Дене шынықтыру мен спортты басқару жүйесі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Әлеуметтік басқарудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Басқару теориясының негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Дене шынықтыру . спорттық ұйымдар. Оқушылар мен дене тәрбиесін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3 Басқару қызметі, принциптері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.1 Дене шынықтыру мен спорттың дамуын жоспарлау мен болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2 Дене шынықтыру мамандарын дайындау мен оларды
орналастыру жұмыстарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.3 Орындалуын бақылау мен тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.4 Есепке алу мен есеп беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.5 Дене шынықтыру мен спортты қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3.6 Дене шынықтыру мен спортты материалдық. техникалық жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.7 Дене шынықтыру мен спортты басқару принциптері ... ... ... ... ... ..36
3.8 Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.9 Басқарудың құқықтық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
4 Шет елдердегі спорттық ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
4.1 Халықаралық спорт қозғалысының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... 47
5 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Пайдаланылған әдебиетер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Әлеуметтік басқарудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Басқару теориясының негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Дене шынықтыру . спорттық ұйымдар. Оқушылар мен дене тәрбиесін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3 Басқару қызметі, принциптері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.1 Дене шынықтыру мен спорттың дамуын жоспарлау мен болжау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2 Дене шынықтыру мамандарын дайындау мен оларды
орналастыру жұмыстарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.3 Орындалуын бақылау мен тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.4 Есепке алу мен есеп беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.5 Дене шынықтыру мен спортты қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3.6 Дене шынықтыру мен спортты материалдық. техникалық жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.7 Дене шынықтыру мен спортты басқару принциптері ... ... ... ... ... ..36
3.8 Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.9 Басқарудың құқықтық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
4 Шет елдердегі спорттық ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
4.1 Халықаралық спорт қозғалысының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... 47
5 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Пайдаланылған әдебиетер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
Кіріспе
Дана халқымыз «Басты байлық- денсаулық», «Тазалық -саулық негізі, саулық- байлық негізі»- деп тегін айтпаса керек. «Қазақстан -2030» мемлекеттік стратегиясында дене тәрбиесі туралы: «Салауатты өмір салтын ынталандыру әр қайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерлді, темекі мен ішімдікті тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға бағытталған.
Жеткілікті құрал болмай тұрған жағдайда күрес пен денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеуден басталады. Салауатты өмір салтымен дұрыс тамақтануымызды, тазалық пен санитария ережелерін насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс- шаралар жүргізілуі қажет»,-деп атап көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен мораль, есірткіге, ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі кеңес заманында ішімдік пен қанша күрескені мен біздің тұрмысымызға, әдетімізге, дәстүрімсізге, тереңдеп еніп алған болатын. Бүгінгі таңда да көпшілік нарықтық жағдайдың қиыншылығына кезігіп, күйзеліске түскен шақта да ішікілік мәселесі тиылар емес.
Бұл турасында Президент жолдауында: «Көптеген елдер бұл кеселге тиым салғанымен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбір елдер ұтымды ақпараттық және түсіну саясатын жүргізу, мәдениет пен білім арқылы едәуір табыстарға қол жеткізді. Өнеркәсібі дамыған елдерде ішімдікті пайдаланушылар мен темекі тартушылардың саны кеми түсуде, өйткені кәіпкерлік- денсаулығы мықты жандардың үлесі. Өмір салтын теріс әдеттерден спортқа көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады»,- деп атап айтылған.
Білімді меңгерту үшін сабақты тек түсіндіріп қана қою жеткіліксіз. Оқушы алған білімін сол қалпында жаңартып қана қоймай, пысықтап отыруы тиіс. Білімді пысықтау жұмысы дұрыс жолға қойылған жағдайда оқушылардың ойлау белсенділігі артады, өздігінен жұмыс істеу шеберлігі қалыптасады. Осы орайда қарастырып отырған дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Дене шынықтыру және спортты басқару» Дипломдық жұмысымның өзектілігі: Қазастан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру тұжырымдамасының негізгі мақсаты- білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі жоғары тұлғаны тәрбиелейтін бәсекеге қаблетті білім негізін қалыптастыру. Дипломдық жұмысымның алдына қойған міндеті:
• Оқушылардың деңгейін қалыптастыру, өзін тәрбиелеуге, өзіндік білім алуға бейімдеу, тұлғаның үздіксіз білім алуына, өз бетінше біліміні толықтырып тереңдетуге ынта- ықыласын тудыру;
Дана халқымыз «Басты байлық- денсаулық», «Тазалық -саулық негізі, саулық- байлық негізі»- деп тегін айтпаса керек. «Қазақстан -2030» мемлекеттік стратегиясында дене тәрбиесі туралы: «Салауатты өмір салтын ынталандыру әр қайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерлді, темекі мен ішімдікті тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға бағытталған.
Жеткілікті құрал болмай тұрған жағдайда күрес пен денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеуден басталады. Салауатты өмір салтымен дұрыс тамақтануымызды, тазалық пен санитария ережелерін насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс- шаралар жүргізілуі қажет»,-деп атап көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен мораль, есірткіге, ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі кеңес заманында ішімдік пен қанша күрескені мен біздің тұрмысымызға, әдетімізге, дәстүрімсізге, тереңдеп еніп алған болатын. Бүгінгі таңда да көпшілік нарықтық жағдайдың қиыншылығына кезігіп, күйзеліске түскен шақта да ішікілік мәселесі тиылар емес.
Бұл турасында Президент жолдауында: «Көптеген елдер бұл кеселге тиым салғанымен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбір елдер ұтымды ақпараттық және түсіну саясатын жүргізу, мәдениет пен білім арқылы едәуір табыстарға қол жеткізді. Өнеркәсібі дамыған елдерде ішімдікті пайдаланушылар мен темекі тартушылардың саны кеми түсуде, өйткені кәіпкерлік- денсаулығы мықты жандардың үлесі. Өмір салтын теріс әдеттерден спортқа көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады»,- деп атап айтылған.
Білімді меңгерту үшін сабақты тек түсіндіріп қана қою жеткіліксіз. Оқушы алған білімін сол қалпында жаңартып қана қоймай, пысықтап отыруы тиіс. Білімді пысықтау жұмысы дұрыс жолға қойылған жағдайда оқушылардың ойлау белсенділігі артады, өздігінен жұмыс істеу шеберлігі қалыптасады. Осы орайда қарастырып отырған дипломдық жұмысымның тақырыбы: «Дене шынықтыру және спортты басқару» Дипломдық жұмысымның өзектілігі: Қазастан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру тұжырымдамасының негізгі мақсаты- білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі жоғары тұлғаны тәрбиелейтін бәсекеге қаблетті білім негізін қалыптастыру. Дипломдық жұмысымның алдына қойған міндеті:
• Оқушылардың деңгейін қалыптастыру, өзін тәрбиелеуге, өзіндік білім алуға бейімдеу, тұлғаның үздіксіз білім алуына, өз бетінше біліміні толықтырып тереңдетуге ынта- ықыласын тудыру;
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Дене тәрбиесін өткізу және басқару»З .А.Есмағамбетов Қарағанды 2004 ж
2. «Президенттыік сынамалар» М.И.Горанько Алматы 1997 ж
3. «Дене шынықтыру пәнін оқыту әдістемесі» Ұ.Ж. Мұхамбетжанов Астана 2007 ж
4. «Дене тәрбиесі әдістемесі» А.Құлназаров алматы 2002 ж
5. «Алғашқы әскери дайындық» К.Р.Аманжолов Алматы 2003 ж
6. «Дене тәрбиесі әдістемелік нұсқау» С.Тайжанов Алматы 2004 ж
7. «Дене тәрбиесінің негіздері» Е.Уаңбаев Алматы 2000 ж
8. «Дене мүмкіндіктерін тәрбиелеу» С.Тайжанов Алматы 2004 ж
9. «Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі» Т.Базарбек Алматы 1994 ж
10. «Дене тәрбиесі» Ю.Тілеуғалиев Алматы 2003 ж
11. «Дене тәрбиесі» С.Қасымбекова Алматы 2004 ж
12. Қазақстан Республикасының «Дене шынықтыру және спорт туралы» заңы 1997 ж
13. «Қазақстан - 2030» Алматы 2006 ж
14. «Қазақстан Республикасының Конституциясы » Алматы 2007 ж
15. “Дене тәрбиесі” журналы, 2005ж.
16. Қазақстан мектебі. 2001-7. Ұ.Мұхамеджанова. Дене жаттығуларын ұйымдастыру.
17. Валеология. 2003ж.
18. Қазақстан мектебі. 2002-9. С.Мұхтаров. Дене тәрбиесі сабағында.
19. “Ертең тағы сайыс”. Алматы, “Жалын”. Ө.Орынбеков 1982ж.
20. “Ұлттық ойындар”. Алматы, 1989ж. Е.Хамитов
21 21. Валеология 2008-1. А.Жолдасов. Сауықтыру міндеті
22 22. «Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі» Т.Ш.Қуаныш
23 23.«Дене тәрбиесінің ілімінің негіздері» Қарағанды 2001ж З.Есмағанбетов
1. «Дене тәрбиесін өткізу және басқару»З .А.Есмағамбетов Қарағанды 2004 ж
2. «Президенттыік сынамалар» М.И.Горанько Алматы 1997 ж
3. «Дене шынықтыру пәнін оқыту әдістемесі» Ұ.Ж. Мұхамбетжанов Астана 2007 ж
4. «Дене тәрбиесі әдістемесі» А.Құлназаров алматы 2002 ж
5. «Алғашқы әскери дайындық» К.Р.Аманжолов Алматы 2003 ж
6. «Дене тәрбиесі әдістемелік нұсқау» С.Тайжанов Алматы 2004 ж
7. «Дене тәрбиесінің негіздері» Е.Уаңбаев Алматы 2000 ж
8. «Дене мүмкіндіктерін тәрбиелеу» С.Тайжанов Алматы 2004 ж
9. «Бастауыш мектептегі дене тәрбиесі» Т.Базарбек Алматы 1994 ж
10. «Дене тәрбиесі» Ю.Тілеуғалиев Алматы 2003 ж
11. «Дене тәрбиесі» С.Қасымбекова Алматы 2004 ж
12. Қазақстан Республикасының «Дене шынықтыру және спорт туралы» заңы 1997 ж
13. «Қазақстан - 2030» Алматы 2006 ж
14. «Қазақстан Республикасының Конституциясы » Алматы 2007 ж
15. “Дене тәрбиесі” журналы, 2005ж.
16. Қазақстан мектебі. 2001-7. Ұ.Мұхамеджанова. Дене жаттығуларын ұйымдастыру.
17. Валеология. 2003ж.
18. Қазақстан мектебі. 2002-9. С.Мұхтаров. Дене тәрбиесі сабағында.
19. “Ертең тағы сайыс”. Алматы, “Жалын”. Ө.Орынбеков 1982ж.
20. “Ұлттық ойындар”. Алматы, 1989ж. Е.Хамитов
21 21. Валеология 2008-1. А.Жолдасов. Сауықтыру міндеті
22 22. «Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі» Т.Ш.Қуаныш
23 23.«Дене тәрбиесінің ілімінің негіздері» Қарағанды 2001ж З.Есмағанбетов
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...3
1 Әлеуметтік басқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...7
1.1 Басқару теориясының негізгі
ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..9
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік
органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3 Дене шынықтыру - спорттық ұйымдар. Оқушылар мен дене
тәрбиесін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...16
3 Басқару қызметі, принциптері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.1 Дене шынықтыру мен спорттың дамуын жоспарлау мен
болжау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3.2 Дене шынықтыру мамандарын дайындау мен оларды
орналастыру жұмыстарын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.3 Орындалуын бақылау мен
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.4 Есепке алу мен есеп
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
3.5 Дене шынықтыру мен спортты
қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
3.6 Дене шынықтыру мен спортты материалдық- техникалық
жабдықтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
7. Дене шынықтыру мен спортты басқару
принциптері ... ... ... ... ... ..36
8. Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
... ... ... ... ... ... ... ..40
9. Басқарудың құқықтық факторлары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
4 Шет елдердегі спорттық ұйымдастырылуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
4.1 Халықаралық спорт қозғалысының
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... 4 7
5
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...51
6 Пайдаланылған
әдебиетер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 53
Кіріспе
Дана халқымыз Басты байлық- денсаулық, Тазалық -саулық
негізі, саулық- байлық негізі- деп тегін айтпаса керек. Қазақстан
-2030 мемлекеттік стратегиясында дене тәрбиесі туралы: Салауатты
өмір салтын ынталандыру әр қайсымыздың дене тәрбиесімен
айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерлді, темекі мен
ішімдікті тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға
бағытталған.
Жеткілікті құрал болмай тұрған жағдайда күрес пен денсаулықты
нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз азаматтарымызды салауатты өмір
салтына әзірлеуден басталады. Салауатты өмір салтымен дұрыс
тамақтануымызды, тазалық пен санитария ережелерін насихаттайтын
пәрменді ақпараттық іс- шаралар жүргізілуі қажет,-деп атап
көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен мораль, есірткіге,
ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі кеңес заманында ішімдік
пен қанша күрескені мен біздің тұрмысымызға, әдетімізге,
дәстүрімсізге, тереңдеп еніп алған болатын. Бүгінгі таңда да
көпшілік нарықтық жағдайдың қиыншылығына кезігіп, күйзеліске түскен
шақта да ішікілік мәселесі тиылар емес.
Бұл турасында Президент жолдауында: Көптеген елдер бұл кеселге
тиым салғанымен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбір елдер
ұтымды ақпараттық және түсіну саясатын жүргізу, мәдениет пен білім
арқылы едәуір табыстарға қол жеткізді. Өнеркәсібі дамыған елдерде
ішімдікті пайдаланушылар мен темекі тартушылардың саны кеми түсуде,
өйткені кәіпкерлік- денсаулығы мықты жандардың үлесі. Өмір салтын теріс
әдеттерден спортқа көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады,- деп
атап айтылған.
Білімді меңгерту үшін сабақты тек түсіндіріп қана қою жеткіліксіз.
Оқушы алған білімін сол қалпында жаңартып қана қоймай, пысықтап отыруы
тиіс. Білімді пысықтау жұмысы дұрыс жолға қойылған жағдайда
оқушылардың ойлау белсенділігі артады, өздігінен жұмыс істеу шеберлігі
қалыптасады. Осы орайда қарастырып отырған дипломдық жұмысымның
тақырыбы: Дене шынықтыру және спортты басқару Дипломдық жұмысымның
өзектілігі: Қазастан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасының негізгі мақсаты- білім беру жүйесінің барлық
деңгейлерінде қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі
жоғары тұлғаны тәрбиелейтін бәсекеге қаблетті білім негізін
қалыптастыру. Дипломдық жұмысымның алдына қойған міндеті:
• Оқушылардың деңгейін қалыптастыру, өзін тәрбиелеуге, өзіндік
білім алуға бейімдеу, тұлғаның үздіксіз білім алуына, өз
бетінше біліміні толықтырып тереңдетуге ынта- ықыласын тудыру;
• Санасын ашу арқылы нарықтық, экономикалық жағдайында оқушылардың
өз ойларын жүзеге асыруға жағдай туғызы;
• Жеке тұлғаның дене тәрбиесін шынықтыруға, спорт туралы заңды
білуге, жан- жақты дене қуаты дамыған және спортқа деген
қызығушылығын дамыту;
Дипломдық жұмыстың болжамы: Білімді ұрпақ- негеменді елдің берік
тірегі. Біз білімді ұрпақ, білімді тұлға дегенде рухани жан дүниесі
бай, білімі мен біліктілігі жоғары, талап- талғамы терең, салауатты
өмір салтын дұрыс қалыптастырған тұлғаны қалыптастырамыз. Зерттеу
пәні: Қазақстан Республикасының жалпыға білім берудегі Дене шынықтыру
және спорт пәнінің мемлекеттік стандарты және бағдарламасы, Дене
шынықтыру оқулығы және оқыту әдістемесі болды. Зерттеу нысаны: Мектеп
жасындағы оқушылардың білімді әрі білікті тұлға болып қалыптасыуна
әсер ететін құжаттар, оқушы психологиясы мен физиологиясы. Дипломдық
жұмыстың теориялық негізі төмендегі нормативтік документтер құрылған:
• ҚР жалпыға білім беретін Мемлекеттік стандарты
• ҚР Дене шынықтыру пәнін оқытудың Мемлекеттік стандарты
• Базистік жоспар
• Дене шынықтыру пәнінің оқу бағдарламасы
Практикалық негізі: Жазылып отырған жұмыс жоғарғы оқу
орындарының студенттеріне, бастауыш сыныптарының оқытушыларына, ата-
аналарға көмекші құрал болады деген ойдамын. Дипломдық жұмыс кезіндегі
төмендегідей ғылыми әдістер пайдаландым:
• Тыңдаушының зейінін жандандыру әдісі;
• Тексеру және кері байланыс әдісі;
• Практикалық әдіс;
• Шығармашылық әдіс;
• Бақылау және саралау;
Дипломдық жұмысымның құрылымы төмендегідей:Кіріспе,
төрт тарау, қорытынды және қосымша материалдардан тұрады.
Дене мәдениеті әрбір адамның жұмыс істеу қаблетін тиімді және
түрде жоғарлатуға бағытталған. Осыған байланысты оның дамуы бүкіл
халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы мен еңбек ету және тәрбие
жұмысына ерекше көңіл бөлуді талап етеді.
Дене тәрбиесі жан ұядан бастау алып, балабақша, мектеп,
орта және жоғары оқу орындарында, өндірістік ұжымдарда өткізіліп,
Мемлекеттік тұрғыдан қаралып тиісті бағасы берілуде. Дене тәрбиесінің
адам тәніне тигізетін әсері мен заңдылықтарын жете білу бүгінгі
ұрпақтың ертеңгі ұлағатты ұстаздың алдында тұрған негізгі міндеті.
Қазақ елінің алдыңғы дамыған елдерден артта қалмауының бірден – бір
кепілі оқыған ғылымдарымызбен бірге, дені сау еңбеке теу мен Отанының
атын шығаратын, қорғай алатын адамдарымыздың көп болуы да байланысты
екені даусыз. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты көптеген қол
жұмыстары ой еңбегімен алмастырылып дененің қимыл- қозғалыстары азаюда.
Тіптен жас жеткіншекердің теледидар алдында көптеп отыруының өзі де
дененің қозғалыс сапаларының шекетулі деңгейде өсуіне әкеліп соғуда.
Қазіргі таңда жастардың дене шынықтырумен айналысуының
ең басты мақсаты салауатты өмір салты болып табылады.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан бастап
мемлекеттік саясатта халық денсаулығы басты назарда болып
келеді.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан-2030” стратегиялық
бағдарламасында салауатты өмір салтына ынталандыру әрқайсымыздың дене
тәрбиесімен айналысуымызға дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен
санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған денсаулықты нығайту үшін
жастарды салауатты өмір салтына насихаттап, ақпараттық іс-шаралар
жүргізілуі керек деген.
Қазіргі таңда жастардың дене шынықтырумен айналысуының ең басты
мақсаты салауатты өмір салты болып табылады.
Дене тәрбиесімен ерте жастан айналысып, тиімді де уақытылы дем алған
адамның оқуға, еңбек етуге қабілеті арта түсетіні белгілі. Спорттың
өзіне тән керемет қасиеті темекі тарту, ішімдік, нашақорлық сияқты
зиянды әдеттерден бойды аулақ салуға тәрбиелейді. Елбасының салауатты
өмір салты туралы сөз еткенде – спорттың бұқаралығына ерекше мән беріп
отырады. Себебі, денсаулық болмаса тән азабын былай қойғанда, адам
нағыз азаматтық асқарына көтеріле алмай, аңсаған армандары көңілді
мазалап, жан азабына шалдығады.
“Он екі мүшең сау болса жарлымын деме” – деп халқымыз
денсаулықтың адам өміріндегі орнын, тән сұлулығын, жан тазалығын
ешнәрсемен теңестіруге болмайтыны жайлы ескертіп отырған.
Дене тәрбиесі жүйесі дегеніміз - әлеуметтік-экономикалық, заңдылық пен
ғылыми әдістемелік, нормативтік бағдарлама негіздерінің жиынтығы және
республикада дене тәрбиесі мәселесін үйлестіріп отыратын әрі башылық
ететін ұғымдар мен мекемелер. Дене тәрбиесі жүйесінің басты мақсаты –
күш қуаты мықты, жан-тәні сау, елімізді қорғауға әзір, шығармашылық
жұмысқа құштар, жан-жақты дене тәрбиесі дайындығынан өткен адамдар
тәрбиелеу.
Алайда дене шынықтыру деген тек қана денені ғана шынықтыру
емес, ол жанды да шынықтырады. Себебі, күнделікті спорттық жаттығулар
үстінде адам өзін бір тиянақты тәртіпке тәрбиелеп, жігерін дамытады,
жаттығу үстінде ол алдына қойған мақсатына жету үшін ерікті түрде дене
қызметін жасап, соған үйренеді. Дене шынықтырумен қатар адамның
денсаулығы да күшейеді. Сонымен дене шынықтыру әр түрлі дене жұмысын
атқаруға ғана емес, одан басқа да толып жатқан жұмыстарды игеруге қажет
және денсаулықты сақтаудың, оны шынықтырудың бірден бір кепілі
таймайтын жолы, шыныққан дене жанды да шынықтыруға қажет, оған да жол
ашады.
Дене шынықтырудың ерекше бір түрі және көпшілікке мәлім түрі
физкультура мен спорт арқылы жасалады. Жас кезінен физкультурамен,
спортпен шұғылданғандардың дене құрылысы жақсы дамып, күш-қайраты мол
болады. Дене шынықтыру үстінде бұлшықеттердің аса жетіліп дамуынан
басқа да көптеген организмнің пайдалы жетістіктер пайда болады.
Спортшылардың қан тамыр жүйесі дамып, нығаяды, олардың қызметі жеңіл
және пәрменді жүреді. Шыныққан дененің табиғатқа икемделгіштігі де
анағұрлым жоғары болады.
Бағдарлама мектептің бастауыш сатысына арналған бағдарламамен
сабақтастықты сақтай отырып спорттық пәндер мазмұнын күшейтуді
көздейді.
Дене тәрбиесімен ерте жастан айналысып, тиімді де уақтылы
дем алған адамның оқуға, еңбек етуге қабілетті арта түсетіні
белгілі. Спорттың өзіне тән керемет қасиеті темекі тарту, ішімдік
, нашақорлық сияқты зиянды әдеттерден бойды аулақ салуға
тәрбиелейді.
Дене шынықтыру деген тек қана денені ғана емес, ол жанды да
шынықтырады. Себебі, күнделікті спорттық жаттығулар үстінде адам
өзін бір тиянақты тәртіпке тәрбиелеп , жігерін дамытады, жаттығу
үстінде ол алдына қойған мақсатына жету үшін ерікті түрде дене
қызметін жасап, соған үйренеді. Дене шынықтырумен қатар адамның
денсаулығы да күшейді.
1 Әлеуметтік басқарудың теорялық негіздері
Дене мәдениеті әрбір адамның жұмыс істеу қаблетін тиімді және
түрде жоғарлатуға бағытталған. Осыған байланысты оның дамуы бүкіл
халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы мен еңбек ету және тәрбие
жұмысына ерекше көңіл бөлуді талап етеді.
Дене тәрбиесі жан ұядан бастау алып, балабақша, мектеп, орта
және жоғары оқу орындарында, өндірістік ұжымдарда өткізіліп,
Мемлекеттік тұрғыдан қаралып тиісті бағасы берілуде. Дене тәрбиесінің
адам тәніне тигізетін әсері мен заңдылықтарын жете білу бүгінгі
ұрпақтың ертеңгі ұлағатты ұстаздың алдында тұрған негізгі міндеті.
Қазақ елінің алдыңғы дамыған елдерден артта қалмауының бірден – бір
кепілі оқыған ғылымдарымызбен бірге, дені сау еңбеке теу мен Отанының
атын шығаратын, қорғай алатын адамдарымыздың көп болуы да
байланысты екені даусыз. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты
көптеген қол жұмыстары ой еңбегімен алмастырылып дененің қимыл-
қозғалыстары азаюда. Тіптен жас жеткіншекердің теледидар алдында
көптеп отыруының өзі де дененің қозғалыс сапаларының шекетулі
деңгейде өсуіне әкеліп соғуда.
1.1 Басқару теориясының негізгі ұғымдары
Дене тәрбиесі- ілім. Оның мазмұны мен құрылымы педагогика
тұрғыдан талданып, жан- жақты сарапталуы, пән ретінде жүйеленуі-
дене тәрбиесінің теориясы деп аталады.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі үш бөлімнен тұрады.
1. Дене тәрбиесінің теориясы- дене тәрбиесі ілімі мен әдістеменің
қоғамда алатын орнын зерттейді.
2. Дене тәрбиесінің әдістемесі- дене тәрбиесі ерекшеліктерін,
заңдылықтарын белгілеп, талдайды.
3. Спорттық жаттықтыру- оны өткізу әдістемесін, мерзімі мен кездерін,
артықшылықтарын анықтайды. Бұл дене тәрбиесі маманының кәсіптік
деңгейін көрсетеді. Ғылыми мәні мен тәжірибе нәтижелерін жинақтай
отырып, бұл ілім адамның дене тәрбиесі процесінің заңдылықтарын ашып
береді.
Қазіргі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің негізгі
көздері мыналар:
1. Адамдарды Отан қорғау ісіне, еңбек етуге қаблетті, денсаулығы мықты
адамдарды тәрбиелеу;
2. Практикалық жұмыс. Теориялық, әдістемелік жаңалықтар, іс жүзіндегі
тәжірибе жұмыстарымен тексеріледі. Дене тәрбиесінің теорисы мен
әдістемесін байыту.
3. Еліміздегі дене мәдениетінің орны және оны дамытуға байланысты
Қазақстан- 2030 даму стратегиясын жүзеге асыру шаралары.
4. Қазақстан Республикасы бұқаралық спортты дамыту жөніндегі шұғыл
шаралар
5. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің, сондай-ақ басқа
ілімдер көлеміндегі ғылыми зерттеулердің нәтежиелері.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі педагогика, психология,
социялогия, физиялогия, анатомия ғылымдарымен сабақтас жүргізіліп, жас
ұрпаққа білім бер, оны тәрбиелеу, денсаулығын нығайтудың жолдарын жан-
жақты қарасытырады. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
гимнастика, жеңіл атлетика, шаңғы спорты, ұлттық ойындар мен ат
спорты,спорттық педагогика, спорттық психология пәндері ортақ
теориялық заңдылықтарға сүйенеді. Осы пәндерден алынған нақты
нәтижелер теорияға негіз болып табылады.
Негізгі ұғымдар. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі пәнін
оқытуда Дене мәдениеті, Дене тәрбиесі, Спорт, Дене қуатының
қалпына келуі, Дене қуатының жетілуі, Дене қуатының білімі
ұғымдарына назар аударамыз.
Дене мәдениеті- адамдардың дене қуатының жетілуі үшін
пайдаланытылатын қоғамдық –материядлық спорт ғимараттары, құрал-
жабдықтар және руханй арнаулы білім, ғылыми тәжірбие байлығын құрайтын
халықтың жалпы мәдениетінің бір саласы. Ол негізгі дене мәдениеті
болып табылады.
Негізгі дене мәдениеті-адамдардың өз шама-шарқына қарай таңдап
алған кәсіби және спорт мамандығының жетілдірудің негізгі мамандығы.
Ол жалпы білім беретін мектептерде, оқу-тәрбие мекемелерінде
қолданылады әрі егде кісілерге денсаулығын нығайтуға, жұмысқөа ынтаын,
төзімділігін арттыруға көмектеседі. Спорт адам психологиясының
орнықтылығын, дене ққуатының жетілуін қамтамасыз етеді. Спорт
қыймылының негізгі мақсаты-спорттың бір түрінен жоғарғы жетістіктерге
жету, сол арқылы адамның қабілет-қарімін, ептілік қасиеттерін
қалыптастыру.
Қолданбалы дене мәдениеті-кәсіптік және әскери дене мәдениеті деп
екіге бөлінеді. Ол өмірге аса қажет сан алуан қимыл-әрекеттерді
игеруге, дене тәрбиесі арқылы әскери және азаматтық мамандықтарды
жақсы меңгеріп, терең түсінуге бағытталады.
Сауықтыру дене мәдениетіне- емдеу дене мәдениеті жатады. Оның
мақсаты организмнің уақытша жоғалған функциялық мүмкіндіктерін қалпына
келтіру.
Гигиеналық деен мәдениеті- жаттығушылар организмдерінің жұмыс
істеу қабілетін арттыруға қызмет етеді. Сабақ арасында, жұмыста
денешынықтыру, өндірістік гимнастика күнделікті демалыста таңертеңгі
бой жазу, серуендеу, саяхат т.б. қолданылады.
Дене мәдениеті қызметтерін- арнаулы және жалпы дене мәдениеті деп
екіге бөлінеді. Жалпы дене мәдениеті қызметтеріне мыналар жатады:
Нормативтік қызмет- адамның қимыл-әрекетін тиімді мөлшерленген оқу
бағдарламасынан (бұрыңғы Еңбекке, Отан қорғауға дайындық- ГТО) және
еліміздегі спорт разрядтарының нормаларынан тұрады. Эстетика қызметі-
әсемділікке деген құштарлық дене сымбаттылығы, әсем қимыл-қозғалыс
арқылы қанағаттандыру. Хабарлау қызметі-адамның мүмкіндігін жетілдіру
жолдарын жинақтап хабарлау. Қарым-қатынас қызметі-адамджардың бір-
бірімен араласуы, өзара түсінісу жолдары. Тәрбие қызметі – адамның
эстетикалық, адамгершілік, зейіндік, еңбек сүйгіштік қасиеттерін
қалыптастыру.
Арнаулы дене мәдениеті қызметтері: білімділік қызметі,- дене
мәдениетін оқу-біілім арқылы қимылдың ептілігі мен дағдысын
қалыптастыруға пайдалану. Қолданбалы қызмет- келешек жұмысқа дайындау
үшін қолданылатын арнаулы дене тәрбиесінің жүйесі. Тынығу қызметі-
дене тәрбиесі жаттығуларын қолдану арқылы белсенді демалыс, адам
организмінің уақытша жоғалтқан функциялық мүмкіндіктерін қалпына
келтіру.
Спорт дегеніміз- әр түрлі жаттығулардың көмегімен жоғарғы
жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Спорт, бұқаралық
спорт (барлық дамдар қатыса алады) және жоғарғы көрсеткіштер спорты
(чемпионаттар, олимпиядалар т.б) деп бөлінеді.
Дене қуатының тынығуы-жаттығу жасау арқылы белсенді демалыс
ұйымдастыру. Ол дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен адамның көңілін
көтеріп, бір әрекетті екінші әрекетке көшіреді. Дене қуатын қалпына
келтіру- адам организмінің ауырған жері н массаж жасау, булау, су
прцедуралары арқылы емдеп, қалпына келтіру, дене қуаты қасиетін
үйлесімді дамытып, жан-жақты дайындығын жоғары деңгейге жеткізу. Дене
қуаты білімі- адамды қимыл ептілігі мен дағдыға үйрету және теориялық
біліммен қаруландыру[1].
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару жүйесі
Бөлiм қызметiнiң негiзгi бағыттары мен функционалды мiндеттерi
Бөлiмнiң негiзгi мiндеттерi мен функциялары: қоғамдық өмiр,
әлеуметтiк саясат, мәдениет, бiлiм беру, халықтың және ана мен баланың
денсаулығын сақтау, салауатты өмiр салты саласындағы ҚР Заңдарының, ҚР
Президентiнiң жарлықтарының, ҚР өкiметi мен Парламентi қаулыларымен,
Алматы қаласы, аудан әкiмдерi қаулыларының орындалу барысын бақылауды
жүзеге асыру.
Халықтың ҚР Конституциясының түбегейлi қағидалары мен нормаларын жазып
бiлуi мен түсiнуi, мемлекеттiк рәмiздердi пайдалану жөнiндегi жұмысты
қамтамасыз етедi.
- ауданның әлеуметтiк - мәдени дамуы, Қазақстанда тұратын халықтардың
салт-дәстүрлерiнiң сақталуын, Мемлекеттiк және басқа да ұлт
өкiлдерiнiң тiлдерiн дамытуды жүзеге асырады.
- Mәдени мекемелердiң қызметiн үйлестiредi және олардың жұмысына
жәрдемдеседi, қала, аудан аймағында тұратын немесе бұрын тұрған атақты
қайраткерлердiң есiмдерiн мәңгiлiк сақтау жұмысын бағыттайды.
- Тарихи, мәдени ескерткiштердi қорғау жұмысын ұйымдастырады.
- Жоспарға сәйкес, Қазақстан Республикасы күнтiзбесiнiң мерекелiк
күндерiне байланысты ауданда мәдени-жаппай шаралардың сапалы
дайындалуын және өткiзiлуiн қамтамасыз етедi.
- Көпбалалы отбасылар одағымен, мүгедектер қоғамымен және басқа да
қоғамдық ґйымдармен тґрајты байланыс орнатады, олардың қызметi туралы
оқып бiледi, анализдейдi, қамтиды, қажетiнше олардың қызметi туралы
материалдарды таратады, қоғамдық бiрлестiктермен өткiзiлетiн
жиналыстардың, митингтердiң, демонстрациялардың заңдылығын
қадағалайды.
- Аудан аймағындағы дiни бiрлестiктермен қарым – қатынаста болады,
дiни бiрлестiктер және дiни сенiм бостандығы туралы заңның сақталуын
бақылауға алады, дiни бiрлестiктер қызметiнiң тоқтатылуы туралы
ұсыныстар енгiзедi.
- Дене шынықтыру және спорт комитетiмен бiрлесе отырып, жастар
саясатын, жастардың әлеуметтiк қорғалуына септiгiн тигiзедi.
- Қазақстан Республикасы Қарулы күштер қатарына жастарды шақыру
жөнiнде ауданның Қорғаныс жөнiндегi Басқармасына көмек көрсетедi,
аудан аймағында орналасқан әскери бөлiмдермен байланыс орнатады.
- Ауданның еңбек ұжымдарындағы моральдық – психологиялық күйiн
анализдейдi, туындаған сұрақтар бойынша кепiлдеме жасайды, қоғамдағы
әлеуметтiк жарылыстардың, шиеленiстердiң және т.б алдын алатын
мәселелер бойынша ұсыныстар әзiрлейдi.
- Ұлттық келiсiмге жету, қоғамда бiрлiк пен татулықты сақтауға
бағытталған шаралардың өткiзiлуiн жоспарлайды және ґйымдастырады.
- Халықты аудандық (қалалық) әкiмшiлiк қызметi туралы шұғыл
ақпараттандыруды қамтамасыз етедi, халықтың ақпараттық – әдiстемелiк
топпен, сонымен қатар қала және аудан әкiмдерi аппараттарының жауапты
жұмысшыларымен кездесулерiн ұйымдастырады.
Бөлiмнiң құқықтары:
- белгiленген тәртiпке сай, бөлiм, басқарма, аудан қызметтерiнiң
басшыларынан жұмысқа қажеттi ақпаратты сұрап алуға,
- аудан кәсiпорындарындағы, ұйымдарындағы, мекемелерiндегi, олардың
бағыныштылығы мен меншiк нысанына қарамастан, қоғамдық өмiр,
әлеуметтiк – мәдени саясат саласындағы iстердiң жағдайын бiлуге,
- мәжiлiстер өткiзуге және бөлiм құзыретiне жататын мәселелер бойынша
кеңесберуге,
- құрылымдық бөлiмшелердiң жұмысшыларын олардың жетекшiлерiмен келiсе
отырып, аудандық шараларды дайындау мен өткiзуге қатыстыруға,
жағдайы мен мазмұнын бақылауға құқығы бар.
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік
органдары
Бүкіл Қазақстан елінде дене тәрбиесі мен спорттың дамуына
маңызды орын беріліп, оның бүкіл халық ісі екенін, адамдарды еңбек
етуге және отанын қорғауға дайындайтын үлкен шаралардың бірі екендігі
баршаға мәлім. Сол себептен Қазқстан Призиденті, оның өкіметі бұл
жұмыстың дамуына қозғаушы күш ретінде заңдар мен спорттың дамуына
көмегін тигізуде.
Мектептегі дене тәрбиесі сабағы білім Министрлігінің бекіткен
мемлекеттік бағдырламасы бойынша өткізіледі және аталған жұмыстар
Министірлік тарапынан бақыланып отырады. Одан сонғы бақылау жергілікті
жердегі яғыни, обылыстық, қалалық оқу департаметтерінің құзарына
берілген.
Мектептегі дене тәрбиесі – бүкіл мектептің ұстаздар кеңесінің ісі
болып саналады, бірақ тұрақты түрде тиянақты жауапкершілік жүктелген
басқарушылар да болады.
Дене тәрбиесі жұмысының дұроыс ұйымдастырылуы мен жалпы
жауапкершілік мектеп директорына жүктеледі. Ол жалпы дене тәрбиесі
жұмысына басшылық жасай отырып, бағытын бақылап, дене тәрбиесі
жұмстарының жоспарын қарап бекітіп, оның сапасымен өткізілуін
қадағалап, күн кестесінде өткізілетін шаралардың дұрыс
ұйымдастырылуын, кластан тыс өткізілетін жұмыстарды жүйелі түрде
тексеріп отырады.
Сонымен қоса мекетп директоры- материалдық базаны нығайтып оның
гигиеналық- тазалық сақтау талаптарын бақылап, оқушыларды уақытылы
дәрігерлік бақылаудан өткізуіне ұстаздар кеңесіне дене тәрбиесі
жөніндегі мәселелер ұсынып оның шешімін шығаруға, дене тәрбиесі мен
спортты дамытуда ата- аналар мен жәрдем көрсетуші демеушілермен жұмыс
жүргізеді.
Мектептегі екінші тұлға оқу ісінің меңгерушісі, дене тәрбиесі
сабағының, кластан тыс жұымстардың өткізілуін қадағалап, тексеріп,
сабаққа, спорттық секцияларға кіріп дене тәрбиесі мұғаліміне ұстаздық-
әдістемелік көмек көрсетеді.[1]
Дене тәрбиесі мұғалімінің негізгі жұмыстарының түрлері: сабақ
өткізеді, саббақ дейінгі гимнастика мен үзіліс арасындағы ойындарды
иектептің белсенді топтарының көмегімен ұйымдастырады. Жалпы білім
беретін пәндер мұғалімдеріне класс жетекшілеріне, бастауыш кластың
мұғалімдеріне дене тәрбиесі жұмыстары жөнінде атап айтқанда: үзіліс
сәті, кластағы физкультуралық шараларды өткізу жөнінде әдістемелік
көмек көрсетеді. Мекептегі спорттық секциялар мен үйірмелер жұмысын
ұййымдастырып, спорт түрлерінен класс аралық, мектептер арасындағы,
аудандық, қалалық жарыстарға мектептің құрама командаларын
қатыстырады. Дене тәрбиесі жөнінде құжаттарды алдын ала дайындайды,
атап айтқанда жылдық, тоқсандық оқу жоспарларын, сабақтың конспект
жоспарын, сабақтың жұмыс жоспарын, жылдық күнтізбелік жарыстары мен
бұқаралық- сауықтыру шараларының жоспарын жасап мектеп директоры
мақұлдаған және бекіткен құжаттарды дайындайды. Мектептегі ұжым
кеңесінің жұмысын ұйымдастырып оның жұмыс жоспарын жүргізеді және
барлық оқушылардың дәрігерлік тексерістерден өтуін қадағалап. Сынып
оқуышларын дәрігердің қатысуымен дене тәрбиесі топтарына (негізгі,
дайындық және арнайы медициналық) бөледі.
Сынып жетекшілері, өзінің тәрбие жұмысындағы жоспарында өз
класының балалары үшін дене тәрбиесінен әртүрлі шараларды өткізуін
жоспарлайды. Бастауыш және орта сыныптарда кейбір дене тәрбиесі
жұмысын тікелей басқарады: топпен саяхатқа шығу, катокка, жүзу
бассейні, стадионға апару, спорттық және қозғалымалы ойындар
өткізеді. Сынып аралық жарыстарға қатысатын оқушыларға тікелей әртүрлі
көмек көрсетіп, гигиеналық тазалық сақтау, дене тәрбиесі сабағындағы
тәртібі мен үгірімін қадағалап отырады.
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары
Біздің елімізде дене тәрбиесіне үлкен көңіл бөлінеді. Қазіргі
кезде Республикамыздағы Бөбек қоры қоғамының насихаттап жүрген
денені шынықтыру саласындағы игі істерінің маңызы зор. Ол
балабақшадан бастап ересек адамдарының күнінің салқындығына қарамай
суға шомылып немесе үстіне 2-3 шелек салқын су құйып денені
шынықтырып, сауықтыру және ондай әдетті қалыптастыру. Бұл шара дене
тәрбиесі жүйесіндегі ең бір керекті бөлігі. Себебі алғашқы жеті
жылдықта балалар денесінің дұрыс қалыптасуыныңы негізі мен өмірге
керекті қозғалыс сапаларының іскерлігі мен дағдылыарының алғашқы ірге
тасы қаланады. Баланың жан- жақты үйлесімді дамуы дене тәрбиесі
жұмысын дұрыс ұйымдастыра білуге байланысты.
Дене тәрбиесіне дұрыс қарамау оның күшіне сенбей бағаламау
арқасында балалар денесінің әлжуаз болып жиі- жиі ауруына және ақыл-
ойының жоғарғы дәрежеде жетілуіне зиянын тигізеді. Призидентіміздің
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында былай
делінген:
Балалардың өмірге деген қажетті негізгі қозғалыс дағдылары
ерте жастан, сәби дұрыс жүруді, отыруды, тұруды үйрене бастағанда
қалыптасады, ол қарапйым дене жаттығуларын орындауды, кеңістікті
бағдарлауды, шынығу процедураларын қабылдауды, салауатты өмір салтын
салтының негізі болып табылатын күнделікті дене шынықтыру- спорттық
жаттығуларды үйренуге әдеттенеді. Педиатрия және шынықтыру мен спорт
саласының жетекші ғалымдары мектептке дейінгі жастағы балаларға
арналған қозғалыс белсенділігі көлемінің аптасына кемінде 10-12
сағат болуын ұсынады. Бұл міндеттерді шешудің негізгі бағыттары:
- мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде және халықтың
тұрғылықты жері бойынша материалдық база құру;
- ата- аналар үшін отбасында мектепке дейінгі жастағы балалардың
дене тәрбиесі жөніндегі әдістемелік құрылымдар және ұсынымдар әзірлеу
болып табылады.
Дене тәрбиесінің мақсаттары жоғарыда аталған шараларды іске
балалардың анатомия- физиологиялық, психологиялық және жас аралық
ерекшеліктеріне байланысты; нақтыланып Қазақстан Республикасындағы
дене тәрбиесі жүйесі бойынша іске асырылады.
Дене шынықтыру жан- жақты тәрбие берудің аса маңызды салаларының
бірі. Оқушыларды қоғамды пайдалы еңбекке, өмірге бейімдеуге оқу-
тәрбие жұмысында дене шынықтырудың алатын орны бөлек.
Мектептегі дене шынықтыру жөнінен ұйымдастырылатын жұмыс
түрлері оқушылардан өз еркімен іс- әрекеттерді орындауды, құлшына
ұйымдастырушылықты, белсенділікті, тапқырлықты талап етеді.
Дене шынықтырудың негізгі міндеттері:
1.Денсаулықты нығайту, дене дамуына дұрыс әсерін тигізу және денесін
шынықтыру. Бұл міндеттік дене шынықтыру, спорт жөнінен
ұйымдастырылатын барлық жұмыс түрлеріндегі, негізгі міндет екенін
педагогикалық ұжым мен әр мұғалім түсінуі және білуі қажет.
Мектеп жасы – балалардың жылдам өсуі және денесінің даму кезеңі
болып табылады. Сондықтан мектеп барлық жағдайда, мүмкіндіктерді
пайдалана отырып, оқушылардың денесінің дұрыс дамуын қамтамасыз етуі
қажет.
Дене жаттығулары сабақтары ең алдымен адам ағзасына әсерін
тигізе отырып денесін шынықтыру, денсаулығын нығайту міндеттерін
жүзеге асырады. Сондықтан көптеген сабақтар таза ауада өткізіледі, ал
жабық орында өткізілетін сабақтар қажетті гигиеналық талаптарды
қажет етеді.
Бұлшық ет топтарының, тыныс алу, қан- тамыр жолдары, сонымен
қатар ағзаның басқа мүшелерінің қызметін күшейтіуде ойын, жүгіру,
секіру, лақтыру, шаңғымен жүру жаттығулары ерекше орын алады.
Дене жаттығулары сабақтарымен бірге сабақтағы демалыс минуттары,
сабаққа дейінгі гимнастика, үзілісті ұйымдасқан түрде өткізу, мектеп
тазалығы, ыстық тамақ, мұғалімнің оқушылардың тұлғасына, жүріс-
тұрысына қарауы сияқты іс- шаралар да қолданылады.
Оқушылардың қалыпты дамуында тұлғагы дұрыс ұстау ерекше орын
алады. Ағзаның, ішкі құрылыстың қызметінің қалыпты жағдайы болуы
тұлғаға байланысты. Жоғарыда аталған іс – шараларды іске асыру,
сонымен қатар тұлғаға арналған жаттығуларды орындау алға қойылған
міндеттерді шешеді.
Денсаулықты нығайту, шынықтыру үшін жаратылыстың табиғи күштері
кеңінен қолданылады.
Оқушылардың денсаулығын жақсарту барысындағы міндеттерді орындау
үшін, мектеп оқушылардың жүйелі және белсенді түрде дене
жаттығуларымен айналысуын талап етеді.
2. Оқушыларға дене шынықтыру және спорт жөніндегі білімдерді
меңгерту, гигиеналық білімдер мен дағдыларды қалыптастыру.
Аталған міндет оқушыларға дене шынықтыру және спорт жөніндегі
қажетті білімдермен қамтамасыз етеді: дене жаттығулары сабақтарымен
айналысудың пайдасы, гигиеналық ережені сақтау, сонымен қатар
бағдарлама бойынша барлық дене жаттығуларын дұрыс орындау.
Мектепте, отбасында, қоғамдық ортада, балалардың өз бетімен дене
жаттығуларын орындауды жаттығуды дұрыс орындау білімін, гигиеналық
талаптарын дұрыс орындауға деген көзқарастарын қалыптастырады.
Дене шынықтыру сабағында санитарлық – гигиеналық талаптардың
орындалуында мұғалімнің, мектептің барлық қызметкерлерінің жеке
басының үлгісі шешуші орын алады. Алға қойған міндеттерді шешуде
мұғалімнің оқушылармен қысқаша түрде әңгімелесуді үлкен рол
атқарады. Мұндай түрдегі әңгңмелесуді дене шынықтыру сабағында,
сыныптан тыс орындалатын іс- шараларда және тағы басқа сабақтарда
өткізуге болады.
Балалар дене шынықтыру жөніндегі білімді дене шынықтыру
сабағында және сыныптан тыс іс- шараларды алады.
Алынған білім балалардың сабаққа деген қызығушылығын және
саналы көзқарасын туғызады.
3. Мектеп оқушыларының қозғалысты орындай білу іскерлігі мен
дағдысын қалыптастыру, жаңа қимылдарға үйрету әдістері.
Мектептегі дене шынықтыру бағдарламасының мазмұны,
оқушылардың жүйелі түрде дене шынықтыру сабағында, отбасындағы дене
шынықтыру, үйірмелер мен спорттық секцияларды өмірге қажетті қимыл
дағдыларын: жүру, жүгіру, лақтыру, секіру, тепе- теңдік сақтау,
шаңғымен жүру дағдыларын, іскерліктерін қалыптастыру болып табылады.
Сондай- ақ, балаларды қолданбалы сипаттағы әр түрлі
жаттығуларға үйретуде маңызды рол атқарады. Балалар мен әр түрлі
ойын түрлерін ұйымдастыру қимыл- қозғалыс түрлерін дамытады.
Жоғарыда аталғандардың барлығы балалардың дене шынықтыруы жөнінен
жан- жақты дамуын, еңбекке дайындығын қалыптастырады.
Мұғалімнің міндеті оқұушылардың жүйелі және белсенді түрде
дене жаттығуымен айналысуын қамтамасыз ету.
4. Жас еркекшеліктеріне қарай негізгі қимыл сапасын (күш- қуат,
жылдамдық, ептілік, шыдамдылық) дамыту.
Әр адамға қажетті қасиеттер күш- қуат, жылдамдық, ептілік
шыдамдылық. Дененің сапалық қасиеттері балалрдың қимыл дағдыларын
қалыптастырумен тығыз байланысты. Дене жаттығуларының әр түрлі екпінде
өткізілуі – дененің сапалық қасиеттерін дамытады.
Батылдық, табандылық, ептілік, адалдық, жолдастық сезім, ұжымда
жұмыс істей білу, мәдени тәртібін қалыптастыру, еңбекке, қоғам мүлкіне
деген жағымды көзқарасын қалыптастыру.
Дене шынықтыру үрдісінде бағалы моральдық және ерік- жігер
қасиеттерін тәрбиелеудің маңызы зор. Көптеген дене жаттығулары және
ойын түрлері арқылы табандылық, өзара достық сезімдері тәрбиеленеді.
Оқушылардың дене шынықтырумен спортқа деген қызығушылығын жүйелі
айналысуы дағдысын тәрбиелеу. Мектептің міндеті балаларды әр түрлі
дене жаттығуларына тек мектепте, отбасында ғана емес, күнделікті
өмірде маңызды міндетті шешеу балалрдың қызығушылығын арттыра отырып,
берлітін материалдардың мазмұнына, түріне жағдайына айналысушылардың
өзара қарым- қатынасына көңіл бөлу керек.
Балалар өмірінің алғашқы жылдары дененің өсуі мен дамуы
жоғарғы қарқында болғанымен, қорғаныс функциясының өте төмен екені
белгілі. Сондықтан да дене тәрбиесінің негізгі мақстаы өзін қоршаған
ортаның зиянды әсеріне төтеп бере алатын, қорғаныс қаблетін
қалыптастырып, өмірін сақтау, денін сауықтырып, денесін шынықтыру
және жан- жқты үйлесімді дамыту[3].
Балалардың туа біткен қозғалыс сапалар: күш, жылдамдық, ептілік,
тепе- теңдік сақтау, жалпы төзімділікті керек ететін жаттығуларды
орындауына, жас шамасына байланысты дамытып, жетілдіру жағына үлкен
назар аудару қажет. Қозғалыс сапаларының ішіндегі жоғарғы көрсеткіш
сапасының бір түріне көңіл аударып, дарындылығына көз жеткізу.
2.3 Дене шынықтыру - спорттық ұйымдар. Оқушылар мен
дене тәрбиесін ұйымдастыру
Мектептегі дене тәрбиесін ұйымдстыру жұмысы жалпы мектепке арналған
ережелерге бағынады. Дене тәрбиесіне жалпы басшылыққа мектеп
директорыы жүзеге асырып отырады. Дене тәрбиесі мұғалімі мектеп
директоры алдында барлық дене тәрбиесі мәдениеті жұымысынң дұрыс
ұйымдастырылуына және оның мемлекеттік бағдарламаға сәйкес орындалуына
толық жауап береді. Дене тәрбиесі мұғалімінің алдындағы міндеттері: 1.
Оқушыларды Отанын, халқын сүю рухында тәрбиелеу, дене тәрбиесі сабағына,
спортқа, жалпы мектептегі оқу тәрбие міндеттерін шешу мақстаымен
жүргізілетін шараларға ынталандырады. 2. Дене тәрбиесі сабақтарын
жоғары сапада өткізу және бағдарламада жоспраланған материалдар мен
күн кестесіндегі бұқаралық сауықтыру шараларын сабаққа дейінгі
гимнастика, сабақ үстіндегі өткізілетін (үзіліс сәті) сабақ арасындағы
үзілістер мен ұзартылған күн тәртібіндегі ойындарды дене жаттығуларын
толық өткізуді қамтамасыз етеді. 3. Дәрігер мен тығыз байланыста бола
отырып, оқу жылының басында барлық оқушыларды міндетті дәрігерлік
бақылаудан өткізіп, оқулық топтарға (дайындық, негізгі және арнаулы
медициналық топтарға) бөліп, олардың денсаулығын, денелердің дамуын
бақылау, сөйтіп дене тәрбиесі жөніндегі жұмысты сол көрсеткіштерге
сәйкес ұйымдастыру. 4. Дене тәрбиесі сабақтары мен сыныптан тыс
өткізетін шараларының өтетін орындарын санитарлық- гигиеналық
талаптарға сай болуы мен спорттық құрал- жабдықтармен жабдықтау т.б
Дене тәрбиесінің міндеттерімен мақсаттары тек қана сабақ түрінде
өтетін жұмыстармен іске асырылады және сабақ мемлекеттік бағдарлама
бойынша өтеді.
Сабақ өткізуде қолданатын оқыту тәсілдеріне төмендлегілер жатады:
1. Сөзбен әсер ету тәсілі (әңгіме, суреттеме, түсініктеме, бұйрық,
нұсқау, талдау, ескерту және сөзбен бағалау).
2. Көрнекілік тәсілі (көрсету, көлемділік көрнекілікке- суреттер,
чертеждар, көрнекті пішіндер жатады, дыбыстық көрнекілікке-
теледидар, күйтаспа т.б.).
3. Іс- тәжірибе тәсілі (қатаң шектелген жаттығулар, тұтас үйрету,
бөлшектеп үйрету, таңдамалы әсер ету, бірқалыпты, қайталау,
үзілісті жаттығу, айналмалы жаттығулар, ойын және жарыс т.б).
Бұл тәсілдер дене тәрбиесі сабақтары мен спорт жаттығуларының
алдына қойған мақсаттарына сйәкес іскерлік пен дағды және дене
сапаларын дамытуда қолданылады.
Дене тәрбиесі сабақтарын өткізуде дидактикалық қағидаларын толық
орындалуын, әсіресе саналылық және белсенділік қағидасын қадағалау
қажет. Берілген жаттығуды орындағанда оның денеге тигізетін
әсерінің пайдасын жете ұғынып, саналы түрде қайталауда
белсенділігін арттыру. 1. Беріктік қағидасы. Жасаған жаттығуларын
дағдылы қозғалыстарға айналдырып, орындау тәртібін бұзбай барлық
оқыту тапсырмаларын есте сақтау болып табылады. 2. Жекелелілік
қағидасы. Үйретудің жекелілігі әр оқушының жеке мүмкіншіліктеріне
сәйкес оқу тапсырмаларын (әлсіз жақтарын еске ала отырып) орындату.
3. Көрнекілілік қағидасы. Оқушының көрнекті түрде қабылдап, саналы
түрде тереңірек түсінгенін қадағалау. 4. Қайталау қағидасы. Берілген
қимыл- қозғалыстарды дағдыға айналдырып, арнаулы білімінің қалыптасу
тиімділігін арттырады. 5. Жүйелілік қағидасы. Үйрететін қимыл-
қозғалыстар белгілі бір жетілген кешенді жүйемен өтуін қадағалап,
жолғары дәрежелі жетістіктерге жеткізуге бағытталады.
Мектептегі өтетін дене тәрбиесі сабақтары өзінің шешетін
мақсаттарына қарай 4 типке бөлінеді:
- үйрету сабақтары- алғашқы қимыл- қозғалыс жаттығуларын
айтып түсіндірудлен көрсетіп, оқушылардың жаттығуларды өз
бетінше алғашқы орындауға бағытталған жұмыстарынан тұрады;
- қайталау, жетілдіру- өткен сабақ тапсырмаларын қайталау
немесе кезекті қайталау сабағының тапсырмаларын жетілдіру;
- аралас сабақ- жаңа тапсырманы үйретіп, сабақтың екінші
жартысында өткен тапсырмаларды қайталау немесе жетілдіру;
- бақылау сабағы- өткен сабақтар тапсырмасы бойынша әр
тоқсанның аяғында немесе сабақтын дайындық түрлерінен
жоспарлы уақыттары біткен кезде өтіледі. Мысалы: шаңғы
дайындығында соңғы 1-2 сабақта 3-5 шақырым қашықтықты
уақытқа өту.
Сабақтың түрлеріне гимнастика сабағы, жеңіл атлетика, шаңғы,
спорттьық ойындар сабағы т.с.с жатады.
Дене тәрбиесі сабағының қүрылысы үш бөлімнен тұрады: дайындық
бөлімі, негізгі бөлімі, аяқтау бөлімі.
Дене тәрбиесі сабағының мазмұны аталған үш бөлімнің әр
қайсысына мінездеме береді. 1. Дайындық бөлімнің мақсаты: оқушының
денесін жүгіру және денені жалпы дамытатын жаттығулар арқылы бойын
қыздырып, негізгі бөлімде атқарылатын қимыл- қозғалыс жаттығуларын
орындауға дайындау. 2. Негізгі бөлімде жалпы және жеке міндеттер
шешіледі. Сабақтың жеке мақсаты дене тәрбиесінің жалпы мақсатымен өз
ара тығыз байланыста болады. Дене тәрбиесі мұғалімі осы өзара
байланыстың мәнін, яғни материалдарды өте жақсы меңгеруге тиіс.
Сабақтың, сонымен қатар, жетекші бағыты немесе тақырыбы болуы керек.
Ал, тақырыптың болмауы берілетін тапсырмалардың шашыраңқылығына
әкеліп соғып, оқушыларға түсініксіз болады да, қажетті пеадгогикалық
нәтиже бермейді. 3. Сабақтың аяқтау бөлімінде денеге түскен
ауыртпалықты біртіндеп төмен түсіру үшін баяу орындалатын жаттығуларды
жасатып, оқуышынң демалысын қалыпты жағдайға келтіреді. Одан соң
сапқа тұрғызып өткен сабақты қорытындылайды. Жаттығуларды жақсы
орындап белсенділік көрсеткен оқушыларға баға қойылып, кейбіреулеріне
немесе бәріне үйде орындалатын тапсырмалар беріліп, оқушылармен
қоштасып, ұйымдасқан түрде залдан шығарады [7].
Мұғалімнің сабаққа дайындығы, мұғалімнің сабақ өткізуге алдын
ала дайындалуы жоспарланған сабақтың жоғары дәрежеде өтілуінің
кепілі бола алады. Сабақты өткізуге дайындық оқу жылының басталуынан
бұрын басталады. Мұғалім алдымен дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасын
талдап оқып, жұмыс істеу жоспарын жасап, берілетін тапсырмаларды алдын
ала рет- ретімен өтуін ойластырылады. Сабақты өткізу алдында
көптеген әдістемелік материалдар ме, тәжірибелі мұғалімдердің жұсы
істеу жолдары мен танысып, керекті жерлерін өзінің жұмыс істеу
тәжірибесінде қолдануы қажет. Әр бір сабаққа конспект- жоспары
жасалады, ал сабақтың мақсаты қысқа тұжырымдалып, түсінікті түрде
оқушыларға айтылады. Мысалы: кезекті бағдарламамен таныстыру саптық
ережелермен таныстыру, оқытуды жалғастыру, өтілген жаттығуларды
қайталау. Сабақтың мақстаы анықталып болған соң ғана сабақтың
конспект жоспары жасалады. Сабақ жоспары негізгі бөлімдегі
орындалатын тапсырмаларды жинақтаудан басталады. Негізгі бөлімнен
кейін дайындық және аяқтау бөлімдерінің жаттығулары жазылып, олардың
орындалу мөлшері мен қайталау саны көрсетіледі. Жаттығулар
орындаушылардың қимыл- қозғалыстағы іскерлігімен дағдысының қалптасы
дәрежесі мен ауырлықты көтеру мүмкіншілігін еске алуы қажет. Сабақ
жоспарында күнделікті тексеру мен оқушылардың жаттығуды орындау
кезіндегі мұғалімнің орны, үйге берілетін тапсырмалардың көлемі алдын
ала анықталады.
Жаттығудың денеге түсіретін ауырлық әсерін төмендегідей
жолдармен реттеп отыруға болады:
- берілетін жаттығулармен ойындар санын көбейту немесе
азайту;
- жаттығулардың қайталау санын өзгерту;
- жаттығуларды орындауға тбөлінген уақытты ұзарту не
қысқарту;
- қимыл- қозғалыстың орындалу қарқынын өзгерту;
- қимыл- қозғалыстың көлемін көбейту не азайту;
- орындалатын жаттығулардың құрамын күрделендіру не
жеңілдету;
- жаттығуды орындауда әр түрлі қосымша құрал жабдықтарды
қолдану.
кесте 1
Сабақты өткізуде бөлімдеріне жұмсалатын уақыт мөлшері.
Өткізілетін сабақтың Дайындық бөлімінеНегізгі Аяқтау
ұйымдастыру бөлімдері бөлінетін уақыт бөлімге бөліміне
оқушылардың жасына, сабақ (минут есебімен)
түрлеріне байланысты
бөлінетін мөлшері
төмендегідей болуы мүмкін
I – II сынып 13 + 2 20 + 6 12 - 2
III – IV сынып 13 + 1 20 + 5 11 + 1
V – VIII сынып 11 + 1 22 + 2 10 + 2
IX – XI сынып 7 + 3 33 + 8 4 + 3
Оқушылардың қимыл- қозғалысы, яғни жаттығуларды орындауы әр
уақытта мұғалім тарапынан бағаланып отырады. Жаттығулардың орындалу
сапасын, берілген қимыл- қозғалыстардың жас шамаларына байланысты
орындалуын нақты қозғалыстың негізімен салыстырып баға қояды [1].
3 Басқару қызметі, принциптері мен әдістері
Басқарма қызметінің бағыттары
Басқарманың негізгі міндеттері: Дене шынықтыру және спорт саласында
мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және жүзеге асыруға қатысу;
Қазақстан Республикасында дене шынықтыру және спортты дамыту,
республикалық және халықаралық деңгейдегі спорт резервін және
спортшыларды даярлау;
Дене шынықтыру және спорттың материалды-техникалық базасын құру
және нығайтуға қатысу;
Спорттық қозғалысты насихаттау, сондай-ақ өз құзіреті шегінде
дене шынықтыру және спорт бойынша мамандар даярлау, олардың
біліктілігін арттыру;
Спорт түрлері бойынша және Олимпиадалық, ұлттық спорт ойындары
түрлерін өткізу.
Басқарма келесі қызметтерді жүзеге асырады:
Дене шынықтыру және спорт саласында мемлекеттік саясатты және
мақсатты бағдарламаларды іске асырады, облыстың ағымдағы және мақсатты
бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады;
Дене шынықтыру және спортты дамыту мәселелері бойынша жергілікті
мемлекеттік органдардың және басқа ұйымдардың қызметін үйлестіреді,
сондай-ақ басқарманың құзіретіне қатысты мәселелер бойынша қала
әкімдері мен облыс аудандарымен өзара байланыс орнатады;
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізілім бойынша
қызмет түрлеріне лицензия береді;
Дене шынықтыру және спорт саласында инвестиция тарту бойынша
жұмыстарға қатысады, соның ішінде спорт өнімдерінің өндірісін дамытуға
қатысады;
Мемлекеттік спорт ұйымдарына ұйымдастырушылық және әдістемелік
басшылықты жүзеге асырады;
Спорттық ғимараттар құрылысының мәселесін үйлестіруге қатысады,
олардың оқу-жаттығу барысын және жарыстарды өткізуге техникалық және
қорғаныс жағдайына бақылау жасайды;
Дене шынықтыру және спортты дамыту мәселелері бойынша
ведомствалық ұйымдардың қызметін үйлестіреді;
Басқа мемлекеттік органдармен және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп
ұйымдастырған спорттық іс-шаралар жоспарын үйлестіреді, спорттық іс-
шаралар, жарыстардың біртұтас күнтізбелік жоспарын әзірлейді;
Статистикалық есеп жүргізеді, облыстың спорттық ұйымдарынан
статистикалық ақпарат алады.
Басқарманың құқығы:
Жергілікті бюджеттен қаржыланатын спорт жарыстарын өткізуге
бақылау жасайды;
Кадрлардың біліктілігін арттыру, қайта даярлау бағдарламасын
әзірлеуге және іске асыруға қатысады, дене шынықтыру және спорт
бойынша конференциялар, семинарлар, оқытудың басқа түрлерін және
мамандармен тәжірибе алмасуды ұйымдастырады;
Спорттық атақтар беру мәселелерін шешу, облыстық және басқа іс-
шаралардың жеңімпаздары мен жүлдегерлерін, спорттық ұйымдардың
қызметшілерін медалдармен, белгілермен, дипломдармен, құнды
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...3
1 Әлеуметтік басқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...7
1.1 Басқару теориясының негізгі
ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ..9
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік
органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3 Дене шынықтыру - спорттық ұйымдар. Оқушылар мен дене
тәрбиесін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...16
3 Басқару қызметі, принциптері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3.1 Дене шынықтыру мен спорттың дамуын жоспарлау мен
болжау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3.2 Дене шынықтыру мамандарын дайындау мен оларды
орналастыру жұмыстарын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.3 Орындалуын бақылау мен
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.4 Есепке алу мен есеп
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
3.5 Дене шынықтыру мен спортты
қаржыландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
3.6 Дене шынықтыру мен спортты материалдық- техникалық
жабдықтау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
7. Дене шынықтыру мен спортты басқару
принциптері ... ... ... ... ... ..36
8. Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
... ... ... ... ... ... ... ..40
9. Басқарудың құқықтық факторлары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
4 Шет елдердегі спорттық ұйымдастырылуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
4.1 Халықаралық спорт қозғалысының
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... 4 7
5
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...51
6 Пайдаланылған
әдебиетер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 53
Кіріспе
Дана халқымыз Басты байлық- денсаулық, Тазалық -саулық
негізі, саулық- байлық негізі- деп тегін айтпаса керек. Қазақстан
-2030 мемлекеттік стратегиясында дене тәрбиесі туралы: Салауатты
өмір салтын ынталандыру әр қайсымыздың дене тәрбиесімен
айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерлді, темекі мен
ішімдікті тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға
бағытталған.
Жеткілікті құрал болмай тұрған жағдайда күрес пен денсаулықты
нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз азаматтарымызды салауатты өмір
салтына әзірлеуден басталады. Салауатты өмір салтымен дұрыс
тамақтануымызды, тазалық пен санитария ережелерін насихаттайтын
пәрменді ақпараттық іс- шаралар жүргізілуі қажет,-деп атап
көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен мораль, есірткіге,
ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі кеңес заманында ішімдік
пен қанша күрескені мен біздің тұрмысымызға, әдетімізге,
дәстүрімсізге, тереңдеп еніп алған болатын. Бүгінгі таңда да
көпшілік нарықтық жағдайдың қиыншылығына кезігіп, күйзеліске түскен
шақта да ішікілік мәселесі тиылар емес.
Бұл турасында Президент жолдауында: Көптеген елдер бұл кеселге
тиым салғанымен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбір елдер
ұтымды ақпараттық және түсіну саясатын жүргізу, мәдениет пен білім
арқылы едәуір табыстарға қол жеткізді. Өнеркәсібі дамыған елдерде
ішімдікті пайдаланушылар мен темекі тартушылардың саны кеми түсуде,
өйткені кәіпкерлік- денсаулығы мықты жандардың үлесі. Өмір салтын теріс
әдеттерден спортқа көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады,- деп
атап айтылған.
Білімді меңгерту үшін сабақты тек түсіндіріп қана қою жеткіліксіз.
Оқушы алған білімін сол қалпында жаңартып қана қоймай, пысықтап отыруы
тиіс. Білімді пысықтау жұмысы дұрыс жолға қойылған жағдайда
оқушылардың ойлау белсенділігі артады, өздігінен жұмыс істеу шеберлігі
қалыптасады. Осы орайда қарастырып отырған дипломдық жұмысымның
тақырыбы: Дене шынықтыру және спортты басқару Дипломдық жұмысымның
өзектілігі: Қазастан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасының негізгі мақсаты- білім беру жүйесінің барлық
деңгейлерінде қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі
жоғары тұлғаны тәрбиелейтін бәсекеге қаблетті білім негізін
қалыптастыру. Дипломдық жұмысымның алдына қойған міндеті:
• Оқушылардың деңгейін қалыптастыру, өзін тәрбиелеуге, өзіндік
білім алуға бейімдеу, тұлғаның үздіксіз білім алуына, өз
бетінше біліміні толықтырып тереңдетуге ынта- ықыласын тудыру;
• Санасын ашу арқылы нарықтық, экономикалық жағдайында оқушылардың
өз ойларын жүзеге асыруға жағдай туғызы;
• Жеке тұлғаның дене тәрбиесін шынықтыруға, спорт туралы заңды
білуге, жан- жақты дене қуаты дамыған және спортқа деген
қызығушылығын дамыту;
Дипломдық жұмыстың болжамы: Білімді ұрпақ- негеменді елдің берік
тірегі. Біз білімді ұрпақ, білімді тұлға дегенде рухани жан дүниесі
бай, білімі мен біліктілігі жоғары, талап- талғамы терең, салауатты
өмір салтын дұрыс қалыптастырған тұлғаны қалыптастырамыз. Зерттеу
пәні: Қазақстан Республикасының жалпыға білім берудегі Дене шынықтыру
және спорт пәнінің мемлекеттік стандарты және бағдарламасы, Дене
шынықтыру оқулығы және оқыту әдістемесі болды. Зерттеу нысаны: Мектеп
жасындағы оқушылардың білімді әрі білікті тұлға болып қалыптасыуна
әсер ететін құжаттар, оқушы психологиясы мен физиологиясы. Дипломдық
жұмыстың теориялық негізі төмендегі нормативтік документтер құрылған:
• ҚР жалпыға білім беретін Мемлекеттік стандарты
• ҚР Дене шынықтыру пәнін оқытудың Мемлекеттік стандарты
• Базистік жоспар
• Дене шынықтыру пәнінің оқу бағдарламасы
Практикалық негізі: Жазылып отырған жұмыс жоғарғы оқу
орындарының студенттеріне, бастауыш сыныптарының оқытушыларына, ата-
аналарға көмекші құрал болады деген ойдамын. Дипломдық жұмыс кезіндегі
төмендегідей ғылыми әдістер пайдаландым:
• Тыңдаушының зейінін жандандыру әдісі;
• Тексеру және кері байланыс әдісі;
• Практикалық әдіс;
• Шығармашылық әдіс;
• Бақылау және саралау;
Дипломдық жұмысымның құрылымы төмендегідей:Кіріспе,
төрт тарау, қорытынды және қосымша материалдардан тұрады.
Дене мәдениеті әрбір адамның жұмыс істеу қаблетін тиімді және
түрде жоғарлатуға бағытталған. Осыған байланысты оның дамуы бүкіл
халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы мен еңбек ету және тәрбие
жұмысына ерекше көңіл бөлуді талап етеді.
Дене тәрбиесі жан ұядан бастау алып, балабақша, мектеп,
орта және жоғары оқу орындарында, өндірістік ұжымдарда өткізіліп,
Мемлекеттік тұрғыдан қаралып тиісті бағасы берілуде. Дене тәрбиесінің
адам тәніне тигізетін әсері мен заңдылықтарын жете білу бүгінгі
ұрпақтың ертеңгі ұлағатты ұстаздың алдында тұрған негізгі міндеті.
Қазақ елінің алдыңғы дамыған елдерден артта қалмауының бірден – бір
кепілі оқыған ғылымдарымызбен бірге, дені сау еңбеке теу мен Отанының
атын шығаратын, қорғай алатын адамдарымыздың көп болуы да байланысты
екені даусыз. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты көптеген қол
жұмыстары ой еңбегімен алмастырылып дененің қимыл- қозғалыстары азаюда.
Тіптен жас жеткіншекердің теледидар алдында көптеп отыруының өзі де
дененің қозғалыс сапаларының шекетулі деңгейде өсуіне әкеліп соғуда.
Қазіргі таңда жастардың дене шынықтырумен айналысуының
ең басты мақсаты салауатты өмір салты болып табылады.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан бастап
мемлекеттік саясатта халық денсаулығы басты назарда болып
келеді.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан-2030” стратегиялық
бағдарламасында салауатты өмір салтына ынталандыру әрқайсымыздың дене
тәрбиесімен айналысуымызға дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен
санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған денсаулықты нығайту үшін
жастарды салауатты өмір салтына насихаттап, ақпараттық іс-шаралар
жүргізілуі керек деген.
Қазіргі таңда жастардың дене шынықтырумен айналысуының ең басты
мақсаты салауатты өмір салты болып табылады.
Дене тәрбиесімен ерте жастан айналысып, тиімді де уақытылы дем алған
адамның оқуға, еңбек етуге қабілеті арта түсетіні белгілі. Спорттың
өзіне тән керемет қасиеті темекі тарту, ішімдік, нашақорлық сияқты
зиянды әдеттерден бойды аулақ салуға тәрбиелейді. Елбасының салауатты
өмір салты туралы сөз еткенде – спорттың бұқаралығына ерекше мән беріп
отырады. Себебі, денсаулық болмаса тән азабын былай қойғанда, адам
нағыз азаматтық асқарына көтеріле алмай, аңсаған армандары көңілді
мазалап, жан азабына шалдығады.
“Он екі мүшең сау болса жарлымын деме” – деп халқымыз
денсаулықтың адам өміріндегі орнын, тән сұлулығын, жан тазалығын
ешнәрсемен теңестіруге болмайтыны жайлы ескертіп отырған.
Дене тәрбиесі жүйесі дегеніміз - әлеуметтік-экономикалық, заңдылық пен
ғылыми әдістемелік, нормативтік бағдарлама негіздерінің жиынтығы және
республикада дене тәрбиесі мәселесін үйлестіріп отыратын әрі башылық
ететін ұғымдар мен мекемелер. Дене тәрбиесі жүйесінің басты мақсаты –
күш қуаты мықты, жан-тәні сау, елімізді қорғауға әзір, шығармашылық
жұмысқа құштар, жан-жақты дене тәрбиесі дайындығынан өткен адамдар
тәрбиелеу.
Алайда дене шынықтыру деген тек қана денені ғана шынықтыру
емес, ол жанды да шынықтырады. Себебі, күнделікті спорттық жаттығулар
үстінде адам өзін бір тиянақты тәртіпке тәрбиелеп, жігерін дамытады,
жаттығу үстінде ол алдына қойған мақсатына жету үшін ерікті түрде дене
қызметін жасап, соған үйренеді. Дене шынықтырумен қатар адамның
денсаулығы да күшейеді. Сонымен дене шынықтыру әр түрлі дене жұмысын
атқаруға ғана емес, одан басқа да толып жатқан жұмыстарды игеруге қажет
және денсаулықты сақтаудың, оны шынықтырудың бірден бір кепілі
таймайтын жолы, шыныққан дене жанды да шынықтыруға қажет, оған да жол
ашады.
Дене шынықтырудың ерекше бір түрі және көпшілікке мәлім түрі
физкультура мен спорт арқылы жасалады. Жас кезінен физкультурамен,
спортпен шұғылданғандардың дене құрылысы жақсы дамып, күш-қайраты мол
болады. Дене шынықтыру үстінде бұлшықеттердің аса жетіліп дамуынан
басқа да көптеген организмнің пайдалы жетістіктер пайда болады.
Спортшылардың қан тамыр жүйесі дамып, нығаяды, олардың қызметі жеңіл
және пәрменді жүреді. Шыныққан дененің табиғатқа икемделгіштігі де
анағұрлым жоғары болады.
Бағдарлама мектептің бастауыш сатысына арналған бағдарламамен
сабақтастықты сақтай отырып спорттық пәндер мазмұнын күшейтуді
көздейді.
Дене тәрбиесімен ерте жастан айналысып, тиімді де уақтылы
дем алған адамның оқуға, еңбек етуге қабілетті арта түсетіні
белгілі. Спорттың өзіне тән керемет қасиеті темекі тарту, ішімдік
, нашақорлық сияқты зиянды әдеттерден бойды аулақ салуға
тәрбиелейді.
Дене шынықтыру деген тек қана денені ғана емес, ол жанды да
шынықтырады. Себебі, күнделікті спорттық жаттығулар үстінде адам
өзін бір тиянақты тәртіпке тәрбиелеп , жігерін дамытады, жаттығу
үстінде ол алдына қойған мақсатына жету үшін ерікті түрде дене
қызметін жасап, соған үйренеді. Дене шынықтырумен қатар адамның
денсаулығы да күшейді.
1 Әлеуметтік басқарудың теорялық негіздері
Дене мәдениеті әрбір адамның жұмыс істеу қаблетін тиімді және
түрде жоғарлатуға бағытталған. Осыған байланысты оның дамуы бүкіл
халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы мен еңбек ету және тәрбие
жұмысына ерекше көңіл бөлуді талап етеді.
Дене тәрбиесі жан ұядан бастау алып, балабақша, мектеп, орта
және жоғары оқу орындарында, өндірістік ұжымдарда өткізіліп,
Мемлекеттік тұрғыдан қаралып тиісті бағасы берілуде. Дене тәрбиесінің
адам тәніне тигізетін әсері мен заңдылықтарын жете білу бүгінгі
ұрпақтың ертеңгі ұлағатты ұстаздың алдында тұрған негізгі міндеті.
Қазақ елінің алдыңғы дамыған елдерден артта қалмауының бірден – бір
кепілі оқыған ғылымдарымызбен бірге, дені сау еңбеке теу мен Отанының
атын шығаратын, қорғай алатын адамдарымыздың көп болуы да
байланысты екені даусыз. Ғылым мен техниканың дамуына байланысты
көптеген қол жұмыстары ой еңбегімен алмастырылып дененің қимыл-
қозғалыстары азаюда. Тіптен жас жеткіншекердің теледидар алдында
көптеп отыруының өзі де дененің қозғалыс сапаларының шекетулі
деңгейде өсуіне әкеліп соғуда.
1.1 Басқару теориясының негізгі ұғымдары
Дене тәрбиесі- ілім. Оның мазмұны мен құрылымы педагогика
тұрғыдан талданып, жан- жақты сарапталуы, пән ретінде жүйеленуі-
дене тәрбиесінің теориясы деп аталады.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі үш бөлімнен тұрады.
1. Дене тәрбиесінің теориясы- дене тәрбиесі ілімі мен әдістеменің
қоғамда алатын орнын зерттейді.
2. Дене тәрбиесінің әдістемесі- дене тәрбиесі ерекшеліктерін,
заңдылықтарын белгілеп, талдайды.
3. Спорттық жаттықтыру- оны өткізу әдістемесін, мерзімі мен кездерін,
артықшылықтарын анықтайды. Бұл дене тәрбиесі маманының кәсіптік
деңгейін көрсетеді. Ғылыми мәні мен тәжірибе нәтижелерін жинақтай
отырып, бұл ілім адамның дене тәрбиесі процесінің заңдылықтарын ашып
береді.
Қазіргі дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің негізгі
көздері мыналар:
1. Адамдарды Отан қорғау ісіне, еңбек етуге қаблетті, денсаулығы мықты
адамдарды тәрбиелеу;
2. Практикалық жұмыс. Теориялық, әдістемелік жаңалықтар, іс жүзіндегі
тәжірибе жұмыстарымен тексеріледі. Дене тәрбиесінің теорисы мен
әдістемесін байыту.
3. Еліміздегі дене мәдениетінің орны және оны дамытуға байланысты
Қазақстан- 2030 даму стратегиясын жүзеге асыру шаралары.
4. Қазақстан Республикасы бұқаралық спортты дамыту жөніндегі шұғыл
шаралар
5. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің, сондай-ақ басқа
ілімдер көлеміндегі ғылыми зерттеулердің нәтежиелері.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі педагогика, психология,
социялогия, физиялогия, анатомия ғылымдарымен сабақтас жүргізіліп, жас
ұрпаққа білім бер, оны тәрбиелеу, денсаулығын нығайтудың жолдарын жан-
жақты қарасытырады. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі
гимнастика, жеңіл атлетика, шаңғы спорты, ұлттық ойындар мен ат
спорты,спорттық педагогика, спорттық психология пәндері ортақ
теориялық заңдылықтарға сүйенеді. Осы пәндерден алынған нақты
нәтижелер теорияға негіз болып табылады.
Негізгі ұғымдар. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі пәнін
оқытуда Дене мәдениеті, Дене тәрбиесі, Спорт, Дене қуатының
қалпына келуі, Дене қуатының жетілуі, Дене қуатының білімі
ұғымдарына назар аударамыз.
Дене мәдениеті- адамдардың дене қуатының жетілуі үшін
пайдаланытылатын қоғамдық –материядлық спорт ғимараттары, құрал-
жабдықтар және руханй арнаулы білім, ғылыми тәжірбие байлығын құрайтын
халықтың жалпы мәдениетінің бір саласы. Ол негізгі дене мәдениеті
болып табылады.
Негізгі дене мәдениеті-адамдардың өз шама-шарқына қарай таңдап
алған кәсіби және спорт мамандығының жетілдірудің негізгі мамандығы.
Ол жалпы білім беретін мектептерде, оқу-тәрбие мекемелерінде
қолданылады әрі егде кісілерге денсаулығын нығайтуға, жұмысқөа ынтаын,
төзімділігін арттыруға көмектеседі. Спорт адам психологиясының
орнықтылығын, дене ққуатының жетілуін қамтамасыз етеді. Спорт
қыймылының негізгі мақсаты-спорттың бір түрінен жоғарғы жетістіктерге
жету, сол арқылы адамның қабілет-қарімін, ептілік қасиеттерін
қалыптастыру.
Қолданбалы дене мәдениеті-кәсіптік және әскери дене мәдениеті деп
екіге бөлінеді. Ол өмірге аса қажет сан алуан қимыл-әрекеттерді
игеруге, дене тәрбиесі арқылы әскери және азаматтық мамандықтарды
жақсы меңгеріп, терең түсінуге бағытталады.
Сауықтыру дене мәдениетіне- емдеу дене мәдениеті жатады. Оның
мақсаты организмнің уақытша жоғалған функциялық мүмкіндіктерін қалпына
келтіру.
Гигиеналық деен мәдениеті- жаттығушылар организмдерінің жұмыс
істеу қабілетін арттыруға қызмет етеді. Сабақ арасында, жұмыста
денешынықтыру, өндірістік гимнастика күнделікті демалыста таңертеңгі
бой жазу, серуендеу, саяхат т.б. қолданылады.
Дене мәдениеті қызметтерін- арнаулы және жалпы дене мәдениеті деп
екіге бөлінеді. Жалпы дене мәдениеті қызметтеріне мыналар жатады:
Нормативтік қызмет- адамның қимыл-әрекетін тиімді мөлшерленген оқу
бағдарламасынан (бұрыңғы Еңбекке, Отан қорғауға дайындық- ГТО) және
еліміздегі спорт разрядтарының нормаларынан тұрады. Эстетика қызметі-
әсемділікке деген құштарлық дене сымбаттылығы, әсем қимыл-қозғалыс
арқылы қанағаттандыру. Хабарлау қызметі-адамның мүмкіндігін жетілдіру
жолдарын жинақтап хабарлау. Қарым-қатынас қызметі-адамджардың бір-
бірімен араласуы, өзара түсінісу жолдары. Тәрбие қызметі – адамның
эстетикалық, адамгершілік, зейіндік, еңбек сүйгіштік қасиеттерін
қалыптастыру.
Арнаулы дене мәдениеті қызметтері: білімділік қызметі,- дене
мәдениетін оқу-біілім арқылы қимылдың ептілігі мен дағдысын
қалыптастыруға пайдалану. Қолданбалы қызмет- келешек жұмысқа дайындау
үшін қолданылатын арнаулы дене тәрбиесінің жүйесі. Тынығу қызметі-
дене тәрбиесі жаттығуларын қолдану арқылы белсенді демалыс, адам
организмінің уақытша жоғалтқан функциялық мүмкіндіктерін қалпына
келтіру.
Спорт дегеніміз- әр түрлі жаттығулардың көмегімен жоғарғы
жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Спорт, бұқаралық
спорт (барлық дамдар қатыса алады) және жоғарғы көрсеткіштер спорты
(чемпионаттар, олимпиядалар т.б) деп бөлінеді.
Дене қуатының тынығуы-жаттығу жасау арқылы белсенді демалыс
ұйымдастыру. Ол дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен адамның көңілін
көтеріп, бір әрекетті екінші әрекетке көшіреді. Дене қуатын қалпына
келтіру- адам организмінің ауырған жері н массаж жасау, булау, су
прцедуралары арқылы емдеп, қалпына келтіру, дене қуаты қасиетін
үйлесімді дамытып, жан-жақты дайындығын жоғары деңгейге жеткізу. Дене
қуаты білімі- адамды қимыл ептілігі мен дағдыға үйрету және теориялық
біліммен қаруландыру[1].
2 Дене шынықтыру мен спортты басқару жүйесі
Бөлiм қызметiнiң негiзгi бағыттары мен функционалды мiндеттерi
Бөлiмнiң негiзгi мiндеттерi мен функциялары: қоғамдық өмiр,
әлеуметтiк саясат, мәдениет, бiлiм беру, халықтың және ана мен баланың
денсаулығын сақтау, салауатты өмiр салты саласындағы ҚР Заңдарының, ҚР
Президентiнiң жарлықтарының, ҚР өкiметi мен Парламентi қаулыларымен,
Алматы қаласы, аудан әкiмдерi қаулыларының орындалу барысын бақылауды
жүзеге асыру.
Халықтың ҚР Конституциясының түбегейлi қағидалары мен нормаларын жазып
бiлуi мен түсiнуi, мемлекеттiк рәмiздердi пайдалану жөнiндегi жұмысты
қамтамасыз етедi.
- ауданның әлеуметтiк - мәдени дамуы, Қазақстанда тұратын халықтардың
салт-дәстүрлерiнiң сақталуын, Мемлекеттiк және басқа да ұлт
өкiлдерiнiң тiлдерiн дамытуды жүзеге асырады.
- Mәдени мекемелердiң қызметiн үйлестiредi және олардың жұмысына
жәрдемдеседi, қала, аудан аймағында тұратын немесе бұрын тұрған атақты
қайраткерлердiң есiмдерiн мәңгiлiк сақтау жұмысын бағыттайды.
- Тарихи, мәдени ескерткiштердi қорғау жұмысын ұйымдастырады.
- Жоспарға сәйкес, Қазақстан Республикасы күнтiзбесiнiң мерекелiк
күндерiне байланысты ауданда мәдени-жаппай шаралардың сапалы
дайындалуын және өткiзiлуiн қамтамасыз етедi.
- Көпбалалы отбасылар одағымен, мүгедектер қоғамымен және басқа да
қоғамдық ґйымдармен тґрајты байланыс орнатады, олардың қызметi туралы
оқып бiледi, анализдейдi, қамтиды, қажетiнше олардың қызметi туралы
материалдарды таратады, қоғамдық бiрлестiктермен өткiзiлетiн
жиналыстардың, митингтердiң, демонстрациялардың заңдылығын
қадағалайды.
- Аудан аймағындағы дiни бiрлестiктермен қарым – қатынаста болады,
дiни бiрлестiктер және дiни сенiм бостандығы туралы заңның сақталуын
бақылауға алады, дiни бiрлестiктер қызметiнiң тоқтатылуы туралы
ұсыныстар енгiзедi.
- Дене шынықтыру және спорт комитетiмен бiрлесе отырып, жастар
саясатын, жастардың әлеуметтiк қорғалуына септiгiн тигiзедi.
- Қазақстан Республикасы Қарулы күштер қатарына жастарды шақыру
жөнiнде ауданның Қорғаныс жөнiндегi Басқармасына көмек көрсетедi,
аудан аймағында орналасқан әскери бөлiмдермен байланыс орнатады.
- Ауданның еңбек ұжымдарындағы моральдық – психологиялық күйiн
анализдейдi, туындаған сұрақтар бойынша кепiлдеме жасайды, қоғамдағы
әлеуметтiк жарылыстардың, шиеленiстердiң және т.б алдын алатын
мәселелер бойынша ұсыныстар әзiрлейдi.
- Ұлттық келiсiмге жету, қоғамда бiрлiк пен татулықты сақтауға
бағытталған шаралардың өткiзiлуiн жоспарлайды және ґйымдастырады.
- Халықты аудандық (қалалық) әкiмшiлiк қызметi туралы шұғыл
ақпараттандыруды қамтамасыз етедi, халықтың ақпараттық – әдiстемелiк
топпен, сонымен қатар қала және аудан әкiмдерi аппараттарының жауапты
жұмысшыларымен кездесулерiн ұйымдастырады.
Бөлiмнiң құқықтары:
- белгiленген тәртiпке сай, бөлiм, басқарма, аудан қызметтерiнiң
басшыларынан жұмысқа қажеттi ақпаратты сұрап алуға,
- аудан кәсiпорындарындағы, ұйымдарындағы, мекемелерiндегi, олардың
бағыныштылығы мен меншiк нысанына қарамастан, қоғамдық өмiр,
әлеуметтiк – мәдени саясат саласындағы iстердiң жағдайын бiлуге,
- мәжiлiстер өткiзуге және бөлiм құзыретiне жататын мәселелер бойынша
кеңесберуге,
- құрылымдық бөлiмшелердiң жұмысшыларын олардың жетекшiлерiмен келiсе
отырып, аудандық шараларды дайындау мен өткiзуге қатыстыруға,
жағдайы мен мазмұнын бақылауға құқығы бар.
2.1 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік
органдары
Бүкіл Қазақстан елінде дене тәрбиесі мен спорттың дамуына
маңызды орын беріліп, оның бүкіл халық ісі екенін, адамдарды еңбек
етуге және отанын қорғауға дайындайтын үлкен шаралардың бірі екендігі
баршаға мәлім. Сол себептен Қазқстан Призиденті, оның өкіметі бұл
жұмыстың дамуына қозғаушы күш ретінде заңдар мен спорттың дамуына
көмегін тигізуде.
Мектептегі дене тәрбиесі сабағы білім Министрлігінің бекіткен
мемлекеттік бағдырламасы бойынша өткізіледі және аталған жұмыстар
Министірлік тарапынан бақыланып отырады. Одан сонғы бақылау жергілікті
жердегі яғыни, обылыстық, қалалық оқу департаметтерінің құзарына
берілген.
Мектептегі дене тәрбиесі – бүкіл мектептің ұстаздар кеңесінің ісі
болып саналады, бірақ тұрақты түрде тиянақты жауапкершілік жүктелген
басқарушылар да болады.
Дене тәрбиесі жұмысының дұроыс ұйымдастырылуы мен жалпы
жауапкершілік мектеп директорына жүктеледі. Ол жалпы дене тәрбиесі
жұмысына басшылық жасай отырып, бағытын бақылап, дене тәрбиесі
жұмстарының жоспарын қарап бекітіп, оның сапасымен өткізілуін
қадағалап, күн кестесінде өткізілетін шаралардың дұрыс
ұйымдастырылуын, кластан тыс өткізілетін жұмыстарды жүйелі түрде
тексеріп отырады.
Сонымен қоса мекетп директоры- материалдық базаны нығайтып оның
гигиеналық- тазалық сақтау талаптарын бақылап, оқушыларды уақытылы
дәрігерлік бақылаудан өткізуіне ұстаздар кеңесіне дене тәрбиесі
жөніндегі мәселелер ұсынып оның шешімін шығаруға, дене тәрбиесі мен
спортты дамытуда ата- аналар мен жәрдем көрсетуші демеушілермен жұмыс
жүргізеді.
Мектептегі екінші тұлға оқу ісінің меңгерушісі, дене тәрбиесі
сабағының, кластан тыс жұымстардың өткізілуін қадағалап, тексеріп,
сабаққа, спорттық секцияларға кіріп дене тәрбиесі мұғаліміне ұстаздық-
әдістемелік көмек көрсетеді.[1]
Дене тәрбиесі мұғалімінің негізгі жұмыстарының түрлері: сабақ
өткізеді, саббақ дейінгі гимнастика мен үзіліс арасындағы ойындарды
иектептің белсенді топтарының көмегімен ұйымдастырады. Жалпы білім
беретін пәндер мұғалімдеріне класс жетекшілеріне, бастауыш кластың
мұғалімдеріне дене тәрбиесі жұмыстары жөнінде атап айтқанда: үзіліс
сәті, кластағы физкультуралық шараларды өткізу жөнінде әдістемелік
көмек көрсетеді. Мекептегі спорттық секциялар мен үйірмелер жұмысын
ұййымдастырып, спорт түрлерінен класс аралық, мектептер арасындағы,
аудандық, қалалық жарыстарға мектептің құрама командаларын
қатыстырады. Дене тәрбиесі жөнінде құжаттарды алдын ала дайындайды,
атап айтқанда жылдық, тоқсандық оқу жоспарларын, сабақтың конспект
жоспарын, сабақтың жұмыс жоспарын, жылдық күнтізбелік жарыстары мен
бұқаралық- сауықтыру шараларының жоспарын жасап мектеп директоры
мақұлдаған және бекіткен құжаттарды дайындайды. Мектептегі ұжым
кеңесінің жұмысын ұйымдастырып оның жұмыс жоспарын жүргізеді және
барлық оқушылардың дәрігерлік тексерістерден өтуін қадағалап. Сынып
оқуышларын дәрігердің қатысуымен дене тәрбиесі топтарына (негізгі,
дайындық және арнайы медициналық) бөледі.
Сынып жетекшілері, өзінің тәрбие жұмысындағы жоспарында өз
класының балалары үшін дене тәрбиесінен әртүрлі шараларды өткізуін
жоспарлайды. Бастауыш және орта сыныптарда кейбір дене тәрбиесі
жұмысын тікелей басқарады: топпен саяхатқа шығу, катокка, жүзу
бассейні, стадионға апару, спорттық және қозғалымалы ойындар
өткізеді. Сынып аралық жарыстарға қатысатын оқушыларға тікелей әртүрлі
көмек көрсетіп, гигиеналық тазалық сақтау, дене тәрбиесі сабағындағы
тәртібі мен үгірімін қадағалап отырады.
2.2 Дене шынықтыру мен спортты басқарудың қоғамдық
ұйымдары
Біздің елімізде дене тәрбиесіне үлкен көңіл бөлінеді. Қазіргі
кезде Республикамыздағы Бөбек қоры қоғамының насихаттап жүрген
денені шынықтыру саласындағы игі істерінің маңызы зор. Ол
балабақшадан бастап ересек адамдарының күнінің салқындығына қарамай
суға шомылып немесе үстіне 2-3 шелек салқын су құйып денені
шынықтырып, сауықтыру және ондай әдетті қалыптастыру. Бұл шара дене
тәрбиесі жүйесіндегі ең бір керекті бөлігі. Себебі алғашқы жеті
жылдықта балалар денесінің дұрыс қалыптасуыныңы негізі мен өмірге
керекті қозғалыс сапаларының іскерлігі мен дағдылыарының алғашқы ірге
тасы қаланады. Баланың жан- жақты үйлесімді дамуы дене тәрбиесі
жұмысын дұрыс ұйымдастыра білуге байланысты.
Дене тәрбиесіне дұрыс қарамау оның күшіне сенбей бағаламау
арқасында балалар денесінің әлжуаз болып жиі- жиі ауруына және ақыл-
ойының жоғарғы дәрежеде жетілуіне зиянын тигізеді. Призидентіміздің
2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында былай
делінген:
Балалардың өмірге деген қажетті негізгі қозғалыс дағдылары
ерте жастан, сәби дұрыс жүруді, отыруды, тұруды үйрене бастағанда
қалыптасады, ол қарапйым дене жаттығуларын орындауды, кеңістікті
бағдарлауды, шынығу процедураларын қабылдауды, салауатты өмір салтын
салтының негізі болып табылатын күнделікті дене шынықтыру- спорттық
жаттығуларды үйренуге әдеттенеді. Педиатрия және шынықтыру мен спорт
саласының жетекші ғалымдары мектептке дейінгі жастағы балаларға
арналған қозғалыс белсенділігі көлемінің аптасына кемінде 10-12
сағат болуын ұсынады. Бұл міндеттерді шешудің негізгі бағыттары:
- мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде және халықтың
тұрғылықты жері бойынша материалдық база құру;
- ата- аналар үшін отбасында мектепке дейінгі жастағы балалардың
дене тәрбиесі жөніндегі әдістемелік құрылымдар және ұсынымдар әзірлеу
болып табылады.
Дене тәрбиесінің мақсаттары жоғарыда аталған шараларды іске
балалардың анатомия- физиологиялық, психологиялық және жас аралық
ерекшеліктеріне байланысты; нақтыланып Қазақстан Республикасындағы
дене тәрбиесі жүйесі бойынша іске асырылады.
Дене шынықтыру жан- жақты тәрбие берудің аса маңызды салаларының
бірі. Оқушыларды қоғамды пайдалы еңбекке, өмірге бейімдеуге оқу-
тәрбие жұмысында дене шынықтырудың алатын орны бөлек.
Мектептегі дене шынықтыру жөнінен ұйымдастырылатын жұмыс
түрлері оқушылардан өз еркімен іс- әрекеттерді орындауды, құлшына
ұйымдастырушылықты, белсенділікті, тапқырлықты талап етеді.
Дене шынықтырудың негізгі міндеттері:
1.Денсаулықты нығайту, дене дамуына дұрыс әсерін тигізу және денесін
шынықтыру. Бұл міндеттік дене шынықтыру, спорт жөнінен
ұйымдастырылатын барлық жұмыс түрлеріндегі, негізгі міндет екенін
педагогикалық ұжым мен әр мұғалім түсінуі және білуі қажет.
Мектеп жасы – балалардың жылдам өсуі және денесінің даму кезеңі
болып табылады. Сондықтан мектеп барлық жағдайда, мүмкіндіктерді
пайдалана отырып, оқушылардың денесінің дұрыс дамуын қамтамасыз етуі
қажет.
Дене жаттығулары сабақтары ең алдымен адам ағзасына әсерін
тигізе отырып денесін шынықтыру, денсаулығын нығайту міндеттерін
жүзеге асырады. Сондықтан көптеген сабақтар таза ауада өткізіледі, ал
жабық орында өткізілетін сабақтар қажетті гигиеналық талаптарды
қажет етеді.
Бұлшық ет топтарының, тыныс алу, қан- тамыр жолдары, сонымен
қатар ағзаның басқа мүшелерінің қызметін күшейтіуде ойын, жүгіру,
секіру, лақтыру, шаңғымен жүру жаттығулары ерекше орын алады.
Дене жаттығулары сабақтарымен бірге сабақтағы демалыс минуттары,
сабаққа дейінгі гимнастика, үзілісті ұйымдасқан түрде өткізу, мектеп
тазалығы, ыстық тамақ, мұғалімнің оқушылардың тұлғасына, жүріс-
тұрысына қарауы сияқты іс- шаралар да қолданылады.
Оқушылардың қалыпты дамуында тұлғагы дұрыс ұстау ерекше орын
алады. Ағзаның, ішкі құрылыстың қызметінің қалыпты жағдайы болуы
тұлғаға байланысты. Жоғарыда аталған іс – шараларды іске асыру,
сонымен қатар тұлғаға арналған жаттығуларды орындау алға қойылған
міндеттерді шешеді.
Денсаулықты нығайту, шынықтыру үшін жаратылыстың табиғи күштері
кеңінен қолданылады.
Оқушылардың денсаулығын жақсарту барысындағы міндеттерді орындау
үшін, мектеп оқушылардың жүйелі және белсенді түрде дене
жаттығуларымен айналысуын талап етеді.
2. Оқушыларға дене шынықтыру және спорт жөніндегі білімдерді
меңгерту, гигиеналық білімдер мен дағдыларды қалыптастыру.
Аталған міндет оқушыларға дене шынықтыру және спорт жөніндегі
қажетті білімдермен қамтамасыз етеді: дене жаттығулары сабақтарымен
айналысудың пайдасы, гигиеналық ережені сақтау, сонымен қатар
бағдарлама бойынша барлық дене жаттығуларын дұрыс орындау.
Мектепте, отбасында, қоғамдық ортада, балалардың өз бетімен дене
жаттығуларын орындауды жаттығуды дұрыс орындау білімін, гигиеналық
талаптарын дұрыс орындауға деген көзқарастарын қалыптастырады.
Дене шынықтыру сабағында санитарлық – гигиеналық талаптардың
орындалуында мұғалімнің, мектептің барлық қызметкерлерінің жеке
басының үлгісі шешуші орын алады. Алға қойған міндеттерді шешуде
мұғалімнің оқушылармен қысқаша түрде әңгімелесуді үлкен рол
атқарады. Мұндай түрдегі әңгңмелесуді дене шынықтыру сабағында,
сыныптан тыс орындалатын іс- шараларда және тағы басқа сабақтарда
өткізуге болады.
Балалар дене шынықтыру жөніндегі білімді дене шынықтыру
сабағында және сыныптан тыс іс- шараларды алады.
Алынған білім балалардың сабаққа деген қызығушылығын және
саналы көзқарасын туғызады.
3. Мектеп оқушыларының қозғалысты орындай білу іскерлігі мен
дағдысын қалыптастыру, жаңа қимылдарға үйрету әдістері.
Мектептегі дене шынықтыру бағдарламасының мазмұны,
оқушылардың жүйелі түрде дене шынықтыру сабағында, отбасындағы дене
шынықтыру, үйірмелер мен спорттық секцияларды өмірге қажетті қимыл
дағдыларын: жүру, жүгіру, лақтыру, секіру, тепе- теңдік сақтау,
шаңғымен жүру дағдыларын, іскерліктерін қалыптастыру болып табылады.
Сондай- ақ, балаларды қолданбалы сипаттағы әр түрлі
жаттығуларға үйретуде маңызды рол атқарады. Балалар мен әр түрлі
ойын түрлерін ұйымдастыру қимыл- қозғалыс түрлерін дамытады.
Жоғарыда аталғандардың барлығы балалардың дене шынықтыруы жөнінен
жан- жақты дамуын, еңбекке дайындығын қалыптастырады.
Мұғалімнің міндеті оқұушылардың жүйелі және белсенді түрде
дене жаттығуымен айналысуын қамтамасыз ету.
4. Жас еркекшеліктеріне қарай негізгі қимыл сапасын (күш- қуат,
жылдамдық, ептілік, шыдамдылық) дамыту.
Әр адамға қажетті қасиеттер күш- қуат, жылдамдық, ептілік
шыдамдылық. Дененің сапалық қасиеттері балалрдың қимыл дағдыларын
қалыптастырумен тығыз байланысты. Дене жаттығуларының әр түрлі екпінде
өткізілуі – дененің сапалық қасиеттерін дамытады.
Батылдық, табандылық, ептілік, адалдық, жолдастық сезім, ұжымда
жұмыс істей білу, мәдени тәртібін қалыптастыру, еңбекке, қоғам мүлкіне
деген жағымды көзқарасын қалыптастыру.
Дене шынықтыру үрдісінде бағалы моральдық және ерік- жігер
қасиеттерін тәрбиелеудің маңызы зор. Көптеген дене жаттығулары және
ойын түрлері арқылы табандылық, өзара достық сезімдері тәрбиеленеді.
Оқушылардың дене шынықтырумен спортқа деген қызығушылығын жүйелі
айналысуы дағдысын тәрбиелеу. Мектептің міндеті балаларды әр түрлі
дене жаттығуларына тек мектепте, отбасында ғана емес, күнделікті
өмірде маңызды міндетті шешеу балалрдың қызығушылығын арттыра отырып,
берлітін материалдардың мазмұнына, түріне жағдайына айналысушылардың
өзара қарым- қатынасына көңіл бөлу керек.
Балалар өмірінің алғашқы жылдары дененің өсуі мен дамуы
жоғарғы қарқында болғанымен, қорғаныс функциясының өте төмен екені
белгілі. Сондықтан да дене тәрбиесінің негізгі мақстаы өзін қоршаған
ортаның зиянды әсеріне төтеп бере алатын, қорғаныс қаблетін
қалыптастырып, өмірін сақтау, денін сауықтырып, денесін шынықтыру
және жан- жқты үйлесімді дамыту[3].
Балалардың туа біткен қозғалыс сапалар: күш, жылдамдық, ептілік,
тепе- теңдік сақтау, жалпы төзімділікті керек ететін жаттығуларды
орындауына, жас шамасына байланысты дамытып, жетілдіру жағына үлкен
назар аудару қажет. Қозғалыс сапаларының ішіндегі жоғарғы көрсеткіш
сапасының бір түріне көңіл аударып, дарындылығына көз жеткізу.
2.3 Дене шынықтыру - спорттық ұйымдар. Оқушылар мен
дене тәрбиесін ұйымдастыру
Мектептегі дене тәрбиесін ұйымдстыру жұмысы жалпы мектепке арналған
ережелерге бағынады. Дене тәрбиесіне жалпы басшылыққа мектеп
директорыы жүзеге асырып отырады. Дене тәрбиесі мұғалімі мектеп
директоры алдында барлық дене тәрбиесі мәдениеті жұымысынң дұрыс
ұйымдастырылуына және оның мемлекеттік бағдарламаға сәйкес орындалуына
толық жауап береді. Дене тәрбиесі мұғалімінің алдындағы міндеттері: 1.
Оқушыларды Отанын, халқын сүю рухында тәрбиелеу, дене тәрбиесі сабағына,
спортқа, жалпы мектептегі оқу тәрбие міндеттерін шешу мақстаымен
жүргізілетін шараларға ынталандырады. 2. Дене тәрбиесі сабақтарын
жоғары сапада өткізу және бағдарламада жоспраланған материалдар мен
күн кестесіндегі бұқаралық сауықтыру шараларын сабаққа дейінгі
гимнастика, сабақ үстіндегі өткізілетін (үзіліс сәті) сабақ арасындағы
үзілістер мен ұзартылған күн тәртібіндегі ойындарды дене жаттығуларын
толық өткізуді қамтамасыз етеді. 3. Дәрігер мен тығыз байланыста бола
отырып, оқу жылының басында барлық оқушыларды міндетті дәрігерлік
бақылаудан өткізіп, оқулық топтарға (дайындық, негізгі және арнаулы
медициналық топтарға) бөліп, олардың денсаулығын, денелердің дамуын
бақылау, сөйтіп дене тәрбиесі жөніндегі жұмысты сол көрсеткіштерге
сәйкес ұйымдастыру. 4. Дене тәрбиесі сабақтары мен сыныптан тыс
өткізетін шараларының өтетін орындарын санитарлық- гигиеналық
талаптарға сай болуы мен спорттық құрал- жабдықтармен жабдықтау т.б
Дене тәрбиесінің міндеттерімен мақсаттары тек қана сабақ түрінде
өтетін жұмыстармен іске асырылады және сабақ мемлекеттік бағдарлама
бойынша өтеді.
Сабақ өткізуде қолданатын оқыту тәсілдеріне төмендлегілер жатады:
1. Сөзбен әсер ету тәсілі (әңгіме, суреттеме, түсініктеме, бұйрық,
нұсқау, талдау, ескерту және сөзбен бағалау).
2. Көрнекілік тәсілі (көрсету, көлемділік көрнекілікке- суреттер,
чертеждар, көрнекті пішіндер жатады, дыбыстық көрнекілікке-
теледидар, күйтаспа т.б.).
3. Іс- тәжірибе тәсілі (қатаң шектелген жаттығулар, тұтас үйрету,
бөлшектеп үйрету, таңдамалы әсер ету, бірқалыпты, қайталау,
үзілісті жаттығу, айналмалы жаттығулар, ойын және жарыс т.б).
Бұл тәсілдер дене тәрбиесі сабақтары мен спорт жаттығуларының
алдына қойған мақсаттарына сйәкес іскерлік пен дағды және дене
сапаларын дамытуда қолданылады.
Дене тәрбиесі сабақтарын өткізуде дидактикалық қағидаларын толық
орындалуын, әсіресе саналылық және белсенділік қағидасын қадағалау
қажет. Берілген жаттығуды орындағанда оның денеге тигізетін
әсерінің пайдасын жете ұғынып, саналы түрде қайталауда
белсенділігін арттыру. 1. Беріктік қағидасы. Жасаған жаттығуларын
дағдылы қозғалыстарға айналдырып, орындау тәртібін бұзбай барлық
оқыту тапсырмаларын есте сақтау болып табылады. 2. Жекелелілік
қағидасы. Үйретудің жекелілігі әр оқушының жеке мүмкіншіліктеріне
сәйкес оқу тапсырмаларын (әлсіз жақтарын еске ала отырып) орындату.
3. Көрнекілілік қағидасы. Оқушының көрнекті түрде қабылдап, саналы
түрде тереңірек түсінгенін қадағалау. 4. Қайталау қағидасы. Берілген
қимыл- қозғалыстарды дағдыға айналдырып, арнаулы білімінің қалыптасу
тиімділігін арттырады. 5. Жүйелілік қағидасы. Үйрететін қимыл-
қозғалыстар белгілі бір жетілген кешенді жүйемен өтуін қадағалап,
жолғары дәрежелі жетістіктерге жеткізуге бағытталады.
Мектептегі өтетін дене тәрбиесі сабақтары өзінің шешетін
мақсаттарына қарай 4 типке бөлінеді:
- үйрету сабақтары- алғашқы қимыл- қозғалыс жаттығуларын
айтып түсіндірудлен көрсетіп, оқушылардың жаттығуларды өз
бетінше алғашқы орындауға бағытталған жұмыстарынан тұрады;
- қайталау, жетілдіру- өткен сабақ тапсырмаларын қайталау
немесе кезекті қайталау сабағының тапсырмаларын жетілдіру;
- аралас сабақ- жаңа тапсырманы үйретіп, сабақтың екінші
жартысында өткен тапсырмаларды қайталау немесе жетілдіру;
- бақылау сабағы- өткен сабақтар тапсырмасы бойынша әр
тоқсанның аяғында немесе сабақтын дайындық түрлерінен
жоспарлы уақыттары біткен кезде өтіледі. Мысалы: шаңғы
дайындығында соңғы 1-2 сабақта 3-5 шақырым қашықтықты
уақытқа өту.
Сабақтың түрлеріне гимнастика сабағы, жеңіл атлетика, шаңғы,
спорттьық ойындар сабағы т.с.с жатады.
Дене тәрбиесі сабағының қүрылысы үш бөлімнен тұрады: дайындық
бөлімі, негізгі бөлімі, аяқтау бөлімі.
Дене тәрбиесі сабағының мазмұны аталған үш бөлімнің әр
қайсысына мінездеме береді. 1. Дайындық бөлімнің мақсаты: оқушының
денесін жүгіру және денені жалпы дамытатын жаттығулар арқылы бойын
қыздырып, негізгі бөлімде атқарылатын қимыл- қозғалыс жаттығуларын
орындауға дайындау. 2. Негізгі бөлімде жалпы және жеке міндеттер
шешіледі. Сабақтың жеке мақсаты дене тәрбиесінің жалпы мақсатымен өз
ара тығыз байланыста болады. Дене тәрбиесі мұғалімі осы өзара
байланыстың мәнін, яғни материалдарды өте жақсы меңгеруге тиіс.
Сабақтың, сонымен қатар, жетекші бағыты немесе тақырыбы болуы керек.
Ал, тақырыптың болмауы берілетін тапсырмалардың шашыраңқылығына
әкеліп соғып, оқушыларға түсініксіз болады да, қажетті пеадгогикалық
нәтиже бермейді. 3. Сабақтың аяқтау бөлімінде денеге түскен
ауыртпалықты біртіндеп төмен түсіру үшін баяу орындалатын жаттығуларды
жасатып, оқуышынң демалысын қалыпты жағдайға келтіреді. Одан соң
сапқа тұрғызып өткен сабақты қорытындылайды. Жаттығуларды жақсы
орындап белсенділік көрсеткен оқушыларға баға қойылып, кейбіреулеріне
немесе бәріне үйде орындалатын тапсырмалар беріліп, оқушылармен
қоштасып, ұйымдасқан түрде залдан шығарады [7].
Мұғалімнің сабаққа дайындығы, мұғалімнің сабақ өткізуге алдын
ала дайындалуы жоспарланған сабақтың жоғары дәрежеде өтілуінің
кепілі бола алады. Сабақты өткізуге дайындық оқу жылының басталуынан
бұрын басталады. Мұғалім алдымен дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасын
талдап оқып, жұмыс істеу жоспарын жасап, берілетін тапсырмаларды алдын
ала рет- ретімен өтуін ойластырылады. Сабақты өткізу алдында
көптеген әдістемелік материалдар ме, тәжірибелі мұғалімдердің жұсы
істеу жолдары мен танысып, керекті жерлерін өзінің жұмыс істеу
тәжірибесінде қолдануы қажет. Әр бір сабаққа конспект- жоспары
жасалады, ал сабақтың мақсаты қысқа тұжырымдалып, түсінікті түрде
оқушыларға айтылады. Мысалы: кезекті бағдарламамен таныстыру саптық
ережелермен таныстыру, оқытуды жалғастыру, өтілген жаттығуларды
қайталау. Сабақтың мақстаы анықталып болған соң ғана сабақтың
конспект жоспары жасалады. Сабақ жоспары негізгі бөлімдегі
орындалатын тапсырмаларды жинақтаудан басталады. Негізгі бөлімнен
кейін дайындық және аяқтау бөлімдерінің жаттығулары жазылып, олардың
орындалу мөлшері мен қайталау саны көрсетіледі. Жаттығулар
орындаушылардың қимыл- қозғалыстағы іскерлігімен дағдысының қалптасы
дәрежесі мен ауырлықты көтеру мүмкіншілігін еске алуы қажет. Сабақ
жоспарында күнделікті тексеру мен оқушылардың жаттығуды орындау
кезіндегі мұғалімнің орны, үйге берілетін тапсырмалардың көлемі алдын
ала анықталады.
Жаттығудың денеге түсіретін ауырлық әсерін төмендегідей
жолдармен реттеп отыруға болады:
- берілетін жаттығулармен ойындар санын көбейту немесе
азайту;
- жаттығулардың қайталау санын өзгерту;
- жаттығуларды орындауға тбөлінген уақытты ұзарту не
қысқарту;
- қимыл- қозғалыстың орындалу қарқынын өзгерту;
- қимыл- қозғалыстың көлемін көбейту не азайту;
- орындалатын жаттығулардың құрамын күрделендіру не
жеңілдету;
- жаттығуды орындауда әр түрлі қосымша құрал жабдықтарды
қолдану.
кесте 1
Сабақты өткізуде бөлімдеріне жұмсалатын уақыт мөлшері.
Өткізілетін сабақтың Дайындық бөлімінеНегізгі Аяқтау
ұйымдастыру бөлімдері бөлінетін уақыт бөлімге бөліміне
оқушылардың жасына, сабақ (минут есебімен)
түрлеріне байланысты
бөлінетін мөлшері
төмендегідей болуы мүмкін
I – II сынып 13 + 2 20 + 6 12 - 2
III – IV сынып 13 + 1 20 + 5 11 + 1
V – VIII сынып 11 + 1 22 + 2 10 + 2
IX – XI сынып 7 + 3 33 + 8 4 + 3
Оқушылардың қимыл- қозғалысы, яғни жаттығуларды орындауы әр
уақытта мұғалім тарапынан бағаланып отырады. Жаттығулардың орындалу
сапасын, берілген қимыл- қозғалыстардың жас шамаларына байланысты
орындалуын нақты қозғалыстың негізімен салыстырып баға қояды [1].
3 Басқару қызметі, принциптері мен әдістері
Басқарма қызметінің бағыттары
Басқарманың негізгі міндеттері: Дене шынықтыру және спорт саласында
мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және жүзеге асыруға қатысу;
Қазақстан Республикасында дене шынықтыру және спортты дамыту,
республикалық және халықаралық деңгейдегі спорт резервін және
спортшыларды даярлау;
Дене шынықтыру және спорттың материалды-техникалық базасын құру
және нығайтуға қатысу;
Спорттық қозғалысты насихаттау, сондай-ақ өз құзіреті шегінде
дене шынықтыру және спорт бойынша мамандар даярлау, олардың
біліктілігін арттыру;
Спорт түрлері бойынша және Олимпиадалық, ұлттық спорт ойындары
түрлерін өткізу.
Басқарма келесі қызметтерді жүзеге асырады:
Дене шынықтыру және спорт саласында мемлекеттік саясатты және
мақсатты бағдарламаларды іске асырады, облыстың ағымдағы және мақсатты
бағдарламаларын әзірлейді және іске асырады;
Дене шынықтыру және спортты дамыту мәселелері бойынша жергілікті
мемлекеттік органдардың және басқа ұйымдардың қызметін үйлестіреді,
сондай-ақ басқарманың құзіретіне қатысты мәселелер бойынша қала
әкімдері мен облыс аудандарымен өзара байланыс орнатады;
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізілім бойынша
қызмет түрлеріне лицензия береді;
Дене шынықтыру және спорт саласында инвестиция тарту бойынша
жұмыстарға қатысады, соның ішінде спорт өнімдерінің өндірісін дамытуға
қатысады;
Мемлекеттік спорт ұйымдарына ұйымдастырушылық және әдістемелік
басшылықты жүзеге асырады;
Спорттық ғимараттар құрылысының мәселесін үйлестіруге қатысады,
олардың оқу-жаттығу барысын және жарыстарды өткізуге техникалық және
қорғаныс жағдайына бақылау жасайды;
Дене шынықтыру және спортты дамыту мәселелері бойынша
ведомствалық ұйымдардың қызметін үйлестіреді;
Басқа мемлекеттік органдармен және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп
ұйымдастырған спорттық іс-шаралар жоспарын үйлестіреді, спорттық іс-
шаралар, жарыстардың біртұтас күнтізбелік жоспарын әзірлейді;
Статистикалық есеп жүргізеді, облыстың спорттық ұйымдарынан
статистикалық ақпарат алады.
Басқарманың құқығы:
Жергілікті бюджеттен қаржыланатын спорт жарыстарын өткізуге
бақылау жасайды;
Кадрлардың біліктілігін арттыру, қайта даярлау бағдарламасын
әзірлеуге және іске асыруға қатысады, дене шынықтыру және спорт
бойынша конференциялар, семинарлар, оқытудың басқа түрлерін және
мамандармен тәжірибе алмасуды ұйымдастырады;
Спорттық атақтар беру мәселелерін шешу, облыстық және басқа іс-
шаралардың жеңімпаздары мен жүлдегерлерін, спорттық ұйымдардың
қызметшілерін медалдармен, белгілермен, дипломдармен, құнды
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz