
жеткізілді:
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың негізгі
қағидалары, бағыт-бағдарлары және даму жолдары нақтыланып,
айқындалып көрсетілді;
- бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалаудың мәні мен
мағынасы, қоғам дамуындағы орны мен рөлі теориялық-әдіснамалық
тұрғыдан зерттелді;
- алдыңғы қатарлы дамыған елдердің бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігін бағалаудан алынған тәжірибе мен еліміздегі аталған
саясаттың ерекшеліктері салыстырмалы түрде зерделенді;
- Қазақстанның бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалауды
реттеуге бағытталған заңнамалық және құқықтық нормаларын саяси
талдау арқылы саяси институттардың саяси үрдістерге қатысу жолдары
нақтыланды.
Практикалық маңызы - дипломдық жұмыстағы ұсыныстарды, қорытындылар
мен тұжырымдарды Қазақстандағы бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін
бағалаудың үрдісіндегі қаржылық саясат үлгісін жетілдіруде үкіметтік
құжаттар мен актілерді жасау үшін, үкіметтің қаржылық саясатты жетілдіру
бағытындағы іс-шаралары мен бағдарламаларын іске асыру үшін, билік, саяси
институттар, азаматтық ұйымдар арасындағы өзара ықпалдастық пен байланысты
реттеуде кеңінен пайдалануға болады. Дипломдық жұмыс материалдарын
Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында теориялық және қолданбалы
саясаттану бойынша дәріс материалдарына немесе арнаулы курстар жасау үшін
қолдануға болады.
Практикалық базасы Қазақстан Республикасындағы қаржылық саясаттың даму
бағыттарының теориялық тұрғыдан дәйектелуіне ұмтылыс жасалуында. Дипломдық
жұмыстағы бюджеттік ұйымдарды қаржыландыруды талдау нәтижелері мен
қорытындыларын мемлекеттік бюджет жүйесін реттеуде, мемлекеттік билік
органдарының рөлі мен орнын анықтауда саясаттану, әлеуметтану, заң
ғылымдары мен экономика ғылымдарының қажетті салаларында пайдалануға
болады.
Диломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сандық материалдар кестелерде,
суреттерде және қосымшаларда келтірілген.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында бюджет қаражаттарын пайдалану
тиімділігі теориялық негіздері теориялық негіздерін құрайтын ұйым
бюджетінің мәні және маңыздылығы, ұйымның бас және функциялық бюджеттердің
құрылымы, бюджеттік ұйымдарды қаржыландырудың мәні және оларды жүзеге асыру
жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру талдау негізін құрайтын
бюджеттік қаражаттарды пайдалану тәртібін анықтау,мбюджеттік қаражаттарды
әлеуметтік бағытта пайдалануын бағалау, бюджеттік қаражаттарды экономикалық
бағытта пайдалануын талдау жөнінде қаралды.
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бюджет
қаражаттарын пайдалану тиімділігін арттыру проблемаларын болдырмауын
жетілдіру негізін құрайтындар: бюджеттің атқарылуы үшін қаржыландыру
жоспарларын жүзеге асыру, бюджетті қаржыландыру бойынша түсімдердің және
төлемдердің пайдалану проблемасын шешу, бюджетті орындауды жетілдірудің
жолдары келтірілді.
Диломдық жұмыс көлемі. Диломдық жұмыс компьютерде терілген 76 бетте,
оның ішінде 17 кесте, 11 сурет, 3 қосымшада баяндалған.
1 БЮДЖЕТ ҚАРАЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджетті қаржыландыру мәні
Бюджеттің атқарылу процесінде қаржыландырудың жеке жоспары мемлекеттік
мекеменің негізгі құжаты болып табылады ол: нысан бойынша шығыстардың
функционалдық және экономикалық сыныптамасына сай міндеттемелер бойынша
жеке жоспар, төлемдер бойынша жеке жоспар нысанында қалыптастырылады [1].
Міндеттемелер бойынша жеке жоспар бюджеттік бағдарламалардың іс-
шараларын іске асыруға арналған бюджет қаражатының жылдық көлемдері шегінде
ақшалай түрдегі мемлекеттік мекеме қабылдаған міндеттемелердің ай сайынғы
көлемдерін анықтайды.
Төлемдер бойынша жеке жоспар қабылданған міндеттемелерді орындау
есебінен төлемдерді жүзеге асыру үшін мемлекеттік мекемеге қажетті бюджет
қаражатының жылдық көлемдері шегінде бюджет қаражатының ай сайынғы көлемін
анықтайды.
Міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспарларының
жобаларын шығыстардың функционалдық және экономикалық сыныптамасы бойынша
мемлекеттік мекемелер мынадай талаптардың:
– бюджет комиссиясы мақұлдаған және бюджетті бекіткен немесе
бекіту немесе нақтылау кезінде қабылданған шешімдерді ескере
отырып пысықталған бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің
бюджеттік өтінімінде (бұдан әрі – бюджеттік өтінім) ұсынылған
бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша шығыстардың
есептері;
– бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) іске асыру
мақсатында қабылданған нормативтік құқықтық актілер;
– басқа да нормативтік құқықтық актілер;
– бекітілген паспорттың жергілікті бюджеттік бағдарламаны (кіші
бағдарламаны) іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес
келуі;
– міндеттемелерді уақтылы қабылдауды және орындауды қамтамасыз
ету;
– өткен қаржы жылдарында міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларының орындалу серпіні негізінде;
– шығыстардың экономикалық сыныптамасы ерекшеліктерінің құрылымын
ескере отырып әзірлейді.
Экономикалық сыныптама ерекшелiктерi тұрғысынан мiндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарының жылдық сомасын айлар бойынша бөлу
мiндеттемелердi қабылдау мерзіміне, операциялық жоспарда көзделген iс-
шараларды орындау мерзiмiне немесе жергілікті бюджеттік бағдарлама (кіші
бағдарлама) паспортында көзделген іс-шараларды орындау мерзіміне,
мемлекеттiк сатып алу бойынша конкурстық рәсiмдердi өткiзу мерзiмiне,
жұмыстарды жүргiзу маусымдылығына, бюджеттiк бағдарламаларды (кiшi
бағдарламаларды) iске асыру үшiн нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау
мерзiмiне сәйкес келуi тиiс [2].
Төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспарының жылдық сомасын айлар
бойынша бөлу операциялық жоспарда көзделген әрбір бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды іске асыру
мерзіміне сәйкес немесе паспортта көзделген әрбір жергілікті бюджеттік
бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша тиісті қаржы жылы ішінде іс-шараларды
іске асыру мерзіміне сәйкес алынатын тауарлар (жұмыстар, қызметтер) бойынша
төлемдерді жүзеге асыру мерзіміне сәйкес келуі және аванстық төлемдерді
төлеудің болжамды мерзімін ескеруі тиіс.
Жаңа инвестициялық жобаларды іске асыру және бағдарламалық құжаттарда
көзделген міндеттерді орындау мақсатында заңды тұлғалардың жарғылық
капиталдарын арттыруға бағытталған бюджеттік бағдарламаларды іске асыратын
бюджеттік бағдарламалар әкімшілері мемлекеттік органдардың стратегиялық
жоспарларының бюджеттік бағдарламалар нысанында белгіленген іс-шаралар
мерзімдеріне сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларын жасайды.
Қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларына орталық атқарушы
органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен орталық атқарушы органның
жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген лауазымды тұлға), ал мұндай
болмаған жағдайда – басшы немесе ол өкілеттік берген тұлға, олардың
жасалуына жауапты мемлекеттік мекеменің құрылымдық бөлімшесінің басшысы, ал
соңғылары болмаған кезде тиісті бұйрықтармен міндеттерді атқару жүктелген
тұлғалар қол қояды және мемлекеттік мекеменің елтаңбалық мөр бедерімен
куәландырылады, жоғарыда көрсетілген тұлғалар қол қойған қаржыландырудың
жеке жоспарларының жобаларын айларға бөлу есебі мен негіздемелері
қаржыландырудың жеке жоспарларымен бірге оларды белгіленген мерзімде бекіту
және бюджеттік бағдарлама әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларын әзірлеу
үшін бюджеттік бағдарламалардың әкімшілеріне беріледі.
Мемлекеттік мекеме қаржыландырудың жеке жоспарлары жобаларының жасалу
дұрыстығын және оларды тиісті бюджеттік бағдарлама әкімшісіне уақтылы
берілуін қамтамасыз етеді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің міндеттемелері мен төлемдері
бойынша қаржыландыру жоспарлары бойынша шығыстардың функционалдық және
экономикалық сыныптамасына сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларын жиынтықтау жолымен қалыптастырылады.
Бюджеттік бағдарламалар бойынша бюджеттік бағдарламалар әкімшісін
қаржыландыру жоспарларының жылдық сомасы кезекті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда бекітілген сомаға сәйкес келуі тиіс, ал
жергілікті бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) қаржыландыру
жоспарының жылдық сомасы кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет
туралы мәслихат шешімінің бекітілген сомасына және кезекті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске асыру тұралы
жергілікті атқарушы органдар қаулыларының сомасына сәйкес келуі тиіс [3].
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің
немесе жергілікті атқарушы органның республикалық бюджет туралы заңын іске
асыру туралы қаулысы немесе кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет
туралы мәслихаттың шешімі қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға айларға бөле отырып,
жоспарларды айға бөлу негіздемесімен бірге:
-бюджеттік бағдарламалар деңгейінде бюджет шығыстарының функционалдық
сыныптамасына сәйкес республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
қаржыландыру жоспарларының жобаларын;
-жергілікті бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) деңгейінде
бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасына сәйкес жергілікті бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің қаржыландыру жоспарының жобаларын;
қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларын ұсынады.
Төмен тұрған бюджеттерге берілетін нысаналы трансферттер бойынша,
сондай-ақ бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің бюджеттік кредиттер
бойынша қаржыландыру жоспарларының жобаларын бюджеттік бағдарламалар
әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға тұтастай бюджеттік
бағдарлама бойынша да, сол сияқты төмен тұрған бюджеттер бойынша да
ұсынады. Осы бюджеттік бағдарламалар бойынша қаржыландыру жоспарларының
жобаларына облыс әкімі, республикалық маңызы бар қаланың (астананың),
ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) немесе төмен тұрған бюджетті атқару
жөніндегі уәкілетті органның басшысы қол қойған әрбір төмен тұрған бюджетті
қаржыландыру жоспарлары жобаларының көшірмелері қоса беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісін қаржыландыру жоспарларының жобаларын
бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган
белгілеген пішімде қағаз және магнит (электрондық) тасығыштарда,
қаржыландырудың жеке жоспарларының жобаларын тек магнит (электрондық)
тасығыштарда ғана ұсынады [4].
Бюджеттік бағдарлама әкімшісі бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары мен қаржыландырудың жеке жоспарлары жобаларының
шынайылығын, дұрыс ресімделуін және бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
органға уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Республикалық бюджет бойынша түсімдер жоспарының жобаларын жасау үшін
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган кірістер бойынша
түсімдердің, бюджет кредиттерін өтеудің, мемлекеттің қаржы активтерін
сатудан түсетін түсімдердің және қарыздардың болжамдық жылдық сомасын
бекіту туралы бұйрық, сондай-ақ ерекшеліктер тұрғысында Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына жіберілетін, бюджетке түсетін түсімдердің
жылдық көлемін бекіту туралы бұйрық (бұдан әрі – бұйрық) әзірлейді.
Республикалық бюджеттің кіріс бөлігі түсімдерінің болжамдық жылдық сомасын
ерекшеліктер бойынша бөлу кірістердің жалпы көлемінен ағымдағы қаржы
жылының іс жүзіндегі (күтілетін) түсімдерінің үлес салмағы және бірқатар
жылға іс жүзіндегі түсімдер серпіні назарға алына отырып, жүзеге асырылады.
Іс жүзіндегі (күтілетін) түсімдердегі кірістердің үлес салмағы мен
серпінін есептеген кезде жоспарланбаған (біржолғы) сипаттағы түсімдер алып
тасталады.
Болжамдық жылдық сомасын ерекшеліктер бойынша бөлу кезінде салық және
кеден заңнамасына сәйкес салық және басқа да міндетті төлемдерді төлеу
ставкалары мен мерзімдері ескеріледі.
Бюджеттің атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган бұйрықты әзірлеген
кезде қажет болған жағдайда, салық және бюджетке түсетін басқа да
түсімдерді өндіріп алуға жауапты уәкілетті органдардан ерекшеліктер
тұрғысынан кірістер түсімдерінің болжамды сомасы бойынша ұсыныс сұратады
[5].
Кезекті қаржы жылына арналған түсімдердің жылдық болжам сомасын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілген бюджетке түсетін
түсімдердің жылдық көлемін бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті
орган кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заң
қабылданғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде бекітеді және бюджеттік
сыныптаманың тиісті кодтары бойынша түсімдер жоспарының жобасын жасау үшін
салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті түсімдерді, салықтық емес
түсімдерді, негізгі капиталды сатудан түсетін, трансферттерді, бюджет
кредиттерін өтеу сомасын, мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін
түсімдерді, қарыздарды өндіріп алуға жауапты уәкілетті органдарға жібереді.
Жергілікті бюджет кірістері түсімдерінің жоспарын мәслихаттың кезекті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы шешімін іске асыру туралы
жергілікті атқарушы органның қаулысын қабылдағаннан кейін бес күннің ішінде
тиісті жергілікті уәкілетті орган қалыптастырады.
Республикалық бюджетке түсетін түсімдердің жоспары және ерекшеліктер
бойынша бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілетін
бюджетке түсетін түсімдердің жылдық көлемі кезекті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы Заңда бекітілген түсімдердің санаттары,
сыныптары және кіші сыныптары бойынша республикалық бюджет түсімдерінің
сомасына және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорына жіберілетін бюджетке
түсетін түсімдердің көлеміне, ал ерекшеліктер тұрғысында бюджетті атқару
жөніндегі орталық уәкілетті органның бұйрығына сәйкес келуі тиіс [6].
Жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер жоспары кезекті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске асыру туралы
жергілікті атқарушы органның қаулысымен бекітілген түсімдердің санаттары,
сыныптары, кіші сыныптары бойынша түсімдердің сомасына сәйкес келуі және
кірістердің, бюджет кредиттерін өтеуден, мемлекеттің қаржы активтерін
сатудан түсетін түсімдердің және қарыздардың жоспарларынан тұруы тиіс.
Салықтық, салықтық емес түсімдерді, негізгі капиталды сатудан түсетін,
трансферттерді, бюджет кредиттерін өтеу сомасын, мемлекеттің қаржы
активтерін сатудан түсетін түсімдерді, қарыздарды өндіріп алуға жауапты
уәкілетті органдар бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға сәйкес
аумақтық және айлар бойынша бөліністерде түсімдер жоспарларының жобаларын
ұсынады.
Бюджеттік алымдар түсімдерінің жоспарларын республикалық бюджет туралы
заңға немесе кезекті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы
мәслихаттың шешіміне сәйкес және тәртіппен төмен тұрған бюджеттерден
алынатын бюджеттік алымдарды ай сайынғы аудару мөлшерін және төмен тұрған
бюджеттер кірістерінің ай сайынғы болжамдық көлемін қолдана отырып, есеп
айырысулар негізінде жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
орган қалыптастырады.
Кірістер түсімдерін, бюджеттік кредиттерді өтеуді, қаржы активтерді
сатудан түскен түсімдерді және қарыздарды айлар бойынша бөлуді Қазақстан
Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес бюджетке төленетін төлемдерді
төлеудің белгіленген мерзімдерін, өткен жылдарға бюджетке түсетін түсімдер
серпінін, мемлекеттік бағалы қағаздардың кірістілік серпінін және бағалы
қағаздар нарығындағы сұраныстар пен ұсыныстар деңгейін талдауды, жасалған
кредиттік шарттар, қарыз шарттары, гранттар туралы келісімдер талаптарын
негізге ала отырып, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган жүргізеді
[7].
Жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілген бюджеттік
кредиттер бойынша сыйақылар бойынша жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған
бюджетке берілген бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша жоспарлардың жобаларын
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган аталған түсімдердің коды бойынша
тұтастай және сол сияқты төмен тұрған бюджеттер бойынша жасайды.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспары жобасының, бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің міндеттемелері мен төлемдері бойынша, қаржыландыру
жоспарларының жобалары негізінде жасалады.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
бюджет түсімдері сыныптамасының санаттары, сыныптары, кіші сыныптары және
ерекшеліктері бойынша жасалатын түсімдердің жиынтық жоспарынан және бюджет
шығыстары функционалдық сыныптамасының функционалдық топтары, бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері және бюджеттік бағдарламалар бойынша жасалатын
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарынан тұрады. Түсімдердің
және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бойынша
жасалады. Жергілікті бюджет бойынша төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспары функционалдық топтар, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
және бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша жасалады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын жасайды және ағымдағы қаржы жылының 31
желтоқсанына дейін бекітеді.
Бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың бекітілген паспорттарын бес жұмыс күні
мерзімінде бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның аумақтық
қазынашылық бөлімшесіне (бұдан әрі – аумақтық қазынашылық бөлімшесі)
уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Жергілікті бюджет нақтыланған жағдайда жергілікті бюджеттік
бағдарламалардың паспорттары кезекті қаржы жылына арналған жергілікті
бюджет туралы мәслихаттың шешіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы мәслихаттың шешімін бекіткеннен кейін бес жұмыс күні мерзімінде
аумақтық қазынашылық бөлімшесіне беріледі.
Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексінде (бұдан әрі – Бюджет
кодексі) көзделген жағдайларда жергілікті бюджетке түзету жүргізу кезінде
бюджетті атқару жөніндегі тиісті жергілікті уәкілетті орган жергілікті
бюджеттік бағдарламалардың өзгертілген паспорттарын аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне 5 жұмыс күні ішінде беруді қамтамасыз етеді.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бюджетті атқару
жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына
енгізу үшін қабылдаған бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің
міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларының жобаларын
жиынтықтау жолымен және мынадай шарттарды ескере отырып жасалады[8]:
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарларындағы бюджеттік бағдарламалардың жылдық сомасы қабылданған
республикалық бюджет туралы заңға сәйкес келуі тиіс, ал жергілікті
бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бойынша жылдық сома кезекті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешіміне, тиісті
қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттың шешімін іске
асыру туралы жергілікті атқарушы органдардың қаулыларына сәйкес келуі
тиіс;
- міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке жоспары
шығыстарының жиын сомаы міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарындағы бюджеттік бағдарламалар сомасына сәйкес келуі тиіс;
- жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын міндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландырудың жеке жоспары шығыстарының жиын сомасы міндеттемелер
мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарындағы бюджеттік
бағдарламалардың (кіші бағдарламалардың) сомаларына сәйкес келуі тиіс;
- жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке берілетін трансферттер
мен кредиттердің сомасы төмен тұрған бюджеттің төлемдер бойынша түсімдері
мен қаржыландырудың жиынтық жоспарындағы, міндеттемелері бойынша жиынтық
жоспарындағы сияқты дәл сондай көлемде және дәл сол айларда жоғары тұрған
бюджеттің қаржыландырудың жиынтық жоспарларында ескеріледі;
- төмен тұрған бюджеттен жоғары тұрған бюджетке берілетін
трансферттер, кредиттерді қайтару сомасы және жоғары тұрған бюджеттен
алынған кредиттер бойынша төмен тұрған бюджет төлеген сыйақы сомасы жоғары
тұрған бюджеттің түсімдері бойынша жиынтық жоспарындағы сияқты дәл сол
көлемде және дәл сол айларда төмен тұрған бюджеттің қаржыландырудың жиынтық
жоспарларында ескеріледі;
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары
теңгерімделуі тиіс, бұл жыл басынан өсу қорытындысымен айлар бойынша
түсімдерден шығыстардың артуына жол бермеуді білдіреді.
Бастапқы қалыптастырылған және бекітілген жиынтық жоспарлар
электрондық дерекқор көшірмесі түрінде қаржы жылының соңына дейін
сақталады, оған өзгерістер енгізуге жол берілмейді.
Облыстар, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерін атқару
жөніндегі уәкілетті орган кезекті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңды іске асыру туралы Үкіметтің қаулысын бекіткеннен кейін
үш жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге трансферттер мен бюджеттік
кредиттерді аударуға байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін
орталық атқарушы органға айлар бойынша бөлінген оларға көзделген
трансферттер мен бюджеттік кредиттер сомасын береді.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттерін атқару
жөніндегі уәкілетті орган облыстық бюджеттер бекітілгеннен кейін үш жұмыс
күні ішінде төмен тұрған бюджеттерге нысаналы трансферттер мен бюджеттік
кредиттерді бөлумен байланысты бюджеттік бағдарламаларға әкімшілік ететін
жергілікті атқарушы органға айлар бойынша бөлінген облыстық бюджеттен
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттеріне берілетін
трансферттер мен бюджеттік кредиттер сомасын береді [9].
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын,
республикалық бюджет бойынша міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарын бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның басшысы
немесе өзі өкілеттік берген тұлға бекітеді, оларды әзірлеуге жауапты
бөлімшенің басшысы қол қояды және олардың мөрімен куәландырылады.
Жергілікті бюджеттер бойынша – бюджетті атқару жөніндегі тиісті жергілікті
уәкілетті органның басшысы немесе өзі өкілеттік берген тұлға бекітеді,
оларды әзірлеуге жауапты бөлімшенің басшысы қол қояды және олардың мөрімен
куәландырылады.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органның басшысы немесе
өзі өкілеттік берген тұлға және бюджетті атқару жөніндегі жергілікті
уәкілетті органның басшысы болмаған жағдайда, түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын тиісті бұйрықпен олардың міндеттерін
атқару жүктелген тұлғалар бекітеді.
Жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган түсімдердің
және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары, міндеттемелер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін екі жұмыс күні
ішінде бюджеттік алулар, жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке
берілген кредиттер мен кредиттерді қайтару бойынша сыйақылар сомасын айлар
бойынша бөлуді төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға
айлар бойынша бөлінген қаржыландырудың жиынтық жоспарларымен бекітілген
міндеттемелер мен төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды
қаржыландырудың жылдық сомаларын бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінің
каперіне жеткізеді.
Жоғары тұрған бюджеттің бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жоспарларын бекіткеннен
кейін екі жұмыс күні ішінде төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі
уәкілетті органның қаперіне айлар бойынша бөлінген жоғары тұрған бюджеттен
берілетін нысаналы трансферттер мен кредиттердің сомаларын жеткізеді [10].
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган екі жұмыс күні ішінде
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің орындалуын
бақылауды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдарға қаржыландырудың жиынтық
жоспарымен бекітілген республикалық бюджетке түсетін айлар бойынша бөлінген
түсімдер жоспарын жібереді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшілерін қаржыландыру жоспарлары мен
қаржыландырудың жеке жоспарларын орталық атқарушы органның жауапты хатшысы
(белгіленген тәртіппен орталық атқарушы органның жауапты хатшысының
өкілеттіктері жүктелген лауазымды тұлға), ал мұндай болмаған жағдайда –
бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы бекітеді.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы немесе ол өкілеттік берген
тұлға, орталық атқарушы органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен
орталық атқарушы органның жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген
лауазымды тұлға) болмаған жағдайда, бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін
қаржыландыру жоспарлары мен қаржыландырудың жеке жоспарларын бұйрыққа
сәйкес олардың міндеттерін атқаратын тұлғалар бекітеді.
Бюджетті атқару жөніндегі жергілікті атқарушы орган түсімдердің және
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, жергілікті бюджет
бойынша міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының
мемлекеттік мекемелердің барлық қаржыландырудың жеке жоспарлары
шығыстарының жиын сомасына сәйкес келуін, сондай-ақ олардың аумақтық
қазынашылық бөлімшесіне уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелері республикалық бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің орналасқан орны бойынша республикалық бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері барлық мемлекеттік мекемелер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарларын ұсынғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде
барлық мемлекеттік мекеме бойынша міндеттемелер мен төлемдер бойынша барлық
қаржыландырудың жеке жоспарының жалпы сомасының түсімдердің және төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, әрбір ҚР ББС бағдарламалары
бойынша, айлар бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының сомасына сәйкес
келуін тексеруді жүргізеді және Қазынашылықтың біріктірілген ақпараттық
жүйесіне (бұдан әрі – ҚБАЖ) енгізеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелері бюджетті атқару жөніндегі жергілікті
уәкілетті органдар барлық мемлекеттік мекемелер бойынша қаржыландырудың
жеке жоспарын ұсынғаннан кейін бес жұмыс күні ішінде міндеттемелер мен
төлемдер бойынша барлық қаржыландырудың жеке жоспарының жалпы сомасының
түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарының, әрбір
ҚР ББС бағдарламасы және кіші бағдарламасы бойынша, айлар бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарының сомасына сәйкес келуін тексеруді
жүргізеді және ҚБАЖ-ға енгізеді.
Аумақтық қазынашылық бөлімшелер белгіленген талаптарды орындамаған
кезде қаржыландырудың жеке жоспарлары түзету үшін республикалық бюджет
бойынша – республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне, жергілікті
бюджет бойынша – жергілікті бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті
органға қайтарылады.
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары бекітілгеннен кейін
төмен тұрған бюджеттерді атқару жөніндегі уәкілетті орган үш жұмыс күні
ішінде жоғары тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға тиісті
бюджеттерге түсетін кірістердің (ерекшеліктер деңгейіне дейін) жоспарының
бекітілген айлар бойынша бөлінуін жібереді.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган бюджетті атқару
жөніндегі жергілікті уәкілетті органнан алынған кірістер түсімдерінің
жиынтық жоспарларын (ерекшеліктер деңгейіне дейін) 2 (екі) жұмыс күні
ішінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің төленуін
қамтамасыз ету саласында басшылық етуді жүзеге асыратын мемлекеттік
органның қаперіне жеткізеді.
Бюджет кодексінің 74-бабының 3-тармағында және 75-бабында белгіленген
жағжайларда, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган кезекті қаржы
жылының бірінші тоқсанына арналған түсімдердің және төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарын Ереженің 2–28-тармақтарында белгіленген тәртіппен және
мерзімдерде кезекті қаржы жылына арналған республикалық және жергілікті
бюджеттер болжамының төрттен бір бөлігі көлемінде жасайды.
1.2 Бюджетті қаржыландыруды жоспарлау жүйесі
Түсімдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына, бюджетке түсетін
түсімдердің жиынтық жоспарына, бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің
міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру жоспарына,
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу Бюджет
кодексiнде айқындалған жағдайларда, сондай-ақ бөлiнетiн бюджеттiк
бағдарламаларды бөлген кезде, республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң ай
сайынғы түсiмдерi мен шығыстарын түзетудi және бюджеттік бағдарламалар
әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларындағы және қаржыландырудың жеке
жоспарларындағы бір бюджеттік бағдарламаның ішіндегі кіші бағдарлама мен
шығыстардың экономикалық сыныптамасының ерекшелiктерi арасында соманы
түзетудi талап ететiн факторлар пайда болған кезде жүргiзiледi.
Түсiмдердің және төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына,
мiндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiнен алынған есепке
және өзгерiстер негiздемесiне қоса берiлетiн мiндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландыру жоспарын өзгертуге өтiнiмдер негiзiнде және салықтық,
кедендік және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдердің атқарылуын
бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардан алынған есепке және
өзгерiстер негiздемесiне қоса берiлетін кірістер түсімдерінің жоспарларын
өзгертуге өтінімдер негізінде бюджеттi атқару жөнiндегi уәкiлеттi орган
қалыптастыратын түсiмдердiң жиынтық жоспарына, төлемдер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына және мiндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерiстер енгiзу туралы анықтамалар
арқылы жүзеге асырылады.
Қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
мемлекеттік мекемелерден алынған есептемелер және өзгерiстер негiздемесi
қоса берiлген міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландырудың жеке
жоспарын өзгертуге өтінімдер (бұдан әрі – мемлекеттік мекенің өтінімі)
негізінде бюджеттік бағдарламалар әкімшілері қалыптастыратын ҚР ББС-ға
сәйкес жасалған қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы анықтамалар арқылы жүзеге асыралады.
Өтiнiмдер мен анықтамалардағы өзгерiстер сомасы мың теңгемен, бөлшек
қалдығы бар, үтiрден кейiн бiр белгiден аспайтын санмен көрсетiледi.
Өтiнiмдер мен анықтамалар нысандар бойынша жасалады.
Мемлекеттік мекемелер міндеттемелер мен төлемдер бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарына мемлекеттік мекеменің өтінімдерін
қалыптастыру және оны бекіту үшін бюджеттік бағдарламалар әкімшілеріне
жіберу жолымен тиісті бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарының бекітілген жылдық сомасы шегінде
шығыстардың экономикалық сыныптамасы ерекшелiктерiнің арасындағы соманы
кемiтуді (арттыруды) талап ететін факторлар туындаған жағдайда, бюджет
шығыстарының экономикалық сыныптамасына сәйкес өзгерістер енгізе алады.
Мемлекеттік мекемелердің міндеттемелері мен төлемдері бойынша
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу қаржыландырудың жиынтық
жоспарын өзгерістер енгізу, атқарушы құжаттарды орындау, бөлінетін
бюджеттік бағдарламаларды, сондай-ақ мемлекеттік борышқа қызмет көрсету
және өтеу жөніндегі бюджеттік бағдарламаларды бөлу жағдайларын қоспағанда,
айына бір реттен артыққа жол берілмейді.
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік
бағдарлама бойынша шығыстардың жылдық және ай сайынғы көлемдерін
қозғамайтын бюджеттік бағдарламалар шығыстардың экономикалық сыныптамасының
ерекшеліктеріне және бюджеттік бағдарламалардың кіші бағдарламаларына
қатысты міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларына,
қаржыландырудың жеке жоспарларына өздігінен өзгерістер енгізеді.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша шығыстардың жылдық және ай сайынғы көлемдерін
қозғамайтын шығыстардың экономикалық сыныптамаларының ерекшеліктеріне
қатысты міндеттемелер мен төлемдер бойынша қаржыландыру жоспарларына,
қаржыландырудың жеке жоспарларына өздігінен өзгерістер енгізеді.
Қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу үшін әкімші бойынша
үш данада анықтама қалыптастырады.
Өтiнiмдер мен анықтамалардағы өзгерiстер сомасы үтiрден кейiн бiр
белгiден аспайтын бөлшек қалдығы бар сандық мың теңгемен көрсетiледi.
Бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiсi мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмi
негiзiнде төлемдер мен мiндеттемелер бойынша бюджеттiк бағдарламалардың
әкiмшiсiн қаржыландыру жоспарларын өзгертуге анықтама және мемлекеттік
мекемелердің қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы
анықтама (бұдан әрi – қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу
туралы анықтама) қалыптастырады. Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы
қалыптастырғанға және мемлекеттік мекеменің өтінімін қарағанға дейін өзi
орналасқан жерi бойынша аумақтық қазынашылық органына тиісті шығыстарды
оқшаулауды жүзеге асыру және Шығыстар бойынша жиынтық есеп нысанын беру
қажеттілігі туралы хат арқылы өтiнiш жасайды. Аумақтық қазынашылық органы
қаржыландыру жоспарларына өзгерiстер енгiзу рәсiмi аяқталғанға дейiн
жоспарлы тағайындалуларды өзгерту жоспарланған бағдарламалар, кiшi
бағдарламалар, ерекшелiктер бойынша мемлекеттiк мекеменiң мiндеттемелерiн
тiркеудi және оның төлемдерiн жүргiзудi тоқтата тұрады.
Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi шығыстардың бюджеттiк сыныптамасының
тиiстi кодтары бойынша операцияларды тоқтата тұрған кезде өзiнiң
ведомстволық бағынысындағы мемлекеттiк мекемелерге қаржыландырудың жеке
жоспарына жоспарланған өзгерістер енгізу туралы хабарлайды. Бұл ретте
мемлекеттiк мекемелерге шығыстардың бюджеттiк сыныптамасының өзгертiлетiн
кодтары бойынша операцияларды қаржыландырудың жеке жоспарларына өзгерiстер
енгiзу рәсiмi аяқталғанға дейiн жүргiзуге тыйым салынады [11].
Мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмi мыналар ескеріле отырып
қалыптастырылады:
– ерекшелік сомаларын ағымдағы айдан алдағы айларға және
керісінше аударуға тыйым салынады;
– жоспарлы тағайындаулар мен жасалған кассалық шығыстардың
сомалары арасындағы сәйкестiктi сақтауды;
– төлемдер бойынша жоспарлардың сомасы жылдың басынан басталған
кезеңде сол қаржы жылының кезеңiне мiндеттемелер бойынша
жоспарлардың сомасынан асып кетпеуi тиiс болған кезде
мiндеттемелер бойынша қаржыландыру жоспары мен төлемдер бойынша
қаржыландыру жоспары арасындағы арақатынастың сақталуы;
– қабылданған, бiрақ ақы төленбеген мiндеттемелердi;
– инкассолық өкiмдердiң болуын;
– шығыстардың экономикалық сыныптамасының ерекшелiктерi бойынша
жоспарлы соманы қабылданған мiндеттемелердi шегере отырып,
жоспарлы тағайындалулардың сомасына азайту жасалуы мүмкін;
– жоспарлы сомаларды бюджет шығыстарының экономикалық
сыныптамасының бiр-бiр ерекшелiктерi бойынша арттыру (кемiту)
жеке қаржыландыру жоспарында көзделген бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша айдың қорытынды сомасы шегінде басқа
ерекшелiктер бойынша жоспарлы соманы кемiту (арттыру) есебiнен,
бюджеттiк бағдарлама (кiшi бағдарлама) бойынша жылдық сома
шегiнде жүзеге асырыла алады;
– бір бюджеттік бағдарлама шегінде бюджеттік кіші бағдарламалар
арасындағы қаражатты қайта бөлу жергілікті бюджеттік
бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды) қоспағанда, бюджеттік
бағдарлама бойынша жылдық сомалар шегінде жүргізіледі.
Мемлекеттiк мекеменiң өтiнiмiне басшы немесе өзі өкілеттік берген
тұлға, оларды жасауға міндетті мемлекеттік мекеменің құрылымдық
бөлімшесінің басшысы, ал соңғысы болмаған кезде – тиісті бұйрықтармен
міндеттерді атқару жүктелген тұлғалар қол қояды және өзгерiстерге
есептемелер мен бірге олардың негiздемесi ағымдағы айдың 10 күнінен
кешіктірілмей тиiстi бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсiне беріледi.
Бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қоса берілген өзгерістер бойынша
негіздемені және белгіленген талаптардың сақталуын тексереді.
Республикалық бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қаржыландырудың жеке
жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы 3 (үш) данада бекітеді,
олардың біреуін мемлекеттік мекемеге, екіншісін өзінің орналасқан орны
бойынша аумақтық қазынашылық бөлімшесіне осы бойынша екi данадағы
тiзiлiммен бiрге жібереді, үшіншісін өзінде қалдырады.
Жергілікті бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсi қаржыландырудың жеке
жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы 4 (төрт) данада бекітеді,
олардың біреуін мемлекеттік мекемеге жібереді, екіншісін өзінде қалдырады
және біреуін бойынша екі данадағы тізіліммен бірге аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне жібереді, төртіншісін тиісті бюджеттік атқару жөніндегі
жергілікті уәкілетті органға олар бюджеттік мониторинг жүргізген кезде
пайдалануы үшін жібереді [12].
Қаржыландырудың жеке жоспарларына өзгерістер енгізу туралы
анықтамаларды бюджеттік бағдарламалар әкімшілері аумақтық қазынашылық
бөлімшесіне бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган белгілеген
пішімдегі қағаз және магниттік (электронды) тасығыштарда мынадай тәртіппен
береді:
- қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізілетін өзгерістерге қатысты
қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
бекітілген күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірілмей беріледі;
- қаржыландырудың жиынтық жоспарына енгізілетін өзгерістерге қатысты
емес қаржыландырудың жеке жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтама
ағымдағы жылдың жиырмасыншы күнінен кешіктірілмей айына кемінде бір рет, ал
ағымдағы қаржы жылының соңғы айында – ағымдағы жылдың оныншы күнінен
кешіктірмей беріледі.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі қаржыландырудың жеке жоспарына
өзгерістер енгізу туралы анықтаманы бекіткеннен кейінгі кезеңде мемлекеттік
мекеме міндеттемелерді қабылдауы немесе кассалық шығыстарды жүргізуі және
ББС сәйкессіздігі, жоспарлық тағайындаудың дұрыс бөлінбеуі себептері
бойынша жоспарлы тағайындалулар жеткіліксіз болған кезде аумақтық
қазынашылық бөлімшесі бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне анықтаманы
орындаусыз қайтарады.
Бюджеттік бағдарлама бойынша, ал жергілікті бюджет бойынша бюджеттік
бағдарлама (кіші бағдарлама) бойынша шығыстардың ай сайынғы көлеміне
өзгерістер енгізу қажет болған жағдайда, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері
талаптарын сақтай отырып, бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру жоспарын өзгертуге өтінім
(бұдан әрі – бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің өтінімі) қалыптастырады,
оны ол енгізілетін өзгерістердің тиісті негіздемелерімен бірге бюджетті
атқару жөніндегі уәкілетті органға жібереді [13].
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі өтінімді қалыптастырған кезде
жазылған ережелерді сақтайды.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік бағдарламалар бойынша,
ал жергілікті бюджеттер бойынша бюджеттік бағдарламалар (кіші
бағдарламалар) бойынша шығыстардың ай сайынғы көлемдеріне өзгерістер енгізу
жөніндегі өтінімін бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджеттік бағдарлама
(кіші бағдарлама) бойынша көзделген сомалар шегінде мемлекеттік
мекемелердің өтінімдеріне сәйкес қалыптастырады.
Жоғары тұрған бюджеттен алынатын трансферттер мен кредиттер бойынша
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің қаржыландыру жоспарларын өзгертуге
өтінім төмен тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган жоғары тұрған
бюджеттің тиісті бюджеттік бағдарламалар әкімшісіне береді, оның негізінде
жоғары тұрған бюджеттің бюджеттік бағдарламалар әкімшісі тәртіппен жоғары
тұрған бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға өтінім ұсынады.
Ағымдағы айдың қаржыландыру жоспарларына өзгерістер енгізуге арналған
өтінімді бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бюджетті атқару жөніндегі
уәкілетті органға ұсынылатын өзгерістердің негіздемелерін қоса бере отырып,
мынадай тәртіппен береді:
- аумақтық бөлімшелері және ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік
мекемелері жоқ республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы
айдың бесінші күніне дейін береді;
- аумақтық бөлімшелері және ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік
мекемелері бар республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы
айдың он бесінші күніне дейін береді;
- жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілері ағымдағы айдың он
бесіне дейін береді.
Қаржыландырудың жиынтық жоспарын өзгертуге арналған өтінімді бюджеттік
бағдарламалар әкімшілері айына кемінде бір рет ұсынады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның
шешімі бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарларын өзгертуге, сондай-ақ
өкілдік шығындарға қаражат бөлуге немесе атқарушы парақтарды орындау үшін
бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің өтінімі – ағымдағы ай ішінде, ал соңғы
айда – ағымдағы қаржы жылының аяқталуына үш жұмыс күні қалғанда
қабылданады.
Бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті органға немесе бюджетті
атқару жөніндегі жергілікті атқарушы органға бөлінетін бюджеттік
бағдарламаларға байланысты жоспарларды, мемлекеттік борышқа қызмет көрсету
мен өтеуді, бағамдық айырманы, бағаның өзгеруі мен заттай тұтыну көлемі
есебінен пайда болған жете пайдаланылмаған қаражат қалдықтарын, бос қызмет
орындарының бар болуы, ақысыз демалыс беру және уақытша еңбекке жарамсыз
парақтары бойынша төлемдер есебінен ағымдағы шығындар бойынша үнемдеуді,
сондай-ақ жоспарланғанға қарағанда бюджет қаражатын алушылардың іс
жүзіндегі санын азайтуды, кредиттер, қарыздар бойынша сыйақы ставкасын
өзгертуді қоспағанда, міндеттемелер мен төлемдер бойынша ағымдағы айдың
жоспарларын өзгертуге арналған өтінімді алдағы айларға ауыстыра отырып
беруге жол берілмейді [13].
Бюджетті атқару жөніндегі орталық немесе жергілікті уәкілетті органға
өткен айлардың жоспарларын арттыру жолымен алдағы айлардың жоспарларын
азайтуға арналған өтінімдер беруге жол беріледі, бұл ретте осы өзгерістер
өткен есепті кезеңді қозғамауы тиіс.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісі бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті
органға қаржыландыру жоспарларына өзгерістер енгізуге өтінімді қағаз
түрінде және магниттік (электрондық) тасығыштармен береді.
Қаржыландыру жоспарларын өзгертуге бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің
өтініміне орталық атқарушы органның жауапты хатшысы (белгіленген тәртіппен
орталық атқарушы органның жауапты хатшысының өкілеттіктері жүктелген
лауазымды тұлға), ал мұндай болмаған жағдайда – қаржыландыру жоспарын
жасауға жауапты бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің басшысы және бюджеттік
бағдарламалар әкімшісінің құрылымдық бөлімшесінің басшысы, ал олар болмаған
кезеңде – тиісті бұйрықтармен олардың міндеттерін орындау жүктелген
тұлғалар қол қояды және ол бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің мөрімен
куәландырылады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган міндеттемелер мен төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу үшін бюджеттік
бағдарламалар әкімшілерінің өтінімдерін қарайды және олар мақұлдаған
жағдайда, төлемдер мен міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық
жоспарларына өзгерістер енгізу туралы анықтама қалыптастырады.
Анықтаманы қалыптастыру көзделген тәртіппен, сондай-ақ мынадай
шарттарды ескере отырып жүргізіледі:
- түсімдердің жиынтық жоспарының және төлемдер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарының теңгерімділігін сақтау;
- жиынтық жоспардың Республикалық және жергілікті бюджеттердің
тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану) бөлімінде түсімдер мен
өтеудің көлемін өзгерту бюджет тапшылығын қаржыландырудың (профицитiн
пайдаланудың) бекітілген (нақтыланған) көлемін сақтау шартымен ғана жүзеге
асырылады.
Төмен тұрған бюджеттерді атқару жөніндегі уәкілетті органдардың
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің өтінімдері жоғары тұрған бюджеттерді
атқару уәкілетті орган ол түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде
қаралады.
Бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган ұсынылған өзгерістер бойынша
негіздемені және белгіленген шарттардың сақталуын тексереді.
Егер бюджеттік бағдарламалар әкімшілері өтінімдерінің сомасы ағымдағы
қаржы жылының басынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz