Алиметтік міндеттемелерді құқықтық реттеу

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОТБАСЫ ҚҰҚЫНДАҒЫ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕ ИНСТИТУТЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 15
1.1 Алименттік міндеттемелердің құқықтық реттейтін заңнамалар негіздері, тарихы мен қазіргі жағдайы 15
1.2 Алименттік міндеттеме түсінігі 25
1.3 Алименттік міндеттеменің түрлері 43

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША АЛИМЕТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 52
2.1 Кәмелетке толмаған балаларды асырауға байланысты ата.аналардың міндеттері 52
2.2 Кәмелетке толмаған еңбекке жарамсыз балаларды асырауға байланысты ата.аналардың міндеттері 57
2.3 Ата.аналарын асырауға байланысты балалардың міндеттері 62
2.4 Алиментті өндіру тәртібі, алименті еріксіз өндіру 65
2.5 Алимент төлеу туралы келісім 74

ҚОРЫТЫНДЫ 86

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 94

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы
Магистрлік зерттеу жұмысының өзектілігі Бүгінгі күнде отбасы заңнамалары дамып, қалыптасып үлгерді оның айғағы 26 желтоқсан 2012 жылы қабылданған «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы» туралы жаңа кодекстің қабылдануы. Жаңа кодекс бұрынғы 1998 жылғы Неке және отбасы туралы заңға қарағанда алименттік қатынастарды құқықтық реттеуді толығымен қамтыған.
Кодексте қамтылған алдыңғы жағдай халықтың ең материалдық қамтылмаған және қорғаусыз әлеуметтік-демографиялық тобы – балалар мен қарттар мүдделерін қамтамасыз етудің құқықтық негіздерін қалыптастыруға байланысты мәселелер қойылады.
Отбасы қоғамнан оны қоршаған ортадан алшақтанып өмір сүрмейді. Отбасылық орталықты заңды және жеке тұлғалармен байланыстыру тұғырына жетпеген мәселелерді шешуге негіз болады. Олардың арасындағы қатынаста тек заң ғана емес, мораль да әрекет етеді. Бұл міндеттерді шешу тек қана құқықтық нормаларды қолданумен байланысты емес, сонымен қатар оларды білу және басқа да біліктіліктің орын алуы.
Отбасы — бұл әр түрлі байланыстармен біріктірілген ұжым. Олардың кейбіреуі сезіммен байланысса, ал келесілері адамгершілік немесе материалдық, кейде іскерлік тәртіпте байланысады. Қоғамдық бағалылық жүйесінде отбасының алатын орны ерекше. Отбасы құқықтық нормалармен көрсетілген өзара құқықтар мен міндеттердің бастамасын құрайтын адамдар тобы.
Отбасы – қоғамның ең басты ұясы, Сондықтан, мемлекет оған ерекше қамқорлықпен қарайды, мүмкіндігіне қарай көмектеседі, кім-кімнің болсын сырттан заңсыз араласуына жол бермейді және қорғайды. Әрине некеге отырған, отау тіккен адамдарға мемлекет те белгілі бір талаптар қояды. Тек осындай талаптар орындалған жағдайда ғана, мемлекет неке, отбасына қамқорлық жасау туралы міндеттемелер қабылдайды. Мұндай талаптар кездейсоқ емес, олар заматтардың кемелденуіне және қоғамның мүдделеріне байланысты туындайды. Сондықтан, отау тігу үшін заңда көзделген шарттарды сақтау қажет. Отбасы құқығы бойынша неке – бұл ерлі-зайыптылар арасндағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды тұғызатын, отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалатын еркек пен әйел арасындағы тең құқытық одақ.
Отбасы құқығының материалдық-құқықтық нормалары түрлі мемлекеттерде үлкен алуандлықпен көзге түседі, ал бұл өз кезегінде бұл саладағы шетел қатысуымен болған құқықтық қатынстарда коллизиялардың пайда болуына алып келеді. Экономикалық құрылымның ерекшеліктерімен қатар отбасы қатынастарын реттеуге, сонымен қатар, ұлттық, тұрмыстық, діни ерекшеліктер мен салт-дәстүр әсер етеді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. «Қазақстан-2050 даму Стратегиясының Қазақстан Республикасы Президентінің 28қаңтар 2012 ж.
2. Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения, т.І, с.226.
3. Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақстан-2030: барлық қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту,өсіп-өркендеу және қауіпсіздігі».Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.
4. «Қазақстан даму Стратегиясының жүзеге асырылуының шаралары»туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 28қаңтар 1998 ж. №3834 Жарлығы.
5.Пергамент А.И.Неке және отбасы туралы Кеңестік заңнаманың дамуы//Неке және отбасы туралы Кеңестік заңнаманың жүзеге асырылуының проблемалары/Тр.ВНИИСЗ,М.,1998ж.т.41 94-108б.;Тресцова Е.В.Кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеуді қамтамасыз етудің кейбір құқықтық проблемалары//Жалпы-полит.ж/е ғылым-тәжіриб.проблем.жөніндегі 3-ші обл.жас ғалым.мен маман.конф.тезис баянд.(22-23сәуір 1988ж.)Иваново,1988ж. т.1 118б
5. Додонов В.Н.,Румянцев О.Г.Энциклопедиялық заң сөздігі.М.,1996ж. 21б.
6. Пчелинцева Л.М. Ресей отбасы құқығы. М., 1996 ж. 361б.
7. Азаматтық құқық.Т.1. ЖОО-на арналған оқулық (академиялық курс) / ред.: М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин.-Алматы, 2000. 562б.
8. Карутц Р. Свадьба и брак // Қазақтың ата заңдары; Құжаттар, деректер және зерттеулер / Древний мир права казахов: Материалы, документы и исследования: 10 томдық. Қазақша, орысша, түрікше, ағылшынша / Бағдарлама жетекшісі: С.З. Зиманов.  2-бас., өзгерт., толықтыр. – Алматы: Жеті жарғы («Интеллектуал – Парасат» заң компаниясы ), 2006.  VII т. – С. 581–590.
9. Новицкий И.Б., Лунц Л.А,. Міндеткерлік туралы жалпы оқулық. М.,1950. С.58. Иоффе О.С. Міндеттемлік құқық. М., 1975. 14-15б.
10. Брагинский М.И. Шаруашылық шарттар туралы жалпы оқулық.-Минск 1967. 30б.
11. Комментарий к Кодексу о браке и семье Казахской ССР / Под ред. Ю.Г. Басина и М.А. Ваксберга. - Алмат-Ата: Казахстан, 1972. – 228 с.
12. Қазақстан Республикасы неке(ерлі-зайыптылық) және отасы Кодексі., 27 желтоқсан 2011 жыл., Алматы «Юрист» 2012 ж.
13. Красавчиков О.А. Міндеттеменің жеке түрлерінің жүйесі // Кеңестік Әділет. 1960,№5. 42-43б.
14. Джандарбек Б.А. Правовое регулирование брачно-семейных отношений
в Республике Казахстан диссертация док. юрид.наук., Астана 2010 ж..
15. Черепахин Б.Б. Кеңестік азаматтық құқық бойынша құқықты иемдену. М-, 1962. 29б.
16. Алексеев С.С. Азаматтық-құқықтық реттеу механизміндегі бір жақты келісімдер // Оқу еңбектерінің жинағы. 13-басылым. Свердловск, 1970. 63б.
17. Агарков М.М. Кеңестік азаматтық құқығы бойынша міндеткерлік. –М., 1940. 143б.
18. Кодекс Республики Казахстан от 18 сентября 2009 года № 193-IY ЗРК «О здоровье народа и системе здравоохранения»// Казахстанская правда. – 2009, 29 сентября.
19. Матвеев Г.К. Кеңестік отбасы құқығы. Оқулық. М., 1978ж. 178б.
20. Есентемирова Б.А. Государственно-правовая защита интересов детей: дис. … канд. юрид. наук: 12.00.02.  Алматы, 2005. – 176 с.
21. Антокольская М.В. Отбасы құқығы. Оқулық. М., 1999ж. 249б.
22. Пергамент А.И. Кеңестік құқық бойынша алименттік міндеткерліктер. М.,1951 ж. 7б.
23. Рабец А.М. Отбасының басқа мүшелерінің алименттік құқық қатынастарының жалпы негіздері//Азаматтық-құқықтық реттеудің тиімділігінің проблемалары. Томск, 1979ж. 41б.
24. Ершова Н.М. Отбасындағы мүліктік құқыққатынастар. М., 1979ж. 90-91б.
25. Шишигина И.А. Ерлі-зайыптылардың арасындағы алименттік құқыққатынастардың туындауының, өзгертілуінің және тоқтатылуының негіздері//Құқықтану,1973ж. №5 54б.
26. Иоффе О.С. Кеңестік азаматтық құқығы. Ленинград, 1965ж. 262б.
27. Поссе Е.А., Фадеева Т.А. Отбасы құқығының келеңсіздіктері. Ленинград, 1976ж. 84б.
28. Масевич М.Г. Алименттік міндеткерліктің туындауының негіздері//Отбасы және балаларды тәрбиелеудің құқықтық сұрақтары. М., 1968ж. 88,96б.
29. Яковлев Б. Мүгедектікке байланысты зейнетақы. М.,1964ж. 5б.
30. Рясенцев В.А. Кеңестік отбасы құқығы. М., 1971ж.; Никитина В.П. Кеңестік отбасы құқығы бойынша алименттер. Саратов, 1967ж.; Граве К.А. Ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары. М., 1960ж.
31. Антокольская М.В. Алименттік міндеткерліктер. Автореф.дисс. ... з.ғ.к. М.,1998ж. 6б.
32.Валюженич Г., Римашевская Н. Күнкөріс минимумы//«Аргументы и факты»,1990ж. №14.
33. Маслов В.Ф. Отбасындағы мүліктік қатынастар. Харьков, 1972ж. 82б.
34.Рогович Л.Н. Ерлі-зайыптылардың арасындағы алименттік құқықтық қатынастар. Владивосток, 1974ж. 17б.
35.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Жалпы бөлім. 27 желтоқсан 1994 жылы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесімен қабылданған//Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің ведомостасы, 1994ж., № 23-24 (қосымша). 301б.
36.Иванова С.А. Алимент өндіру жөніндегі істі қараудың іс жүргізу ерекшеліктері. М., 1975ж. 12б.
37. Нечаева А.М. Отбасы құқығы. М., 1998ж. 255б.
38. Қазақстан Республикасының 17 желтоқсан 1998 жылғы №321 «Неке және отбасы туралы» Заңы(заңды күшін жойған)// «Казахстанская правда» 24 желтоқсан 1998ж. №241. 131б.
39. Нұралыұлы Н. Қазақтардың дәстүрлі отбасы және неке құқықтары.  Алматы: ҚазМЗА, 2001. – 105 б.
40. Матвеева Н.А. Сравнительное брачное право России, Украины и Беларусии: Учеб. пособие. – М.: Юрлитинформ, 2008. – 216 с.
41. Нечаева А.М. Семейное право: Учебник. – 3-е изд., перер. и доп.  М.: Юристъ, 2008. – 328 с.
42. Никитина В.П. Кеңестік отбасы құқығы бойынша алименттер. Саратов, 1967ж. 25б.
43. Бала құқығы туралы Конвенция. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясымен 20 қараша1989 жылы қабылданған.
44. Косова О.Ю. Отбасы құқығындағы материалдық қамтамасыз етілуге субъективтік құқықтың жүзеге асырылуы//Субъективтік құқық: орындалудың және қорғалудың проблемалары. Владивосток, 1989ж. 37-38б.
45. Антокольская М.В. Алименттік міндеттіліктің туындау негіздері құрамының жіктелуі//Субъективтік азаматтық құқықтардың қорғалуы. М.,1989ж. 78б.
46. Чефранова Е.А. Алименттер және материалдық көмектер туралы заңнама. М.,1990ж. 10-11б.
47. Нечаева А.М. Неке, отбасы, заң. М., 1984ж. 126б.
48. Бұл пікір бұрынырақ В.В.Сташистің, М.И.Бажановтың «Тұлғаның қылмыстық-құқықтық қорғалуы» атты кітабында айтылған. Харьков, 1976ж. 152б.
49. Андреев В.С. СССР-дағы әлеуметтік қамсыздандыру құқығы. М.,1974ж. 192б.
50. Отбасы құқығы. Ред. Веспалова А.М., Ихсанова У.К. Алматы, 1984ж. 71б. Жоғарғы Кеңесінің ведомостасы, 1994ж., № 23-24 (қосымша). 378б.
51. Путинский Б.И. Шаруашылық қатынастардағы азаматтық-құқықтық жағдайлар. М., 1984ж. 107б.
52. Яковлев В.Ф. Азаматтық-құқықтық келісім шарт және оның қажеттілігін жақсартудың жолдары.//Кеңестік азаматтық құқықтың дамуының қазіргі сатыдағы дамуы. М.,1986ж. 139б.
53. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Келісім шарт құқығы. Жалпы ережелер. М., 1997ж. 9б.
54. Мажитова Р.Ф. Алименттерді өндіру. М.,1960ж. 26б.
55. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексі, Қазақстан Республикасының 13 1999ж. №412-І. 18 Бөлім Заңымен күшіне енді.
56.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995ж.
57. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 1 шілде 1997 ж..
58.Пергамент А.И. Кеңестік неке және отбасы туралы заңнаманың дамуы//Кеңестік неке және отбасы туралы заңнаманың дамуының проблемалары/Тр.ВНИИСЗ, М., 1988г. Т.41.95б.
59. Ефимов В.Т. Әлеуметтік детерминизм және мораль. М., 1974ж. 82б.
60.Путинский Б.И. Шаруашылық қатынастардағы азаматтық-құқықтық жағдайлар. М.,1984ж. 107б.
61.Яковлев В.Ф. Азаматтық-құқықтық келісім шарт және оның қажеттілігін жақсартудың жолдары.//Кеңестік азаматтық құқықтың дамуының қазіргі сатыдағы дамуы. М.,1986ж. 139б.
62. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Келісім шарт құқығы. Жалпы ережелер. М., 1997ж. 39б.
63. Мажитова Р.Ф. Алименттерді өндіру. М.,1960ж. 26б.
64.Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексі, Қазақстан Республикасының 13 1999ж. №412-І. 18 Бөлім Заңымен күшіне енді.
65. Өзбекұлы С. Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық. Право кочевой цивилизации казахов: Монография. – Алматы: Мектеп, 2002. – 224 б.
66. Карутц Р. Свадьба и брак // Қазақтың ата заңдары; Құжаттар, деректер және зерттеулер / Древний мир права казахов: Материалы, документы и исследования: 10 томдық. Қазақша, орысша, түрікше, ағылшынша / Бағдарлама жетекшісі: С.З. Зиманов.  2-бас., өзгерт., толықтыр. – Алматы: Жеті жарғы («Интеллектуал – Парасат» заң компаниясы ), 2006.  VII т. – С. 581–590.
67. Низамиева О.Н., Сафина Г.А. Семейное право.  СПб.: Питер, 2007. – 192 с. 68. Матвеева Н.А. Сравнительное брачное право России, Украины и Беларуси: Учеб. пособие. – М.: Юрлитинформ, 2008. – 216 с.
69. Ауешова Б.Т. Институт обязательства в обычном праве казахов и его значение в современности: автореф. дис. … канд. юрид. наук: 12.00.01.  Алматы, 2006. – 29 с.
70. Богданова Г.В. Проблемы правового регулирования личных и имущественных отношений между родителями и детьми: дис. … канд. юрид. наук: 12.00.03.  Саратов, 1999.  181 с.
71. Муканова М.Ж. Место и значение семейного права в современный период // Государство и гражданское право: материалы междунар. науч.-практ. конф., посвященной памяти и 85-летию со дня рождения профессора Ю.Г. Басина (в рамках ежегодных цивилистических чтений) / Отв. ред. М.К. Сулейменов. – Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2008. – С. 450-455.
72. Байков А.М. Общая часть гражданского права.  Рига: SIA «HOLDA», 2006. – 392 с.
73.Косова О.Ю. Семейно-правовое регулирование отношений по предоставлению содержания членам семьи: автореф. дис. … докт. юрид. наук: 12.00.03.  М., 2005.  54 с.
74.Беспалов Ю.Ф. Теоретические и практические проблемы реализации семейных прав ребенка в Российской Федерации: автореф. дис. … докт. юрид. наук: 12.00.03.  М., 2002. – 348 с.
75.Конвенция о правах ребенка. Одобрена Генеральной Ассамблеей ООН 20 ноября 1989 г. // Сборник международных договоров СССР. Вып. ХLVI. / Под ред. Верижниковой Л.В.– М., «Международные отношения»
76.Правоведение: Учебник для высших учебных заведений / Под ред. М.И. Абдуллаева. - М.: Магистр-Пресс, 2004. – 560 с.
77.Материалы архива специализированного межрайонного суда по делам несовершеннолетних.  Алматы, 2010.
78.Химматов Х.Н. Эволюция правового режима имущества супругов в Таджикистане // Сборник научных трудов молодых ученых юридического факультета ТГНУ.  Душанбе: ЭЧОД., 2009 – № 1(3).  С. 3-13.
79.Материалы архива Бостандыкского районного суда г. Алматы от 16 марта 2006 года, № 2-383.
80.Материалы архива Бостандыксного районного суда г. Алматы от 25 июня 2003 года, № 2-108.
81.Жилинкова И.В. Брачный договор.  Харьков: Ксилон, 2005. – 174 с.
82.Максимович Л.Б. Соглашение об уплате алиментов: вопросы теории и практики // Труды института государства и права Российской академии наук. – 2008.  № 2. – С. 205-226.
83.Косова О.Ю. Алиментирование в семейном праве // Правоведение. 1988.  № 4. – С. 61-66.
84.Правила расчета величины прожиточного минимума, утвержденные совместным приказом и.о. Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 2 декабря 2005 года № 307/1-п и Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике от 5 декабря 2005 года № 194
www.stat.kz.
85.Постановление Надзорной коллегии Алматинского городского суда от 6 мая 2002 г. № 44г-2002 года // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
86.Муратова С.А., Костюченко Е.Ю. Обязанности родителей по содержанию несовершеннолетних детей по законодательству Российской Федерации и Германии (Сранительно-правовой анализ) // Труды института государства и права Российской академии наук. – 2008.  № 2. – С. 205-226.
87.В Семее проходит месячник по взысканию алиментов // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
88.Короткова Л.П., Вихров А.П. Алименты на детей определять в твердой сумме // Правоведение.  1993.  № 3. – С. 90-93.
89.Бойко С. Алиментарная жадность // Юридическая газета. – 2007, 12 июля.
90.Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении перечня видов заработка и (или) иного дохода, из которых производится удержание алиментов на несовершеннолетних детей» от 15 июля 2002 года № 776 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
91.Постановление Коллегии по гражданским делам Алматинского городского суда от 8 ноября 2002 года № 33-2344\2002 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
92.Подкорытова О.В. Защита личных неимущественных прав и законных интересов родителей как участников семейных правоотношений: автореф. дис. … канд. юрид. наук.  Душанбе, 2009. – 25 с.
93.Есентемирова Б.А. Государственно-правовая защита интересов детей: дис. … канд. юрид. наук: 12.00.02.  Алматы, 2005. – 176 с.
94.Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан «О применении судами законодательства при разрешении споров, связанных с воспитанием детей» от 28 апреля 2000 года // Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленума Верховного Суда Республики Казахстан, нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 года). – Алматы: ТОО «Издательство «НОРМА-К», 2005. - С. 245-253.
95.Альтернативный доклад неправительственных организаций Казахстана с комментариями к первоначальному докладу Правительства Республики Казахстан о выполнении конвенции о правах ребенка, ратифицированной Республикой Казахстан в 1994 г. // www.extranet.unisef.org.  2003, 15 февраля.
96.Нечаева А.М. Демография, семья, дети // Труды института государства и права Российской академии наук. – 2008.  № 2. – С. 22-43.
97.Закон Республики Казахстан от 8 августа 2002 года № 345-II «О правах ребенка в Республике Казахстан» - Алматы: Юрист, 2006.  23 c.
98.Кравчук В.Н. Некоторые аспекты защиты прав ребенка // Труды института государства и права Российской академии наук. – 2008.  № 2. – С. 74-87.
99.Постановление Коллегии по гражданским делам Верховного Суда Республики Казахстан от 18 марта 2004 года № 3н-69-04// Справочная система ЮРИСТ 5.0.
100.Постановление Коллегии по гражданским делам Акмолинского областного суда от 23 марта 2004 года № 02а-188 // Судебные решения: правовой справочник [Электронный ресурс].  Алматы: Юрист, 2007.  1 электрон, опт. диск (CD-ROM).
101.Решение Ауэзовского районного суда г. Алматы от 29 марта 2006 года № 2-653/06 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
102.Мардахаева П.Н. Лишение родительских прав как мера семейно-правовой ответственности: автореф. дис. … канд. юрид. наук: 12.00.03.  М., 2005. – 18 с.
103.Темникова Н.А. Реализация и защита личных неимущественных прав ребенка в семейном праве России: дис. … канд. юрид. наук: 12.00.03.  Омск, 2006. – 197 с.
104.Положение об органах опеки и попечительства Республики Казахстан. Утвержденно постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 сентября 1999 года № 1346 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
105.Гукасян Р.Е. Охраняемый законом интерес как предмет судебной защиты // Ученые труды.  Саратов, 1964.  Вып. 3.  С. 166-170.
106.Второй и третий сводный периодический доклады «О реализации Республикой Казахстан Конвенции о правах ребенка», утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 июля 2006 г. № 670 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
107.Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан «О некоторых вопросах применения судами законодательства о браке и семье при рассмотрении дел об усыновлении (удочерении) детей» от 22 декабря 2000 года № 17 // Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Казахской ССР, Пленума Верховного Суда Республики Казахстан, нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 года). – Алматы: ТОО «Издательство «НОРМА-К», 2005. - С. 272-279.
108.Кудрявцев О.Н. Правовые отношения между родителями и детьми.  Харьков: Изд-во Харьковского юридического института, 1975.  54 с.
109.Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Перечня заболеваний, при наличии которых лицо не может усыновить (удочерить) ребенка, принять его под опеку (попечительство), патронат» от 24 июня 1999 г. № 842 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
110.Михеева Л.Ю. Проблемы правового регулирования отношений в сфере опеки и попечительства: автореф. дис. … канд. юрид. наук: 12.00.03.  Томск, 2003. – 39 с.
111.О ходе реализации Послания Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Повышение благосостояния граждан Казахстана – главная цель государственной политики (6 февраля 2008 г.)» // Казахстанская правда. – 2009, 6 марта.
112.Правила выплаты денежных средств на содержание ребенка (детей), переданного патронатным воспитателям, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2004 года № 306 // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
113.Постановление Надзорной коллегии Южно-Казахстанского областного суда от 21 марта 2002 года по делу № 44г-67П // Справочная система ЮРИСТ 5.0.
114.Муканова М.Ж. Ответственность супругов по брачному договору // Актуальные проблемы частного права: Мат-лы междунар. науч.-практ. конф. (в рамках ежегодных цивилистических чтений)./ Отв. ред. М.К. Сулейменов. Алматы, 2003. – С. 412-416.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 112 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Магистрлік диссертация жұмысының өзектілігі 1993 жылғы ҚР-ның
Конституциясы Қазақстан Республикасын әлеуметтік мемлекет ретінде танып,
саясатын адам және азаматтардың өмір сүруі мен дамуына қолайлы жағдай
тудыруға бағыттады. Бұл өз кезегінде ҚР-ның саяси және экономикалық негізін
қалады. Бұл Конституцияның қабылдануы, осыған дейін ел аумағында әрекет
еткен отандық заңнамаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге алып келді.
Құқықтың әрбір саласына, оның ішінде неке және отбасы құқығына да
реформалау жүргізілді. Соңғы жылдарда неке және отбасылық заңнамаларға
өзгерістер мен толықтырулар алименттік қатынастарды реттеуге байланысты
енгізілуде. Отбасы құқығы, отбасының беріктілігі еліміздің дамуына,
көркеюіне септігін тигізеді. Сонымен қатар отбасының құқықтық негізде
бектілуі, қоғамдағы белгілі бір мүдделерді қорғап, оның жүзеге асырылуына
маңызды әсер етеді.
Магистрлік жиссертацияның зерттеу объектісі болып барлық алименттік
қатынастар танылады.
Магистрлік зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Аталған
магистрлік диссертациялық зерттеу – бұл алименттік міндеттемелер
қатынастарын құқықтық реттейтін заңнамалардың өзекті мәселелерін зерттей
отырып, олардың алдын алу шарларын анықтау.
Бұл магистрлік диссертациялық зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде тұлғаның құқықтық қорғалуына, Қазақстан Республикасы
азаматтарының, экономикалық, әлеуметтік құқықтары мен бостандықтарының
жүзеге асырылуына кепілдіктердің қарапайымдалуына басты назар бөлінуі керек
екендігі айтылған.
Бірінші тарауда жалпы түсінік қаралып, сонымен қатар алименттік
міндеттер институтының Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша негізгі
категориялары көрсетілген. Екінші тарауда - ата-аналар мен балалардың
алименттік міндеттерінің ерекшеліктері, Қазақстан Республикасы заңнамасы
бойынша алимент өндіріп алу тәртібі зерттелген.
Қорытындыда осы магистрлік диссертациядағы нақты талқыланған құқықтық
мәселелердің туындауы және оларды шешудің жолдары туралы көрсетілген.
Берілген жұмыста мынандай негізгі ұғымдар: міндеттеме, жанұя, ата-
аналар, алименттер, алименттік міндеттер, келісім, алименттік келісім,
алиментті өндіру және басқалары табылады.
Магистрлік диссертация жұмысын орындауда көптеген аса отандық және шет
ел авторларының арнайы оқу, монографиялық әдебиеттері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілері қолданылды.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОТБАСЫ ҚҰҚЫНДАҒЫ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕ
ИНСТИТУТЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
15
1.1 Алименттік міндеттемелердің құқықтық реттейтін заңнамалар негіздері,
тарихы мен қазіргі жағдайы 15
1.2 Алименттік міндеттеме түсінігі
25
1.3 Алименттік міндеттеменің түрлері 43

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША АЛИМЕТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ
ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 52
2.1 Кәмелетке толмаған балаларды асырауға байланысты ата-аналардың
міндеттері 52
2.2 Кәмелетке толмаған еңбекке жарамсыз балаларды асырауға байланысты ата-
аналардың міндеттері 57
2.3 Ата-аналарын асырауға байланысты балалардың міндеттері 62
2.4 Алиментті өндіру тәртібі, алименті еріксіз өндіру
65
2.5 Алимент төлеу туралы келісім 74

ҚОРЫТЫНДЫ 86

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 94

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы
Магистрлік зерттеу жұмысының өзектілігі Бүгінгі күнде отбасы
заңнамалары дамып, қалыптасып үлгерді оның айғағы 26 желтоқсан 2012 жылы
қабылданған Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы жаңа кодекстің
қабылдануы. Жаңа кодекс бұрынғы 1998 жылғы Неке және отбасы туралы заңға
қарағанда алименттік қатынастарды құқықтық реттеуді толығымен қамтыған.
Кодексте қамтылған алдыңғы жағдай халықтың ең материалдық қамтылмаған
және қорғаусыз әлеуметтік-демографиялық тобы – балалар мен қарттар
мүдделерін қамтамасыз етудің құқықтық негіздерін қалыптастыруға байланысты
мәселелер қойылады.
Отбасы қоғамнан оны қоршаған ортадан алшақтанып өмір сүрмейді.
Отбасылық орталықты заңды және жеке тұлғалармен байланыстыру тұғырына
жетпеген мәселелерді шешуге негіз болады. Олардың арасындағы қатынаста тек
заң ғана емес, мораль да әрекет етеді. Бұл міндеттерді шешу тек қана
құқықтық нормаларды қолданумен байланысты емес, сонымен қатар оларды білу
және басқа да біліктіліктің орын алуы.
Отбасы — бұл әр түрлі байланыстармен біріктірілген ұжым. Олардың
кейбіреуі сезіммен байланысса, ал келесілері адамгершілік немесе
материалдық, кейде іскерлік тәртіпте байланысады. Қоғамдық бағалылық
жүйесінде отбасының алатын орны ерекше. Отбасы құқықтық нормалармен
көрсетілген өзара құқықтар мен міндеттердің бастамасын құрайтын адамдар
тобы.
Отбасы – қоғамның ең басты ұясы, Сондықтан, мемлекет оған ерекше
қамқорлықпен қарайды, мүмкіндігіне қарай көмектеседі, кім-кімнің болсын
сырттан заңсыз араласуына жол бермейді және қорғайды. Әрине некеге отырған,
отау тіккен адамдарға мемлекет те белгілі бір талаптар қояды. Тек осындай
талаптар орындалған жағдайда ғана, мемлекет неке, отбасына қамқорлық жасау
туралы міндеттемелер қабылдайды. Мұндай талаптар кездейсоқ емес, олар
заматтардың кемелденуіне және қоғамның мүдделеріне байланысты туындайды.
Сондықтан, отау тігу үшін заңда көзделген шарттарды сақтау қажет. Отбасы
құқығы бойынша неке – бұл ерлі-зайыптылар арасндағы мүліктік және мүліктік
емес жеке қатынастарды тұғызатын, отбасын құру мақсатымен, заңда
белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында
жасалатын еркек пен әйел арасындағы тең құқытық одақ.
Отбасы құқығының материалдық-құқықтық нормалары түрлі мемлекеттерде үлкен
алуандлықпен көзге түседі, ал бұл өз кезегінде бұл саладағы шетел
қатысуымен болған құқықтық қатынстарда коллизиялардың пайда болуына алып
келеді. Экономикалық құрылымның ерекшеліктерімен қатар отбасы қатынастарын
реттеуге, сонымен қатар, ұлттық, тұрмыстық, діни ерекшеліктер мен салт-
дәстүр әсер етеді.
Неке және отбасы құқығының негізгі әрі бірегей институттарының бірі
алименттік міндеттемелер институты болып табылады. Бүгінгі таңда тәжірибе
көрсетіп отырғандай алименттік қатынастар даулы қатынастардың бірі болып
отыр, сондықтан да мемлекет тарапынан қатаң бақылауды талап етуде. Осындай
даулы қатынастар сотта қаралғанда әділ де дұрыс шешім қабылдаған жөн,
себебі бұл әлеуметтік жағдайы төмен азаматтардың өмір сүру жағдайына
тікелей әсер етеді. Өкінішке орай, алименттік міндеттемелер құқықтық
қатынастарын оқытатын отандық әдебиеттер көптеген уақыт бойы жоқтың қасы
болды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі 1993 жылғы Қазақстан Республикасы
Конституциясы Қазақстан Республикасын әлеуметтік мемлекет ретінде танып,
мемлекеттің негізгі саясаты адам және азаматтардың өмір сүруі мен дамуына
қолайлы жағдай тудыруға бағытталған. Бұл өз кезегінде ҚР-ның саяси және
экономикалық негізін қалады, еліміздің экономикасын нарықтық қатынастар
бағытында дамыту, отандық заңнамаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге
алып келді. Құқықтың әрбір саласына, оның ішінде неке және отбасы құқығында
да реформалау жүргізілді. Соңғы жылдарда неке және отбасылық заңнамаларға
өзгерістер мен толықтырулар алименттік қатынастарды реттеуге байланысты
енгізілуде.
Алименттік қатынастар институтына қатысты алғашқы өзгерістер мен
толықтырулар 1998 ж. 27 - қарашадағы ҚР Неке және отбасы заңымен
енгізілді. Дегенмен де бұл заң қоғамдық өзгерістерді толық көлемде шеше
қойған жоқ. Сондықтан да Қазақстан Республикасының Неке және отбасы
заңнамаларын толық көлемде жаңарту қажеттілігі туды. Жаңа Қазақстан
Республикасы Неке(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің жобасы
дайындалды. Алайда ол елдегі өзгерістің болмысын толық мәнде ескере алмады.
ҚР отбасылық заңнамасын түбегейлі жаңарту қажеттілігі туындады. Кодекс
дайындауда үлкен жемісті жұмысты ҚР Үкіметі жанындағы Заң шығару және
салыстырмалы құқықтану институтының, ҚазҰУ мемлекет және құқық институтының
ғалымдары, ҚР Парламент депутаттар атқарды.
Бұл жобаны дайындауға кеткен бес жылдың қорытындысы 2011 ж.
желтоқсанда ҚР –ның Неке(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексінің
қабылдануы болды. Бұл өз кезегінде неке және отбасылық қатынастарды
құқықтық реттеудің негізгі базасына айналды.
Бүгінгі таңда материалдық жағдайы төмен, әлеуметтік көмекке мұқтаж,
еңбекке қабілетсіз азаматтарды, оның ішінде балаларды, қарттарды,
мүгедектерді, ең бастысы олардың күнкөріс жағдайын ескеретін болсақ, бұл
өз кезегінде алименттік қатынастарды реттеу институтына тікелей байланысты
экономикалық жағдайға әсер ететін алиментті өндіріп алу механизмін қолға
алып, оның дұрыс жұмыс істеуін қадағалауымызды талап етеді.
Неке және отбасы құқығының негізгі әрі бірегей институттарының бірі-
алименттік міндеттемелер институты болып табылады. Бүгінгі таңда, тәжірибе
көрсетіп отырғандай, алименттік қатынастар даулы қатынастардың бірі болып
отыр, сондықтан да мемлекет тарапынан қатаң бақылауды талап етуде. Осындай
даулы қатынастар сотта қаралғанда әділ де дұрыс шешім қабылдаған жөн,
себебі бұл әлеуметтік жағдайы төмен азаматтардың өмір сүру жағдайына
тікелей әсер етеді. Өкінішке орай, алименттік міндеттемелер құқықтық
қатынастарын оқытатын отандық әдебиеттер көптеген уақыт бойы жоқтың қасы
болды.
Қоғамның өркениет деңгейі, ұлт беделі ондағы баланың алған орны,
мемлекет тарапынан және отбасыда көрсетілетін қамқорлық пен көмектің
деңгейі мен тереңдігіне тікелей тәуелді.
Отбасы қатынастарын құқықтық реттеу саласындағы мемлекеттік саясатты
жүзеге асырудың негізгі бағыты: отбасы, аналық, әкелік пен бала құқығын
қорғау мәселелерін қамтитын нормативтік құқықтық актілер кешенін дайындау
мен қабылдаумен байланысты және оның бастапқы негізі ел президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы Қазақстан-2050: барлық қазақстандықтардың әл-
ауқатын жақсарту, өсіп-өркендеу және қауіпсіздігі болды. Бұл жолдауда
Нұрсұлтан Назарбаев басты мақсаттар мен жүзеге асыру стратегиясының бірі
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және әл-ауқаты деп таныды [1, 3
б.].
Бұл жағдайда отбасының басты рөл ойнайтынын атап өткен жөн. Тіпті Карл
Маркстың өзі туындысында отбасы қоғамның табиғи базисі болып табылады деп
жазған [2, 3 б.]. Сондықтан отбасы мен оның мүшелерін, әсіресе толық емес
отбасылардағы балаларды алсақ, жанжақты қорғау қажет. Бұл мәселе бойынша
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өз Жолдауында былай дейді: Біз жергілікті
деңгейде де отбасы, әйелді жүктілік кезінде және балаларды тәрбиелеуді
қолдаудың жаңа деңгейлерін табуымыз керек [3, 3 б.].
Неке және отбасы институтын нығайту және жалғыз басты аналар мәселесін
шешуді дұрыстап талқылау қажет. Егер біз жоғары деңгейдегі адамгершілік
құндылыққа толы қоғам болғымыз келсе, онда жұбайлардың бір-бірі алдында
және ең бастысы балалары алдында жауапкершілігін күшейтуіміз керек. Ата-
аналар балаларына, есейген балалар қартайған ата-аналарына қамқорлық
көрсетсе, әйел отбасы мен қоғамда беделге ие болса, біз өз елімізге
көңіліміз толады. Бұл қағидалар Қазақстан халқына барлық уақытта тән
болатын және оларды жандандыру қажет. Қоғам отбасы туралы заңда көрсетілуі
тиіс дұрыс шешімдерді айтуы керек [4, 4 б.].
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Аталған магистрлік
диссертациялық зерттеу – бұл алименттік міндеттемелер қатынастарын құқықтық
реттейтін заңнамалардың өзекті мәселелерін зерттей отырып, олардың алдын
алу шарларын анықтау.
Бұл магистрлік диссертациялық зерттеу жұмысында алименттік
міндеттемелер институтының құқықтық табиғаты анықталды; АҚШ, Англия,
Германия, Франция елдерінің аналогиялық заңнамаларына белгілі бір көлемде
талдау жасалды; бұрын қолданыста болған заңнама мен қазіргі 2011 ж. ҚР –ның
Неке(ерлі-зайыптылық және отбасы туралы кодексіне салыстырмалы талдау
жасалды.
Магистрлік диссертациялық зерттеу міндеттерін алға қойған мақсаттар
айқындайды және олар төмендегідей:
- бұрын қолданыста болған заңнамадан алименттік құқықтық қатынас
тәртібін жеңілдететін, олардың даулы мәселелерін кемітетін,
қажеттілікке мұқтаж, еңбекке жарамсыз отбасы мүшелерін күтіп-ұстауды
қамтамасыз етуге көмектесетін ережелерді табу;

- алименттік қатынастардан туындайтын дауларды уақтылы, тиімді әрі
дұрыс шешу жолдарын іздестіру;

- қазіргі өмір сүру жағдайында осы құқықтық қатынас төңірегінде
туындайтын өткір де даулы мәселелерді тауып, олардың алдын алу, жолын
кесу шараларын анықтау;

- неке және отбасы саласындағы заңнамаға қатысты нақты ұсынымдар мен
тұжырымдар ұсыну; отбасылық заңнаманы жетілдіруге бағытталған нақты
ұсыныстарды негіздеу.
Зерттеу объектісі болып барлық алименттік қатынастар танылады.
Зерттеудің нормативтік негізі неке және отбасылық, азаматтық,
азаматтық іс жүргізушілік, қылмыстық заңнамалардың тиісті нормалары,
алимент , сондай ақ зерттеу мәселелерінің статистикалық көрсеткіштері
құрайды.
Зерттеу жұмысының әдістемелік, теориялық, негіздері. Өкінішке орай,
отандық заң әдебиеттерінде айтарлықтай уақыт аралығында алименттік
міндеттемеден туындаған құқықтық қатынастардың зерттелуіне қажетті назар
аударылмады. Бұл сұрақтар жөнінде шағын оқу құралдары, кітаптар мен
мақалалар негізінен өткен ғасырдың 50-60 жылдардағы кеңестік кезенде
жазылды. Оларда, бүгiнгi Қазақстан үшiн ерекше маңызды, iске аспаған көп
ұтымды ойлар бар. Сондықтан магистрлік диссертацияның пәнін құрайтын
мәселені зерттеу кезінде автор, кеңестік кезеңде отбасылық құқық саласының
жетекші мамандармен құрастырылған теориялық ережелерге сүйенді, оларға А.М.
Белякова, Е.М. Ворожейкин, С.П. Гришаев, Джандарбек Б.А., Д.И. Курск,
Г.К. Матвеев, Мукашева Г.М., Мукановаа М.Ж., А.И. Пергамент, В.А. Рясенцев,
Г.М. Свердлов, В. Тадевосян т.б. сияқты ғалымдарды атауға болады. Оған
қоса, магистрлік диссертациялық зерттеудің теориялық-методологиялық негізін
отбасы құқығының мәселелеріне арналған ғалымдарының еңбектері құрайды :
М.В. Антокольская, Л.М. Пчелинцева, А.М. Нечаева, Н.И. Марышева, М.Г.
Масевич, С.А. Муратова, Ю.А. Королев, И.М. Кузнецова, О.А. Хазова т.б..
Бүгінгі күнге дейін, алименттік міндеттемелерді ғылыми зерттеу
аймағында бұрын қолданылған отбасылық заңнама мен Қазақстан Республикасы
отбасылық заңнамаларының қазіргі ережелерінің салыстырмалы талдау
жүргізілмеді, ешкім толық көлемде алименттік қатынастар, алиментті өңдіріп
алу туралы талап арыз мөлшері, материалдық қатынас аясында отбасылық
жанжалдың шиеленісуі сияқты сұрақтарды реттейтін демографиялық,
экономикалық, әлеуметтiк жағдайлардың заңнамалармен байланыстыру, осы
мәселелерді шешіп анықтауға талпынбады.
Алимент өндіріп алу мәселесін және оның нәтижелілігін реттейтін отбасы
құқығының нормаларын қолданудың нақты көрінісін анықтау үшін әлеуметтік
зерттеулер мен статистикалық талдаулардың әр түрлі амал-тәсілдері
қолданылды. Бұл бүгінгі күнге ҚР-ның еңбекке жарамсыз, мұқтаж азаматтардың
алименттік күтіп-ұстаудың нақты жағдайын көрсетуге мүмкiндiк бердi.
Шетел мемлекеттерінде алименттік міндеттемелерді реттеу саласында
заңнамалық шешімдер де жеткіліксіз зерттелді. Оған қоса, 2011ж. ҚР Неке
(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексіне енгізілген ережелерден
кейін алименттік міндеттемелерді реттеуге қатысты, олардың тәжірбиелік
маңыздылығы мен нәтижелілігін бағалауға жаңа ережелерге теориялық мазмұнын
анықтау қажеттілігі туды.
Аталған негіздерді неке және отбасы мәселелеріне арналған заңгер –
ғалымдардың монографиялары, еңбектері мен оқулық – әдебиеттері құрайды.
Атап айтқанда: М.В. Антокольской, Л.М. Пчелинцевой, А.М. Нечаевой,
Н.И.Марышевой, М.Г.Масаевич, С.А.Муратовой, Ю.А.Королева, И.М.Кузнецовой
т.б.
Магистрлік диссертациялық жұмысты жазу барысында мемлекет және құқық
теориясы, неке және отбасы құқығы, азаматтық және азаматтық іс жүргізу
құқығы, қылмыстық құқық ғылымдары бойынша жазылған еңбектер де қолданылды.
Аталған міндеттерді тиімді орындау жолында әлеуметтік зерттеудің әр
түрлі әдіс – тәсілдері мен статистикалық талдау қолданылды. Бұл өз
кезегінде Қазақстан Республикасының бүгінгі таңдағы көмекке мұқтаж, еңбекке
қабілетсіз азаматтарының алиментпен қамтамасыз етілгендігінің нақты
көрсеткішін көрсетті.
Зерттеу жұмысында зерттеу міндеттерін шешу үшін қажет әдіс-тәсілдер
кешені қолданылды, соның ішінде соттық статистикалық талдау; бұрынғы және
бүгінгі таңдағы алименттік төлемдерді өндіріп алутуралы қаралған істер
жөнінде сот қызметкерлерінен, сот орындаушыларынан, нотариат
қызметкерлерінен, сонымен қатар сот істеріне қатысушылардан алынған
ақпараттық талдау.
Бұл зерттеулерде тарихи әдіс те қолданылды. Аталған мәселелердің осы
күнге дейінгі даму сатыларын қарастыруға және осының нәтижесінде оның
болашағын бағалауға мүмкіндік беретін тарихи әдіске баса назар аударылды.
Автормен бұрын қолданыста болған және қазіргі қолданыстағы заңнамаға
салыстырмалы талдау жасалып қана қойған жоқ, сонымен қатар алименттік
қатынастарды құқықтық қамтамасыз ету тиімділігін арттыру мақсатында неке
және отбасылық заңнамаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде
ұсыныстар жасалды.
Зерттеу жұмысы барысында тиісті заңнамалық актілер, алимент өндіріп
алу жөніндегі істердің статистикалық көрсеткіші, 1996-2013 жыл аралығында
қаралған істердің соттық тәжірибесі, зерттеу мәселесіне тікелей қатысты
БАҚ материалдары кеңінен қолданылды.
Аталған қатынастарға қатысты оқу құралдары, оқулықтар, мақалалар
негізінен Кеңестік уақытта 50-60 жылдары жазылған болатын. Сондықтан да
аталған мәселелерді зерттеу барысында автор зерттеу жұмысында кеңестік
уақыттағы неке және отбасылық құқық саласындағы мамандардың теориялық
зерттеулерін қолданды. Зерттеу тақырыбын қолданудың теориялық негіздері
Белякова А.М., Ворожейкин Е.М., Гришаев С.П., Курский Д.И., Матвеев Г.К.,
Пергамент А.И., Рясенцев В.А., Свердлов Г.М., Тадевосян Г. т.б. сынды
ғалымдардың құнды еңбектерінде қозғалған.
Осы уақытқа дейін алименттік міндеттемелерді ғылыми зерттеуде бұрын
қолданыста болған неке және отбасылық заңнама мен қазіргі ҚР –ның Неке
(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексіне салыстырмалы талдау
жүргізілмеген; ешкім толық көлемде алименттік қатынастарға тікелей әсер
ететін демографиялық, әлеуметтік, экономикалық құбылыстардың заңнамамен
байланысын, алименттерді өндіру жөніндегі талап арыздар көлемін,
материалдық қатынастар тұрғысындағы отбасылық даулар санының өрши түсуін
т.б. анықтауға тырыспаған. Шет елдердегі алименттік қатынастардың құқықтық
реттелуі толық зерттелмеген. Сонымен қатар 2011ж. ҚР –ның Неке(ерлі-
зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің қабылдануымен оның тәжірибеде
қолданылып, бағалануы тұрғысынан алименттік міндеттемелерді құқықтық реттеу
саласында жаңа теориялық зерттеулер жүргізу қажеттілігі туды.
Аталған қатынастарға қатысты оқу құралдары, оқулықтар, мақалалар
негізінен Кеңестік уақытта 50-60 жылдары жазылған болатын. Сондықтан да
аталған мәселелерді зерттеу барысында автор зерттеу жұмысында кеңестік
уақыттағы неке және отбасылық құқық саласындағы мамандардың теориялық
зерттеулерін қолданды. Зерттеу тақырыбын қолданудың теориялық негіздері
Белякова А.М., Ворожейкин Е.М., Гришаев С.П., Курский Д.И., Матвеев Г.К.,
Пергамент А.И., Рясенцев В.А., Свердлов Г.М., Тадевосян Г. т.б. сынды
ғалымдардың құнды еңбектерінде қозғалған.
Осы уақытқа дейін алименттік міндеттемелерді ғылыми зерттеуде бұрын
қолданыста болған неке және отбасылық заңнама мен қазіргі ҚР –ның Неке
(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексіне салыстырмалы талдау
жүргізілмеген; ешкім толық көлемде алименттік қатынастарға тікелей әсер
ететін демографиялық, әлеуметтік, экономикалық құбылыстардың заңнамамен
байланысын, алименттерді өндіру жөніндегі талап арыздар көлемін,
материалдық қатынастар тұрғысындағы отбасылық даулар санының өрши түсуін
т.б. анықтауға тырыспаған. Шет елдердегі алименттік қатынастардың құқықтық
реттелуі толық зерттелмеген. Сонымен қатар 2011ж. ҚР –ның Неке(ерлі-
зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің қабылдануымен оның тәжірибеде
қолданылып, бағалануы тұрғысынан алименттік міндеттемелерді құқықтық реттеу
саласында жаңа теориялық зерттеулер жүргізу қажеттілігі туды.
Сонымен, алименттер дегеніміз — заңда белгіленген жағдайларда
отбасының бір мүшелерінің оның екінші бір мүшелері пайдасына телеуге тиісті
белгілі бір ақшалай қаражаттары. Алименттік міндеттемелердің негізі —
отбасылық қатынастар болып табылады, ал олардың мақсаты — отбасының еңбекке
жарамсыз және мұктаж мүшелерін асырап-бағу. Алименттер сот шешімі бойынша
(алименттер төлеудің соттық тәртібі) немесе тараптардың келісімі бойынша
(алименттер төлеудің ерікті тәртібі) төленеді.
Алименттік міндеттеме — бұл сот шешімі немесе тараптардың келісімі
негізінде туындайтын кұқықтық қатынастар. Оған байланысты алименттік
міндеті бар адам (төлеуші) басқа адамға (алимент алушыға) оны асырап-бағуға
қажетті қаржы төлеп тұруға міндеттенеді, ал алушының талап етуге қақысы
бар. Алайда кодексте алименттік төлемдер индексін ескерген өмір сүрудің ең
төменгі деңгейіндегі алименттік төлем көлемін бекітетін нормалар толықтай
жоқ.
Заңнаманың алименттердің ең төменгі көлемін есептеу критерийлері,
бір, екі, үш және одан да көп балаларға алимент алу нормалары туралы
жайттары шешілмеген күйінде. Атап айтқанда, бір баланы асырауға төлеушінің
кірісінің 14, ал екі балаға 13 алынатыны түсініксіз, өйткені әр балаға
есептегенде төлеуші кірісінің 16 келеді.
Одан басқа, балаларды алименттеу концепциясы негізіне қаланған оларды
асырауға ата-аналары тарапынан міндетті қаражат бөлу жүйесі белгілі бір
түсінішпеушілік тудырады [5, 4 б.].
Теорияда ата-аналар мен балалардың алиментік міндеттемеге назар көп
аударылған. Оны сараптауға орыс ғалымдары – құқықтанушылар А.Загоровский,
А. Шершеневич, П. Цитович, К. Малышев, К. Анненков, И.И. Курицкий, Ю.П.
Мазуренко, М.Н. Гернет, А.И. Пергамент, Н.М. Ершова, А.М.Нечаева, А.М.
Рабец, Л.И. Пацева, Н.А. Шишигина, А.М. Белякова, Ю.Н.Королев, Т.А.
Фадеева, М.В. Антокольский, Джандарбек Б.А. және басқа ғалымдар
еңбектерінде көрсетілді.
Жасөспірімдердің дұрыс физикалық және рухани дамуын қамтамасыз ететін
қоғамдық қатынастарды қорғаудың ерекше маңыздылығына БҰҰ және басқа
халықаралық ұйымдар көп назар аударды.
Тұлғаның көпжақты дамуын қамтамасыз етуде оны материалды қамтамасыз
ету бойынша міндеттіліктерді орындау маңызды рөлге ие. Отбасыны қорғау
мүдделері талабы бойынша жеке тұлғалардың осы міндеттерді орындаудан
жалтару табанды түрде жазалануы тиіс. Дамыған демократиялық қоғам
жағдайында мідеттемені орындау құқықтар мен бостандықтарды орындау секілді
демократияның маңызды элементі болып табылады.
Балаларды материалды қамтамасыз ету бойынша міндеттеме балаға табиғи
махаббат көрінісі ретінде еркін жүргізіледі. Бұл жағдайды балалардың ата-
анаға қатынасына, олардың сүйіспеншілік, сыйластық, алғыс сезімдеріне
жатқызуға болады. Ал жеке тұлғалардың сот бекіткен қаражатты төлеуден
ауытқыса, мұқтаждар мүддесін қорғауға айыптыға мемлекеттік мәжбүрлеу
шараларын пайдалану арқылы заң көмекке келеді.
Зерттеу нәтижесінің тәжірибелік маңыздылығы отбасылық заңдарды одан
әрi жетiлдiру қажеттiлiгінен туындайды. Магистрлік диссертацияда алименттік
құқықтық қатынастар тиiмдiлiгінің артуының бірінші өлшемі, басты, болашақ
бағыттар анықталды. Басты назар бұл ретте жорамалдарда емес, нақты заң
шығарушы шешiмдердiң iзденiстерiне шоғырланады. Өткізілген зертттеудің
нәтижесін, автордың қорытыңдысын, ұсынысын алименттік құқықтық қатынас
институтын жетілдіруге және сот органдарының тиiстi нормаларды құқықтық
қолдану процесiнде қолдануға болады. Студенттер отбасы, азаматтық,
азаматтық іс жүргізу курстарын зерттейтін болса жоғарғы оқу орындарында оқу
барысында қолданылуы мүмкін.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. 2011ж. Қазақстан Республикасы Неке (ерлі-
зайыптылық) және отбасы Кодексі қолданысқа енгізілгеннен кейін алименттік
міндеттеме мен алименттік қатынас институтының ірі кешенді зерттелуінің
жоқтығы, диссертацияда:
- жүргізілген талдаудың негізінде бірқатар жетекші шетел мемлекеттерінің
заңнамасында алименттік міндеттеме төңірегіндегі мәселелерді шешуін
қазақстан заңнамасында қолданылуға болатыны анықталды;
- алименттік құқықтық қатынасты реттеу төңірегінде кеңестік және
қазақстандық заңнаманы жан-жақты салыстырмалы зерттеудің нәтижесінде,
өткiзiлетiн құқықтық реформаның қазiргi шарттары ары қарай
жетілдірудің мүмкіндіктері анықталды.
- алименттік қатынастардың бар күрделілігі мен алуан түрлілігін ұсынуға
мүмкіндік беретін тұжырымдамалық жіктелуі ұсынылды;
- 2011ж. ҚР Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы Кодексімен реттелген
алименттік құқықтық қатынас саласындағы жаңа құқықтық шешімдердің
құндылығы мен жетіспеушілігіне ғылыми баға берілді.
Осылайша, көрсетілген жағдайларды нормативті бекітуді жүзеге асыру
мәселелерінің кешенді талдау қажет. Нарықтық экономикаға өту мен
инфляциялық үрдістердің өсуіне байланысты негізгі өмір сүру көзі алимент
ретіндегі төлемдер болып табылатын жасөспірімдердің көп бөлігі құқықтық
және әлеуметтік жағынан аз қамтылған азаматтардың ең қорғалмаған
категориясы болып қалды. Отбасы құқығының пәнін құрайтын қоғамдық
қатынастар өзіндік (мүліктік емес), немесе мүліктік болуы мүмкін. Отбасы
құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар және адамның құқықтары мен
міндеттеріне байланысты болады. Отбасы құқығының азаматтық құқықтан
айырмашылығы да осында.
Сонымен бірге жеке қатынастардың айырмашылығы жөнінде сөз қозғағанда
мынаны ескерген жөн: бұл қатынастардың барлығы бірдей құқықтық реттеуге
жатпайды. Профессор О.С.Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына
жататын заңды тұрғыда нормалаудың объективтік мүмкіндіктері белгілі бір
дәрежеде шектеулі болады да, сырттай бақылаудың ырқынан шығып кетеді.
Сондай-ақ олардың бір-біріне деген жеке сенім сипаты да неке-отбасы
қатынастарының ерекшелігі болып табылады. Мәселен, бала асырап алу, бала
асырап алушы мен асырап алушының арасында өзара сенім қатынастары орныққан
жағдайда ғана өз мақсатына жетеді. Бұл ерлі-зайыптылардың, ата-аналар мен
балалардың, қорғаншылар мен қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың
арасындағы қатынасқа тән нәрсе. Отбасылық қатынасқа қатысушылардың өзара
қарым-қатынастарында өзара сенім болмаған жағдайда немесе оны жоғалтқан
жағдайда мұндай қатынастарды неке және отбасы туралы заң нормаларымен
құқықтық реттеу тиімсіз немесе тиімділігі шамалы болады.
Магистрлік диссертацияның ғылыми жаңалығы:
Қазақстан Республикасы отбасылық құқық заңнамаларындағы алименттік
міндетемелерді тиянақты түрде кешенді зерттеген аталған магистрлік
диссертация осы саладағы заңнаманы жетілдіру жолында ұтымды ұсыныстар
жасайды. Қорғауға ұсынылып отырған ережелер алименттік қатынастарды реттеу
барысында шешімін таппай жүрген бірқатар сұрақтарға оң жауап береді және
оны қолданудың тәжәрбиелік маңызы да өте зор.
Қорғауға шығарылған негiзгi ережелер:
1. Алименттік төлемдерге мұқтаж адамдардың әр категориясына
алименттік төлемдердің ең төменгі мөлшерін заңнамалық негізде енгізу. Бізде
орны алып отырған экономикалық жағдайды ескеретін болсақ, сотпен
тағайындалатын алимент мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінен де төмен, ал
бұл болмашы мөлшердегі сомма материалдық көмекке мұқтаж адамдардың өмір
сүру деңгейін көтере алмайды;
2. Балалар мүдделерін қорғау мақсатында кәмелетке толған әрі
кәсіптік-техникалық және ЖОО оқитын азаматтардың барлық оқу мерзімі ішінде
алимент алуға құқығын заңнамалық тұрғыда бекіту;
3. Заңнаманы негізге алатын кезде,отбасылық қатынастарды
диспозитивтік реттеу принципін алименттік міндеттемелерге қатысты біршама
шектеуіміз керек, олай болмаған жағдайда аталған принципті кең көлемде
қолданатын болсақ, ол сот шешімі объективтілігіне кері әсерін тигізеді;
4.Ерлі – зайыптылардың, (бұрынғы ерлі - зайыптылардың) құқықтары мен
заңды мүдделерін қорғау мақсатында, жұбайы екінші жұбайын күтіп – бағу
жөніндегі міндеттемесін анықталған мерзімге шектеу керек;
5.Әйелдердің мүдделерін қорғау мақсатында бір –бірімен заңды некеде
тұрмайтын ерлі – зайыпты емес адамдарға тікелей қатысты, егер әйел жүкті
болса не 3 толмаған бала күтімімен айналысса, ал әке болу фактісі сотпен
танылса, онда ҚР Неке және отбасы туралы Кодексіне әйелдің өзін күтіп
бағуға арналған алимент төлемін алу құқығын енгізу қажет;
6.Кәмелетке толмаған, ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар
мүдделерін қорғау мақсатында Неке және отбасы туралы кодексіне
асыраушылардың, қамқоршы – қорғаншылардың т.б. баланы күтіп бағудағы,
тәрбиелеуге қатысты нақты міндеттерін кеңейте отырып енгізу қажет.
Зерттеу нәтижесінің сыннан өтуі. Магистрлік диссертацияда зерттеу
жұмысындағы негізгі теориялық тұжырым мен ұсыныстар үш ғылыми мақалада
жарияланды. Олар сонымен қатар ЖОО-аралық ғылыми-тәжірибелік конференциялар
мен семинарларда талқыланды. Магистрлік диссертация құрылымы зерттеудің
мақсаты мен міндеттерінен анықталды. Жұмыстың жоспары кіріспе, екі
бөлімнен, қорытыңды және пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОТБАСЫ ҚҰҚЫНДАҒЫ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕ
ИНСТИТУТЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Алименттік міндеттемелердің құқықтық реттейтін заңнамалар негіздері,
тарихы мен қазіргі жағдайы

Алименттік міндеттеме Рим құқық саласына тән. Мұндай міндеттеме
алименттік міндетеме -міндетеме мәні деген мағына білдіреді. Бірге
тұрып өмір сүру билігінен босатылып, туысқандық қандық қатынастың бар
тұлғалар арасындағы бірін-бірі күтіп бағу қаражатымен қамтамасыз ету
байланысы алименттік міндеттеме деп аталады.
Римнің құқық бойынша алименттік міндеттемені күшіне енгізу үшін жақын
туысқандарымның құқықтық қарым қатынастың жүзеге асырылуы қажет еді. Тиісті
борышты орындау бірінші әкесіне қатысты болады, сосын анасына содан соң
барып, маңайындағы тікелей әкесімен шешесінің балаларға қатынасы бар
туысқандарына жүктеледі, екінші жағынан, балалардың да құқығы әкесімен
шешесіне және айналасындағы туысқандарына да дәл сондай жағдайда асырау
міндетті жүктелді. Қысқасы, таза римдік заңдарда әкесімен некесіз баласы
арасында мұндай міндеттемелер жоқ, канондық заңдардың күшімен мұнда
әкесінің некесіз балаларына да асырау міндеттемесі енгізілді. Алименттік
міндеттемелердің күшіне енуі үшін, бір тараптың өмір сүруге қажетті
қажеттілігінің жетіспеуі, екінші жақ оны қолма-қол төлеуге міндетті
міндетпен жүзеге асады. Міндеттеме мөлшері сот ұйғарымы бойынша, мүдделі
тұлғалардың қоғамдағы орнымен дүние-мүлкінің жағдайына қарай белгіленеді.
Алиментті алу құқығы мүдделі жақтың жағымсыз істерінен, арадағы туыстық
қатынасты бөлу сияқты жағдайлар орын алғанда қолданылады.Аталған жағдайдан
тәуелсіз құқық бұзушылық пен мұрагерлік жолмен қалдарылған жағдайларда
алименттік міндеттеме келісімдік келісімшарт негізінде болуы мүмкін.
Рим құқығында екі алиментарлық сервитут белгілі: a) habitatio, яғни,
бөтеннің үйінде мәңгі бірге тұру құқығына ие болуы; b) operae servorum,
бөтен құл еңбегіне өмір бойы құқықтық негізде ие болу. Сервитуттер римдік
құқығындағы алименттік сипаттаманың белгілі артықшылықтары бола отырып,
материальдық көмекке зәру жаққа көмек көрсетумен белгіленеді. Алименттік
міндеттіліктің қалыптасу алғышарттарын орыс заңнамаларының алғашқы даму
сатыларынан көруге болады. Орыс заңнамаларының қалыптасуы қазақ даласына да
өз әсерін тигізді. Бұдан қазақ жеріндегі алименттік міндеттемелік
заңнамалардың қалыптасуы тарихы ресей заңнамаларымен тығыз байланысты
болды. Тарихқа көз жүгіртсек ежелгі дәуірлерінде әйелдер еркектермен
мұрагерлікті иеленуде тең құқылы болмаған кезде тұрмыс құрмаған қыздарға
мұрагерлік бөлуде өз жабдығымен шығаратын болған. Ал боярлар әлеуетіндегі
ағайындылар өз қарындастарына мүмкіндіктеріне қарай жабдықтығын дайындап
бөліп, еншілеп беретін болған, князда да осындай жүктемесі болған. Бұл
тек Русская Правда беттерінде ғана жарияланған мәліметтері бойынша
анықталып отырғандары және бұл мәскеулік қалаларымен байланыста белгілі
оқиғаларда көрініс тапты. А.И. Загорский бізде әлдебір уақытта ата-анасы
қызына жасау дайындау туралы заңды міндеттілік бекіту ешқашан
болмағандығын алға тартады. Шындығында XVI ғасырда неке ғұрыптарының
заңдылықтарына сай қайтаруларына құқықтары болған және осы заңдылықтардан
байқайтынымыз, қыздары үшін жабдық-жасауын дайындау міндетті болғанын
бірақ, қыздың өзі талап ету мүмкіндігі жөнінде ешқандай мәлімет кездестіре
алмаймыз [6, 45 б.].
Еліміздің заңнамасы жалпылама туысқандар арасындағы алиментті
міндеттемелерді білмей ( балалары жеке шыққан немесе шықпаған болсын,
бәрібір) балаларын ата-аналары жетіспеген тамақ және басқа да керекті
қажеттіліктерімен ақырға сапарларына дейін қамтамасыз етіп, бағуға
міндеттеді. Кедейшілік пен жетіспеушілікте қалған ата-ананаларын балалары
бағуға міндетті болуы алименттік заңнаманың ертеден қалыптасқан
қағидаларының бірі. Тағы да Русская Правда материалдары бойынша аналық
мұрагерлік балаларының қайсысы өз қолына алып тұрған және тамақтандырған
болса сол баласына қалдырылады. Псковтық Сот Грамотасында, егер баласы әке-
шешесінің көзі тірісінде оларға қамқорлық жасамаса және кейін ортақ
шаруашылықтан(үйден) өз үлесін дәметсе, онда ол өзінің мүрагерлік
құқығынан айрылады десе, ал Алексея Михайловича бойынша- "қыз болсын я ұл
болсын ата-анасын қартайған шағында бағып-қақпаса, ата-аналары мемлекеттен
қамқор күтсе, онда олардың балаларына қатаң жаза қолдана отырып, қамшымен
аяусыз дүре соғып, ата-анасының айтқандарын тыңдауға бұйрық беру керектігін
айтқан" [7, 75 б.].
Алименттік құқықты зерттеу инстуты орыс құқығының революцияға дейінгі
кезеңінде де кең зерттеу жүргізеді, бірақ ревллюцияға дейінгі кезеңде
алименттік құқықпен алименттік міндеттемелік құқықы ғылымында тұлғаның
мүліктік міндеттемелік алиментті төлеуін ғана қамтып қоймайды мұнымен қоса,
мүліктік емес міндеттемелердің де қатарын қарастырады. А.И. Загоровский
ескерткеніндей, біздің заң саласында ата-ананың алименттік міндеттемесіне
тек қана "тамақ пен киім" ғана емес, бұдан басқа ата-аналардың
жағдайларына қарай "тәрбиеде" кіреді, яғни оның қоғамдағы орнына
байланысты. (172 б, Пр., 287). Егер бұған қатысты ұқсас зерттеулерде ерінің
әйеліне қарауына қатысты заңның екі анықтауларына сәйкес кейбір
өзгешіліктерді көреміз: күйеуі әйеліне азықпен қамтамасыз ете отырып, егер
өзінің жағдайына қарай бағуына болады ( 8, 106 б). Соңғы енгізілген
ұстанымдар бойынша балалар жоқ деп есептелінген жағдайда да балаларға қарау
немесе бағу ата-аналарының мүмкіндіктерінің болу-болмауларына байланысты.
Бұл алименттік міндеттеменің басты тірегі болып саналады. Осыдан барып
шығатын дүние, не болмақ егер ата-анасында баласының шығындарын жабуға
немесе жай түрде міндетттемелігін орындауына да таппаса, оның жеке мүлкі
және ол мүліктен түсетін кірісі болады әрі кеткенде сол мүліктің құндылық
қаржысы баланың шығыны жабуға тартылады. Балалардың шығын есептері
бақылаусыз болмайды себебі мұндай жағдайдың өзінде әкесінің өзі оның тірегі
болып саналады. [9, 226 б].
Жоғарыда аталған заңдар көлемі арқылы біздегі ата-аналар балаларына
қамқорлық көрсетулер міндетемесінде қамқорлықтың кейбір қажеттіліктерін"
толықтыру, қамқорлыққа "лайықты емес балалардан айыру сияқтар түсініктер
екіжаққа да түсініксіз, мақала , құрметке сай емес негізсіз берілген көмек
негізінде берілген сыйлықты сыйлаған адамның өзіне қайтарып беруге құқығы
бар, алимент төлеу -міндеттілік. Екі жақта тең құқықта балаларының ата-
аналарынан қалдырылған мұрагерілігінен әртүрлі себептерге қарай құр қалуы,
ата-аналарының өз қалауларынсыз некеге тұруы сияқты ұқсас қаулыларды
қарастыра алмаймыз, біздің заңдарымызда мұндай қаулылар әлі жоқ. Алименттік
міндеттіліктің мөлшері ата-анасының балаларының алдында парызы ата-
аналарының мүліктік және өмір сүру жағдайына қарай ата-анасының жаңдайындай
баласына да сондай жағдайда үлес берілуі тиіс. Санкциялық алым және
қылымыстық заңда: төлемді өтеуден бас тарту жағдайында үш айға дейін
белгіленген қамауға алынады (қаулы. жазалау.,. 143б). Бұндай жағдайда
әртүрлі елдереде алиментарлық міндеттемені өтеу мәселесі түрлі жолдармен
шешілді Алименттік ісінде бұлар ақшалай қаражаттық түрде, ал
кейбіреулерінде- заттқы мүлік арқылы өтеледі. француз заң ісіндегі қызық
жағдай балаға алиментті төлеу мынадай жағдайда жойылады, егер ата-анасы
баласын қандай да болсын бір қолөнер саласына оқытса, ондай жағдайда
алименттік төлемін өткерген болып саналады. Ресейлік алименттік төлемді
өтеу құқығы міндетті жақтың өмір сүру деңгейіне, жағдайына тәуелді.
Бұл жерден ескере кететін бір жәйт, революцияға дейінгі кезеңде
қазіргі кезеңде кең өріс алған неке бұзу айтарлықтай сирек кездесетін оқиға
болып саналған. Жұбайлардың ажырасуында екеуінің біреуінің кемшілігінен
ажырасып жатқан жағдайда балалары біреуінде қалдарылып, екіншісі оған
алимент төлейді, ал бұндай жағдай өсіру мен тәрбиелеудегі кедергілер әке
жаққа қалдырылып, анасы тек жағдайы жасалған жағдайда ғана ие бола алады,
ал әкесі жағында мұндай құқық жоқ.
Қазақстан Республикасы заңнамасында ата-анасы тек алименттік
міндеттемені өтеп қана қоймай мұнымен қоса, баланың жеке өмір сүру мен
алдына өмірлік мақсат қоюына, ұлының мамандық немесе жеке кәсібін ашуына
ата-анасы жағдайына қарай көмек беріп, қызының тұрмысқа шығуына да
атсалысуы тиіс. Кеңестік кезеңдегі заңнамада жалпы отбасы құқығына өзгеріс
енді, жекелей алғанда алименттік міндеттемеге де енді. Революциялық
заңнамада некені сақтап қалу көздерін талқылауға ұсынды. Кеңестік
ажырасу және неке жөніндегі жарлықтар одан кейінгі 1918 жылғы Заңнамадан
соң бұрынғы қалыптасқан көзқарастарға батыл шараларды әкелді. 1918 жылға
Заңнама бойынша қандай жағдай болмасын, некенің одан әрі жалғасуы
жұбайлардың келісімге келуіне мүмкіндік туғыза отырып, жұбайлардың
біреуінен ажыраспауға деген тілек пайда болып, ажырасуға немесе некені
бұзуға міндетті емес екендіктеріне көздері жетеді [10, 123 б.].
Қарастырылып отырған жағдайға қатысты балалардың да пікірлерін қорғау
мақсатында заңда шаралар қарастыруды қажет етеді. 1918 жылға неке және
отбасы Заңнамасына сәйкес кәмелеттік жасқа толмаған балаларға (яғни, жасы
18-ге толмаған балаларға) сонымен қатар, кәмелетке толған бірақ еңбек
қабілеттілігінен айырылған және қамқорлықты қажет ететін балалрға ата-
аналары тарпынан қамқорлық көрсетілуі тиіс. Осы арқылы Жоғарғы Сот
төралқасы мойындағандай алименттік мөлшер ата-анасының қаражаттық
табысына, жағдайына қарай бекітіледі. Екі жақты мысал ретінде, егер ата-
анасы мемлекеттен көмек алмаған жағдайда балалары ата-аналарына жағадай
жасау керек. ( 163б КоБС 1918ж.). Мұндай бір-бірімен байланысты
міндеттемелер 1918 жылғы Заңнамада бекітілген, сонымен қатар, көмекке зәру
және еңбекке жарамсыз ата-аналар туысқандық неке және некеден тыс
айырмашылықытарға қарамастан өзінен тараған ұрпақтарынан (немерелері және
т.б.), өзінен бұрынғылардан (аталары және т.б), ағаларымен сіңлі-
әпкелерін қоса ( бір тектен шыққан, бір тектен шықпаған бірақ, қандары бір
жақындарынан ) қамқорлыққа ие бола алады. 20-сыншы жылдары алименттік
төлмақы әлеуметтік қамсыздандырудың біртүрі ретінде санау таралып
кетті.Әлеуметтік қамсыздандырудың дамуының салдарынан алименттік төлемді
өтеу біртіндеп жойылады деген ой-пікірлер айтыла бастады. [11, 172 б].
Бұл кезеңдегі отбасылық заңнамадағы белгілі жағдайларда ғана
алименттік құқықтардан босату тіркелмеген жұбайларға сонымен қатар,
отбасындағы әкесі жұмыссыз болған жағдайлары ескеріліп іске асты. Отбасы
заңнамасына сәйкес жұбайлардың алименттік төлемдерді өтеулерінің уақытын
ажырасқан уақыттарынан бастап белгіледі және еңбекке жарамсыз болған
жағдайда бір жыл, ал жұмыссыздарға жарты көлемінде уақыттық шек берді.
30-ыншы жылдарға қарай алименттік міндетемені зерттеу жүйелері пайда болды.
Алименттік міндеттемелер тек некелік заңдар жинағымен ғана реттеліп
қоймайды мұнымен қоса, , алимент төлеу уақындағы мөлшерлерді бекітетін
арнайы қарарларды қарастырады, бірнеше шешімін таппаған мәселерді реттейді
(мысалы, ата-аналары балалрын бөліп алған жағдайда алиментті қалай төлейді)
50-інші жылдардың ортасына қарай алименттік міндеттемелер жұйесі
негізінен КСРО-ның 1936 жылғы 27 шілдедегі ОАК мен СНК қарарларымен,
1945 жылдың 14 наурызындағы және 1944жылдың 8 шілдегі СССР-дің Жоғарғы
Кеңес Президиумының жарлықтарымен бекітіледі. КСРО Жоғарғы сот Пленумының
Жарлығы 1950 жылы 4 тамызда қабылданады. Балаларды қамтамасыз ету үшін
қаржы өндіру ісі жөніндегі сот тәжірибесі .КоБС 1969 жылы [12]алименттік
міндеттемеге қатысты бөлімдерді бөліп қарастырады, ата-анасымен балаларының
міндеттері ( 9 бөлім) и алименттік төлеммен отбасының басқа да мүшелерін
қамсыздандыру (10 бөлім). Алиментті төлеу тәртібін реттеу арнайы
қарастырылады. (11 бөлім).кәмелет жасына толмаған балаларға алиментті
төлеудің мөлшері мен тәртібі анықтау жөнінде ата-аналардың өзара жазба
түрдегі келісімге отырларын қарастырмады, алиментті өтеуге басқа
тұлғалардың басқа ата-аналары немесе қамқоршысының тартылуын қарастымай;
сынау мен алиментті қайта өндіріп алуға жол берілмейтіндігін жеткізді.
1969 жылы неке және отбасы Заңнамасында бекітілген қарар бойынша, баласы
ата-анасынан алиментті өндірудің мөлшері енгізілді: бір балаға – бірден
төрт бөлігін, екі балаға – бірден үш бөлігін, үш және одан көп балаға–ата-
анасының жалақысының,табысының жарты бөлігін рублмен немесе шет ел
ақшасымен төлейді. Кеңес Үкіметі кезінде заңнамалық әдебиеттерде алименттік
міндеттемелер жөніндегі құқықтарды анықтауда келесідей нәтижелерге қол
жеткізді [13, 112 б]:
- Алименттік міндеттемені реттеу аясында диспозиттивті құқықтың санын
өсіру қажет, аталған зерттеу саласында диспозитивті бастауды баютуға
күш салу керек;
- Алименттік төлемді төлеу жөнінде келісімнің қолданыс аясын кеңейту
және үлкен құқықтық негіз бере отырып, одан біржақтың бас тартуына
тиым салу;
- Некенің бұзылуындағы себеті табу деген түсінікті енгізу сол арқылы
алиментті өндіруде ол жағадайларды есепке алу.
Қазіргі таңдағы алименттік міндеттеменің жүзеге асырылуын Қазақстан
Республикасы отбасылық заңнамасы негізінда іске асырылады. Мысалы, еркек
және әйел бостандықтарының тең құқықтары жөнінде конституциялық міндеттер(
ҚР Конституциясы, 19 бап), екіжақты ата-ананың тең құқықтарымен міндеттері
(ҚР Конституциясы, 2 бөлім, 38 бап), балалардың қажеттіліктерімен
тәрбиелеріне екіжақты ата-аналарының тең құқықты міндеттерін бастау жөнінде
алғашқы Қазақстан Республикасы неке және ртбасы заңынның 1 бабында көрініс
табады, соған сәйкес отбасылық қарым-қатынасты реттеу отбасындағы
жұбайлардың тең міндеттерінің негізінде отбасылық баланы тәрбиелеу,
олардың тұрмыстық жағдайларына және жетілулеріне көмектесу, отбасындағы
кәмелетке толмаған және еңбекке жарамсыз мүшелерінің қажеттіліктеріне сай
құқықтық сауаттылықпен қорғау міндеттері кіреді. Осы арқылы Қазақстан
Республикасының субьект заңы Қазақстан Республикасының субьектілерін тануға
және отбасылық мәселеріне жатқызылған бірақ шешімін таппаған отбасылық
қарым-қатынастарды реттейді. Отбасылық құқық негіздері Қазақстан
Республикасының субьект заңнамасында қарастырыла отырып, Қазақстан
Республикасының заңнамаларына сәйкес келуі керек. Жоғарыда айтылған
мәселерге қарай тәжірибеде мынадай сұрақ туындауы мүмкін, Қазақстан
Республикасының тұлғасының құқығын заң шығарушы орган өзгерте ала ма,
мысалы, алименттік міндеттемелердің мөлшері мен алиментті төлеу тәртібіне
өзгеріс енгізе ала ма? Берілген сқраққа қатысты бірақ жауап болуы мүмкін:
Қазақстан Республикасы субьектісінде мұндай құқықтық билік жоқ, біріншіден,
алименттік міндетемені реттеу Қазақстан Республикасының субьект тану пәніне
жатпайды, екіншіден, аталған жағдай толыққанды түрде басты отбасылық
заңнамамен ғана реттеледі.
Белгілі жағдайларда алименттік төлемді өтеуде азаматтық заңнама
бәрінен бұрын Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасын қолданады.
Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылғандай, отбасы мүшелерінің
жеке мүліктік және жеке мүліктік емес мәселелерін отбасылық заңнамамен
реттей алмаған жағдайда азаматтық заңнама қолданылады, қалай болғанда да
заң қолднысы отбасы қарым-қатынастарына кері әсерін тигізе алмайды.
Жекеленген жағдайларда мысалы, алименттік келісімнің құқықтық режимін
анықтауда, отбасы заңнамасы тікелей мәселені ҚР АК-не жолдайды.
Отбасы мүшелерінің қарым-қатынастары отбасылық заңнама немесе
келісімдермен шешілмесе, азаматтық құқық жүйесін қарастырмай тұрып, аталған
қарым-қатынасты тікелей реттеуге егер олардың қолданысы кері әсер етпейтін
болса, отбасылық және азаматтық құқық жүйелері арқылы тиісті қарым-
қатынасты реттейді (заңдар сұқсастығы). Мұндай заңдардың қолданысынсыз
отбасы мүшелерінің міндеттері отбасылық және азаматтық құқықтарының
негізінсіз (ұқсас заңдар) адамгершілік міндеттерін қоса, ақылдылық пен
әділділіктері арқылы байқалады.
Қазіргі құқықтық қарым-қатынастарды реттейтін заңнамалық актілер
арасынан алименттік міндеттемеден келіп шығатын көруге болады. 1998 жылғы
28 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының неке және отбасы заңы "атқарушы
тегі" деп бөліп айтуға болады [13] ( 12 қазан 2005 жылы соңғы өзгеріспен
толықтырулар енгізілген). Еңбекке жарамсыз ата-аналарға және балаларды бағу
үшін төленетін қаржыдан өшігіп бас тарту жағдайында аталған заңнамаға
сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тартылады. (157 б, ҚР ҚК).
Қазақстан Республикасының отбасы заңнамасы қарастырған және басқа да
заңдар аясында Қазақстан Республикасы президентінің жарлығымен тиісті
құқықтық актілер жинағын шығаруға құқы бар.
Қазақстан Республикасы алименттік міндеттемеге қатысты заңнамаларының
ішінен 1996 жылғы 18 шілдедегі ҚР Үкіметінің қаулысын айтуға болады. №841
Кәмелетке толмаған балаларға төленетін алиментті төлемақы үшін
еңбекақысы мен қазіргі табыс көлемінің тізбесін анықтау[14] (1998 жылғы 20
мамырдағы өзгерістерімен 2003 жылы 8 тамызда, 2004 жылы 6 ақпанда
өзгерістер енгізілген); 2001 жылы 19 наурызындағы ҚР Үкіметінің Қаулысы
шықты. N 195 "Отбасы түріндегі балалар үйі"[15] (2005 жылғы 1 ақпандағы
өзгертулер мен толықтырулар енгізілген ).Жалпы отбасылық заңнама жүйесін
жалпылама түрде пайданаларда және алименттік міндеттеме жөніндегі заңнама
жүйесін жекелей қолданарда аталған заң актілерін қолдану аясындағы
мәселелерге қатысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының түсіндірмелерін
есте сақтаған маңызды. Ерекше назарға ілігетіні: 1998 жылғы Қазақстан
Республикасы Жоғарғы сот Пленумының қаулысы №15 "Некені бұзу ісін
қарастыруда соттың заңнаманы қолдануы "[16]; 1996 жылғы 25 қазандағы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы сот Пленумының Қаулысы. N 9 " Қазақстан
Республикасы соттың отбасы заңнамасын алиментті өндіру және әкелік құқықты
орнату жөніндегі істі қарастырғанда қолдануы " [17]. Ерекше көңіл бөлетін
жағдай ұлттық заңдар жинағына қарағанда халықаралық заң жүйесі айқын
басымдылыққа ие. Қазақстан Республикасы отбасылық заңнамасында
көрсетілгендей, егер ҚР халықаралық келісіммен басқа құқықтар қабылданса
және ол отбасы құқығының заңнамасына енгізілісе онда халықыралық келісім
негізінде қолданыла береді.
Отбасылық қарым-қатынаста шет елдік азаматтармен тұлғалардың
қатысуымен азаматтық алмағандармен қарастырлатын істерде заңнама қатаң
тәртіпте жүргізіледі.
Қазақстан Республикасы Неке (Ерлі- зайыптылық) және отбасы кодексінің
163 бабында көрсетілгендей ата-аналармен балалардың міндеттерімен құқықтары
сонымен қатар, баланы бағудағы ата-ананың міндеттерін қоса алғанда олардың
тұрғылықты жерлерінде мемлекеттің заңнамасымен анықтайды. Алименттік
міндетемені талап етуші мен ата-аналар арасында және балалар міндеттеріне
қатысты істер олардың тұрғылықты мекен-жайларынның территориясындағы
мемлекеттік заңнамасымен қарастырылады.
Зерттеушілердің анықтауы бойынша, отбасы заңнамасында көрсетілгендей
тәжірибе барысында заңдар қолданылуы қате болып жатады. [18]. Айтылған
мысалымызыды тәжірибеден көрсетіп көрейік: Хельсинки халықтық сотының 1998
жылғы 2 қаңтардағы шешімімен Қазақстан Республикасы азаматшасы Сбоева және
Финляндияның азаматы Пааво Куллерво Исакссона - Мария Сбоева (17 қаңтар
1995 жылы туылған) әкесінің қамқорлығына тапсырылған, ал Сбоева қызына 18
жасқа толғанға дейін 300 марк көлемінде ай айын алименттік міндеттемесін
төлеуге тиіс болған, отбасылық заңнамасына сәйкес бала мен анасының көрісіп
тұруларына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.