Салық органдарының қызметін ұйымдастыруды жетілдіру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы..6
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы, құрылымы ... ... ... ... 13
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Республикалық бюджет деңгейінде салықтық түсімдерді талдау ... ... ... ..24
2.2 Салықтармен бюджетке төленетін басқа міндетті телемдердің түсуінің қазіргі жағдайын талдау (Қостанай облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Салық органдарының қызметін жетілдірудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... .43
3.2 Салық органдарының қызметінің тиімділігін арттырудағы мәселелер және оны шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы..6
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы, құрылымы ... ... ... ... 13
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Республикалық бюджет деңгейінде салықтық түсімдерді талдау ... ... ... ..24
2.2 Салықтармен бюджетке төленетін басқа міндетті телемдердің түсуінің қазіргі жағдайын талдау (Қостанай облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Салық органдарының қызметін жетілдірудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... .43
3.2 Салық органдарының қызметінің тиімділігін арттырудағы мәселелер және оны шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
КІРІСПЕ
Кез-келген мемлекеттің өзінің толыққанды тәуелсіздігін алуы үшін және өзін-өзі жан-жақты қамтамасыз етуі барысында, мықты да тұрақты қаржы базасы қажет. Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекеттің негізгі қаржылық тірегі болып халықтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілерден жиналатын салықтар болып табылады [1].
Салық тек қана мемлекеттің қаржылық базасы ғана емес, сонымен қатар экономиканы мемлекеттік реттудің кұралы болып табылады. Салық ұдайы өндірістік процестерге әсер ете отырып, экономикалық өсуді қамтамасыз ететін маңызды фактор ретінде әрекет етеді.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының жаңа Қазақстанның жаңа саяси бағыты аясында салық саясатын өзгерту туралы айтқан болатын, онда өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу объектілері үшін қолайлы салық режімін енгізу қажет екендігін және оны жетілдіру мақсатын қойды. Барлық қолданыстағы салық жеңілдіктеріне ревизия жүргізіп, оларды мейілінше тиімді ету керек. Сондай-ақ, салық әкімшілігін ырықтандыру және кеден әкімшілігін жүйелендіру саясатын жалғастыру және салық есептілігін жеңілдетіп, әрі мейлінше азайту қажеттігіне баса назар аударды. Сондай-ақ жаңа салық саясаты әлеуметтік бағыт алуға тиіс. Бұл үшін 2015 жылдан бастап ынталандыру шаралары кешенін, соның ішінде білім беруге, өзін, өз отбасын, қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын азаматтар мен компанияларды салықтан босату практикасын көздейтін ынталандыру кешенін әзірлеу қажет. Нарық қатысушыларын салықтан жалтару жолдарын іздеуге емес, бәсекелестікке ынталандыруымыз қажет деп атап көрсетті [2].
Осылайша, бизнес деңгейіндегі болашақ салық саясаты ішкі өсімді ынталандыруы және сыртқы нарықтарға отандық экспортты, ал азаматтар деңгейінде олардың қорларын, жинақтарын және салымдарын ынталандыруға тиіс. Салық қызметтерін жүзеге асыру, мемлекеттің тиісті құқықтық нормалар шығаруы арқылы жүзеге асырылады. Салық құқығының нормалары арқылы, салықтың уақытылы және толыққанды төленуіне бақылау, оны төлеуден бас тарту жағдайында, мәжбүрлі өндіріп алу қамтамасыз етіледі, сондай ақ салық заңнамасын бұзған тұлғаларды құқықтық жауапкершілікке тарту жүзеге асырылады.
Кез-келген мемлекеттің өзінің толыққанды тәуелсіздігін алуы үшін және өзін-өзі жан-жақты қамтамасыз етуі барысында, мықты да тұрақты қаржы базасы қажет. Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекеттің негізгі қаржылық тірегі болып халықтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілерден жиналатын салықтар болып табылады [1].
Салық тек қана мемлекеттің қаржылық базасы ғана емес, сонымен қатар экономиканы мемлекеттік реттудің кұралы болып табылады. Салық ұдайы өндірістік процестерге әсер ете отырып, экономикалық өсуді қамтамасыз ететін маңызды фактор ретінде әрекет етеді.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының жаңа Қазақстанның жаңа саяси бағыты аясында салық саясатын өзгерту туралы айтқан болатын, онда өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу объектілері үшін қолайлы салық режімін енгізу қажет екендігін және оны жетілдіру мақсатын қойды. Барлық қолданыстағы салық жеңілдіктеріне ревизия жүргізіп, оларды мейілінше тиімді ету керек. Сондай-ақ, салық әкімшілігін ырықтандыру және кеден әкімшілігін жүйелендіру саясатын жалғастыру және салық есептілігін жеңілдетіп, әрі мейлінше азайту қажеттігіне баса назар аударды. Сондай-ақ жаңа салық саясаты әлеуметтік бағыт алуға тиіс. Бұл үшін 2015 жылдан бастап ынталандыру шаралары кешенін, соның ішінде білім беруге, өзін, өз отбасын, қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын азаматтар мен компанияларды салықтан босату практикасын көздейтін ынталандыру кешенін әзірлеу қажет. Нарық қатысушыларын салықтан жалтару жолдарын іздеуге емес, бәсекелестікке ынталандыруымыз қажет деп атап көрсетті [2].
Осылайша, бизнес деңгейіндегі болашақ салық саясаты ішкі өсімді ынталандыруы және сыртқы нарықтарға отандық экспортты, ал азаматтар деңгейінде олардың қорларын, жинақтарын және салымдарын ынталандыруға тиіс. Салық қызметтерін жүзеге асыру, мемлекеттің тиісті құқықтық нормалар шығаруы арқылы жүзеге асырылады. Салық құқығының нормалары арқылы, салықтың уақытылы және толыққанды төленуіне бақылау, оны төлеуден бас тарту жағдайында, мәжбүрлі өндіріп алу қамтамасыз етіледі, сондай ақ салық заңнамасын бұзған тұлғаларды құқықтық жауапкершілікке тарту жүзеге асырылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Болашақты бірге құрайық. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
Халқына жолдауы . 28.01.2011«Қазақстан-2050» стратегиясы
2 Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. ҚР Президенті Н.Ә.
Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан
3 ҚР-ң Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл
4 C.М. Найманбаев. Салықтық құқық. Алматы «Жеті жарғы» 2006
5 «Қазақстан Республикасының салық салу бойынша кейбір заңнамалық
актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңы.
26. 12. 2012 жыл
6 Қазақстан Республикасының 2010 жылғы
29 наурыздағы № 259-IV
республикалық бюджет туралы Заңы»
7 Сейдахметов С. «Налогообложение» Алматы, 2002 г
8 Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. Алматы, Жеті
Жарғы,1998, 111 бет
9 Бахрах Д.Н.,Россинский Б.И.,Старилов Ю.Н. Административное право.
М., Норма, 2004 с.130
10 Худяков А. И. «Налоговая система Казахстана». Алматы , 1997 г
11 С.Құлпыбаев, Қ.Қ.Ілиясов. // Қаржы // Алматы, 2003
12 В.И. Гуреев. Налоговое право. Москва Экономика 1995 г
13 «Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы».Салық Кодексі, 2008 жылғы 10 желтоқсандағы N 99-IV
14 Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу» Оқулық
Алматы 2006ж
15 Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті туралы
ереже. 24.04 2008 ж, № 201
16 «Қазақстан Республикасының кодексіндегі негізгі жағдайларды
түсіндіру туралы» жинақтама
17 Есенбаев М. Налоги-плата за цивилизацию // Финансы Казахстана
Каржы-Каражат Алматы, 2005
18 ҚР Қаржы министірлігі Салық комитетінің ресми сайты -
http://www.salyk.gov.kz/
19 Қазақстан Республикасы салық қызметінің даму стратегиясы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитеті Төрағасының 2007 жылғы 12 қазандағы № 734 бұйрығына қосымша
20 Қостанай облысы бойынша Салық Комитетінің 2010-2012 жылдардағы есебі
21 Қостанай облысы бойынша 2012 жылғы әлеуметтік-экономикалық
құжат/ Қостанай облысы бойынша экономика Департаменті, 2012 ж
22 Майер У. Налогооблажение в США/ Налоговый экспрес 1999 г. №3
23 Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121 б
24 Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане / Учебное пособие. -
Алматы: "LEM" - 2005 г. - 160 с
25 Қазақстан Рееспубликасының әлеуметтік экономикалық дамуы /ҚР-
дің статистика жөніндегі Агенттігі 2012 ж
26 РЦБК - Аналитический журнал. № 1-2 / 2014
27 А.Д. Байдүйсенов. «Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер»
Қаржы-қаражат, 2013 ж №4.
28 Закон РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН О введении в действие Кодекса
Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах
в бюджет» (Налоговый кодекс) (с изменениями и дополнениями по
состоянию на 19.03.2010 г.)
29 Кулумбетов Д. Вопросы применения норм налоговой стабильности.
// Журнал ЮРИСТ №1(8) 2009 г.
30 Kazinform.Халықаралық ақпараттық агенттігі. 19 Наурыз 2014
1 Болашақты бірге құрайық. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
Халқына жолдауы . 28.01.2011«Қазақстан-2050» стратегиясы
2 Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. ҚР Президенті Н.Ә.
Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан
3 ҚР-ң Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл
4 C.М. Найманбаев. Салықтық құқық. Алматы «Жеті жарғы» 2006
5 «Қазақстан Республикасының салық салу бойынша кейбір заңнамалық
актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңы.
26. 12. 2012 жыл
6 Қазақстан Республикасының 2010 жылғы
29 наурыздағы № 259-IV
республикалық бюджет туралы Заңы»
7 Сейдахметов С. «Налогообложение» Алматы, 2002 г
8 Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. Алматы, Жеті
Жарғы,1998, 111 бет
9 Бахрах Д.Н.,Россинский Б.И.,Старилов Ю.Н. Административное право.
М., Норма, 2004 с.130
10 Худяков А. И. «Налоговая система Казахстана». Алматы , 1997 г
11 С.Құлпыбаев, Қ.Қ.Ілиясов. // Қаржы // Алматы, 2003
12 В.И. Гуреев. Налоговое право. Москва Экономика 1995 г
13 «Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы».Салық Кодексі, 2008 жылғы 10 желтоқсандағы N 99-IV
14 Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. «Салық және салық салу» Оқулық
Алматы 2006ж
15 Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті туралы
ереже. 24.04 2008 ж, № 201
16 «Қазақстан Республикасының кодексіндегі негізгі жағдайларды
түсіндіру туралы» жинақтама
17 Есенбаев М. Налоги-плата за цивилизацию // Финансы Казахстана
Каржы-Каражат Алматы, 2005
18 ҚР Қаржы министірлігі Салық комитетінің ресми сайты -
http://www.salyk.gov.kz/
19 Қазақстан Республикасы салық қызметінің даму стратегиясы. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитеті Төрағасының 2007 жылғы 12 қазандағы № 734 бұйрығына қосымша
20 Қостанай облысы бойынша Салық Комитетінің 2010-2012 жылдардағы есебі
21 Қостанай облысы бойынша 2012 жылғы әлеуметтік-экономикалық
құжат/ Қостанай облысы бойынша экономика Департаменті, 2012 ж
22 Майер У. Налогооблажение в США/ Налоговый экспрес 1999 г. №3
23 Ермекбаева Б.Ж. “ Шет мемлекеттер салығы”,- Алматы: 2004, 121 б
24 Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане / Учебное пособие. -
Алматы: "LEM" - 2005 г. - 160 с
25 Қазақстан Рееспубликасының әлеуметтік экономикалық дамуы /ҚР-
дің статистика жөніндегі Агенттігі 2012 ж
26 РЦБК - Аналитический журнал. № 1-2 / 2014
27 А.Д. Байдүйсенов. «Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер»
Қаржы-қаражат, 2013 ж №4.
28 Закон РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН О введении в действие Кодекса
Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах
в бюджет» (Налоговый кодекс) (с изменениями и дополнениями по
состоянию на 19.03.2010 г.)
29 Кулумбетов Д. Вопросы применения норм налоговой стабильности.
// Журнал ЮРИСТ №1(8) 2009 г.
30 Kazinform.Халықаралық ақпараттық агенттігі. 19 Наурыз 2014
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы..6
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы,
құрылымы ... ... ... ... 13
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Республикалық бюджет деңгейінде салықтық түсімдерді
талдау ... ... ... ..24
2.2 Салықтармен бюджетке төленетін басқа міндетті телемдердің түсуінің
қазіргі жағдайын талдау (Қостанай облысы
мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... .34
3 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Салық органдарының қызметін жетілдірудегі шетел
тәжірибесі ... ... ... ... .43
3.2 Салық органдарының қызметінің тиімділігін арттырудағы мәселелер
және оны шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..65
КІРІСПЕ
Кез-келген мемлекеттің өзінің толыққанды тәуелсіздігін алуы үшін және
өзін-өзі жан-жақты қамтамасыз етуі барысында, мықты да тұрақты қаржы базасы
қажет. Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекеттің негізгі
қаржылық тірегі болып халықтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілерден
жиналатын салықтар болып табылады [1].
Салық тек қана мемлекеттің қаржылық базасы ғана емес, сонымен қатар
экономиканы мемлекеттік реттудің кұралы болып табылады. Салық ұдайы
өндірістік процестерге әсер ете отырып, экономикалық өсуді қамтамасыз
ететін маңызды фактор ретінде әрекет етеді.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты
атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының жаңа
Қазақстанның жаңа саяси бағыты аясында салық саясатын өзгерту туралы айтқан
болатын, онда өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу
объектілері үшін қолайлы салық режімін енгізу қажет екендігін және оны
жетілдіру мақсатын қойды. Барлық қолданыстағы салық жеңілдіктеріне ревизия
жүргізіп, оларды мейілінше тиімді ету керек. Сондай-ақ, салық әкімшілігін
ырықтандыру және кеден әкімшілігін жүйелендіру саясатын жалғастыру және
салық есептілігін жеңілдетіп, әрі мейлінше азайту қажеттігіне баса назар
аударды. Сондай-ақ жаңа салық саясаты әлеуметтік бағыт алуға тиіс. Бұл үшін
2015 жылдан бастап ынталандыру шаралары кешенін, соның ішінде білім беруге,
өзін, өз отбасын, қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын
азаматтар мен компанияларды салықтан босату практикасын көздейтін
ынталандыру кешенін әзірлеу қажет. Нарық қатысушыларын салықтан жалтару
жолдарын іздеуге емес, бәсекелестікке ынталандыруымыз қажет деп атап
көрсетті [2].
Осылайша, бизнес деңгейіндегі болашақ салық саясаты ішкі өсімді
ынталандыруы және сыртқы нарықтарға отандық экспортты, ал азаматтар
деңгейінде олардың қорларын, жинақтарын және салымдарын ынталандыруға тиіс.
Салық қызметтерін жүзеге асыру, мемлекеттің тиісті құқықтық нормалар
шығаруы арқылы жүзеге асырылады. Салық құқығының нормалары арқылы, салықтың
уақытылы және толыққанды төленуіне бақылау, оны төлеуден бас тарту
жағдайында, мәжбүрлі өндіріп алу қамтамасыз етіледі, сондай ақ салық
заңнамасын бұзған тұлғаларды құқықтық жауапкершілікке тарту жүзеге
асырылады.
Бұл жағдайда басты маңызды мәселе, бұл мемлекеттің барлық салықтық
құрылымының, дербес жағдайда, салық органдарының жұмысын құру мен
қамтамасыз ету табылады. Салықтар мен бюджетке түсетін төлемдерді жинау
жұмысын ұтымды ұйымдастырмай, барлық фискалдық органдар бірлесіп қызмет
етпей, мемлекеттік қазынаны жүйелі түрде толтырып отыруға қол жеткізу қиын.
Салық қызметі органдары, бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы, және толық, заңды төленуін қамтамасыз етеді. Олар –
елдің бүкіл қаржы нарығының жұмысын қамтамасыз ететін негізгі буын. Сол
себептен республикалық салық қызметінің мемлекет бюджетін толықтыру
бағытындағы жүмыстарының тимділігін арттыру қажет.
Қазіргі уақытта елімізде салықтық реформа жүргізілуде. Ал салық
реформасын табысты түрде жүзеге асыру барысында, салық органдарының бақылау
- экономикалық қызметінің мәнісі күшеюде.
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап республикада жаңа Салық Кодексі
енгізілді. Жаңа Салық кодексі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.
Назарбаевтың 2008 ж 6 ақпандағы Қазақстан халқына Қазақстан халқының әл-
ауқатын арттыру— мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауына
сәйкес құрылды. Онда салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының
міндеттерімен сәйкестендіру қажет делінген. Қазіргі уақытта салық жүйесінің
стратегиялық мақсаты болып экономиканы жаңашаландыру мен әртарптандыру
арқылы көлеңкелі экономикадан бизнесті шығару.
Жалпы барлық мемлекеттік мәселелерді шешу түптеп келгенде әрбір
қазақстандықтың әлеуметтік жағдайының өсуі салық қызметі жұмысының
сапалылығына тікелей байланысты. Жоғарыда аталған мәселе зерттеудің
өзектілігінің растайды.
Анықталған зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында салық
қызметін ұйымдастырудың тиімділігін арттырудағы мәселелерді қарап, оны
шешу жолдарын қарастыру. Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу
қажет:
-мемлекеттің салықтық құрылымының мәнін анықтау;
-салық органдары қызметінің басты міндеттері мен принциптерін ашып
көрсету;
- Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымдық ерекшеліктерін ашу;
- салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттерін анықтау;
- салық қызметі органдарының қазіргі жағдайын талдау.
Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасының салық органдарының
қызметін ұйымдастыру қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Жұмысты жазу барысында
салық салу бойынша, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері, оның
ішінде Қазақстан Республикасының салық кодексі, отандық және шетелдік
ғалымдар - экономистердің - А.И. Худяковтың, И.Г. Русакованың, В.И.
Гуреевтің, С.М. Найманбаевтің және т.б. еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде салық органдарының қызметін
ұйымдастырудың теориялық негіздері қарастырылған. Екінші бөлімінде
салықтардың түсімін республикалық және жергілікті деңгейлерде экономикалық
талдау жасалынған. Ал, үшінші бөлімінде салық органдарының қызметін
ұйымдастырудағы шетел тәжірибелері және олардың тиімділігін арттыру жолдары
қамтылған. Жұмыста 9 кесте қолданылды.
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен
дамуы
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі,
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Мемлекет тарихында оның түрлі кезеңдерінде салық жинаумен әртүрлі
мемлекеттік билік органдары айналысты. Мемлекеттік салық қызметі 1990 жылы
құрылып, бастапқыда Қазақ КСР Қаржы министрлігінің құрамына енді. Салық
органдарына дербестік пен ресми мәртебе республиканың тәуелсіздігі жылдары
берілді. Нақты айтсақ, әртүрлі кезеңде мемлекеттік Кіріс министрлігінің
және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің құрамында жүрген құрылым
Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 9 шілдедегі Жарғысымен Мемлекеттік салық
инспекциясы және оның облыстар мен аудандардағы бөлімшелері болып құрылды.
Қазіргі таңда өз тарихындағы ең ірі және ықпалды мемлекеттік ведомство
ретінде танылып отырған Қазақстанның салық қызметінің қалыптасу жолы
қиындықтарға толы болды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған [3].
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін
төлемдер. Салықтар – қайтарымсыз, баламасыз және тұрақты сипаттағы құқықтық
формадағы мемлекет арқылы белгіленген міндетті төлемдер. Салықты басқа да
төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі салық белгілі бір обьектілерден
(табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты
төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі – бір күндік, он күндік,
айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық
ставкасы) алынады. Салық жүйесі – мемлекет пен салық төлеушінің арасындағы
күрделі, өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Осы қарым-қатынастар неғұрлым үйлесімді болса, соғұрлым салық жүйесі
мемлекеттің экономикалық саясатына ықпалды болады. Салық жүйесі
экономикалық саясаттың құралы ретінде кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға,
елдің тұрмыс-жағдайын жақсартуға, елде болып жатқан экономикалық
процестерге белсене қатысуы тиіс.
Салық жүйесіне қажетті негізгі талаптар мыналар:
- салық құрамы дәл анықталуы қажет. Ол үшін салық заңдылығында
мемлекетте алынатын салықтардың толық тізімі мазмұндалуы керек;
- салық жүйесі салық төлеушілер үшін салықтан жалтару тиімсіз
болатындай етіп жасалуы тиіс;
- салық жүйесінің қарапайымдылығы. Бұл әсіресе, салықтың дұрыс төленуі
үшін бақылауды жүзеге асыруда маңызды;
- салық жүйесі салық төлеушінің өз қаражатын өндіріске салуына ықпал
етуі керек.
Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі
құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып,
дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік
туғызады.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
принциптер бойынша жіктеледі:
- салық салу объектілері бойынша;
- салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
- пайдалану тәртібі бойынша;
- объектінің экономикалық белгісі бойынша [4; с 102-115].
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді. Тікелей салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
алынатын салықтар. Тікелей салықтардың ең соңғы төлеушісі (салық салынушы)
болып мүліктің (табыстың) иесі табылады Олар өз кезегінде нақты және жеке
салықтарға жіктеледі. Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің
(меншігінің) кейбір түрлеріне (үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.б.)
салынады. Жеке тікелей салықтар – бұл жеке адамдар мен заңды тұлғалардың
табыстарына салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын
да ескереді. Жанама салықтар – бағаға не тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен
олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады. Жанама салықтар мемлекеттің
фискалдық мүдделерін білдіреді. Бұл салықтардың ең соңғы төлеушісі болып
тауарды тұтынушы табылады. Жанама салық салудың мәні салықтың тауар
бағасына (қызмет тарифіне) қосылатындығында. Бұл жағдайда салықты тауардың
(қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында
тікелей байланыс болмайды.
Жанама салықтар салық салу объектісіне қарай төмендегіше бөлінеді:
Жеке жанама салықтар – қатаң түрде белгіленген бір тауар топтарына
салынады; Әмбебап жанама салықтар – негізінен барлық тауарлар мен
қызметтерге салынады; Фискалды-монополиялық жанама салықтар – мемлекеттік
құрылымдарда сатылатын өндірістің барлық тауарларына салынады. Кедендік баж
– экспортты-импортты операциялар жасау кезінде тауарлар мен қызметтерге
салынады.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай салықтар
жалпымемлекеттік және жергілікті болып бөлінеді. Жалпымемлекеттік салықтар
– барлық элементтері мемлекеттің заңдарымен анықталатын және сол елді
жалпыға бірдей біртұтас қолданылатын салықтар. Бұл салықтарды бекітіп,
жүзеге асыратын – Парламент. Бұл салықтар ір деңгейдегі бюджеттерге бөлініп
отырады. Жергілікті салықтар – мемлекеттің заңдарына сәйкес жергілікті
өкімет органдары жүзеге асыратын салықтар. Олар жергілікті деңгейде
қабылданған шешім негізінде ғана жүзеге асырылады. Бұл салықтар толығымен
жергілікті бюджетке түсіп отырады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және арнаулы болып
бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады
және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Арнаулы
салықтардың нысаналы мақсаты болады (мысалы, зейнетақы төлемдерін
қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа және тұтынуға
салынатын салықтар болып бөлінеді. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің
салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан алынады. Тұтынуға
салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде
төленетін шығынға салынатын салықтар.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салықтары ұдайы және
айтарлық реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары мен
өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен
қажеттіліктеріне, республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттердің
кірістері шығыстарын қалыптастыру принциптерін жаңалауға, салықтар жүйесін
өзгертуге, салық салу базаларын таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне
орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдердің түрлері мен жиынтығы) қазіргі кезде заң
жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде мынадай көрініс
тапқан:
- салықтар;
- алымдар;
- төлемақылар;
- мемлекеттік баж;
- кеден төлемдері [5, 151 бет].
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы мен даму
кезеңдерін төмендегі 1-кесте арқылы көрсетіп отырмыз.
Кесте 1
Қазақстанда салық жүйесінің қалыптасуы мен даму кезеңдері
Ұлттық салық Салық Орталық-тҚол жеткізілген
Кезеңдер жүйесінің қатынастарын андыру (күтілетін)
қалыптасуы мен басқару деңгейі әлеуметтік-экономик
даму кезеңдерінің стратегиясы мен алық нәтижелер
мақсаты тактикасы
Мемлекеттік Ағымағы және Төмен Қарама-қайшылыққа
Бірінші бюджеттің кіріс қысқа мерзімді толы ұлттық салық
кезең бөлігін міндеттерді жүйесін құру
1992-1994қалыптас-тыруға шешуге Салық салынатын
жж. бағдарланған және бағытталған базаны тарылту
экономикадағы және
салықтық
қатынастардағы
тәртіпсіздікті
реттейтін ұлттық
салық жүйесін құру
Екінші Макроэкономикалық Қысқа және орта Орташа Экономикалық өсуге
кезең тұрақтылыққа қол мерзімді негіз болған
1995-1998жеткізу және міндеттерді шешу макроэкономикалық
жж барынша жоғары Орта мерзімді тұрақтандыруға қол
әлеуетті әрі міндеттерге жеткізу
бәсекеге қабілеттібағытталған Салық салынатын
кәсіпорындарды базаны тарылтуды
ынталандыру тоқтату
жолымен бюджеттің
кіріс бөлігін
барынша көбейту
Үшінші Мемлекеттік Орта мерзімді Жоғары Экономикалық өсуді
кезең бюджеттің кіріс міндеттерді шешу бастау
1999-2001бөлігін арттыру және Қазақстан Тұрақтандыру және
жж. және әлемдік салық2030 салық салынатын
тәжірибесі қызмет стратегия-сында базаны кеңейтуді
ететін тәртіп қалыптастырылған бастау
ескерілетін, ұзақ мерзімді
салықтық реттеуді мақсаттарға
ұйымдастырудың бағдарлану
жаңа принциптеріне
көшуге байланысты
экономикалық өсуге
қол жеткізу
Әлеуметтік-экономиОрта және ұзақ Жоғары Мемлекет пен салық
Төртінші калық мерзімді төлеушілердің
кезең бағдарламаларды міндеттерді мүддесін теңгеруге
2002- қаржыландыруды шешу. мүмкіндік беретін
2008жж кеңейту мақсатындаСтратегиялық экономикалық өсуді
салық салу міндеттерді тұрақтандыру
субъектілерінің шешуге басым
капитализацияланғабағдарлану
н құнын ұлғайтуды
ынталандыру
жолымен бюджеттің
кірісін барынша
көбейту
Бесінші Макроэкономикалық Ұзақ мерзімді Жоғары Мемлекет пен салық
кезең тұрақтылыққа қол міндеттерді төлеушілердің
2009 жеткізу және салықшешу. мүддесін теңгеруге
жылдан есебін жетілдіру Стратегиялық мүмкіндік беретін
басталадыжолымен бюджеттің міндеттерді экономикалық өсуді
кірісін барынша шешуге тұрақтандыру
көбейту бағдарлану
Ескерту - Байдуйсенов А.Д. Налоговая система Казахстана Каржы –
Каражат. Финансы Казахстана – 2001, №4, с.27.
Қазақстанның қазіргі салық жүйесі 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап
күшіне енген Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Кодексімен реттеледі. Аталған құжат
мемлекет пен салық төлеушілер арасында сапалы жаңа қатынастарды
реттемелейді. Ол салық салудың ойластырылған құқықтық негізін құрудың
түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.
Сонымен салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелерінің туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты бірыңғай болып табылады
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылдың 26 желтоқсанында
Қазақстан Республикасының салық салу бойынша кейбір заңнамалық актілеріне
өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңына қол қойған болатын.
Осы Заң негізінде салық салу саласындағы тиімсіз нормалар жойылып,
резервтердің мөлшерін азайтудан түсетін және жылдық жиынтық кірістен
алынатын табыс түрлері кеңейтілді.
Жалпы, Қазақстандағы салық жүйесі туралы сөз еткенде, саладағы үкіметтік
саясат салықтық жеңілдіктердің көмегімен экономиканы дамытудың басым
бағыттарын қолдауға негізделіп отырғанын айтпай кетуге болмас [6].
Біздегі Салық кодексінің негізгі ережелері экономиканы жаңғыртып,
әртараптандыруға, экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындар мен өндіріс,
аграрлық сектор саласындағы шағын және орта бизнес субъектілері үшін
салықтық жүктемелерді азайтуға толық мүмкіндік береді. Сонымен қатар,
экономиканың кен өндіруші секторындағы қарқынды күшейтуге, салықтық
жеңілдіктерді оңтайландырып, жоспарлау жүйесін жетілдіруге де заңдық
тұрғыдан жеңілдіктер қарастырылған. Ал саладағы салықтық әкімшілендіру
деңгейінің сапасын арттыру өз алдына бөлек әңгіме. 2009 жылдан бастап
заңды тұлғалардың табысын арттыру мақсатында ұжымдық табыс салығы 20%-ға
(бұған дейін 30% болған) дейін азайтылды. Араға екі жыл салып, төлем
көзінен ұсталатын ұжымдық табыс салығы 10%-ға төмендеді.
Қазақстанда шағын және орта бизнес кәсіпорындарына да салықтық
жеңілдіктер жасалып отырғанын байқауға болады. Атап айтсақ, қазір бизнестің
мұндай түрінде ұжымдық табыс салығы бойынша міндетті аванстық төлемдер жоқ.
Тек жылдық табысы Республикалық бюджет туралы Қазақстан Заңы бойынша
сәйкес белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 325000 есе көлеміне тең
сомадан асып кеткен кәсіпкерлер аванстық төлемдер енгізу жолымен ұжымдық
табыс салығын төлеуге міндетті.
Салықтық жеңілдіктер беру механизміне бірқатар өзгерістер енгізілді.
Инвестициялық салықтық жеңілдіктер енді ұжымдық табыс салығы бойынша ғана
берілмек. Бұл арада елді елең еткізген жәйттің бірі – жер және мүлік
салығына жеңілдіктердің алынып тасталуы.
Шығындарды өтеу мерзімін 3 жылдан 10 жылға дейін ұлғайту салық төлеушілерге
инвестициялық салықтық жеңілдіктердің артықшылығын пайдалануға беріліп
отырған мүмкіндіктің бірі [7].
2003-2015 жылдарға арналған Қазақстанның Индустриялдық-инновациялық
даму стратегиясын тиімді жүзеге асыру мақсатында фискалдық мүдделермен
қатар, арнайы экономикалық аймақ аумағында қызмет ететін ұйымдарға ерекше
салық салу режимін орнату жолымен экономиканың басымдық берілген салаларын
дамытуды ынталандыру механизмдері сақталып отыр.
Соңғы жылдары жанама салық салу жүйесінде де айтарлықтай өзгерістер
орын алып отыр. Әсіресе, бұл өзгерістердің қосымша құн салығына (ҚҚС)
анағұрлым көбірек қатысы бар. Қазақстанның салық жүйесіне ҚҚС енгізілген
күннен бастап ғалымдар мен сарапшылар оны төлеу тетіктерін сынға алумен
келеді. Сондықтан, елдің салық заңнамасына енгізілетін кез келген
өзгертулер мен толықтырулар міндетті түрде ҚҚС-ға да қатысты болып отыр.
2009 жылдан бастап ҚҚС-ны төлеу тәртібіне бірқатар жаңа түзетулер
енгізілді. Ең алдымен, шағын және орта бизнес саласындағы салықтық
жүктемені жеңілдету мақсатында ҚҚС бойынша тіркеу есебінен міндетті
қойылатын шегі екі есе – сәйкес қаржылық жылда белгіленген 15000-нан 30000
еселенген айлық есептік көрсеткішке (АЕК) дейін ұлғайтылды. Мұның
нәтижесінде, айналымдағы қаржысы осы шекті деңгейден төмен салық төлеушілер
тіркеу есебіне тұруға міндетті болмайды және ҚҚС-ны төлемейді. Сонымен
қатар, әлеуметтік салық, мүлік салығы және көлік құралдары салығына да
өзгерістер енгізілген.
Экономиканың аграрлық секторына қолдау жасау – мемлекеттің басым
міндеттерінің бірі екені айқын. Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді
пайдалануды ынталандыру мақсатында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер
үшін бірыңғай жер салығының 0,1%-дан 0,5%-ға дейінгі үдемелі салық
мөлшерлемесі енгізілді.
Соңғы он жылдың ішінде Қазақстанның салық жүйесі тұрақты түрде
жетілдіріліп отырды. ҚҚС, ұжымдық табыс салығы, әлеуметтік салық пен жеке
табыс салығының ережелері қайта қаралып, түзетілгенін осы бағыттағы жемісті
жұмыстардың бірі ретінде атауға болады. Қазақстанның салық жүйесі, бірқатар
шетелдік сарапшылардың пікірінше, ТМД елдері арасындағы ең оңтайлысы болып
есептелгенмен, салада түйіні шешілмей келе жатқан мәселелер баршылық.
Айталық, меншік салығын (жер салығы мен заңды және жеке тұлғалардың мүлік
салығы) ұстау механизміне байланысты нақты проблемалар туындап отырғанына
қарамастан, мәселе Үкіметтің назарынан тыс қалып қойған. Оның үстіне,
Қазақстанның қолданыстағы заңнамасы бойынша жер салығы жер учаскелерін
пайдалану мақсатына қарай ұсталады. Мамандардың пікірінше, қазіргі жер
салығын есептеу механизмі тиімсіз. Мұндағы ең басты кемшілік – жаһандану
жағдайындағы жер құнының нарықтық бағасы мен оның рөлі есепке алынбай
келеді.
Мүлік және жер салығының көлемі субъектілердің қаржы-шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне байланысты емес. Олардың салыстырмалы тұрақты салық
базасы бар. Экономиканың өсіп, халықтың тұрмыстық деңгейі жақсаруына
байланысты, жылжымайтын мүлік саны мен бағасы тұрақты өсіп отыратыны заңды
құбылыс. Ал бюджетке негізгі кірісті келтіретін бұл екі салықтың үлес
салмағы өте төмен және жылдар бойы өзгеріссіз қалады. Жер учаскелері заңды
және жеке тұлғалардың меншігі ретінде жеке кәсіпкерліктің негізгі табыс
көзі екені белгілі. Сондықтан, бүгінде жеке және заңды тұлғалар төлейтін
жер және мүлік салығының көлемі, біздіңше, нарықтық экономика талаптарына
жауап бере алмайды.
Жаһандану жағдайындағы әлемдік тәжірибе мен салық жүйелерінің
ықпалдастығын ескеріп, Қазақстандағы мүлік және жер салығын салу жүйесін
реформалау қажет болды. Бұл мәселе биылғы жылы шешімін таппақшы, Қазақстан
Республикасының қабылданған жаңа бюджет саясатының тұжырымдамасына сәйкес,
салық салу мәселелеріне арналған заң жобасы қабылданды, онда Салық
жүйесінің экономикалық қайтарымдылығын арттыру үшін жеке тұлғалар мүлкі,
жер көлік құралдары салықтарының мөлшерлемелерін арттыру бойынша нормалар
қамтылады. Сондай-ақ халықтың әлеуметтік зиянды тауарларды тұтыну ынтасын
төмендету мақсатында темекі және алкоголь өнімдеріне акциздерді кезең-
кезеңімен көтеру көзделген.
Жаңа заң жобасында экономиканың жекелеген салаларын қолдау жөніндегі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне, ауыл шаруашылығы тауарларын
өндірушілеріне салық салуды оңтайландыруға бағытталған нормалар да
қарастырылған. Мәселен, жоғары технологиялық өнім өндірісін дамыту үшін
жекелеген арнайы экономикалық аймақтарда жүзеге асырылатын қызметтердің
басым түрлерінің тізбесі кеңейтіледі. Бұған қоса, заң жобасында салықтық
әкiмшiлiк ету, түсiнiксiздiктер мен дәлсiздiктердi жою мәселелерiн
жетiлдiруге бағытталған нормалар қарастырылған. Бұл заң жобасына 200-ге
жуық түзетулер енгізді. Олардың басым көпшілігі нақтылау және жақсарту
сипатындағы түзетулер.
Кеден одағы аясында ТМД елдері арасындағы ықпалдастық үдерістерінің
күшейуіне байланысты, Одаққа мүше мемлекеттердің экономикалық саясаты бір
арнаға тоғыстырылмақ. Кеден одағына қатысушы елдер арасындағы сыртқы тауар
айналымының көлеміне тікелей ықпал ететін жанама салық салуды үйлестіру
саласында нақты жетістіктерге қол жеткізіліп отыр.
Кеден одағындағы салықтық қызмет органдарының өкілдері қатысушы
елдердің салықтық заңнамасын зерттеп, талдау жасады. Қазір салық салу
мәселелері бойынша қажетті ақпараттарды алмасу жұмыстары жүргізілуде.
Сарапшылардың пайымынша, салық жүйелерін үйлестіруді сатылатын тауарлар мен
атқарылатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтердің бағасына
қосылатындықтан, қосымша құн салығынан бастау тиімді болмақ. Сондықтан, ҚҚС
отандық тауарлардың шетел нарығында бәсекеге қабілеттілігін арттыруда
маңызды рөл атқарады [8, 165 б].
Түйіндей келгенде, салық жүйесі де тірі организм секілді. Оны тұрақты
түрде жетілдіріп, реформалап отыру қажет. Мемлекеттік бюджеттің 70 пайызын
салықтар құрайтынын ескерсек, тіпті, бұл заман талабынан туындап отырған
қажеттілік екенін аңғару қиын емес. Ал заңды түрде белгіленген сол
салықтарды, алымдар мен өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің мемлекет
алдындағы борышы әрі міндеті екенін ұмытпауға тиіспіз.
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы, құрылымы
Салық қызметі түсінігі салық салу түсінігімен байланысты. Олардың
арасындағы айырмашылық, салық қызметі түсінігінің салық салу қызметіне
қарағанда неғұрлым мағынасының кеңдігі, өйткені ол салық салуды ұйымдастыру
мен оның жүзеге асырлуын қамтамасыз етумен байланысты мемлекеттің қызметін
білідіреді. Ол тек қана салық салуға тән салықтарды бекіту, енгізу мен
алуды ғана қамтымайды, ол сонымен қатар, салықты жинау аппаратын
қалыптастыру мен оның қызмет етуін қамтамасыз ету бойынша қызмет атқарады.
Мемлекеттің салықтық қызметі Қазақстан Республикасы салық жүйесі
ауқымындағы салық салу процесін ұйымдастыруға және салық салуға байланысты
барлық мән-жайларды қамтамасыз етуге бағытталған, салықтық заң актілеріне
негізделген мемлекеттің объективті экономикалық қызметі болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы салық қызметі салықтарды жинау және
өндірумен айналысатын сондай ақ, салық салу аясында бақылауды жүзеге
асыратын мемлекеттік органдардың жүйесімен байланысты.
Ол келесідей негізгі методологиялық қадамдар арқылы жүзеге асырылады:
1) салықтарды белгілеу мен енгізу;
2) салық төлеушілердің есебін жүргізу;
3) жалақының алымы бойынша салық салу объектілерінің есебін жүргізу;
4) жалақы алымы бойынша салық түрлерін өндіру;
5) табысты төлеу көзінен салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6) салық төлеушілердің кейбір санаттарына салықтық есеп беруді белгілеу
7) салық заңнамасында қарастырылған, өзінің салытық міндеттерін орындау
бойынша, салық төлеушілердің салық салумен байланысты, салық агенттерін,
салық жинаушыларды және басқа да тұлғаларды бақылау;
8) салық төлеушілердің өздерінің салықтық міндеттемелерін және басқа
тұлғалардың өздерінің салықтық міндеттерін орындауын қамтамасыз ету бойынша
шараларды қолдану;
9) мемлекеттің салықтық қызметін ұйымдастыру;
10) салық заңнамасын бұзғаны үшін, құқықтық жауапкершілікті белгілеу;
11) салық заңнамасын бұзған, кінәлі тұлғаларды тиісті жауапкершілікке
тарту. [9, 111б].
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптер
басшылыққа алынады. Принцип сөзінің латын тіліндегі мағынасы (principium)
қандай болмасын негіз, бастама деп аударылады.
Д.Н.Бахрах мемлекеттік қызмет жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі
жөнінде баяндай келіп Принцип – объективті заңдылықтарды бідіретін және
ғылыми негіздемелерді айқындайтын негіз құрушы идеялар мен ұстанымдар деп
пайымдаған [10, 130б].
Салықтық қызметінің негізгі принциптері ретінде төмендегілерді атауға
болады:
• салық салу заңдылығы;
• жалпыға ортақтылығы және теңділігі;
• міндеттілік және әділеттілік,
• қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық;
• мерзімділік кезеңділік;
• жеңілділік және бірдүркінділік;
• жүйелілік және тұрақтылық;
• айқындылық және нақтылық;
• мемлекет тарапынан барлық шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды
қамтамасыз ету;
• салық төлеушілердің тапқан табыстарын пайдалануарына бірдей жағдай жасау;
• табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу жөніндегі
міндеттері;
• салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттерін
белгілеу кезінде біріңғай тәсіл қодану;
• салық төлеушілер мен мемлекеттің заңды мүдделерін және құқықтарын қорғау
теңділігі және т.б. принциптер. Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән
міндеттер мен функцияларын атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен
мүдделерін қамтамасыз етуге қажетті құжаттарды салықтарды белгілеу және
алу арқылы республикалық және жергілікті бюджеттер кірісіне жұмылдырады.
Салық қызметінің принциптері мемлекеттік жалпы экономикалық
бағдарламасына негізделеді және онымен тығыз байланысты болады.
Экономикалық бағдарламаны әзірлеу ісі салық қызметінің алға қояын
талаптарын, оның принциптерін ескере отырып жүзеге асырылады. Салық
қызметінің ықпал ету аясы өте ауқымды, оны реттейтін қатынастары әр алуан
болғандықтан оны тек қаржылар аясына жатқызуға болады деген көз қарас дұрыс
емес. Өйткені, салық саясаты талаптарымен мен азаматтың салықтық
міндеттемелерін атқару сатысында ғана қаржылық қатынастарға айналады.
Салықтық қатынастардың қаржылық қатынастардан айрықшалануы салық саясаты
бойынша мемлекеттің алдында тұрған міндеттемелерді талдау кезінде көрініс
табады [11, 165 б].
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі Адам Смидт тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары өздерінің
тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға
тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс
болады, сондай ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте
анық болуы қажет. Салықты алу кезеңімен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші
үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы
халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап, алынуы қажет.
Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерленген межеден артық болмаса,
кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің біріңғайлылығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүлделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т.б.
Мемлекеттің салықтық құрылысының іргетасын қалау, салық салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың құқықтары
мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігінжүргізу, сот
билігі органдары мен прокуратура және т.б. көздеріне тиесілі орындарын
алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық және
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық табыстарын
қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын мемлекеттің
салық жүйесі жатады.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш–қуатына),
мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат беру және
шектеу қою сияқты іс-әрекеттеріне сүйенеді.
Салық қызметінің негізгі принциптерін конституциялық деңгейде бекіту
қажеттілігі салықтардың мемлекет өмірінде атқаратын рөліне байланысты
туындайды. Мемлекеттің материалдық базасын қалыптастырудың өте маңызды
әдістері және қоғамды басқару аппараты ретінде салықтар мемлекет пен оның
азаматтарының арасын байланыстыратын күрделі де елеулі буынға айналды.
Сондықтан да барлық мемлекетерде, оның ішінде өзімізде де салықтарды төлеу
азаматтардың конституциялық міндеттері болып табылады [5, 34 б].
Мемлекеттің салықтық құрылымы түсінігі мемлекеттің мамандандырылған
салық органдарының жүйесін қамтиды.
Қазақстан Республикасының салықтық құрылымының құрамына мыналар кіреді:
1) салық қызметі органдары;
2) кеден органдары;
3) жергілікті атқарушы органдар;
4) салық полиция органдары.
Мемлекеттің салық қызметі жүйесін құрудың ұйымдық принціпіне
орталықтандыру принципі жатады. Уәкілетті орган салық органдарына басшылық
етеді. Салық органдарының бірінші басшылары мемлекеттік уәкілетті органымен
тағайындалады. Бұның барлығы мемлекеттің салықтық қызметін ұйымдастырудың
орталықтандырылу сипатын және оның жергілікті өкілетті және атқару
органдарынан тәуелсіздігін қамтамасыз етеді, яғни ол салық жүйесінің
орталықтандырылған сипатын куәландырады.
Кеден органдары Қазақстан Республикасының Салық кодексі мен кеден
заңына сәйкес, Қазақстан Республикасының шекарасынан тауарларды өткізу
кезінде, бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алады.
Салық кодексіне сәйкес, жергілікті атқарушы органдар салық салу
органдарының құрылымына кірмейді, бірақ олар салық төлеуші жеке тұлғаның
жерге, транспорттық құралдарға, мүлікке төлейтін салықтарын жинай алады деп
қарастырылған. Жергілікті атқарушы орнандарға ауыл округтерінің,
ауылдардың, поселкілердің әкімшіліктері жатады. Олар өз өкілеттері шегінде
салықтарды жинап, салық төлеушілерге есеп беру құжаты болып табылатын,
квитанцияны береді. Салық полициясы – салық құрылымының құрамына кіретін,
мамандандырылған құқық қорғау органы болып табылады.
Оның негізгі міндеті - салықтық қылмыстар туралы істер бойынша, жедел-
іздестіру шараларын жүзеге асыру [12, 345б].
В.И. Гуреев салық органдарын салықтық бақылау органдары мен салық
полиция органдары деп жіктейді. Өйткені расымен мемлекеттің салық
қызметінің ішкі құрылымы бар. Салық саясатының жалпы бағыттары мен салық
салудың негізгі принциптерін анықтау – мемлекеттік биліктің жоғарғы
органдары Ел Президентіне, Парламентке жүктеледі. Ал салық комитетіне салық
заңнамасы мен басқа да құқықтық актілер негізінде, бюджеттің барлық
деңгейлеріне салықтар толық түсуі мен мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етеді [13, 127 б].
Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігі Салық комитеті мемлекет
қазынасына аз шығындар арқылы, максималды салықтық түсімдерді тартуды
мақсат ететін жедел басқаруды, яғни шаралар кешенін қабылдайды. Сондай-ақ,
бұл құрылымдық бөлімшеге өз өкілеттіктері шегінде салық түсімдері мен басқа
да бюджетке төленетін түсімдер мен қатар, әлеуметтік сақтандыру қорларына
міндетті зейнет ақы жарналары мен әлеуметтік аударымдардың толық және
уақытылы түсуін, бақылау–қадағалау болып табылады.
Мемлекеттің салық қызметі Қаржы Министірлігінің Салық комитеті мен
салық полиция Департаменті жүйесіне бөлінеді. Салық полициясы салық
салумен байланысты құқық бұзушылықтар мен қылмыстарды анықтау мен алдын алу
бойынша арнайы құқық қорғау органы болып табылады. Қаржы Министірлігінің
салық комитеті мен салық полициясы Департаменті туралы Ереже Қазақстан
Республикасы Үкіметімен бекітіледі. Салық қызметі органдарының барлық
деңгейі республикалық бюджет есебінен қаржыландырылады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексіне сәйкес, салық қызметi органдары
уәкiлеттi орган мен салық органдарынан тұрады.
Салық органдарына уәкiлеттi органның облыстар, Астана және Алматы
қалалары бойынша, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша
аумақтық бөлiмшелерi, сондай-ақ уәкiлеттi органның ауданаралық аумақтық
бөлiмшелерi жатады. Арнайы экономикалық аймақтар құрылған жағдайда осы
аймақтардың аумағында салық органдары құрылуы мүмкiн. Салық органдары
тиiстi жоғары тұрған салық қызметi органына сатылы тұрғыда тiкелей бағынады
және жергiлiктi атқарушы органдарға жатпайды. Уәкiлеттi орган салық
органдарына басшылықты жүзеге асырады. Салық қызметi органдарының рәмiзi
болады. Салық қызметi органдары рәмiзiнiң сипаттамасы мен оны пайдалану
тәртiбiн уәкiлеттi орган бекiтедi [14].
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
(салық кодексі) және де Қазақстан Республикасының заңдары салық қызметі
жұмысының құқықтық негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті аудандық, ауданаралық,
қалалық салық комитеттері кіреді.
Салық қызметінің аумақтық органдары жоғары тұрған тиісті салық қызметі
органдарына тікелей жоғарыдан төмен бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға кірмейді.
Салық төлеушілер мен салық қызмет органдары құқығы мен міндеттері салық
заңдары арқылы белгіленеді және реттеледі. Ал Қазақстан Республикасының
салық заңдарына мыналар жатады. Қазақстан Республикасының салық
қатынастарын реттейтін Қазақстан Республикасы Президенттің заң күші бар
жарлығы салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы;
Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
актлері; Қазақстан Республикасы мемлекетінің салық комитетінің нормативтік
актлері;
Салық қызметі Қазақстан Республикасы мемлекеттік салық комитетінің және
облыстағы аудандардағы, қалалық аудандардағы мемлекеттік салық
басқармалармен бөлімдерінен тұрады.
Қазақстан Республикасы мемлекетінің салық комитетінің төрағасын
Қазақстан Республикасы Президенті, ал оның орынбасарлар және салық
полициясы басқармасының бастығы Қазақстан Үкіметі тағайындайды.
Салық қызметінің негізгі міндеттірі мыналар:
- салық заңдарының орындалуын қамтамассыз ету, оның тиімділігін
зерделеу ;
- заңдардың, салық салу мәжелері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын
шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу ;
- салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру салық
заңдары мен салық салу жөніндегі нормативтік актілер өзгерістер туралы
салық төлеушілерге уақтылы хабарлап отыру.
Салық қызмет органдарының негізгі міндеттері:
1. салық төлеушілердің құқтарымен мемлекеттік мүдделерін сақтау және
қорғау, салықтың дұрыс есептеліп, толығымен, уақтылы төлеуіне бақылау
жасау;
2. салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің есебін уақтылы
алу;
3. салықты есептеу мен төлеуге байланысты деклорацияны және басқа
құжаттардың нысандарын әзірлеу;
4. салық тәртібін бұзушыларға, салықты дұрыс есептемей өз табысын
азайтып көрсеткен заңды және жеке тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;
5. салық төлеуден жалтарып жүрген жеке және заңды тұлғаларды салық
полициясының бөлімшесімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;
6. мәліметтер құпиясын сақтау;
Салық қымет органдарының мынадай құқтары бар:
1. Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес тәртіп пен шарттар
негізінде заңды және жеке тұлғалардың барлық ақша құжаттарын, бухгалтерлік
кітаптарын есептерін, сметаларын, қолда бар ақшалай қаражаттың, бағалы
қағаздардың және басқа да құндылықтар есеп айырмаларын, деклорациямен
бюджетке салықпен басқа төлемдерді есептеумен төлеуге байланысты құжаттарын
тексеруге;
2. ұйымдардың лауазымды адамдарынан салық жөнінде тексерулер барысында
пайда болатын мәселелер жөнінде анықтамалар, ауызша және жазбаша
түсініктемелер алуға;
3. салық полициясы бөлімшелермен бірлесе отырып салық тергеулерін
жүргізуге;
4. өз өкілеттігін жүргізген кезде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес
ұйымдармен азаматтардың табыс түсіру үшін немесе тұрған жеріне қарамастан,
салық салынатын объектілерді ұстауға байланысты пайдаланатын кез келген
өндірістік қойма, сауда және басқа да үй жайларын тексеруге құқы бар.
Ұйымдардың басшылары мен азаматтар салық қызмет органдарының лауазымды
адамдарын аталған үй-жайларды тексеруге жіберілген бас тартқан жағдайда
салық инспекциялары мұндай субъектілердің салық салынатын табысын олардың
табыс алып отырғанын дәлелдейтін құжаттар негізінде анықтауға құқы бар;
5. салық заңдарын бұзған ұйымдарға лауазымды адамдарға және
азаматтарға заңға сәйкес айыппұл салынады;
6. салық айыппұл және өсім белгіленген мерзімде төленбеген кезде салық
төлеушілердің жылжымалы және жылжымайтын мүлкінің, ақша-валюта қаражатының
тізімдемесін жасауға;
7. Қазақстан Республикасы Ұлттық бакні мен оны бөлімшелерінде
заңдармен белгіленген қорларға аударымдар жасаудан кейін қалған пайданы
бюджетке толық және уақтылы түсу мәселесі бойынша тексерулер жүргізуде ;
8. қызмет бабындағы мақсатта басқа заңды тұлғалардан, банктерден,
биржалар мен азаматтардан тексерілетін ұйымдар мен азаматтардың кәсіпкерлік
қызметі, операцияларды және шотындаға ақша қаражатының жай-күйі туралы
мәліметтерді алуға.
Салық қызметінің қызметкерлері өздерінің міндеттерін атқару барысында
оларды заң қорғайды және Республикалық бюджет қаржы есебінен міндетті түрде
жеке сақтандыруға тиіс.
Салық төлеушілер өз тарпынан мынадай міндеттерді атқаруға тиіс:
1. уақтылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу номерін алуға;
2. мемлекеттік салық комитетінің актлеріне сәйкес есеп құжаттамаларды
жүргізуге осы есеп құжаттамалары 5 жыл бойы сақтауға;
3. бегіленгін мерзімге салық деклорациясын тапсыру;
4. атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге
асыралатын салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген сомалар
туралы ақпарат беруге;
5. салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң
сақтауға.
Салық төлеушінің құқығы :
1. салық жөнінде жеңілдіктерге деген құқығын растайтын құжаттарды табыс
етуге;
2. жүргізілген тексерулер актлерімен танысуға;
3. салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізу мен
тексеру актлері жөніндегі түсіндірмелерді ұсынуға;
4. заңға сәйкес тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдануға;
5. салық салуға қатысуы деп саналатын ақпаратпен құжаттарды тапсырмауға
құқы бар [15, 134б ].
Жалпы салық жүйесі және оның қызмет ету механизі белгілі бір
принциптерге сәйкес қызмет ету керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін
жан-жақты және тиімді түрде іске асыра алады.
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің
қызметі
Қазақстан Республикасының салық комитеті - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің құрамына кіретін орталық атқарушы орган болып табылады.
Салық комитетін төраға басқарады. Оны қызметке Қаржы министрі салық
комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының үкіметі,
ал оның орынбасарларын салық комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қаржы
Министрлігі салық комитетінің төрағасы тағайындайды. Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік салық комитетінің тікелей бағынатын органдары
бар. Оның ішінде облыстық, қалалық және аудандық басқармалар мен бөлімдер
бар.
Қалалар, аудандар бойынша салық комитетінің төрағаларын салық комитенің
төрағасының ұсынуы бойынша қызметке Қаржы министрлігі салық комитетінің
терағасы тағайындайды.
Мемлекеттік салық комитетінің алдында мынандай негізгі мақсаттар
қойылған:
сәйкес жылда республикалық және жергілікті бюджеттерде бекітілген мөлшерде
және сомадағы бюджетке салық және басқа да міндетті
төлемдердің толық және уақытылы түсуіне қамтамасыз ету;
салық заңдылығының орындалуын қамтамасыз ету және оның тиімділігін талдау;
3. салық төлеушілірге олардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, салық
төлеушілерге салық заңдылығымен нормативтік актілердегі
өзгерістерді уақытылы хабарлау, салық қызметі органдарының жұмыс істеуіне
басшылықты жүзеге асыру.
Мемлекеттік салық комитеті мынадай қызметтерді атқарады:
- бюджетке салықтар мен басқа да төлемдердің барлығының түсуінің қамтамасыз
ету бойынша іс-шаралар жүргізеді және салық заңдарының орындауына бақылауды
жүзеге асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастырады;
1. халықаралық келісімдер, келісім-шарттар, келісім-шарттардың жобасына
салықтық тексеру жасауға қатысады;
2. салық салу мәселелері бойынша заң мен басқа да нормативтік -
құқықтық актлерді, құжаттардың жобасын әзірлеуге қатысады;
- салық заңдарын бұзу жөнінде өтініштер, мәліметтер мен басқада
ақпаратты тексеруді жүзеге асырады;
-салық заңдылығын қолдау бойынша жұмыстарды анықтауды салық төлеушілер
арасында жүргізеді;
1. салық заңын бұзушылыққа талдау жасау және бага беру және осыған сәйкес
себептер мен жағдайларын жою бойынша ұсыныстар береді;
2. салықты түсіру жөнінде есептерді алады, оларды жалпылайды және талдайды,
сондай-ақ бюджетке аударылған не төленген салықтар есебін
жүргізеді;
3. облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының жұмысының
ұйымдастырылуына тексерістер жүргізеді, нәтижесінде табылған
кемшіліктерді жоюға шаралар жасалады, салық органдарының басшыларының
есептері тыңдалады, тәжірибелерді енгізеді;
4. облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының салық және басқа да
міндеттерді жинауға бақылауды жүзеге асырады;
4. кадрларды кәсіпкепкерлік дайындау бойынша шаралар жүргізеді;
5. келісімдерге сәйкес шетелдік мемлекеттер мен халықаралық салық
ұйымдарымен байланыс орнатады, шетелдердің салық қызметінің іскерлігін
ұйымдастыру тәжірбесін зерттеп, оны Қазақстан Республикасының салық
қызметінің іскерлігінде оны қолдану бойынша ұсыныстар әзірлейді;
5. салық салу мәселесі бойынша үкімет аралық келісімдерді жүзеге асырады
және келісім-шарттар жобасын әзірлеуге қатысады;
6. ақпараттық жүйелер мен басқа да ақпараттық құралдарын орнату бойынша
шараларды жүргізеді;
- салықтық қадағалауды үйымдастырады және жүзеге асырады;
-табысты төмендетіп көрсету, заңы және жеке тұлғалардың салық салу
объектілерін жасырып қалу, салық және басқа да міндетті төлемдерді бюджетке
төлеуден қашу жолдары, сондай-ақ салық төлеуге байланысты мемлекетке зиян
тигізетін өзге де қылмыстар мен заң бұзушылықтардың бетін ашып, алдын
алады;
-салық қызметінің жұмысының қауіпіздігін өз құзіреті шегінде
ұйымдастырады, қызметін орындау барысындағы қылмыстық және басқа да заңсыз
әрекеттерден өз қызметкерлерлерін қорғайды;
- ресми мәліметтер бойынша салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден жалтарған тұлғаларды іздеуді үйымдастырады және жүзеге
асырады;
- салық заң бұзушылықтары бойынша мемлекетке зиянның орнын толдыруды
толық және уақтылы жүргізу үшін өз құзіреті шегінде шараларды
ұйымдастырады;
- өз қүзіреті шегінде салықтық қылмыстар мен заң бұзушылықтары бойынша
мәліметтерді жинайды және талдайды;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен мерзімде және
нысанада және қаржылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы..6
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы,
құрылымы ... ... ... ... 13
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1. Республикалық бюджет деңгейінде салықтық түсімдерді
талдау ... ... ... ..24
2.2 Салықтармен бюджетке төленетін басқа міндетті телемдердің түсуінің
қазіргі жағдайын талдау (Қостанай облысы
мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... .34
3 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Салық органдарының қызметін жетілдірудегі шетел
тәжірибесі ... ... ... ... .43
3.2 Салық органдарының қызметінің тиімділігін арттырудағы мәселелер
және оны шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..65
КІРІСПЕ
Кез-келген мемлекеттің өзінің толыққанды тәуелсіздігін алуы үшін және
өзін-өзі жан-жақты қамтамасыз етуі барысында, мықты да тұрақты қаржы базасы
қажет. Дамыған елдер тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекеттің негізгі
қаржылық тірегі болып халықтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілерден
жиналатын салықтар болып табылады [1].
Салық тек қана мемлекеттің қаржылық базасы ғана емес, сонымен қатар
экономиканы мемлекеттік реттудің кұралы болып табылады. Салық ұдайы
өндірістік процестерге әсер ете отырып, экономикалық өсуді қамтамасыз
ететін маңызды фактор ретінде әрекет етеді.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты
атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасының жаңа
Қазақстанның жаңа саяси бағыты аясында салық саясатын өзгерту туралы айтқан
болатын, онда өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу
объектілері үшін қолайлы салық режімін енгізу қажет екендігін және оны
жетілдіру мақсатын қойды. Барлық қолданыстағы салық жеңілдіктеріне ревизия
жүргізіп, оларды мейілінше тиімді ету керек. Сондай-ақ, салық әкімшілігін
ырықтандыру және кеден әкімшілігін жүйелендіру саясатын жалғастыру және
салық есептілігін жеңілдетіп, әрі мейлінше азайту қажеттігіне баса назар
аударды. Сондай-ақ жаңа салық саясаты әлеуметтік бағыт алуға тиіс. Бұл үшін
2015 жылдан бастап ынталандыру шаралары кешенін, соның ішінде білім беруге,
өзін, өз отбасын, қызметкерлерін медициналық сақтандыруға қаражат салатын
азаматтар мен компанияларды салықтан босату практикасын көздейтін
ынталандыру кешенін әзірлеу қажет. Нарық қатысушыларын салықтан жалтару
жолдарын іздеуге емес, бәсекелестікке ынталандыруымыз қажет деп атап
көрсетті [2].
Осылайша, бизнес деңгейіндегі болашақ салық саясаты ішкі өсімді
ынталандыруы және сыртқы нарықтарға отандық экспортты, ал азаматтар
деңгейінде олардың қорларын, жинақтарын және салымдарын ынталандыруға тиіс.
Салық қызметтерін жүзеге асыру, мемлекеттің тиісті құқықтық нормалар
шығаруы арқылы жүзеге асырылады. Салық құқығының нормалары арқылы, салықтың
уақытылы және толыққанды төленуіне бақылау, оны төлеуден бас тарту
жағдайында, мәжбүрлі өндіріп алу қамтамасыз етіледі, сондай ақ салық
заңнамасын бұзған тұлғаларды құқықтық жауапкершілікке тарту жүзеге
асырылады.
Бұл жағдайда басты маңызды мәселе, бұл мемлекеттің барлық салықтық
құрылымының, дербес жағдайда, салық органдарының жұмысын құру мен
қамтамасыз ету табылады. Салықтар мен бюджетке түсетін төлемдерді жинау
жұмысын ұтымды ұйымдастырмай, барлық фискалдық органдар бірлесіп қызмет
етпей, мемлекеттік қазынаны жүйелі түрде толтырып отыруға қол жеткізу қиын.
Салық қызметі органдары, бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы, және толық, заңды төленуін қамтамасыз етеді. Олар –
елдің бүкіл қаржы нарығының жұмысын қамтамасыз ететін негізгі буын. Сол
себептен республикалық салық қызметінің мемлекет бюджетін толықтыру
бағытындағы жүмыстарының тимділігін арттыру қажет.
Қазіргі уақытта елімізде салықтық реформа жүргізілуде. Ал салық
реформасын табысты түрде жүзеге асыру барысында, салық органдарының бақылау
- экономикалық қызметінің мәнісі күшеюде.
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап республикада жаңа Салық Кодексі
енгізілді. Жаңа Салық кодексі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.
Назарбаевтың 2008 ж 6 ақпандағы Қазақстан халқына Қазақстан халқының әл-
ауқатын арттыру— мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауына
сәйкес құрылды. Онда салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының
міндеттерімен сәйкестендіру қажет делінген. Қазіргі уақытта салық жүйесінің
стратегиялық мақсаты болып экономиканы жаңашаландыру мен әртарптандыру
арқылы көлеңкелі экономикадан бизнесті шығару.
Жалпы барлық мемлекеттік мәселелерді шешу түптеп келгенде әрбір
қазақстандықтың әлеуметтік жағдайының өсуі салық қызметі жұмысының
сапалылығына тікелей байланысты. Жоғарыда аталған мәселе зерттеудің
өзектілігінің растайды.
Анықталған зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында салық
қызметін ұйымдастырудың тиімділігін арттырудағы мәселелерді қарап, оны
шешу жолдарын қарастыру. Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу
қажет:
-мемлекеттің салықтық құрылымының мәнін анықтау;
-салық органдары қызметінің басты міндеттері мен принциптерін ашып
көрсету;
- Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымдық ерекшеліктерін ашу;
- салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттерін анықтау;
- салық қызметі органдарының қазіргі жағдайын талдау.
Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасының салық органдарының
қызметін ұйымдастыру қарастырылды.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Жұмысты жазу барысында
салық салу бойынша, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері, оның
ішінде Қазақстан Республикасының салық кодексі, отандық және шетелдік
ғалымдар - экономистердің - А.И. Худяковтың, И.Г. Русакованың, В.И.
Гуреевтің, С.М. Найманбаевтің және т.б. еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде салық органдарының қызметін
ұйымдастырудың теориялық негіздері қарастырылған. Екінші бөлімінде
салықтардың түсімін республикалық және жергілікті деңгейлерде экономикалық
талдау жасалынған. Ал, үшінші бөлімінде салық органдарының қызметін
ұйымдастырудағы шетел тәжірибелері және олардың тиімділігін арттыру жолдары
қамтылған. Жұмыста 9 кесте қолданылды.
1 САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен
дамуы
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі,
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Мемлекет тарихында оның түрлі кезеңдерінде салық жинаумен әртүрлі
мемлекеттік билік органдары айналысты. Мемлекеттік салық қызметі 1990 жылы
құрылып, бастапқыда Қазақ КСР Қаржы министрлігінің құрамына енді. Салық
органдарына дербестік пен ресми мәртебе республиканың тәуелсіздігі жылдары
берілді. Нақты айтсақ, әртүрлі кезеңде мемлекеттік Кіріс министрлігінің
және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің құрамында жүрген құрылым
Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 9 шілдедегі Жарғысымен Мемлекеттік салық
инспекциясы және оның облыстар мен аудандардағы бөлімшелері болып құрылды.
Қазіргі таңда өз тарихындағы ең ірі және ықпалды мемлекеттік ведомство
ретінде танылып отырған Қазақстанның салық қызметінің қалыптасу жолы
қиындықтарға толы болды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған [3].
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін
төлемдер. Салықтар – қайтарымсыз, баламасыз және тұрақты сипаттағы құқықтық
формадағы мемлекет арқылы белгіленген міндетті төлемдер. Салықты басқа да
төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі салық белгілі бір обьектілерден
(табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты
төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі – бір күндік, он күндік,
айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық
ставкасы) алынады. Салық жүйесі – мемлекет пен салық төлеушінің арасындағы
күрделі, өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Осы қарым-қатынастар неғұрлым үйлесімді болса, соғұрлым салық жүйесі
мемлекеттің экономикалық саясатына ықпалды болады. Салық жүйесі
экономикалық саясаттың құралы ретінде кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға,
елдің тұрмыс-жағдайын жақсартуға, елде болып жатқан экономикалық
процестерге белсене қатысуы тиіс.
Салық жүйесіне қажетті негізгі талаптар мыналар:
- салық құрамы дәл анықталуы қажет. Ол үшін салық заңдылығында
мемлекетте алынатын салықтардың толық тізімі мазмұндалуы керек;
- салық жүйесі салық төлеушілер үшін салықтан жалтару тиімсіз
болатындай етіп жасалуы тиіс;
- салық жүйесінің қарапайымдылығы. Бұл әсіресе, салықтың дұрыс төленуі
үшін бақылауды жүзеге асыруда маңызды;
- салық жүйесі салық төлеушінің өз қаражатын өндіріске салуына ықпал
етуі керек.
Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі
құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып,
дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік
туғызады.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
принциптер бойынша жіктеледі:
- салық салу объектілері бойынша;
- салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
- пайдалану тәртібі бойынша;
- объектінің экономикалық белгісі бойынша [4; с 102-115].
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тікелей және жанама салықтар
болып бөлінеді. Тікелей салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
алынатын салықтар. Тікелей салықтардың ең соңғы төлеушісі (салық салынушы)
болып мүліктің (табыстың) иесі табылады Олар өз кезегінде нақты және жеке
салықтарға жіктеледі. Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің
(меншігінің) кейбір түрлеріне (үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.б.)
салынады. Жеке тікелей салықтар – бұл жеке адамдар мен заңды тұлғалардың
табыстарына салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық
салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын
да ескереді. Жанама салықтар – бағаға не тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар.
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама
салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де
(кеден баждары түріндегі, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен
олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады. Жанама салықтар мемлекеттің
фискалдық мүдделерін білдіреді. Бұл салықтардың ең соңғы төлеушісі болып
тауарды тұтынушы табылады. Жанама салық салудың мәні салықтың тауар
бағасына (қызмет тарифіне) қосылатындығында. Бұл жағдайда салықты тауардың
(қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында
тікелей байланыс болмайды.
Жанама салықтар салық салу объектісіне қарай төмендегіше бөлінеді:
Жеке жанама салықтар – қатаң түрде белгіленген бір тауар топтарына
салынады; Әмбебап жанама салықтар – негізінен барлық тауарлар мен
қызметтерге салынады; Фискалды-монополиялық жанама салықтар – мемлекеттік
құрылымдарда сатылатын өндірістің барлық тауарларына салынады. Кедендік баж
– экспортты-импортты операциялар жасау кезінде тауарлар мен қызметтерге
салынады.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай салықтар
жалпымемлекеттік және жергілікті болып бөлінеді. Жалпымемлекеттік салықтар
– барлық элементтері мемлекеттің заңдарымен анықталатын және сол елді
жалпыға бірдей біртұтас қолданылатын салықтар. Бұл салықтарды бекітіп,
жүзеге асыратын – Парламент. Бұл салықтар ір деңгейдегі бюджеттерге бөлініп
отырады. Жергілікті салықтар – мемлекеттің заңдарына сәйкес жергілікті
өкімет органдары жүзеге асыратын салықтар. Олар жергілікті деңгейде
қабылданған шешім негізінде ғана жүзеге асырылады. Бұл салықтар толығымен
жергілікті бюджетке түсіп отырады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және арнаулы болып
бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғырландырылады
және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Арнаулы
салықтардың нысаналы мақсаты болады (мысалы, зейнетақы төлемдерін
қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа және тұтынуға
салынатын салықтар болып бөлінеді. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің
салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан алынады. Тұтынуға
салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде
төленетін шығынға салынатын салықтар.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салықтары ұдайы және
айтарлық реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары мен
өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен
қажеттіліктеріне, республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттердің
кірістері шығыстарын қалыптастыру принциптерін жаңалауға, салықтар жүйесін
өзгертуге, салық салу базаларын таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне
орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдердің түрлері мен жиынтығы) қазіргі кезде заң
жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде мынадай көрініс
тапқан:
- салықтар;
- алымдар;
- төлемақылар;
- мемлекеттік баж;
- кеден төлемдері [5, 151 бет].
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы мен даму
кезеңдерін төмендегі 1-кесте арқылы көрсетіп отырмыз.
Кесте 1
Қазақстанда салық жүйесінің қалыптасуы мен даму кезеңдері
Ұлттық салық Салық Орталық-тҚол жеткізілген
Кезеңдер жүйесінің қатынастарын андыру (күтілетін)
қалыптасуы мен басқару деңгейі әлеуметтік-экономик
даму кезеңдерінің стратегиясы мен алық нәтижелер
мақсаты тактикасы
Мемлекеттік Ағымағы және Төмен Қарама-қайшылыққа
Бірінші бюджеттің кіріс қысқа мерзімді толы ұлттық салық
кезең бөлігін міндеттерді жүйесін құру
1992-1994қалыптас-тыруға шешуге Салық салынатын
жж. бағдарланған және бағытталған базаны тарылту
экономикадағы және
салықтық
қатынастардағы
тәртіпсіздікті
реттейтін ұлттық
салық жүйесін құру
Екінші Макроэкономикалық Қысқа және орта Орташа Экономикалық өсуге
кезең тұрақтылыққа қол мерзімді негіз болған
1995-1998жеткізу және міндеттерді шешу макроэкономикалық
жж барынша жоғары Орта мерзімді тұрақтандыруға қол
әлеуетті әрі міндеттерге жеткізу
бәсекеге қабілеттібағытталған Салық салынатын
кәсіпорындарды базаны тарылтуды
ынталандыру тоқтату
жолымен бюджеттің
кіріс бөлігін
барынша көбейту
Үшінші Мемлекеттік Орта мерзімді Жоғары Экономикалық өсуді
кезең бюджеттің кіріс міндеттерді шешу бастау
1999-2001бөлігін арттыру және Қазақстан Тұрақтандыру және
жж. және әлемдік салық2030 салық салынатын
тәжірибесі қызмет стратегия-сында базаны кеңейтуді
ететін тәртіп қалыптастырылған бастау
ескерілетін, ұзақ мерзімді
салықтық реттеуді мақсаттарға
ұйымдастырудың бағдарлану
жаңа принциптеріне
көшуге байланысты
экономикалық өсуге
қол жеткізу
Әлеуметтік-экономиОрта және ұзақ Жоғары Мемлекет пен салық
Төртінші калық мерзімді төлеушілердің
кезең бағдарламаларды міндеттерді мүддесін теңгеруге
2002- қаржыландыруды шешу. мүмкіндік беретін
2008жж кеңейту мақсатындаСтратегиялық экономикалық өсуді
салық салу міндеттерді тұрақтандыру
субъектілерінің шешуге басым
капитализацияланғабағдарлану
н құнын ұлғайтуды
ынталандыру
жолымен бюджеттің
кірісін барынша
көбейту
Бесінші Макроэкономикалық Ұзақ мерзімді Жоғары Мемлекет пен салық
кезең тұрақтылыққа қол міндеттерді төлеушілердің
2009 жеткізу және салықшешу. мүддесін теңгеруге
жылдан есебін жетілдіру Стратегиялық мүмкіндік беретін
басталадыжолымен бюджеттің міндеттерді экономикалық өсуді
кірісін барынша шешуге тұрақтандыру
көбейту бағдарлану
Ескерту - Байдуйсенов А.Д. Налоговая система Казахстана Каржы –
Каражат. Финансы Казахстана – 2001, №4, с.27.
Қазақстанның қазіргі салық жүйесі 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап
күшіне енген Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Кодексімен реттеледі. Аталған құжат
мемлекет пен салық төлеушілер арасында сапалы жаңа қатынастарды
реттемелейді. Ол салық салудың ойластырылған құқықтық негізін құрудың
түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.
Сонымен салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелерінің туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты бірыңғай болып табылады
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылдың 26 желтоқсанында
Қазақстан Республикасының салық салу бойынша кейбір заңнамалық актілеріне
өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңына қол қойған болатын.
Осы Заң негізінде салық салу саласындағы тиімсіз нормалар жойылып,
резервтердің мөлшерін азайтудан түсетін және жылдық жиынтық кірістен
алынатын табыс түрлері кеңейтілді.
Жалпы, Қазақстандағы салық жүйесі туралы сөз еткенде, саладағы үкіметтік
саясат салықтық жеңілдіктердің көмегімен экономиканы дамытудың басым
бағыттарын қолдауға негізделіп отырғанын айтпай кетуге болмас [6].
Біздегі Салық кодексінің негізгі ережелері экономиканы жаңғыртып,
әртараптандыруға, экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындар мен өндіріс,
аграрлық сектор саласындағы шағын және орта бизнес субъектілері үшін
салықтық жүктемелерді азайтуға толық мүмкіндік береді. Сонымен қатар,
экономиканың кен өндіруші секторындағы қарқынды күшейтуге, салықтық
жеңілдіктерді оңтайландырып, жоспарлау жүйесін жетілдіруге де заңдық
тұрғыдан жеңілдіктер қарастырылған. Ал саладағы салықтық әкімшілендіру
деңгейінің сапасын арттыру өз алдына бөлек әңгіме. 2009 жылдан бастап
заңды тұлғалардың табысын арттыру мақсатында ұжымдық табыс салығы 20%-ға
(бұған дейін 30% болған) дейін азайтылды. Араға екі жыл салып, төлем
көзінен ұсталатын ұжымдық табыс салығы 10%-ға төмендеді.
Қазақстанда шағын және орта бизнес кәсіпорындарына да салықтық
жеңілдіктер жасалып отырғанын байқауға болады. Атап айтсақ, қазір бизнестің
мұндай түрінде ұжымдық табыс салығы бойынша міндетті аванстық төлемдер жоқ.
Тек жылдық табысы Республикалық бюджет туралы Қазақстан Заңы бойынша
сәйкес белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 325000 есе көлеміне тең
сомадан асып кеткен кәсіпкерлер аванстық төлемдер енгізу жолымен ұжымдық
табыс салығын төлеуге міндетті.
Салықтық жеңілдіктер беру механизміне бірқатар өзгерістер енгізілді.
Инвестициялық салықтық жеңілдіктер енді ұжымдық табыс салығы бойынша ғана
берілмек. Бұл арада елді елең еткізген жәйттің бірі – жер және мүлік
салығына жеңілдіктердің алынып тасталуы.
Шығындарды өтеу мерзімін 3 жылдан 10 жылға дейін ұлғайту салық төлеушілерге
инвестициялық салықтық жеңілдіктердің артықшылығын пайдалануға беріліп
отырған мүмкіндіктің бірі [7].
2003-2015 жылдарға арналған Қазақстанның Индустриялдық-инновациялық
даму стратегиясын тиімді жүзеге асыру мақсатында фискалдық мүдделермен
қатар, арнайы экономикалық аймақ аумағында қызмет ететін ұйымдарға ерекше
салық салу режимін орнату жолымен экономиканың басымдық берілген салаларын
дамытуды ынталандыру механизмдері сақталып отыр.
Соңғы жылдары жанама салық салу жүйесінде де айтарлықтай өзгерістер
орын алып отыр. Әсіресе, бұл өзгерістердің қосымша құн салығына (ҚҚС)
анағұрлым көбірек қатысы бар. Қазақстанның салық жүйесіне ҚҚС енгізілген
күннен бастап ғалымдар мен сарапшылар оны төлеу тетіктерін сынға алумен
келеді. Сондықтан, елдің салық заңнамасына енгізілетін кез келген
өзгертулер мен толықтырулар міндетті түрде ҚҚС-ға да қатысты болып отыр.
2009 жылдан бастап ҚҚС-ны төлеу тәртібіне бірқатар жаңа түзетулер
енгізілді. Ең алдымен, шағын және орта бизнес саласындағы салықтық
жүктемені жеңілдету мақсатында ҚҚС бойынша тіркеу есебінен міндетті
қойылатын шегі екі есе – сәйкес қаржылық жылда белгіленген 15000-нан 30000
еселенген айлық есептік көрсеткішке (АЕК) дейін ұлғайтылды. Мұның
нәтижесінде, айналымдағы қаржысы осы шекті деңгейден төмен салық төлеушілер
тіркеу есебіне тұруға міндетті болмайды және ҚҚС-ны төлемейді. Сонымен
қатар, әлеуметтік салық, мүлік салығы және көлік құралдары салығына да
өзгерістер енгізілген.
Экономиканың аграрлық секторына қолдау жасау – мемлекеттің басым
міндеттерінің бірі екені айқын. Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді
пайдалануды ынталандыру мақсатында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер
үшін бірыңғай жер салығының 0,1%-дан 0,5%-ға дейінгі үдемелі салық
мөлшерлемесі енгізілді.
Соңғы он жылдың ішінде Қазақстанның салық жүйесі тұрақты түрде
жетілдіріліп отырды. ҚҚС, ұжымдық табыс салығы, әлеуметтік салық пен жеке
табыс салығының ережелері қайта қаралып, түзетілгенін осы бағыттағы жемісті
жұмыстардың бірі ретінде атауға болады. Қазақстанның салық жүйесі, бірқатар
шетелдік сарапшылардың пікірінше, ТМД елдері арасындағы ең оңтайлысы болып
есептелгенмен, салада түйіні шешілмей келе жатқан мәселелер баршылық.
Айталық, меншік салығын (жер салығы мен заңды және жеке тұлғалардың мүлік
салығы) ұстау механизміне байланысты нақты проблемалар туындап отырғанына
қарамастан, мәселе Үкіметтің назарынан тыс қалып қойған. Оның үстіне,
Қазақстанның қолданыстағы заңнамасы бойынша жер салығы жер учаскелерін
пайдалану мақсатына қарай ұсталады. Мамандардың пікірінше, қазіргі жер
салығын есептеу механизмі тиімсіз. Мұндағы ең басты кемшілік – жаһандану
жағдайындағы жер құнының нарықтық бағасы мен оның рөлі есепке алынбай
келеді.
Мүлік және жер салығының көлемі субъектілердің қаржы-шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне байланысты емес. Олардың салыстырмалы тұрақты салық
базасы бар. Экономиканың өсіп, халықтың тұрмыстық деңгейі жақсаруына
байланысты, жылжымайтын мүлік саны мен бағасы тұрақты өсіп отыратыны заңды
құбылыс. Ал бюджетке негізгі кірісті келтіретін бұл екі салықтың үлес
салмағы өте төмен және жылдар бойы өзгеріссіз қалады. Жер учаскелері заңды
және жеке тұлғалардың меншігі ретінде жеке кәсіпкерліктің негізгі табыс
көзі екені белгілі. Сондықтан, бүгінде жеке және заңды тұлғалар төлейтін
жер және мүлік салығының көлемі, біздіңше, нарықтық экономика талаптарына
жауап бере алмайды.
Жаһандану жағдайындағы әлемдік тәжірибе мен салық жүйелерінің
ықпалдастығын ескеріп, Қазақстандағы мүлік және жер салығын салу жүйесін
реформалау қажет болды. Бұл мәселе биылғы жылы шешімін таппақшы, Қазақстан
Республикасының қабылданған жаңа бюджет саясатының тұжырымдамасына сәйкес,
салық салу мәселелеріне арналған заң жобасы қабылданды, онда Салық
жүйесінің экономикалық қайтарымдылығын арттыру үшін жеке тұлғалар мүлкі,
жер көлік құралдары салықтарының мөлшерлемелерін арттыру бойынша нормалар
қамтылады. Сондай-ақ халықтың әлеуметтік зиянды тауарларды тұтыну ынтасын
төмендету мақсатында темекі және алкоголь өнімдеріне акциздерді кезең-
кезеңімен көтеру көзделген.
Жаңа заң жобасында экономиканың жекелеген салаларын қолдау жөніндегі
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне, ауыл шаруашылығы тауарларын
өндірушілеріне салық салуды оңтайландыруға бағытталған нормалар да
қарастырылған. Мәселен, жоғары технологиялық өнім өндірісін дамыту үшін
жекелеген арнайы экономикалық аймақтарда жүзеге асырылатын қызметтердің
басым түрлерінің тізбесі кеңейтіледі. Бұған қоса, заң жобасында салықтық
әкiмшiлiк ету, түсiнiксiздiктер мен дәлсiздiктердi жою мәселелерiн
жетiлдiруге бағытталған нормалар қарастырылған. Бұл заң жобасына 200-ге
жуық түзетулер енгізді. Олардың басым көпшілігі нақтылау және жақсарту
сипатындағы түзетулер.
Кеден одағы аясында ТМД елдері арасындағы ықпалдастық үдерістерінің
күшейуіне байланысты, Одаққа мүше мемлекеттердің экономикалық саясаты бір
арнаға тоғыстырылмақ. Кеден одағына қатысушы елдер арасындағы сыртқы тауар
айналымының көлеміне тікелей ықпал ететін жанама салық салуды үйлестіру
саласында нақты жетістіктерге қол жеткізіліп отыр.
Кеден одағындағы салықтық қызмет органдарының өкілдері қатысушы
елдердің салықтық заңнамасын зерттеп, талдау жасады. Қазір салық салу
мәселелері бойынша қажетті ақпараттарды алмасу жұмыстары жүргізілуде.
Сарапшылардың пайымынша, салық жүйелерін үйлестіруді сатылатын тауарлар мен
атқарылатын жұмыстар және көрсетілетін қызметтердің бағасына
қосылатындықтан, қосымша құн салығынан бастау тиімді болмақ. Сондықтан, ҚҚС
отандық тауарлардың шетел нарығында бәсекеге қабілеттілігін арттыруда
маңызды рөл атқарады [8, 165 б].
Түйіндей келгенде, салық жүйесі де тірі организм секілді. Оны тұрақты
түрде жетілдіріп, реформалап отыру қажет. Мемлекеттік бюджеттің 70 пайызын
салықтар құрайтынын ескерсек, тіпті, бұл заман талабынан туындап отырған
қажеттілік екенін аңғару қиын емес. Ал заңды түрде белгіленген сол
салықтарды, алымдар мен өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің мемлекет
алдындағы борышы әрі міндеті екенін ұмытпауға тиіспіз.
1.2 Салық қызметін ұйымдастыру принциптері, құрамы, құрылымы
Салық қызметі түсінігі салық салу түсінігімен байланысты. Олардың
арасындағы айырмашылық, салық қызметі түсінігінің салық салу қызметіне
қарағанда неғұрлым мағынасының кеңдігі, өйткені ол салық салуды ұйымдастыру
мен оның жүзеге асырлуын қамтамасыз етумен байланысты мемлекеттің қызметін
білідіреді. Ол тек қана салық салуға тән салықтарды бекіту, енгізу мен
алуды ғана қамтымайды, ол сонымен қатар, салықты жинау аппаратын
қалыптастыру мен оның қызмет етуін қамтамасыз ету бойынша қызмет атқарады.
Мемлекеттің салықтық қызметі Қазақстан Республикасы салық жүйесі
ауқымындағы салық салу процесін ұйымдастыруға және салық салуға байланысты
барлық мән-жайларды қамтамасыз етуге бағытталған, салықтық заң актілеріне
негізделген мемлекеттің объективті экономикалық қызметі болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы салық қызметі салықтарды жинау және
өндірумен айналысатын сондай ақ, салық салу аясында бақылауды жүзеге
асыратын мемлекеттік органдардың жүйесімен байланысты.
Ол келесідей негізгі методологиялық қадамдар арқылы жүзеге асырылады:
1) салықтарды белгілеу мен енгізу;
2) салық төлеушілердің есебін жүргізу;
3) жалақының алымы бойынша салық салу объектілерінің есебін жүргізу;
4) жалақы алымы бойынша салық түрлерін өндіру;
5) табысты төлеу көзінен салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6) салық төлеушілердің кейбір санаттарына салықтық есеп беруді белгілеу
7) салық заңнамасында қарастырылған, өзінің салытық міндеттерін орындау
бойынша, салық төлеушілердің салық салумен байланысты, салық агенттерін,
салық жинаушыларды және басқа да тұлғаларды бақылау;
8) салық төлеушілердің өздерінің салықтық міндеттемелерін және басқа
тұлғалардың өздерінің салықтық міндеттерін орындауын қамтамасыз ету бойынша
шараларды қолдану;
9) мемлекеттің салықтық қызметін ұйымдастыру;
10) салық заңнамасын бұзғаны үшін, құқықтық жауапкершілікті белгілеу;
11) салық заңнамасын бұзған, кінәлі тұлғаларды тиісті жауапкершілікке
тарту. [9, 111б].
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптер
басшылыққа алынады. Принцип сөзінің латын тіліндегі мағынасы (principium)
қандай болмасын негіз, бастама деп аударылады.
Д.Н.Бахрах мемлекеттік қызмет жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі
жөнінде баяндай келіп Принцип – объективті заңдылықтарды бідіретін және
ғылыми негіздемелерді айқындайтын негіз құрушы идеялар мен ұстанымдар деп
пайымдаған [10, 130б].
Салықтық қызметінің негізгі принциптері ретінде төмендегілерді атауға
болады:
• салық салу заңдылығы;
• жалпыға ортақтылығы және теңділігі;
• міндеттілік және әділеттілік,
• қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық;
• мерзімділік кезеңділік;
• жеңілділік және бірдүркінділік;
• жүйелілік және тұрақтылық;
• айқындылық және нақтылық;
• мемлекет тарапынан барлық шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды
қамтамасыз ету;
• салық төлеушілердің тапқан табыстарын пайдалануарына бірдей жағдай жасау;
• табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу жөніндегі
міндеттері;
• салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттерін
белгілеу кезінде біріңғай тәсіл қодану;
• салық төлеушілер мен мемлекеттің заңды мүдделерін және құқықтарын қорғау
теңділігі және т.б. принциптер. Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән
міндеттер мен функцияларын атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен
мүдделерін қамтамасыз етуге қажетті құжаттарды салықтарды белгілеу және
алу арқылы республикалық және жергілікті бюджеттер кірісіне жұмылдырады.
Салық қызметінің принциптері мемлекеттік жалпы экономикалық
бағдарламасына негізделеді және онымен тығыз байланысты болады.
Экономикалық бағдарламаны әзірлеу ісі салық қызметінің алға қояын
талаптарын, оның принциптерін ескере отырып жүзеге асырылады. Салық
қызметінің ықпал ету аясы өте ауқымды, оны реттейтін қатынастары әр алуан
болғандықтан оны тек қаржылар аясына жатқызуға болады деген көз қарас дұрыс
емес. Өйткені, салық саясаты талаптарымен мен азаматтың салықтық
міндеттемелерін атқару сатысында ғана қаржылық қатынастарға айналады.
Салықтық қатынастардың қаржылық қатынастардан айрықшалануы салық саясаты
бойынша мемлекеттің алдында тұрған міндеттемелерді талдау кезінде көрініс
табады [11, 165 б].
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі Адам Смидт тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары өздерінің
тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға
тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс
болады, сондай ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте
анық болуы қажет. Салықты алу кезеңімен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші
үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы
халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап, алынуы қажет.
Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерленген межеден артық болмаса,
кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің біріңғайлылығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүлделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т.б.
Мемлекеттің салықтық құрылысының іргетасын қалау, салық салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың құқықтары
мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігінжүргізу, сот
билігі органдары мен прокуратура және т.б. көздеріне тиесілі орындарын
алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық және
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық табыстарын
қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын мемлекеттің
салық жүйесі жатады.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш–қуатына),
мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат беру және
шектеу қою сияқты іс-әрекеттеріне сүйенеді.
Салық қызметінің негізгі принциптерін конституциялық деңгейде бекіту
қажеттілігі салықтардың мемлекет өмірінде атқаратын рөліне байланысты
туындайды. Мемлекеттің материалдық базасын қалыптастырудың өте маңызды
әдістері және қоғамды басқару аппараты ретінде салықтар мемлекет пен оның
азаматтарының арасын байланыстыратын күрделі де елеулі буынға айналды.
Сондықтан да барлық мемлекетерде, оның ішінде өзімізде де салықтарды төлеу
азаматтардың конституциялық міндеттері болып табылады [5, 34 б].
Мемлекеттің салықтық құрылымы түсінігі мемлекеттің мамандандырылған
салық органдарының жүйесін қамтиды.
Қазақстан Республикасының салықтық құрылымының құрамына мыналар кіреді:
1) салық қызметі органдары;
2) кеден органдары;
3) жергілікті атқарушы органдар;
4) салық полиция органдары.
Мемлекеттің салық қызметі жүйесін құрудың ұйымдық принціпіне
орталықтандыру принципі жатады. Уәкілетті орган салық органдарына басшылық
етеді. Салық органдарының бірінші басшылары мемлекеттік уәкілетті органымен
тағайындалады. Бұның барлығы мемлекеттің салықтық қызметін ұйымдастырудың
орталықтандырылу сипатын және оның жергілікті өкілетті және атқару
органдарынан тәуелсіздігін қамтамасыз етеді, яғни ол салық жүйесінің
орталықтандырылған сипатын куәландырады.
Кеден органдары Қазақстан Республикасының Салық кодексі мен кеден
заңына сәйкес, Қазақстан Республикасының шекарасынан тауарларды өткізу
кезінде, бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алады.
Салық кодексіне сәйкес, жергілікті атқарушы органдар салық салу
органдарының құрылымына кірмейді, бірақ олар салық төлеуші жеке тұлғаның
жерге, транспорттық құралдарға, мүлікке төлейтін салықтарын жинай алады деп
қарастырылған. Жергілікті атқарушы орнандарға ауыл округтерінің,
ауылдардың, поселкілердің әкімшіліктері жатады. Олар өз өкілеттері шегінде
салықтарды жинап, салық төлеушілерге есеп беру құжаты болып табылатын,
квитанцияны береді. Салық полициясы – салық құрылымының құрамына кіретін,
мамандандырылған құқық қорғау органы болып табылады.
Оның негізгі міндеті - салықтық қылмыстар туралы істер бойынша, жедел-
іздестіру шараларын жүзеге асыру [12, 345б].
В.И. Гуреев салық органдарын салықтық бақылау органдары мен салық
полиция органдары деп жіктейді. Өйткені расымен мемлекеттің салық
қызметінің ішкі құрылымы бар. Салық саясатының жалпы бағыттары мен салық
салудың негізгі принциптерін анықтау – мемлекеттік биліктің жоғарғы
органдары Ел Президентіне, Парламентке жүктеледі. Ал салық комитетіне салық
заңнамасы мен басқа да құқықтық актілер негізінде, бюджеттің барлық
деңгейлеріне салықтар толық түсуі мен мемлекет алдындағы басқа да қаржылық
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етеді [13, 127 б].
Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігі Салық комитеті мемлекет
қазынасына аз шығындар арқылы, максималды салықтық түсімдерді тартуды
мақсат ететін жедел басқаруды, яғни шаралар кешенін қабылдайды. Сондай-ақ,
бұл құрылымдық бөлімшеге өз өкілеттіктері шегінде салық түсімдері мен басқа
да бюджетке төленетін түсімдер мен қатар, әлеуметтік сақтандыру қорларына
міндетті зейнет ақы жарналары мен әлеуметтік аударымдардың толық және
уақытылы түсуін, бақылау–қадағалау болып табылады.
Мемлекеттің салық қызметі Қаржы Министірлігінің Салық комитеті мен
салық полиция Департаменті жүйесіне бөлінеді. Салық полициясы салық
салумен байланысты құқық бұзушылықтар мен қылмыстарды анықтау мен алдын алу
бойынша арнайы құқық қорғау органы болып табылады. Қаржы Министірлігінің
салық комитеті мен салық полициясы Департаменті туралы Ереже Қазақстан
Республикасы Үкіметімен бекітіледі. Салық қызметі органдарының барлық
деңгейі республикалық бюджет есебінен қаржыландырылады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексіне сәйкес, салық қызметi органдары
уәкiлеттi орган мен салық органдарынан тұрады.
Салық органдарына уәкiлеттi органның облыстар, Астана және Алматы
қалалары бойынша, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша
аумақтық бөлiмшелерi, сондай-ақ уәкiлеттi органның ауданаралық аумақтық
бөлiмшелерi жатады. Арнайы экономикалық аймақтар құрылған жағдайда осы
аймақтардың аумағында салық органдары құрылуы мүмкiн. Салық органдары
тиiстi жоғары тұрған салық қызметi органына сатылы тұрғыда тiкелей бағынады
және жергiлiктi атқарушы органдарға жатпайды. Уәкiлеттi орган салық
органдарына басшылықты жүзеге асырады. Салық қызметi органдарының рәмiзi
болады. Салық қызметi органдары рәмiзiнiң сипаттамасы мен оны пайдалану
тәртiбiн уәкiлеттi орган бекiтедi [14].
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
(салық кодексі) және де Қазақстан Республикасының заңдары салық қызметі
жұмысының құқықтық негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының салық қызметінің құрылымына Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті аудандық, ауданаралық,
қалалық салық комитеттері кіреді.
Салық қызметінің аумақтық органдары жоғары тұрған тиісті салық қызметі
органдарына тікелей жоғарыдан төмен бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға кірмейді.
Салық төлеушілер мен салық қызмет органдары құқығы мен міндеттері салық
заңдары арқылы белгіленеді және реттеледі. Ал Қазақстан Республикасының
салық заңдарына мыналар жатады. Қазақстан Республикасының салық
қатынастарын реттейтін Қазақстан Республикасы Президенттің заң күші бар
жарлығы салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы;
Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің
актлері; Қазақстан Республикасы мемлекетінің салық комитетінің нормативтік
актлері;
Салық қызметі Қазақстан Республикасы мемлекеттік салық комитетінің және
облыстағы аудандардағы, қалалық аудандардағы мемлекеттік салық
басқармалармен бөлімдерінен тұрады.
Қазақстан Республикасы мемлекетінің салық комитетінің төрағасын
Қазақстан Республикасы Президенті, ал оның орынбасарлар және салық
полициясы басқармасының бастығы Қазақстан Үкіметі тағайындайды.
Салық қызметінің негізгі міндеттірі мыналар:
- салық заңдарының орындалуын қамтамассыз ету, оның тиімділігін
зерделеу ;
- заңдардың, салық салу мәжелері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын
шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу ;
- салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру салық
заңдары мен салық салу жөніндегі нормативтік актілер өзгерістер туралы
салық төлеушілерге уақтылы хабарлап отыру.
Салық қызмет органдарының негізгі міндеттері:
1. салық төлеушілердің құқтарымен мемлекеттік мүдделерін сақтау және
қорғау, салықтың дұрыс есептеліп, толығымен, уақтылы төлеуіне бақылау
жасау;
2. салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің есебін уақтылы
алу;
3. салықты есептеу мен төлеуге байланысты деклорацияны және басқа
құжаттардың нысандарын әзірлеу;
4. салық тәртібін бұзушыларға, салықты дұрыс есептемей өз табысын
азайтып көрсеткен заңды және жеке тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;
5. салық төлеуден жалтарып жүрген жеке және заңды тұлғаларды салық
полициясының бөлімшесімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;
6. мәліметтер құпиясын сақтау;
Салық қымет органдарының мынадай құқтары бар:
1. Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес тәртіп пен шарттар
негізінде заңды және жеке тұлғалардың барлық ақша құжаттарын, бухгалтерлік
кітаптарын есептерін, сметаларын, қолда бар ақшалай қаражаттың, бағалы
қағаздардың және басқа да құндылықтар есеп айырмаларын, деклорациямен
бюджетке салықпен басқа төлемдерді есептеумен төлеуге байланысты құжаттарын
тексеруге;
2. ұйымдардың лауазымды адамдарынан салық жөнінде тексерулер барысында
пайда болатын мәселелер жөнінде анықтамалар, ауызша және жазбаша
түсініктемелер алуға;
3. салық полициясы бөлімшелермен бірлесе отырып салық тергеулерін
жүргізуге;
4. өз өкілеттігін жүргізген кезде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес
ұйымдармен азаматтардың табыс түсіру үшін немесе тұрған жеріне қарамастан,
салық салынатын объектілерді ұстауға байланысты пайдаланатын кез келген
өндірістік қойма, сауда және басқа да үй жайларын тексеруге құқы бар.
Ұйымдардың басшылары мен азаматтар салық қызмет органдарының лауазымды
адамдарын аталған үй-жайларды тексеруге жіберілген бас тартқан жағдайда
салық инспекциялары мұндай субъектілердің салық салынатын табысын олардың
табыс алып отырғанын дәлелдейтін құжаттар негізінде анықтауға құқы бар;
5. салық заңдарын бұзған ұйымдарға лауазымды адамдарға және
азаматтарға заңға сәйкес айыппұл салынады;
6. салық айыппұл және өсім белгіленген мерзімде төленбеген кезде салық
төлеушілердің жылжымалы және жылжымайтын мүлкінің, ақша-валюта қаражатының
тізімдемесін жасауға;
7. Қазақстан Республикасы Ұлттық бакні мен оны бөлімшелерінде
заңдармен белгіленген қорларға аударымдар жасаудан кейін қалған пайданы
бюджетке толық және уақтылы түсу мәселесі бойынша тексерулер жүргізуде ;
8. қызмет бабындағы мақсатта басқа заңды тұлғалардан, банктерден,
биржалар мен азаматтардан тексерілетін ұйымдар мен азаматтардың кәсіпкерлік
қызметі, операцияларды және шотындаға ақша қаражатының жай-күйі туралы
мәліметтерді алуға.
Салық қызметінің қызметкерлері өздерінің міндеттерін атқару барысында
оларды заң қорғайды және Республикалық бюджет қаржы есебінен міндетті түрде
жеке сақтандыруға тиіс.
Салық төлеушілер өз тарпынан мынадай міндеттерді атқаруға тиіс:
1. уақтылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу номерін алуға;
2. мемлекеттік салық комитетінің актлеріне сәйкес есеп құжаттамаларды
жүргізуге осы есеп құжаттамалары 5 жыл бойы сақтауға;
3. бегіленгін мерзімге салық деклорациясын тапсыру;
4. атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге
асыралатын салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген сомалар
туралы ақпарат беруге;
5. салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң
сақтауға.
Салық төлеушінің құқығы :
1. салық жөнінде жеңілдіктерге деген құқығын растайтын құжаттарды табыс
етуге;
2. жүргізілген тексерулер актлерімен танысуға;
3. салық органдарына салықтарды есептеу мен төлеу және жүргізу мен
тексеру актлері жөніндегі түсіндірмелерді ұсынуға;
4. заңға сәйкес тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдануға;
5. салық салуға қатысуы деп саналатын ақпаратпен құжаттарды тапсырмауға
құқы бар [15, 134б ].
Жалпы салық жүйесі және оның қызмет ету механизі белгілі бір
принциптерге сәйкес қызмет ету керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін
жан-жақты және тиімді түрде іске асыра алады.
1.3 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің салық комитетінің
қызметі
Қазақстан Республикасының салық комитеті - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің құрамына кіретін орталық атқарушы орган болып табылады.
Салық комитетін төраға басқарады. Оны қызметке Қаржы министрі салық
комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының үкіметі,
ал оның орынбасарларын салық комитетінің төрағасының ұсынысы бойынша Қаржы
Министрлігі салық комитетінің төрағасы тағайындайды. Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік салық комитетінің тікелей бағынатын органдары
бар. Оның ішінде облыстық, қалалық және аудандық басқармалар мен бөлімдер
бар.
Қалалар, аудандар бойынша салық комитетінің төрағаларын салық комитенің
төрағасының ұсынуы бойынша қызметке Қаржы министрлігі салық комитетінің
терағасы тағайындайды.
Мемлекеттік салық комитетінің алдында мынандай негізгі мақсаттар
қойылған:
сәйкес жылда республикалық және жергілікті бюджеттерде бекітілген мөлшерде
және сомадағы бюджетке салық және басқа да міндетті
төлемдердің толық және уақытылы түсуіне қамтамасыз ету;
салық заңдылығының орындалуын қамтамасыз ету және оның тиімділігін талдау;
3. салық төлеушілірге олардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, салық
төлеушілерге салық заңдылығымен нормативтік актілердегі
өзгерістерді уақытылы хабарлау, салық қызметі органдарының жұмыс істеуіне
басшылықты жүзеге асыру.
Мемлекеттік салық комитеті мынадай қызметтерді атқарады:
- бюджетке салықтар мен басқа да төлемдердің барлығының түсуінің қамтамасыз
ету бойынша іс-шаралар жүргізеді және салық заңдарының орындауына бақылауды
жүзеге асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастырады;
1. халықаралық келісімдер, келісім-шарттар, келісім-шарттардың жобасына
салықтық тексеру жасауға қатысады;
2. салық салу мәселелері бойынша заң мен басқа да нормативтік -
құқықтық актлерді, құжаттардың жобасын әзірлеуге қатысады;
- салық заңдарын бұзу жөнінде өтініштер, мәліметтер мен басқада
ақпаратты тексеруді жүзеге асырады;
-салық заңдылығын қолдау бойынша жұмыстарды анықтауды салық төлеушілер
арасында жүргізеді;
1. салық заңын бұзушылыққа талдау жасау және бага беру және осыған сәйкес
себептер мен жағдайларын жою бойынша ұсыныстар береді;
2. салықты түсіру жөнінде есептерді алады, оларды жалпылайды және талдайды,
сондай-ақ бюджетке аударылған не төленген салықтар есебін
жүргізеді;
3. облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының жұмысының
ұйымдастырылуына тексерістер жүргізеді, нәтижесінде табылған
кемшіліктерді жоюға шаралар жасалады, салық органдарының басшыларының
есептері тыңдалады, тәжірибелерді енгізеді;
4. облыстар бойынша мемлекеттік салық органдарының салық және басқа да
міндеттерді жинауға бақылауды жүзеге асырады;
4. кадрларды кәсіпкепкерлік дайындау бойынша шаралар жүргізеді;
5. келісімдерге сәйкес шетелдік мемлекеттер мен халықаралық салық
ұйымдарымен байланыс орнатады, шетелдердің салық қызметінің іскерлігін
ұйымдастыру тәжірбесін зерттеп, оны Қазақстан Республикасының салық
қызметінің іскерлігінде оны қолдану бойынша ұсыныстар әзірлейді;
5. салық салу мәселесі бойынша үкімет аралық келісімдерді жүзеге асырады
және келісім-шарттар жобасын әзірлеуге қатысады;
6. ақпараттық жүйелер мен басқа да ақпараттық құралдарын орнату бойынша
шараларды жүргізеді;
- салықтық қадағалауды үйымдастырады және жүзеге асырады;
-табысты төмендетіп көрсету, заңы және жеке тұлғалардың салық салу
объектілерін жасырып қалу, салық және басқа да міндетті төлемдерді бюджетке
төлеуден қашу жолдары, сондай-ақ салық төлеуге байланысты мемлекетке зиян
тигізетін өзге де қылмыстар мен заң бұзушылықтардың бетін ашып, алдын
алады;
-салық қызметінің жұмысының қауіпіздігін өз құзіреті шегінде
ұйымдастырады, қызметін орындау барысындағы қылмыстық және басқа да заңсыз
әрекеттерден өз қызметкерлерлерін қорғайды;
- ресми мәліметтер бойынша салық және басқа да міндетті төлемдерді
бюджетке төлеуден жалтарған тұлғаларды іздеуді үйымдастырады және жүзеге
асырады;
- салық заң бұзушылықтары бойынша мемлекетке зиянның орнын толдыруды
толық және уақтылы жүргізу үшін өз құзіреті шегінде шараларды
ұйымдастырады;
- өз қүзіреті шегінде салықтық қылмыстар мен заң бұзушылықтары бойынша
мәліметтерді жинайды және талдайды;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекіткен мерзімде және
нысанада және қаржылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz