Қарағанды қаласының колледждерінде кәсіби білім беру дуальды оқыту жүйесінің дамуы
Мазмұны
Кіріспе 8
1 Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері 10
1.1 Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері 10
1.2 Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі 16
1.3 Дуальды оқыту кәсіптік білім берудің әлеуметтік әріптестіктің нышаны 26
1.4 Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждер 30
2 Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі . дуальды оқыту жүйесінде 38
2.1 Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым 38
2.2 Кәсіби оқытудың мазмұны мен жүйесі 42
2.3 Өндірістік оқыту барысында дуальды оқыту жүйесін қолдану 44
2.4 «Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік» тақырыбының сабақ дайындамалары 49
3 «Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік» пәні бойынша электрондық оқулық 65
3.1 Электронды оқулықты оқу үрдісінде пайдалану тиімділігі мен мүмкіншілігі 65
3.2 Электронды оқулық туралы түсінік және оны құрастыру жолдары 68
3.3 Оқыту процесінде әзірленген электронды оқулықты қолдану технологиясы 73
4 Еңбек қорғау 78
4.1 Зиянды және қауіпті өндірістік факторларды саралау 78
4.2 Өндірістік шаң және оны азайту 83
4.3 Ауаның шаңдылығын есептеу 86
4.4 Өрт қауіпсіздігі 88
Қорытынды 91
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 93
Кіріспе 8
1 Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері 10
1.1 Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері 10
1.2 Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі 16
1.3 Дуальды оқыту кәсіптік білім берудің әлеуметтік әріптестіктің нышаны 26
1.4 Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждер 30
2 Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі . дуальды оқыту жүйесінде 38
2.1 Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым 38
2.2 Кәсіби оқытудың мазмұны мен жүйесі 42
2.3 Өндірістік оқыту барысында дуальды оқыту жүйесін қолдану 44
2.4 «Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік» тақырыбының сабақ дайындамалары 49
3 «Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік» пәні бойынша электрондық оқулық 65
3.1 Электронды оқулықты оқу үрдісінде пайдалану тиімділігі мен мүмкіншілігі 65
3.2 Электронды оқулық туралы түсінік және оны құрастыру жолдары 68
3.3 Оқыту процесінде әзірленген электронды оқулықты қолдану технологиясы 73
4 Еңбек қорғау 78
4.1 Зиянды және қауіпті өндірістік факторларды саралау 78
4.2 Өндірістік шаң және оны азайту 83
4.3 Ауаның шаңдылығын есептеу 86
4.4 Өрт қауіпсіздігі 88
Қорытынды 91
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 93
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты мақаласында: «Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет», - деді. Мемлекет басшысы колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеді. Былтыр Қазақстан Халқы Ассамблеясының 19-шы сессиясында «Самұрық-Қазына» қорына арқаулық кәсіпорындар тізімін белгілеп, дуальды модельді бірте-бірте енгізудің жоспарын әзірлеуді тапсырған болатын.
Дуальды жүйенің негізі-студенттерді оқу орны мен өндірісте қатар оқыту. Дуальды оқыту әдісі әлемнің көптеген елдерінде, мысалы, Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция, Англия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған мемлекеттерде табысты жұмыс істеуде.
Әлемнің озық елдерінде табысты қолданылып келе жатқан осы жүйе біздің білім беру саламызға да еніп, оқытудың барлық кезеңінде кәсіпорында өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіріп отыр.
Дуальдық жүйе бойынша теориялық оқытудан гөрі тәжірибеге басымдық беріледі, яғни болашақ маманның өз кәсібін жетік меңгеруіне және де жас мамандардың жұмысқа қиындықсыз орналасуына толық мүмкіндігі пайда болып, өндіріс орындары техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерімен біріге отырып, өздерінің талаптары бойынша білім алып шыққан дайын кадрларды бірден жұмысқа алатын болады.
Осыған орай, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы 22 тамызда өткен Еңбек форумында «Кәсіптік білім берудің дамуына жұмыс берушілердің тікелей белсенді араласпайынша, экономика қазіргі заманғы өндірістің талаптарына сай жоғары білікті мамандарды ала алмайды» деген сөзінің жаны бар.
Осыған байланысты дуальдық оқыту барысында оқу орны басшылары мен кәсіпорын басшылары және білім алушы мен кәсіпорын басшылары арасында әлеуметтік серіктестіктің болуының рөлі арта түседі, себебі кәсіпорындардың оқу процесіне қатысуы кәсіби дайындықтың деңгейін арттырып, оның еңбек нарығы сұраныстарына сәйкестігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда осы жүйе бойынша маман дайындауға ден қойған Алманияның Рейнланд-Пфальц аймағында жұмыссыздық деңгейі бар болғаны 3%-ды құрап отыр. Ал Германияда бұл көрсеткіш 7,8%-дың деңгейінде. Бүгінде Германиядағы 25 жасқа дейінгі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 7%- болса, бұл көрсеткіш Грекияда 45, Испанияда 43, Францияда 30, Италияда 28%-ды құрайды. Осыдан-ақ, бұл жүйенің жұмыссыздық мәселесін шешуде қаншалықты маңызды екенін байқау қиын емес.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіптік колледждердегі дуальды оқыту жүйесін көрсету, қолдану, жүзеге асыру.
Зерттеудің көкейкестілігі: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты мақаласында: «Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет», - деді. Мемлекет басшысы колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеді. Былтыр Қазақстан Халқы Ассамблеясының 19-шы сессиясында «Самұрық-Қазына» қорына арқаулық кәсіпорындар тізімін белгілеп, дуальды модельді бірте-бірте енгізудің жоспарын әзірлеуді тапсырған болатын.
Дуальды жүйенің негізі-студенттерді оқу орны мен өндірісте қатар оқыту. Дуальды оқыту әдісі әлемнің көптеген елдерінде, мысалы, Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция, Англия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған мемлекеттерде табысты жұмыс істеуде.
Әлемнің озық елдерінде табысты қолданылып келе жатқан осы жүйе біздің білім беру саламызға да еніп, оқытудың барлық кезеңінде кәсіпорында өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіріп отыр.
Дуальдық жүйе бойынша теориялық оқытудан гөрі тәжірибеге басымдық беріледі, яғни болашақ маманның өз кәсібін жетік меңгеруіне және де жас мамандардың жұмысқа қиындықсыз орналасуына толық мүмкіндігі пайда болып, өндіріс орындары техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерімен біріге отырып, өздерінің талаптары бойынша білім алып шыққан дайын кадрларды бірден жұмысқа алатын болады.
Осыған орай, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы 22 тамызда өткен Еңбек форумында «Кәсіптік білім берудің дамуына жұмыс берушілердің тікелей белсенді араласпайынша, экономика қазіргі заманғы өндірістің талаптарына сай жоғары білікті мамандарды ала алмайды» деген сөзінің жаны бар.
Осыған байланысты дуальдық оқыту барысында оқу орны басшылары мен кәсіпорын басшылары және білім алушы мен кәсіпорын басшылары арасында әлеуметтік серіктестіктің болуының рөлі арта түседі, себебі кәсіпорындардың оқу процесіне қатысуы кәсіби дайындықтың деңгейін арттырып, оның еңбек нарығы сұраныстарына сәйкестігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда осы жүйе бойынша маман дайындауға ден қойған Алманияның Рейнланд-Пфальц аймағында жұмыссыздық деңгейі бар болғаны 3%-ды құрап отыр. Ал Германияда бұл көрсеткіш 7,8%-дың деңгейінде. Бүгінде Германиядағы 25 жасқа дейінгі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 7%- болса, бұл көрсеткіш Грекияда 45, Испанияда 43, Францияда 30, Италияда 28%-ды құрайды. Осыдан-ақ, бұл жүйенің жұмыссыздық мәселесін шешуде қаншалықты маңызды екенін байқау қиын емес.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіптік колледждердегі дуальды оқыту жүйесін көрсету, қолдану, жүзеге асыру.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың «2014 жылғы Қазақстан халқына жолдауы» // Егемен Қазақстан газеті – 2014 – 24 қаңтар.
2. Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі. М.С.Нұрмағанбетова, Г.Е.Самашова, С.М.Ударцева. − Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2010.
3. Маханбетова А. Дуальді жүйе – кәсіптік маман тапшылығын жояды // Егемен Қазақстан. – 2010.−218 б.
4. Перетятько Л.Г. Профессиональное призвание личности: Диссертации канд. пед. наук. – Москва, 1991. – С. 13.
5. Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008–2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, Ақорда, 2008 – Б.22-23.
6. «Қазақстан 2050» Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халыққа Жолдауы. – Алматы, 2012.
7. Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық мамандықтар бойынша жоғары жене орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттері мен өндірістік оқыту шеберлеріне арналған оқулық: – Алматы: «РАДиАЛ» баспасы, 2006. – 240 б.
8. Агафонова А.С. Практикум по общей педагогике: Учеб.пособие. – Питер: 2003.− С.12-14.
9. Беляева А.П. Дидактические принципы профессиональной подготовки в профтехучилищах. – Москва, Высшая школа, 1991.
10. Сатылғанов Ж. Қ. Оқытудың дуальдық жүйесін еңгізу – өмір талабы // Алматы «Білім шапағаты» баспасы, 2012 – 5 б.
11. Кентұлы Ж. Дуальді жүйенің берері көп // Класс Time. 2012. – 30 мамыр.
12. Изеева М.Ж. Дуальды оқыту – кәсіби білім берудің негізі // Білімдегі жаңалықтар. – 2012.
13. Бахралинов А. Кәсіптік–техникалық білім беру көкке самғау кілті // Қазақстанда еңбекті қорғау. – 2008. – № 10. Б. 79–89.
14. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011–2020 годы. Утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 zakon.kz
15. Зейдалиева Ж. Техникалық және кәсіптік білім // 2012. – №4. − Б. 8–9.
16. Родиков А.С. Некоторые аспекты профилизации образовательных услуг дуальной системы европейского образования // Вестник Военного университета. – 2010. – № 3 (23). − С. 41–46.
17. Стратегический план Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2011–2015 годы // zakon.kz/141156–zakon–respubliki–kazakhstan–ot–27.html
18. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011–2020 годы. Утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 zakon.kz
19. http://baq.kz/regional_media/post/19128
20. Балықбаев Т.О. Әлеуметтік әріптестік жағдайында техникалық және кәсіптік білім беру // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2009. – № 2. – Б. 17–20.
21. ҚР Білім және ғылым министрі Б.Т. Жұмағұловтың «Техникалық және кәсіптік білім оқытудың дуальді жүйесін енгізу бойынша жұмыс тәжірибесін зерделеу» Республикалық семинар. Теміртау: Ұлан – 2012 ж. – Б. 5-7.
22. Республикалық ғылыми практикалық орталығы. – Дарын. Қарағанды: 2014. – 42-43 б.
23. Омарбекова Ж. Білім берудің жаңа жүйесі // Орталық Қазақстан. – 2014. 6 сәуір. 4 б.
24. Жан Жак Руссо // Эмиль немесе тәрбие туралы: Ұлағат. − 1762 ж. 58 б.
25. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жаңа кезең– Жаңа экономика лекциясы – Қ Р Президентінің ресми сайты.
26. ҚР білім беруді дамытудың 2005–2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы. – 2004.
27. Сарбасова Б.Қ, Шәушекова Б.Қ. Педагогика негізі. – Қарағанды. – 2004ж.
28. Тұлғаның кәсіби бағыттылығын дамыту үрдісінің моделі // Мереке–праздник для всех − 2003. – 81 б.
29. Ю. Б. Гиппенрейтер. М. В. Фаликман // Психология мотивации и эмоций: Под редакцией – Санкт – Петербург, АСТ, Астрель, 2009. – С. 704.
30. Бекмагамбетов М.М. Автомобильный транспорт Казахстана. Этапы становления и развития. Алматы:Print–S, 2003г.− С. 21.
31. Т.К.Койшиев, К.Ж.Койшибаева, Г.Т.Еркелдесова.– Электр энергетика: оқу құралы / Алматы: Эверо, 2012. – 278 б.
32. Көбдікова, Ш.М. Жол қозғалысын ұйымдастыру: оқу құралы / Ш.М. Көбдікова. – Алматы: Эверо, 2012. – 158 б.
33. Омаров Е.О. Автокөлікті пайдаланудың негізі: оқу құралы / Алматы: Эверо, 2012. – 144 б.
34. Медетбекова Р.Ә. Компьютерлік түр – түстің психологиялық – педагогикалық әсері. – Алматы, 2010. − Б. 285–287
35. Медетбекова Р.Ә. Ақпараттану. Шымкент, 2010 ж. − Б. 658–659.
36. Бүркіт Ә.Қ. Информатика. – Шымкент. 2010 ж. Б. 565–567.
37. Информатика негіздері. Алматы // журналы 2006 ж. – Б. 8-9.
38. Комягин В.Б. Печников В.Н. Создание Web–страниц и Web–сайтов. Учебное пособие. – М.: Триумф, 2003.
39. Современный самоучитель работы в сети Интернет.: Практ.пособ. – М.:Издательство ТРИУМФ, 1999. – С. 368.
40. С.С.Үсенов Информатика и образование // Журнал. – Москва. 2001. – 2004 г.
41. Ахметов А.С., Федоров А.Г. Microsoft Internet Explorer 4.0 для всех. – М.: Компьютер Пресс, 2006. – С.335.
42. Трудовое право. Учебник под ред. О.В. Смирнова. – М.: Проспект, 2000. – 19 б.
43. Аманбаев Д.А. Смағұлов З.М., Обухов Ю.Д. Еңбек қорғау негіздері. –
Қарағанды, 1995. – Б. 27-31.
44. Еңбек кодексі 15 мамыр 2007ж.
45. Сапарова Г.К. Еңбекті қорғау ҚарМТУ, 2011ж.
46. Беккер А.А и др. Охрана и контроль загрезнений природной среды. – А.: Санат, 2004. – Б. 57-58.
47. Нуржасарова М.А. Охрана труда. – Астана: Фолиант, 2007. – С. 74-75.
48. Аманбаев Д.А. Өндірісте еңбек қорғау негіздері .– Алматы: Рауан, 2005. – 153 б.
1. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың «2014 жылғы Қазақстан халқына жолдауы» // Егемен Қазақстан газеті – 2014 – 24 қаңтар.
2. Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі. М.С.Нұрмағанбетова, Г.Е.Самашова, С.М.Ударцева. − Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2010.
3. Маханбетова А. Дуальді жүйе – кәсіптік маман тапшылығын жояды // Егемен Қазақстан. – 2010.−218 б.
4. Перетятько Л.Г. Профессиональное призвание личности: Диссертации канд. пед. наук. – Москва, 1991. – С. 13.
5. Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008–2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, Ақорда, 2008 – Б.22-23.
6. «Қазақстан 2050» Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халыққа Жолдауы. – Алматы, 2012.
7. Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық мамандықтар бойынша жоғары жене орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттері мен өндірістік оқыту шеберлеріне арналған оқулық: – Алматы: «РАДиАЛ» баспасы, 2006. – 240 б.
8. Агафонова А.С. Практикум по общей педагогике: Учеб.пособие. – Питер: 2003.− С.12-14.
9. Беляева А.П. Дидактические принципы профессиональной подготовки в профтехучилищах. – Москва, Высшая школа, 1991.
10. Сатылғанов Ж. Қ. Оқытудың дуальдық жүйесін еңгізу – өмір талабы // Алматы «Білім шапағаты» баспасы, 2012 – 5 б.
11. Кентұлы Ж. Дуальді жүйенің берері көп // Класс Time. 2012. – 30 мамыр.
12. Изеева М.Ж. Дуальды оқыту – кәсіби білім берудің негізі // Білімдегі жаңалықтар. – 2012.
13. Бахралинов А. Кәсіптік–техникалық білім беру көкке самғау кілті // Қазақстанда еңбекті қорғау. – 2008. – № 10. Б. 79–89.
14. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011–2020 годы. Утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 zakon.kz
15. Зейдалиева Ж. Техникалық және кәсіптік білім // 2012. – №4. − Б. 8–9.
16. Родиков А.С. Некоторые аспекты профилизации образовательных услуг дуальной системы европейского образования // Вестник Военного университета. – 2010. – № 3 (23). − С. 41–46.
17. Стратегический план Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2011–2015 годы // zakon.kz/141156–zakon–respubliki–kazakhstan–ot–27.html
18. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011–2020 годы. Утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 zakon.kz
19. http://baq.kz/regional_media/post/19128
20. Балықбаев Т.О. Әлеуметтік әріптестік жағдайында техникалық және кәсіптік білім беру // Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. – 2009. – № 2. – Б. 17–20.
21. ҚР Білім және ғылым министрі Б.Т. Жұмағұловтың «Техникалық және кәсіптік білім оқытудың дуальді жүйесін енгізу бойынша жұмыс тәжірибесін зерделеу» Республикалық семинар. Теміртау: Ұлан – 2012 ж. – Б. 5-7.
22. Республикалық ғылыми практикалық орталығы. – Дарын. Қарағанды: 2014. – 42-43 б.
23. Омарбекова Ж. Білім берудің жаңа жүйесі // Орталық Қазақстан. – 2014. 6 сәуір. 4 б.
24. Жан Жак Руссо // Эмиль немесе тәрбие туралы: Ұлағат. − 1762 ж. 58 б.
25. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жаңа кезең– Жаңа экономика лекциясы – Қ Р Президентінің ресми сайты.
26. ҚР білім беруді дамытудың 2005–2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы. – 2004.
27. Сарбасова Б.Қ, Шәушекова Б.Қ. Педагогика негізі. – Қарағанды. – 2004ж.
28. Тұлғаның кәсіби бағыттылығын дамыту үрдісінің моделі // Мереке–праздник для всех − 2003. – 81 б.
29. Ю. Б. Гиппенрейтер. М. В. Фаликман // Психология мотивации и эмоций: Под редакцией – Санкт – Петербург, АСТ, Астрель, 2009. – С. 704.
30. Бекмагамбетов М.М. Автомобильный транспорт Казахстана. Этапы становления и развития. Алматы:Print–S, 2003г.− С. 21.
31. Т.К.Койшиев, К.Ж.Койшибаева, Г.Т.Еркелдесова.– Электр энергетика: оқу құралы / Алматы: Эверо, 2012. – 278 б.
32. Көбдікова, Ш.М. Жол қозғалысын ұйымдастыру: оқу құралы / Ш.М. Көбдікова. – Алматы: Эверо, 2012. – 158 б.
33. Омаров Е.О. Автокөлікті пайдаланудың негізі: оқу құралы / Алматы: Эверо, 2012. – 144 б.
34. Медетбекова Р.Ә. Компьютерлік түр – түстің психологиялық – педагогикалық әсері. – Алматы, 2010. − Б. 285–287
35. Медетбекова Р.Ә. Ақпараттану. Шымкент, 2010 ж. − Б. 658–659.
36. Бүркіт Ә.Қ. Информатика. – Шымкент. 2010 ж. Б. 565–567.
37. Информатика негіздері. Алматы // журналы 2006 ж. – Б. 8-9.
38. Комягин В.Б. Печников В.Н. Создание Web–страниц и Web–сайтов. Учебное пособие. – М.: Триумф, 2003.
39. Современный самоучитель работы в сети Интернет.: Практ.пособ. – М.:Издательство ТРИУМФ, 1999. – С. 368.
40. С.С.Үсенов Информатика и образование // Журнал. – Москва. 2001. – 2004 г.
41. Ахметов А.С., Федоров А.Г. Microsoft Internet Explorer 4.0 для всех. – М.: Компьютер Пресс, 2006. – С.335.
42. Трудовое право. Учебник под ред. О.В. Смирнова. – М.: Проспект, 2000. – 19 б.
43. Аманбаев Д.А. Смағұлов З.М., Обухов Ю.Д. Еңбек қорғау негіздері. –
Қарағанды, 1995. – Б. 27-31.
44. Еңбек кодексі 15 мамыр 2007ж.
45. Сапарова Г.К. Еңбекті қорғау ҚарМТУ, 2011ж.
46. Беккер А.А и др. Охрана и контроль загрезнений природной среды. – А.: Санат, 2004. – Б. 57-58.
47. Нуржасарова М.А. Охрана труда. – Астана: Фолиант, 2007. – С. 74-75.
48. Аманбаев Д.А. Өндірісте еңбек қорғау негіздері .– Алматы: Рауан, 2005. – 153 б.
Мазмұны
Кіріспе
8
1
Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері
10
1.1
Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері
10
1.2
Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі
16
1.3
Дуальды оқыту кәсіптік білім берудің әлеуметтік әріптестіктің нышаны
26
1.4
Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждер
30
2
Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі - дуальды оқыту жүйесінде
38
2.1
Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым
38
2.2
Кәсіби оқытудың мазмұны мен жүйесі
42
2.3
Өндірістік оқыту барысында дуальды оқыту жүйесін қолдану
44
2.4
Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік тақырыбының сабақ дайындамалары
49
3
Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойынша электрондық оқулық
65
3.1
Электронды оқулықты оқу үрдісінде пайдалану тиімділігі мен мүмкіншілігі
65
3.2
Электронды оқулық туралы түсінік және оны құрастыру жолдары
68
3.3
Оқыту процесінде әзірленген электронды оқулықты қолдану технологиясы
73
4
Еңбек қорғау
78
4.1
Зиянды және қауіпті өндірістік факторларды саралау
78
4.2
Өндірістік шаң және оны азайту
83
4.3
Ауаның шаңдылығын есептеу
86
4.4
Өрт қауіпсіздігі
88
Қорытынды
91
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
93
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты мақаласында: Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет, - деді. Мемлекет басшысы колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеді. Былтыр Қазақстан Халқы Ассамблеясының 19-шы сессиясында Самұрық-Қазына қорына арқаулық кәсіпорындар тізімін белгілеп, дуальды модельді бірте-бірте енгізудің жоспарын әзірлеуді тапсырған болатын.
Дуальды жүйенің негізі-студенттерді оқу орны мен өндірісте қатар оқыту. Дуальды оқыту әдісі әлемнің көптеген елдерінде, мысалы, Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция, Англия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған мемлекеттерде табысты жұмыс істеуде.
Әлемнің озық елдерінде табысты қолданылып келе жатқан осы жүйе біздің білім беру саламызға да еніп, оқытудың барлық кезеңінде кәсіпорында өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіріп отыр.
Дуальдық жүйе бойынша теориялық оқытудан гөрі тәжірибеге басымдық беріледі, яғни болашақ маманның өз кәсібін жетік меңгеруіне және де жас мамандардың жұмысқа қиындықсыз орналасуына толық мүмкіндігі пайда болып, өндіріс орындары техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерімен біріге отырып, өздерінің талаптары бойынша білім алып шыққан дайын кадрларды бірден жұмысқа алатын болады.
Осыған орай, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы 22 тамызда өткен Еңбек форумында Кәсіптік білім берудің дамуына жұмыс берушілердің тікелей белсенді араласпайынша, экономика қазіргі заманғы өндірістің талаптарына сай жоғары білікті мамандарды ала алмайды деген сөзінің жаны бар.
Осыған байланысты дуальдық оқыту барысында оқу орны басшылары мен кәсіпорын басшылары және білім алушы мен кәсіпорын басшылары арасында әлеуметтік серіктестіктің болуының рөлі арта түседі, себебі кәсіпорындардың оқу процесіне қатысуы кәсіби дайындықтың деңгейін арттырып, оның еңбек нарығы сұраныстарына сәйкестігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда осы жүйе бойынша маман дайындауға ден қойған Алманияның Рейнланд-Пфальц аймағында жұмыссыздық деңгейі бар болғаны 3%-ды құрап отыр. Ал Германияда бұл көрсеткіш 7,8%-дың деңгейінде. Бүгінде Германиядағы 25 жасқа дейінгі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 7%- болса, бұл көрсеткіш Грекияда 45, Испанияда 43, Францияда 30, Италияда 28%-ды құрайды. Осыдан-ақ, бұл жүйенің жұмыссыздық мәселесін шешуде қаншалықты маңызды екенін байқау қиын емес.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіптік колледждердегі дуальды оқыту жүйесін көрсету, қолдану, жүзеге асыру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері, дуальды оқыту жүйесіне ауысу мәселелері;
oo колледждерге дуальды оқыту жүй-есін еңгізу, өндіріспен серіктестік құру, әлеуметтік әріптестік нышаны;
oo Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждерді қарастыру,
oo Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойынша күнтізбелік-тақырыптық жоспарын жасау;
oo күнтізбелік-тақырыптық жоспары бойынша сабақ дайындамаларын әзірлеу
oo Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойнша электрондық оқулық жасау.
Зерттеу пәні: методикада дуальды оқыту жүйесін практикалық сабақтарда қолдану.
Зерттеу обьектісі: кәсіптік колледждерге дуальды оқыту жүйесін еңгізу.
Зерттеудің құрылымы: кіріспе, төрт тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дуальды жүйені біздің елімізде іске асырудың мәні зор. Өйткені қазір елімізде жастарға кәсіптік-техникалық білім беруге маманданған 896 білім ошағы бар. Олардың 325 лицей болса, 571 колледждер. Бүгінде аталған білім ошақтарында 600,7 мың жас түрлі мамандықтарды игеруде. Бүгінде кәсіптік техикалық білім ошақтарында тәлім алған жастардың басым бөлігі алған мамандықтары бойына жұмысқа тұра алмай жатады. Сондықтан кәсіптік-техникалық білім беру ошақтарын заман талабына сай жетілдіріп, замануи басқару жүйесін енгізудің маңызы зор. Бұдан басқа оқу бітірген жастарды жұмысқа тұрғызу мәселесін де кезек күттірмей шешуді талап етуде.
Дуальдық оқыту барысында білім алушылар теория мен тәжірибені ұштастыру арқылы қазіргі заманғы талаптарға сай техника мен технологияларды меңгеріп, танымдық белсенділіктері артып, кәсіптік іскерлігі мен дағдылары оқу процесі кезінде және сабақтан тыс уақытта қалыптасады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс кәсіби білім беру дуальды оқыту жүйесінің дамуы сонымен қатар Қарағанды қаласындағы техникалық колледждеріндегі дуальды оқытудың мән жайы.
1 Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері
1.1 Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында кәсіби мамандандырылған қызметтер мен жұмысшылар кадрларының жетіспеушілігі байқалады. Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау мен еңбек министрлігінің ақпараттары бойынша 2010 - 2014 жылдары экономика саласында кәсіби жұмысшылардың жалпы қажеттілігі 287 мың адамға жуық, олардың ішінен Мемлекеттік бағдарламаның индустриялық-инновациялық даму жобаларына - 106 мың. Еліміздің техникалық және технологиялық парктарындағы өндірісте түбегейлі өзгенрістер, яғни қоғамның жаңаруы, нарықтық экономиканың өмірге дендеп енуі, жаңашыл реформалар мен саяси жүйенің өзгеруі кәсіптік мамандарды дайындауда жаңаша көзқарас тұрғыдан талап етеді. Қазіргі уақытта экономиканы дамыту жолында дуальдық оқыту жүйесінің қалыптастырып, қолдану маңызды. Болашақ жұмысшы мамандардың тәжірибелік дайындығының жоғарлауына байланысты білім, білім дағдыларының білім алу кезеңінен бастап қалыптасады. Бұл оқу процесіндегі тәжірибелік уақыт көлемінің өсуіне және дәріс алу нақты жұмыс орнында өтуіне байланысты. Дуальдық оқыту жүйесі көптеген европалық және азиялық мемлекеттерде, яғни Германияда, Францияда, Қытайда т.б. іске жақсы қосылды (асырылды). Дуальдық жүйені жақсы еңгейде дамыту үшін біздің елімізде барлық жағдайлар жасалған [1].
Дуальдық жүйенің негізгі түсініктемелері. Дуальдық білім беру жүйесі - оқу процесімен практикалық тәжірибе жинақтайтын кезеңдердің алмасуын көздейтін білім жүйесі.
Кәсіби стандарт (үлгіқалып) - білім, білік, дағдылар, тәжірибе, құндылықтар жүйесі және жеке тұлғалық қасиеттерінің жиынтығымен кәсіби біліктіліктілік негіздерін қалыптастыратын құжат.
Білім беру бағдарламасы - оқыту үрдісінде оқытатын пәндердің атауларымен, тізімін, қағидалы және тәжірибелік білім жинақтауға арналған сағат санының көлемін, қорытынды сынақтан өту шарттарын белгілейтін құжат.
Кәсіби біліктілік - тарихи және халықаралық талаптарының, тәжірибелік деңгейінде қалыптасқан кәсіби іс-әрекет, жан-жақты, өз Отанына адал еңбек етуге адамгершілік тұрғыдан дайын, нарықтық экономика сұраныстарына байланысты кәсіби қызығуы, қабілеті мен бейімділіктері қалыптасқан маманның компетенциясы (құзыры) [3].
Несие беру (несие) - студенттің оқу жұмысының көлемі, біріздендір өлшем бірлігі, бір несие академиялық кезеңінде (аптасында) бір академиялық сағат (дәрісханада) жұмыс жасау.
Оқытудың несие жүйесі - оқу үрдісінде кредит арқылы білім алу көлемі білім алушының өзін-өзі дамытуды, жекелеме негізінде шығармашылықпен білімді игеруді және кәсіпқой маман болуы үшін оқу ақпарат көздерін таңдауды көздейтін технология.
Жалпы мағлұматтар.
а) дуальдық білім берудің мазмұны. Дуальды оқыту жүйесі барлық кезеңінде өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіреді. Оқыту процесінде колледжде, жоғары оқу орнында, лицейде оқып жүрген білім алушы оқуымен қатар болашақта еңбекке орналасуды шелеуге мүмкіндік беретін жұмыс беруші кәсіпорынмен ынтымақта болу керек - бұндай қарым-қатынас өндіріске деген білім, білік, дағдыларын, икемдіділігін байқатады. Дуальдық білім беру жүйені қолданып, қысқа мерзімді курстар арқылы 700 сағат көлемінде білім алушыларды оқытуға мүмкіндіктеріміз бар. Осы курстар адамның жаңа мамандықты игеруге немесе қайта кәсіптік деңгейін қайта даярлау курстарынан өтіп, біліктілігін шындап, біліктілік санатын, разрядын көтере алады, жоғары жетістіктерге қол жеткізеді, функционалдық міндеттерін кеңейте алады. Дуальды оқыту жүйесіндегі оқыту процесінің жоспары, кестесі жұмыс беру кәсіпорынның талаптарымен толығымен сәйкестену керек. Оқыту өндіріс қажеттілігіне барынша жақын, сондықтан өндірістің ерекшеліктері ескеріліп, білім алушының біліктілігін тәжірибе арқылы арттыру көзделеді [2].
Дуальды оқыту жалпы білім беруді дайындығын кәсіби білім берумен үйлестіреді және білім берудің заманауи талаптарын орындайды, яғни, түлей қоғаммен етене араласады. Кәсіпорын білім алушының (практиканттың) барлық жағдайын жасауға, соған байланысты қаржыландыруға міндетті, сонымен қатар дәріс алушыға, мүмкіндіктеріне қарай ай сайынғы еңбек ақысын тағайындайды. Оқу орнымен кәсіпкер (жұмыс беруші) тепе-теңдік негізінде қызмет етеді, өйткені алдарында бір мақсат - білікті маманды, өзінің ісін жетік білетін кәсіби маманды даярлау [1, 3].
б) мақсаттар:
- дайындау және қайта даярлаудың курстары арқасында бәсенеге қабілетті кәсіби мамандарды даярлау және техникалық білім беру жүйесін дамыту;
- оқыту процесіне жаңа кәсіби технологияларды енгізу;
- кәсіби білім беру үрдісін ғылыми-практикалық ізденіс жұмыстарымен түрлендіріп үнемі дамыту;
- жұмысшыларға және кәсіби мамандарға арналған кәсіби стандарттарды жетілдіріп, ынталандыру.
в) міндеттер:
- Қазақстан Республикасының экономикалық дамыту стратегияның бағытын еңбек нарығының қажеттілігімен, әртүрлі салалардың даму динамикасын сәйкестендіріп, кәсіби мамандар мен жұмысшыларды қызметке орналастыру, ретке келтіру;
- халықтық және еңбек нарығының қажеттілігін қанағаттандыратын көпсалалы, көпфункционалды кәсіби оқу орындарын дамыту;
- кәсіби біліктілік пен жылдамдықты қамтамасыз ету үшін саналы бағдарламаларды дайындап, жүйелі түрде кәсіби мамандарды дайындау;
- кез келген кәсіптік оқу орнында білім алушылардың білімін жетілдіру үшін кадрлық, ғылыми-әдістемелік және материалдық базаны жабдықтап жақсы жағдай қалыптастыру.
г) дуальды оқыту жүйесінің артықшылығы:
- дуальдық білім беру бағдарламалары, кәсіби-тұлғалық құзыреттілігін технологиялық тәсіл негізінде қалыптастыру, біліктілікті арттыруға қосымша мүмкіндік ашады;
- жаңа кәсіби бағдарламаларды түрлендіріп, арттыруға мүмкіндік туғызады, яғни кәсіби білім беруді диверсификациялауды қамтамасыз етеді;
- жан-жақты кәсіби дамуына ықпал етеді;
- ғылым мен білім беру жүйесі, ғылым мен кәсіби өндірістен байланысы қамтамасыз етіледі, саналы өзгерістерге әкеледі (немесе жеткізеді).
Өндіріс басшыларына білім беру саласын инвестициялау орынды, өйткені соңғы нәтижесінде өзінің кәсіпорнына кәсіби, жоғары білімді мамандарға қол жеткізеді.
Білім алушылар үшін дуальды оқыту кәсібі бойынша тәжірибе жинақтауымен қатар әлеуметтік-экономикалық профиль бойынша алған білімдерін шындап, қалыптастырып, шынайы өмірде қолданады.
Дуальды оқыту жүйесі арқылы даярланған кәсіби мамандар бітіргеннен кейін бірден өндіріс орындарына қабылданады және бейімделуі кезеңін қажет етпейді [4].
д) білім беру бағдарламаның мазмұны мен қалыптастыру приципі:
- колледж оқу орында, өндіріс кәсіпорында және кәсіпорын жанындағы ресурстық оқу орталықтарында, ғылыми-практикалық білім ұштастырып оқытылады, дамиды;
- негізгі білім беру бағдарламасының құрастыру принципі мамандардың қажеттілігі мен жұмыс берушінің талаптары жоғары деңгейде, мүмкіндігінше есепке алынады, бірақ жалпытеориялық және жалпыпрактикалық дайындыққа зиян келтірмейді.
Білім алушылар контингентін анықтап, қалыптастыру үшін жұмыс берушімен оқуды ұйымдастыратын мекеме арасында келісім шарт ресми түрде жасалып, квалификациялық талаптар, оқу процесінің ұйымдастыруы мен сынақ жүргізуі ескеріледі. Осыған сәйкес жұмыс беруші және білім алу үміткердің арасында келісім шарт жасалады (егер ол жұмыс берушінің қызметкері болмаса). Келісім шартта екі жақтың қаржылық міндеттері, жұмыс берушінің оқу үрдісіне жұмсалған қаржы шығынын орнына келтіру, ол үшін келісілген тәжірибелік мерзімін міндетті түрде өтеу керек [5].
Үш жақты келісім шарттың болуы мүмкін, нұсқау арқылы беріледі:
Жұмыс беруші -- оқу орны -- оқуға үміткер
Жұмыс беруші және білім беру мекеменің басшылары түрлі тексерістердің (сөйлесу, тест алу) арқасында үміткердің білім деңгейін анықтап, әрі қарай оқу жалғастыру туралы және қандай білім беру бағдарламасы бойынша оқыту туралы шешім қабылдайды. Денсаулығы туралы медициналық анықтаманың болуы міндетті шарт, өйткені үміткердің таңдаған мамандығы оның денсаулығына кері әсерін келтірмеуі керек.
Сөйтіп, оқушы мен оқу орында оқып, таңдаған мамандығы бойынша ғылыми-практикалық жеттік игере алады.
Кәсіби бағдарламаның жоспары мен құрамы жұмыс берушінің сұранысына негізделіп жасалады, білім алушының мамандығы мен біліктілігі ескеріліп оқыту мерзімінің ұзақтығы белгіленеді. Әр пәні бойынша элективті курстардың сағат санын тапсырушымен оқыту мекемесі келісіп анықтайды. Оқыту бағдарламаны құрастырғанда тек қана мамандық талаптарымен шектелмей, тұлғаның болашағына қажет білім, білік дағдыларын - компетенцияларын дамытуды, басшылыққа алып болашақта біліктілігі жоғары тұлғаға мамандықтарды бірнеше рет ауыстыруға мүмкіндікті береді. 15% - ға дейін қажеттілік кезінде міндетті курстарды өзгертуге болады [4, 5].
Білім алушылар кәсіпорында болып жатқан нақты жағдаяттар және кәсіби міндеттер оқыту барысында тәжірибе жинақтау семинарларда талқыланады, дипломдық қорғау жұмыстардың тақырыбы жұмыс берушімен пікірлесіп белгіленеді.
Ғылыми-теориялық білім алуға арналған сағат саны аптасына 40 сағаттан аспау керек. Ғылыми-теориялық білім алуға 20-25 %, практикалық білім алуға, тәжірибе жинақтауға барлық сағат санынан 75-80 %-ы ұсынылады.
Негізгі кәсіптік білім алу бағдарламасы (колледж) 3 (үш) жылдан аспау керек. 700 сағаттан тұратын қысқа мерзімді курстардың оқыту кестесі жұмыс берушімен бірге жекелеме құрастырылады, келісім-шартқа негізделінеді.
Бәсекелестік пен үздіксіз кәсіптік білім алу жүйесін қамтамасыз ету үшін әртүрлі білім беру орталықтарымен қысқа мерзімді курстардың дамыған инфраструктурасы қажет, олар өндіріс және фирманың ішіндегі оқыту мен қайта даярлау жұмыстарын ұйымдастырып, іске асырады. Бұл курстар кәсіптік өндірістің барлық қажеттіліктерін ескеріп, бағдарламаларын барынша икемдеп, 72-700 сағатқа дейін жоспарлайды, бірақ 1000 сағаттан аспайды.
Дайындау және қайта даярлау бағдарламаның қаншалықты игерілгені емтихан анықтайды, оған білім беру мекемеден, өндіріс орнынан және тәуелсіз эксперттер қатысады. Емтиханды жақсы тапсырғандарға біліктілігі туралы сертификат беріледі, алған мамандығы бойынша жұмыс істеу құқығына ие болады. Сертификатта кәсіптік оқуға байланысты кәсіби мамандықтың типы, оқытылған мерзімі, мақсаттары және бітірушінің білім, білік дағды компетенциялары туралы тиісті мәліметтер жазылады [6].
Оқытудың білім саласы тәуелсіз институт механизмдерімен тексеріліп, бағаланады, содан соң мамандықты меңгергені туралы сертификат беріледі.
е) білім беру бағдарламаның компоненттері:
- мамандықтың паспорты, жас маманға қойылатын талаптар, жұмыс жоспары, оқу әдістемелік құралдары, негізгі түсініктемелері және бақылау жұмыстар, тестілеудің мазмұны, бағдарламаның негізгі компоненттері.
ж) тәжірибе жинақтау жұмысын ұйымдастыру:
- өндіріс кәсіпорында білім алушының тәжірибе алу жұмысы төмен тізімдегі қатысушылармен жүргізіледі. Олар:
- педагогикалық дайындықтан өткен өндіріс кәсіпорындарының мамандары, қызметкерлері;
- қайта білім көтеру курстардан өткен білім беру мекеменің мұғалімдері;
- тәжірибелік оқыту арнайы шеберханаларда, зертханаларда, фирмаларда өтеді, білім алушылар кәсіпқой білім алады, сонымен қатар өз ісін шеберлікпен атқаратын өндіріс мамандарымен қамтамасыз етеді.
Әлеуметтiк әрiптестiк. Кәсiби бiлiмiнiң облысында әлеуметтiк әрiптестiк дегеніміз жұмыс берушiлердiң экономикаcы және салаларының қажеттiлiктерiне, өндiрiспен тәлiм-тәрбиенiң байланыстарын күшейту, қаржыландыруды қосымша қайнар көздермен тарту, құрылу жүйесiн қызметтiк нәтижелерiмен адекватты жоғарылату, кадр даярлаудың деңгейiн жуықтауға бағыттау.
Оқу орындарындағы әлеуметтiк әрiптестiгi (студент-кәсiпорын-оқу орны) шарттың үштұғырлық қорытындымен кәсiби бiлiм берудiң жүйесiн енгiзу дуальд арқылы жүзеге асырылған бола алады [7].
Кәсiби бiлiмнiң облысында серiктестердiң өзара негiзгi бағыттары:
1) жұмыс берушiлердi мемлекеттiк бәрiне мiндеттi стандарттарын бағдарламаларды құрудың, бiр үлгiдегi оқу жоспарларының зерттемесiнде қатысуы;
2) арнаулы тәртiптердiң оқытушыларының сынау мерзiмдерiнiң технологиялық базасын қолданумен кәсiби тәжiрибеде өткізу арнайы мамандармен және ұйымдасқан кәсіпорынмен;
3) өзара iс-қимылдың жұмысқа орналастыруға жәрдемдесуі және мамандарды даярлауы;
4) еңбек нарығында сиппатталған жоғары деңгейдегі жұмыскермен және мамандармен қамтамасыз етіп сәйкестендіру;
5) экономиканың тиiстi салаларында кәсiби қызметтiң тәжiрибе бар мамандарды тәлiм-тәрбиенiң процесiне тарту;
6) қорытынды аттестация өткізу кезеңінде мамандарды бақылауға тарту;
7) жұмыс берушілердің дамуына кәсіпорындарды қаржыландыру [8].
Құзырлы ұйымдардың құрылуына келесі функциялар жатады:
oo оқу бағдарламаларын әзірлеу және бекiту;
oo оқу жоспарларының әзірлеу және бекiту, әскери мамандықтардың жұмыс оқу бағдарламаларынан басқа;
oo жаңа технологияларын енгiзу;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес кадрларды қайта даярлау және біліктілігін жоғарлатуға қамтамасыз ету;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес ақылы негізде (жұмыс,қызмет) тауарларды беру;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін материалдық және қаржылық қосымша қайнар көздердi тарту.
Тапсырыс берушiнiң құзырына келесi функцияларды жатады:
oo емтихан кезінде тәуелсіз эксперттік комиссия құрамына кіру;
oo студенттердің білімдерінің бағасын өткізу және кандидаттардың біліктілігін бекітуге және растауға қатысу;
oo өз ұйымдарына штатты толықтыру мақсатында белсенді, көзге түскен студент-түлектерді және кандидаттарды тарту [9, 10].
Емтиханды табысты өткізіп және оң нәтижелердi хабарлағаннан кейін тәуелсіз комиссия түлектерге арнайы квалификациялық сертификат құжаты беріледі. Бұл мүмкіндік тәуелсіз экперттік комиссияның шешімімен жұмыс беруші ұйымдарда (басқа ұйымдарға)жұмыс істеуге және орналасуға үлкен кәсіби дайындықпен және жоғары көрсеткішпен келгені туралы мүмкіншілігі болады. Бұдан басқа,бұлар еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болып қалыптасады. Болашақта куәлiктiң мерейiнде шекараның ар жағында, кәсiби дайындықты өз мамандық бойынша растаудың қосымша рәсімсіз шекараның ар жағында жұмыс iстеуге мүмкiншiлiк алады [7].
Кәсiби стандарт. Халықаралық стандарттарды қолданумен әр жеке мамандық үшiн кәсiби стандарт мемлекеттiк деңгейде енедi. Бiрлескен (маманның тапсырыс берушiсiмен) жұмыс берушiнің мекемесiмен және оның оқу орнымен өнделеді.
Даярлықтың процесiн негiзiн қалайтын құжат, кадрлық кәсiби стандарт, онда жұмыс берушiнің келiсiмі оқу орнынан беріледi. Кәсiби стандартты толық нұсқасы анықталады.
Мамандықтың квалификациялық сипаттамасы:
oo кәсiби қызметтiң саласы кәсiби қызметтiң объектiлерi;
oo кәсiби қызметтiң негiзгi функциялары;
oo мамандық арналған (білім,білік дағды) кәсiби құзырлығы.
Мерзімнің ұзақтылығы: жалпы, теориялық курс, тәжiрибелiк курс.
Оқу жұмыс жоспары:
а) теориялық курс (аудиториялық оқулар: 20-30 %) (барлық техникалық мамандықтар үшiн) бәрiне арнаулы мiндеттi тәртiптер; элективті тәртiптер
б) тапсырыс берушiнiң тәжірибелік курспен сәйкестенуі (80-70 % оқудың аудиториядан тыс) талаптарымен болып табылады: оқу полигонындағы оқуы, оқу ұстаханасында, (оқытушы басшылығымен) зертханаларда; (тәлімгер басшылығымен) жұмыс орнындағы тәжiрибелiк курс.
Оқу орнына қабылдауы: емтихандық талап; студенттің алынған білім-білік дағдылырының есептеуiмен оқу мерзiмiмен кәсiби бiлiмi, ұйымның кіріспе сынақтары (жазбаша, ауызша емтихан, тестiлеу, әңгiмелесу).
Білім-білік процесiн бақылау: (сессиялық емтихан) аралық бақылау; (қорытынды емтихан) қорытынды бақылау; (тәжiрибелiк курс) түлектің жұмыс; берілген кесте бойынша санатты (разрядты) сәйкестендіру [9].
Оқу-әдiстемелiк және техникалық жабдықтаумен қамтамасыз етуге талап:
oo әдiстемелiк жөн-жобаларға және оқу әдістемелікке талап;
oo электрондық оқу ресурстарына талап;
oo тәжiрибелiк курс өткiзу үшiн жабдықтаумен қамтамасыз етуге талап;
oo өндiрiстегi тәжірибелік талап.
Қайта даярлау тәжірибелік курсын дуальдық оқыту жағдайда анықталған кәсiби стандартты қысқартылған нұсқаны пайдаланылады:
oo мамандықтың мазмұны(атаулары);
oo оқу ұзақтығы;
oo курсқа қабылдау әдiсі;
oo оқу процесiн бақылау;
oo техникалық қамтамасыз етуге және оқу-әдiстемелiк талап.
Оқу курстары. Оқу курстары мазмұнды болу үшін: мазмұнның тәртiбі (курстың); тәртiптiң өзектілігі; оқу-әдiстемелiкпен қамтамасыз ету; кәсіпорын базасының мінездемесі; материалдың меңгеруiн бақылау; ұсынылатын әдебиеттер [5, 7].
36.2 Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі
Қазақстан Республикасында дуальдық кәсіптік білім беру жүйесі. Қазақстанда дуальды жүйесінің дамуына сөзсіз үлес қосқан елбасы - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Германияға барып келгеннен кейін одан әрі даму және аталмыш жүйенің модернизациясын біздің елімізге енгізді. Қазақстанның техникалық және кәсіби білімінің жүйесінің дамуының стратегиялық мақсаты - Техникалық кәсіптік білім беру модернизация жүйесі қоғамның сұранысымен және индустриялық-инновациялық экономиканың дамуы, дүниежүзілік білім беру аясына шоғырлануы . Мемлекеттік саясат аймағында техникалық кәсіптік білім беру 2011-2020 жылғы дамудың мемлекеттік бағдарламасының бір бөлігі болып саналады. Қазақстан Республикасының заңыңда Білім туралы, кооперативтік тәлім-тәрбие деген ұғым дуальді жүйенің практикалық аналогі болу [1, 12].
Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік туралы мақалада жұмыс берушінің рөлі-келешек маманның тәрбиесіне және дайындығына күшейтілді. Еңбек кодексінде Ұлттық біліктіліктің жүйесінің енгізілуі, кәсіби қалыптың стандартына сәйкес, жұмыскердің біліктілігінің тәуелсіз сертификаттау салаларында болуы [11].
Германиядан өзгешелік, кіші және орта бизнес қозғаушының буыны белсенді дуальды жүйеге араласады. Қазақстанда әзірше жаңа әзірлемені іске қосу негізгі ұлттық компаниялары Самрұқ - Қазына Акционерлік қоғам (АҚ), колледж серіктестіктеріне ірі компанияларда бар олар: КазАгро, Қазақстан Темір Жолы, Арселор Миттал Теміртау, Донскдағы тау-кен комбинаты, Қазақстан инжиниринг, ҚазМұнайГаз және тағы басқалары. Осы жүйенің дамуына үлкен түрткі болуы сөзсіз [13].
Бағдарламаның жүзеге асуы үшін модернизация және білімнің дуальды жүйесінің жетілдіруі Қазақстанда 2011 жылы жасалды Кәсіпкер холдингі болды. Холдингтің миссиясы жоғары деңгейдегі маманның дайындығы болып табылады. Шетелдік серіктестермен қол қою келісімдерде колледждермен де бар. Қазақстанның аумағының ауқымы айтар-айтпастан барлық төрт жақтан дүниежүзілік деңгейдің колледжінің стратегиясы болып табылады, арада Астана қаласы, Алматыда, Ақтөбеде және Шымкент (батыста Атырауда мұнай-газ саласы іске асырылып және мұнай-газ орталығы қосылды, дүниежүзілік көсем оңтүстік Альберты технология институт-SAIT Polytechnic серіктестігімен, мұнай-газ Атырау орталығы - APEC Petrotechnic, Оңтүстік Шымкентте орталықтың жеңіл және азықтық өнеркәсіптің шеңберіңде құрылысы жоспарланады. Шығыс Өскеменде металлургияға және машина жасауға көзделеді, ал Екібастұзда электро энергетикаға).
Қазіргі таңда үкімет тарапынан екі колледждің әлемдiк деңгейіңдегі құрылысы жүзеге асырылуда бұл Алматы қаласында және Астана қаласында, оның әр бағасы 200 млн құң долларды құрайды. 2013 жылы жоба бойынша Техникалық жаңғырту және кәсiби бiлiм беру Дүниежүзiлiк банктiң қарызы есебiнен 5 техникалық училищелері оқу жабдықтарың сатып алуына грант берілді. Индустрия-инновациялық даму бағдарламалары елде көп зауыт пен фабрика ашылуына мүмкiндiк бердi.
Қазақстанның географиялық орналасқан жерiн ескере отырып, Ресеймен Қытай аралығында, сонымен бiрге кедендік одаққа кірудегі Ресей мен Белоруссия, бiздiң елiмiз мiндеттi түрде бәсекеге қабiлеттi болу керек. Сонымен қатар көршілес елдер өз кезегінде, озық тәжiрибенi үйренедi. Техникалық және кәсіптік білім беру кадрларымызды даярлауда оқытуда, бiз келешек кәсiпқой мамандарды дайындаймыз [14].
Алайда, тәуекелдерден аман болу үшiн, кәсiби бiлiм берудiң екi жақты жүйесiн дәйектi түрде енгiзсiн және оның даму жүрiсін мұқият бақылану. Жақсы мысал ретінде немiс тәсiлi, мемлекеттiк тапсырыстардың агенттiк арқылы жұмысқа орналасу мүмкiндігімен, сауда-өнеркәсiптiк палата, қолөнер палаталары, сонымен бiрге нарықтың талабы ескерілсін (сұраныс және ұсыныс заңы).
Сонымен қатар кәсіптік білім беру дуальдық оқыту жүйесінің біздің еліміз үшін маңызды қадам, әлемнiң елдерi озық тәжiрибеге арқа сүйеніп, соның ішінде Германияның тәжірибиесіне.
Дуальды бiлiм беру жүйесi Қазақстанда өте екпiндi жүредi. Біз дұрыс бағытта қозғалудамыз - тезірек енді мүмкін емес, - Германдық коғам басшысы халықаралық қарым-қатынасшысы GIZ Райнер Герц.
Дуальды жүйе - жұмыссыздыққа шақыру. Соңғы жылдарда Қазақстанда техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі оқу орындары саны жағынан арта түсуде, сонымен қатар дуальды оқыту жүйесін енгізуде. Бұл жүйенің әдісі бойынша 70-80 пайызы оқу уақытында студенттердің тәжірибие жүзінде өтуі, көрсеткіштерге сүйене отырып. Қарағанды облысында колледж түлектерінің 90 пайызы жұмыспен қамтылған, бұлардың бәрі дуальды оқыту жүйесімен оқытылған[9,13].
Қазақстанда дуальды жүйе жаңалық емес. Себебі Кеңес одағы кезінде кәсiби-техникалық училищелерiнде дуальдық оқыту жүйесіне жақын болды. Ол кезде өндiрiстiк оқу 50-60 пайыз оқу уақытын құрады [8].
Жоспарлы экономиканың таралуынан кейін және көптеген өндірістің жабылуына байланысты оқу мекемелерімен жұмыс берушілермен байланыстары үзілді. Кейін 90-шы жылдың дағдарысынан ақырын, бірақ дұрыс жедел түрде құрыла бастады. 1995-1998 жылдары үш мекеменің техникалық және кәсіптік білім беру (Алматы қаласындағы №1 кәсіби мектебінің базасында, Ақмола облысының Қызыл Яр селосында кәсіптік мектебі және Павлодардағы бизнес колледжі) ауыл шаруашылықтың және банк қызметкерлердің, қонақ-үй, мейрамхана бизнесі мамандық даярлауда дуальдық жүйенің элементтерін енгізе бастады. Техникалық ынтымақтастық Германдық орталықпен (GTZ) әрекеттесуімен алғашқы қадам жасалды. Тәлім-тәрбиенің ұстанымы студенттің оқу уақытының 60пайызы бизнес мекемелерімен және жұмыс берушілердің ұйымдастырумен бағытталды.
Бірақ сонда үш оқу орта кәсіби мекеменің жүйесі жылжымады. Сарапшылардың пікірлері бойынша Азиаттық кризиске байланысты және бизнескерлер тарапынан кәсіптік мамандар даярлауға қызығушылықтары болмады, сол кезде еңбек нарығында кәсіби мамандықтар жеткілікті болды оған студенттерден гөрі уақыт та күште алған жоқ [14].
Білікті жұмыскерлердің жетіспеушілігі. Дегенмен мемлекеттің шаралары елдiң индустриалды-инновациялық даму өлшеміне негізделді, сол кезде кадрлық аштық орын алады. Бүгінгі таңда, Қазақстанда бірде-бір мекемеде кәсіби білікті жұмыскерлердің жетіспеушілігі сезілмейді.
Мысалға, энергетикалық саланың кадрларының ескіруінің мәселесi. Орташа жас жұмыскерлердің жасы зейнеткерлік жасқа таяу, сол арада даярлықтың отандық базасын дамудында энергомонтаждық, энергоремонттық, энергоқұрылыстық мамандықтарды даярлау қажет етілді. Осыған байланысты Білім және ғылым министрлігінде сала бойынша сұрақтар талқыланды,-үкiметте селекторлық мәжiлiсiнде жаңа технологиялар және индустрия вице-премьер министр Асет Исекешевтің энергетикалық саланы дамыту жөнінде талқылады [15].
Қазіргі таңда бұл сала бойынша 114 мың адам (70 мың-энергетика саласында, сервис қызметкерлері саласынан-30 мыңға жуық), одан әрі дамыту үшін 6,5 мың адам қажет етіледі. Бұндай қажеттілік машинажасау, ауылшаруашылық, фармацевтикалық және медицина салалаларында бар деп айқындады вице премьер-министр.
Техникалық және кәсіптік білім беру реформасы. Елбасы өзінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында техникалық кәсіптік білім беру саласына ерекше көңіл бөліп келеді. Өткен жылдың шілде айындағы Елбасының Жалпыға Ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында ел экономикасының негізін осы техникалық кәсіптік білім алушылар құрайтынын қадап айтқан еді. Бағдарламада техникалық кәсіптік білім беру саласына қатысты 15 индикатор анықталған. Олар осы уақытта өз дәрежесінде орындалды және орындалуда.Ең бастысы, жұмыс берушілер мен техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі арасында байланыс орнады. Кәсіптік білім беру саласы түлектерінің білім сапасы, жұмысқа орналасуы жақсарды. Өндірістен шеберлер көптеп тартылуда. Елімізде алғаш рет техникалық кадрларды даярлаудың ұлттық кеңесі құрылды.
Енді осы мәселені толығырақ тарқатып айтсақ: біріншіден, тек соңғы үш жылдың өзінде техникалық және кәсіптік білім беру саласын дамытуда заңнамалық нормативтік-құқықтық базалары өзгерді.
2011 жылы Білім туралы заңға түбегейлі өзгерістер енгізілді. Соның ішінде әлемдік тәжірибені сараптай келе, техникалық және кәсіптік білім беру саласының материалдық-техникалық базасы жаңартылуда, оқу ғимараттары қайтадан жөнделуде, өндірісте оқытудың тәжірибелік сабақтарының уақыты көбейді. Оқу стандарттары икемді болуы бірнеше біліктілік беру, сонымен қатар дуальдық оқыту жүйесіне келешекте түбегейлі көшу жолдары қарастырылды [16].
Нақтырақ айтатын болсақ, Халықаралық сарапшылардың қатысумен және ұсынысымен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен және ұлттық компаниялар өкілдерімен техникалық және кәсіптік білім, орта білімнен кейінгі білім мамандықтардың классификаторы жасалды. Халықаралық сарапшылардың тікелей қатысуымен 230 стандарт қайта қаралып шықты, 224 мамандық бойынша интеграциялық бағдарлама жасалды. Айта кету керек, осы аралықта материалдық-техникалық база 50%-ға дейін қайтадан жаңартылды.
Сонымен қатар соңғы үш жылда 13000-нан астам мұғалім мен шебер біліктілігін арттырды, соның ішінде 420 ұстаз шетелде білімін жетілдіріп қайтты. Екіншіден, өндіріспен байланыс артып келеді. Оны біз дуальдық жүйе деп жүрміз. Дуальдық жүйе бойынша білім алушы өз уақыт бюджетінің 60%-ын өндірісте, ал қалған 40%-ын теориялық біліммен жалғастру керек. Білім алушылардың біліктілігін бұрынғыдай Білім және ғылым министрлігі емес, керісінше өндіріс өкілдері, яғни жұмыс берушілер бағалағаны абзал. Мұндай жүйе дамыған Батыс елдерінде - Германия, Финляндия, Норвегия, Швейцария және Шығыс айдаһарларының бірегейі Оңтүстік Кореяда жақсы дамыған. Бізде екінші жыл қанатқақты бағдарлама бойынша Астана қаласында 8 оқу орны дуальдық жүйе бойынша жұмыс істеуде. Нәтижесі - қуантарлық. Үшіншіден, өндірістің 10 саласы бойынша соның ішінде темір жол саласына қатысты кәсіби стандарттар қазіргі таңда дайын болды. Мамандардың біліктілігін сертификациялау ісі де қолға алынды. Төртіншіден, елімізде бизнес қауымдастықтарымен және жұмыс берушілердің қатысуымен кәсіби техникалық кадрларды даярлаудың ұлттық кеңесі құрылды. Кеңестің мақсаты - ел экономикасына қажетті білікті мамандар даярлау [10].
Қазіргі таңда біздің оқу орнымыз Қазақстан теміржолы Ұлттық компаниясымен үш жақты дуальдық жүйе туралы келісімді 2011 жылы қараша айында жасаған болатын. Келісімшарт негізінде колледжді бітіруші 47 студент Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясының Астана қаласындағы Техникалық орталығында үш апта курстан өтіп, білімдерін дәлелдеу арқылы қолдарына куәліктерін алды. Енді осы 47 студент Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясына еркін жұмысқа орналаса алады. Яғни жұмыс беруші жас мамандарды өзі електен өткізіп, таңдап алды. Бұл жұмыс берушіге де және мамандар даярлаған біздер үшін де үлкен жетістік. Негізгі мақсат - бітіруші студенттерді жұмыспен қамтамасыз ету және болашақ мамандардың біліктілігін жетілдіру [11].
Елбасы өткен жылдың шілде айында Жалпыға Ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам деген үлкен бағдарламалық мақаласын жариялады. Түсіне білген адамға бұл үлкен ой салады. Егемендіктің 20 жылдығы ішінде біз еңбекпен бірге мамандықтың да қадірін жоғалтып алдық. Құрылыс саласы болсын, қызмет көрсету саласы болсын біз жалдамалы жұмысшыларға арқа сүйедік. Нәтижесінде, жастар еңбектің қадірін ұмыта бастады. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан, министрлік тарапынан көптеген жаңа бағдарламалар қабылданып, жүзеге асуда. Мысалы, Жол картасы, Дипломмен ауылға!, Жұмыспен қамту - 2020 және осыған қатысты беріліп жатқан әлеуметтік қолдаулар мамандықтың беделін арттырады деп ойлаймын. Сонымен бірге өнертапқыштық және өнертабыстық қызметке, техникалық шығармашылыққа бейім, талантты студенттерді анықтап, оларға қолдау көрсетілуі тиіс. Жұмыс берушілер тарапынан гранттар көбейтілсе, Қазақстанда ірі кәсіпорындар дамыса, орта кәсіби маман иелеріне үлкен жол ашар еді және Техникалық және кәсіптік білім беделін біртіндеп көтерер еді [15].
Жалпы алғанда, бұл бағытта атқарылып жатқан іс-шаралар аз емес, сырт жерлерге де танылуда. Былтырғы күзде Екатеринбургте өткен Қазақстан-Ресей 10-аймақаралық форумда Президенттер Н.Ә.Назарбаев пен В.В.Путиннің қатысуымен қол қойылған келісімдерде Қарағанды политехникалық және Первоуральск металлургиялық колледжі арасында да өзара ынтымақтастық туралы шарт бекітілді. Орта буын техникалық мамандар даярлауда жинақталудағы тәжірибені бөлісу, студенттер алмасу, Теміртау металлургиялық комбинаты мен Челябі металлургиялық зауытында, мұнай-газ және энергетика, көлік кешенінде өндірістік тағылымнан өту тәрізді шаралар белгіленді. Қазір ортақ мақсат ойдағыдай іске асырылуда [21].
Үкіметтің қаулысымен 2011 жылы қазан айында Кәсіпқор Акционерлік қоғам (АҚ) 2012 - 2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспары қабылданды. Холдингтің мақсаты - біріншіден, Қазақстан Республикасының территориясында техникалық және кәсіби білім беру саласының жаңа инфрақұрылымдарын құру. Екіншіден, кадр жұмыстарын жақсарту үшін техникалық және кәсіптік білім беру саласында корпоративтік білім беру жүйесін енгізу. Үшіншіден, техникалық және кәсіптік білім саласына жаңа инновациялық технологияларды ендірумен айналысады. Міне, осының барлығы да техникалық және кәсіби білім беру саласының беделін көтерумен қатар, мамандықтың да беделін арттырады деп ойлаймын. Қатарынан екі жыл бойы Теміртау қаласында техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту бойынша халықаралық семинар өткізілуде. Бұл шараның да техникалық және кәсіптік білім беру беделін арттыруға, сонымен қатар жастарды осы салаға тартуға тигіетін әсері . Әркім өз ісінің шебері болса, соны құрметтесе, сонда ғана оның жемісін көреді. Жаһанданған әлемде тек білімді, білікті мамандар ғана әлемдік бәсекеге қабілетті бола алады. Әркім өз саласында білгір маман болуы тиіс [20, 12].
Дуальдық және дәстүрлi білім беру жүйесі. Атап өту қажет, былтырғы Білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұловтың айтуынша.
Қазақстанда Елбасының тапсырмасы бойынша техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін жаңғырту үдерісі басталды. Бүгін Теміртауда Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне халықаралық тәжірибелерге негізделген оқытудың дуальды жүйесін енгізу перспективасы талқыланды .
Теміртау политехникалық колледжінде Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне оқытудың дуальды жүйесін енгізу бойынша жұмыс тәжірибесін зерделеу тақырыбына арналған республикалық семинар ашылды. Семинар жұмысына Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, ұлттық компаниялардың басшылары қатысты.
Семинарды ашқан білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов өз сөзінде, Қазақстанда Елбасының бастамасымен бәсекеге қабілетті мамандар даярлау үшін техникалық және кәсіптік білім жүйесін түбегейлі өзгерту процесі басталғанын атап көрсетті [23].
Мамандарды даярлау жүйесінде оқытудың дуальды жүйесі маңызды орын алуы керек. Қазіргі кезде әлемде оқытудың дуальды жүйесі - кәсіптік-техникалық кадрлар даярлаудың ең тиімді жолдарының бірі. Оның ерекшелігі сол, кәсіптік оқыту үдерісінің басым бөлігі оқу орнында емес, кәсіпорындарда өтеді.
Бұл жүйе Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция сияқты дамыған елдерде табысты жұмыс істеуде. Атап айтқанда, Германияда Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне 350 мамандық бойынша 1,6 млн. оқушы, 500 мың кәсіпорын тартылған. Іс жүзінде, дуальды модель - бизнестің, болашақ маман мен мемлекеттің мүдделерінің бірлестігі.
Қазақстанда техникалық және кәсіптік білім беруді басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі жасалуда - бізде бұрын-соңды мұндай жүйе болмаған. Елбасының ағымдағы жылғы Жолдауында айтылған кадрлар даярлаудағы өзгеріс басталып кетті. Біз жұмыс берушілердің сұраныстарына ие кәсіптік-техникалық кадрлар даярлайтын боламыз және бұл іс әлемдік деңгейге сәйкес жүргізілетін болады, - деп атап көрсетті Б.Жұмағұлов өз сөзінде [17, 23].
Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев өз кезегінде, Техникалық және кәсіптік білім жүйесін жаңғырту Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын әрі қарай іске асыруға қажетті жоғары білікті кадрлар даярлауға мүмкіндік беретінін атап көрсетті.
Кадрларды дуальды даярлаудың элементтері техникалық және кәсіптік білім беретін 96 оқу орнында ауыл шаруашылығы, көлік, металлургия, машина жасау, мұнай-газ және химиялық өндіріс сияқты салаларда пайдаланылады. Бұл бастамада ҚазАгро, Қазақстан Темір Жолы, АрселорМиттал Теміртау, Дөң тау-кен байыту комбинаты, Қазақстан Инжиниринг, ҚазМұнайГаз және басқа ірі компаниялар серіктес болып табылады.
Б.Жұмағұловтың айтуынша, оқытудың дуальды жүйесін әрі қарай дамыту мақсатында салалық және өңірлік кеңестер дуальды жүйені енгізуге әріптес болуға дайын базалық кәсіпорындарды анықтап, оларға қойылатын талаптарды пысықтаулары керек.
Семинарда сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіне кәсіпке капитал салу, бизнестің техникалық және кәсіптік білім оқу мекемелерімен өзара іс-қимылдары, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім жүйесін жаңғырту жағдайында мамандар даярлаудың сапасын арттыру мәселелері талқыланды.
2011 жылы кадрлар даярлау үдерісіне жұмыс берушілерді тарту үшін 16 өңірлік кеңес жұмыс істей бастады. Осының арқасында колледждер мен лицейлердің 132 мың студенті кәсіпорындарда өндірістік тәжірибеден өтті.
Оған қоса, кәсіптік стандарттар әзірлеуде қолдау көрсететін 14 салалық кеңес, техникалық және кәсіптік білім жүйесінің бизнеспен байланысын қарастыратын, техникалық және кәсіптік білім жүйесін дамыту жөніндегі ұлттық кеңес құрылды.
Сондай-ақ, Кәсіпқор холдингі жұмыс істей бастады. Холдингтің ұйымдарына бизнестің белсенді атсалысуымен техникалық және кәсіптік білім жүйесін корпоративтік басқарудың қағидалары енгізілетін болады.
Кәсiби бiлiм беру шеңберiнде дуальдық жүйе сабақ барысында емес кәсіпорындарда жүргізіледі. Дуальдық оқытуға 70 - 80 пайызы өндiрiсте өтедi, аптада 3-4 күн кәсіпорында 1-2 күн колледжде. Үштен бiрi оқу бағдарламалары мамандыққа арналған , ал үштен екi жалпы бiлiм беру тәртiптерiн қамтиды. Оқу мерзімі 2-3,5 жылға дейін қалған шығынды кәсіпорын даярлайды.
Дуальдық жүйенің көптеген артықшылықтары бар. Бiрiншiден, жұмыс берушi өндiрiстiң жақындатылған нақты сұраныс-талаптарына сәйкес мамандар болуы керек [23].
Екiншiден, болашақ мамандардың оқуына қызығушылықтарын арттырады дәйекті түрде талпынады, кәсiпорында алған білімдерін кейiн бекiтуге ұмтылады. Мотивацияның жоғары деңгейі болып табылады.
Үшiншiден, жоғары деңгейдегі мамандарды жұмысқа орналастырумен қамтамасыз етеді.
26 сәуiр 2012 жылы Теміртау қаласында Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Қарағанды қаласының әкімшілігімен бiрлескен Теміртауда өткен екiншi форумында Техникалық және кәсiптік білім беру дуальды оқыту жүйесін енгiзу бойынша жұмыс тәжiрибесiнде. Ол Қарағанды мемлекеттiк индустриалды университеттiнің базасында ұйымдастырылған. Дуальды оқыту жүйесі Теміртаудың бірінші форумынан кейін тәжірибие түрде енгізілді. Бұл Қазақстанда 100-ге жуық өндірістерде және кәсіпорындарында дуальдық оқыту әдісінің элементтері металлургияда, машина жасауда, мұнай-газ, химия өндiрiсi, ауыл шаруашылық салаларында енгізілді. Тәжiрибенiң өтуi үшiн 170,3 мың жұмыс орыны кәсіпорындар мемлекет тарапынан берілді. Бұдан басқа, 5,1 мыңды көлемде стипендияның жұмыс берушiлерге тапсырысы берілді.
Дуальдық жүйе біздің елімізде талпынып өркендеуде. Ел басшылығы Ұлттық әл-ауқат қорына негізгі кәсіпорындардың тізбесін анықтау және жұмысшы кадрларды даярлаудың индустриялық жағынан дамыған озық мемлекеттерде - Германияда, Англияда, АҚШ-та, Оңтүстік Кореяда өзін жақсы көрсеткен дуальдық үлгісін енгізудің қадамдық жоспарын әзірлеуді тапсырды.Қазақстандағы аса ірі жұмыс беруші бола отырып, Самұрық-Қазына акционерлік қоғамы Қор тобы компанияларының әлеуметтік жауапкершілігі саласында прецедент жасайды. Шаралар кешеніне теориялық базаны оқып-үйренуді қазіргі заманғы өндірістік технологияларды практикалық тұрғыдан белсенді игерумен тиімді үйлестіретін дуальдық білім беру жүйесін енгізу, барлық 16 корпоративтік оқыту орталықтарын жаңғырту, кәсіптер мен мамандықтардың толық тізбесін қоса алғанда, еңбек ресурстарын ұзақ мерзімді жоспарлау бойынша корпоративтік стандарттар құру, бірыңғай кәсіптік стандарттар мен салалық біліктілік шеңберлерінің үлгілерін қалыптастыру кіреді [15].
Қорда және ұлттық компанияларда жаңа өндірістердің дамуын ескере отырып, қазіргі бар және жоспарланатын жаңа кәсіптер үшін кәсіби ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
8
1
Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері
10
1.1
Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері
10
1.2
Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі
16
1.3
Дуальды оқыту кәсіптік білім берудің әлеуметтік әріптестіктің нышаны
26
1.4
Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждер
30
2
Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі - дуальды оқыту жүйесінде
38
2.1
Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым
38
2.2
Кәсіби оқытудың мазмұны мен жүйесі
42
2.3
Өндірістік оқыту барысында дуальды оқыту жүйесін қолдану
44
2.4
Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік тақырыбының сабақ дайындамалары
49
3
Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойынша электрондық оқулық
65
3.1
Электронды оқулықты оқу үрдісінде пайдалану тиімділігі мен мүмкіншілігі
65
3.2
Электронды оқулық туралы түсінік және оны құрастыру жолдары
68
3.3
Оқыту процесінде әзірленген электронды оқулықты қолдану технологиясы
73
4
Еңбек қорғау
78
4.1
Зиянды және қауіпті өндірістік факторларды саралау
78
4.2
Өндірістік шаң және оны азайту
83
4.3
Ауаның шаңдылығын есептеу
86
4.4
Өрт қауіпсіздігі
88
Қорытынды
91
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
93
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты мақаласында: Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы біліктілік орталықтары қажет, - деді. Мемлекет басшысы колледждерде дуальды оқыту әдісін енгізу туралы нақты тапсырма да жүктеді. Былтыр Қазақстан Халқы Ассамблеясының 19-шы сессиясында Самұрық-Қазына қорына арқаулық кәсіпорындар тізімін белгілеп, дуальды модельді бірте-бірте енгізудің жоспарын әзірлеуді тапсырған болатын.
Дуальды жүйенің негізі-студенттерді оқу орны мен өндірісте қатар оқыту. Дуальды оқыту әдісі әлемнің көптеген елдерінде, мысалы, Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция, Англия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған мемлекеттерде табысты жұмыс істеуде.
Әлемнің озық елдерінде табысты қолданылып келе жатқан осы жүйе біздің білім беру саламызға да еніп, оқытудың барлық кезеңінде кәсіпорында өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіріп отыр.
Дуальдық жүйе бойынша теориялық оқытудан гөрі тәжірибеге басымдық беріледі, яғни болашақ маманның өз кәсібін жетік меңгеруіне және де жас мамандардың жұмысқа қиындықсыз орналасуына толық мүмкіндігі пайда болып, өндіріс орындары техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерімен біріге отырып, өздерінің талаптары бойынша білім алып шыққан дайын кадрларды бірден жұмысқа алатын болады.
Осыған орай, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы 22 тамызда өткен Еңбек форумында Кәсіптік білім берудің дамуына жұмыс берушілердің тікелей белсенді араласпайынша, экономика қазіргі заманғы өндірістің талаптарына сай жоғары білікті мамандарды ала алмайды деген сөзінің жаны бар.
Осыған байланысты дуальдық оқыту барысында оқу орны басшылары мен кәсіпорын басшылары және білім алушы мен кәсіпорын басшылары арасында әлеуметтік серіктестіктің болуының рөлі арта түседі, себебі кәсіпорындардың оқу процесіне қатысуы кәсіби дайындықтың деңгейін арттырып, оның еңбек нарығы сұраныстарына сәйкестігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі таңда осы жүйе бойынша маман дайындауға ден қойған Алманияның Рейнланд-Пфальц аймағында жұмыссыздық деңгейі бар болғаны 3%-ды құрап отыр. Ал Германияда бұл көрсеткіш 7,8%-дың деңгейінде. Бүгінде Германиядағы 25 жасқа дейінгі жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 7%- болса, бұл көрсеткіш Грекияда 45, Испанияда 43, Францияда 30, Италияда 28%-ды құрайды. Осыдан-ақ, бұл жүйенің жұмыссыздық мәселесін шешуде қаншалықты маңызды екенін байқау қиын емес.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: кәсіптік колледждердегі дуальды оқыту жүйесін көрсету, қолдану, жүзеге асыру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері, дуальды оқыту жүйесіне ауысу мәселелері;
oo колледждерге дуальды оқыту жүй-есін еңгізу, өндіріспен серіктестік құру, әлеуметтік әріптестік нышаны;
oo Қарағанды қаласы бойынша дуальды оқыту жүйесімен қамтылған колледждерді қарастыру,
oo Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойынша күнтізбелік-тақырыптық жоспарын жасау;
oo күнтізбелік-тақырыптық жоспары бойынша сабақ дайындамаларын әзірлеу
oo Жол қозғалысын ұйымдастыру және қауіпсіздік пәні бойнша электрондық оқулық жасау.
Зерттеу пәні: методикада дуальды оқыту жүйесін практикалық сабақтарда қолдану.
Зерттеу обьектісі: кәсіптік колледждерге дуальды оқыту жүйесін еңгізу.
Зерттеудің құрылымы: кіріспе, төрт тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дуальды жүйені біздің елімізде іске асырудың мәні зор. Өйткені қазір елімізде жастарға кәсіптік-техникалық білім беруге маманданған 896 білім ошағы бар. Олардың 325 лицей болса, 571 колледждер. Бүгінде аталған білім ошақтарында 600,7 мың жас түрлі мамандықтарды игеруде. Бүгінде кәсіптік техикалық білім ошақтарында тәлім алған жастардың басым бөлігі алған мамандықтары бойына жұмысқа тұра алмай жатады. Сондықтан кәсіптік-техникалық білім беру ошақтарын заман талабына сай жетілдіріп, замануи басқару жүйесін енгізудің маңызы зор. Бұдан басқа оқу бітірген жастарды жұмысқа тұрғызу мәселесін де кезек күттірмей шешуді талап етуде.
Дуальдық оқыту барысында білім алушылар теория мен тәжірибені ұштастыру арқылы қазіргі заманғы талаптарға сай техника мен технологияларды меңгеріп, танымдық белсенділіктері артып, кәсіптік іскерлігі мен дағдылары оқу процесі кезінде және сабақтан тыс уақытта қалыптасады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс кәсіби білім беру дуальды оқыту жүйесінің дамуы сонымен қатар Қарағанды қаласындағы техникалық колледждеріндегі дуальды оқытудың мән жайы.
1 Дуальдық білім беру жүйесінің теориялық негіздері
1.1 Дуальдық оқыту жүйесіне ауысу мәселелері
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында кәсіби мамандандырылған қызметтер мен жұмысшылар кадрларының жетіспеушілігі байқалады. Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау мен еңбек министрлігінің ақпараттары бойынша 2010 - 2014 жылдары экономика саласында кәсіби жұмысшылардың жалпы қажеттілігі 287 мың адамға жуық, олардың ішінен Мемлекеттік бағдарламаның индустриялық-инновациялық даму жобаларына - 106 мың. Еліміздің техникалық және технологиялық парктарындағы өндірісте түбегейлі өзгенрістер, яғни қоғамның жаңаруы, нарықтық экономиканың өмірге дендеп енуі, жаңашыл реформалар мен саяси жүйенің өзгеруі кәсіптік мамандарды дайындауда жаңаша көзқарас тұрғыдан талап етеді. Қазіргі уақытта экономиканы дамыту жолында дуальдық оқыту жүйесінің қалыптастырып, қолдану маңызды. Болашақ жұмысшы мамандардың тәжірибелік дайындығының жоғарлауына байланысты білім, білім дағдыларының білім алу кезеңінен бастап қалыптасады. Бұл оқу процесіндегі тәжірибелік уақыт көлемінің өсуіне және дәріс алу нақты жұмыс орнында өтуіне байланысты. Дуальдық оқыту жүйесі көптеген европалық және азиялық мемлекеттерде, яғни Германияда, Францияда, Қытайда т.б. іске жақсы қосылды (асырылды). Дуальдық жүйені жақсы еңгейде дамыту үшін біздің елімізде барлық жағдайлар жасалған [1].
Дуальдық жүйенің негізгі түсініктемелері. Дуальдық білім беру жүйесі - оқу процесімен практикалық тәжірибе жинақтайтын кезеңдердің алмасуын көздейтін білім жүйесі.
Кәсіби стандарт (үлгіқалып) - білім, білік, дағдылар, тәжірибе, құндылықтар жүйесі және жеке тұлғалық қасиеттерінің жиынтығымен кәсіби біліктіліктілік негіздерін қалыптастыратын құжат.
Білім беру бағдарламасы - оқыту үрдісінде оқытатын пәндердің атауларымен, тізімін, қағидалы және тәжірибелік білім жинақтауға арналған сағат санының көлемін, қорытынды сынақтан өту шарттарын белгілейтін құжат.
Кәсіби біліктілік - тарихи және халықаралық талаптарының, тәжірибелік деңгейінде қалыптасқан кәсіби іс-әрекет, жан-жақты, өз Отанына адал еңбек етуге адамгершілік тұрғыдан дайын, нарықтық экономика сұраныстарына байланысты кәсіби қызығуы, қабілеті мен бейімділіктері қалыптасқан маманның компетенциясы (құзыры) [3].
Несие беру (несие) - студенттің оқу жұмысының көлемі, біріздендір өлшем бірлігі, бір несие академиялық кезеңінде (аптасында) бір академиялық сағат (дәрісханада) жұмыс жасау.
Оқытудың несие жүйесі - оқу үрдісінде кредит арқылы білім алу көлемі білім алушының өзін-өзі дамытуды, жекелеме негізінде шығармашылықпен білімді игеруді және кәсіпқой маман болуы үшін оқу ақпарат көздерін таңдауды көздейтін технология.
Жалпы мағлұматтар.
а) дуальдық білім берудің мазмұны. Дуальды оқыту жүйесі барлық кезеңінде өндірістік оқыту мен оқу орнында теориялық оқытуды біріктіреді. Оқыту процесінде колледжде, жоғары оқу орнында, лицейде оқып жүрген білім алушы оқуымен қатар болашақта еңбекке орналасуды шелеуге мүмкіндік беретін жұмыс беруші кәсіпорынмен ынтымақта болу керек - бұндай қарым-қатынас өндіріске деген білім, білік, дағдыларын, икемдіділігін байқатады. Дуальдық білім беру жүйені қолданып, қысқа мерзімді курстар арқылы 700 сағат көлемінде білім алушыларды оқытуға мүмкіндіктеріміз бар. Осы курстар адамның жаңа мамандықты игеруге немесе қайта кәсіптік деңгейін қайта даярлау курстарынан өтіп, біліктілігін шындап, біліктілік санатын, разрядын көтере алады, жоғары жетістіктерге қол жеткізеді, функционалдық міндеттерін кеңейте алады. Дуальды оқыту жүйесіндегі оқыту процесінің жоспары, кестесі жұмыс беру кәсіпорынның талаптарымен толығымен сәйкестену керек. Оқыту өндіріс қажеттілігіне барынша жақын, сондықтан өндірістің ерекшеліктері ескеріліп, білім алушының біліктілігін тәжірибе арқылы арттыру көзделеді [2].
Дуальды оқыту жалпы білім беруді дайындығын кәсіби білім берумен үйлестіреді және білім берудің заманауи талаптарын орындайды, яғни, түлей қоғаммен етене араласады. Кәсіпорын білім алушының (практиканттың) барлық жағдайын жасауға, соған байланысты қаржыландыруға міндетті, сонымен қатар дәріс алушыға, мүмкіндіктеріне қарай ай сайынғы еңбек ақысын тағайындайды. Оқу орнымен кәсіпкер (жұмыс беруші) тепе-теңдік негізінде қызмет етеді, өйткені алдарында бір мақсат - білікті маманды, өзінің ісін жетік білетін кәсіби маманды даярлау [1, 3].
б) мақсаттар:
- дайындау және қайта даярлаудың курстары арқасында бәсенеге қабілетті кәсіби мамандарды даярлау және техникалық білім беру жүйесін дамыту;
- оқыту процесіне жаңа кәсіби технологияларды енгізу;
- кәсіби білім беру үрдісін ғылыми-практикалық ізденіс жұмыстарымен түрлендіріп үнемі дамыту;
- жұмысшыларға және кәсіби мамандарға арналған кәсіби стандарттарды жетілдіріп, ынталандыру.
в) міндеттер:
- Қазақстан Республикасының экономикалық дамыту стратегияның бағытын еңбек нарығының қажеттілігімен, әртүрлі салалардың даму динамикасын сәйкестендіріп, кәсіби мамандар мен жұмысшыларды қызметке орналастыру, ретке келтіру;
- халықтық және еңбек нарығының қажеттілігін қанағаттандыратын көпсалалы, көпфункционалды кәсіби оқу орындарын дамыту;
- кәсіби біліктілік пен жылдамдықты қамтамасыз ету үшін саналы бағдарламаларды дайындап, жүйелі түрде кәсіби мамандарды дайындау;
- кез келген кәсіптік оқу орнында білім алушылардың білімін жетілдіру үшін кадрлық, ғылыми-әдістемелік және материалдық базаны жабдықтап жақсы жағдай қалыптастыру.
г) дуальды оқыту жүйесінің артықшылығы:
- дуальдық білім беру бағдарламалары, кәсіби-тұлғалық құзыреттілігін технологиялық тәсіл негізінде қалыптастыру, біліктілікті арттыруға қосымша мүмкіндік ашады;
- жаңа кәсіби бағдарламаларды түрлендіріп, арттыруға мүмкіндік туғызады, яғни кәсіби білім беруді диверсификациялауды қамтамасыз етеді;
- жан-жақты кәсіби дамуына ықпал етеді;
- ғылым мен білім беру жүйесі, ғылым мен кәсіби өндірістен байланысы қамтамасыз етіледі, саналы өзгерістерге әкеледі (немесе жеткізеді).
Өндіріс басшыларына білім беру саласын инвестициялау орынды, өйткені соңғы нәтижесінде өзінің кәсіпорнына кәсіби, жоғары білімді мамандарға қол жеткізеді.
Білім алушылар үшін дуальды оқыту кәсібі бойынша тәжірибе жинақтауымен қатар әлеуметтік-экономикалық профиль бойынша алған білімдерін шындап, қалыптастырып, шынайы өмірде қолданады.
Дуальды оқыту жүйесі арқылы даярланған кәсіби мамандар бітіргеннен кейін бірден өндіріс орындарына қабылданады және бейімделуі кезеңін қажет етпейді [4].
д) білім беру бағдарламаның мазмұны мен қалыптастыру приципі:
- колледж оқу орында, өндіріс кәсіпорында және кәсіпорын жанындағы ресурстық оқу орталықтарында, ғылыми-практикалық білім ұштастырып оқытылады, дамиды;
- негізгі білім беру бағдарламасының құрастыру принципі мамандардың қажеттілігі мен жұмыс берушінің талаптары жоғары деңгейде, мүмкіндігінше есепке алынады, бірақ жалпытеориялық және жалпыпрактикалық дайындыққа зиян келтірмейді.
Білім алушылар контингентін анықтап, қалыптастыру үшін жұмыс берушімен оқуды ұйымдастыратын мекеме арасында келісім шарт ресми түрде жасалып, квалификациялық талаптар, оқу процесінің ұйымдастыруы мен сынақ жүргізуі ескеріледі. Осыған сәйкес жұмыс беруші және білім алу үміткердің арасында келісім шарт жасалады (егер ол жұмыс берушінің қызметкері болмаса). Келісім шартта екі жақтың қаржылық міндеттері, жұмыс берушінің оқу үрдісіне жұмсалған қаржы шығынын орнына келтіру, ол үшін келісілген тәжірибелік мерзімін міндетті түрде өтеу керек [5].
Үш жақты келісім шарттың болуы мүмкін, нұсқау арқылы беріледі:
Жұмыс беруші -- оқу орны -- оқуға үміткер
Жұмыс беруші және білім беру мекеменің басшылары түрлі тексерістердің (сөйлесу, тест алу) арқасында үміткердің білім деңгейін анықтап, әрі қарай оқу жалғастыру туралы және қандай білім беру бағдарламасы бойынша оқыту туралы шешім қабылдайды. Денсаулығы туралы медициналық анықтаманың болуы міндетті шарт, өйткені үміткердің таңдаған мамандығы оның денсаулығына кері әсерін келтірмеуі керек.
Сөйтіп, оқушы мен оқу орында оқып, таңдаған мамандығы бойынша ғылыми-практикалық жеттік игере алады.
Кәсіби бағдарламаның жоспары мен құрамы жұмыс берушінің сұранысына негізделіп жасалады, білім алушының мамандығы мен біліктілігі ескеріліп оқыту мерзімінің ұзақтығы белгіленеді. Әр пәні бойынша элективті курстардың сағат санын тапсырушымен оқыту мекемесі келісіп анықтайды. Оқыту бағдарламаны құрастырғанда тек қана мамандық талаптарымен шектелмей, тұлғаның болашағына қажет білім, білік дағдыларын - компетенцияларын дамытуды, басшылыққа алып болашақта біліктілігі жоғары тұлғаға мамандықтарды бірнеше рет ауыстыруға мүмкіндікті береді. 15% - ға дейін қажеттілік кезінде міндетті курстарды өзгертуге болады [4, 5].
Білім алушылар кәсіпорында болып жатқан нақты жағдаяттар және кәсіби міндеттер оқыту барысында тәжірибе жинақтау семинарларда талқыланады, дипломдық қорғау жұмыстардың тақырыбы жұмыс берушімен пікірлесіп белгіленеді.
Ғылыми-теориялық білім алуға арналған сағат саны аптасына 40 сағаттан аспау керек. Ғылыми-теориялық білім алуға 20-25 %, практикалық білім алуға, тәжірибе жинақтауға барлық сағат санынан 75-80 %-ы ұсынылады.
Негізгі кәсіптік білім алу бағдарламасы (колледж) 3 (үш) жылдан аспау керек. 700 сағаттан тұратын қысқа мерзімді курстардың оқыту кестесі жұмыс берушімен бірге жекелеме құрастырылады, келісім-шартқа негізделінеді.
Бәсекелестік пен үздіксіз кәсіптік білім алу жүйесін қамтамасыз ету үшін әртүрлі білім беру орталықтарымен қысқа мерзімді курстардың дамыған инфраструктурасы қажет, олар өндіріс және фирманың ішіндегі оқыту мен қайта даярлау жұмыстарын ұйымдастырып, іске асырады. Бұл курстар кәсіптік өндірістің барлық қажеттіліктерін ескеріп, бағдарламаларын барынша икемдеп, 72-700 сағатқа дейін жоспарлайды, бірақ 1000 сағаттан аспайды.
Дайындау және қайта даярлау бағдарламаның қаншалықты игерілгені емтихан анықтайды, оған білім беру мекемеден, өндіріс орнынан және тәуелсіз эксперттер қатысады. Емтиханды жақсы тапсырғандарға біліктілігі туралы сертификат беріледі, алған мамандығы бойынша жұмыс істеу құқығына ие болады. Сертификатта кәсіптік оқуға байланысты кәсіби мамандықтың типы, оқытылған мерзімі, мақсаттары және бітірушінің білім, білік дағды компетенциялары туралы тиісті мәліметтер жазылады [6].
Оқытудың білім саласы тәуелсіз институт механизмдерімен тексеріліп, бағаланады, содан соң мамандықты меңгергені туралы сертификат беріледі.
е) білім беру бағдарламаның компоненттері:
- мамандықтың паспорты, жас маманға қойылатын талаптар, жұмыс жоспары, оқу әдістемелік құралдары, негізгі түсініктемелері және бақылау жұмыстар, тестілеудің мазмұны, бағдарламаның негізгі компоненттері.
ж) тәжірибе жинақтау жұмысын ұйымдастыру:
- өндіріс кәсіпорында білім алушының тәжірибе алу жұмысы төмен тізімдегі қатысушылармен жүргізіледі. Олар:
- педагогикалық дайындықтан өткен өндіріс кәсіпорындарының мамандары, қызметкерлері;
- қайта білім көтеру курстардан өткен білім беру мекеменің мұғалімдері;
- тәжірибелік оқыту арнайы шеберханаларда, зертханаларда, фирмаларда өтеді, білім алушылар кәсіпқой білім алады, сонымен қатар өз ісін шеберлікпен атқаратын өндіріс мамандарымен қамтамасыз етеді.
Әлеуметтiк әрiптестiк. Кәсiби бiлiмiнiң облысында әлеуметтiк әрiптестiк дегеніміз жұмыс берушiлердiң экономикаcы және салаларының қажеттiлiктерiне, өндiрiспен тәлiм-тәрбиенiң байланыстарын күшейту, қаржыландыруды қосымша қайнар көздермен тарту, құрылу жүйесiн қызметтiк нәтижелерiмен адекватты жоғарылату, кадр даярлаудың деңгейiн жуықтауға бағыттау.
Оқу орындарындағы әлеуметтiк әрiптестiгi (студент-кәсiпорын-оқу орны) шарттың үштұғырлық қорытындымен кәсiби бiлiм берудiң жүйесiн енгiзу дуальд арқылы жүзеге асырылған бола алады [7].
Кәсiби бiлiмнiң облысында серiктестердiң өзара негiзгi бағыттары:
1) жұмыс берушiлердi мемлекеттiк бәрiне мiндеттi стандарттарын бағдарламаларды құрудың, бiр үлгiдегi оқу жоспарларының зерттемесiнде қатысуы;
2) арнаулы тәртiптердiң оқытушыларының сынау мерзiмдерiнiң технологиялық базасын қолданумен кәсiби тәжiрибеде өткізу арнайы мамандармен және ұйымдасқан кәсіпорынмен;
3) өзара iс-қимылдың жұмысқа орналастыруға жәрдемдесуі және мамандарды даярлауы;
4) еңбек нарығында сиппатталған жоғары деңгейдегі жұмыскермен және мамандармен қамтамасыз етіп сәйкестендіру;
5) экономиканың тиiстi салаларында кәсiби қызметтiң тәжiрибе бар мамандарды тәлiм-тәрбиенiң процесiне тарту;
6) қорытынды аттестация өткізу кезеңінде мамандарды бақылауға тарту;
7) жұмыс берушілердің дамуына кәсіпорындарды қаржыландыру [8].
Құзырлы ұйымдардың құрылуына келесі функциялар жатады:
oo оқу бағдарламаларын әзірлеу және бекiту;
oo оқу жоспарларының әзірлеу және бекiту, әскери мамандықтардың жұмыс оқу бағдарламаларынан басқа;
oo жаңа технологияларын енгiзу;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес кадрларды қайта даярлау және біліктілігін жоғарлатуға қамтамасыз ету;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес ақылы негізде (жұмыс,қызмет) тауарларды беру;
oo Қазақстан заңдарына сәйкес жарғылық қызметті жүзеге асыру үшін материалдық және қаржылық қосымша қайнар көздердi тарту.
Тапсырыс берушiнiң құзырына келесi функцияларды жатады:
oo емтихан кезінде тәуелсіз эксперттік комиссия құрамына кіру;
oo студенттердің білімдерінің бағасын өткізу және кандидаттардың біліктілігін бекітуге және растауға қатысу;
oo өз ұйымдарына штатты толықтыру мақсатында белсенді, көзге түскен студент-түлектерді және кандидаттарды тарту [9, 10].
Емтиханды табысты өткізіп және оң нәтижелердi хабарлағаннан кейін тәуелсіз комиссия түлектерге арнайы квалификациялық сертификат құжаты беріледі. Бұл мүмкіндік тәуелсіз экперттік комиссияның шешімімен жұмыс беруші ұйымдарда (басқа ұйымдарға)жұмыс істеуге және орналасуға үлкен кәсіби дайындықпен және жоғары көрсеткішпен келгені туралы мүмкіншілігі болады. Бұдан басқа,бұлар еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болып қалыптасады. Болашақта куәлiктiң мерейiнде шекараның ар жағында, кәсiби дайындықты өз мамандық бойынша растаудың қосымша рәсімсіз шекараның ар жағында жұмыс iстеуге мүмкiншiлiк алады [7].
Кәсiби стандарт. Халықаралық стандарттарды қолданумен әр жеке мамандық үшiн кәсiби стандарт мемлекеттiк деңгейде енедi. Бiрлескен (маманның тапсырыс берушiсiмен) жұмыс берушiнің мекемесiмен және оның оқу орнымен өнделеді.
Даярлықтың процесiн негiзiн қалайтын құжат, кадрлық кәсiби стандарт, онда жұмыс берушiнің келiсiмі оқу орнынан беріледi. Кәсiби стандартты толық нұсқасы анықталады.
Мамандықтың квалификациялық сипаттамасы:
oo кәсiби қызметтiң саласы кәсiби қызметтiң объектiлерi;
oo кәсiби қызметтiң негiзгi функциялары;
oo мамандық арналған (білім,білік дағды) кәсiби құзырлығы.
Мерзімнің ұзақтылығы: жалпы, теориялық курс, тәжiрибелiк курс.
Оқу жұмыс жоспары:
а) теориялық курс (аудиториялық оқулар: 20-30 %) (барлық техникалық мамандықтар үшiн) бәрiне арнаулы мiндеттi тәртiптер; элективті тәртiптер
б) тапсырыс берушiнiң тәжірибелік курспен сәйкестенуі (80-70 % оқудың аудиториядан тыс) талаптарымен болып табылады: оқу полигонындағы оқуы, оқу ұстаханасында, (оқытушы басшылығымен) зертханаларда; (тәлімгер басшылығымен) жұмыс орнындағы тәжiрибелiк курс.
Оқу орнына қабылдауы: емтихандық талап; студенттің алынған білім-білік дағдылырының есептеуiмен оқу мерзiмiмен кәсiби бiлiмi, ұйымның кіріспе сынақтары (жазбаша, ауызша емтихан, тестiлеу, әңгiмелесу).
Білім-білік процесiн бақылау: (сессиялық емтихан) аралық бақылау; (қорытынды емтихан) қорытынды бақылау; (тәжiрибелiк курс) түлектің жұмыс; берілген кесте бойынша санатты (разрядты) сәйкестендіру [9].
Оқу-әдiстемелiк және техникалық жабдықтаумен қамтамасыз етуге талап:
oo әдiстемелiк жөн-жобаларға және оқу әдістемелікке талап;
oo электрондық оқу ресурстарына талап;
oo тәжiрибелiк курс өткiзу үшiн жабдықтаумен қамтамасыз етуге талап;
oo өндiрiстегi тәжірибелік талап.
Қайта даярлау тәжірибелік курсын дуальдық оқыту жағдайда анықталған кәсiби стандартты қысқартылған нұсқаны пайдаланылады:
oo мамандықтың мазмұны(атаулары);
oo оқу ұзақтығы;
oo курсқа қабылдау әдiсі;
oo оқу процесiн бақылау;
oo техникалық қамтамасыз етуге және оқу-әдiстемелiк талап.
Оқу курстары. Оқу курстары мазмұнды болу үшін: мазмұнның тәртiбі (курстың); тәртiптiң өзектілігі; оқу-әдiстемелiкпен қамтамасыз ету; кәсіпорын базасының мінездемесі; материалдың меңгеруiн бақылау; ұсынылатын әдебиеттер [5, 7].
36.2 Дуальды оқыту жүйесінің білім саласындағы өзектілігі
Қазақстан Республикасында дуальдық кәсіптік білім беру жүйесі. Қазақстанда дуальды жүйесінің дамуына сөзсіз үлес қосқан елбасы - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Германияға барып келгеннен кейін одан әрі даму және аталмыш жүйенің модернизациясын біздің елімізге енгізді. Қазақстанның техникалық және кәсіби білімінің жүйесінің дамуының стратегиялық мақсаты - Техникалық кәсіптік білім беру модернизация жүйесі қоғамның сұранысымен және индустриялық-инновациялық экономиканың дамуы, дүниежүзілік білім беру аясына шоғырлануы . Мемлекеттік саясат аймағында техникалық кәсіптік білім беру 2011-2020 жылғы дамудың мемлекеттік бағдарламасының бір бөлігі болып саналады. Қазақстан Республикасының заңыңда Білім туралы, кооперативтік тәлім-тәрбие деген ұғым дуальді жүйенің практикалық аналогі болу [1, 12].
Кәсіптік білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік туралы мақалада жұмыс берушінің рөлі-келешек маманның тәрбиесіне және дайындығына күшейтілді. Еңбек кодексінде Ұлттық біліктіліктің жүйесінің енгізілуі, кәсіби қалыптың стандартына сәйкес, жұмыскердің біліктілігінің тәуелсіз сертификаттау салаларында болуы [11].
Германиядан өзгешелік, кіші және орта бизнес қозғаушының буыны белсенді дуальды жүйеге араласады. Қазақстанда әзірше жаңа әзірлемені іске қосу негізгі ұлттық компаниялары Самрұқ - Қазына Акционерлік қоғам (АҚ), колледж серіктестіктеріне ірі компанияларда бар олар: КазАгро, Қазақстан Темір Жолы, Арселор Миттал Теміртау, Донскдағы тау-кен комбинаты, Қазақстан инжиниринг, ҚазМұнайГаз және тағы басқалары. Осы жүйенің дамуына үлкен түрткі болуы сөзсіз [13].
Бағдарламаның жүзеге асуы үшін модернизация және білімнің дуальды жүйесінің жетілдіруі Қазақстанда 2011 жылы жасалды Кәсіпкер холдингі болды. Холдингтің миссиясы жоғары деңгейдегі маманның дайындығы болып табылады. Шетелдік серіктестермен қол қою келісімдерде колледждермен де бар. Қазақстанның аумағының ауқымы айтар-айтпастан барлық төрт жақтан дүниежүзілік деңгейдің колледжінің стратегиясы болып табылады, арада Астана қаласы, Алматыда, Ақтөбеде және Шымкент (батыста Атырауда мұнай-газ саласы іске асырылып және мұнай-газ орталығы қосылды, дүниежүзілік көсем оңтүстік Альберты технология институт-SAIT Polytechnic серіктестігімен, мұнай-газ Атырау орталығы - APEC Petrotechnic, Оңтүстік Шымкентте орталықтың жеңіл және азықтық өнеркәсіптің шеңберіңде құрылысы жоспарланады. Шығыс Өскеменде металлургияға және машина жасауға көзделеді, ал Екібастұзда электро энергетикаға).
Қазіргі таңда үкімет тарапынан екі колледждің әлемдiк деңгейіңдегі құрылысы жүзеге асырылуда бұл Алматы қаласында және Астана қаласында, оның әр бағасы 200 млн құң долларды құрайды. 2013 жылы жоба бойынша Техникалық жаңғырту және кәсiби бiлiм беру Дүниежүзiлiк банктiң қарызы есебiнен 5 техникалық училищелері оқу жабдықтарың сатып алуына грант берілді. Индустрия-инновациялық даму бағдарламалары елде көп зауыт пен фабрика ашылуына мүмкiндiк бердi.
Қазақстанның географиялық орналасқан жерiн ескере отырып, Ресеймен Қытай аралығында, сонымен бiрге кедендік одаққа кірудегі Ресей мен Белоруссия, бiздiң елiмiз мiндеттi түрде бәсекеге қабiлеттi болу керек. Сонымен қатар көршілес елдер өз кезегінде, озық тәжiрибенi үйренедi. Техникалық және кәсіптік білім беру кадрларымызды даярлауда оқытуда, бiз келешек кәсiпқой мамандарды дайындаймыз [14].
Алайда, тәуекелдерден аман болу үшiн, кәсiби бiлiм берудiң екi жақты жүйесiн дәйектi түрде енгiзсiн және оның даму жүрiсін мұқият бақылану. Жақсы мысал ретінде немiс тәсiлi, мемлекеттiк тапсырыстардың агенттiк арқылы жұмысқа орналасу мүмкiндігімен, сауда-өнеркәсiптiк палата, қолөнер палаталары, сонымен бiрге нарықтың талабы ескерілсін (сұраныс және ұсыныс заңы).
Сонымен қатар кәсіптік білім беру дуальдық оқыту жүйесінің біздің еліміз үшін маңызды қадам, әлемнiң елдерi озық тәжiрибеге арқа сүйеніп, соның ішінде Германияның тәжірибиесіне.
Дуальды бiлiм беру жүйесi Қазақстанда өте екпiндi жүредi. Біз дұрыс бағытта қозғалудамыз - тезірек енді мүмкін емес, - Германдық коғам басшысы халықаралық қарым-қатынасшысы GIZ Райнер Герц.
Дуальды жүйе - жұмыссыздыққа шақыру. Соңғы жылдарда Қазақстанда техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі оқу орындары саны жағынан арта түсуде, сонымен қатар дуальды оқыту жүйесін енгізуде. Бұл жүйенің әдісі бойынша 70-80 пайызы оқу уақытында студенттердің тәжірибие жүзінде өтуі, көрсеткіштерге сүйене отырып. Қарағанды облысында колледж түлектерінің 90 пайызы жұмыспен қамтылған, бұлардың бәрі дуальды оқыту жүйесімен оқытылған[9,13].
Қазақстанда дуальды жүйе жаңалық емес. Себебі Кеңес одағы кезінде кәсiби-техникалық училищелерiнде дуальдық оқыту жүйесіне жақын болды. Ол кезде өндiрiстiк оқу 50-60 пайыз оқу уақытын құрады [8].
Жоспарлы экономиканың таралуынан кейін және көптеген өндірістің жабылуына байланысты оқу мекемелерімен жұмыс берушілермен байланыстары үзілді. Кейін 90-шы жылдың дағдарысынан ақырын, бірақ дұрыс жедел түрде құрыла бастады. 1995-1998 жылдары үш мекеменің техникалық және кәсіптік білім беру (Алматы қаласындағы №1 кәсіби мектебінің базасында, Ақмола облысының Қызыл Яр селосында кәсіптік мектебі және Павлодардағы бизнес колледжі) ауыл шаруашылықтың және банк қызметкерлердің, қонақ-үй, мейрамхана бизнесі мамандық даярлауда дуальдық жүйенің элементтерін енгізе бастады. Техникалық ынтымақтастық Германдық орталықпен (GTZ) әрекеттесуімен алғашқы қадам жасалды. Тәлім-тәрбиенің ұстанымы студенттің оқу уақытының 60пайызы бизнес мекемелерімен және жұмыс берушілердің ұйымдастырумен бағытталды.
Бірақ сонда үш оқу орта кәсіби мекеменің жүйесі жылжымады. Сарапшылардың пікірлері бойынша Азиаттық кризиске байланысты және бизнескерлер тарапынан кәсіптік мамандар даярлауға қызығушылықтары болмады, сол кезде еңбек нарығында кәсіби мамандықтар жеткілікті болды оған студенттерден гөрі уақыт та күште алған жоқ [14].
Білікті жұмыскерлердің жетіспеушілігі. Дегенмен мемлекеттің шаралары елдiң индустриалды-инновациялық даму өлшеміне негізделді, сол кезде кадрлық аштық орын алады. Бүгінгі таңда, Қазақстанда бірде-бір мекемеде кәсіби білікті жұмыскерлердің жетіспеушілігі сезілмейді.
Мысалға, энергетикалық саланың кадрларының ескіруінің мәселесi. Орташа жас жұмыскерлердің жасы зейнеткерлік жасқа таяу, сол арада даярлықтың отандық базасын дамудында энергомонтаждық, энергоремонттық, энергоқұрылыстық мамандықтарды даярлау қажет етілді. Осыған байланысты Білім және ғылым министрлігінде сала бойынша сұрақтар талқыланды,-үкiметте селекторлық мәжiлiсiнде жаңа технологиялар және индустрия вице-премьер министр Асет Исекешевтің энергетикалық саланы дамыту жөнінде талқылады [15].
Қазіргі таңда бұл сала бойынша 114 мың адам (70 мың-энергетика саласында, сервис қызметкерлері саласынан-30 мыңға жуық), одан әрі дамыту үшін 6,5 мың адам қажет етіледі. Бұндай қажеттілік машинажасау, ауылшаруашылық, фармацевтикалық және медицина салалаларында бар деп айқындады вице премьер-министр.
Техникалық және кәсіптік білім беру реформасы. Елбасы өзінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында техникалық кәсіптік білім беру саласына ерекше көңіл бөліп келеді. Өткен жылдың шілде айындағы Елбасының Жалпыға Ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам бағдарламалық мақаласында ел экономикасының негізін осы техникалық кәсіптік білім алушылар құрайтынын қадап айтқан еді. Бағдарламада техникалық кәсіптік білім беру саласына қатысты 15 индикатор анықталған. Олар осы уақытта өз дәрежесінде орындалды және орындалуда.Ең бастысы, жұмыс берушілер мен техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі арасында байланыс орнады. Кәсіптік білім беру саласы түлектерінің білім сапасы, жұмысқа орналасуы жақсарды. Өндірістен шеберлер көптеп тартылуда. Елімізде алғаш рет техникалық кадрларды даярлаудың ұлттық кеңесі құрылды.
Енді осы мәселені толығырақ тарқатып айтсақ: біріншіден, тек соңғы үш жылдың өзінде техникалық және кәсіптік білім беру саласын дамытуда заңнамалық нормативтік-құқықтық базалары өзгерді.
2011 жылы Білім туралы заңға түбегейлі өзгерістер енгізілді. Соның ішінде әлемдік тәжірибені сараптай келе, техникалық және кәсіптік білім беру саласының материалдық-техникалық базасы жаңартылуда, оқу ғимараттары қайтадан жөнделуде, өндірісте оқытудың тәжірибелік сабақтарының уақыты көбейді. Оқу стандарттары икемді болуы бірнеше біліктілік беру, сонымен қатар дуальдық оқыту жүйесіне келешекте түбегейлі көшу жолдары қарастырылды [16].
Нақтырақ айтатын болсақ, Халықаралық сарапшылардың қатысумен және ұсынысымен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен және ұлттық компаниялар өкілдерімен техникалық және кәсіптік білім, орта білімнен кейінгі білім мамандықтардың классификаторы жасалды. Халықаралық сарапшылардың тікелей қатысуымен 230 стандарт қайта қаралып шықты, 224 мамандық бойынша интеграциялық бағдарлама жасалды. Айта кету керек, осы аралықта материалдық-техникалық база 50%-ға дейін қайтадан жаңартылды.
Сонымен қатар соңғы үш жылда 13000-нан астам мұғалім мен шебер біліктілігін арттырды, соның ішінде 420 ұстаз шетелде білімін жетілдіріп қайтты. Екіншіден, өндіріспен байланыс артып келеді. Оны біз дуальдық жүйе деп жүрміз. Дуальдық жүйе бойынша білім алушы өз уақыт бюджетінің 60%-ын өндірісте, ал қалған 40%-ын теориялық біліммен жалғастру керек. Білім алушылардың біліктілігін бұрынғыдай Білім және ғылым министрлігі емес, керісінше өндіріс өкілдері, яғни жұмыс берушілер бағалағаны абзал. Мұндай жүйе дамыған Батыс елдерінде - Германия, Финляндия, Норвегия, Швейцария және Шығыс айдаһарларының бірегейі Оңтүстік Кореяда жақсы дамыған. Бізде екінші жыл қанатқақты бағдарлама бойынша Астана қаласында 8 оқу орны дуальдық жүйе бойынша жұмыс істеуде. Нәтижесі - қуантарлық. Үшіншіден, өндірістің 10 саласы бойынша соның ішінде темір жол саласына қатысты кәсіби стандарттар қазіргі таңда дайын болды. Мамандардың біліктілігін сертификациялау ісі де қолға алынды. Төртіншіден, елімізде бизнес қауымдастықтарымен және жұмыс берушілердің қатысуымен кәсіби техникалық кадрларды даярлаудың ұлттық кеңесі құрылды. Кеңестің мақсаты - ел экономикасына қажетті білікті мамандар даярлау [10].
Қазіргі таңда біздің оқу орнымыз Қазақстан теміржолы Ұлттық компаниясымен үш жақты дуальдық жүйе туралы келісімді 2011 жылы қараша айында жасаған болатын. Келісімшарт негізінде колледжді бітіруші 47 студент Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясының Астана қаласындағы Техникалық орталығында үш апта курстан өтіп, білімдерін дәлелдеу арқылы қолдарына куәліктерін алды. Енді осы 47 студент Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясына еркін жұмысқа орналаса алады. Яғни жұмыс беруші жас мамандарды өзі електен өткізіп, таңдап алды. Бұл жұмыс берушіге де және мамандар даярлаған біздер үшін де үлкен жетістік. Негізгі мақсат - бітіруші студенттерді жұмыспен қамтамасыз ету және болашақ мамандардың біліктілігін жетілдіру [11].
Елбасы өткен жылдың шілде айында Жалпыға Ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам деген үлкен бағдарламалық мақаласын жариялады. Түсіне білген адамға бұл үлкен ой салады. Егемендіктің 20 жылдығы ішінде біз еңбекпен бірге мамандықтың да қадірін жоғалтып алдық. Құрылыс саласы болсын, қызмет көрсету саласы болсын біз жалдамалы жұмысшыларға арқа сүйедік. Нәтижесінде, жастар еңбектің қадірін ұмыта бастады. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан, министрлік тарапынан көптеген жаңа бағдарламалар қабылданып, жүзеге асуда. Мысалы, Жол картасы, Дипломмен ауылға!, Жұмыспен қамту - 2020 және осыған қатысты беріліп жатқан әлеуметтік қолдаулар мамандықтың беделін арттырады деп ойлаймын. Сонымен бірге өнертапқыштық және өнертабыстық қызметке, техникалық шығармашылыққа бейім, талантты студенттерді анықтап, оларға қолдау көрсетілуі тиіс. Жұмыс берушілер тарапынан гранттар көбейтілсе, Қазақстанда ірі кәсіпорындар дамыса, орта кәсіби маман иелеріне үлкен жол ашар еді және Техникалық және кәсіптік білім беделін біртіндеп көтерер еді [15].
Жалпы алғанда, бұл бағытта атқарылып жатқан іс-шаралар аз емес, сырт жерлерге де танылуда. Былтырғы күзде Екатеринбургте өткен Қазақстан-Ресей 10-аймақаралық форумда Президенттер Н.Ә.Назарбаев пен В.В.Путиннің қатысуымен қол қойылған келісімдерде Қарағанды политехникалық және Первоуральск металлургиялық колледжі арасында да өзара ынтымақтастық туралы шарт бекітілді. Орта буын техникалық мамандар даярлауда жинақталудағы тәжірибені бөлісу, студенттер алмасу, Теміртау металлургиялық комбинаты мен Челябі металлургиялық зауытында, мұнай-газ және энергетика, көлік кешенінде өндірістік тағылымнан өту тәрізді шаралар белгіленді. Қазір ортақ мақсат ойдағыдай іске асырылуда [21].
Үкіметтің қаулысымен 2011 жылы қазан айында Кәсіпқор Акционерлік қоғам (АҚ) 2012 - 2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспары қабылданды. Холдингтің мақсаты - біріншіден, Қазақстан Республикасының территориясында техникалық және кәсіби білім беру саласының жаңа инфрақұрылымдарын құру. Екіншіден, кадр жұмыстарын жақсарту үшін техникалық және кәсіптік білім беру саласында корпоративтік білім беру жүйесін енгізу. Үшіншіден, техникалық және кәсіптік білім саласына жаңа инновациялық технологияларды ендірумен айналысады. Міне, осының барлығы да техникалық және кәсіби білім беру саласының беделін көтерумен қатар, мамандықтың да беделін арттырады деп ойлаймын. Қатарынан екі жыл бойы Теміртау қаласында техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту бойынша халықаралық семинар өткізілуде. Бұл шараның да техникалық және кәсіптік білім беру беделін арттыруға, сонымен қатар жастарды осы салаға тартуға тигіетін әсері . Әркім өз ісінің шебері болса, соны құрметтесе, сонда ғана оның жемісін көреді. Жаһанданған әлемде тек білімді, білікті мамандар ғана әлемдік бәсекеге қабілетті бола алады. Әркім өз саласында білгір маман болуы тиіс [20, 12].
Дуальдық және дәстүрлi білім беру жүйесі. Атап өту қажет, былтырғы Білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұловтың айтуынша.
Қазақстанда Елбасының тапсырмасы бойынша техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін жаңғырту үдерісі басталды. Бүгін Теміртауда Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне халықаралық тәжірибелерге негізделген оқытудың дуальды жүйесін енгізу перспективасы талқыланды .
Теміртау политехникалық колледжінде Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне оқытудың дуальды жүйесін енгізу бойынша жұмыс тәжірибесін зерделеу тақырыбына арналған республикалық семинар ашылды. Семинар жұмысына Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, ұлттық компаниялардың басшылары қатысты.
Семинарды ашқан білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов өз сөзінде, Қазақстанда Елбасының бастамасымен бәсекеге қабілетті мамандар даярлау үшін техникалық және кәсіптік білім жүйесін түбегейлі өзгерту процесі басталғанын атап көрсетті [23].
Мамандарды даярлау жүйесінде оқытудың дуальды жүйесі маңызды орын алуы керек. Қазіргі кезде әлемде оқытудың дуальды жүйесі - кәсіптік-техникалық кадрлар даярлаудың ең тиімді жолдарының бірі. Оның ерекшелігі сол, кәсіптік оқыту үдерісінің басым бөлігі оқу орнында емес, кәсіпорындарда өтеді.
Бұл жүйе Германия, Австрия, Дания, Нидерланды, Швеция сияқты дамыған елдерде табысты жұмыс істеуде. Атап айтқанда, Германияда Техникалық және кәсіптік білім жүйесіне 350 мамандық бойынша 1,6 млн. оқушы, 500 мың кәсіпорын тартылған. Іс жүзінде, дуальды модель - бизнестің, болашақ маман мен мемлекеттің мүдделерінің бірлестігі.
Қазақстанда техникалық және кәсіптік білім беруді басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі жасалуда - бізде бұрын-соңды мұндай жүйе болмаған. Елбасының ағымдағы жылғы Жолдауында айтылған кадрлар даярлаудағы өзгеріс басталып кетті. Біз жұмыс берушілердің сұраныстарына ие кәсіптік-техникалық кадрлар даярлайтын боламыз және бұл іс әлемдік деңгейге сәйкес жүргізілетін болады, - деп атап көрсетті Б.Жұмағұлов өз сөзінде [17, 23].
Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев өз кезегінде, Техникалық және кәсіптік білім жүйесін жаңғырту Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын әрі қарай іске асыруға қажетті жоғары білікті кадрлар даярлауға мүмкіндік беретінін атап көрсетті.
Кадрларды дуальды даярлаудың элементтері техникалық және кәсіптік білім беретін 96 оқу орнында ауыл шаруашылығы, көлік, металлургия, машина жасау, мұнай-газ және химиялық өндіріс сияқты салаларда пайдаланылады. Бұл бастамада ҚазАгро, Қазақстан Темір Жолы, АрселорМиттал Теміртау, Дөң тау-кен байыту комбинаты, Қазақстан Инжиниринг, ҚазМұнайГаз және басқа ірі компаниялар серіктес болып табылады.
Б.Жұмағұловтың айтуынша, оқытудың дуальды жүйесін әрі қарай дамыту мақсатында салалық және өңірлік кеңестер дуальды жүйені енгізуге әріптес болуға дайын базалық кәсіпорындарды анықтап, оларға қойылатын талаптарды пысықтаулары керек.
Семинарда сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіне кәсіпке капитал салу, бизнестің техникалық және кәсіптік білім оқу мекемелерімен өзара іс-қимылдары, сондай-ақ техникалық және кәсіптік білім жүйесін жаңғырту жағдайында мамандар даярлаудың сапасын арттыру мәселелері талқыланды.
2011 жылы кадрлар даярлау үдерісіне жұмыс берушілерді тарту үшін 16 өңірлік кеңес жұмыс істей бастады. Осының арқасында колледждер мен лицейлердің 132 мың студенті кәсіпорындарда өндірістік тәжірибеден өтті.
Оған қоса, кәсіптік стандарттар әзірлеуде қолдау көрсететін 14 салалық кеңес, техникалық және кәсіптік білім жүйесінің бизнеспен байланысын қарастыратын, техникалық және кәсіптік білім жүйесін дамыту жөніндегі ұлттық кеңес құрылды.
Сондай-ақ, Кәсіпқор холдингі жұмыс істей бастады. Холдингтің ұйымдарына бизнестің белсенді атсалысуымен техникалық және кәсіптік білім жүйесін корпоративтік басқарудың қағидалары енгізілетін болады.
Кәсiби бiлiм беру шеңберiнде дуальдық жүйе сабақ барысында емес кәсіпорындарда жүргізіледі. Дуальдық оқытуға 70 - 80 пайызы өндiрiсте өтедi, аптада 3-4 күн кәсіпорында 1-2 күн колледжде. Үштен бiрi оқу бағдарламалары мамандыққа арналған , ал үштен екi жалпы бiлiм беру тәртiптерiн қамтиды. Оқу мерзімі 2-3,5 жылға дейін қалған шығынды кәсіпорын даярлайды.
Дуальдық жүйенің көптеген артықшылықтары бар. Бiрiншiден, жұмыс берушi өндiрiстiң жақындатылған нақты сұраныс-талаптарына сәйкес мамандар болуы керек [23].
Екiншiден, болашақ мамандардың оқуына қызығушылықтарын арттырады дәйекті түрде талпынады, кәсiпорында алған білімдерін кейiн бекiтуге ұмтылады. Мотивацияның жоғары деңгейі болып табылады.
Үшiншiден, жоғары деңгейдегі мамандарды жұмысқа орналастырумен қамтамасыз етеді.
26 сәуiр 2012 жылы Теміртау қаласында Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Қарағанды қаласының әкімшілігімен бiрлескен Теміртауда өткен екiншi форумында Техникалық және кәсiптік білім беру дуальды оқыту жүйесін енгiзу бойынша жұмыс тәжiрибесiнде. Ол Қарағанды мемлекеттiк индустриалды университеттiнің базасында ұйымдастырылған. Дуальды оқыту жүйесі Теміртаудың бірінші форумынан кейін тәжірибие түрде енгізілді. Бұл Қазақстанда 100-ге жуық өндірістерде және кәсіпорындарында дуальдық оқыту әдісінің элементтері металлургияда, машина жасауда, мұнай-газ, химия өндiрiсi, ауыл шаруашылық салаларында енгізілді. Тәжiрибенiң өтуi үшiн 170,3 мың жұмыс орыны кәсіпорындар мемлекет тарапынан берілді. Бұдан басқа, 5,1 мыңды көлемде стипендияның жұмыс берушiлерге тапсырысы берілді.
Дуальдық жүйе біздің елімізде талпынып өркендеуде. Ел басшылығы Ұлттық әл-ауқат қорына негізгі кәсіпорындардың тізбесін анықтау және жұмысшы кадрларды даярлаудың индустриялық жағынан дамыған озық мемлекеттерде - Германияда, Англияда, АҚШ-та, Оңтүстік Кореяда өзін жақсы көрсеткен дуальдық үлгісін енгізудің қадамдық жоспарын әзірлеуді тапсырды.Қазақстандағы аса ірі жұмыс беруші бола отырып, Самұрық-Қазына акционерлік қоғамы Қор тобы компанияларының әлеуметтік жауапкершілігі саласында прецедент жасайды. Шаралар кешеніне теориялық базаны оқып-үйренуді қазіргі заманғы өндірістік технологияларды практикалық тұрғыдан белсенді игерумен тиімді үйлестіретін дуальдық білім беру жүйесін енгізу, барлық 16 корпоративтік оқыту орталықтарын жаңғырту, кәсіптер мен мамандықтардың толық тізбесін қоса алғанда, еңбек ресурстарын ұзақ мерзімді жоспарлау бойынша корпоративтік стандарттар құру, бірыңғай кәсіптік стандарттар мен салалық біліктілік шеңберлерінің үлгілерін қалыптастыру кіреді [15].
Қорда және ұлттық компанияларда жаңа өндірістердің дамуын ескере отырып, қазіргі бар және жоспарланатын жаңа кәсіптер үшін кәсіби ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz