Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кiрiспе . … . . . 3

1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні . . . 8

1. 1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы . . . 8

1. 2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері . . . 13

1. 3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының тараптары . . . 21

2 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ . . . 30

Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының мазмұны . . . 30
Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының шектеу

талаптары . . . 35

Франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғау мәселесі . . . 40

3 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ . . . 48

3. 1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарттарын орындау . . . 48

3. 2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік мәселелері50

3. 3 Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік

лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату . . . 53

4 ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ДАМУДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ . . . 60

4. 1 Еуропалық фрачайзингтік құқықта бәсекелестігікті шектеуге қатысты мәселелер . . . 60

4. 2 Отандық және халықаралық франчайзингтің Қазақстандағы дамуы . . . 63

Қорытынды . . . 66

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 70

Кiрiспе

Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқықтың жаңа институттарының бірі болып табылады. Мәселен, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартына қарағанда, бұл шарт ТМД елдерi ғалымдары мен басқа да мамандар ойлап тапқан құрылым емес, ол англо-саксондық және континентальдық жүйелерiнде тұрақты түрде қалыптасқан және де азаматттық айналымда тәжірибеден өткен міндеттеменің ерекше бір түрі болып табылады. Сонымен бірге кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартының үш ғасырлық тарихы бар және ол өзiнiң өмiршендiгiн толық дәлелдедi [1, 131 б. ] .

Франчайзинг шарты нарықтық қатынастардың белгілі бір даму кезеңінде пайда болған шарт деп айтуға болады. Мәселен, АҚШ-та франчайзинг шарты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами бастады. Себебі, соғыс аяқталғанан кейін бейбіт еңбекке оралған осы елдің көп деген азаматтары кәсіпкерлік пен айналысып өзінің жеке істерін жаңадан жандандыруға мүдделі болды.

Франчайзинг шартының дамуының келесі кезеңі 1957-1958 жылдар аралығында орын алған экономикалық құлдырауы мен тұспа-тұс келді. Себебі, осы бір экономикалық құлдырау барысында көп деген кәсіпкерлер өз істерін тоқтатуға мәжбүр болып, жұмыс орындары көптеп деп жабыла бастады. Міне осындай экономикалық құлдырау кезде белсенділік байқатқан кейбір кәсіпкерлер өз кәсіпкерлігін басқаша ұйымдастырудың жолын ойластыра бастады. Соның нәтижесінде франчайзинг шарты пайда болды деуге негіз бар [2, 36 б. ] .

Франчайзинг шартының негізінде кәсіпкерлікті жүзеге асыру кәсіпкерлер үшін өте ұтымды болды. Себебі, нарықтық экономика жағдайында орын алатын құлдырау кезінде жаңа тауар белгілері мен қызмет белгілері арқылы нарықта кәсіпкерлікті жүзеге асыру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Өйткені, мұндай тауарлар мен қызметтерге сұраныс тым төмен болмады. Осы кездері дайын және бұрынан белгілі танымал тауар белгілері мен қызмет белгілерін пайдалану тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге өте ұтымды болды. Бұл заңды құбылыс болатын-ды, оның басты себебі, мұндай нарықтық сұранысы жоғары брендттерге барлық кезде кепілді экономикалық сұраныс тудырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда франчайзинг шарты нарықтық экономикада өзінің айқын басымдылықтары мен ерекшелене түсті деп айтуға негіз бар.

Міне осындай экономикалық дағдарыстар орын алған кезеңдерден бастап франчайзинг институты тұрақты даму бағытына бет алды деп айтуға болады. Дегенмен, франчайзинг институтының құқықтық реттелуі деңгейі бұл кезеңдер аралығында әрине айтарлықтай төмен болды. Ол франчайзинг шартында кейбір құқықтық тетіктердің жеткілікті дәрежеде жетіспей жатуымен тікелей байланысты. Бүгінде уақыт өте келе франчайзинг институты әлемдік деңгейдегі алып компаниялардың қарқынды дамуына байланысты жаңа, әрі жоғары сапалық құқықтық реттелу деңгейде көше бастады. Ірі компаниялар үшін франчайзинг механизімі тауар өндірудің, қызмет көрсетудің өрісін кеңейтуге және де өз ықпалын әлемдік деңгейде артыруға мүмкіндік алды. Себебі, біріншіден, франчайзинг сапалы тауар өндірушілерге, қызмет көрсетушілерге қосымша табыс көзін көбейтуге мүмкіндік беріп, жаңа экономикалық нарық кеңістіктеріне жол ашуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге, франчайзинг тетіктері орта және кіші кәсіпкерліктің өкілдері үшін де өте қолайлы болды. Олай дейтініміз, біріншіден, олар өздерінің экономикалық дербестіктерін сақтап қалуға мүмкіндік алды, ал екіншіден, тауар өндірумен қызмет көрсетуге байланысты, өздерінің кәсіпкерлік тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік алды. Үшіншіден, кепілді түрде тұрақты табысқа ие болуға мүмкіндік бере бастады. Осылайша белгілі бір нарықтық кеңістіктегі өздерінің ықпалын, тұрақтылығын арттырды.

Қазақстан Республикасындағы қазіргі қолданыстағы азаматтық заңнамада қарастырылған кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқық саласының жаңа институттардың бірі болып табылғанымен, алайда бүкіл әлемдік деңгейде франчайзинг шартының айтарлықтай ұзақ өзіндік пайда болуы, даму тарихы бар ежелгі институттардың бірі деп қарастыруға болады. Оның үстіне франчайзинг шарты талай уақыт сындарынан сүрінбей өтіп, өзінің өміршендігімен дәл бүгінгі күнге дейін азаматтық айналымда кең қолданыс тауып отыр [3, 133 б. ] .

1999 жылға дейін франчайзинг шарты елімізде кең қолданыс тапқан жоқ. Франчайзинг шартының даму кезеңі Қазақстанда 1999 жылдан, яғни Азаматтық кодекстің ерекше бөлімінің қабылданып, күшіне енген кезінен бастау алды деп айтуға болады. Алайда, оған дейінгі кезеңдерде әрине, кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты туралы келісім арнайы қарастырылмағанына қарамастан мұндай мүмкіндіктерді пайдалануға тікелей тыйым салынған жоқ. Елімізде франчайзингтің азаматтық заңнамада арнайы қарастырып кетуі заңдылық еді. Себебі, франчайзинг нарықтық экономика жағдайында әлемдік деңгейде сыннан өткен сенімді кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың бір ұтымды құқықтық амалы болып саналатын.

Қазiргi заманғы Қазақстан жағдайында франчайзингтiк қатынастардың шынайы жай-күйi туралы қандайда болмасын түпкілікті қорытынды айту оңай емес. Оның себептерi алуан түрлi. Айталық, Қазақстанда өндiрiстiк сектор аса әлі де болса аса қиындықпен даму үстінде. Соның салдарынан болар, франчайзинг шарты әсіресе, ең алдымен, қызмет көрсету аясында белсендi қолданысқа ие бола бастады. Дегенмен, өндiрiстiң болашақта ұлғаю бағыты жалпы франчайзингтік қатынастардың потенциалдарын осы сала бойынша жоққа шығарылмайды. Әсіресе, осы саладағы басымды бағыттардың бiрi ретiнде ауыл-шаруашылығындағы өндiрiсi бола алады және де лицензиялық келiсiмдердi басқа да салалар бойынша кең қолдануды жоққа шығармайды.

Соңғы жылдары экономиканың әрбiр секторында әртүрлi технологиялар мен бизнес жүргiзу әдiстерiнiң қарқынды дамуы жалпы бұл салада бәсекелестiкті дамытуға негіз қалауда. Экономиканың белгiлi бiр стратегиялық салаларын қоспағанда, лицензиялық қатынастарға тiкелей мемлекеттiк араласуға жол берiлмейтiндiгiн ескеру қажет. Сондай-ақ болашақта франчайзинг Қазақстан Республикасы кәсiпкерлерi тарапынан кеңiнен қолданылатын болады деген ойдамыз. Оған әрине, заңнамалық негіздер толық мүмкіндік береді деп санаймыз. Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" Заңында франчайзинтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдауға қатысты жеке 2-тарау бар. Онда франчайзингтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдаудың қағидалары мен шаралары анықталған.

Франчайзингтiң лицензиялық келiсiмдердiң басқа түрлерiнен ерекшелiгi кешендi кәсiпкерлiк лицензия арқылы айрықша құқықтырды пайдалануға лицензия беруді қамтамасыз етiлетiндiгiнде. Оның тағы бiр ерекшелiгi - ол интеллектуалдық меншiктiң жекелеген объектiсiне деген құқықтарды беру жөнiнде бекiтiлмейдi, ол жалпы алғанда лицензиялық кешенге деген құқықтарды берудi бiлдiредi.

Осы тұрғыдан алып қарағанда, яғни, франчайзинг институтының маңызы біздің еліміз үшінде арта түсуде.

Қазіргі кезде Қазақстанда қолданыста Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" арнайы заң қабылданып, ол Азаматтық кодекстің Ерекше бөліміне сәйкес, қолданысқа енді.

Міне сондықтан да Қазақстан Республикасында франчайзинг шарты қолданысқа енгелі осы институттың құқықтық - теориялық аспектілерін зерттеуге деген қызуғышылықтың өрісі кеңейді. Осы мақсатта түрлі ғылыми ізденістер жасалып қолданыстағы заңнаманы жаңа сапалық деңгейге көтеруге бағытталған біршама қосымша ұсыныстар мен өзгертулер жасалды.

Бүгінгі таңда кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстанда нарықтық экономиканың, яғни азаматтық айналымда өте кең қолданыс табуда. Мәселен, тек ғана еліміздің аумағында жалпы саны отыздан астам әлемдік брендттер франчайзинг шартының негізінде азаматтық айналымда кең қолданылып жатыр. Бұл біздің экономикамыздың дамуына айтарлықтай өзінің зор үлесін қосып жатқандығы даусыз.

З ерттеу тақырыбының өзектілігі. Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстан Республикасы азаматтық құқығының жаңа институттарының бірі болып табылады. Сол себептен де бұл сала әлі де болса жан-жақты терең құқықтық-теориялық зерттеулерді қажет етеді деп білеміз. Сондықтан да бұл тақырып біздің еліміздің аумағында қазіргі кезде айтарлықтай өзекті сипатқа ие деп айтуға толық негіз береді. Тәуелсiз Қазақстанның дамуының жекелеген кезеңдерiнде осы біздер қарастырып отырған тақырып, яғни кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) институты әр түрлi деңгейде және әр жылдары қазақстандық цивилист-ғалымдардың назарынан тыс қалмай ара-тұра болса да қарастырылып, ғылыми-теориялық талқылаулардың дискуссиялардың, пікір таластың пәні болып келеді. Бірақ бұл сала бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүргізілген емес. Бұл жағдай өз кезегінде кешенді кәсіпкерлік лицензия институтының өзектілігін айқындайтын басты мән жайлардың бірі болып табылады.

Тақырыптың зерттелу деңгейi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты өзектi әрі аз зерттелген тақырыптарының бірі болып табылады. Сондықтан да бұл тақырыптың зерттелу деңгейі әлі де болса төмен деп айтуға негіз бар. Мәселен, Қазақстанда әлі күнге дейін кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты арнайы жазылған кешенді ғылыми еңбектер мен диссертациялық зерттеулер өкінішке орай жоқ. Ғылыми тұрғыдан бұл институт кешенді түрде әлі күнге дейін толық қанды зерттелген жоқ. Соның салдарынан бұл салада ғылыми зерттеу сипатындағы арнайы еңбектер мен диссертациялық зерттеулер тапшылықты. Соған қарамастан біздер кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық материалдардың тапшылығына қарамастан осы мәселеге қатысты құқықтық-теориялық сараптауларды жүзеге асыруға алғашқылардың бірі болып, өзіндік ұмтылыс жасап отырмыз.

Зерттеу жұмысының мақсаттары мен мiндеттерi . Біздер бұл жұмыс барысында франчайзинг институтының жалпы ережелерi мен ерекшелiктерiн және оның кейбір құқықтық-теориялық аспектілерін жете қарастырып кетуді басты мақсат етiп белгілеп отырмыз.

Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық зерттеудiң басты мақсаты болып мыналар табылады:

-франчайзинг институтының құқықтық мәнін, мазмұнын және де маңызын құқықтық-теориялық тұрғыдан кең әрі кешенді түрде ашып көрсету;

-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының азаматтық құқықтық шарттар арасындағы өзіндік орыны мен ерекшелігін айқындап осы шарттың еліміздің аумағында қолданысқа алғаш енуінің барысын, саралау;

-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының қалыптасуы мен дамуына және де осы шартты қолдану барысында орын алатын кейбір тәжірибелік мәселелердің құқықтық-теориялық аспектілерін саралау арқылы осы институттың өзекті мәселелерін ашып көрсету болып табылады.

Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн төмендегiдей біздер төмендегідей мiндеттер белгiлеп отырмыз:

- франчайзингтік қатынастардың пайда болу тарихын зерттеу;

- отандық және халықаралық франчайзингтің дамуын саралау;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес түсiнiгiне, өзіндік ерекшеліктеріне теориялық талдаулар жасау;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының құқықтық мазмұнындағы ерекшеліктерді қарастыру;

- франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғауға байланысты мәселелерді анықтап, оған қатысты кейбір құқықтық және теориялық мәселелерді қарастыру;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының кейбір шектеу талаптарына қатысты құқықтық және теориялық талдауларды жүзеге асыру;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартындағы кешенді лицензиар тұлғасына қатысты құқықтық және теориялық өлшемдерге сыни сараптама жасау;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының орындалу барысына қатысты кейбір өзекті тәжірибелік мәселелерді қарастыру;

- кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік (франчайзинг) мәселелерін саралап оларға талдау жүргізу;

- Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту мен тоқтатуға қатысты мәселелерге талдау жасап, осы мәселелерді ұтымды шешудің жолдарын қарастыру;

Зерттеудiң әдiстемелiк негiздерi: Дипломдық жұмыстың әдiстемелiк негiзiн жалпы ғылыми диалектикалық танымдық әдiстерiмен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-құқықтық талдау, әлеуметтiк зерттеу сияқты әдiстердi құрайды. Зерттеудiң теориялық негiзiн отандық және шетелдiк заңгер ғалымдардың теориялық және тәжiрибелiк мәнi бар кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын қарастыратын ғылыми еңбектерi қалайды.

Зерттеу жұмысының құрылымы және көлемi. Дипломдық жұмыс 69 - беттен тұрады. Құрылымы жағынан жұмыс кiрiспеден, төрт бөлiмнен және онбір бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.

1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні

1. 1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы

«Франчайзинг» термины- француздың «franchise» деген сөзінен шыққан. Ол «жеңілдік, артықшылық» деген мағынаны білдіреді. Орта ғасырда «франшиза» сөзі корольдің немесе мемлекеттің атынан қандай да бір рұқсат беру деген мағынаны білдіретін (мысалы, жәрменке өткізу, көпір салуға, базар ұстауға рұқсат беру т. б. ) . алайда соңғы кезеңдерде бұл терминнің мағынасы өзгерді. XIX -ғасырдың соңымен XX ғасырдың басында Америкада франчайзинг кең әрі нақты құқықтық мағынаға ие болды, яғни ол қандай да бір айрықша кешенді құқықтарды пайдалануға беру деген мағынаны білдіреді. Сондай-ақ, франчайзинг бойынша тауар өндірудің және қызмет көрсетудің тәсілдері ақылы негізде пайдалануға беріледі деп көрсетілген [4, 109 б. ] .

Франчайзинг шаруашылық қызмет тәжірибесіне 70 жылдары келді, бірақ АҚШ-та ол ХХ ғасырдың 30-шы жылдары таныла кең бастаған. Бірақ көптеген шетелдер тәжірибесінде (Германияда) франчайзинг шарты заңнамалық регламентацияға ие болмады, франчайзингтің американдық жүйесінің бірінші буыны өткен ғасырлардың басында шықты және бүгінгі күні «таза өнімді франшиза» (straigt product franchising) деп аталады. (өндірістік желі «Coca-Cola», автомобильді индустрия «Ford» мысал бола алады) .

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін франчайзингтің американдық жүйесі екінші буынның дамуына жол ашты, ол «өндірістік франчайзинг» (entire business franchising) деп аталды. Шарттық міндеттемелер енді жеке өнімді ғана қозғаған жоқ, сонымен бірге барлық франчайзингтің кәсіпорнын қамтыды: франчайзер франчайзиге, франчайзидің саудалық кәсіпорыны үшін, толық қызмет топтамасын ұсынады, ол кәсіпорынды жарақтандырудың кейінгі ортасына, іскерлік саясат концепциясына және кәсіпорында басқару ұйымына тарайды, және сол жүйемен әріптестердің бірігуіне алып келеді.

Өндірістік франчайзинг - қызмет көрсету саласының кәсіпорнымен кең көлемде алынған, ол өздеріне, сауданы өткізудің маркетингтік концепциясын жемісті жасаған. Франчайзингтің бұл жүйелер қызметі (саудалық ұқсастық) жеке сервистік қызметті мөлшерлеумен сипатталады, ол бас кәсіпорынмен (орталық) өңделеді және стандартталады және содан кейін клиенттерге құрылымды өткізілімді бірлікпен (қызмет көрсетудің индустриялизациялануы) ұсынылады.

Кодификацияның толқынынан кейін, онымен бірге 60 жылдардағы дағдарысты еңсергеннен кейін, АҚШ-та франчайзинг жаңа нәтижеге және топтасуға қол жеткізді. 1970-1977 жылдар аралығында франчайзингтің жаһандық экономикалық маңызы алдағы кезеңмен салыстырғанда екі есеге өсті. Сатып-алу орталықтары пайда болды, оның көп бөлігінде франчайзингтік ірі кәсіпорындар орналасты (Franchise-Cities), сонымен қатар франчайзингтік жүйенің үшінші буыны қалыптасты: «partners for profit» және «community interest» атымен әріптестік франчайзинг дами бастады, ол шешім қабылдауға қатысуға үлкен мүмкіншілікпен сипатталды және франчайзингтің жүйелік басқаруына ықпал етті.

Бұл жүйелер сонда да орта жолда қалды, өйткені екінші жүйенің субардинациялық жүйесін ығыстыра алмады.

Сондай-ақ, ГФР-да франчайзингтің тігінен құрылымдалған және авторитарлы-орталықтандырылған жүйесінің екінші буынының көп бөлігі кезеңделген (Мысалы, ОВІ кәсіпкерлеріне арналған сатып-алу орталығы, Dr. Stadler маклерлік бюросы) . АҚШ-та тәжірибеден айырмасы, сондай-ақ Еуропа елдерінде, байланысқан топтардың вертикализациясы (бәрінен бұрын азық-түліктік тауар саласы, мысалы, REWE немесе EDEKA), олар дефенсивтік иелену одағынан орталық кәсіпорынның басқаруындағы агрессивтік маркетингтік қоғамдастыққа айналды, франчайзинг ретінде қарастырылмайды. Тек «квазифрачайзинг» деп атайды.

Көптеген шетелдерде франчайзингтік қарым-қатынас қазіргі кезеңде жеке сауда саласына (Мысалы: автомобиль сату және оған қосымша бөлшектер сату), тұрмыс саласына (тоңазытқыш прокаты) және әртүрлі білім сатысын алумен байланысты қызмет көрсету саласына кірді. АҚШ-тағы 249 франчайзингтік келісімнің негізін анықтау үшін жүргізілген зерттеулерде Sorcebook of Franchise Opportunities базасының мәліметі бойынш, таңдап алынған фирмаларды реттеуде, 114 фирма «тамақтану жылдамдығы » саласына, 65-автомобиль жасауға қызмет көрсету, 70-қызмет көрсету бизнесіне (қаржы қызметі, консалтинг, жарнама және почталық және типографиялық қызмет және т. б. ) .

Мұнымен (объективтік мақсатта) франчайзинг мәнін экономиканың барлық салаларының қарым-қатынастарында ерекше бағаламаған дұрыс болар. АҚШ-тың 8 кәсіпкерлігінде франшиз жүйесінің дамуы туралы АҚШ Сауда Министрлігінің хабарламасы бойынша франшиз тәжірибесінің елдің барлық экономикалық саласына барынша бойлай енуіне баспасөздің «идеалистік» ұстанымымен теріске шығарылды. Жеке алғанда «Тәжірибе франшиз принципін қолдану» болып бекітілген. Көпшілігінде шағын және орта фирмаларға қатысты (жеке сауда саласында), франчайзинг көп дәрежеде - шағын және кіші дәрежеде - орта бизнесте қолданысты тапты. Wall Street Joumal мәліметі бойынша франчайзингтің іскерлік нысаны болып кең танымал нарықтық жүйе табылады, тек АҚШ-та бұл нысанды 3000-ға жуық франчайзинг фирмалары әртүрлі нарық өткізілімінде қолдануда [5, 72-73 бб. ] .

Сол уақытта, халықаралық франчайзингтер қауымдастығының мәліметі бойынша, АҚШ-та 1996-2008 жылдар аралығында франчайзи кәсіпорнының жалпы саны (дилерлік фирма мен жанармай бекетін қоспағанда) 300-ден 450 мың, сатылымның жалпы көлемі сол уақыт аралығында 150-ден 300 млрд. долларға өсті, мұнымен американдық компаниялардың шетелмен 2000 жылы жасаған франчайзинг шартының саны 32 мыңды құрайды [6, 5 б. ] . Шетелдік мамандардың болжауынша 21 жүзжылдықта франшиза шағын бизнес кәсіпорынында 50% - н жоғары көрсеткішке ие болады [7, 122 б. ] .

Батыс Еуропа мен Жапонияда франчайзинг кешігірек пайда болды, соңғы 15 жылда франчайзингтік кәсіпорындардың үлесі 1% - дан 7% - ға дейін өсті, мұнымен парасатты болжау бойынша, бұл көрсеткіш 10 жылдан кейін 20% - ға жетеді. Австралияда жылдам тамақтану қызметінің жалпы көлемінде франчайзинг 90% - н алып отыр.

Әсер ететін табыс жетіледі және британ франчайзингтің бөлімі: сауда жүйелері және франчайзингтік магазиндер (мысалға, «Tesco and Sainsbury») нарықта басым болатындығы және тәуелсіз саудагерлерді ығыстырып шығаратындығы күтілуде. 2002-2008 жылдар аралығы франчайзингтік кәсіпорындардың саны сыртқы нарықта 69 - дан 165 - ке өсті. «Key Note Ltd» нарығын зерттеудегі компанияның пікірінше франчайзингтік сектордың өсім динамикасы бойынша соңғы жылдарда да сақталады, ал бұл сектордағы айналымның жалпы көлемі 12 млрд. фунтты құрайды. Бизнес саласы маңында сервистің қарқынды өсу байқалады, әрі бірінші жоспарға электронды мәліметтерді өңдеу және телекоммуникация саласындағы қызметтер, сонымен бірге Интернет және электронды сауда қойылады [8, 17 б. ] . Онан басқа, барлық банктерде франчайзингтің бастапқы сатысын қаржыландыру бөлімдері бар.

Мұнымен, франчайзинг тек бизнес болып қана қоймайды, бизнесте франчайзер мен франчайзи арасындағы әріптестік қарым-қатынас нысанын ұсынады. Франчайзингтің пайда болуы әріптестік нысан ретінде өнімнің өтімі бойынша екі себеппен ескертіледі:

-біріншіден, франшизді алған және онымен өнімді айналымға енгізу бойынша жеңілдік құқығымен байланысқан кәсіпорын, ереже бойынша өзінің жеке қосымша ақшақаражатын жұмсайды; мұның нәтижесінде өтілімде франчайзердің шығыны кемиді, франшиздің сатып алынған өнімге төлемі керекті капиталды қамтамасыз етеді және сыртқы қарызсыз, қаржыландырудың ары-қарайғы көлемі кіші тәуекелмен тәжірибеде қандай да бір істі бастауға мүмкіншілік береді;

-екіншіден, бұл кәсіпорындарда тікелей басқару бар және өтімге бақылау қойылған, оларды жеке сауда объектілерінің жүйесімен іске асырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.