Мұнайды дайындау қондырғысындағы құбырлы пештерде мұнайды қыздыру процесінің автоматтандырылуын жобалау»
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Технологиялық процесс туралы жалпы мәлімет.
2.2 Бақыланатын, реттелетін және сигналданатын параметрлерін таңдау.
2.3 Автоматтандырылған технологиялық процестердің функциональдық схемасы.
2.4 Принципиальды электрлік схеманы қарастыру.
2.5 Автоматтандыру құрылғыларына тапсырыс беру спецификациясы.
2.6 Есептеу бөлімі.
2.6.1 Тарылту құрылғысының көмегімен шығынды есептеу.
2.6.2 Шығынды анықтау қателіктерін есептеу.
2.6.3 Орындаушы механизмдерді есептеу
ІІІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 Автоматтандыруды енгізгеннен кейінгі экономикалық тиімділікті есептеу
ІV ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
4.1 Автоматтандыру құрылғыларын пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі
4.2 Қоршаған ортаны қорғау шаралары және экология
V ҚОРЫТЫНДЫ
VI ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
VІI ГРАФИКАЛЫҚ БӨЛІМ
7.1 Автоматтандыру функционалды схемасы.
7.2 Принципиалды электрлік схема.
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Технологиялық процесс туралы жалпы мәлімет.
2.2 Бақыланатын, реттелетін және сигналданатын параметрлерін таңдау.
2.3 Автоматтандырылған технологиялық процестердің функциональдық схемасы.
2.4 Принципиальды электрлік схеманы қарастыру.
2.5 Автоматтандыру құрылғыларына тапсырыс беру спецификациясы.
2.6 Есептеу бөлімі.
2.6.1 Тарылту құрылғысының көмегімен шығынды есептеу.
2.6.2 Шығынды анықтау қателіктерін есептеу.
2.6.3 Орындаушы механизмдерді есептеу
ІІІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 Автоматтандыруды енгізгеннен кейінгі экономикалық тиімділікті есептеу
ІV ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
4.1 Автоматтандыру құрылғыларын пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі
4.2 Қоршаған ортаны қорғау шаралары және экология
V ҚОРЫТЫНДЫ
VI ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
VІI ГРАФИКАЛЫҚ БӨЛІМ
7.1 Автоматтандыру функционалды схемасы.
7.2 Принципиалды электрлік схема.
Өндірісті автоматтандыру адамның өндірістік процестерді басқару функцияларын тікелей орындаудан босап, бұл фукциялардың арнайы қондырғыларға берілуімен сипатталатын машина өндірісінің жаңа кезеңі. Автоматы түрде реттеу дегеніміз адамның тікелей қатысуынсыз агрегаттың жұмысын немесе процестің берілген режимін демеу.
Технологиялық процесті автоматтандыру ол, еңбек өнімділігін арттыру, өнім сапасын жоғаралату, материал және энергия шығындарын қысқарту, қызметкерлер санын азайту сияқты негізгі қорлары болып табылады. Сондықтан да автоматтандырылған жүйелердің біз үшін маңызы зор.
Қазіргі таңда автоматтандыру мұнай-газ, металлургия, темір жол, азық -түлік, химия және тағы басқа өнеркәсіптерде кеңінен қолданыс тапты.
Күкірт өнеркәсіптік шикізат ретінде 30 мыңнан астам өнім түрлерін өндіруде қолданылады, соның ішінде бірінші кезекте минералдық тыңайтқыштар және қағаз, резеңке, асфальт, текстиль, косметика, пластмасса және бояу өндірісінде маңызды компонент болып табылады. Бүгінде күкірт өндірісінде Қазақстан жетекші жабдықтаушылардың бірі болып табылады. 2009 жылда Жаңажолдағы тауарлық күкірт сату көлемі 3,2 миллион метрикалық тонна құрады, бұл осы уақытта өндірілген күкірт көлемінен 45%-ға көп. Кәсіпорында алдағы уақытта өнім өткізу көлемін елеулі арттыруға ықпал ететін күкірт түйіршіктейтін өнеркәсіптік жаңа қондырғылардың құрылысы қарқынды жүргізілуде. 2006-2009 жылдардың деректері бойынша Теңізшевройл жоғары сапалы күкіртті төрт тауарлық түрде Қазақстан, Ресей, Украина, Қытай және басқа әлемнің 30 еліндегі 119 сатып алушыға жеткізуде.
Қарапайым күкірт – Қазақстан Республикасының экономикасы үшін үлкен мәні бар минералды шикізат, адамның тіршілік етуі және өсімдіктердің дамуы мен өсуі үшін айрықша маңызды инертті, уытты емес минерал. Осы химиялық элемент аз мөлшерде тіршілік иелерінің бәрінде, соның ішінде адам ағзасында да бар және жер қыртысының шамамен 0,05%-ын құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Менделеевтің периодтық жүйесінің негізгі химиялық элементтерінің бірі болып табылатын күкірт табиғи ортада кең тараған және барлық тіршілік иелерінің, соның ішінде адамның да ағзасында бар.
• Мыңдаған жылдар бойы күкірт медицинада тері ауруларын емдеуге қолданылып келген.
• Баяғы замандарда адам баласы күкірттің көмегімен көптеген ауруларды емдеген, сонымен қатар оны бояғыш заттар мен басқа да пайдалы бұйымдар жасауда қолданған.
• Күкірт қағаз, резина, мата жасауда аса қажетті құрамдас бөліктердің бірі, сондайақ күкірт әрлеуіш заттар, пластмасса мен бояулар жасауда да пайдаланылады.
• Күкірт фармацевтикада да, кен-руда саласында, цемент, асфальт, шыны және болат өндіруде де қолданылады. Күкірт сондай-ақ топырақтың құнарлылығын арттыруға арналған минералдық тыңайтқыштар мен химикаттар өндіруде де кеңінен қолданылады.
• Жер қыртысының құрамындағы күкірттің үлесі 0,05% шамасында.
• Күкірттің табиғи үлкен көлемді шоғырлары жер шарының бірнеше жерінде бар, мысалы, Сицилия аралында, Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде, Жапонияда, Мексика , Канада және Орталық Азияда.
• Сондай-ақ күкірт шикі мұнай мен ілеспе газ құрамында да бар. Ал, Теңіз кен орны мұнайының құрамындағы күкіртті сутегінің үлес мөлшері - 14%-ды құрайды. Теңіз газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газды күкіртті сутегіден тазарту жүзеге асырылады да, нәтижесінде кәдімігі күкірт алынады.
• Болжамдар бойынша 2008-2016 жылдары әлемдік нарықтағы күкіртке деген
сұраныс көлемі жыл сайын 4 пайыздан өспек. Әлемдік күкірт сатып алудың жылдық көлемі қазір 25-30 миллион тоннаны құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар. Мысалы, Теңізде өндіріліп жатқан мұнайдың құрамында шамамен 14% күкіртті сутек пен басқа да күкіртті қосылыстар бар. Күкіртті сутегінің өткір иісі көбіне күкіртке
телініп жүр. Өндірісте газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газ күкіртті сутегіден тазартылады, сөйтіп, сары түсті сұйық немесе қатты түрдегі қауіпсіз қарапайым күкірт алынады.
Күкіртті өнеркәсіптік ашық сақтау – бүкіл әлемде өнімнің осы түрін сақтаудың жалпыға бірдей қабылданған тәсілі болып табылады. Польша, Ирак, Мексика, Ресей, АҚШ және Канада – күкіртті өнеркәсіптік көлемде ашық сақтау тәжірибесі қалыптасқан елдердің толық емес тізімі, міне, осындай.
Мұнай қыздыру пештерінің автоматтандыру жүйелерін енгізу – басқарудың сапасы мен сенімділігінің жоғарылауымен, жоғалулардың төмендеуімен, өнімділіктің жоғарылауымен және т.с.с анықталған автоматтандырылатын өндірістің тиімділігін жоғарытылуына рұқсат етеді.
Зауыт мұнайды одан әрі өңдеуге жіберер алдында газсыздандырады және ілеспелі газдарды көмірсутектен және меркаптаннан тазартуды жүзеге асырады.
Зауыт бірнеше комплекстерден тұрады:
Комплекс №1- дің басты жобалаушысы «Гипровостокнефть» институты. Ол 1984 жылы іске қосылған. 2000- 2003 жылдары қайта жарақтандыру жұмыстары жүргізілді.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 3 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 800 млн.м3 тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 18,6 мың тонна.
Келесідей қызмет орындары бар:
1. №1 мұнайды дайындау цехы ЦПН
• 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау;
• 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 1,5 млн. тонна мұнайды өндіреді;
• Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 3 млн. тонна мұнайды өндіреді;
• Тауарлы мұнайды сақтайтын 8 резеруардан тұратын резеруарлы парк, олардың әрқайсының көлемі 5000 м3, жалпы көлемі 40000 м3;
Мұнайды дайындау процесі екі кезеңнен тұрады:
• Термохимиялық сусыздандыру;
• Электрохимиялық сусыздандыру және тұзсыздандыру.
2. №1 газды дайындау және күкіртті алу цехы
• 1 және 2 кезектегі газды тазарту күкіртті тазарту қондырғысы, әрқайсында тазартылған газдың өнімділігі жылына 350 млн.м3;
Технологиялық процесті автоматтандыру ол, еңбек өнімділігін арттыру, өнім сапасын жоғаралату, материал және энергия шығындарын қысқарту, қызметкерлер санын азайту сияқты негізгі қорлары болып табылады. Сондықтан да автоматтандырылған жүйелердің біз үшін маңызы зор.
Қазіргі таңда автоматтандыру мұнай-газ, металлургия, темір жол, азық -түлік, химия және тағы басқа өнеркәсіптерде кеңінен қолданыс тапты.
Күкірт өнеркәсіптік шикізат ретінде 30 мыңнан астам өнім түрлерін өндіруде қолданылады, соның ішінде бірінші кезекте минералдық тыңайтқыштар және қағаз, резеңке, асфальт, текстиль, косметика, пластмасса және бояу өндірісінде маңызды компонент болып табылады. Бүгінде күкірт өндірісінде Қазақстан жетекші жабдықтаушылардың бірі болып табылады. 2009 жылда Жаңажолдағы тауарлық күкірт сату көлемі 3,2 миллион метрикалық тонна құрады, бұл осы уақытта өндірілген күкірт көлемінен 45%-ға көп. Кәсіпорында алдағы уақытта өнім өткізу көлемін елеулі арттыруға ықпал ететін күкірт түйіршіктейтін өнеркәсіптік жаңа қондырғылардың құрылысы қарқынды жүргізілуде. 2006-2009 жылдардың деректері бойынша Теңізшевройл жоғары сапалы күкіртті төрт тауарлық түрде Қазақстан, Ресей, Украина, Қытай және басқа әлемнің 30 еліндегі 119 сатып алушыға жеткізуде.
Қарапайым күкірт – Қазақстан Республикасының экономикасы үшін үлкен мәні бар минералды шикізат, адамның тіршілік етуі және өсімдіктердің дамуы мен өсуі үшін айрықша маңызды инертті, уытты емес минерал. Осы химиялық элемент аз мөлшерде тіршілік иелерінің бәрінде, соның ішінде адам ағзасында да бар және жер қыртысының шамамен 0,05%-ын құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Менделеевтің периодтық жүйесінің негізгі химиялық элементтерінің бірі болып табылатын күкірт табиғи ортада кең тараған және барлық тіршілік иелерінің, соның ішінде адамның да ағзасында бар.
• Мыңдаған жылдар бойы күкірт медицинада тері ауруларын емдеуге қолданылып келген.
• Баяғы замандарда адам баласы күкірттің көмегімен көптеген ауруларды емдеген, сонымен қатар оны бояғыш заттар мен басқа да пайдалы бұйымдар жасауда қолданған.
• Күкірт қағаз, резина, мата жасауда аса қажетті құрамдас бөліктердің бірі, сондайақ күкірт әрлеуіш заттар, пластмасса мен бояулар жасауда да пайдаланылады.
• Күкірт фармацевтикада да, кен-руда саласында, цемент, асфальт, шыны және болат өндіруде де қолданылады. Күкірт сондай-ақ топырақтың құнарлылығын арттыруға арналған минералдық тыңайтқыштар мен химикаттар өндіруде де кеңінен қолданылады.
• Жер қыртысының құрамындағы күкірттің үлесі 0,05% шамасында.
• Күкірттің табиғи үлкен көлемді шоғырлары жер шарының бірнеше жерінде бар, мысалы, Сицилия аралында, Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде, Жапонияда, Мексика , Канада және Орталық Азияда.
• Сондай-ақ күкірт шикі мұнай мен ілеспе газ құрамында да бар. Ал, Теңіз кен орны мұнайының құрамындағы күкіртті сутегінің үлес мөлшері - 14%-ды құрайды. Теңіз газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газды күкіртті сутегіден тазарту жүзеге асырылады да, нәтижесінде кәдімігі күкірт алынады.
• Болжамдар бойынша 2008-2016 жылдары әлемдік нарықтағы күкіртке деген
сұраныс көлемі жыл сайын 4 пайыздан өспек. Әлемдік күкірт сатып алудың жылдық көлемі қазір 25-30 миллион тоннаны құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар. Мысалы, Теңізде өндіріліп жатқан мұнайдың құрамында шамамен 14% күкіртті сутек пен басқа да күкіртті қосылыстар бар. Күкіртті сутегінің өткір иісі көбіне күкіртке
телініп жүр. Өндірісте газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газ күкіртті сутегіден тазартылады, сөйтіп, сары түсті сұйық немесе қатты түрдегі қауіпсіз қарапайым күкірт алынады.
Күкіртті өнеркәсіптік ашық сақтау – бүкіл әлемде өнімнің осы түрін сақтаудың жалпыға бірдей қабылданған тәсілі болып табылады. Польша, Ирак, Мексика, Ресей, АҚШ және Канада – күкіртті өнеркәсіптік көлемде ашық сақтау тәжірибесі қалыптасқан елдердің толық емес тізімі, міне, осындай.
Мұнай қыздыру пештерінің автоматтандыру жүйелерін енгізу – басқарудың сапасы мен сенімділігінің жоғарылауымен, жоғалулардың төмендеуімен, өнімділіктің жоғарылауымен және т.с.с анықталған автоматтандырылатын өндірістің тиімділігін жоғарытылуына рұқсат етеді.
Зауыт мұнайды одан әрі өңдеуге жіберер алдында газсыздандырады және ілеспелі газдарды көмірсутектен және меркаптаннан тазартуды жүзеге асырады.
Зауыт бірнеше комплекстерден тұрады:
Комплекс №1- дің басты жобалаушысы «Гипровостокнефть» институты. Ол 1984 жылы іске қосылған. 2000- 2003 жылдары қайта жарақтандыру жұмыстары жүргізілді.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 3 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 800 млн.м3 тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 18,6 мың тонна.
Келесідей қызмет орындары бар:
1. №1 мұнайды дайындау цехы ЦПН
• 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау;
• 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 1,5 млн. тонна мұнайды өндіреді;
• Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 3 млн. тонна мұнайды өндіреді;
• Тауарлы мұнайды сақтайтын 8 резеруардан тұратын резеруарлы парк, олардың әрқайсының көлемі 5000 м3, жалпы көлемі 40000 м3;
Мұнайды дайындау процесі екі кезеңнен тұрады:
• Термохимиялық сусыздандыру;
• Электрохимиялық сусыздандыру және тұзсыздандыру.
2. №1 газды дайындау және күкіртті алу цехы
• 1 және 2 кезектегі газды тазарту күкіртті тазарту қондырғысы, әрқайсында тазартылған газдың өнімділігі жылына 350 млн.м3;
1. Молдабева М.Н Методическое указание о выполнению курсового проекта по предмету «Автоматизация технологических процессов и АСУТП отрасли»,
специальности 1302000 «Автоматизация и управлеие».
2. В.Г. Зезин, В.А. Лазуков Определение расхода сплошных срд методом пере-менного перепда давления, Челябинск. Издательство ЮУрГУ. 2007. 102 с.
3. Адабашьян А.И. Монтаж контрольно-измерительных приборов и аппаратуры автоматического регулирования. М.: Стройиздат. 1969. 358 с.
4. Герасимов С.Г. Автоматическое регулирование котельных установок. М.: Госэнергоиздат, 1950, 424 с.
5. Голубятников В.А., Шувалов В.В. Автоматизация производственных процессов и АСУП в химической промышленности. М.Химия, 1978. 376 с.
6. Ицкович А.М. Котельные установки. М.: Нашиц, 1958, 226 с.
7. Казьмин П.М. Монтаж, наладка и эксплуатация автоматических устройств химических производств. М.: Химия, 1979, 296 с.
8. Ктоев А.С. Проектирование систем автоматизации технологических процес-сов. Справочное пособие. М.: Энергоиздат, 1990, 464 с.
9. Купалов М.В. Технические измерения и приборы для химических произ-водств. М.: Машиностроение, 1966.
10. Лохматов В.М. Автоматизация промышленных котельных. Л.: Энергия, 1970, 208 с.
11. Монтаж средств измерений и автоматизации. Под ред. Ктоева А.С. М.: Энергоиздат, 1988, 488 с.
12. Мурин Т.А. Теплотехнические измерения. М.: Энергия, 1979. 423
специальности 1302000 «Автоматизация и управлеие».
2. В.Г. Зезин, В.А. Лазуков Определение расхода сплошных срд методом пере-менного перепда давления, Челябинск. Издательство ЮУрГУ. 2007. 102 с.
3. Адабашьян А.И. Монтаж контрольно-измерительных приборов и аппаратуры автоматического регулирования. М.: Стройиздат. 1969. 358 с.
4. Герасимов С.Г. Автоматическое регулирование котельных установок. М.: Госэнергоиздат, 1950, 424 с.
5. Голубятников В.А., Шувалов В.В. Автоматизация производственных процессов и АСУП в химической промышленности. М.Химия, 1978. 376 с.
6. Ицкович А.М. Котельные установки. М.: Нашиц, 1958, 226 с.
7. Казьмин П.М. Монтаж, наладка и эксплуатация автоматических устройств химических производств. М.: Химия, 1979, 296 с.
8. Ктоев А.С. Проектирование систем автоматизации технологических процес-сов. Справочное пособие. М.: Энергоиздат, 1990, 464 с.
9. Купалов М.В. Технические измерения и приборы для химических произ-водств. М.: Машиностроение, 1966.
10. Лохматов В.М. Автоматизация промышленных котельных. Л.: Энергия, 1970, 208 с.
11. Монтаж средств измерений и автоматизации. Под ред. Ктоева А.С. М.: Энергоиздат, 1988, 488 с.
12. Мурин Т.А. Теплотехнические измерения. М.: Энергия, 1979. 423
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Өндірісті автоматтандыру адамның өндірістік процестерді басқару
функцияларын тікелей орындаудан босап, бұл фукциялардың арнайы
қондырғыларға берілуімен сипатталатын машина өндірісінің жаңа кезеңі.
Автоматы түрде реттеу дегеніміз адамның тікелей қатысуынсыз агрегаттың
жұмысын немесе процестің берілген режимін демеу.
Технологиялық процесті автоматтандыру ол, еңбек өнімділігін арттыру,
өнім сапасын жоғаралату, материал және энергия шығындарын қысқарту,
қызметкерлер санын азайту сияқты негізгі қорлары болып табылады. Сондықтан
да автоматтандырылған жүйелердің біз үшін маңызы зор.
Қазіргі таңда автоматтандыру мұнай-газ, металлургия, темір жол, азық
-түлік, химия және тағы басқа өнеркәсіптерде кеңінен қолданыс тапты.
Күкірт өнеркәсіптік шикізат ретінде 30 мыңнан астам өнім түрлерін
өндіруде қолданылады, соның ішінде бірінші кезекте минералдық тыңайтқыштар
және қағаз, резеңке, асфальт, текстиль, косметика, пластмасса және бояу
өндірісінде маңызды компонент болып табылады. Бүгінде күкірт өндірісінде
Қазақстан жетекші жабдықтаушылардың бірі болып табылады. 2009 жылда
Жаңажолдағы тауарлық күкірт сату көлемі 3,2 миллион метрикалық тонна
құрады, бұл осы уақытта өндірілген күкірт көлемінен 45%-ға көп.
Кәсіпорында алдағы уақытта өнім өткізу көлемін елеулі арттыруға ықпал
ететін күкірт түйіршіктейтін өнеркәсіптік жаңа қондырғылардың құрылысы
қарқынды жүргізілуде. 2006-2009 жылдардың деректері бойынша Теңізшевройл
жоғары сапалы күкіртті төрт тауарлық түрде Қазақстан, Ресей, Украина,
Қытай және басқа әлемнің 30 еліндегі 119 сатып алушыға жеткізуде.
Қарапайым күкірт – Қазақстан Республикасының экономикасы үшін үлкен
мәні бар минералды шикізат, адамның тіршілік етуі және өсімдіктердің дамуы
мен өсуі үшін айрықша маңызды инертті, уытты емес минерал. Осы химиялық
элемент аз мөлшерде тіршілік иелерінің бәрінде, соның ішінде адам
ағзасында да бар және жер қыртысының шамамен 0,05%-ын құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Менделеевтің периодтық жүйесінің негізгі химиялық элементтерінің бірі
болып табылатын күкірт табиғи ортада кең тараған және барлық тіршілік
иелерінің, соның ішінде адамның да ағзасында бар.
• Мыңдаған жылдар бойы күкірт медицинада тері ауруларын емдеуге
қолданылып келген.
• Баяғы замандарда адам баласы күкірттің көмегімен көптеген ауруларды
емдеген, сонымен қатар оны бояғыш заттар мен басқа да пайдалы бұйымдар
жасауда қолданған.
• Күкірт қағаз, резина, мата жасауда аса қажетті құрамдас бөліктердің
бірі, сондайақ күкірт әрлеуіш заттар, пластмасса мен бояулар жасауда да
пайдаланылады.
• Күкірт фармацевтикада да, кен-руда саласында, цемент, асфальт, шыны
және болат өндіруде де қолданылады. Күкірт сондай-ақ топырақтың
құнарлылығын арттыруға арналған минералдық тыңайтқыштар мен химикаттар
өндіруде де кеңінен қолданылады.
• Жер қыртысының құрамындағы күкірттің үлесі 0,05% шамасында.
• Күкірттің табиғи үлкен көлемді шоғырлары жер шарының бірнеше жерінде
бар, мысалы, Сицилия аралында, Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде,
Жапонияда, Мексика , Канада және Орталық Азияда.
• Сондай-ақ күкірт шикі мұнай мен ілеспе газ құрамында да бар. Ал,
Теңіз кен орны мұнайының құрамындағы күкіртті сутегінің үлес мөлшері - 14%-
ды құрайды. Теңіз газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газды күкіртті
сутегіден тазарту жүзеге асырылады да, нәтижесінде кәдімігі күкірт
алынады.
• Болжамдар бойынша 2008-2016 жылдары әлемдік нарықтағы күкіртке деген
сұраныс көлемі жыл сайын 4 пайыздан өспек. Әлемдік күкірт сатып алудың
жылдық көлемі қазір 25-30 миллион тоннаны құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Мысалы, Теңізде өндіріліп жатқан мұнайдың құрамында шамамен 14% күкіртті
сутек пен басқа да күкіртті қосылыстар бар. Күкіртті сутегінің өткір иісі
көбіне күкіртке
телініп жүр. Өндірісте газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газ
күкіртті сутегіден тазартылады, сөйтіп, сары түсті сұйық немесе қатты
түрдегі қауіпсіз қарапайым күкірт алынады.
Күкіртті өнеркәсіптік ашық сақтау – бүкіл әлемде өнімнің осы түрін
сақтаудың жалпыға бірдей қабылданған тәсілі болып табылады. Польша, Ирак,
Мексика, Ресей, АҚШ және Канада – күкіртті өнеркәсіптік көлемде ашық
сақтау тәжірибесі қалыптасқан елдердің толық емес тізімі, міне, осындай.
Мұнай қыздыру пештерінің автоматтандыру жүйелерін енгізу – басқарудың
сапасы мен сенімділігінің жоғарылауымен, жоғалулардың төмендеуімен,
өнімділіктің жоғарылауымен және т.с.с анықталған автоматтандырылатын
өндірістің тиімділігін жоғарытылуына рұқсат етеді.
Зауыт мұнайды одан әрі өңдеуге жіберер алдында газсыздандырады және
ілеспелі газдарды көмірсутектен және меркаптаннан тазартуды жүзеге
асырады.
Зауыт бірнеше комплекстерден тұрады:
Комплекс №1- дің басты жобалаушысы Гипровостокнефть институты. Ол
1984 жылы іске қосылған. 2000- 2003 жылдары қайта жарақтандыру жұмыстары
жүргізілді.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 3 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 800 млн.м3 тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 18,6 мың тонна.
Келесідей қызмет орындары бар:
1. №1 мұнайды дайындау цехы ЦПН
• 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау;
• 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 1,5 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
• Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 3 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
• Тауарлы мұнайды сақтайтын 8 резеруардан тұратын резеруарлы парк, олардың
әрқайсының көлемі 5000 м3, жалпы көлемі 40000 м3;
Мұнайды дайындау процесі екі кезеңнен тұрады:
• Термохимиялық сусыздандыру;
• Электрохимиялық сусыздандыру және тұзсыздандыру.
2. №1 газды дайындау және күкіртті алу цехы
• 1 және 2 кезектегі газды тазарту күкіртті тазарту қондырғысы, әрқайсында
тазартылған газдың өнімділігі жылына 350 млн.м3;
• 1 және 2 кезекте күкіртті алу қондырғысы, әрқайсында өндірілген күкірттің
өнімділігі жылына 9300 тонна;
Күкіртті тазарту қондырғысы мұнайға ілескен газды күкірт сутектен және
меркаптаннан тазартуға аранлған.
Күкіртті алу қондырғысы күкіртсутекті газдан мөлшерленген күкіртті
утилизациялауға арналған.
Күкіртті алудың екі сатылы әдісі қолданылады, қышқылдандыру процессі
термиялық және каталитикалық сатылармен. Бұл әдіс күкірт сутекті газдан
күкіртті алудың жоғарғы дәрежесіне жетуге мүмкіндік береді
Газды кептіру қондырғысы тазартылған мұнайдың ілеспе газдарын газды
дайындау қондырғысына жіберер алдында сусыздандыруды жүргізуге арналған.
Газды дайындау қондырғысы- 2 өнімділігі 675,5 млн. м3, олар дайындалған
газды 1,3 МПа- дан 3,5 МПа- ға дейін қысуға және тазартылған мұнай газынан
ауыр көмірсутектерді төменгі температуралы конденсациялау әдісімен алуға
және магистарльды құбырмен оны кейін беруге арналған.
• Газды қысу бөлімі;
• Су және газды салқындатуға арналған салқындатқыш- пропанды бөлім;
• Газды дайындау бөлімі;
• Сумен қамтамасыз ету бөлімі.
3. №1 газ лифталы компрессорлы станса.
№1 газ лифталы компрессорлы стансада екі екісатылы газмоторкомпрессор
ГКНМ -24040-150 негізінде дайындалған газды қысуға және ОН НГДУ
газлифталы мұнайды өндіруге қажетті газды беруге арналған, қысылған газдың
өнімділігі 280 млн. м3 жыл.
1.№1,2 қазандықтар (9 қазандықтар, әрқайсының өнімділігі сағатына 16
тонна);
2.Ауа компрессорлары
3.№1,2 сумен қамтамасыздандыру жүйесі
4.Қабат суын дайындау ғимараты, өнімділігі 4000м3тәу
5.Тұрмыстық суларды тазарту ғимараты, өнімділігі 125 м3тәу
6.Зауытты электрмен қамтамасыздандыру объектілері
Комплекс №2- нің басты жобалаушысы Синьцзян жобалау зерттеу
институты. Ол 2003 жылы қараша айында іске қосылған.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 2 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 1400 млн тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 48,5 мың тонна;
• Сығылған газ көлемі жылына 60 тонна.
1. №2 мұнайды дайындау цехы ЦПН
ЦПН-2 құрамына зауыттың келесі қондырғылары жатады:
- 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау, өнімділігі жылына 2 млн.
тонна;
- 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 2 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
- Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 2 млн.
тонна мұнайды өндіреді;
- Мұнайды демеркатандау қондырғысы- жылына 5 млн тонна
- Тауарлы мұнайды сақтайтын 2 резеруардан тұратын резеруарлы парк,
олардың әрқайсының көлемі 5000 м3
2. Газды дайындау және күкіртті алу цехы (ЦПГ және ПС-2)
Цехтың құрамына кіреді:
- 1 және 2 кезектегі газды күкіртен тазарту қондырғысы, әрқайсында
тазартылған газдың өнімділігі жылына 1400 млн.м3;
- 1 және 2 кезекте газды кептіру қондырғысы, өнімділігі жылына 1400
млн.м3;
- 1 және 2 кезекте күкіртті алу қондырғысы, әрқайсында өндірілген
күкірттің өнімділігі тәулігіне 138,56 тонна;
- 1 және 2 кезекте жеңіл көмірсутектер алу қондырғысы, әрқайсында
тәулігіне 2 млн м3 тонна өндіріледі;
3. Газ компрессорлы цех.
Цехтың құрамына кіреді:
- 1 және 2 кезектегі ауа және азотты компрессорлы станса;
- Дожимді компрессор;
- Төменгі қысымды компрессорлар (3 компрессор) жалпы өнімділігі
тәулігіне 120 мың м3 тәулік;
- Жоғары қысымды компрессорлар (3 компрессор) жалпы өнімділігі
тәулігіне 700 мың м3 тәулік.
4. Газ лифталы компрессорлы станса №2, 3.
№2 газлифталы компрессорлы стансада Ajax- Suoenion үш компрессоры
негізінде сығылатын газдың өнімділігі 280 млн. м3 тәу, олар дайындалған
газды қысуға және Октябрьскнефть НГДУ газлифталы мұнайды өндіруге
қажетті газды беруге арналған. Пайдалануға 2003 жылы берілді.
№3 газлифталы компрессорлы стансада ARIEL маркалы JGK-2 Suoenion үш
компрессоры негізінде сығылатын газдың өнімділігі 1,035 млн. м3 тәу.
1. Төрт қазандықтың өнімділігі 20 тонна сағат
2. Қабат суын тазарту қондырғысы, өнімділігі 2300 м3тәу.
3. Тұрмыстық суларды тазарту ғимараты
4.Зауытты электрмен қамтамасыздандыру объектілері
1 НЕГІЗГІ бөлім
1.1 Технологиялық процесс туралы жалпы мәлімет
Жаңажол кен орнындағы газ дайындау және күкірт алу цехы Қазақстан
Республикасының ААҚ Ақтөбе мұнай газ құрамына кіретін Жаңажол мұнай газ
өңдеу кешенінің технологиялық бөлігі болып табылады. Газ дайындау және
күкірт алу цехы бірнеше қондырғылардан тұрады:
1. Газды күкірт қышқылынан тазарту қондырғысы;
2. Газ кептіру қондырғысы;
3. Жеңіл көмірсутегілерін алу қондырғысы, пропанды сақтау ыдыстары;
4. Күкіртті алу қондырғысы, күкіртті сақтау қоймасы.
Күкіртті алу қондырғысы (блогы) күкірттісутегі газынан қарапайым
күкіртті Клаус әдісімен алу үшін арналған. Блок екі бірдей қондырғыдан
тұрады, әрқайсысының өнімділігі тәулігіне 69,28 тонна. Қондырғы 2003 жылы
іске қосылған.
Блок мына технологиялық қондырғылардан тұрады:
- қышқыл газ сепараторы D-1901(I);
- негізгі жағу пеші Н-1901(I);
- соңғы газдарды жағу пеші Н-1904(I);
- қазандық-утилизатор Е-1901(I);
- I ст. Е-1902(I);
- ауаүрлеуіш К-1901(I)А,В;
- оттық-қыздырғыш (топка-подогреватель) I ст. Н-1902(I);
- реактор I ст. R-1901(I);
- конденсатор-тоңазытқыш II ст. Е-1903(I);
- оттық- қыздырғыш (топка-подогреватель) II ст. Н-1903(I);
- реактор II ст. R-1902(I);
- жағу пеші (печь дожига) Н-1904(1);
- конденсатор-тоңазытқыш III ст. Е-1904(I);
- су жиналатын резервуар D-1903(I);
- сұйық күкірт бассейіні РТ-1901(I), РТ-1902(I), Р-1903(I);
- сұйық күкірт сораптары Р-1901(I)А,В, Р-1902(I)А,В, Р-1903(I)А,В.
Күкіртті өндіру үшін шикізат ретінде күкірт тазалау қондырғысынан
келетін күкіртсутекті газ (қышқыл газ) қолданылады.
Күкіртсутекті газдың (қышқыл газ) құрамы:
0. күкіртсутегі Н2S, ( % моль) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74,27 %
1. көмірқышқылы СО2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18,48 %
2. метан СН4 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2,49 %
3. Этан С2Н6 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,19 %
4. Пропан С3Н8 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,04%
5. Н2О (45(С қанығады) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . . 4,33 %
6. Газ температурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40 (С
7. Газ қысымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,16 МПа дейін - (до 1,6 кссм2)
8. СН3SH
0,06
9. С2Н5SH
0,03
10. С3Н7SH
0,08
Күкірт сутегі газына сипаттамалық қасиеттерін сутегі береді.
Күкірсутегі – күкірттің сутегімен қарапайым қосындысы, қалыпты жағдайда
түссіз газ. Аз мөлшерде болғанда шіріген жұмыртқаның иісін беріп тұрады.
Химиялық қасиеттері: жанғыш, жарылыс қауіпті, улы, су булары болса өте
агрессивті болып келеді. Күкірт сутегін сумен араластырса күкірт сутегі
қышқылы түзіледі.
Күкіртсутегінің сұйық орталарда жақсы еруі технологиялық операциялар
жүргізуде, сақтауда және тасымалдауда маңызы зор.
Күкіртсутегінің химиялық формуласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Н2S
Молекулярлық салмағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34, 08
25 (С –тағы тығыздығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1,538 кгнм3
Ауа бойынша тығыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1,19
Қайнау температурасы минус ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60,38 (С
Балқу температурасы минус ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 85,7 (С
Қондырғыдан шыққан дайын өнім болып МЕСТ 12-76Е сәйкес келетін сұйық
күкірт болып табылады. Оның құрамы мынадай болып келеді: күкірттің
массалық үлесі - 99,5%, Н2S- 10 мгкг көп емес, күлдің массалық үлесі -
0,1% аспайды.
Кесте 1.1
Көрсеткіштің атауы Норма
пп
Сорт. Сорт. Сорт. Сорт. Сорт.
9998 9995 9990 9950 9920
1. Күкірттің массалық үлесі, %,
көп емес 99,98 99,95 99,90 99,50 99,20
2. Күлдің массалық үлесі, %, көп 0,02 0,03 0,05 0,2 0,4
емес
3. Органикалық заттардың үлесі, %,
көп емес 0,01 0,03 0,06 0,25 0,5
4. Қышқылдардың массалық үлесі, %,
көп емес 0,0015 0,003 0,004 0,01 0,02
5. Мырыштың массалық үлесі, %,
Көп емес 0,0000 0,0000 0,000 0,000 0,03
6. Селеннің массалық үлесі, %,
Көп емес 0,000 0,000 0,000 0,000 0,04
7. Судың массалық үлесі, %,
Көп емес 0,2 0,2 0,2 0,2 1,0
8. Механикалық ластанулар (қағаз,
ағаш, құм және т.с.с) Болмауы керек
Қондырғыдан дайын өнім ретінде кесек күкірт те шығуы мүмкін, ол МЕСТ
127-93 сәйкес келеді, оның мынадай сорттары болады: 9998, 9900, 9990,
9995, олардың құрылымы 1-кестеде келтірілген.
Күкірт - Д.И. Менделеев кестесінің VI топ элементі, атом салмағы
32,064.
Қалыпты температурада сары түсті қатты зат болып келеді. Температура
төмендегенде күкірт ағарады.
Температура өзгергенде күкірттің тығыздығы бәлендей өзгермейді.
Күкірттің балқу температурасы алдында жүргізілген термиялық өңдеуге
байланысты болады.
Күкірт электр тогын нашар өткізеді. Қасиеттерінің бірі тұтқырлығының
өзгеруі жатады, температура көтерілгшенде күкірттің тұтқырлығы лезде
артады.
Күкірт суда ерімейді, ол күкіртсутегінде, бензолда, эфирде, анилинде,
фенолда және т.б. органикалық заттарда ериді.
280 (С күкірт оттегімен, 360 (С ауамен араласып SО2 және SО3
түзеді. Күкірт булары мен ауаның қоспасы жарылыс қауіпті болып келеді.
Құрамында күкірт сутегісі бар қышқыл газды өңдеп, күкіртті алу Клаустың
үш сатылы тотықтыру тәсілі бойынша жүргізіледі. Тәсіл бір термиялық және
екі каталитикалық сатылар бойынша жүзеге асады.
Термиялық саты төмендегі реакция үшін күкіртсутегін қазандық-
утилизатордың жағу құрылғысында (топка) жоғары температурада жағып жатқан
кезде ауаны беру арқылы алады:
2Н2S + О2 → 2Н2О + 2S + 157214Дж
Реакция 13000С температурада жүргізіледі.
Қазандық -утилизатордың жағу құрылғысында (топка) күкіртсутегінің бір
бөлігі күкіртті газға SО2 мына реакция бойынша айналады:
2Н2S + 3О2 → 2Н2О + 2 SО2 + 519Дж
Клаус процесінің әр сатысынан кейін технологиялық газды салқындатады.
Мақсаты: алынған күкірт буларын конденсациялау үшін және күкіртті сұйық
күкірт сақтайтын қоймаға жеткізу үшін.
Клаус секциясындағы қышқыл газдан күкіртті бөліп алу нәтижесі 92,4 %
құрайды.
Калус секциясынан шыққан қалдық газ қалған күкіртсутегін жағу үшін
арнайы пешке (дожиг) жіберіледі де, ары қарай биіктігі 100 м болатын құбыр
арқылы атмосфераға жіберіледі.
Технологиялық процестің дұрыс жүруін негізінен АТ-1901 технологиялық
газ анализаторының көрсеткіштері арқылы білуге болады. КЛАУС-процесін
жүргізген кезде тазартылған газ құрамында H2S және SO2 мөлшері аз болу
керек, оны H2SSO2=2 қатынасымен алуға болады.
Шайыр мен асфальтендері бар жоғы парафинді мұнайларды құбырмен
тасымалдау үшін дайындаудың тәсілдерінің бірі – термиялық өңдеу болып
табылады. Оның мәні – мұнайды белгілі температураға дейін қыздырып, кейін
оны берілген қарқынмен суытуы.
Жоғары парафинді мұнайларды (мұнай өнімдерін) табиғи суытқанда
парафиннің бөлініп шығатын кристалдары бірімен-бірі қосыла отырып,
жеткілікті берік құрылымдық торды құрайды, және оның ұяшықтарында мұнайдың
сұйық фазасы орналасқан. Мұнайда парафин мен асфальтошайырлы заттар көп
болған сайын, тор соғұрлым берік болып, ν тұтқырлық, Т3 қату температурасы
мен τ0 жылжуының статикалық кернеуі көп болады. Парафин кристалдарының
өлшемі оның балқу температурасы мен суу қарқынына байланысты. Баяу
балқитын парафиндер мен церезиндер майда дисперсиялы құрылымды (майда
шашырайтын), ал балқу температурасы төмен парафин кенет көрсетілген
пластиналық немесе ленталық құрылымды түзеді.
Суытудың берілген қарқынында біріншіден, адсорбыланған шайыр мен
асфальтендер қабатымен жабылатын баяу балқитын парафиндер кристалдана
бастайды, және қалған парафиннің кейінгі кристалдануы бар кристалдардың
қабырғалары мен шеттерінде болады. Нәтижесінде парафинді-шайырлы заттардың
жеткілікті үлкен друздар түріндегі және бірімен-бірі қосылмайтын
агломераттарды түзеді. Сондықтан мұнай жылжымалы болып қалады және оның
тұтқырлығы, қату температурасы мен жылжудың статикалық кернеуі бастапқы
мұнай үшін қарағанда елеулі аз болады.
Термоөңдеудің эффектісіне жету үшін мұнайды қыздыру температурасы мен
суыту жылдамдығын мұқият таңдау қажет. әрбір мұнай үшін олардың мәндері
термоөңдеуден кейін ең жақсы реологиялық параметрлер ала-алатындай болу
керек. Термоөңдеу кезінде мұнайдың температурасы оптималдық температурадан
асып кетсе, жақсы әсер бермейді, керісінше реолоиялық параметрлердің
нашарлауына әкеп соғады. Жоғары парафинді мұнайлардың реологиялық
параметрлерінің шамасына термиялық жайт (предыстория), ғни берілген
мұнайды қанша уақыт және қалай қыздырып суытқаны әсер етеді. Мұнайдың
қыздыру температурасы мен суыту қарқындылығының мәндерін осыған байланысты
ұсынады. Берілген суыту қарқындылығы статикалық та, динамикалық та
жағдайларда қамтамасыз етіле алады. Динамикалық шарттарда белгілі қарқынды
қамтамасыз ету аса қиын, сондықтан суыту көбінесе статикалық жағдайда
арнайы тоңазытқыштарда өткізеді.
Термоөңделген мұнайлардың жылу физикалық параметрлері (Т3, ν, τ0) уақыт
өткен сайын нашарлап, мұнайдың термоөңдеуге дейінгі болған алғашқы
шамаларына жетеді. Әртүрлі мұнайлар үшін қасиеттерінің қалпына келу уақыты
әртүрлі болады. Мысалы, термоөңделген өзексуат мұнайының қасиеттері үш
тәулікке жетер – жетпес уақытта қалпына келсе, маңғышлақ мұнайының
қасиеттері 45 тәулікте қалпына келеді. Термоөңделген мұнайдың параметрлері
бастапқа мәндеріне дейін қалпына келу мерзімін білу қажет, себебі құбыр
мен айдау ұзақтығы едәуір үлкен болып кетуі мүмкін. Осыған байланысты
маңғышлақ мұнайының термоөңдеуін іске асыруға болады, себебі 20-40 тәулік
ішінде мұнайды 2000-5000 км аралыққа дейін айдауға болады, ал өзексуат
мұнайларын термоөңдеуге ұшыратпаған дұрыс. Соңғы жағдайда құбырдың “қатып
қалу” қаупі бар.
Егер өңдңрңлетін мұнай өз параметрлері бойынша термоөңдеу талаптарына
сәйкес келмесе, онда термоөңделген мұнайды берілген қашықтыққа айдауға
арналған магистральді құбыр, тұтқырлығы аз мұнайды айдауға арналған
құбырдан тек басты станцияларда термоөңдеу пунктарының бар болуымен ғана
ажыратылады. Гидравликалық есепті, сорапты станцияларын орналастыруын
кәдімгі құбырға жасаған сияқты орындайды.
Термоөңделген мұнайдың қасиеттері келесі термиялық әсер етулерде де
өзгереді. Термоөңделген мұнайларды тасымалдау кезінде не сораптардың сору
қасиеттерін жақсарту үшін, не ағызу-құю операцияларын үдету үшін және т.б.
үшін көбінесе оларды қайта қыздыру қажеттілігі туындайды. Термоөңделген
мұнайларды парафинді балқыту температурасына төмен температураға дейін
қайта қыздырылуы оның реологиялық қасиеттерін күрт нашарлатады. Осыдан,
термоөңделген мұнайды шамалы ғана жылытуды ұсынуға болмайтындығы шығады.
Мұндай мұнайды термоөңдеудің оптималды температурасына дейін қайта
қыздырған дұрыс, себебі суығаннан кейін реологиялық параметрлер қажетті
деңгейде сақталады. Іске асыру процесінде термоөңделген мұнайдың
температурасының 5-6 К-ге дейін жоғарлауы немесе 20К-ге төмендеуі қату
температурасын, тиімді тұтқырлықты және жылжудың бастапқы кернеуін
өзгертпейді.
Мұнайды алғашқы айдау қондырғыларында жәй және күрделі колонналар
қолданылады. Бензинсіздендіруші және тұрақтандыру колонналары жәй,
атмосфералы және вакуумды – күрделі колонналарға жатады. Атмосфералы
колонна 3-4 секциялардан тұрады және онда 2-3 бүйірлі айдалым алынады.
Құбырлы пештер мұнай өңдеу зауыттарындағы қыздырғыш ретінде
қолданылатын технологиялық қондырғылардың бірі болып табылады. Ең алғашқы
құбырлы пештерді зерттеп ашқан орыс инженерлері Шухов пен Гаврилов. Алғаш
құбырлы пештер жалынды түтінді газбен қыздыру арқылы қолданылды. Отынды
пештерден кейін олардың орнына ирек түтікшесі жану камерасынан бөлек
орнатылған пештер қолданылды. Кейін жанғыш камераның көлемі ұлғайтылып,
түтікшенің жұмыс жасауы реттелді. Сонымен қатар радиантты құбырлы пештер
ойлап шығарылды. Шикізаттың сұйыққа немесе газға айналуы үшін көп жылу
мөлшері және жоғары температурада жасайтын әр түрлі құбырлы пештерде
қолданылды. Мұнай зауыттарында көбінесе құбырлы пештердің радиантты-
конвекциялық түрлері пайдаланылды.
Құбырлы пештер мұнай мен мұнай өнімдерін отынды жағудан бөлінетін жылу
арқылы жоғары температураға дейін (2000С-ден жоғары) қыздыруға арналған
(1.1-сурет). Құбырлы пештер әдетте 2 камерадан - радиация және конвекция
камераларынан тұрады. Радиация камерасында отынды (газ немесе мазут)
жағуға арналған жаққыштар және сәулелі жылуды қабылдайтын радиантты
құбырлар болады. Жану газдары радиантты камерадан конвекция камерасына
түседі. Мұнда радиантты камерадан кетіп бара жатқан температурасы 9500С-ге
дейінгі түтін газының жылуын қабылдайтын конвекциялы құбырлар болады.
Конвекциялы камера қосымша қыздыру қызметін атқарады.
Жылу берудің негізгі 3 түрі бар:
1. Тікелей қыздыру (ирек түтік құбырына жалынды тақап қыздырады);
2. Радиациялық қыздыру (жалыннан шығатын жылулық сәулелері ирек түтік
құбырына тиеді);
3. Конвекциялы (отын жанып, ыссы түтін газдарын түзеді, газдар конвекциялы
секциялардан өткенде ирек түтік құбырын қыздырады.
Салқындатылған түтін газдары газжинағыш арқылы түтін құбырына
бағытталады.
1. Конвекциялы секцияны радиантты секцияның үстіне орнатқанда түтін газдары
шығарылатын құбыр жоғарыда орналасуы керек. Егер конвекциялы секциясы
төменде орналасқан болса, түтін газ шығарылатын құбыр төменде орналасады.
Құбырлы пештер біріншілік айдау, мұнайды дайындау процестерінде тек қана
қыздырғыш аппарат ретінде қолданылады, ал екіншілік процесстерде құбырлы
пештер салыстырмалы жоғары температураға дейін қыздырылады да, мұнда
термохимиялық процестер басталады (пиролиз, термиялық крекинг, кокстеу),
сондықтан әр процеске арналған пештер бөлек болады.
1.1 -сурет. Бос факельді цилиндрлі құбырлы пеш
1 – жаққыш; 2- радиантты құбырлар ирек түтіктері; 3 – каркас; 4 –
футеровка; 5- конвекциялы құбырлар ирек түтіктері; 6 – шибер; 7- түтін
құбыры.
Ағындар: I – кіретін өнім; II – шығатын өнім.
МӨЗ әр түрлі конструкциялы құбырлы пештер бір-бірінен жылуды беру
әдісімен (радиантты, конвекциялы, радиантты-конвекциялы), қыздыру
камерасының санымен (бір және көп камералы), отынды жағу әдісімен (жалынды
және жалынсыз жағу әдістері), қыздырылатын шикізат ағымдарының санымен
(бір, екі және көп ағымды), ирек құбырдың орналасуымен (құбырлары
горизонтальды және тік орналасқан пештер) айырмашылығы бар пештер
пайдаланылады.
Пештің жұмысының тиімділігін сипаттайтын негізгі жылу техникалық
көрсеткіштері, құбыр бетін қыздыру және отын кеңістігінің жылулық қуаты
және пештің пайдалы әсер коэффициенті болып саналады.
Құбырлы пештер конструкциясының негізгі элементтері болып: құбырлардан
түсетін салмақты ұстап тұратын металл каркасы; төбесі; сатылары; күмбезі;
отқа төзімді арнайы қабат (футеровка) және жылу изоляциясы; ұзындығы 24 м-
ге дейін жететін және диаметрі 60 - 219 мм, бір-біріне ендіртіп немесе
балқытып жалғанған жіксіз бүгіп созылған, иілген құбыр; радиация және
конвекция секцияларының құбырларын ұстап тұратын құбырлы торлар; құбырлы
ілмектер; отынды жағуға қажетті жабдықтар (шілтер); түтін жолдары;
баспалдақтар және т.б. саналады. Отынды жағуға форсункалар (сұйық отын)
немесе шілтерлерді (газ отыны) пайдаланады.
Рекуперативті жылуалмастырғыштар. Осындай жылуалмастырғыштардың негізгі
сипаттамасы екі жылу алмасатын ағындардың арасында жылу өткізгіш
материалдан жасалған қабырға ( жылу алмасу беті) болады. Жылу алмасу беті
конструкциясы жағынан әр түрлі орындалуы мүмкін, сондықтан ол аппараттарды
былай бөледі:
1. қаптама құбырлы жылуалмастырғыш
2. екі құбырлы жылуалмастырғыш
3. ирек құбырлы жылуалмастырғыш
4. спираль тәрізді жылуалмастырғыш
5. бүрку арқылы жасайтын жылуалмастырғыш
6. арнайы жылуалмастырғыш
7. құбырлы буландырғыштар
8. құбырда-құбыр типті жылуалмастырғыш
Мұнай өңдеу технологиясында ең көп тараған жылуалмастырғыш аппараттың
бірі қаптама құбырлы жылуалмастырғыш (1.11-сурет). Осылардың ең қарапайымы
цилиндрлі қаптамалы құбырлы жылуалмастырғыш.
Ол қаптамадан тұрады. Оның 2 жағынан құбырлы торлар бекітіледі. Онда
шоғырланған құбырлар орналасады. Олар қаптамаға фланец арқылы болттармен
бекітілген болады.
Құбырлар құбырлы торда әр түрлі вариантта бекітіледі. Құбырларда тордың
шоғырының орналасуы әртүрлі. Ағындардың өту жолдарының саны 1, 2, 4 рет
және одан көп болуы мүмкін. 4 рет айналуы жылу алмасу жағдайын жақсартады.
Қаптамалы құбырлы жылуалмастырғыштар мұнайды шығатын өнімдер жылуы
арқылы қыздыруға, су конденсатор-тоңазытқышы ретінде, қыздырғыштар ретінде
және т.б. қолданылады.
1.2 – сурет. Жүзбелі басты қаптама құбырлы жылуалмастырғыш
1- бөлгіш камера қақпағы; 2- бөлгіш камера; 3- қозғалмайтын құбыр торы;
4-қаптама; 5- жылуалмасу құбыры; 6 – көлденең қалқа; 7- қозғалмалы құбыр
торы; 8- қаптама қақпағы; 9 – жүзбелі бас қақпағы; 10 – тіреу; 11 –
құбырлы шоғырдың тіреуі.
Жүзбелі басты жылуалмастырғыштарда қозғалмалы құбыр торы құбыр
шоғырының корпус ішінде бос қозғалуына жағдай жасайды, құбыр шоғырын
корпустан бөліп алып тазалау және ауыстыру жеңіл іске асырылады.
2. Бақыланатын, реттелетін және сигналданатын параметрлерін таңдау
Мұнайға ең күшті теріс әсер ететіндер – тұздар, оның ішінде хлоридтер.
Олар жылу алмастырғыш пен пештің қабырғаларына отырады, нәтижесінде
құбырларды жиі тазалап тұруға тура келеді, жылу алмастыру коэфициенттерін
төмендетеді.
Хлорлы натрий іс жүзінде гидролизденбейді, хлорлы кальций тиесілі жағдайда
НСl тұзіп, 10%-не дейін гидролизге түсуі мүмкін. Хлорлы магний 90%
гидролизденеді, яғни бұл процесс төмен температурада жүреді. Сондықтан
тұздар мұнай өңдеу аппараттарының коррозияға ұшырауының негізгі себебі
болуы мүмкін. Хлорлы магний гидролизі:
MgCl +H2O Mg (OH)Cl +HCl
Мұнайдағы бар судың әсерімен және хлорлы магнийдің өзінің кристалды суының
әсерімен жүреді.
Аппараттардың гидролиз өнімдерімен бұзылуы жоғары температура аймақтарында
(пеш құбырларында буландырғыштарда, ректификациялық колонналарда) және
төмен температурада істейтін аппараттарда да (конденсаторлар және
тоңазытқыштар) орын алады. Кейбір тұздар қалдық өнімдерде (мазутта және
гудронда), олардың сапасын төмендетеді.
Мұнайды айдау кезінде күкіртті қосылыстары ыдырап, күкіртсутегі тұзіледі,
ол аппараттарды коррозияға түсіреді. Күкіртсутегі жоғары температурада
металдармен әрекеттесіп, күкіртті темір тұзеді.
H2S + Fe FeS + H2
FeS тұратын қорғау металл бетін аздап болса да, одан арғы коррозиядан
қорғайды, бірақ хлоридтің гидролизінен тұзілген хлорлы сутегі болған
жағдайда, FeS тұратын қорғау қабаты онымен реакцияға түсіп бұзылады:
FeS +2HCl FeCl2 + H2S
Хлорлы темір су ерітіндісіне өтеді де бөлінген күкіртті сутегі темірмен
қайтадан реакцияға түседі.
Мұнай өңдеу заводында жіберілетін мұнайдағы тұздар мөлшері 50мгл көп
емес, ал айдауға берілетін мұнайда 5 мгл көп емес болуы қажет.
Сондықтан мұнайды өңдеуге жіберу алдында оны судан және тұздардан айыру
қажет.
Нәтижесінде су мөлшері 0,05-0,1% дейін, ал тұздар 3-5 мгл-ге және одан да
төмендейді.
Термохимиялық судан айыруда мұнайдағы судың мөлшері 0,5-1%-не дейін
төмендейді, сонымен бірге тұздардың едәуір бөлігі бөлінеді. Бірақ
мұнайлардың кемшілігі қосымша судан және тұздардан тазалауды қажет етеді.
Мұнайдан тазалауды электротермиялық әдіспен, термохимиялық тұндырумен
эмульсияны электр өрісінде әрекеттеу арқылы жүргізеді. Мұнайдан су мен
тұзды бөлудің электрохимиялық қондырғысын электротұзсыздандырушы (ЭТТҚ)
деп атайды. Қазіргі кезде ЭТТҚ іс жүзінде барлық МӨЗ құрамында бар.
Тұзсыздандыру қондырғысының негізгі аппараты жоғары кернеулі өзгермелі ток
жүргізілген – электродегидраторлар болып табылады. Заводтағы және
өнеркәсіптегі ЭТТҚ қондырғысында конструкциясы әр түрлі
электродегидраторлар қолданылады. Олар: шарлы, вертикальді, горизонтальді
электродегидраторлар.
Вертикальді электродегидраторлар диаметрі 3 м, биіктігі 5 м және көлемі 30
м3 болатын цилиндрлі сосуд. Ішінде фарфорлы изоляторларға ілінген металды
пластиналар электродтар болады. Ток әр қайсысының қуаттылығы 5 кВА
(киловатт ампер) екі трансформатордың электродтарына беріледі. Электродтар
арасындағы кернеу 15-33 кВ-қа дейін.
Шикізат электродтарға аппарат трубасының осіне вертикальді қондырылған
штуцер арқылы беріледі. Өңделген мұнай электродегидратордың жоғарысынан,
ал тұндырылған су төменінен кетеді.
Серіппелі манометрлерді тексеру серіппелі, поршеньді немесе басқа
үлгілі манометрлермен өлшенетін нақты қысымды көрсететін тексерілетін
прибор көрсеткіштермен салыстыру арқылы жүргізіледі. Аталған немесе басқа
үлгілі манометрлерді қолдану тексерілетін прибордың өлшеу шегіне тәуелді
болады. Сонымен бұл жағдайдағы үлгілі манометрдің жіберілетін қателігі
тексерілетін прибордың жіберілетін рұқсат етілген қателігінен кем дегенде
4 есе аз болуы керек.
Приборды өзінің жұмыс жасап тұрған күйінде тексеру керек. Өлшеу
шектеріне сәйкес тексерілетін және үлгілі приборға берілетін қысымды
көбіне пресспен, жүк поршеньді манометрмен, сығылған ауамен немесе сұйық
бағанмен жасайды. Төменде әртүрлі манометрлерді тексеру үшін мысалдар
келтірілген.
А) Біртарамды түтікті серппесі бар манометрді тексеру
Техникалық түтікті біртарамды серіппесі бар манометрді тексеру үшін
көбіне жүкпоршеньді манометрді қолданады.
Сурет 1.2.1. Жүк поршенді үлгілі манометр
Шкаласы 2,7 МПа дейінгі шегі бар манометрді тексерген кезде оларды
штуцерлерге 3 және 10 (сурет 3.1) қосады. Инетәрізді вентильдерді 2, 9, 11
ашады және поршень табақшасына манометр шкаласаның бірінші тексерілетін
шкаласына сәйкес келетін жүкті салады. Сонымен бірге пресс маховигін 1
айналдыра отырып, поршеннің бату тереңдігін оның ұзындығының 0,5-0,7
шамасында ұстап тұрады. Шкаланың келесі белгілерін тексеру үшін жүктің
сәйкес мөлшерін қосып, тағы да көрсеткіш мәнін есептейді. Приборға қажетті
жүктер комплекті көбіне әр қайсысының салмағы 9,8 Н (1 кгс) болатын 24
жүктен және салмағы 4,9 Н (1 кгс) бір жүктен тұрады.
Шкаласының шектері 2,5-25 МПа болатын манометрлерді тексеру кезінде
пресс пен цилиндрдің 8 ішкі жазықтығымен байланысатын вентильдермен 9
жабады, ал штуцердің 3 немесе 10 біреуіне сәйкес серіппелі манометрді
қосады. Бұл кезде қажетті қысым пресс маховиктің 1 айналуымен жасалады.
Тексеруді өсетін қысыммен аяқтағанда тексерілетін прибор шкаласының
шекті белгісіндегі қысым астында 5 минут бойы ұстап тұрады, содан кейін
кері жүрістегі өлшеулер өткізеді, яғни поршень табақшасындағы жүктерді
бірінен соң бірін алып, біртіндеп қысымын төмендетеді.
Біртарамды түтікті серіппесі бар тексерілетін манометр көрсеткішінің
қателіктері өлшенетін шаманың шын мәні ретінде қабылданатын үлгілі
поршеньді манометр көрсеткішімен салыстыру арқылы алынады. Тексеру
тексерілетін маномер шкаласының шектері біртекті таратылатын бестен аз
емес белгілермен орындалады.
Б) МС-П1 қысым датчигін екіншілік аспаппен комплектте тексеру
Бұл тексеру сурет 1.2.2-де келтірілген схема бойынша орындалады.
Сығылған ауа қоректік түтіктен фильтр 1 және редуктор 2 арқылы бір уақытта
тексерілетін беттік қысым датчигіне 5 және біртарамды түтікті серіппесі
бар үлгілі манометрге 3 бағытталады. Датчикке қоректік қысымды беру үшін
редуктор 7 мен техникалық манометр 6 қарастырылған. Екіншілік аспап 4
ретінде жұмыста ПВ 1.3 пневматикалық аспабы қолданылады.
МС-П1 қысым датчигін екіншілік прибормен комплектте тексеру біртарамды
түтікті серіппесі бар манометрді тексеруге ұқсас жүргізіледі. Өлшенетін
қысымды өзгерту үшін редуктор 2 қосылады, қысым датчигінің екіншілік
прибормен комплекттегі көрсеткіштері шын мән ретінде қабылданатын үлгілі
манометрдің 3 көрсеткіштерімен салыстырылады. МС-П1 қысым датчигімен
анықталатын өлшенген қысым Рөлш (кгссм2) келесі теңдеумен өрнектеледі:
мұндағы Рмах - МС-П1 датчигі өлшемінің жоғарғы шегі; Ршығ - екіншілік
аспаппен қабылданатын, датчиктен шығатын сығылған ауаның қысымы.
Алынған мәліметтерді кесте 2-ге толтырады және аспаптың қателіктерін
есептейді.
А) Біртарамды түтікті серіппесі бар манометрді тексеру
1) Қондырғыны жұмысқа дайындау:
а) үлгілі жүк поршеньді манометрді деңгейі бойынша қондыру және ондағы
майдың минималды деңгейін қадағалау;
б) серіппелі манометрді ажырататын вентильдерді 2 мен 11 (сурет 3.1)
жабу керек; вентильді 9 ашып, маховикпен 1 поршеньді 5 орташа жағдайға
қондыру керек;
в) үлгілі поршеньді манометрдің штуцері корпусының біреуіне ғана
тексерілетін біртарамды серіппесі бар манометрді қондыру керек және оны
тексеру үшін вентильмен 2 немесе 11 қосу керек;
2) Поршень табақшасына манометр шкаласаның бірінші тексерілетін шкаласына
сәйкес келетін жүкті салады, қысым жоғарлататын маховикпен 1, поршеньнің 5
орта жағына қондырады және оған аз ғана айналыс қозғалысын береді;
Вертикальді электродегидратордың кемшілігіне: аз өнімділігі, тұздау
температурасының жеткіліксіздігі жатады. ЭТТҚ қондырғысында өнімділігі
төмен болғандықтан параллельді 6-12 аппарат жалғастырылған.
Бұрын қуатты электротұзсыздандырушы қондырғыларда сыйымдылығы 600 м3 және
диаметрі 10,5 м шарлы электродегидраторлар қондырылды. Мұндай
дегидраторлардың тиімділігі сағатына 300-500 м3, жұмыс принципі
вертикальді ЭТТҚ-мен бірдей, бірақ шикізат енгізетін жері және электрод
жұптары үшеуден. Шарлы дегидраторлардың өнімділігі 10-15 есе жоғары, бірақ
бұлардың дауысы қатты және дайындалуы қиын. Сонымен қатар бұлар жоғары
қысымда жұмыс жасай алмайды, қысымды жоғарылату үшін аппаратқа көп металл
шығындалады. Соңғы жылдары біздің елімізде ең көп тараған горизонтальді
ЭТТҚ. Бұл ЭТТҚ-ның жұмыс қысымы 18 ат. және процесс температурасы 140-
1600С. Горизонтальді ЭТТҚ-ның диаметрі 3-4 м және көлемі 80-160 м3-ке
дейін. Бұларда температураны және қысымды көтеру үлкен роль ойнайды, ол
ауыр тұзсызданатын мұнайларды терең тұзсыздандырады және сусыздандырады.
Горизонтальді ЭТТҚ-дағы электродтар аппараттың ортасында орналасады. Олар
бір-біріне горизонтальді ілінген, ара қашықтықтары 25-40 см. Горизонтальді
ЭТТҚ-ға шикізатты енгізу аппаратта көлденең орналасқан горизонтальді
маточник арқылы іске асады. Мұнай аппаратқа түскеннен кейін тұндырылған су
қабатына барады, содан кейін электрод асты зонасына келеді. Одан электрод
аралық кеңістікке, соңынан электрод үсті зонасына барады. Дегидратордың
жоғарғы бөлігінде өңделген мұнайды шығаратын коллекторлар болады. Бұл
конструкцияның жетістігі: мұнай қозғалысының және мұнайдың аппаратта бөлу
уақыты мен жолының ұзақтығында. Себебі, бұларда шикізат енгізетін жер
төмен орналасқан, бұл судың тұну жағдайын жақсартады. Сонымен қатар
горизонтальді ЭТТҚ-да судың ірі тамшылары қатты электр зонасына қорықпай-
ақ су мөлшері көп мұнайларды өңдей беруге болады. Шарлыға қарағанда:
меншікті өнімділігі 2,6 есе көп, ал меншікті металл шығыны 2,5 есе аз.
Тұздардан айыру процесінің температурасы мен қысымы тазаланатын мұнай
қасиетіне байланысты. Тұтқырлығы төмен тұрақты эмульсия тұзбейтін жеңіл
мұнайларды тұздардан айыру 80-1000С температурада Маңғыстау мұнайына 130-
1400С температурада жүргізіледі.
Тұзсыздандыру температурасын көтеру электр ток өткізгіштікті және ток
күшін көтереді, изолятор жұмысын күрделендіреді. Деэмульгаторды мұнайға
біркелкі беру үшін үлкен мән атқарады. Деэмульгаторлардың шығыны 10-30гт-
ға дейін және ол су мен мұнайдың тұзілген эмульсия тұтқырлығына
байланысты. Өндірісте деэмульгаторларды органикалық еріткіштерде
концентрациялық ерітіндеі күйінде шығарады, олардан қолдану алдында 1-5%
судағы ерітіндісін даярлайды. Сілтіні мұнайға бос күкіртті сутегімен
жүретін коррозиядан басуү шін береді. Жуу суы есебінде өзен суын, бу
конденсатын және айналма су жүйесінің суын қолданады.
ЭТТҚ тәжіриесі көрсеткендей, терең тұзсыздандыру үшін мұнайға 10-15%-ке
дейін ағын суды қосу қажет. Әр тұзсыздандыру сатысында суды қайта
пайдалану желісі нәтижесінде таза суды пайдалану шығынын қондырғы бойынша
2,5%-ке дейін азайтады.
Технологиялық режимнің көрсеткіштері жобамен төмендегідей:
Мұнайды қыздыру температурасы, 0С 130-140
Электродегидратордағы қысым, МПа
1-сатысында 1,6
2-сатысында 1,2
Электродаралық кеңістіктегі кернеу,кВт 33
Жуатын су шығыны
1-сатысында 5-ке
дейін
2-сатысында 3-ке
дейін
Судың мұнайдағы мөлшері
ЭТТҚ дейін 1,0
ЭТТҚ кейін 0,1-
0,15
Тұздар мөлшері, мгл
ЭТТҚ дейін 1800-ге
дейін
ЭТТҚ кейін 5-ке
дейін
Бақыланатын параметрлердің тізімі:
o ЭДГ- де газдық шапканың болуы;
o ЭДГ- де фаза аралық деңгейі, қысымы, температурасы;
o Трансформатор қоршауларын ашу;
o Трансформаторды басқару локальды панелдерінде кнопкаларды басу;
o Трансформатордағы майдың деңгейі және температурасы, тогы, кернеуі;
o Оперативті кернеудің болуы;
o Трансформатордың жағдайы (іске қосылғанажыратылған);
Басқарушы әсерлердің тізімі:
o Дренажды судың ағып кетуін реттеуші клапанды аналогты басқару сигналдары
(ЭДГ-де фаза аралық деңгейі бойынша реттеу);
o Жарық және дыбыс дабылқаққыштарының іске қосылуына берілетін дискретті
сигналдар;
o ЭДГ трансформаторын іске қосуажырату дискретті сигналдары.
Шикізаттың шығыс температурасын және жағы үрдістерін реттейтін буындары
бар мұнай қыздыру пештердің режимдерінің автоматты басқару жүйесі үш
вариантты синтезделуі мүмкін:
1. стабилизациялау және оптимизациялау контурларына арналған объектінің
өлшенетін бір ғана шығыс шамасын қолданатын автоматты басқару жүйесі.
Сонымен қатар, басқару объектісінің динамикалық сипаттамалары екі контурға
да бірдей болады, сондықтан біреуі екіншісіне қатты әсер етеді;
2. стабилизация мен оптимизация контурлары үшін объектінің әр түрлі шығыс
шамаларын қолданатын автоматты басқару жүйесі. Бұл жағдайда контурлар
өзара байланысты және бір контурдың кіріс шамасы басқасының кірісіне бір
уақытта түседі және керісінше;
3. объектінің кіріс шамасының оптимизациясы бар автоматты басқару жүйесі.
Мұнда стабилизацияланатын және оптимизацияланатын шамалар арсындағы өзара
байланыс объектісі мен реттегіш арқылы жүзеге асырылады.
Стабилизация. Автоматты стабилизация жүйесінің (АСЖ) есебі –
бақарылатын шаманың берілген және мәндерінің арасындағы келіспеушілікті
жою болып табылады. Шығарылатын есептерге байланысты пештердің АСЖ-сі бір,
екі немесе үш контурлы болуы мүмкін.
Көптеген мұнай қыздыру пештері үшін АСЖ температурасы қатынасты реттеу
контурларынан тұрады.
Қатынасты реттеу объектісінің (құбырдың бөлігі) динамикалық қасиеттерін
анықтайтын параметрлері температураны реттеу объектісінің (пеш) сол
параметрлерінен едәуір аз болады. Сондықтан есептеген кезде қарапайымдылық
үшін қатынасты реттеу объектісінің бірінші ретті апериодикалық буын
ретінде алуға болады.
Температураның АРЖ-сін есептегенде қатынасты реттеу контурын, сонымен
қатар отынның шығыны мен қысымның стабилизация контурларын ескермесе де
болады, себебі олардың динамикасы температураны реттеу контурының
динамикалық қасиеттеріне байқалатындай әсер етпейді. Сонымен, пештердің
АСЖ-сін есептегенде басқару контурлары өзара байланысты емес деп
қарастыруға болады. Демек, әр басқару контурын бөлек қарастыру керек. Бұл
жағдайда қатынас реттегішін апериодты өтпелі үрдісіне икемдеу керек,
себебі құбырдағы тербелмелі өтпелі үрдіс пен пульсациялардың болуынан
резонанс құбылысының болуы ықтимал.
Тиімділеу. Автоматты оптималдау жүйесінің (АОЖ) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Өндірісті автоматтандыру адамның өндірістік процестерді басқару
функцияларын тікелей орындаудан босап, бұл фукциялардың арнайы
қондырғыларға берілуімен сипатталатын машина өндірісінің жаңа кезеңі.
Автоматы түрде реттеу дегеніміз адамның тікелей қатысуынсыз агрегаттың
жұмысын немесе процестің берілген режимін демеу.
Технологиялық процесті автоматтандыру ол, еңбек өнімділігін арттыру,
өнім сапасын жоғаралату, материал және энергия шығындарын қысқарту,
қызметкерлер санын азайту сияқты негізгі қорлары болып табылады. Сондықтан
да автоматтандырылған жүйелердің біз үшін маңызы зор.
Қазіргі таңда автоматтандыру мұнай-газ, металлургия, темір жол, азық
-түлік, химия және тағы басқа өнеркәсіптерде кеңінен қолданыс тапты.
Күкірт өнеркәсіптік шикізат ретінде 30 мыңнан астам өнім түрлерін
өндіруде қолданылады, соның ішінде бірінші кезекте минералдық тыңайтқыштар
және қағаз, резеңке, асфальт, текстиль, косметика, пластмасса және бояу
өндірісінде маңызды компонент болып табылады. Бүгінде күкірт өндірісінде
Қазақстан жетекші жабдықтаушылардың бірі болып табылады. 2009 жылда
Жаңажолдағы тауарлық күкірт сату көлемі 3,2 миллион метрикалық тонна
құрады, бұл осы уақытта өндірілген күкірт көлемінен 45%-ға көп.
Кәсіпорында алдағы уақытта өнім өткізу көлемін елеулі арттыруға ықпал
ететін күкірт түйіршіктейтін өнеркәсіптік жаңа қондырғылардың құрылысы
қарқынды жүргізілуде. 2006-2009 жылдардың деректері бойынша Теңізшевройл
жоғары сапалы күкіртті төрт тауарлық түрде Қазақстан, Ресей, Украина,
Қытай және басқа әлемнің 30 еліндегі 119 сатып алушыға жеткізуде.
Қарапайым күкірт – Қазақстан Республикасының экономикасы үшін үлкен
мәні бар минералды шикізат, адамның тіршілік етуі және өсімдіктердің дамуы
мен өсуі үшін айрықша маңызды инертті, уытты емес минерал. Осы химиялық
элемент аз мөлшерде тіршілік иелерінің бәрінде, соның ішінде адам
ағзасында да бар және жер қыртысының шамамен 0,05%-ын құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Менделеевтің периодтық жүйесінің негізгі химиялық элементтерінің бірі
болып табылатын күкірт табиғи ортада кең тараған және барлық тіршілік
иелерінің, соның ішінде адамның да ағзасында бар.
• Мыңдаған жылдар бойы күкірт медицинада тері ауруларын емдеуге
қолданылып келген.
• Баяғы замандарда адам баласы күкірттің көмегімен көптеген ауруларды
емдеген, сонымен қатар оны бояғыш заттар мен басқа да пайдалы бұйымдар
жасауда қолданған.
• Күкірт қағаз, резина, мата жасауда аса қажетті құрамдас бөліктердің
бірі, сондайақ күкірт әрлеуіш заттар, пластмасса мен бояулар жасауда да
пайдаланылады.
• Күкірт фармацевтикада да, кен-руда саласында, цемент, асфальт, шыны
және болат өндіруде де қолданылады. Күкірт сондай-ақ топырақтың
құнарлылығын арттыруға арналған минералдық тыңайтқыштар мен химикаттар
өндіруде де кеңінен қолданылады.
• Жер қыртысының құрамындағы күкірттің үлесі 0,05% шамасында.
• Күкірттің табиғи үлкен көлемді шоғырлары жер шарының бірнеше жерінде
бар, мысалы, Сицилия аралында, Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде,
Жапонияда, Мексика , Канада және Орталық Азияда.
• Сондай-ақ күкірт шикі мұнай мен ілеспе газ құрамында да бар. Ал,
Теңіз кен орны мұнайының құрамындағы күкіртті сутегінің үлес мөлшері - 14%-
ды құрайды. Теңіз газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газды күкіртті
сутегіден тазарту жүзеге асырылады да, нәтижесінде кәдімігі күкірт
алынады.
• Болжамдар бойынша 2008-2016 жылдары әлемдік нарықтағы күкіртке деген
сұраныс көлемі жыл сайын 4 пайыздан өспек. Әлемдік күкірт сатып алудың
жылдық көлемі қазір 25-30 миллион тоннаны құрайды.
Күкірт сонымен қатар шикі мұнай мен ілеспе газдың құрамында бар.
Мысалы, Теңізде өндіріліп жатқан мұнайдың құрамында шамамен 14% күкіртті
сутек пен басқа да күкіртті қосылыстар бар. Күкіртті сутегінің өткір иісі
көбіне күкіртке
телініп жүр. Өндірісте газ өңдеу зауытында шикі мұнай мен ілеспе газ
күкіртті сутегіден тазартылады, сөйтіп, сары түсті сұйық немесе қатты
түрдегі қауіпсіз қарапайым күкірт алынады.
Күкіртті өнеркәсіптік ашық сақтау – бүкіл әлемде өнімнің осы түрін
сақтаудың жалпыға бірдей қабылданған тәсілі болып табылады. Польша, Ирак,
Мексика, Ресей, АҚШ және Канада – күкіртті өнеркәсіптік көлемде ашық
сақтау тәжірибесі қалыптасқан елдердің толық емес тізімі, міне, осындай.
Мұнай қыздыру пештерінің автоматтандыру жүйелерін енгізу – басқарудың
сапасы мен сенімділігінің жоғарылауымен, жоғалулардың төмендеуімен,
өнімділіктің жоғарылауымен және т.с.с анықталған автоматтандырылатын
өндірістің тиімділігін жоғарытылуына рұқсат етеді.
Зауыт мұнайды одан әрі өңдеуге жіберер алдында газсыздандырады және
ілеспелі газдарды көмірсутектен және меркаптаннан тазартуды жүзеге
асырады.
Зауыт бірнеше комплекстерден тұрады:
Комплекс №1- дің басты жобалаушысы Гипровостокнефть институты. Ол
1984 жылы іске қосылған. 2000- 2003 жылдары қайта жарақтандыру жұмыстары
жүргізілді.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 3 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 800 млн.м3 тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 18,6 мың тонна.
Келесідей қызмет орындары бар:
1. №1 мұнайды дайындау цехы ЦПН
• 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау;
• 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 1,5 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
• Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 3 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
• Тауарлы мұнайды сақтайтын 8 резеруардан тұратын резеруарлы парк, олардың
әрқайсының көлемі 5000 м3, жалпы көлемі 40000 м3;
Мұнайды дайындау процесі екі кезеңнен тұрады:
• Термохимиялық сусыздандыру;
• Электрохимиялық сусыздандыру және тұзсыздандыру.
2. №1 газды дайындау және күкіртті алу цехы
• 1 және 2 кезектегі газды тазарту күкіртті тазарту қондырғысы, әрқайсында
тазартылған газдың өнімділігі жылына 350 млн.м3;
• 1 және 2 кезекте күкіртті алу қондырғысы, әрқайсында өндірілген күкірттің
өнімділігі жылына 9300 тонна;
Күкіртті тазарту қондырғысы мұнайға ілескен газды күкірт сутектен және
меркаптаннан тазартуға аранлған.
Күкіртті алу қондырғысы күкіртсутекті газдан мөлшерленген күкіртті
утилизациялауға арналған.
Күкіртті алудың екі сатылы әдісі қолданылады, қышқылдандыру процессі
термиялық және каталитикалық сатылармен. Бұл әдіс күкірт сутекті газдан
күкіртті алудың жоғарғы дәрежесіне жетуге мүмкіндік береді
Газды кептіру қондырғысы тазартылған мұнайдың ілеспе газдарын газды
дайындау қондырғысына жіберер алдында сусыздандыруды жүргізуге арналған.
Газды дайындау қондырғысы- 2 өнімділігі 675,5 млн. м3, олар дайындалған
газды 1,3 МПа- дан 3,5 МПа- ға дейін қысуға және тазартылған мұнай газынан
ауыр көмірсутектерді төменгі температуралы конденсациялау әдісімен алуға
және магистарльды құбырмен оны кейін беруге арналған.
• Газды қысу бөлімі;
• Су және газды салқындатуға арналған салқындатқыш- пропанды бөлім;
• Газды дайындау бөлімі;
• Сумен қамтамасыз ету бөлімі.
3. №1 газ лифталы компрессорлы станса.
№1 газ лифталы компрессорлы стансада екі екісатылы газмоторкомпрессор
ГКНМ -24040-150 негізінде дайындалған газды қысуға және ОН НГДУ
газлифталы мұнайды өндіруге қажетті газды беруге арналған, қысылған газдың
өнімділігі 280 млн. м3 жыл.
1.№1,2 қазандықтар (9 қазандықтар, әрқайсының өнімділігі сағатына 16
тонна);
2.Ауа компрессорлары
3.№1,2 сумен қамтамасыздандыру жүйесі
4.Қабат суын дайындау ғимараты, өнімділігі 4000м3тәу
5.Тұрмыстық суларды тазарту ғимараты, өнімділігі 125 м3тәу
6.Зауытты электрмен қамтамасыздандыру объектілері
Комплекс №2- нің басты жобалаушысы Синьцзян жобалау зерттеу
институты. Ол 2003 жылы қараша айында іске қосылған.
Тауарлы өнім болып табылады:
• Тауарлы мұнай- жоба бойынша көлемі жылына 2 млн. тонна;
• Көмірсутекті газ- жоба бойынша көлемі жылына 1400 млн тонна;
• Газдың күкірті- жоба бойынша көлемі жылына 48,5 мың тонна;
• Сығылған газ көлемі жылына 60 тонна.
1. №2 мұнайды дайындау цехы ЦПН
ЦПН-2 құрамына зауыттың келесі қондырғылары жатады:
- 1 және 2 кезекте мұнайды сепарациялау, өнімділігі жылына 2 млн.
тонна;
- 1 және 2 кезекте мұнайды дайындау, әрқайсысы жылына 2 млн. тонна
мұнайды өндіреді;
- Мұнайды терең газсыздандыру қондырғысы, өнімділігі жылына 2 млн.
тонна мұнайды өндіреді;
- Мұнайды демеркатандау қондырғысы- жылына 5 млн тонна
- Тауарлы мұнайды сақтайтын 2 резеруардан тұратын резеруарлы парк,
олардың әрқайсының көлемі 5000 м3
2. Газды дайындау және күкіртті алу цехы (ЦПГ және ПС-2)
Цехтың құрамына кіреді:
- 1 және 2 кезектегі газды күкіртен тазарту қондырғысы, әрқайсында
тазартылған газдың өнімділігі жылына 1400 млн.м3;
- 1 және 2 кезекте газды кептіру қондырғысы, өнімділігі жылына 1400
млн.м3;
- 1 және 2 кезекте күкіртті алу қондырғысы, әрқайсында өндірілген
күкірттің өнімділігі тәулігіне 138,56 тонна;
- 1 және 2 кезекте жеңіл көмірсутектер алу қондырғысы, әрқайсында
тәулігіне 2 млн м3 тонна өндіріледі;
3. Газ компрессорлы цех.
Цехтың құрамына кіреді:
- 1 және 2 кезектегі ауа және азотты компрессорлы станса;
- Дожимді компрессор;
- Төменгі қысымды компрессорлар (3 компрессор) жалпы өнімділігі
тәулігіне 120 мың м3 тәулік;
- Жоғары қысымды компрессорлар (3 компрессор) жалпы өнімділігі
тәулігіне 700 мың м3 тәулік.
4. Газ лифталы компрессорлы станса №2, 3.
№2 газлифталы компрессорлы стансада Ajax- Suoenion үш компрессоры
негізінде сығылатын газдың өнімділігі 280 млн. м3 тәу, олар дайындалған
газды қысуға және Октябрьскнефть НГДУ газлифталы мұнайды өндіруге
қажетті газды беруге арналған. Пайдалануға 2003 жылы берілді.
№3 газлифталы компрессорлы стансада ARIEL маркалы JGK-2 Suoenion үш
компрессоры негізінде сығылатын газдың өнімділігі 1,035 млн. м3 тәу.
1. Төрт қазандықтың өнімділігі 20 тонна сағат
2. Қабат суын тазарту қондырғысы, өнімділігі 2300 м3тәу.
3. Тұрмыстық суларды тазарту ғимараты
4.Зауытты электрмен қамтамасыздандыру объектілері
1 НЕГІЗГІ бөлім
1.1 Технологиялық процесс туралы жалпы мәлімет
Жаңажол кен орнындағы газ дайындау және күкірт алу цехы Қазақстан
Республикасының ААҚ Ақтөбе мұнай газ құрамына кіретін Жаңажол мұнай газ
өңдеу кешенінің технологиялық бөлігі болып табылады. Газ дайындау және
күкірт алу цехы бірнеше қондырғылардан тұрады:
1. Газды күкірт қышқылынан тазарту қондырғысы;
2. Газ кептіру қондырғысы;
3. Жеңіл көмірсутегілерін алу қондырғысы, пропанды сақтау ыдыстары;
4. Күкіртті алу қондырғысы, күкіртті сақтау қоймасы.
Күкіртті алу қондырғысы (блогы) күкірттісутегі газынан қарапайым
күкіртті Клаус әдісімен алу үшін арналған. Блок екі бірдей қондырғыдан
тұрады, әрқайсысының өнімділігі тәулігіне 69,28 тонна. Қондырғы 2003 жылы
іске қосылған.
Блок мына технологиялық қондырғылардан тұрады:
- қышқыл газ сепараторы D-1901(I);
- негізгі жағу пеші Н-1901(I);
- соңғы газдарды жағу пеші Н-1904(I);
- қазандық-утилизатор Е-1901(I);
- I ст. Е-1902(I);
- ауаүрлеуіш К-1901(I)А,В;
- оттық-қыздырғыш (топка-подогреватель) I ст. Н-1902(I);
- реактор I ст. R-1901(I);
- конденсатор-тоңазытқыш II ст. Е-1903(I);
- оттық- қыздырғыш (топка-подогреватель) II ст. Н-1903(I);
- реактор II ст. R-1902(I);
- жағу пеші (печь дожига) Н-1904(1);
- конденсатор-тоңазытқыш III ст. Е-1904(I);
- су жиналатын резервуар D-1903(I);
- сұйық күкірт бассейіні РТ-1901(I), РТ-1902(I), Р-1903(I);
- сұйық күкірт сораптары Р-1901(I)А,В, Р-1902(I)А,В, Р-1903(I)А,В.
Күкіртті өндіру үшін шикізат ретінде күкірт тазалау қондырғысынан
келетін күкіртсутекті газ (қышқыл газ) қолданылады.
Күкіртсутекті газдың (қышқыл газ) құрамы:
0. күкіртсутегі Н2S, ( % моль) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74,27 %
1. көмірқышқылы СО2 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18,48 %
2. метан СН4 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2,49 %
3. Этан С2Н6 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,19 %
4. Пропан С3Н8 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,04%
5. Н2О (45(С қанығады) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . . 4,33 %
6. Газ температурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40 (С
7. Газ қысымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0,16 МПа дейін - (до 1,6 кссм2)
8. СН3SH
0,06
9. С2Н5SH
0,03
10. С3Н7SH
0,08
Күкірт сутегі газына сипаттамалық қасиеттерін сутегі береді.
Күкірсутегі – күкірттің сутегімен қарапайым қосындысы, қалыпты жағдайда
түссіз газ. Аз мөлшерде болғанда шіріген жұмыртқаның иісін беріп тұрады.
Химиялық қасиеттері: жанғыш, жарылыс қауіпті, улы, су булары болса өте
агрессивті болып келеді. Күкірт сутегін сумен араластырса күкірт сутегі
қышқылы түзіледі.
Күкіртсутегінің сұйық орталарда жақсы еруі технологиялық операциялар
жүргізуде, сақтауда және тасымалдауда маңызы зор.
Күкіртсутегінің химиялық формуласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Н2S
Молекулярлық салмағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34, 08
25 (С –тағы тығыздығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1,538 кгнм3
Ауа бойынша тығыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1,19
Қайнау температурасы минус ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60,38 (С
Балқу температурасы минус ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 85,7 (С
Қондырғыдан шыққан дайын өнім болып МЕСТ 12-76Е сәйкес келетін сұйық
күкірт болып табылады. Оның құрамы мынадай болып келеді: күкірттің
массалық үлесі - 99,5%, Н2S- 10 мгкг көп емес, күлдің массалық үлесі -
0,1% аспайды.
Кесте 1.1
Көрсеткіштің атауы Норма
пп
Сорт. Сорт. Сорт. Сорт. Сорт.
9998 9995 9990 9950 9920
1. Күкірттің массалық үлесі, %,
көп емес 99,98 99,95 99,90 99,50 99,20
2. Күлдің массалық үлесі, %, көп 0,02 0,03 0,05 0,2 0,4
емес
3. Органикалық заттардың үлесі, %,
көп емес 0,01 0,03 0,06 0,25 0,5
4. Қышқылдардың массалық үлесі, %,
көп емес 0,0015 0,003 0,004 0,01 0,02
5. Мырыштың массалық үлесі, %,
Көп емес 0,0000 0,0000 0,000 0,000 0,03
6. Селеннің массалық үлесі, %,
Көп емес 0,000 0,000 0,000 0,000 0,04
7. Судың массалық үлесі, %,
Көп емес 0,2 0,2 0,2 0,2 1,0
8. Механикалық ластанулар (қағаз,
ағаш, құм және т.с.с) Болмауы керек
Қондырғыдан дайын өнім ретінде кесек күкірт те шығуы мүмкін, ол МЕСТ
127-93 сәйкес келеді, оның мынадай сорттары болады: 9998, 9900, 9990,
9995, олардың құрылымы 1-кестеде келтірілген.
Күкірт - Д.И. Менделеев кестесінің VI топ элементі, атом салмағы
32,064.
Қалыпты температурада сары түсті қатты зат болып келеді. Температура
төмендегенде күкірт ағарады.
Температура өзгергенде күкірттің тығыздығы бәлендей өзгермейді.
Күкірттің балқу температурасы алдында жүргізілген термиялық өңдеуге
байланысты болады.
Күкірт электр тогын нашар өткізеді. Қасиеттерінің бірі тұтқырлығының
өзгеруі жатады, температура көтерілгшенде күкірттің тұтқырлығы лезде
артады.
Күкірт суда ерімейді, ол күкіртсутегінде, бензолда, эфирде, анилинде,
фенолда және т.б. органикалық заттарда ериді.
280 (С күкірт оттегімен, 360 (С ауамен араласып SО2 және SО3
түзеді. Күкірт булары мен ауаның қоспасы жарылыс қауіпті болып келеді.
Құрамында күкірт сутегісі бар қышқыл газды өңдеп, күкіртті алу Клаустың
үш сатылы тотықтыру тәсілі бойынша жүргізіледі. Тәсіл бір термиялық және
екі каталитикалық сатылар бойынша жүзеге асады.
Термиялық саты төмендегі реакция үшін күкіртсутегін қазандық-
утилизатордың жағу құрылғысында (топка) жоғары температурада жағып жатқан
кезде ауаны беру арқылы алады:
2Н2S + О2 → 2Н2О + 2S + 157214Дж
Реакция 13000С температурада жүргізіледі.
Қазандық -утилизатордың жағу құрылғысында (топка) күкіртсутегінің бір
бөлігі күкіртті газға SО2 мына реакция бойынша айналады:
2Н2S + 3О2 → 2Н2О + 2 SО2 + 519Дж
Клаус процесінің әр сатысынан кейін технологиялық газды салқындатады.
Мақсаты: алынған күкірт буларын конденсациялау үшін және күкіртті сұйық
күкірт сақтайтын қоймаға жеткізу үшін.
Клаус секциясындағы қышқыл газдан күкіртті бөліп алу нәтижесі 92,4 %
құрайды.
Калус секциясынан шыққан қалдық газ қалған күкіртсутегін жағу үшін
арнайы пешке (дожиг) жіберіледі де, ары қарай биіктігі 100 м болатын құбыр
арқылы атмосфераға жіберіледі.
Технологиялық процестің дұрыс жүруін негізінен АТ-1901 технологиялық
газ анализаторының көрсеткіштері арқылы білуге болады. КЛАУС-процесін
жүргізген кезде тазартылған газ құрамында H2S және SO2 мөлшері аз болу
керек, оны H2SSO2=2 қатынасымен алуға болады.
Шайыр мен асфальтендері бар жоғы парафинді мұнайларды құбырмен
тасымалдау үшін дайындаудың тәсілдерінің бірі – термиялық өңдеу болып
табылады. Оның мәні – мұнайды белгілі температураға дейін қыздырып, кейін
оны берілген қарқынмен суытуы.
Жоғары парафинді мұнайларды (мұнай өнімдерін) табиғи суытқанда
парафиннің бөлініп шығатын кристалдары бірімен-бірі қосыла отырып,
жеткілікті берік құрылымдық торды құрайды, және оның ұяшықтарында мұнайдың
сұйық фазасы орналасқан. Мұнайда парафин мен асфальтошайырлы заттар көп
болған сайын, тор соғұрлым берік болып, ν тұтқырлық, Т3 қату температурасы
мен τ0 жылжуының статикалық кернеуі көп болады. Парафин кристалдарының
өлшемі оның балқу температурасы мен суу қарқынына байланысты. Баяу
балқитын парафиндер мен церезиндер майда дисперсиялы құрылымды (майда
шашырайтын), ал балқу температурасы төмен парафин кенет көрсетілген
пластиналық немесе ленталық құрылымды түзеді.
Суытудың берілген қарқынында біріншіден, адсорбыланған шайыр мен
асфальтендер қабатымен жабылатын баяу балқитын парафиндер кристалдана
бастайды, және қалған парафиннің кейінгі кристалдануы бар кристалдардың
қабырғалары мен шеттерінде болады. Нәтижесінде парафинді-шайырлы заттардың
жеткілікті үлкен друздар түріндегі және бірімен-бірі қосылмайтын
агломераттарды түзеді. Сондықтан мұнай жылжымалы болып қалады және оның
тұтқырлығы, қату температурасы мен жылжудың статикалық кернеуі бастапқы
мұнай үшін қарағанда елеулі аз болады.
Термоөңдеудің эффектісіне жету үшін мұнайды қыздыру температурасы мен
суыту жылдамдығын мұқият таңдау қажет. әрбір мұнай үшін олардың мәндері
термоөңдеуден кейін ең жақсы реологиялық параметрлер ала-алатындай болу
керек. Термоөңдеу кезінде мұнайдың температурасы оптималдық температурадан
асып кетсе, жақсы әсер бермейді, керісінше реолоиялық параметрлердің
нашарлауына әкеп соғады. Жоғары парафинді мұнайлардың реологиялық
параметрлерінің шамасына термиялық жайт (предыстория), ғни берілген
мұнайды қанша уақыт және қалай қыздырып суытқаны әсер етеді. Мұнайдың
қыздыру температурасы мен суыту қарқындылығының мәндерін осыған байланысты
ұсынады. Берілген суыту қарқындылығы статикалық та, динамикалық та
жағдайларда қамтамасыз етіле алады. Динамикалық шарттарда белгілі қарқынды
қамтамасыз ету аса қиын, сондықтан суыту көбінесе статикалық жағдайда
арнайы тоңазытқыштарда өткізеді.
Термоөңделген мұнайлардың жылу физикалық параметрлері (Т3, ν, τ0) уақыт
өткен сайын нашарлап, мұнайдың термоөңдеуге дейінгі болған алғашқы
шамаларына жетеді. Әртүрлі мұнайлар үшін қасиеттерінің қалпына келу уақыты
әртүрлі болады. Мысалы, термоөңделген өзексуат мұнайының қасиеттері үш
тәулікке жетер – жетпес уақытта қалпына келсе, маңғышлақ мұнайының
қасиеттері 45 тәулікте қалпына келеді. Термоөңделген мұнайдың параметрлері
бастапқа мәндеріне дейін қалпына келу мерзімін білу қажет, себебі құбыр
мен айдау ұзақтығы едәуір үлкен болып кетуі мүмкін. Осыған байланысты
маңғышлақ мұнайының термоөңдеуін іске асыруға болады, себебі 20-40 тәулік
ішінде мұнайды 2000-5000 км аралыққа дейін айдауға болады, ал өзексуат
мұнайларын термоөңдеуге ұшыратпаған дұрыс. Соңғы жағдайда құбырдың “қатып
қалу” қаупі бар.
Егер өңдңрңлетін мұнай өз параметрлері бойынша термоөңдеу талаптарына
сәйкес келмесе, онда термоөңделген мұнайды берілген қашықтыққа айдауға
арналған магистральді құбыр, тұтқырлығы аз мұнайды айдауға арналған
құбырдан тек басты станцияларда термоөңдеу пунктарының бар болуымен ғана
ажыратылады. Гидравликалық есепті, сорапты станцияларын орналастыруын
кәдімгі құбырға жасаған сияқты орындайды.
Термоөңделген мұнайдың қасиеттері келесі термиялық әсер етулерде де
өзгереді. Термоөңделген мұнайларды тасымалдау кезінде не сораптардың сору
қасиеттерін жақсарту үшін, не ағызу-құю операцияларын үдету үшін және т.б.
үшін көбінесе оларды қайта қыздыру қажеттілігі туындайды. Термоөңделген
мұнайларды парафинді балқыту температурасына төмен температураға дейін
қайта қыздырылуы оның реологиялық қасиеттерін күрт нашарлатады. Осыдан,
термоөңделген мұнайды шамалы ғана жылытуды ұсынуға болмайтындығы шығады.
Мұндай мұнайды термоөңдеудің оптималды температурасына дейін қайта
қыздырған дұрыс, себебі суығаннан кейін реологиялық параметрлер қажетті
деңгейде сақталады. Іске асыру процесінде термоөңделген мұнайдың
температурасының 5-6 К-ге дейін жоғарлауы немесе 20К-ге төмендеуі қату
температурасын, тиімді тұтқырлықты және жылжудың бастапқы кернеуін
өзгертпейді.
Мұнайды алғашқы айдау қондырғыларында жәй және күрделі колонналар
қолданылады. Бензинсіздендіруші және тұрақтандыру колонналары жәй,
атмосфералы және вакуумды – күрделі колонналарға жатады. Атмосфералы
колонна 3-4 секциялардан тұрады және онда 2-3 бүйірлі айдалым алынады.
Құбырлы пештер мұнай өңдеу зауыттарындағы қыздырғыш ретінде
қолданылатын технологиялық қондырғылардың бірі болып табылады. Ең алғашқы
құбырлы пештерді зерттеп ашқан орыс инженерлері Шухов пен Гаврилов. Алғаш
құбырлы пештер жалынды түтінді газбен қыздыру арқылы қолданылды. Отынды
пештерден кейін олардың орнына ирек түтікшесі жану камерасынан бөлек
орнатылған пештер қолданылды. Кейін жанғыш камераның көлемі ұлғайтылып,
түтікшенің жұмыс жасауы реттелді. Сонымен қатар радиантты құбырлы пештер
ойлап шығарылды. Шикізаттың сұйыққа немесе газға айналуы үшін көп жылу
мөлшері және жоғары температурада жасайтын әр түрлі құбырлы пештерде
қолданылды. Мұнай зауыттарында көбінесе құбырлы пештердің радиантты-
конвекциялық түрлері пайдаланылды.
Құбырлы пештер мұнай мен мұнай өнімдерін отынды жағудан бөлінетін жылу
арқылы жоғары температураға дейін (2000С-ден жоғары) қыздыруға арналған
(1.1-сурет). Құбырлы пештер әдетте 2 камерадан - радиация және конвекция
камераларынан тұрады. Радиация камерасында отынды (газ немесе мазут)
жағуға арналған жаққыштар және сәулелі жылуды қабылдайтын радиантты
құбырлар болады. Жану газдары радиантты камерадан конвекция камерасына
түседі. Мұнда радиантты камерадан кетіп бара жатқан температурасы 9500С-ге
дейінгі түтін газының жылуын қабылдайтын конвекциялы құбырлар болады.
Конвекциялы камера қосымша қыздыру қызметін атқарады.
Жылу берудің негізгі 3 түрі бар:
1. Тікелей қыздыру (ирек түтік құбырына жалынды тақап қыздырады);
2. Радиациялық қыздыру (жалыннан шығатын жылулық сәулелері ирек түтік
құбырына тиеді);
3. Конвекциялы (отын жанып, ыссы түтін газдарын түзеді, газдар конвекциялы
секциялардан өткенде ирек түтік құбырын қыздырады.
Салқындатылған түтін газдары газжинағыш арқылы түтін құбырына
бағытталады.
1. Конвекциялы секцияны радиантты секцияның үстіне орнатқанда түтін газдары
шығарылатын құбыр жоғарыда орналасуы керек. Егер конвекциялы секциясы
төменде орналасқан болса, түтін газ шығарылатын құбыр төменде орналасады.
Құбырлы пештер біріншілік айдау, мұнайды дайындау процестерінде тек қана
қыздырғыш аппарат ретінде қолданылады, ал екіншілік процесстерде құбырлы
пештер салыстырмалы жоғары температураға дейін қыздырылады да, мұнда
термохимиялық процестер басталады (пиролиз, термиялық крекинг, кокстеу),
сондықтан әр процеске арналған пештер бөлек болады.
1.1 -сурет. Бос факельді цилиндрлі құбырлы пеш
1 – жаққыш; 2- радиантты құбырлар ирек түтіктері; 3 – каркас; 4 –
футеровка; 5- конвекциялы құбырлар ирек түтіктері; 6 – шибер; 7- түтін
құбыры.
Ағындар: I – кіретін өнім; II – шығатын өнім.
МӨЗ әр түрлі конструкциялы құбырлы пештер бір-бірінен жылуды беру
әдісімен (радиантты, конвекциялы, радиантты-конвекциялы), қыздыру
камерасының санымен (бір және көп камералы), отынды жағу әдісімен (жалынды
және жалынсыз жағу әдістері), қыздырылатын шикізат ағымдарының санымен
(бір, екі және көп ағымды), ирек құбырдың орналасуымен (құбырлары
горизонтальды және тік орналасқан пештер) айырмашылығы бар пештер
пайдаланылады.
Пештің жұмысының тиімділігін сипаттайтын негізгі жылу техникалық
көрсеткіштері, құбыр бетін қыздыру және отын кеңістігінің жылулық қуаты
және пештің пайдалы әсер коэффициенті болып саналады.
Құбырлы пештер конструкциясының негізгі элементтері болып: құбырлардан
түсетін салмақты ұстап тұратын металл каркасы; төбесі; сатылары; күмбезі;
отқа төзімді арнайы қабат (футеровка) және жылу изоляциясы; ұзындығы 24 м-
ге дейін жететін және диаметрі 60 - 219 мм, бір-біріне ендіртіп немесе
балқытып жалғанған жіксіз бүгіп созылған, иілген құбыр; радиация және
конвекция секцияларының құбырларын ұстап тұратын құбырлы торлар; құбырлы
ілмектер; отынды жағуға қажетті жабдықтар (шілтер); түтін жолдары;
баспалдақтар және т.б. саналады. Отынды жағуға форсункалар (сұйық отын)
немесе шілтерлерді (газ отыны) пайдаланады.
Рекуперативті жылуалмастырғыштар. Осындай жылуалмастырғыштардың негізгі
сипаттамасы екі жылу алмасатын ағындардың арасында жылу өткізгіш
материалдан жасалған қабырға ( жылу алмасу беті) болады. Жылу алмасу беті
конструкциясы жағынан әр түрлі орындалуы мүмкін, сондықтан ол аппараттарды
былай бөледі:
1. қаптама құбырлы жылуалмастырғыш
2. екі құбырлы жылуалмастырғыш
3. ирек құбырлы жылуалмастырғыш
4. спираль тәрізді жылуалмастырғыш
5. бүрку арқылы жасайтын жылуалмастырғыш
6. арнайы жылуалмастырғыш
7. құбырлы буландырғыштар
8. құбырда-құбыр типті жылуалмастырғыш
Мұнай өңдеу технологиясында ең көп тараған жылуалмастырғыш аппараттың
бірі қаптама құбырлы жылуалмастырғыш (1.11-сурет). Осылардың ең қарапайымы
цилиндрлі қаптамалы құбырлы жылуалмастырғыш.
Ол қаптамадан тұрады. Оның 2 жағынан құбырлы торлар бекітіледі. Онда
шоғырланған құбырлар орналасады. Олар қаптамаға фланец арқылы болттармен
бекітілген болады.
Құбырлар құбырлы торда әр түрлі вариантта бекітіледі. Құбырларда тордың
шоғырының орналасуы әртүрлі. Ағындардың өту жолдарының саны 1, 2, 4 рет
және одан көп болуы мүмкін. 4 рет айналуы жылу алмасу жағдайын жақсартады.
Қаптамалы құбырлы жылуалмастырғыштар мұнайды шығатын өнімдер жылуы
арқылы қыздыруға, су конденсатор-тоңазытқышы ретінде, қыздырғыштар ретінде
және т.б. қолданылады.
1.2 – сурет. Жүзбелі басты қаптама құбырлы жылуалмастырғыш
1- бөлгіш камера қақпағы; 2- бөлгіш камера; 3- қозғалмайтын құбыр торы;
4-қаптама; 5- жылуалмасу құбыры; 6 – көлденең қалқа; 7- қозғалмалы құбыр
торы; 8- қаптама қақпағы; 9 – жүзбелі бас қақпағы; 10 – тіреу; 11 –
құбырлы шоғырдың тіреуі.
Жүзбелі басты жылуалмастырғыштарда қозғалмалы құбыр торы құбыр
шоғырының корпус ішінде бос қозғалуына жағдай жасайды, құбыр шоғырын
корпустан бөліп алып тазалау және ауыстыру жеңіл іске асырылады.
2. Бақыланатын, реттелетін және сигналданатын параметрлерін таңдау
Мұнайға ең күшті теріс әсер ететіндер – тұздар, оның ішінде хлоридтер.
Олар жылу алмастырғыш пен пештің қабырғаларына отырады, нәтижесінде
құбырларды жиі тазалап тұруға тура келеді, жылу алмастыру коэфициенттерін
төмендетеді.
Хлорлы натрий іс жүзінде гидролизденбейді, хлорлы кальций тиесілі жағдайда
НСl тұзіп, 10%-не дейін гидролизге түсуі мүмкін. Хлорлы магний 90%
гидролизденеді, яғни бұл процесс төмен температурада жүреді. Сондықтан
тұздар мұнай өңдеу аппараттарының коррозияға ұшырауының негізгі себебі
болуы мүмкін. Хлорлы магний гидролизі:
MgCl +H2O Mg (OH)Cl +HCl
Мұнайдағы бар судың әсерімен және хлорлы магнийдің өзінің кристалды суының
әсерімен жүреді.
Аппараттардың гидролиз өнімдерімен бұзылуы жоғары температура аймақтарында
(пеш құбырларында буландырғыштарда, ректификациялық колонналарда) және
төмен температурада істейтін аппараттарда да (конденсаторлар және
тоңазытқыштар) орын алады. Кейбір тұздар қалдық өнімдерде (мазутта және
гудронда), олардың сапасын төмендетеді.
Мұнайды айдау кезінде күкіртті қосылыстары ыдырап, күкіртсутегі тұзіледі,
ол аппараттарды коррозияға түсіреді. Күкіртсутегі жоғары температурада
металдармен әрекеттесіп, күкіртті темір тұзеді.
H2S + Fe FeS + H2
FeS тұратын қорғау металл бетін аздап болса да, одан арғы коррозиядан
қорғайды, бірақ хлоридтің гидролизінен тұзілген хлорлы сутегі болған
жағдайда, FeS тұратын қорғау қабаты онымен реакцияға түсіп бұзылады:
FeS +2HCl FeCl2 + H2S
Хлорлы темір су ерітіндісіне өтеді де бөлінген күкіртті сутегі темірмен
қайтадан реакцияға түседі.
Мұнай өңдеу заводында жіберілетін мұнайдағы тұздар мөлшері 50мгл көп
емес, ал айдауға берілетін мұнайда 5 мгл көп емес болуы қажет.
Сондықтан мұнайды өңдеуге жіберу алдында оны судан және тұздардан айыру
қажет.
Нәтижесінде су мөлшері 0,05-0,1% дейін, ал тұздар 3-5 мгл-ге және одан да
төмендейді.
Термохимиялық судан айыруда мұнайдағы судың мөлшері 0,5-1%-не дейін
төмендейді, сонымен бірге тұздардың едәуір бөлігі бөлінеді. Бірақ
мұнайлардың кемшілігі қосымша судан және тұздардан тазалауды қажет етеді.
Мұнайдан тазалауды электротермиялық әдіспен, термохимиялық тұндырумен
эмульсияны электр өрісінде әрекеттеу арқылы жүргізеді. Мұнайдан су мен
тұзды бөлудің электрохимиялық қондырғысын электротұзсыздандырушы (ЭТТҚ)
деп атайды. Қазіргі кезде ЭТТҚ іс жүзінде барлық МӨЗ құрамында бар.
Тұзсыздандыру қондырғысының негізгі аппараты жоғары кернеулі өзгермелі ток
жүргізілген – электродегидраторлар болып табылады. Заводтағы және
өнеркәсіптегі ЭТТҚ қондырғысында конструкциясы әр түрлі
электродегидраторлар қолданылады. Олар: шарлы, вертикальді, горизонтальді
электродегидраторлар.
Вертикальді электродегидраторлар диаметрі 3 м, биіктігі 5 м және көлемі 30
м3 болатын цилиндрлі сосуд. Ішінде фарфорлы изоляторларға ілінген металды
пластиналар электродтар болады. Ток әр қайсысының қуаттылығы 5 кВА
(киловатт ампер) екі трансформатордың электродтарына беріледі. Электродтар
арасындағы кернеу 15-33 кВ-қа дейін.
Шикізат электродтарға аппарат трубасының осіне вертикальді қондырылған
штуцер арқылы беріледі. Өңделген мұнай электродегидратордың жоғарысынан,
ал тұндырылған су төменінен кетеді.
Серіппелі манометрлерді тексеру серіппелі, поршеньді немесе басқа
үлгілі манометрлермен өлшенетін нақты қысымды көрсететін тексерілетін
прибор көрсеткіштермен салыстыру арқылы жүргізіледі. Аталған немесе басқа
үлгілі манометрлерді қолдану тексерілетін прибордың өлшеу шегіне тәуелді
болады. Сонымен бұл жағдайдағы үлгілі манометрдің жіберілетін қателігі
тексерілетін прибордың жіберілетін рұқсат етілген қателігінен кем дегенде
4 есе аз болуы керек.
Приборды өзінің жұмыс жасап тұрған күйінде тексеру керек. Өлшеу
шектеріне сәйкес тексерілетін және үлгілі приборға берілетін қысымды
көбіне пресспен, жүк поршеньді манометрмен, сығылған ауамен немесе сұйық
бағанмен жасайды. Төменде әртүрлі манометрлерді тексеру үшін мысалдар
келтірілген.
А) Біртарамды түтікті серппесі бар манометрді тексеру
Техникалық түтікті біртарамды серіппесі бар манометрді тексеру үшін
көбіне жүкпоршеньді манометрді қолданады.
Сурет 1.2.1. Жүк поршенді үлгілі манометр
Шкаласы 2,7 МПа дейінгі шегі бар манометрді тексерген кезде оларды
штуцерлерге 3 және 10 (сурет 3.1) қосады. Инетәрізді вентильдерді 2, 9, 11
ашады және поршень табақшасына манометр шкаласаның бірінші тексерілетін
шкаласына сәйкес келетін жүкті салады. Сонымен бірге пресс маховигін 1
айналдыра отырып, поршеннің бату тереңдігін оның ұзындығының 0,5-0,7
шамасында ұстап тұрады. Шкаланың келесі белгілерін тексеру үшін жүктің
сәйкес мөлшерін қосып, тағы да көрсеткіш мәнін есептейді. Приборға қажетті
жүктер комплекті көбіне әр қайсысының салмағы 9,8 Н (1 кгс) болатын 24
жүктен және салмағы 4,9 Н (1 кгс) бір жүктен тұрады.
Шкаласының шектері 2,5-25 МПа болатын манометрлерді тексеру кезінде
пресс пен цилиндрдің 8 ішкі жазықтығымен байланысатын вентильдермен 9
жабады, ал штуцердің 3 немесе 10 біреуіне сәйкес серіппелі манометрді
қосады. Бұл кезде қажетті қысым пресс маховиктің 1 айналуымен жасалады.
Тексеруді өсетін қысыммен аяқтағанда тексерілетін прибор шкаласының
шекті белгісіндегі қысым астында 5 минут бойы ұстап тұрады, содан кейін
кері жүрістегі өлшеулер өткізеді, яғни поршень табақшасындағы жүктерді
бірінен соң бірін алып, біртіндеп қысымын төмендетеді.
Біртарамды түтікті серіппесі бар тексерілетін манометр көрсеткішінің
қателіктері өлшенетін шаманың шын мәні ретінде қабылданатын үлгілі
поршеньді манометр көрсеткішімен салыстыру арқылы алынады. Тексеру
тексерілетін маномер шкаласының шектері біртекті таратылатын бестен аз
емес белгілермен орындалады.
Б) МС-П1 қысым датчигін екіншілік аспаппен комплектте тексеру
Бұл тексеру сурет 1.2.2-де келтірілген схема бойынша орындалады.
Сығылған ауа қоректік түтіктен фильтр 1 және редуктор 2 арқылы бір уақытта
тексерілетін беттік қысым датчигіне 5 және біртарамды түтікті серіппесі
бар үлгілі манометрге 3 бағытталады. Датчикке қоректік қысымды беру үшін
редуктор 7 мен техникалық манометр 6 қарастырылған. Екіншілік аспап 4
ретінде жұмыста ПВ 1.3 пневматикалық аспабы қолданылады.
МС-П1 қысым датчигін екіншілік прибормен комплектте тексеру біртарамды
түтікті серіппесі бар манометрді тексеруге ұқсас жүргізіледі. Өлшенетін
қысымды өзгерту үшін редуктор 2 қосылады, қысым датчигінің екіншілік
прибормен комплекттегі көрсеткіштері шын мән ретінде қабылданатын үлгілі
манометрдің 3 көрсеткіштерімен салыстырылады. МС-П1 қысым датчигімен
анықталатын өлшенген қысым Рөлш (кгссм2) келесі теңдеумен өрнектеледі:
мұндағы Рмах - МС-П1 датчигі өлшемінің жоғарғы шегі; Ршығ - екіншілік
аспаппен қабылданатын, датчиктен шығатын сығылған ауаның қысымы.
Алынған мәліметтерді кесте 2-ге толтырады және аспаптың қателіктерін
есептейді.
А) Біртарамды түтікті серіппесі бар манометрді тексеру
1) Қондырғыны жұмысқа дайындау:
а) үлгілі жүк поршеньді манометрді деңгейі бойынша қондыру және ондағы
майдың минималды деңгейін қадағалау;
б) серіппелі манометрді ажырататын вентильдерді 2 мен 11 (сурет 3.1)
жабу керек; вентильді 9 ашып, маховикпен 1 поршеньді 5 орташа жағдайға
қондыру керек;
в) үлгілі поршеньді манометрдің штуцері корпусының біреуіне ғана
тексерілетін біртарамды серіппесі бар манометрді қондыру керек және оны
тексеру үшін вентильмен 2 немесе 11 қосу керек;
2) Поршень табақшасына манометр шкаласаның бірінші тексерілетін шкаласына
сәйкес келетін жүкті салады, қысым жоғарлататын маховикпен 1, поршеньнің 5
орта жағына қондырады және оған аз ғана айналыс қозғалысын береді;
Вертикальді электродегидратордың кемшілігіне: аз өнімділігі, тұздау
температурасының жеткіліксіздігі жатады. ЭТТҚ қондырғысында өнімділігі
төмен болғандықтан параллельді 6-12 аппарат жалғастырылған.
Бұрын қуатты электротұзсыздандырушы қондырғыларда сыйымдылығы 600 м3 және
диаметрі 10,5 м шарлы электродегидраторлар қондырылды. Мұндай
дегидраторлардың тиімділігі сағатына 300-500 м3, жұмыс принципі
вертикальді ЭТТҚ-мен бірдей, бірақ шикізат енгізетін жері және электрод
жұптары үшеуден. Шарлы дегидраторлардың өнімділігі 10-15 есе жоғары, бірақ
бұлардың дауысы қатты және дайындалуы қиын. Сонымен қатар бұлар жоғары
қысымда жұмыс жасай алмайды, қысымды жоғарылату үшін аппаратқа көп металл
шығындалады. Соңғы жылдары біздің елімізде ең көп тараған горизонтальді
ЭТТҚ. Бұл ЭТТҚ-ның жұмыс қысымы 18 ат. және процесс температурасы 140-
1600С. Горизонтальді ЭТТҚ-ның диаметрі 3-4 м және көлемі 80-160 м3-ке
дейін. Бұларда температураны және қысымды көтеру үлкен роль ойнайды, ол
ауыр тұзсызданатын мұнайларды терең тұзсыздандырады және сусыздандырады.
Горизонтальді ЭТТҚ-дағы электродтар аппараттың ортасында орналасады. Олар
бір-біріне горизонтальді ілінген, ара қашықтықтары 25-40 см. Горизонтальді
ЭТТҚ-ға шикізатты енгізу аппаратта көлденең орналасқан горизонтальді
маточник арқылы іске асады. Мұнай аппаратқа түскеннен кейін тұндырылған су
қабатына барады, содан кейін электрод асты зонасына келеді. Одан электрод
аралық кеңістікке, соңынан электрод үсті зонасына барады. Дегидратордың
жоғарғы бөлігінде өңделген мұнайды шығаратын коллекторлар болады. Бұл
конструкцияның жетістігі: мұнай қозғалысының және мұнайдың аппаратта бөлу
уақыты мен жолының ұзақтығында. Себебі, бұларда шикізат енгізетін жер
төмен орналасқан, бұл судың тұну жағдайын жақсартады. Сонымен қатар
горизонтальді ЭТТҚ-да судың ірі тамшылары қатты электр зонасына қорықпай-
ақ су мөлшері көп мұнайларды өңдей беруге болады. Шарлыға қарағанда:
меншікті өнімділігі 2,6 есе көп, ал меншікті металл шығыны 2,5 есе аз.
Тұздардан айыру процесінің температурасы мен қысымы тазаланатын мұнай
қасиетіне байланысты. Тұтқырлығы төмен тұрақты эмульсия тұзбейтін жеңіл
мұнайларды тұздардан айыру 80-1000С температурада Маңғыстау мұнайына 130-
1400С температурада жүргізіледі.
Тұзсыздандыру температурасын көтеру электр ток өткізгіштікті және ток
күшін көтереді, изолятор жұмысын күрделендіреді. Деэмульгаторды мұнайға
біркелкі беру үшін үлкен мән атқарады. Деэмульгаторлардың шығыны 10-30гт-
ға дейін және ол су мен мұнайдың тұзілген эмульсия тұтқырлығына
байланысты. Өндірісте деэмульгаторларды органикалық еріткіштерде
концентрациялық ерітіндеі күйінде шығарады, олардан қолдану алдында 1-5%
судағы ерітіндісін даярлайды. Сілтіні мұнайға бос күкіртті сутегімен
жүретін коррозиядан басуү шін береді. Жуу суы есебінде өзен суын, бу
конденсатын және айналма су жүйесінің суын қолданады.
ЭТТҚ тәжіриесі көрсеткендей, терең тұзсыздандыру үшін мұнайға 10-15%-ке
дейін ағын суды қосу қажет. Әр тұзсыздандыру сатысында суды қайта
пайдалану желісі нәтижесінде таза суды пайдалану шығынын қондырғы бойынша
2,5%-ке дейін азайтады.
Технологиялық режимнің көрсеткіштері жобамен төмендегідей:
Мұнайды қыздыру температурасы, 0С 130-140
Электродегидратордағы қысым, МПа
1-сатысында 1,6
2-сатысында 1,2
Электродаралық кеңістіктегі кернеу,кВт 33
Жуатын су шығыны
1-сатысында 5-ке
дейін
2-сатысында 3-ке
дейін
Судың мұнайдағы мөлшері
ЭТТҚ дейін 1,0
ЭТТҚ кейін 0,1-
0,15
Тұздар мөлшері, мгл
ЭТТҚ дейін 1800-ге
дейін
ЭТТҚ кейін 5-ке
дейін
Бақыланатын параметрлердің тізімі:
o ЭДГ- де газдық шапканың болуы;
o ЭДГ- де фаза аралық деңгейі, қысымы, температурасы;
o Трансформатор қоршауларын ашу;
o Трансформаторды басқару локальды панелдерінде кнопкаларды басу;
o Трансформатордағы майдың деңгейі және температурасы, тогы, кернеуі;
o Оперативті кернеудің болуы;
o Трансформатордың жағдайы (іске қосылғанажыратылған);
Басқарушы әсерлердің тізімі:
o Дренажды судың ағып кетуін реттеуші клапанды аналогты басқару сигналдары
(ЭДГ-де фаза аралық деңгейі бойынша реттеу);
o Жарық және дыбыс дабылқаққыштарының іске қосылуына берілетін дискретті
сигналдар;
o ЭДГ трансформаторын іске қосуажырату дискретті сигналдары.
Шикізаттың шығыс температурасын және жағы үрдістерін реттейтін буындары
бар мұнай қыздыру пештердің режимдерінің автоматты басқару жүйесі үш
вариантты синтезделуі мүмкін:
1. стабилизациялау және оптимизациялау контурларына арналған объектінің
өлшенетін бір ғана шығыс шамасын қолданатын автоматты басқару жүйесі.
Сонымен қатар, басқару объектісінің динамикалық сипаттамалары екі контурға
да бірдей болады, сондықтан біреуі екіншісіне қатты әсер етеді;
2. стабилизация мен оптимизация контурлары үшін объектінің әр түрлі шығыс
шамаларын қолданатын автоматты басқару жүйесі. Бұл жағдайда контурлар
өзара байланысты және бір контурдың кіріс шамасы басқасының кірісіне бір
уақытта түседі және керісінше;
3. объектінің кіріс шамасының оптимизациясы бар автоматты басқару жүйесі.
Мұнда стабилизацияланатын және оптимизацияланатын шамалар арсындағы өзара
байланыс объектісі мен реттегіш арқылы жүзеге асырылады.
Стабилизация. Автоматты стабилизация жүйесінің (АСЖ) есебі –
бақарылатын шаманың берілген және мәндерінің арасындағы келіспеушілікті
жою болып табылады. Шығарылатын есептерге байланысты пештердің АСЖ-сі бір,
екі немесе үш контурлы болуы мүмкін.
Көптеген мұнай қыздыру пештері үшін АСЖ температурасы қатынасты реттеу
контурларынан тұрады.
Қатынасты реттеу объектісінің (құбырдың бөлігі) динамикалық қасиеттерін
анықтайтын параметрлері температураны реттеу объектісінің (пеш) сол
параметрлерінен едәуір аз болады. Сондықтан есептеген кезде қарапайымдылық
үшін қатынасты реттеу объектісінің бірінші ретті апериодикалық буын
ретінде алуға болады.
Температураның АРЖ-сін есептегенде қатынасты реттеу контурын, сонымен
қатар отынның шығыны мен қысымның стабилизация контурларын ескермесе де
болады, себебі олардың динамикасы температураны реттеу контурының
динамикалық қасиеттеріне байқалатындай әсер етпейді. Сонымен, пештердің
АСЖ-сін есептегенде басқару контурлары өзара байланысты емес деп
қарастыруға болады. Демек, әр басқару контурын бөлек қарастыру керек. Бұл
жағдайда қатынас реттегішін апериодты өтпелі үрдісіне икемдеу керек,
себебі құбырдағы тербелмелі өтпелі үрдіс пен пульсациялардың болуынан
резонанс құбылысының болуы ықтимал.
Тиімділеу. Автоматты оптималдау жүйесінің (АОЖ) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz