Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. КЕҰ.ды заңды тұлға ретінде тіркеудегі артықшылықтар мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру үшін ұйымдастыру.құқықтық нысанын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
4. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру және тіркеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
5. Қазақстандағы коммерциялық емес ұйымдарға салық салу ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. КЕҰ.ды заңды тұлға ретінде тіркеудегі артықшылықтар мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру үшін ұйымдастыру.құқықтық нысанын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
4. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру және тіркеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
5. Қазақстандағы коммерциялық емес ұйымдарға салық салу ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Кіріспе
Кез келген тауарларды өндіру, қызметтер көрсету, игіліктер шығындармен байланысты болғандықтан, қызметтің аталған түрлері олардын ұдайы өндіріс үдерісін қамтамасыз ету үшін қаржыландырылуы тиіс. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қызметін қаржыландырудың көзі де әр түрлі болып келеді.
Коммерциялық емес қызмет бағыттарының әркайсысы өзінің өзіндік ерекшелігімен сипатталады, материалдық сфера мен коммерциялық қызметке тән функцияларды айқындайтын құрылымдарды кіріктіреді. Мысалы, олардың көбісінің меншікті кәсіпорындары болады, олардың жұмысы кәсіпорындар қаржысының жұмыс істеуінің жалпы қағидаттарына негізделіп ұйымдастырылады. Алайда мұндай кәсіпорындардың өнімін өткізу сұраным мен ұсынымның рыноктық критерийлерімен емес, бірақ ұйымның өзінің ішкі қажеттіліктерімен реттеледі. Мұндай өнім өндіріс шығындарын жабатын және нормаланатын деңгейде пайданы (таза табыс) қалыптастыратын бағалар бойынша: қолайлы өзін-өзі қаржыландыруды қамтамасыз ету және ұйымның - кәсіпорын иесінің жарғылық қызметін қамтамасыз ету үшін сатылады. Сөйтіп, өнім, әдеттегідей, бәсекелік рынокқа шықпайды, коммерциялық ұйымның ішінде қолдануға арналады (әскери-өнеркәсіптік кешен өнімі, медициналық техника мен саймандар өндіру жөніндегі кәсіпорындар, мамандандырылған өнімнің басқа түрлері).
Алайда шаруашылық жүргізудің рыноктық жүйесі өндіріс, айналыс сферасындағы анық шекараларды анықтамайды және экономикада болып жатқан өзгерістер бірқатар коммерциялық емес салалар қызметінің уәждемесінде бейнеленеді. Олардың көптеген құрылымдары өзінің өнімімен және қызметтерімен ашық рынокқа шығады, сөйтіп, өз құрылымының және жалпы осы сала жүйесінің жақсы дамуын қатамасыз етеді. Мысалы:білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет мекемелерінің ақылы қызметтері кеңінен дамып отыр. Ал сыныптау мен қаржыландыру критерийлері бойынша бұрын аралық жағдайда болған халыққа тұрмыстық қызмет көрсету және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық сияқты салалар коммерциялық негіздерге көшті. Пәтер меншіктенушілердің кооперативтерін ұйымдастырумен тұрғын үй секторын коммерцияландыру кезеңі аяқталды. Осы сияқты трансформациялаулар (түрлендірулер) қызметтің коммерциялық емес түрлерінде пайдаланылатын қаржылық ресурстардың құрамы мен құрылымына әсер етеді.
Коммерциялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар мен мекемелерді қаржыландырудың көздерін бұл құрылымдардың жұмысына мемлекеттің қатысу дәрежесіне қарай топтастыруға болады.
Мемлекет тиісті функцияларын толық атқарған жерде ұйымдарды ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен жүзеге асырылады. Бұған мемлекеттік басқару, құқықтық тәртіпті қорғау, орғаныс, ішінара білім беру және денсаулық сақтау жатады.
Кез келген тауарларды өндіру, қызметтер көрсету, игіліктер шығындармен байланысты болғандықтан, қызметтің аталған түрлері олардын ұдайы өндіріс үдерісін қамтамасыз ету үшін қаржыландырылуы тиіс. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қызметін қаржыландырудың көзі де әр түрлі болып келеді.
Коммерциялық емес қызмет бағыттарының әркайсысы өзінің өзіндік ерекшелігімен сипатталады, материалдық сфера мен коммерциялық қызметке тән функцияларды айқындайтын құрылымдарды кіріктіреді. Мысалы, олардың көбісінің меншікті кәсіпорындары болады, олардың жұмысы кәсіпорындар қаржысының жұмыс істеуінің жалпы қағидаттарына негізделіп ұйымдастырылады. Алайда мұндай кәсіпорындардың өнімін өткізу сұраным мен ұсынымның рыноктық критерийлерімен емес, бірақ ұйымның өзінің ішкі қажеттіліктерімен реттеледі. Мұндай өнім өндіріс шығындарын жабатын және нормаланатын деңгейде пайданы (таза табыс) қалыптастыратын бағалар бойынша: қолайлы өзін-өзі қаржыландыруды қамтамасыз ету және ұйымның - кәсіпорын иесінің жарғылық қызметін қамтамасыз ету үшін сатылады. Сөйтіп, өнім, әдеттегідей, бәсекелік рынокқа шықпайды, коммерциялық ұйымның ішінде қолдануға арналады (әскери-өнеркәсіптік кешен өнімі, медициналық техника мен саймандар өндіру жөніндегі кәсіпорындар, мамандандырылған өнімнің басқа түрлері).
Алайда шаруашылық жүргізудің рыноктық жүйесі өндіріс, айналыс сферасындағы анық шекараларды анықтамайды және экономикада болып жатқан өзгерістер бірқатар коммерциялық емес салалар қызметінің уәждемесінде бейнеленеді. Олардың көптеген құрылымдары өзінің өнімімен және қызметтерімен ашық рынокқа шығады, сөйтіп, өз құрылымының және жалпы осы сала жүйесінің жақсы дамуын қатамасыз етеді. Мысалы:білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет мекемелерінің ақылы қызметтері кеңінен дамып отыр. Ал сыныптау мен қаржыландыру критерийлері бойынша бұрын аралық жағдайда болған халыққа тұрмыстық қызмет көрсету және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық сияқты салалар коммерциялық негіздерге көшті. Пәтер меншіктенушілердің кооперативтерін ұйымдастырумен тұрғын үй секторын коммерцияландыру кезеңі аяқталды. Осы сияқты трансформациялаулар (түрлендірулер) қызметтің коммерциялық емес түрлерінде пайдаланылатын қаржылық ресурстардың құрамы мен құрылымына әсер етеді.
Коммерциялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар мен мекемелерді қаржыландырудың көздерін бұл құрылымдардың жұмысына мемлекеттің қатысу дәрежесіне қарай топтастыруға болады.
Мемлекет тиісті функцияларын толық атқарған жерде ұйымдарды ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен жүзеге асырылады. Бұған мемлекеттік басқару, құқықтық тәртіпті қорғау, орғаныс, ішінара білім беру және денсаулық сақтау жатады.
Пайдаланылған әдебиеттер
Ι.Нормативтік құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 2007 жылғы 21 мамырда № 254 – ІІІ, 2011 жылғы 2 ақпандағы № 403-ІV Заңдарымен енгізілген өзгертулер.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) Алматы: ЮРИСТ, 2013. – 364 б. (2012 жылғы 26 желтоқсандағы №61-V Заңдарымен енгізілген өзгерістер және толықтыруларымен берілген)
3. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» 16.01.2001 ж. № 142-II заңы
4. Қазақстан Республикасының «Қоғамдық бірлестіктер туралы» 31.05.1996 ж. № 3-I заңы
5. Қазақстан Республикасының «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» 15.01.1992ж. № 1128-ХII заңы
6. Қазақстан Республикасының «Тұтыну кооперативі туралы» 8.05. 2001ж. № 197-II заңы
7. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» 12.04.2005 ж. № 36-III Заңы
8. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 2007 жылғы 15 мамырдағы N 251 Кодексі
9. Қазақстан Республикасының «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» 17.04.1995 ж. № 2198 заңы
10. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (16.07.1997ж.)
ΙΙ. Арнаулы әдебиеттер:
1. Гражданский Кодекс РК (Общая часть) комментарий в 2-х книгах. Книга-1 (отв.ред. Сулейменов М.К,Басин Ю.Г.) Алма-Ата Жеті Жарғы,1998г.
2. Гражданское право в 2-х томах /отв. ред Е.А.Суханов. Москва изд: БЕК 1993 г.
3. Гражданское право. Учебник для ВУЗов /отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин Алма-Ата 2002 г.
4. Гражданское право под ред Ю.К.Толстого, А.П.Сергеева. Том 1. Санкт Петербург 1996 г.
5. Жайлин Г.А Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы Жалпы бөлім: Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
6. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы 1-том Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
Ι.Нормативтік құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 2007 жылғы 21 мамырда № 254 – ІІІ, 2011 жылғы 2 ақпандағы № 403-ІV Заңдарымен енгізілген өзгертулер.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) Алматы: ЮРИСТ, 2013. – 364 б. (2012 жылғы 26 желтоқсандағы №61-V Заңдарымен енгізілген өзгерістер және толықтыруларымен берілген)
3. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» 16.01.2001 ж. № 142-II заңы
4. Қазақстан Республикасының «Қоғамдық бірлестіктер туралы» 31.05.1996 ж. № 3-I заңы
5. Қазақстан Республикасының «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» 15.01.1992ж. № 1128-ХII заңы
6. Қазақстан Республикасының «Тұтыну кооперативі туралы» 8.05. 2001ж. № 197-II заңы
7. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» 12.04.2005 ж. № 36-III Заңы
8. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 2007 жылғы 15 мамырдағы N 251 Кодексі
9. Қазақстан Республикасының «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» 17.04.1995 ж. № 2198 заңы
10. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (16.07.1997ж.)
ΙΙ. Арнаулы әдебиеттер:
1. Гражданский Кодекс РК (Общая часть) комментарий в 2-х книгах. Книга-1 (отв.ред. Сулейменов М.К,Басин Ю.Г.) Алма-Ата Жеті Жарғы,1998г.
2. Гражданское право в 2-х томах /отв. ред Е.А.Суханов. Москва изд: БЕК 1993 г.
3. Гражданское право. Учебник для ВУЗов /отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин Алма-Ата 2002 г.
4. Гражданское право под ред Ю.К.Толстого, А.П.Сергеева. Том 1. Санкт Петербург 1996 г.
5. Жайлин Г.А Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы Жалпы бөлім: Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
6. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы 1-том Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2. КЕҰ-ды заңды тұлға ретінде тіркеудегі артықшылықтар мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру үшін ұйымдастыру-құқықтық нысанын таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..31
4. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру және тіркеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
5. Қазақстандағы коммерциялық емес ұйымдарға салық салу ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе
Кез келген тауарларды өндіру, қызметтер көрсету, игіліктер шығындармен байланысты болғандықтан, қызметтің аталған түрлері олардын ұдайы өндіріс үдерісін қамтамасыз ету үшін қаржыландырылуы тиіс. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қызметін қаржыландырудың көзі де әр түрлі болып келеді.
Коммерциялық емес қызмет бағыттарының әркайсысы өзінің өзіндік ерекшелігімен сипатталады, материалдық сфера мен коммерциялық қызметке тән функцияларды айқындайтын құрылымдарды кіріктіреді. Мысалы, олардың көбісінің меншікті кәсіпорындары болады, олардың жұмысы кәсіпорындар қаржысының жұмыс істеуінің жалпы қағидаттарына негізделіп ұйымдастырылады. Алайда мұндай кәсіпорындардың өнімін өткізу сұраным мен ұсынымның рыноктық критерийлерімен емес, бірақ ұйымның өзінің ішкі қажеттіліктерімен реттеледі. Мұндай өнім өндіріс шығындарын жабатын және нормаланатын деңгейде пайданы (таза табыс) қалыптастыратын бағалар бойынша: қолайлы өзін-өзі қаржыландыруды қамтамасыз ету және ұйымның - кәсіпорын иесінің жарғылық қызметін қамтамасыз ету үшін сатылады. Сөйтіп, өнім, әдеттегідей, бәсекелік рынокқа шықпайды, коммерциялық ұйымның ішінде қолдануға арналады (әскери-өнеркәсіптік кешен өнімі, медициналық техника мен саймандар өндіру жөніндегі кәсіпорындар, мамандандырылған өнімнің басқа түрлері).
Алайда шаруашылық жүргізудің рыноктық жүйесі өндіріс, айналыс сферасындағы анық шекараларды анықтамайды және экономикада болып жатқан өзгерістер бірқатар коммерциялық емес салалар қызметінің уәждемесінде бейнеленеді. Олардың көптеген құрылымдары өзінің өнімімен және қызметтерімен ашық рынокқа шығады, сөйтіп, өз құрылымының және жалпы осы сала жүйесінің жақсы дамуын қатамасыз етеді. Мысалы:білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет мекемелерінің ақылы қызметтері кеңінен дамып отыр. Ал сыныптау мен қаржыландыру критерийлері бойынша бұрын аралық жағдайда болған халыққа тұрмыстық қызмет көрсету және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық сияқты салалар коммерциялық негіздерге көшті. Пәтер меншіктенушілердің кооперативтерін ұйымдастырумен тұрғын үй секторын коммерцияландыру кезеңі аяқталды. Осы сияқты трансформациялаулар (түрлендірулер) қызметтің коммерциялық емес түрлерінде пайдаланылатын қаржылық ресурстардың құрамы мен құрылымына әсер етеді.
Коммерциялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар мен мекемелерді қаржыландырудың көздерін бұл құрылымдардың жұмысына мемлекеттің қатысу дәрежесіне қарай топтастыруға болады.
Мемлекет тиісті функцияларын толық атқарған жерде ұйымдарды ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен жүзеге асырылады. Бұған мемлекеттік басқару, құқықтық тәртіпті қорғау, орғаныс, ішінара білім беру және денсаулық сақтау жатады. Басқа бағыттарда мемлекет қадағалаушы-үйлестіруші рөлді жүзеге асырады, ал қаржыландыру көздері мемлекеттік арнаулы бюджеттен тыс қорларда орталықтандырылатын шаруашылық жүргізудің барлық субъектілері аударатын қаражаттардың міндетті аударымдары бояып табылады. Бұл, мысалы Қазақстанда 1998 жылға дейін әлеуметтік қамсыздандыруды (Зейнетақы қоры, Әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы), медициналық сақтандыруды (Медициналық сақтандыру қоры арқылы) қаржыландыру үшін қолданылды. Қоршаған ортаны қорғауды қаржыландыруда мемлекет ерекше орын алады: өндірістің экологиялық зиянды жағдайлары бар шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаражаттарын жұмылдыру бойынша мәжбүрлеуші іс-шараларды қолданады. Осылайша, өтемақы немесе мекендеу ортасын қалпына келтіру бойынша шараларды қаржыландыру үшін Табиғатты қорғау қоры қалыптастырылады.
Мемлекет әлеуметтік міндеттемелермен кепілдендірілген деңгейлердегі білім беру мен денсаулық сақтауды қаржыландыру жөніндегі шығындарды өзіне алады.
Іргелі ғылыми зерттеулерге жұмсалатын шығындардың басым бөлігі мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Бұл мұндай зерттеулердің нәтижелері дереу нәтиже бере қоймайтындықтан, ұзақмерзімнен кейін қолданылуы мүмкін болатындықтан барып шығады, ал олардың маңыздылығы қоғамның болашақ дамуы үшін өте айтарлықтай.
Бюджеттік ресурстар сондай-ақ мәдениет пен шығармашылық мекемелерін: кітапханаларды, мұражайлар мен көрмелерді, сарайларды, театрларды, филармонияларды, музыкалық ұжымдарды, ансамблдерді, мемлекеттік теле- және радиостудияларды, киностудияларды және т.б. қолдап отыруға пайдаланылады.
Берілген Комерциялық емес ұйымдар тақырыбындағы курстық жұмыс кіріспенден, 5 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
Курстық жұмыс барысында қойылатын мақсаттар: комерциялық емес ұйымдардың жұмысын зерттеу және оларды құрудың негізгі ережелерімен танысу.
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер
1. Коммерциялық емес ұйымның мәні, коммерциялық ұйымнан айырмашылығы, мемлекеттік емес және мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдардың ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының (ҚР) Азаматтық кодексі (АК) коммерциялық емес ұйымға (КЕҰ) өз қызметінің негізгі мақсаты табыс келтіру болып табылмайтын және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөліске салмайтын ұйым ретінде анықтама береді. Азаматтық кодекс коммерциялық ұйымды өз қызметінің негізгі мақсатын табыс келтіру көздейтін ұйым ретінде анықтайды. Осылайша, КЕҰ мен коммерциялық ұйым арасындағы айырмашылық деп (1) КЕҰ-ның қызметінде табыс келтіруден басқа мақсаттарының болатындығы; (2) КЕҰ үшін табыс келтіру қызметінің негізгі мақсаты бола алмайтындығы; (3) КЕҰ-ға қатысушылар арасында таза табысты үлестіруге тыйым салынғандығы. Одан әрі айырмашылық ерекшеліктердің әрқайсысы жеке қарастырылады.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардан елеулі өзгешелігі - біріншісін табыс келтіру мақсатынан ерекшелейтін белгілі бір мақсаттарының болуы керектігі болып табылады. (оны көбінесе жарғылық деп те атайды). ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңының 4 бабында КЕҰ-ның мүмкін болатын бірнеше жарғылық мақсаттары көрсетілген, бұл - әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру, қайырымдылық, басқарушылық мақсаттар; азаматтар мен ұйымдардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау, дау-дамай мен келіспеушілікті шешу; азаматтардың рухани және басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шынықтыру мен спортты дамыту; заңгерлік көмек көрсету. Сөз жоқ, КЕҰ жүзеге асыра алатын барлық мақсаттарды қандай да болсын бір заңнамалық кесім аясында қамтып шығу мүмкін емес, олардың негізінде қоғамда туындап отырған және әлі де туындай беретін сан түрлі зор әлеуметтік талаптар мен коммерциялық емес мүдделер жатады ғой. Сондықтан Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда көрсетілген тізбенің жеткіліксіз болып табылатындығы және КЕҰ-дардың қоғам игілігі мен өз мүшелерінің (қатысушыларының) игілігіне бағытталған басқа да мақсаттарда құрыла алатындығы айтылған.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардың басқа айырмашылығы КЕҰ үшін қызметінің негізгі мақсаты табыс келтіруді талап етпейтіндігі. Іс жүзінде жүзінде КЕҰ өзінің қызметін құрылтай құжаттарында өзі белгілеген мәні мен мақсаты аясында жүзеге асырады. КЕҰ-ның мәні мен қызметінің мақсаттары оның құқықтары мен міндеттеріне әсер етуі мүмкін. Мәселен, ҚР Экологиялық кодексінің 14-бабында экологияны қорғау саласына қатысты қоғамдық бірлестіктерге арналған бірқатар арнайы құқықтар бекітілген; алайда бұл құқықтардың көпшілігін жарғылық мақсатына басқалармен бірге қоршаған ортаны қорғау мәселесі кіретін қоғамдық бірлестіктер ғана пайдалана алады.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардан тағы бір басты айырмашылығы таза табысты қатысушылар арасында үлестіруге заңнамалық тиым салынуы болып табылады. Таза табыс деп мемлекетке барлық салықтық және салықтан тыс төлемдерді тапсырғаннан артылған, соның ішінде салықтан босатылған ақшалай табыс деп түсіндіріледі.
Таза табысты үлестіруге тыйым салу КЕҰ-ның құрылтай құжаттарына сәйкес алдын ала қарастырылмағанын, немесе іс жүзінде қатысушыларына таза табыстан ақша төлей алмайтындығын көрсетеді. КЕҰ-ның қызметінен түскен таза пайда жарғылық мақсаттарды іске асырумен байланысты шығындарды өтеуге кетеді. Егер заңнамада қарастырылса КЕҰ-ның жарғылық мақсаттарының шеңберінде қатысушыларға қызмет көрсету және басқа да игілікті шаралардың мұндай тыйымнан тысқары болатынын атап айтқан жөн. Тұтынушылар кооперативі сияқты осындай КЕҰ-дар, жекеменшік мекемелер немесе акционерлік қоғамдар өздерінің қатысушыларының арасында заңнамамен бекітілген жарғылық мақсаттар шеңберінде экономикалық тиімділікті үлестіреді. КЕҰ-ғы қатысушы термині заңнамалық тұрғыдан анықталған, алайда ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңында көбінесе мүше немесе құрылтайшы терминдеріне ұқсас мағынада қолданылады. Қатысушы термині мүше болмаған КЕҰ-дың ұйымдастыру-құқықтық нысандарында қолданылады. Іс жүзінде көбінесе КЕҰ-мен қарым-қатынасы реттелген КЕҰ-дар қызметіне атсалысушыларды, құрылтайшыларды, мүшелерді, басқа да тұлғаларды қатысушы деп түсінеді.
КЕҰ-да табыс келтіруге бағытталған негізгі мақсатының болмауын оның кәсіпкерлікпен айналысуына толық тыйым салу деп түсінбеу керектігін атап айтқан жөн. КЕҰ-дар кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарының сәйкестігі шегінде ғана айналыса алады. Заңнамада жарғылық қызметке сәйкестік ұғымы нақтылы реттелмеген. Тәжірибе жүзінде КЕҰ-дардың көбінесе жарғылық мақсатқа қарама-қайшылық туғызатын қызметпен айналыса алмайтындығы аңғарылады. Мысалы, балалар қоғамдық бірлестігі спирттік ішімдіктер мен темекі түрлерін сатумен айналыса алмайды.
ҚР-ның заңнамасы КЕҰ-ды мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөледі. Мемлекеттік емес КЕҰ азаматтардменан және мемлекеттік емес заңды тұлғалармен құрылатын КЕҰ болып табылады. Олардың қатарына барлық қоғамдық және діни бірлестіктер, пәтер иелерінің кооперативтері, тұтынушылар кооперативтері, адвокаттар коллегиялары, аудиторлар палаталары, қоғамдық қорлар, жекеменшік мекемелер кіреді. КЕҰ-дың жекелеген түрлері, мысалы мемлекеттік қорлар, тек мемлекеттік қана болуы мүмкін.
Тәжірибе жүзінде және заңнамада мемлекеттік емес ұйым деген терминнің қолданылатынын ескерген жөн.
ҚР-ның Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс жөніндегі заңында берілген анықтамаға сәйкес, мемлекеттік емес ұйымға жататын КЕҰ-дар ҚР-ның заңнамасы негізінде (саяси партияларды, кәсіптік одақтарды және діни бірлестіктерді қоспағанда), ортақ мақсаттарға қол жеткізу үшін азаматтардан және (немесе) мемлекеттік емес заңды тұлғалардан ерікті түрде құрылады.
Сонымен қатар ҚР-ның бірқатар заңдарында мемлекеттік емес деген термин Қазақстанда жұмыс істейтін шетелдік және халықаралық мемлекеттік емес коммерциялық емес мекемелерді белгілеу үшін қолданылады. Тәжірибе жүзінде Қазақстанда бұл термин КЕҰ-ның синонимі ретінде қолданылады. Арнаулы мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру үшін мемлекеттік коммерциялық емес ұйым құрылып, және бұл мекеменің ресми мемлекеттік емес болып аталу жағдайы белгілі.
2. Коммерциялық емес ұйымдардың мәртебесін реттейтін заңнама жүйесі:
КЕҰ-ның құрылуы, қызметі қайта құрылуы мен таратылуына қатысты жалпы мәселелер. ҚР-ның АК-мен реттелуі ҚР АК-де коммерциялық емес және коммерциялық ұйымдар арасындағы айырмашылықпен бірге КЕҰ-дың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандары анықталған.
АК-тің 2 тарауындағы VII бөлімі КЕҰ-ға арналған және коммерциялық емес ұйымдардың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандарына қатысты ережелер мен нормаларды қамтиды.
ҚР-ның коммерциялық емес ұйымдар туралы заңы 2001 жылдың 16 қаңтарында қабылданды. Ол мемлекеттік емес және мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдардың жұмысын реттеуді қалыпқа түсірген құқықтың нормативтік кесім болып саналады. Осы заң баптарының басым көпшілігі КЕҰ-дың барлық ұйымдық-құқықтық нысандарына, түрлеріне кеңінен қолданылады. Онда қызмет мақсаттары, құқықтары мен міндеттері, КЕҰ-дың құрылуына, қызметіне, қайта құрылуы мен таратылуына қатысты арнайы ережелер Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда АК-ке қарағанда қор мен заңды тұлғаларды біріктіретін ассоциация (одақ) сияқты жекелеген түрлерінің ұйымдық-құқықтық нысандары едәуір нақтыланып реттелген.
Қазақстандағы КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандарына және жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы заңдар қабылданған. Оның қатарында 1992 жылғы 15 қазанда қабылданған Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңы, 1993 жылғы 9 сәуіріндегі Кәсіптік одақтар туралы заңы, 1996 жылғы 31 мамырында қаабылданған Қоғамдық бірлестіктер туралы заң,
2002 жылғы 15 шілдесіндегі Саяси партиялар туралы заңы, 1997 жылғы
16 сәуіріндегі Тұрғын үй қатынастары туралы заң, 1994 жылғы 21 шілдесіндегі Ауылдық тұтыну кооперациясы туралы заң және 2001 жылғы 8 мамырдағы Тұтыну кооперативі туралы, 2003 жылғы 8 сәуіріндегі Суды пайдаланушылардың ауылдық тұтынушылар кооперативі туралы заң бар. Қазақстан Республикасының заңнамасында 2003 жылғы 8 мамырындағы Акционерлік қоғам туралы заңын ерекше атаған жөн, өйткені онда Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырған жағдайда акционерлік қоғам ұйымдастыру-құқықтық нысанында коомерциялық емес ұйым құрыла алатындығы қарастырылған.
Жоғарыда санамаланған заң құжаттарын КЕҰ-дың түрлері мен ұйымдастыру-құқықтық нысандарының құрылуына, мемлекеттік тіркелуіне, қызметіне, қайта құрылуы мен таратылуына байланысты барлық мәселелерді жеткілікті түрде нақтылып реттеп берді.
Қоғамдық бірлестік заңнамада едәуір реттелген коммерциялық емес ұйым болып табылады. Қазақстан Республикасының бірқатар заңдарында қоғамдық бірлестіктердің жекелеген түрлері жөнінде арнаулы ережелер бар. Мәселен, 2010 жылғы 4 маусымындағы Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңда тұтынушылар бірлестігі реттеледі (қоғамдық бірлестік ұйымдастыру-құқықтық нысаны ретінде тіркеледі).
2005 жылғы 13 сәуіріндегі Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заңда - мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері, 2004 жылы 7 шілдесіндегі Жастар жөніндегі мемлекеттік саясат туралы заңда - қоғамдық бірлестіктер түріндегі жастар ұйымдары; ҚР Экологиялық кодексінде - қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бірлестіктер жөніндегі заңдарда реттеледі.
Бұл заңдар қоғамдық бірлестіктердің тиісті түрлерін құруға, мемлекеттік тіркеуге, басқаруға, қайта құруға немесе жоюға қатысты бір арнаулы ережелер тағайындамайды, олар тек тиісті қызмет саласына сәйкес арнайы құқықтар мен міндеттерді ұсынады немесе мемлекет тарапынан қолдау көрсетуді белгілі бір түрде қарастырады.
Сондай-ақ экономиканың жекелеген салалары мен тармақтарының арасындағы қатынасты реттейтін көптеген заңдарға, тиісті салаларға қызмет атқаратын заңды тұлғалардың бірлестіктерін құру мүмкіндігін қарастыратын арнайы ереже қосылады. Мәселен, заңды тұлғалар аасоциацияларын (одақтарын) құру туралы ереже 1995 жылғы 31 тамыздағы Банктер және банк қызметі туралы заңда, 2000 жылғы 25 желтоқсанындағы Ауыл шаруашылық серіктестері мен олардың ассоциациялары (одақтары), 2001 жылғы 13 шілдедегі Туристік қызмет туралы, 2010 жылғы 4 мамырдағы Тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңда орын алған.
Жеке кәсіпкерлерді және (немесе) заңды тұлғаларды қауымдастық (одақ) түрінде біріктіруге арналған бұл заңдарда Азаматтық кодекстің 110 бабымен салыстырғанда қандай да бір арнайы ережелер мен нормалар жоқ, олар тек қауымдастықтардың (одақтардың) әрбір нақтылы жағдайға қатысты қызметінің мақсаты мен мәнін айқындайды.
1997 жылғы Нотариат туралы заң, 1997 жылғы 5 желтоқсандағы Адвокаттық қызмет туралы заң, 1998 жылғы 28 қарашадағы Аудиторлық қызмет туралы заң, 2000 жылғы 30 қарашадағы Бағалау қызметі туралы заңдар жеке топты құрайды. Бұл заңдардың әрқайсысы нотариустарды, адвокаттарды, аудиторлар мен бағалаушыларды жеке құқықтық коммерциялық емес ұйым түрінде құруды мемлекеттік тіркеу қызметін, қайта құрылуы мен жойылуына байланысты мәселелерді реттейді.
Сондай-ақ, 2006 жылғы 31 қаңтардағы Жеке кәсіпкерлік туралы заңды ерекше бөле жара айтуға болады. Онда кәсіпкерлер бірлестіктеріне (мемлекеттік ереже тәртібімен аккредитацияланған) кәсіпкерлердің құқығына қатысты нормативтік құқықтық актілер жобаларын сараптамадан өткізуге арнайы құқық беріліп, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің нормативтік актілер жобаларын сараптамадан өткізуге міндеттілігін жіберуге анықталды.
3. Коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандары
ҚР-ның заң құжаттарына сәйкес коммерциялық емес ұйымдар тек белгілі бір ұйымдық-құқықтық нысандарының негізінде құрылуы мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда бұлардың қатарында қоғамдық бірлестіктер, қорлар, заңды тұлғалар қауымдастығы (одақтары), тұтыну кооперативтері коммерциялық емес акционерлік қоғамдар, пәтер иелерінің кооперативтері, нотариалдың палаталары, адвокаттар алқасы, аудиторлар палатасы, сауда-өнеркәсіптік палатасын жатқызады.
Сонымен қатар ҚР АК-і КЕҰ-дың осындай ұйымдық-құқықтық нысанын жеке кәсіпкерлердің және (немесе) заңды тұлғалардың қауымдастыққа (одаққа) бірігуі ретінде қарастырады. КЕҰ-ның басқа ұйымдық-құқықтық нысандары заңнама актілері бойынша енгізіледі.
КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандары өзара қызметінің мақсаттары мен сипаттарына қарай, қатысушылар құрамына мүше болу болмауына, мүліктің қалыптасуы мен оған билік ету, басқару және бақылау жүйесіне және басқа да бірнеше өлшемдерге байланысты ерекшеленеді, сондықтан олардың әрқайсысына түрлі құқықтық реттеу тәртібі қолданылады. Кейбір жеке коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандары, атап айтқанда қоғамдардық және діни бірлестіктер, тұтыну кооперативі бойынша бүгінде арнайы заңңдар қабылданып, қолданылуда, ал басқа нысандар бойынша мұндай заңдар қабылданбаған. Бір ұйымдық-құқықтық нысанындағы КЕҰ-дар қызметінің жарғылық мақсаттарынан тыс, мүшелік құрамына және бірқатар басқа белгілеріне қарай бірлестіктер арасынан саяси партияларда кәсіптік одақтар, тұтынушылар құқықтарын қорғау қоғамдары,
Заңнамалық актілерге конституциялық заң, ҚР Президентінің жарлықтары, кодекстер, заңдар, ҚР Парламентінің қаулылары, Сенат пен Мәжіліс қаулылары жатады.(ҚР-ның Нормативтік актілер туралы заңының (24.03.1998) 1 бабы. ұлттық мәдени орталықтар ерекшеленеді. Олардың кейбіреуінің құрылу ерекшелігі, қызмет ерекшелігі арнайы заңдармен реттелуі мүмкін.
Бір ұйымдық-құқықтық нысанындағы коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық құқықтық нысандары мен түрлерін ажырата білу керек (елеулі айырмашылықты ұйымдық-құқықтық нысандарына КЕҰ-дың ресми атауының құрамдас бөлігі ретінде сілтеме берілуі тиіс).
Әрі қарай біз жекелеген коммерциялық емес ұйымның мәселелерінің құқықтық реттеуін неғұрлым тиянақтырақ қарастыратын боламыз.
Қоғамдық бірлестіктер
Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың ҚР заңнамасына қайшы келмейтін ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін ерікті бірлестік нәтижесінде құрылған ұйым болып табылады.
Бұл анықтауыш КЕҰ-ның ұйымдық-құқықтық нысаны ретінде қоғамдық бірлестіктің мынадай айырмашылықтарын ерекшелеуге мүмкіндік береді. Біріншіден, қоғамдық бірлестік азаматтардың бірлестігі болып табылады. Бұл бір жағынан алғанда заңды тұлғалар оны құруға бастамашы да, мүше де бола алмайтындығын көрсетеді. Екіншіден, бірлестік ерікті болу керек және бірлестік құқығын іс жүзіне асыруға қызмет етуі керек.
Азаматтар бірлестіктерді қалай құруға құқылы болса, солай құрмауға да және құрылған бірлестіктерге кірмеуге де құқылы екендігі осы ұйымдық-құқықтық нысаны шеңберінде олардың конститутциялық құқықтары жүзеге асырылады. Үшіншіден, бұл - ұйымдық-құқықтық нысанының маңызды белгісі бірігуші азаматтардың мүдде ортақтығы болып табылады. Қоғамдық бірлестік, ең алдымен, ақшалай қаржымен мүліктің бірігуінен емес, азаматтардың ортақ (жақын) мүдде тұрғысынан күш біріктіруі және онда бірлескен қатысушылардың (мүшелердің) өз ұйымының қызметіне қатысуы қарастырылған. Төртіншіден, қатысушылар үшін ортақ мақсатты таңдау тек заңнама тұрғысынан тікелей тыйым салу арқылы шектелуі мүмкін (мысалы, бір ғана мақсаты пайда келтіру болуы мүмкін емес). Қоғамдық бірлестікте ұйымға мүше болу үшін құрылтай құжаттарына өзгеріс енгізудің қажеті жоқ. Мүшелікке қабылдау тәртібі құрылтай құжаттарында реттеліп, ереже бойынша азаматтық мүшелікке қабылдау жөнінде берген өтінішінен кейін бірлестіктің жоғарғы органында қаралып, мүшелікке қабылдау жөнінде шешім шығарылады. Әдетте ұйымнаң барлық мүшелері бірдей құқықтар мен міндеттерді пайдаланады. Мүшелердің бірлестік қызметіне қатысы кіру және мүшелік жарналаларын төлеу арқылы жүзеге асырылады, алайда кіру және мүшелік жарнаны төлеу талабы бірлестіктер үшін барлық міндетті емес. Жарнаны төлеу мәселесін, оның мөлшерін және мерзімін т.б. ұйымның өзі шешеді. Қоғамдық бірлестіктің басқа КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандарына қарағанда маңызды ерекшелігі - бірлестіктің таралу аумағының шектеулілігіне қатысты заңды құжаттың бекітілуі қызмет ету аумағына байланысты қоғамдық бірлестік республикалық, өңірлік немесе жергілікті дәрежеде болуы мүмкін.
Республикалық мәртебе алу үшін қоғамдық бірлестік ҚР-ның тең жартысынан артық облыстар аумағында филиалдарын (өкілдіктерін) тіркеуге тиіс; өңірлік мәртебе үшін - тең жартысына жуық облыстар қамтылады.
Бір облыста, мемлекеттік маңызы бар қалада, астанада тіркелген жағдайда қоғамдық бірлестік жергілікті мәртебеге ие болады және қызметі саласына қарай облыспен немесе республикалық маңызы бар қаламен шектеледі. Қоғамдық бірлестіктердің құрылтайшылары ҚР-ның азаматтары бола алады. Қазақстанда қоғамдық бірлестікті тіркеуден өту үшін Қазақстан Республикасының кем дегенде 10 азаматы қатысуы талап етіледі. Шетелдік азаматтар немесе азаматтығы жоқ тұлғалар құрылтайшы бола алмайды бірақ егер осы бірлестіктердің жарғысында бұл қарастырылған болса, саяси партиядан басқа кез келген қоғамдық бірлестіктерге мүшелікке қабылдана алады.
Саяси партиялардың жанындағы жастар қоғамдық бірлестіктерінің мүшелігіне 16 жасқа толған азаматтар қабылдана алады. Басқа жастар және балалар қоғамдық бірлестіктері мүшелерінің жасы олардың жарғыларында (ережелерінде) көрсетіледі.
Қоғамдық бірлестіктің жоғарғы басқару органы ұйым мүшелерінің жалпы жиналысы (съезі, конференциясы) болып табылады. Жоғарғы басқару органының құзырына жарғыны қабылдау, коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу; өз еркімен қайта құру және тарату; ұйымның басқару органдарын құру және ұйымдастарушылық құрылымының құзіретін анықтау, ұйымның басқару органдарын құру және құзіретін тоқтату тәртібі; басқа заңды тұлғалардың, сондай-ақ өзінің филиалдары мен өкілдіктерінің құрылуы мен қызметіне қатысу жөнінде шешім қабылдау; атқарушы органмен қаржылық есеп берудің мерзімі мен тәртібін белгілеу, сондай-ақ бақылау органымен тексеру жүргізіп, нәтижесін бекіту жатады.
Құрылуға, мемлекеттік тіркеуге, қызметіне, қайта құру мен таратуға байланысты жалпы мәселелер Азаматтық кодекс пен Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңымен реттеледі.
Қоғамдық бірлестіктің ұйымдық-құқықтық нысаны КЕҰ түрлерін біріктіреді. Олардың қатарында саяси партиялар, кәсіби одақтар, мүгедектер қоғамдары, ардагерлер ұйымдары, экологиялық қоғамдар, мамандық бойынша құрылған бірлестіктер, мүдделер бойынша клубтар, көптеген ұлттық-мәдени орталықтар, әйелдер, жастар және балалар бірлестіктері т.б. кіреді.
Саяси партиялар мен кәсіподақтар: заң қабылдаушылардың назарында болды, олар Қоғамдық бірлестіктер туралы заңымен қатар 2000 жылғы 15 шілдедегі Саяси партиялар туралы және 1993 жылғы 9 сәуірдегі Кәсіптік одақтар туралы заңдармен реттелінеді. Оларға арнайы талаптар қойылады.
Мәселен, саяси партияны тіркеу үшін оның құрамында салалық құрылымдардан (филиалдар мен өкілдіктердегі) қырық мыңға жуық партия мүшесі болу керек, және олар барлық облыстардан, мемлекеттік маңызы бар қалалардан және астанадан, әрқайсысынан 600-ден кем мүше болмауы керек, ал кәсіподақтар өңдірістік-салалық талап бойынша құрылуы тиіс.
Қор
Азаматтар және (немесе) заңды тұлғалар ерікті мүліктік жарналар негізінде құрылған, әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және өзге де қоғамдық пайдалы мақсаттарды көздейтін мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым қор деп табылады.
Қор - мүшелігі жоқ ұйым болып танылады. Бұл қор заңды немесе жеке тұлғалардың бірлестігі негізінде емес, мүліктік жарналар негізінде құралады. Қор өсиет бойынша құрыла алады.
Қор әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және басқа да қоғамдық пайдалы мақсаттарға арналып құрылады. ҚР заңнамасы қоғамдық пайдалы және қайырымдылық мақсаттарына түсінік бермейді. Іс жүзінде олардың қатарына Коммерциялық емес ұйымдар туралы ҚР заңының 4 бабында санамаланған әлеуметтік, мәдени, ғылыми, қайырымдылық, білім беру, басқарушылық мақсаты, құқық қорғау, азаматтар мен ұйымның заңды мүддесі, дау дамай мен келіспеушілікті шешу, азаматтардың рухани және басқа да сұраныстарын қанағаттандыру, азаматтардың денсаулығын қорғау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтару мен спортты дамыту, заңгерлік көмек көрсету сияқты қызмет түрлерін қамтиды. Қор құрыылтайшылары жеке бастың сұранысы мен мүддесіне байланысты мақсатты көздемейді.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң қызметінің мақсаттарына байланысты қорларды әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және басқа да қорлар деп бөледі.
Қордың негізін ортақ қызметті жүзеге асыру мақсатында тұлғалардың бірігуі арқылы емес, мүлікті біріктіру арқылы құрылатын коммерциялық емес ұйым. Яғни осы ұйымдық-құқықтық нысаны қаржыны жинақтауда және әрі қарай қоғамдық пайдалы бағдарламаларды қаржыландыруға немесе тікелей қордың өз шеңберінде барлық қоғамға пайдалы қызмет атқаруға қолайлы. Қордың мүліктік базасы ерікті мүліктік жарналардан, құрылтайшылардың түсімдерін қосқанда, қайырымдылық көмек, товарды сатудан түскен табыс, жұмыс, қызмет көрсету, дивиденді және басқа да заңмен тыйым салынбаған түсімдер т.б. негізінде қалыптасады.
Қоғамдық қордың құрылтайшылары азаматтар да, заңды тұлғалар да бола алады. Құрылтайшылардың құрамына байланысты қорлар - жеке меншік, корпоративтік, қоғамдық және мемлекеттік болып бөлінеді. Жеке қорды бір жеке тұлға немесе бір отбасы мүшелерінен құралатын бірнеше жеке тұлғалар ашады. Мемлекеттік қор мемлекеттік органдардың шешімі бойынша құрылады.
Қордың басқару органына құрылтайшы немесе құрылтайшылардың жалпы жиналысы (жоғарғы басқару органы), тұрақты түрде қызмет атқаратын қамқорлық ұйымы (алқалы басқару органы), жетекші және бухгалтер (атқару органы) болып табылады.
Қордағы жоғарғы басқару органы - құрылтайшы немесе құрылтайшылардың жалпы жиналысы. Бұл органның ерекше құзырына қабылдау мәселесі, коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарын қабылдау, өзгертулер мен толықтырулар енгізу, ұйымның басқару органдарын құру және құзіретін тоқтату тәртібі, қайта құру және тарату; ұйымдастыру құрылымының құзіретін анықтау; басқа заңды тұлғаларды құру және қызметі жөнінде шешім қабылдау, атқарушы органмен қаржылық есеп беру тәртібі мен мерзімін белгілеу, сондай-ақ бақылау органымен тексеріс жүргізу мен оның нәтижесін тұжырымдау жатады. Қорды басқаруда тұрақты түрде қызмет атқаратын алқалы орган - қамқорлық кеңес. Заң оның құзырына атқарушы органды тағайындауды, қор қызметінің жарғылық мақсаттарға сәйкестігін бақылауды және жарғымен осы органға бекітілген басқа да өкілеттілікті берді.
Қордың қамқорлық кеңесінің көпшілік мүшелері қатары туыстық және неке байланысы жоқ тұлғалар, сондай-ақ штат қызметкерінің қатарында жоқ бөтен тұлғалар болып табылады.
Қордың атқаратын органы қордың жоғарғы органының және қамқорлық кеңесінің шешімдері негізінде және оларды орындау мақсатында қызмет атқарды әрі олардың алдында есеп береді, сонымен қатар әдетте осы органның өкілеттігіне қор атынан мәміле жасау, сотта, мемлекеттік органдарда және басқа ұйымдарда қорды сенімхатсыз өкіл етеді. Қор басшысы және есепшісі өзара неке, жақын туыстық қатынастарда болмауы тиіс және бір тұлғаға екі міндет атқаруға тыйым салынған.
Құрылтайшылардың қорға берген мүлкі қор меншігі болып табылады. Қор бұл мүлікті жарғыда көрсетілгендей қоғамға пайдалы мақсаттар үшін пайдаланады.
Қор құрылтайшыларының қор мүлкіне ешқандай мүліктік құқығы жоқ, яғни олар не меншіктік не міндеттемелік құқыққа ие де бола алмайды, сондықтан құрылтайшы мүлікті қайтарып алып, өз мақсатына пайдалана алмайды.
Құрылтайшылар қор қарызына жауап бермейді, сондай-ақ қор да құрылтайшылық қарызы үшін жауапты емес. Заң құжатнамада қорлар үшін қор мүлкін пайдалану жөнінде жылда есебін жариялау міндеті жүктелген. 23
Діни бірлестік
Рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін мүдде ортақтығы негізінде, заң құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша біріккен азаматтардың ерікті түрдегі бірлестігі діни бірлестік деп танылады. Діни бірлестіктер дінді бірлесіп ұстану және басқа да діни талаптарды қанағаттандыру мақсатын көздейді.24 Осылайша бұл коммерциялық емес ұйымның нысаны азаматтардың дін бостандығы құқықтарын жүзеге асыруға арналған ұйымдастырушылық мүмкіндіктерін туғызады.Жергілікті діни бірлестікті құруға кемінде 10 кәмелетке толған азаматтар бастамашы болу керек. Діни басқармалар (орталықтар), өз кезегінде діни оқу орындары, мешіттер, монастырлер, діни бірлестіктердің өкілетті басқару органдарының шешімімен құрылады.Діни бірлестіктер қатарында діни ұжымдар (қауымдастықтар), діни бағдарламалар (орталықтар) және олардың құрылымдық бөлімшелері, діни оқу орындары, құрылымдық ұйымдар, діни бауырластықтар, монастырлер, мешіттер бар. Діни бірлестіктер қызмет атқару аумағына байланысты жергілікті және екі немесе екіден астам облыс аумағын қамтитын болып бөлінеді. Азаматтық кодекспен қатар діни бірлестіктер қызметі коммерциялық емес ұйымдар туралы заң құжаттарымен және Қазақстан Республикасының Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы 1992 жылғы 15 қаңтардағы арнаулы заңымен реттеледі.
Мекеме
Басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес сипаттағы міндеттерді жүзеге асыру үшін меншік иесі құрған және қаржыландырған ұйым мекеме деп аталады. 25
2011 жылы Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңға тиісті өзгерісті енгізіп, мемлекеттік мекемелер КЕҰ қатарынан шығарылды. Осылайша, тек КЕҰ-дар ғана жекеменшік болып саналады. Жекеменшік мекемелер жеке тұлғалар және (немесе) мемлекеттік емес заңды тұлғалар арқылы құрылады. Азаматтық кодексте де, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда да мекемені құруға керекті тұлғалар санына шектеу қойылмайды, яғни ол бір немесе одан көп жеке тұлғалармен құрылуы мүмкін. Алайда іс жүзінде көбінесе мекеме бір жеке немесе заңды тұлға арқылы құрылады. Құрылған мекеме айналысатын қызмет түріне байланысты салаларға бөлінеді, оларға тиесілі міндеттердің жобасы заңнамада көрсетілді, олардың қатарына әлеуметтік, мәдени, басқару және коммерциялық емес сипаттағы басқа да міндеттер кіреді. Егер мекеме лицензиялауға жататын қызметпен айналысатын болса, онда тиісті лицензияны алуға міндетті. Мекеме мүлкі оралымды басқару құқығымен бекітілген мүлік және жеке меншікке алынған мүлік болып бөлінеді.
Өзіне бекітілген және өзі меншікке сатып алған мүлікке қатысты мекеме құқығы Азаматтық кодекстің 202-208 баптарына сәйкес анықталған. Азаматтық кодекстің 206 бабының 1-тармағында мекеменің мүлікті және оған смета бойынша бөлінген қаражат есебінен сатылып алынып, өзіне бекітіліп берілген мүлікті өз бетімен иеліктен шығаруға немесе басқа әдіспен билік етуге құқықтық еркі жоқ деп көрсетілген.
Меншік иесі мекеменің басқару қызметіне белсенді түрде қатыса алады. Біріншіден, ол осы міндеттерді мекеменің құрылтай құжаттарында өзі жазған өкілеттік негізінде жүзеге асыра алады. Екіншіден, меншік иесі мекемеге меншік иесі берген мүліктің тиімді пайдаланылуына және мекемеде сақталуына бақылау жасай алады.
Мекеме өзінің міндеттері бойынша қарамағындағы ақшалай қаражатқа жауап береді. Мекемеде қаражат жетіспеуіне оның міндеттемесі бойынша құрылтайшы жауап береді.27 Және құрылтайшы өзінің бүкіл мүлкіне жауап береді, соның ішінде мекеменің міндеттемелерін орындау үшін ақшадан тыс мүлкін де пайдалана алады.
Тұтыну кооперативі
Қатысушылардың материалдық және басқа да қажеттерін қанағаттандыру үшін мүшелік негізінде мүліктік (үлестік) жарналарын біріктіру арқылы жүзеге асырылатын азаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну кооперативі деп танылады28. Қоғамдық және діни бірлестіктерден айырмашылығы мұнда, қатысушылар, негізінде өздерінің материалдық талаптарын қанағаттандыру үшін бірігеді. Осы ұйымдық құқықтық нысанының тағы бір ерекшелігі қатысудың үлестік сипатында. Тұтыну кооперативінің жекелеген түрлігі ретінде қолданыстағы заң құжаттарында ауылдық тұтыну кооперативтері, тұрмыстық және тұрғын үй29 құрылыс кооперативтері белгіленді.30 Тұтыну кооперативі кем дегенде екі адамның бірлесуінен құрылады және он сегіз жасқа толған азаматтар мен заңды тұлғалар мүше бола алады.
Тұрғын үй және тұрғын үй-құрылыс кооперативтерін құру үшін кемінде кәмелетке толған үш азамат болуы керек.
Пәтер иелерінің кооперативі
Пәтер (ғимарат) иелерінің кооперативтері (ПИК) көп пәтерлі тұрғын үйде немесе қатар орналасқан үйлердегі кондоминиум нысанын басқару үшін құрылады. Ішінде кіріктірме тұрғын емес үй жайы жоқ үйлер пәтер меншік иеленуші кооперативтері деп аталады, ал кіріктірме тұрғын емес үй жайы бар ғимараттар ғимарат иеленуші кооперативтер деп аталады.31.
Бүгінде ПИК көп пәтерлі тұрғын үйлердегі кондоминиум объектісін бірлесіп басқарудың, ортақ мүліктерді ( төбелер, шатырлар, жертөлелер, үйдің ортақ инженерлік желілері, жер телімі т.б.) бірлесіп пайдалану бойынша негізгі қызмет көрсету нысаны болып табылады. Сондай-ақ ПИК шеңберінде көп пәтерлі тұрғын үйлерді коммуналдық қызметпен қамтамасыз етудің орталықтандырылған мәселелері шешімін табады.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17 бабының 7 тармағында ПИК жеке ұйымдық-құқықтық нысаны ретінде аталады, алайда оның құқықтық мәртебесі күні бүгінге дейін жеткілікті анықталмаған.
ПИК туралы арнайы ережелер қамтылған Тұрғын үй қатынастары туралы заң 1997 жылдың 16 сәуірінде қабылданған, бірақ көптеген ПИК-тер бұл заңды қабылдаудан әлдеқайда бұрын, пәтер иелерінің тұтыну кооперативтері нысанында құрылған. Тұрғын үй қатынастары туралы заң ПИК жарғыларының мазмұнын анықтауда тұтыну кооперативтеріне қатысты Азаматтық Кодекстің 108 бабына сілтеме жасалған, бұл пәтер иелері кооперативтерінің құқықтық мәртебесін одан әрі шатастырды. Сонымен бірге ПИК-тер бірқатар белгілері тұтыну кооперативінің құқықтық мәртебесіне сәйкес емес ( бірлесудің еріктілік қағидасы қамтылмаған, үлестік жарналар жоқ және т.б.), сол себептен оларды коммерциялық емес ұйымдық-құқықтық жеке нысан деп тану керек.
Заң құжаттарына сәйкес пәтер йелерінің, кондоминиум қатысушылары және олардың сенімді тұлғаларының кем дегенде жартысы қатысқан жағдайда өткізілген болып есептеледі. Шақырылуына, өткізілуіне қатысты заң талаптары ескерілсе, қайтадан жиналыс шақырылса, қатысушылар санына қарамастан өткізілген болып саналады. Осылайша ПИК-ті құру шешімі алғашқы құрылтай жиналысында шешілген болса, онда шешімді қабылдауға қатысушылардың екіден үш бөлігінің дауыс беруі және кондоминиумға қатысушылардың жартысынан көбінің жиналысқа қатысуы шарт. Егер ПИК құру туралы шешім қайта өткізілетін жиналыста қабылданса, шешімді қабылдауға үштен екі бөлігі қатысуы және қатысушы құрылтайшылар саны екіден кем болмауы керек.
ПИК - мүшелік ұйым және мүшелері - пәтер иелері - кондоминиум қатысушылары болып табылады. Пәтер иелері кооперативінің жоғарғы басқару органы - мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады. Кооператив мүшелері жиналысқа өздерінің сенімді өкілдері арқылы қатысуға құқылы. Кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының ерекше құзырына келесі мәселелерді қарастыру жатады:
- Кондоминиум нысанын тіркеу туралы мемлекеттік актіге, жарғыға өзгертулер енгізу керектігін анықтау және басқа ережелер мен тәртіптерді өзгерту мен қабылдау;
- Копперативтің басқарма төрағасын, басқару мүшелерін және тексеру комиссиясын сайлау, оларға сыйақы төлеу туралы шешім қабылдау;
- Кооперативтің жылдық есебін бекіту;
- Жылдық бюджетті және жылдық кіріс пен шығыс сметасын бекіту;
- Кооперативпен тұрғын үйді пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету туралы шарт жасасу;
- Шарт бойынша тұрғын үйге сырттан басқарушыны, оның ішінде заңды тұлғаны тарту;
- Сметаның жиырма бес пайыздан аса шығыс бөлігінің сомасына осы жылға несие алуға рұқсат беру;
- Ғимарат меншік иеленушілері кооперативін тарату.
ПИК-те алқалық басқару органын - басқармасын құру заңмен қарастырылған, алайда 10 ға жетпейтін мүшелерден құрылған шағын ПИК-тер үшін бұл талап міндетті емес және басқару міндетін кооператив төрағасы жүргізе алады. Басқарма жоғарғы органның құзырына қатысты ерекше мәселелерден басқа кооперативтегі кез келген мәселені шешуге өкілетті. Құрамында 10-нан астам мүшелері бар кооперативтерде қаржылық бақылау қызметін атқару үшін ревизиялық комиссия құрылады, ал мүшелер саны аз шағын ПИК-терде бұл міндетті ревизор атқарады.
Мүліктік жағынан ПИК-тің өз мүшелерінің міндеттеріне жауап бермейтіндігін, ал мүшелер кооператив қарызына жауап бермейтіндігін айта кету керек.
Пәтер (ғимарат) иелері өздерінің үлесіне сәйкес ортақ игілікті пайдалануына және ұстауына байланысты ортақ шығындарды өтеуге қатысуға міндетті. Кооператив жарғысында басқаша қарастырылмаған болса, міндетті төлемдерден тыс және бүкіл үйдің пайдаланылуын қамтамасыз етуге кететін қосымша шығындарды пәтер иелеріне олардың келісімінсіз жүктеуге болмайды.
Жеке кәсіпкерлер бірлестігі және (немесе) қауымдастық түріндегі заңды тұлғалар
2007 жылдан бері Қазақстанда кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, сондай-ақ ортақ мүдделерін қорғау мақсатында Қазақстандағы КЕҰ-ды құруға қатысты игілікті заңнама жетістігі болып табылатын жеке кәсіпкерлер мен (немесе) заңды тұлғалардың қауымдастықтары (одақтары)32 құрыла бастады. Бұған дейін заңды және жеке тұлғалар ұйымдық - құқықтық нысанына біріге алмайтын салық төлеу мақсатындағы коммерциялық емес ұйым ұғымын қарамағындағы № 134 ҚР Салық Кодексінің бабындағы салық және басқа да бюджетке төленетін төлемдер (ҚР СК) және айтарлықтай салық жеңілдігіне құқығы бар.
ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңында қауымдастық тек заңды тұлғалар біріккен жағдайдағы бұл ұйымдық - құқықтық нысандарының неғұрлым тиянақты реттейді:
Коммерциялық ұйымдар олардың кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, сондай-ақ жалпы мүліктік мүдделерді білдіру мен қорғау мақсатында өзара сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдармен бірлескен шарт бойынша қауымдастықтар (одақтар) нысанында бірлестіктер құра алады. Коммерциялық емес ұйымдар осы ұйымдардың қауымдастығына (одақтарына) өз еркімен біріге алады.
Қауымдастықтың (одақтың) құрылтайшысы ретінде екі және одан көбірек жеке кәсіпкерлер және (немесе) заңды тұлғалар болуы мүмкін. Заң құжаттарында бір-бірімен және жеке кәсіпкерлермен бірлесетін заңды тұлғалар түрлеріне шектеу қойылмаған, мысалы, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар, қазақстандық және шеттелдік заңды тұлғалар бірлесуі мүмкін. Қазақстандық заң құжаттарында да, тәжірибеде де қауымдастық пен одақ арасында нақтылы айырмашылық жоқ. Екеуі де бірдей жеке кәсіпкерлердің және заңды тұлғалардың білестігінің түрі ретінде қарастырылады.
Тек қалыптасқан ұғымдарға түсініктеме беру ережелеріне қарасақ, бір текті қызмет түрін атқаратын тұлғалардың бірлестігі - қауымдастық деп аталса, ал қандай да бір ортақ мақсат үшін бірігуді - одақ деп аталатынын35 айта кету керек. Яғни, қауымдастық үшін қатысушылардың біртектілігі басым болса, ал одақтық негізгі белгісі - ортақ мақсат үшін бірлесу. Сондықтан тәжірибе жүзінде әдетте қауымдастықтар ортақ ұйымдасу белгісі бойынша құрылады, ал одақтар - аумақтық және басқа белгілер бойынша құрылады.
Қауымдастықтар (одақтар) өздерінің жарғылық құжаттарында мүшелікке қабылдау мен шығарудың ережесін белгілей алады. Сонымен бірге мүшелерді қабылдау немесе шығару өзгерістер енгізуді, сәйкесінше құрылтай құжаттарын мемлекеттік қайта тіркеуге өзгеріс енгізуді талап етпейді.
Алайда заң жаңа мүшенің қабылдауынша қауымдастықтың (одақтың) барлық мүшелерінің келісімі талап етілмейді және ондай келісім шарты анықталмаған. Бұл мәселелер бірлестік өзінің құрылтай құжаттарымен реттей алатын шығар.
Қауымдастық мүшелерінің қаржылық жыл аяқталған соң, егер құрылтай құжаттарында басқаша қарастырылмаған болса, заңды тұлғалар қауымдастығынан (одақтан) ерікті түрде шығу құқығы сақталады.
Қауымдастық (одақ) өз мүшелерінің қарыздарына жауап бермейді, алайда қауымдастық (одақ) мүшелеріне құрылтай (одақ) құжаттарында қарастырылған міндеттеме бойынша ережеге сәйкес көлемде және қосымша жауапкершілік талап етіледі. Осыған орай қауымдастықтың (одақтың) заңды тұлғасына оның қауымдастықтан (одақтан) шығар алдындағы екі жыл бойғы үлесіне сәйкес қауымдастықтың (одақтың) міндеттемелері бойынша қосымша жауапкершілік жүктеледі.
Мүшелердің қосымша жауапкершілік міндеттемесі ереже бойынша қауымдастық (одақ) қызметін оның мүшелерінің қаржыландыру жағдайынан туындайды. Қауымдастыққа (одаққа) қабылдану мүшелердің құқық қабілеттілігінің мазмұнын өзгертпейді. Олар бірлестікке ерікті түрде өкілеттіліктерін өздерінің дербестігін сақтап қалады. ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңының 18 бабы, 7 тармағында бірлестіктің атауына қатысты және оның жекешеленуіне арналған міндеті белгілер көрсетілген.
Бірлестіктер атауына Қауымдастық немесе одақ сөздерін, сонымен қатар бірлестік мүшелері қызметінің негізгі мәнін, мысалы, Банкілер қауымдастығы, Алматы қаласының үкіметтік емес ұйымдар одағы деген сөздер қосылуы керек.
Бүгінгі күні жеке кәсіпкерлердің және (немесе) заңды тұлғалардың бірлестігі жеткілікті реттелмеген, тек заңды тұлғалар ғана бірігетін жекелеген жағдайда базалық нысан бірігуші субъектілердің талабына ыңғайлы, икемді жасалады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2. КЕҰ-ды заңды тұлға ретінде тіркеудегі артықшылықтар мен кемшіліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру үшін ұйымдастыру-құқықтық нысанын таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..31
4. Қазақстан Республикасында коммерциялық емес ұйымды құру және тіркеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
5. Қазақстандағы коммерциялық емес ұйымдарға салық салу ... ... ... ... ... ... .47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Кіріспе
Кез келген тауарларды өндіру, қызметтер көрсету, игіліктер шығындармен байланысты болғандықтан, қызметтің аталған түрлері олардын ұдайы өндіріс үдерісін қамтамасыз ету үшін қаржыландырылуы тиіс. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қызметін қаржыландырудың көзі де әр түрлі болып келеді.
Коммерциялық емес қызмет бағыттарының әркайсысы өзінің өзіндік ерекшелігімен сипатталады, материалдық сфера мен коммерциялық қызметке тән функцияларды айқындайтын құрылымдарды кіріктіреді. Мысалы, олардың көбісінің меншікті кәсіпорындары болады, олардың жұмысы кәсіпорындар қаржысының жұмыс істеуінің жалпы қағидаттарына негізделіп ұйымдастырылады. Алайда мұндай кәсіпорындардың өнімін өткізу сұраным мен ұсынымның рыноктық критерийлерімен емес, бірақ ұйымның өзінің ішкі қажеттіліктерімен реттеледі. Мұндай өнім өндіріс шығындарын жабатын және нормаланатын деңгейде пайданы (таза табыс) қалыптастыратын бағалар бойынша: қолайлы өзін-өзі қаржыландыруды қамтамасыз ету және ұйымның - кәсіпорын иесінің жарғылық қызметін қамтамасыз ету үшін сатылады. Сөйтіп, өнім, әдеттегідей, бәсекелік рынокқа шықпайды, коммерциялық ұйымның ішінде қолдануға арналады (әскери-өнеркәсіптік кешен өнімі, медициналық техника мен саймандар өндіру жөніндегі кәсіпорындар, мамандандырылған өнімнің басқа түрлері).
Алайда шаруашылық жүргізудің рыноктық жүйесі өндіріс, айналыс сферасындағы анық шекараларды анықтамайды және экономикада болып жатқан өзгерістер бірқатар коммерциялық емес салалар қызметінің уәждемесінде бейнеленеді. Олардың көптеген құрылымдары өзінің өнімімен және қызметтерімен ашық рынокқа шығады, сөйтіп, өз құрылымының және жалпы осы сала жүйесінің жақсы дамуын қатамасыз етеді. Мысалы:білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет мекемелерінің ақылы қызметтері кеңінен дамып отыр. Ал сыныптау мен қаржыландыру критерийлері бойынша бұрын аралық жағдайда болған халыққа тұрмыстық қызмет көрсету және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық сияқты салалар коммерциялық негіздерге көшті. Пәтер меншіктенушілердің кооперативтерін ұйымдастырумен тұрғын үй секторын коммерцияландыру кезеңі аяқталды. Осы сияқты трансформациялаулар (түрлендірулер) қызметтің коммерциялық емес түрлерінде пайдаланылатын қаржылық ресурстардың құрамы мен құрылымына әсер етеді.
Коммерциялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар мен мекемелерді қаржыландырудың көздерін бұл құрылымдардың жұмысына мемлекеттің қатысу дәрежесіне қарай топтастыруға болады.
Мемлекет тиісті функцияларын толық атқарған жерде ұйымдарды ұстауға жұмсалатын шығыстар мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен жүзеге асырылады. Бұған мемлекеттік басқару, құқықтық тәртіпті қорғау, орғаныс, ішінара білім беру және денсаулық сақтау жатады. Басқа бағыттарда мемлекет қадағалаушы-үйлестіруші рөлді жүзеге асырады, ал қаржыландыру көздері мемлекеттік арнаулы бюджеттен тыс қорларда орталықтандырылатын шаруашылық жүргізудің барлық субъектілері аударатын қаражаттардың міндетті аударымдары бояып табылады. Бұл, мысалы Қазақстанда 1998 жылға дейін әлеуметтік қамсыздандыруды (Зейнетақы қоры, Әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы), медициналық сақтандыруды (Медициналық сақтандыру қоры арқылы) қаржыландыру үшін қолданылды. Қоршаған ортаны қорғауды қаржыландыруда мемлекет ерекше орын алады: өндірістің экологиялық зиянды жағдайлары бар шаруашылық жүргізуші субъектілерінің қаражаттарын жұмылдыру бойынша мәжбүрлеуші іс-шараларды қолданады. Осылайша, өтемақы немесе мекендеу ортасын қалпына келтіру бойынша шараларды қаржыландыру үшін Табиғатты қорғау қоры қалыптастырылады.
Мемлекет әлеуметтік міндеттемелермен кепілдендірілген деңгейлердегі білім беру мен денсаулық сақтауды қаржыландыру жөніндегі шығындарды өзіне алады.
Іргелі ғылыми зерттеулерге жұмсалатын шығындардың басым бөлігі мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Бұл мұндай зерттеулердің нәтижелері дереу нәтиже бере қоймайтындықтан, ұзақмерзімнен кейін қолданылуы мүмкін болатындықтан барып шығады, ал олардың маңыздылығы қоғамның болашақ дамуы үшін өте айтарлықтай.
Бюджеттік ресурстар сондай-ақ мәдениет пен шығармашылық мекемелерін: кітапханаларды, мұражайлар мен көрмелерді, сарайларды, театрларды, филармонияларды, музыкалық ұжымдарды, ансамблдерді, мемлекеттік теле- және радиостудияларды, киностудияларды және т.б. қолдап отыруға пайдаланылады.
Берілген Комерциялық емес ұйымдар тақырыбындағы курстық жұмыс кіріспенден, 5 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
Курстық жұмыс барысында қойылатын мақсаттар: комерциялық емес ұйымдардың жұмысын зерттеу және оларды құрудың негізгі ережелерімен танысу.
1. Коммерциялык емес уйымдар туралы жалпы ережелер
1. Коммерциялық емес ұйымның мәні, коммерциялық ұйымнан айырмашылығы, мемлекеттік емес және мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдардың ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының (ҚР) Азаматтық кодексі (АК) коммерциялық емес ұйымға (КЕҰ) өз қызметінің негізгі мақсаты табыс келтіру болып табылмайтын және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөліске салмайтын ұйым ретінде анықтама береді. Азаматтық кодекс коммерциялық ұйымды өз қызметінің негізгі мақсатын табыс келтіру көздейтін ұйым ретінде анықтайды. Осылайша, КЕҰ мен коммерциялық ұйым арасындағы айырмашылық деп (1) КЕҰ-ның қызметінде табыс келтіруден басқа мақсаттарының болатындығы; (2) КЕҰ үшін табыс келтіру қызметінің негізгі мақсаты бола алмайтындығы; (3) КЕҰ-ға қатысушылар арасында таза табысты үлестіруге тыйым салынғандығы. Одан әрі айырмашылық ерекшеліктердің әрқайсысы жеке қарастырылады.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардан елеулі өзгешелігі - біріншісін табыс келтіру мақсатынан ерекшелейтін белгілі бір мақсаттарының болуы керектігі болып табылады. (оны көбінесе жарғылық деп те атайды). ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңының 4 бабында КЕҰ-ның мүмкін болатын бірнеше жарғылық мақсаттары көрсетілген, бұл - әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру, қайырымдылық, басқарушылық мақсаттар; азаматтар мен ұйымдардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау, дау-дамай мен келіспеушілікті шешу; азаматтардың рухани және басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шынықтыру мен спортты дамыту; заңгерлік көмек көрсету. Сөз жоқ, КЕҰ жүзеге асыра алатын барлық мақсаттарды қандай да болсын бір заңнамалық кесім аясында қамтып шығу мүмкін емес, олардың негізінде қоғамда туындап отырған және әлі де туындай беретін сан түрлі зор әлеуметтік талаптар мен коммерциялық емес мүдделер жатады ғой. Сондықтан Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда көрсетілген тізбенің жеткіліксіз болып табылатындығы және КЕҰ-дардың қоғам игілігі мен өз мүшелерінің (қатысушыларының) игілігіне бағытталған басқа да мақсаттарда құрыла алатындығы айтылған.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардың басқа айырмашылығы КЕҰ үшін қызметінің негізгі мақсаты табыс келтіруді талап етпейтіндігі. Іс жүзінде жүзінде КЕҰ өзінің қызметін құрылтай құжаттарында өзі белгілеген мәні мен мақсаты аясында жүзеге асырады. КЕҰ-ның мәні мен қызметінің мақсаттары оның құқықтары мен міндеттеріне әсер етуі мүмкін. Мәселен, ҚР Экологиялық кодексінің 14-бабында экологияны қорғау саласына қатысты қоғамдық бірлестіктерге арналған бірқатар арнайы құқықтар бекітілген; алайда бұл құқықтардың көпшілігін жарғылық мақсатына басқалармен бірге қоршаған ортаны қорғау мәселесі кіретін қоғамдық бірлестіктер ғана пайдалана алады.
КЕҰ-дың коммерциялық ұйымдардан тағы бір басты айырмашылығы таза табысты қатысушылар арасында үлестіруге заңнамалық тиым салынуы болып табылады. Таза табыс деп мемлекетке барлық салықтық және салықтан тыс төлемдерді тапсырғаннан артылған, соның ішінде салықтан босатылған ақшалай табыс деп түсіндіріледі.
Таза табысты үлестіруге тыйым салу КЕҰ-ның құрылтай құжаттарына сәйкес алдын ала қарастырылмағанын, немесе іс жүзінде қатысушыларына таза табыстан ақша төлей алмайтындығын көрсетеді. КЕҰ-ның қызметінен түскен таза пайда жарғылық мақсаттарды іске асырумен байланысты шығындарды өтеуге кетеді. Егер заңнамада қарастырылса КЕҰ-ның жарғылық мақсаттарының шеңберінде қатысушыларға қызмет көрсету және басқа да игілікті шаралардың мұндай тыйымнан тысқары болатынын атап айтқан жөн. Тұтынушылар кооперативі сияқты осындай КЕҰ-дар, жекеменшік мекемелер немесе акционерлік қоғамдар өздерінің қатысушыларының арасында заңнамамен бекітілген жарғылық мақсаттар шеңберінде экономикалық тиімділікті үлестіреді. КЕҰ-ғы қатысушы термині заңнамалық тұрғыдан анықталған, алайда ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңында көбінесе мүше немесе құрылтайшы терминдеріне ұқсас мағынада қолданылады. Қатысушы термині мүше болмаған КЕҰ-дың ұйымдастыру-құқықтық нысандарында қолданылады. Іс жүзінде көбінесе КЕҰ-мен қарым-қатынасы реттелген КЕҰ-дар қызметіне атсалысушыларды, құрылтайшыларды, мүшелерді, басқа да тұлғаларды қатысушы деп түсінеді.
КЕҰ-да табыс келтіруге бағытталған негізгі мақсатының болмауын оның кәсіпкерлікпен айналысуына толық тыйым салу деп түсінбеу керектігін атап айтқан жөн. КЕҰ-дар кәсіпкерлік қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарының сәйкестігі шегінде ғана айналыса алады. Заңнамада жарғылық қызметке сәйкестік ұғымы нақтылы реттелмеген. Тәжірибе жүзінде КЕҰ-дардың көбінесе жарғылық мақсатқа қарама-қайшылық туғызатын қызметпен айналыса алмайтындығы аңғарылады. Мысалы, балалар қоғамдық бірлестігі спирттік ішімдіктер мен темекі түрлерін сатумен айналыса алмайды.
ҚР-ның заңнамасы КЕҰ-ды мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөледі. Мемлекеттік емес КЕҰ азаматтардменан және мемлекеттік емес заңды тұлғалармен құрылатын КЕҰ болып табылады. Олардың қатарына барлық қоғамдық және діни бірлестіктер, пәтер иелерінің кооперативтері, тұтынушылар кооперативтері, адвокаттар коллегиялары, аудиторлар палаталары, қоғамдық қорлар, жекеменшік мекемелер кіреді. КЕҰ-дың жекелеген түрлері, мысалы мемлекеттік қорлар, тек мемлекеттік қана болуы мүмкін.
Тәжірибе жүзінде және заңнамада мемлекеттік емес ұйым деген терминнің қолданылатынын ескерген жөн.
ҚР-ның Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс жөніндегі заңында берілген анықтамаға сәйкес, мемлекеттік емес ұйымға жататын КЕҰ-дар ҚР-ның заңнамасы негізінде (саяси партияларды, кәсіптік одақтарды және діни бірлестіктерді қоспағанда), ортақ мақсаттарға қол жеткізу үшін азаматтардан және (немесе) мемлекеттік емес заңды тұлғалардан ерікті түрде құрылады.
Сонымен қатар ҚР-ның бірқатар заңдарында мемлекеттік емес деген термин Қазақстанда жұмыс істейтін шетелдік және халықаралық мемлекеттік емес коммерциялық емес мекемелерді белгілеу үшін қолданылады. Тәжірибе жүзінде Қазақстанда бұл термин КЕҰ-ның синонимі ретінде қолданылады. Арнаулы мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру үшін мемлекеттік коммерциялық емес ұйым құрылып, және бұл мекеменің ресми мемлекеттік емес болып аталу жағдайы белгілі.
2. Коммерциялық емес ұйымдардың мәртебесін реттейтін заңнама жүйесі:
КЕҰ-ның құрылуы, қызметі қайта құрылуы мен таратылуына қатысты жалпы мәселелер. ҚР-ның АК-мен реттелуі ҚР АК-де коммерциялық емес және коммерциялық ұйымдар арасындағы айырмашылықпен бірге КЕҰ-дың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандары анықталған.
АК-тің 2 тарауындағы VII бөлімі КЕҰ-ға арналған және коммерциялық емес ұйымдардың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандарына қатысты ережелер мен нормаларды қамтиды.
ҚР-ның коммерциялық емес ұйымдар туралы заңы 2001 жылдың 16 қаңтарында қабылданды. Ол мемлекеттік емес және мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдардың жұмысын реттеуді қалыпқа түсірген құқықтың нормативтік кесім болып саналады. Осы заң баптарының басым көпшілігі КЕҰ-дың барлық ұйымдық-құқықтық нысандарына, түрлеріне кеңінен қолданылады. Онда қызмет мақсаттары, құқықтары мен міндеттері, КЕҰ-дың құрылуына, қызметіне, қайта құрылуы мен таратылуына қатысты арнайы ережелер Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда АК-ке қарағанда қор мен заңды тұлғаларды біріктіретін ассоциация (одақ) сияқты жекелеген түрлерінің ұйымдық-құқықтық нысандары едәуір нақтыланып реттелген.
Қазақстандағы КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандарына және жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы заңдар қабылданған. Оның қатарында 1992 жылғы 15 қазанда қабылданған Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңы, 1993 жылғы 9 сәуіріндегі Кәсіптік одақтар туралы заңы, 1996 жылғы 31 мамырында қаабылданған Қоғамдық бірлестіктер туралы заң,
2002 жылғы 15 шілдесіндегі Саяси партиялар туралы заңы, 1997 жылғы
16 сәуіріндегі Тұрғын үй қатынастары туралы заң, 1994 жылғы 21 шілдесіндегі Ауылдық тұтыну кооперациясы туралы заң және 2001 жылғы 8 мамырдағы Тұтыну кооперативі туралы, 2003 жылғы 8 сәуіріндегі Суды пайдаланушылардың ауылдық тұтынушылар кооперативі туралы заң бар. Қазақстан Республикасының заңнамасында 2003 жылғы 8 мамырындағы Акционерлік қоғам туралы заңын ерекше атаған жөн, өйткені онда Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырған жағдайда акционерлік қоғам ұйымдастыру-құқықтық нысанында коомерциялық емес ұйым құрыла алатындығы қарастырылған.
Жоғарыда санамаланған заң құжаттарын КЕҰ-дың түрлері мен ұйымдастыру-құқықтық нысандарының құрылуына, мемлекеттік тіркелуіне, қызметіне, қайта құрылуы мен таратылуына байланысты барлық мәселелерді жеткілікті түрде нақтылып реттеп берді.
Қоғамдық бірлестік заңнамада едәуір реттелген коммерциялық емес ұйым болып табылады. Қазақстан Республикасының бірқатар заңдарында қоғамдық бірлестіктердің жекелеген түрлері жөнінде арнаулы ережелер бар. Мәселен, 2010 жылғы 4 маусымындағы Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңда тұтынушылар бірлестігі реттеледі (қоғамдық бірлестік ұйымдастыру-құқықтық нысаны ретінде тіркеледі).
2005 жылғы 13 сәуіріндегі Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заңда - мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері, 2004 жылы 7 шілдесіндегі Жастар жөніндегі мемлекеттік саясат туралы заңда - қоғамдық бірлестіктер түріндегі жастар ұйымдары; ҚР Экологиялық кодексінде - қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бірлестіктер жөніндегі заңдарда реттеледі.
Бұл заңдар қоғамдық бірлестіктердің тиісті түрлерін құруға, мемлекеттік тіркеуге, басқаруға, қайта құруға немесе жоюға қатысты бір арнаулы ережелер тағайындамайды, олар тек тиісті қызмет саласына сәйкес арнайы құқықтар мен міндеттерді ұсынады немесе мемлекет тарапынан қолдау көрсетуді белгілі бір түрде қарастырады.
Сондай-ақ экономиканың жекелеген салалары мен тармақтарының арасындағы қатынасты реттейтін көптеген заңдарға, тиісті салаларға қызмет атқаратын заңды тұлғалардың бірлестіктерін құру мүмкіндігін қарастыратын арнайы ереже қосылады. Мәселен, заңды тұлғалар аасоциацияларын (одақтарын) құру туралы ереже 1995 жылғы 31 тамыздағы Банктер және банк қызметі туралы заңда, 2000 жылғы 25 желтоқсанындағы Ауыл шаруашылық серіктестері мен олардың ассоциациялары (одақтары), 2001 жылғы 13 шілдедегі Туристік қызмет туралы, 2010 жылғы 4 мамырдағы Тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңда орын алған.
Жеке кәсіпкерлерді және (немесе) заңды тұлғаларды қауымдастық (одақ) түрінде біріктіруге арналған бұл заңдарда Азаматтық кодекстің 110 бабымен салыстырғанда қандай да бір арнайы ережелер мен нормалар жоқ, олар тек қауымдастықтардың (одақтардың) әрбір нақтылы жағдайға қатысты қызметінің мақсаты мен мәнін айқындайды.
1997 жылғы Нотариат туралы заң, 1997 жылғы 5 желтоқсандағы Адвокаттық қызмет туралы заң, 1998 жылғы 28 қарашадағы Аудиторлық қызмет туралы заң, 2000 жылғы 30 қарашадағы Бағалау қызметі туралы заңдар жеке топты құрайды. Бұл заңдардың әрқайсысы нотариустарды, адвокаттарды, аудиторлар мен бағалаушыларды жеке құқықтық коммерциялық емес ұйым түрінде құруды мемлекеттік тіркеу қызметін, қайта құрылуы мен жойылуына байланысты мәселелерді реттейді.
Сондай-ақ, 2006 жылғы 31 қаңтардағы Жеке кәсіпкерлік туралы заңды ерекше бөле жара айтуға болады. Онда кәсіпкерлер бірлестіктеріне (мемлекеттік ереже тәртібімен аккредитацияланған) кәсіпкерлердің құқығына қатысты нормативтік құқықтық актілер жобаларын сараптамадан өткізуге арнайы құқық беріліп, сондай-ақ мемлекеттік мекемелердің нормативтік актілер жобаларын сараптамадан өткізуге міндеттілігін жіберуге анықталды.
3. Коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандары
ҚР-ның заң құжаттарына сәйкес коммерциялық емес ұйымдар тек белгілі бір ұйымдық-құқықтық нысандарының негізінде құрылуы мүмкін. Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда бұлардың қатарында қоғамдық бірлестіктер, қорлар, заңды тұлғалар қауымдастығы (одақтары), тұтыну кооперативтері коммерциялық емес акционерлік қоғамдар, пәтер иелерінің кооперативтері, нотариалдың палаталары, адвокаттар алқасы, аудиторлар палатасы, сауда-өнеркәсіптік палатасын жатқызады.
Сонымен қатар ҚР АК-і КЕҰ-дың осындай ұйымдық-құқықтық нысанын жеке кәсіпкерлердің және (немесе) заңды тұлғалардың қауымдастыққа (одаққа) бірігуі ретінде қарастырады. КЕҰ-ның басқа ұйымдық-құқықтық нысандары заңнама актілері бойынша енгізіледі.
КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандары өзара қызметінің мақсаттары мен сипаттарына қарай, қатысушылар құрамына мүше болу болмауына, мүліктің қалыптасуы мен оған билік ету, басқару және бақылау жүйесіне және басқа да бірнеше өлшемдерге байланысты ерекшеленеді, сондықтан олардың әрқайсысына түрлі құқықтық реттеу тәртібі қолданылады. Кейбір жеке коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысандары, атап айтқанда қоғамдардық және діни бірлестіктер, тұтыну кооперативі бойынша бүгінде арнайы заңңдар қабылданып, қолданылуда, ал басқа нысандар бойынша мұндай заңдар қабылданбаған. Бір ұйымдық-құқықтық нысанындағы КЕҰ-дар қызметінің жарғылық мақсаттарынан тыс, мүшелік құрамына және бірқатар басқа белгілеріне қарай бірлестіктер арасынан саяси партияларда кәсіптік одақтар, тұтынушылар құқықтарын қорғау қоғамдары,
Заңнамалық актілерге конституциялық заң, ҚР Президентінің жарлықтары, кодекстер, заңдар, ҚР Парламентінің қаулылары, Сенат пен Мәжіліс қаулылары жатады.(ҚР-ның Нормативтік актілер туралы заңының (24.03.1998) 1 бабы. ұлттық мәдени орталықтар ерекшеленеді. Олардың кейбіреуінің құрылу ерекшелігі, қызмет ерекшелігі арнайы заңдармен реттелуі мүмкін.
Бір ұйымдық-құқықтық нысанындағы коммерциялық емес ұйымдардың ұйымдық құқықтық нысандары мен түрлерін ажырата білу керек (елеулі айырмашылықты ұйымдық-құқықтық нысандарына КЕҰ-дың ресми атауының құрамдас бөлігі ретінде сілтеме берілуі тиіс).
Әрі қарай біз жекелеген коммерциялық емес ұйымның мәселелерінің құқықтық реттеуін неғұрлым тиянақтырақ қарастыратын боламыз.
Қоғамдық бірлестіктер
Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың ҚР заңнамасына қайшы келмейтін ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін ерікті бірлестік нәтижесінде құрылған ұйым болып табылады.
Бұл анықтауыш КЕҰ-ның ұйымдық-құқықтық нысаны ретінде қоғамдық бірлестіктің мынадай айырмашылықтарын ерекшелеуге мүмкіндік береді. Біріншіден, қоғамдық бірлестік азаматтардың бірлестігі болып табылады. Бұл бір жағынан алғанда заңды тұлғалар оны құруға бастамашы да, мүше де бола алмайтындығын көрсетеді. Екіншіден, бірлестік ерікті болу керек және бірлестік құқығын іс жүзіне асыруға қызмет етуі керек.
Азаматтар бірлестіктерді қалай құруға құқылы болса, солай құрмауға да және құрылған бірлестіктерге кірмеуге де құқылы екендігі осы ұйымдық-құқықтық нысаны шеңберінде олардың конститутциялық құқықтары жүзеге асырылады. Үшіншіден, бұл - ұйымдық-құқықтық нысанының маңызды белгісі бірігуші азаматтардың мүдде ортақтығы болып табылады. Қоғамдық бірлестік, ең алдымен, ақшалай қаржымен мүліктің бірігуінен емес, азаматтардың ортақ (жақын) мүдде тұрғысынан күш біріктіруі және онда бірлескен қатысушылардың (мүшелердің) өз ұйымының қызметіне қатысуы қарастырылған. Төртіншіден, қатысушылар үшін ортақ мақсатты таңдау тек заңнама тұрғысынан тікелей тыйым салу арқылы шектелуі мүмкін (мысалы, бір ғана мақсаты пайда келтіру болуы мүмкін емес). Қоғамдық бірлестікте ұйымға мүше болу үшін құрылтай құжаттарына өзгеріс енгізудің қажеті жоқ. Мүшелікке қабылдау тәртібі құрылтай құжаттарында реттеліп, ереже бойынша азаматтық мүшелікке қабылдау жөнінде берген өтінішінен кейін бірлестіктің жоғарғы органында қаралып, мүшелікке қабылдау жөнінде шешім шығарылады. Әдетте ұйымнаң барлық мүшелері бірдей құқықтар мен міндеттерді пайдаланады. Мүшелердің бірлестік қызметіне қатысы кіру және мүшелік жарналаларын төлеу арқылы жүзеге асырылады, алайда кіру және мүшелік жарнаны төлеу талабы бірлестіктер үшін барлық міндетті емес. Жарнаны төлеу мәселесін, оның мөлшерін және мерзімін т.б. ұйымның өзі шешеді. Қоғамдық бірлестіктің басқа КЕҰ-дың ұйымдық-құқықтық нысандарына қарағанда маңызды ерекшелігі - бірлестіктің таралу аумағының шектеулілігіне қатысты заңды құжаттың бекітілуі қызмет ету аумағына байланысты қоғамдық бірлестік республикалық, өңірлік немесе жергілікті дәрежеде болуы мүмкін.
Республикалық мәртебе алу үшін қоғамдық бірлестік ҚР-ның тең жартысынан артық облыстар аумағында филиалдарын (өкілдіктерін) тіркеуге тиіс; өңірлік мәртебе үшін - тең жартысына жуық облыстар қамтылады.
Бір облыста, мемлекеттік маңызы бар қалада, астанада тіркелген жағдайда қоғамдық бірлестік жергілікті мәртебеге ие болады және қызметі саласына қарай облыспен немесе республикалық маңызы бар қаламен шектеледі. Қоғамдық бірлестіктердің құрылтайшылары ҚР-ның азаматтары бола алады. Қазақстанда қоғамдық бірлестікті тіркеуден өту үшін Қазақстан Республикасының кем дегенде 10 азаматы қатысуы талап етіледі. Шетелдік азаматтар немесе азаматтығы жоқ тұлғалар құрылтайшы бола алмайды бірақ егер осы бірлестіктердің жарғысында бұл қарастырылған болса, саяси партиядан басқа кез келген қоғамдық бірлестіктерге мүшелікке қабылдана алады.
Саяси партиялардың жанындағы жастар қоғамдық бірлестіктерінің мүшелігіне 16 жасқа толған азаматтар қабылдана алады. Басқа жастар және балалар қоғамдық бірлестіктері мүшелерінің жасы олардың жарғыларында (ережелерінде) көрсетіледі.
Қоғамдық бірлестіктің жоғарғы басқару органы ұйым мүшелерінің жалпы жиналысы (съезі, конференциясы) болып табылады. Жоғарғы басқару органының құзырына жарғыны қабылдау, коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу; өз еркімен қайта құру және тарату; ұйымның басқару органдарын құру және ұйымдастарушылық құрылымының құзіретін анықтау, ұйымның басқару органдарын құру және құзіретін тоқтату тәртібі; басқа заңды тұлғалардың, сондай-ақ өзінің филиалдары мен өкілдіктерінің құрылуы мен қызметіне қатысу жөнінде шешім қабылдау; атқарушы органмен қаржылық есеп берудің мерзімі мен тәртібін белгілеу, сондай-ақ бақылау органымен тексеру жүргізіп, нәтижесін бекіту жатады.
Құрылуға, мемлекеттік тіркеуге, қызметіне, қайта құру мен таратуға байланысты жалпы мәселелер Азаматтық кодекс пен Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңымен реттеледі.
Қоғамдық бірлестіктің ұйымдық-құқықтық нысаны КЕҰ түрлерін біріктіреді. Олардың қатарында саяси партиялар, кәсіби одақтар, мүгедектер қоғамдары, ардагерлер ұйымдары, экологиялық қоғамдар, мамандық бойынша құрылған бірлестіктер, мүдделер бойынша клубтар, көптеген ұлттық-мәдени орталықтар, әйелдер, жастар және балалар бірлестіктері т.б. кіреді.
Саяси партиялар мен кәсіподақтар: заң қабылдаушылардың назарында болды, олар Қоғамдық бірлестіктер туралы заңымен қатар 2000 жылғы 15 шілдедегі Саяси партиялар туралы және 1993 жылғы 9 сәуірдегі Кәсіптік одақтар туралы заңдармен реттелінеді. Оларға арнайы талаптар қойылады.
Мәселен, саяси партияны тіркеу үшін оның құрамында салалық құрылымдардан (филиалдар мен өкілдіктердегі) қырық мыңға жуық партия мүшесі болу керек, және олар барлық облыстардан, мемлекеттік маңызы бар қалалардан және астанадан, әрқайсысынан 600-ден кем мүше болмауы керек, ал кәсіподақтар өңдірістік-салалық талап бойынша құрылуы тиіс.
Қор
Азаматтар және (немесе) заңды тұлғалар ерікті мүліктік жарналар негізінде құрылған, әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және өзге де қоғамдық пайдалы мақсаттарды көздейтін мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым қор деп табылады.
Қор - мүшелігі жоқ ұйым болып танылады. Бұл қор заңды немесе жеке тұлғалардың бірлестігі негізінде емес, мүліктік жарналар негізінде құралады. Қор өсиет бойынша құрыла алады.
Қор әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және басқа да қоғамдық пайдалы мақсаттарға арналып құрылады. ҚР заңнамасы қоғамдық пайдалы және қайырымдылық мақсаттарына түсінік бермейді. Іс жүзінде олардың қатарына Коммерциялық емес ұйымдар туралы ҚР заңының 4 бабында санамаланған әлеуметтік, мәдени, ғылыми, қайырымдылық, білім беру, басқарушылық мақсаты, құқық қорғау, азаматтар мен ұйымның заңды мүддесі, дау дамай мен келіспеушілікті шешу, азаматтардың рухани және басқа да сұраныстарын қанағаттандыру, азаматтардың денсаулығын қорғау, қоршаған ортаны қорғау, денешынықтару мен спортты дамыту, заңгерлік көмек көрсету сияқты қызмет түрлерін қамтиды. Қор құрыылтайшылары жеке бастың сұранысы мен мүддесіне байланысты мақсатты көздемейді.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заң қызметінің мақсаттарына байланысты қорларды әлеуметтік, қайырымдылық, мәдени, білім беру және басқа да қорлар деп бөледі.
Қордың негізін ортақ қызметті жүзеге асыру мақсатында тұлғалардың бірігуі арқылы емес, мүлікті біріктіру арқылы құрылатын коммерциялық емес ұйым. Яғни осы ұйымдық-құқықтық нысаны қаржыны жинақтауда және әрі қарай қоғамдық пайдалы бағдарламаларды қаржыландыруға немесе тікелей қордың өз шеңберінде барлық қоғамға пайдалы қызмет атқаруға қолайлы. Қордың мүліктік базасы ерікті мүліктік жарналардан, құрылтайшылардың түсімдерін қосқанда, қайырымдылық көмек, товарды сатудан түскен табыс, жұмыс, қызмет көрсету, дивиденді және басқа да заңмен тыйым салынбаған түсімдер т.б. негізінде қалыптасады.
Қоғамдық қордың құрылтайшылары азаматтар да, заңды тұлғалар да бола алады. Құрылтайшылардың құрамына байланысты қорлар - жеке меншік, корпоративтік, қоғамдық және мемлекеттік болып бөлінеді. Жеке қорды бір жеке тұлға немесе бір отбасы мүшелерінен құралатын бірнеше жеке тұлғалар ашады. Мемлекеттік қор мемлекеттік органдардың шешімі бойынша құрылады.
Қордың басқару органына құрылтайшы немесе құрылтайшылардың жалпы жиналысы (жоғарғы басқару органы), тұрақты түрде қызмет атқаратын қамқорлық ұйымы (алқалы басқару органы), жетекші және бухгалтер (атқару органы) болып табылады.
Қордағы жоғарғы басқару органы - құрылтайшы немесе құрылтайшылардың жалпы жиналысы. Бұл органның ерекше құзырына қабылдау мәселесі, коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарын қабылдау, өзгертулер мен толықтырулар енгізу, ұйымның басқару органдарын құру және құзіретін тоқтату тәртібі, қайта құру және тарату; ұйымдастыру құрылымының құзіретін анықтау; басқа заңды тұлғаларды құру және қызметі жөнінде шешім қабылдау, атқарушы органмен қаржылық есеп беру тәртібі мен мерзімін белгілеу, сондай-ақ бақылау органымен тексеріс жүргізу мен оның нәтижесін тұжырымдау жатады. Қорды басқаруда тұрақты түрде қызмет атқаратын алқалы орган - қамқорлық кеңес. Заң оның құзырына атқарушы органды тағайындауды, қор қызметінің жарғылық мақсаттарға сәйкестігін бақылауды және жарғымен осы органға бекітілген басқа да өкілеттілікті берді.
Қордың қамқорлық кеңесінің көпшілік мүшелері қатары туыстық және неке байланысы жоқ тұлғалар, сондай-ақ штат қызметкерінің қатарында жоқ бөтен тұлғалар болып табылады.
Қордың атқаратын органы қордың жоғарғы органының және қамқорлық кеңесінің шешімдері негізінде және оларды орындау мақсатында қызмет атқарды әрі олардың алдында есеп береді, сонымен қатар әдетте осы органның өкілеттігіне қор атынан мәміле жасау, сотта, мемлекеттік органдарда және басқа ұйымдарда қорды сенімхатсыз өкіл етеді. Қор басшысы және есепшісі өзара неке, жақын туыстық қатынастарда болмауы тиіс және бір тұлғаға екі міндет атқаруға тыйым салынған.
Құрылтайшылардың қорға берген мүлкі қор меншігі болып табылады. Қор бұл мүлікті жарғыда көрсетілгендей қоғамға пайдалы мақсаттар үшін пайдаланады.
Қор құрылтайшыларының қор мүлкіне ешқандай мүліктік құқығы жоқ, яғни олар не меншіктік не міндеттемелік құқыққа ие де бола алмайды, сондықтан құрылтайшы мүлікті қайтарып алып, өз мақсатына пайдалана алмайды.
Құрылтайшылар қор қарызына жауап бермейді, сондай-ақ қор да құрылтайшылық қарызы үшін жауапты емес. Заң құжатнамада қорлар үшін қор мүлкін пайдалану жөнінде жылда есебін жариялау міндеті жүктелген. 23
Діни бірлестік
Рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін мүдде ортақтығы негізінде, заң құжаттарында белгіленген тәртіп бойынша біріккен азаматтардың ерікті түрдегі бірлестігі діни бірлестік деп танылады. Діни бірлестіктер дінді бірлесіп ұстану және басқа да діни талаптарды қанағаттандыру мақсатын көздейді.24 Осылайша бұл коммерциялық емес ұйымның нысаны азаматтардың дін бостандығы құқықтарын жүзеге асыруға арналған ұйымдастырушылық мүмкіндіктерін туғызады.Жергілікті діни бірлестікті құруға кемінде 10 кәмелетке толған азаматтар бастамашы болу керек. Діни басқармалар (орталықтар), өз кезегінде діни оқу орындары, мешіттер, монастырлер, діни бірлестіктердің өкілетті басқару органдарының шешімімен құрылады.Діни бірлестіктер қатарында діни ұжымдар (қауымдастықтар), діни бағдарламалар (орталықтар) және олардың құрылымдық бөлімшелері, діни оқу орындары, құрылымдық ұйымдар, діни бауырластықтар, монастырлер, мешіттер бар. Діни бірлестіктер қызмет атқару аумағына байланысты жергілікті және екі немесе екіден астам облыс аумағын қамтитын болып бөлінеді. Азаматтық кодекспен қатар діни бірлестіктер қызметі коммерциялық емес ұйымдар туралы заң құжаттарымен және Қазақстан Республикасының Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы 1992 жылғы 15 қаңтардағы арнаулы заңымен реттеледі.
Мекеме
Басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес сипаттағы міндеттерді жүзеге асыру үшін меншік иесі құрған және қаржыландырған ұйым мекеме деп аталады. 25
2011 жылы Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңға тиісті өзгерісті енгізіп, мемлекеттік мекемелер КЕҰ қатарынан шығарылды. Осылайша, тек КЕҰ-дар ғана жекеменшік болып саналады. Жекеменшік мекемелер жеке тұлғалар және (немесе) мемлекеттік емес заңды тұлғалар арқылы құрылады. Азаматтық кодексте де, Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңда да мекемені құруға керекті тұлғалар санына шектеу қойылмайды, яғни ол бір немесе одан көп жеке тұлғалармен құрылуы мүмкін. Алайда іс жүзінде көбінесе мекеме бір жеке немесе заңды тұлға арқылы құрылады. Құрылған мекеме айналысатын қызмет түріне байланысты салаларға бөлінеді, оларға тиесілі міндеттердің жобасы заңнамада көрсетілді, олардың қатарына әлеуметтік, мәдени, басқару және коммерциялық емес сипаттағы басқа да міндеттер кіреді. Егер мекеме лицензиялауға жататын қызметпен айналысатын болса, онда тиісті лицензияны алуға міндетті. Мекеме мүлкі оралымды басқару құқығымен бекітілген мүлік және жеке меншікке алынған мүлік болып бөлінеді.
Өзіне бекітілген және өзі меншікке сатып алған мүлікке қатысты мекеме құқығы Азаматтық кодекстің 202-208 баптарына сәйкес анықталған. Азаматтық кодекстің 206 бабының 1-тармағында мекеменің мүлікті және оған смета бойынша бөлінген қаражат есебінен сатылып алынып, өзіне бекітіліп берілген мүлікті өз бетімен иеліктен шығаруға немесе басқа әдіспен билік етуге құқықтық еркі жоқ деп көрсетілген.
Меншік иесі мекеменің басқару қызметіне белсенді түрде қатыса алады. Біріншіден, ол осы міндеттерді мекеменің құрылтай құжаттарында өзі жазған өкілеттік негізінде жүзеге асыра алады. Екіншіден, меншік иесі мекемеге меншік иесі берген мүліктің тиімді пайдаланылуына және мекемеде сақталуына бақылау жасай алады.
Мекеме өзінің міндеттері бойынша қарамағындағы ақшалай қаражатқа жауап береді. Мекемеде қаражат жетіспеуіне оның міндеттемесі бойынша құрылтайшы жауап береді.27 Және құрылтайшы өзінің бүкіл мүлкіне жауап береді, соның ішінде мекеменің міндеттемелерін орындау үшін ақшадан тыс мүлкін де пайдалана алады.
Тұтыну кооперативі
Қатысушылардың материалдық және басқа да қажеттерін қанағаттандыру үшін мүшелік негізінде мүліктік (үлестік) жарналарын біріктіру арқылы жүзеге асырылатын азаматтардың ерікті бірлестігі тұтыну кооперативі деп танылады28. Қоғамдық және діни бірлестіктерден айырмашылығы мұнда, қатысушылар, негізінде өздерінің материалдық талаптарын қанағаттандыру үшін бірігеді. Осы ұйымдық құқықтық нысанының тағы бір ерекшелігі қатысудың үлестік сипатында. Тұтыну кооперативінің жекелеген түрлігі ретінде қолданыстағы заң құжаттарында ауылдық тұтыну кооперативтері, тұрмыстық және тұрғын үй29 құрылыс кооперативтері белгіленді.30 Тұтыну кооперативі кем дегенде екі адамның бірлесуінен құрылады және он сегіз жасқа толған азаматтар мен заңды тұлғалар мүше бола алады.
Тұрғын үй және тұрғын үй-құрылыс кооперативтерін құру үшін кемінде кәмелетке толған үш азамат болуы керек.
Пәтер иелерінің кооперативі
Пәтер (ғимарат) иелерінің кооперативтері (ПИК) көп пәтерлі тұрғын үйде немесе қатар орналасқан үйлердегі кондоминиум нысанын басқару үшін құрылады. Ішінде кіріктірме тұрғын емес үй жайы жоқ үйлер пәтер меншік иеленуші кооперативтері деп аталады, ал кіріктірме тұрғын емес үй жайы бар ғимараттар ғимарат иеленуші кооперативтер деп аталады.31.
Бүгінде ПИК көп пәтерлі тұрғын үйлердегі кондоминиум объектісін бірлесіп басқарудың, ортақ мүліктерді ( төбелер, шатырлар, жертөлелер, үйдің ортақ инженерлік желілері, жер телімі т.б.) бірлесіп пайдалану бойынша негізгі қызмет көрсету нысаны болып табылады. Сондай-ақ ПИК шеңберінде көп пәтерлі тұрғын үйлерді коммуналдық қызметпен қамтамасыз етудің орталықтандырылған мәселелері шешімін табады.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңның 17 бабының 7 тармағында ПИК жеке ұйымдық-құқықтық нысаны ретінде аталады, алайда оның құқықтық мәртебесі күні бүгінге дейін жеткілікті анықталмаған.
ПИК туралы арнайы ережелер қамтылған Тұрғын үй қатынастары туралы заң 1997 жылдың 16 сәуірінде қабылданған, бірақ көптеген ПИК-тер бұл заңды қабылдаудан әлдеқайда бұрын, пәтер иелерінің тұтыну кооперативтері нысанында құрылған. Тұрғын үй қатынастары туралы заң ПИК жарғыларының мазмұнын анықтауда тұтыну кооперативтеріне қатысты Азаматтық Кодекстің 108 бабына сілтеме жасалған, бұл пәтер иелері кооперативтерінің құқықтық мәртебесін одан әрі шатастырды. Сонымен бірге ПИК-тер бірқатар белгілері тұтыну кооперативінің құқықтық мәртебесіне сәйкес емес ( бірлесудің еріктілік қағидасы қамтылмаған, үлестік жарналар жоқ және т.б.), сол себептен оларды коммерциялық емес ұйымдық-құқықтық жеке нысан деп тану керек.
Заң құжаттарына сәйкес пәтер йелерінің, кондоминиум қатысушылары және олардың сенімді тұлғаларының кем дегенде жартысы қатысқан жағдайда өткізілген болып есептеледі. Шақырылуына, өткізілуіне қатысты заң талаптары ескерілсе, қайтадан жиналыс шақырылса, қатысушылар санына қарамастан өткізілген болып саналады. Осылайша ПИК-ті құру шешімі алғашқы құрылтай жиналысында шешілген болса, онда шешімді қабылдауға қатысушылардың екіден үш бөлігінің дауыс беруі және кондоминиумға қатысушылардың жартысынан көбінің жиналысқа қатысуы шарт. Егер ПИК құру туралы шешім қайта өткізілетін жиналыста қабылданса, шешімді қабылдауға үштен екі бөлігі қатысуы және қатысушы құрылтайшылар саны екіден кем болмауы керек.
ПИК - мүшелік ұйым және мүшелері - пәтер иелері - кондоминиум қатысушылары болып табылады. Пәтер иелері кооперативінің жоғарғы басқару органы - мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады. Кооператив мүшелері жиналысқа өздерінің сенімді өкілдері арқылы қатысуға құқылы. Кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының ерекше құзырына келесі мәселелерді қарастыру жатады:
- Кондоминиум нысанын тіркеу туралы мемлекеттік актіге, жарғыға өзгертулер енгізу керектігін анықтау және басқа ережелер мен тәртіптерді өзгерту мен қабылдау;
- Копперативтің басқарма төрағасын, басқару мүшелерін және тексеру комиссиясын сайлау, оларға сыйақы төлеу туралы шешім қабылдау;
- Кооперативтің жылдық есебін бекіту;
- Жылдық бюджетті және жылдық кіріс пен шығыс сметасын бекіту;
- Кооперативпен тұрғын үйді пайдалану және коммуналдық қызмет көрсету туралы шарт жасасу;
- Шарт бойынша тұрғын үйге сырттан басқарушыны, оның ішінде заңды тұлғаны тарту;
- Сметаның жиырма бес пайыздан аса шығыс бөлігінің сомасына осы жылға несие алуға рұқсат беру;
- Ғимарат меншік иеленушілері кооперативін тарату.
ПИК-те алқалық басқару органын - басқармасын құру заңмен қарастырылған, алайда 10 ға жетпейтін мүшелерден құрылған шағын ПИК-тер үшін бұл талап міндетті емес және басқару міндетін кооператив төрағасы жүргізе алады. Басқарма жоғарғы органның құзырына қатысты ерекше мәселелерден басқа кооперативтегі кез келген мәселені шешуге өкілетті. Құрамында 10-нан астам мүшелері бар кооперативтерде қаржылық бақылау қызметін атқару үшін ревизиялық комиссия құрылады, ал мүшелер саны аз шағын ПИК-терде бұл міндетті ревизор атқарады.
Мүліктік жағынан ПИК-тің өз мүшелерінің міндеттеріне жауап бермейтіндігін, ал мүшелер кооператив қарызына жауап бермейтіндігін айта кету керек.
Пәтер (ғимарат) иелері өздерінің үлесіне сәйкес ортақ игілікті пайдалануына және ұстауына байланысты ортақ шығындарды өтеуге қатысуға міндетті. Кооператив жарғысында басқаша қарастырылмаған болса, міндетті төлемдерден тыс және бүкіл үйдің пайдаланылуын қамтамасыз етуге кететін қосымша шығындарды пәтер иелеріне олардың келісімінсіз жүктеуге болмайды.
Жеке кәсіпкерлер бірлестігі және (немесе) қауымдастық түріндегі заңды тұлғалар
2007 жылдан бері Қазақстанда кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, сондай-ақ ортақ мүдделерін қорғау мақсатында Қазақстандағы КЕҰ-ды құруға қатысты игілікті заңнама жетістігі болып табылатын жеке кәсіпкерлер мен (немесе) заңды тұлғалардың қауымдастықтары (одақтары)32 құрыла бастады. Бұған дейін заңды және жеке тұлғалар ұйымдық - құқықтық нысанына біріге алмайтын салық төлеу мақсатындағы коммерциялық емес ұйым ұғымын қарамағындағы № 134 ҚР Салық Кодексінің бабындағы салық және басқа да бюджетке төленетін төлемдер (ҚР СК) және айтарлықтай салық жеңілдігіне құқығы бар.
ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңында қауымдастық тек заңды тұлғалар біріккен жағдайдағы бұл ұйымдық - құқықтық нысандарының неғұрлым тиянақты реттейді:
Коммерциялық ұйымдар олардың кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, сондай-ақ жалпы мүліктік мүдделерді білдіру мен қорғау мақсатында өзара сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдармен бірлескен шарт бойынша қауымдастықтар (одақтар) нысанында бірлестіктер құра алады. Коммерциялық емес ұйымдар осы ұйымдардың қауымдастығына (одақтарына) өз еркімен біріге алады.
Қауымдастықтың (одақтың) құрылтайшысы ретінде екі және одан көбірек жеке кәсіпкерлер және (немесе) заңды тұлғалар болуы мүмкін. Заң құжаттарында бір-бірімен және жеке кәсіпкерлермен бірлесетін заңды тұлғалар түрлеріне шектеу қойылмаған, мысалы, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар, қазақстандық және шеттелдік заңды тұлғалар бірлесуі мүмкін. Қазақстандық заң құжаттарында да, тәжірибеде де қауымдастық пен одақ арасында нақтылы айырмашылық жоқ. Екеуі де бірдей жеке кәсіпкерлердің және заңды тұлғалардың білестігінің түрі ретінде қарастырылады.
Тек қалыптасқан ұғымдарға түсініктеме беру ережелеріне қарасақ, бір текті қызмет түрін атқаратын тұлғалардың бірлестігі - қауымдастық деп аталса, ал қандай да бір ортақ мақсат үшін бірігуді - одақ деп аталатынын35 айта кету керек. Яғни, қауымдастық үшін қатысушылардың біртектілігі басым болса, ал одақтық негізгі белгісі - ортақ мақсат үшін бірлесу. Сондықтан тәжірибе жүзінде әдетте қауымдастықтар ортақ ұйымдасу белгісі бойынша құрылады, ал одақтар - аумақтық және басқа белгілер бойынша құрылады.
Қауымдастықтар (одақтар) өздерінің жарғылық құжаттарында мүшелікке қабылдау мен шығарудың ережесін белгілей алады. Сонымен бірге мүшелерді қабылдау немесе шығару өзгерістер енгізуді, сәйкесінше құрылтай құжаттарын мемлекеттік қайта тіркеуге өзгеріс енгізуді талап етпейді.
Алайда заң жаңа мүшенің қабылдауынша қауымдастықтың (одақтың) барлық мүшелерінің келісімі талап етілмейді және ондай келісім шарты анықталмаған. Бұл мәселелер бірлестік өзінің құрылтай құжаттарымен реттей алатын шығар.
Қауымдастық мүшелерінің қаржылық жыл аяқталған соң, егер құрылтай құжаттарында басқаша қарастырылмаған болса, заңды тұлғалар қауымдастығынан (одақтан) ерікті түрде шығу құқығы сақталады.
Қауымдастық (одақ) өз мүшелерінің қарыздарына жауап бермейді, алайда қауымдастық (одақ) мүшелеріне құрылтай (одақ) құжаттарында қарастырылған міндеттеме бойынша ережеге сәйкес көлемде және қосымша жауапкершілік талап етіледі. Осыған орай қауымдастықтың (одақтың) заңды тұлғасына оның қауымдастықтан (одақтан) шығар алдындағы екі жыл бойғы үлесіне сәйкес қауымдастықтың (одақтың) міндеттемелері бойынша қосымша жауапкершілік жүктеледі.
Мүшелердің қосымша жауапкершілік міндеттемесі ереже бойынша қауымдастық (одақ) қызметін оның мүшелерінің қаржыландыру жағдайынан туындайды. Қауымдастыққа (одаққа) қабылдану мүшелердің құқық қабілеттілігінің мазмұнын өзгертпейді. Олар бірлестікке ерікті түрде өкілеттіліктерін өздерінің дербестігін сақтап қалады. ҚР-ның Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңының 18 бабы, 7 тармағында бірлестіктің атауына қатысты және оның жекешеленуіне арналған міндеті белгілер көрсетілген.
Бірлестіктер атауына Қауымдастық немесе одақ сөздерін, сонымен қатар бірлестік мүшелері қызметінің негізгі мәнін, мысалы, Банкілер қауымдастығы, Алматы қаласының үкіметтік емес ұйымдар одағы деген сөздер қосылуы керек.
Бүгінгі күні жеке кәсіпкерлердің және (немесе) заңды тұлғалардың бірлестігі жеткілікті реттелмеген, тек заңды тұлғалар ғана бірігетін жекелеген жағдайда базалық нысан бірігуші субъектілердің талабына ыңғайлы, икемді жасалады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz