Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының тараптары ... ... ..21
2 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының мазмұны ... ... ... ..30
2.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының шектеу
талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.3 Франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарттарын орындау ... ... ... 48
3.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік мәселелері50
3.3 Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
4 ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ДАМУДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4.1 Еуропалық фрачайзингтік құқықта бәсекелестігікті шектеуге қатысты мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4.2 Отандық және халықаралық франчайзингтің Қазақстандағы дамуы ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының тараптары ... ... ..21
2 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының мазмұны ... ... ... ..30
2.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының шектеу
талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.3 Франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
3.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарттарын орындау ... ... ... 48
3.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік мәселелері50
3.3 Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
4 ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ДАМУДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4.1 Еуропалық фрачайзингтік құқықта бәсекелестігікті шектеуге қатысты мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
4.2 Отандық және халықаралық франчайзингтің Қазақстандағы дамуы ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
КIРIСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқықтың жаңа институттарының бірі болып табылады. Мәселен, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартына қарағанда, бұл шарт ТМД елдерi ғалымдары мен басқа да мамандар ойлап тапқан құрылым емес, ол англо-саксондық және континентальдық жүйелерiнде тұрақты түрде қалыптасқан және де азаматттық айналымда тәжірибеден өткен міндеттеменің ерекше бір түрі болып табылады. Сонымен бірге кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартының үш ғасырлық тарихы бар және ол өзiнiң өмiршендiгiн толық дәлелдедi [1, 131 б.].
Франчайзинг шарты нарықтық қатынастардың белгілі бір даму кезеңінде пайда болған шарт деп айтуға болады. Мәселен, АҚШ-та франчайзинг шарты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами бастады. Себебі, соғыс аяқталғанан кейін бейбіт еңбекке оралған осы елдің көп деген азаматтары кәсіпкерлік пен айналысып өзінің жеке істерін жаңадан жандандыруға мүдделі болды.
Франчайзинг шартының дамуының келесі кезеңі 1957-1958 жылдар аралығында орын алған экономикалық құлдырауы мен тұспа-тұс келді. Себебі, осы бір экономикалық құлдырау барысында көп деген кәсіпкерлер өз істерін тоқтатуға мәжбүр болып, жұмыс орындары көптеп деп жабыла бастады. Міне осындай экономикалық құлдырау кезде белсенділік байқатқан кейбір кәсіпкерлер өз кәсіпкерлігін басқаша ұйымдастырудың жолын ойластыра бастады. Соның нәтижесінде франчайзинг шарты пайда болды деуге негіз бар [2, 36 б.].
Франчайзинг шартының негізінде кәсіпкерлікті жүзеге асыру кәсіпкерлер үшін өте ұтымды болды. Себебі, нарықтық экономика жағдайында орын алатын құлдырау кезінде жаңа тауар белгілері мен қызмет белгілері арқылы нарықта кәсіпкерлікті жүзеге асыру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Өйткені, мұндай тауарлар мен қызметтерге сұраныс тым төмен болмады. Осы кездері дайын және бұрынан белгілі танымал тауар белгілері мен қызмет белгілерін пайдалану тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге өте ұтымды болды. Бұл заңды құбылыс болатын-ды, оның басты себебі, мұндай нарықтық сұранысы жоғары брендттерге барлық кезде кепілді экономикалық сұраныс тудырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда франчайзинг шарты нарықтық экономикада өзінің айқын басымдылықтары мен ерекшелене түсті деп айтуға негіз бар.
Міне осындай экономикалық дағдарыстар орын алған кезеңдерден бастап франчайзинг институты тұрақты даму бағытына бет алды деп айтуға болады. Дегенмен, франчайзинг институтының құқықтық реттелуі деңгейі бұл кезеңдер аралығында әрине айтарлықтай төмен болды. Ол франчайзинг шартында кейбір құқықтық тетіктердің жеткілікті дәрежеде жетіспей жатуымен тікелей байланысты. Бүгінде уақыт өте келе франчайзинг институты әлемдік деңгейдегі алып компаниялардың қарқынды дамуына байланысты жаңа, әрі жоғары сапалық құқықтық реттелу деңгейде көше бастады.
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқықтың жаңа институттарының бірі болып табылады. Мәселен, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартына қарағанда, бұл шарт ТМД елдерi ғалымдары мен басқа да мамандар ойлап тапқан құрылым емес, ол англо-саксондық және континентальдық жүйелерiнде тұрақты түрде қалыптасқан және де азаматттық айналымда тәжірибеден өткен міндеттеменің ерекше бір түрі болып табылады. Сонымен бірге кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартының үш ғасырлық тарихы бар және ол өзiнiң өмiршендiгiн толық дәлелдедi [1, 131 б.].
Франчайзинг шарты нарықтық қатынастардың белгілі бір даму кезеңінде пайда болған шарт деп айтуға болады. Мәселен, АҚШ-та франчайзинг шарты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами бастады. Себебі, соғыс аяқталғанан кейін бейбіт еңбекке оралған осы елдің көп деген азаматтары кәсіпкерлік пен айналысып өзінің жеке істерін жаңадан жандандыруға мүдделі болды.
Франчайзинг шартының дамуының келесі кезеңі 1957-1958 жылдар аралығында орын алған экономикалық құлдырауы мен тұспа-тұс келді. Себебі, осы бір экономикалық құлдырау барысында көп деген кәсіпкерлер өз істерін тоқтатуға мәжбүр болып, жұмыс орындары көптеп деп жабыла бастады. Міне осындай экономикалық құлдырау кезде белсенділік байқатқан кейбір кәсіпкерлер өз кәсіпкерлігін басқаша ұйымдастырудың жолын ойластыра бастады. Соның нәтижесінде франчайзинг шарты пайда болды деуге негіз бар [2, 36 б.].
Франчайзинг шартының негізінде кәсіпкерлікті жүзеге асыру кәсіпкерлер үшін өте ұтымды болды. Себебі, нарықтық экономика жағдайында орын алатын құлдырау кезінде жаңа тауар белгілері мен қызмет белгілері арқылы нарықта кәсіпкерлікті жүзеге асыру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Өйткені, мұндай тауарлар мен қызметтерге сұраныс тым төмен болмады. Осы кездері дайын және бұрынан белгілі танымал тауар белгілері мен қызмет белгілерін пайдалану тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге өте ұтымды болды. Бұл заңды құбылыс болатын-ды, оның басты себебі, мұндай нарықтық сұранысы жоғары брендттерге барлық кезде кепілді экономикалық сұраныс тудырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда франчайзинг шарты нарықтық экономикада өзінің айқын басымдылықтары мен ерекшелене түсті деп айтуға негіз бар.
Міне осындай экономикалық дағдарыстар орын алған кезеңдерден бастап франчайзинг институты тұрақты даму бағытына бет алды деп айтуға болады. Дегенмен, франчайзинг институтының құқықтық реттелуі деңгейі бұл кезеңдер аралығында әрине айтарлықтай төмен болды. Ол франчайзинг шартында кейбір құқықтық тетіктердің жеткілікті дәрежеде жетіспей жатуымен тікелей байланысты. Бүгінде уақыт өте келе франчайзинг институты әлемдік деңгейдегі алып компаниялардың қарқынды дамуына байланысты жаңа, әрі жоғары сапалық құқықтық реттелу деңгейде көше бастады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Сихимбаева Е. Д. Франчайзинга в инвестиционной сфере. Алматы. 2000.-250 б.
2 Сүлейменов М.К., Покровский Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А. Право и предпринимательство в Республике Казахстан. Алматы, Жетi жарғы, 1994.-360 б.
3 Сихимбаева Е.Д. Договор франчайзинга в инвестиционной сфере. // Договор в гражданском праве: проблемы теории и практики. Том 2. Материалы Международной научо-практической конференции, посвященной 5-летию образования Научно-исследовательского института частного права КазГЮА (в рамках ежегодных цивилистических чтений), Алматы, 6-7 апреля 2000 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: КазГЮА, 2000.-450 б.
4 Багиев Г.Л., Моисеева Н.К., Никифорова С.В. Международный маркетинг.-Санкт-Петербург, 2001.-460 б.
5 Шаикова С.С. История развития франчайзинга в праве. //Актуальные проблемы современного гражданского права. Том 2. Материалы Международной научно-практической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10-летию Независимости Республики Казахстан. Алматы, 20-21 февраля 2000 г. / Отв. ред., М.К.Сулейменов – Алматы: КазГЮА. 2001.-480 б.
6 Петраш В., Рудашевский В. Франчайзинг: корпоративная стратегия расширения рынка // БОСС. 2008. №1. -5 б.
7 Масленников В.В. Предпринимательские сети в бизнесе. М.: Центр экономики и маркетинга. 2008. -220 б.
8 Британский сектор франчайза переживает бум // Коринф. 2008. №27.-17 б.
9 Вацковский Ю.Ф. Международный франчайзинг оформление договорных отношений // Право и экономика. 2006. №2/96. -44 б.
10 Шулус А., Быченко Н. Франчайзинговые формы предпринимательства (объективные основы, противоречия, принципы господдержки) // Российский экономический журнал. 2008. №11.- 46 б.
11 Основы предпринимательского дела: Учебник / под. ред. Ю.М.Осипова, Е.Е. Смирновой. 2-е изд. перераб. и доп. М.: БЕК, 2006. - 464 б.
12 Сосна С.А. Новое в гражданском праве // Государство и право. 2007. №7.-31 б.
13 Жанайдаров И.У. Гл.45 Комплексная предпринимательская лицензия (франчайзинг). Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий (постатейный): В двух книгах. Книга 2 / Ответственные редакторы: М. К. Сулейменов. Б. Г. Басин.— Алматы, 2006.-800 б.
14 Довгань А.Н. «Франчайзинг – путь к расширению бизнеса» 1994. -620 б.
15 Шмит Гофф К. М. Экспорт: право и практика международной торговли: Пер. с англ.— М.: Юрид. лит., 1993.- 560 б.
16 Қаудыров Т.Е. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности. Монография. Алматы, 2001.-360 б.
17 Климкин С.И. Юридические лица: Сборник статей. Алматы. Норма-К, 2004.-250 б.
18 Пугинский Б.И. Коммерческое право России. М., 2000. 458 б.
19 Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. Алматы, Казахстан, 1997.-240 б.
20 Бусыгин А.В. Предпринимательство. М., 1997.-348 б.
21 Жанайдаров И.У. гл.53. Комплексная предпринимательская лицензия (франчайзинг).// Гражданское право. Том II. Учебник для вузов (академический курс). Отв.ред.: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Алматы, 2002. -522 б.
22 Коммерческое право: Учебник /А.Ю. Бушев, О.А. Городов, Н.С. Ковалевская и др.; Под ред. В.Ф. Попондопуло, В.Ф. Яковлевой. СПб., 1998. -780 б.
23 Сүлейменов М.К. гл.29 §3.Аренда предприятия. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий (постатейный). В 2 кн.-3-е изд., испр. и доп., с использованием судебной практики. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы.2007. Кн.1-584 б.
24 Амирханова И.В. Гражданско-правовое обеспечение развития предпринимательства в Республике Казахстан. Алматы, 2003.-658 б.
25 Авилов Г.Е. Ст.559 ГК РФ. Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Ч.2 Отв.ред. О.Н. Садиков.М., 2007. -680б.
26 Гражданское право. Учебник. Ч.1 3-е изд., перераб. и доп./Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. М., 1998.-760 б.
27 Трахтенгерц Л.А. Коммерческая концессия гл.54.ГК РФ. // Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Ч.2 (постатейный). 5-е изд., испр. и лоп. С использованием судебно –арбитражной практики /Под ред. О.Н. Садиков.М., 2007. -890 б.
28 Хамзин Ұ.М. Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартындағы кешенді лицензиар тұлғасы.// Государство и гражданское право: Материалы международной научно-практической конференции, посвященной памяти и 85 летию со дня рождения д.ю.н., профессора Ю.Г. Басина (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 29-30 мая 2008 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2008. -648 б.
29 Евдокимова В. Франшиза и договор коммерческой концессии – «Хозяйство и право» №12, 1997 г.-121-123 бб.
30 Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. 2 том.-Алматы: Заң әдебиеті, 2003.-378 б.
31 Рыкова И. Коммерческая концессия – франчайзинг? - Оборудование, рынок, предложения, цены (приложение у журналу «Эксперт») №2, 2001г.132-134 бб.
32 Гражданское право. Т. 2: Учебник. 3-е изд., перераб. и доп. / под ред.: А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. М., 2001. -720б.
33 Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Кн. 3: Договоры о выполнении работ и оказании услуг. М., 2005. -1200 б.
34 Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации (постатейный). Ч.4. Э.П. Гаврилов, О.А.Городов, С.П. Гришаков и др. М., 2007. -680 б.
35 Гражданский кодекс Российской Федерации. Ч. 2. Текст, комментарии, алфавитно – предметный указатель / Под.ред.: О.М. Козырь, А.Л. Маковского, С.А. Хохлова. М., 1996. -620 б.
36 Хамзин У.М. Кешенді кәсіпкерлік лицензиясы (франчайзинг) шартының шектеу талаптары //Гражданское право и гражданское законодательство: Материалы международной научно-практической конференции в рамках ежегодных цивилистических чтений, посвященной юбилею Гражданского кодекса Республики Казахстан (15-летию Общей части и 10- летию Особенной части), Алматы, 13-14 мая 2009 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ. -648 б.
37 Медведев А. Товарный знак: Отражение в бухгалтерском учете // «Хозяйство и право». Ежемесячник для деловых людей. 1997. № 9 (248). –71 б.
38 Вацковский Ю. Защита товарных знаков. Право и экономика, документы, комментарии, практика. № 1, 1998. -380 б.
39 Фолсом Р.Х., Гордон М.У., Сраногл Дж. А. Международные сделки: Краткий курс / Пер. с англ. – М.: Издательская корпарация «Логос». 2008.-580 б.
40 Петров И. Исключительное право на фирменное наименование // Интеллектуальная собственность. 2000. № 6. -16 б.
41 Белов В.В., Виталиев Г.В., Денисов Г.М., Интеллектуальная собственность. Законодательство и практика его применения: Учебное пособие. М.: Юристь.1997. -358 б.
42 Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права (по изданию 1907 г.) М.: Фирма «СПАРК», 1995. -680 б.
43 Сулейменов М.К. Вещные и обязательные права в Казахстане. 1999.-260 б.
44 Жиланкозова Г.В. В защиту интеллектуальной собственности // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане.-2000. №10 (136). -8 б.
45 Шаикова С.С. Защита товарных знаков и фирменных наименований во Франчайзинге. // Субъекты гражданского права. Том 2. Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 18-19 июня 2008 года / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: казГЮА, 2008. -560 б.
46 Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации, части второй (постатейный). 2-е изд., испр. и доп. // Руководитель авторского коллектива и ответственный редактор д.ю.н., проф. О.Н.Садиков. М.: Юридическая фирма КОНТРАКТ, Издательская группа ИНФРАМ – НОРМА, 1997. -800 б.
47 Климкин С.И. Договор франчайзинга в Гражданском кодексе Республики Казахстан. / Гражданское законодательство. Статьи. Комментарии. Практика. Вып.22. Алматы., 2005.- 340 б.
48 Хамзин Ұ.М. Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату.// Юриспруденция 2009.№12.-45-47 бб.
49 Смирнов С. Практические проблемы института коммерческой концессии / Хозяйство и право. 2007. №1. -88 б.
50 Тынель А, Функ Я., Хвалей В. Курс международного торгового права.-М.: Амалфея. 2007. -684 б.
51 Шаикова С.С. Пресечения в отношении ограничения конкуренции в Европейском франчайзинговом праве // Субъекты гражданского права. Том 2. Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). / Отв. Ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: КазГЮА, 2008. -560 б.
52 Кулешова Н. Защита новых технологий. Проблемы отношений между корпорациями // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане. 1999. № 11 -12.-27 б.
53 Иванова Г.А. Хозяйственное право: конспект лекций. СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2008. -360 б.
54 Даурунов И., Курбанова Г., Шишкина А. Малый бизнес Казахстана: состояние и проблемы развития / Результаты мониторингового обследования 2007 г. Алматы: РГП «Институт экономических исследований», 2007. -268 б.
55 Лапницкая Л., Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организации бизнеса // Маркетинг. М., 2008. № 3. -105-114 бб.
56 Жалыбин С. Факторинг, лизинг, франчайзинг и др. Комментарии к закону // Казахстанская правда. Алматы. 1999. 30 июля.
57 Шаикова С.С. Перспективы развития отечественного и международного франчайзинга в Казахстане. // Объекты гражданских прав: Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 25-26 сентября 2003г. / отв. Ред. М.К. Сулеменов. – Алматы: КазГЮУ, 2004.- б.
1 Сихимбаева Е. Д. Франчайзинга в инвестиционной сфере. Алматы. 2000.-250 б.
2 Сүлейменов М.К., Покровский Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А. Право и предпринимательство в Республике Казахстан. Алматы, Жетi жарғы, 1994.-360 б.
3 Сихимбаева Е.Д. Договор франчайзинга в инвестиционной сфере. // Договор в гражданском праве: проблемы теории и практики. Том 2. Материалы Международной научо-практической конференции, посвященной 5-летию образования Научно-исследовательского института частного права КазГЮА (в рамках ежегодных цивилистических чтений), Алматы, 6-7 апреля 2000 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: КазГЮА, 2000.-450 б.
4 Багиев Г.Л., Моисеева Н.К., Никифорова С.В. Международный маркетинг.-Санкт-Петербург, 2001.-460 б.
5 Шаикова С.С. История развития франчайзинга в праве. //Актуальные проблемы современного гражданского права. Том 2. Материалы Международной научно-практической конференции аспирантов и соискателей, посвященной 10-летию Независимости Республики Казахстан. Алматы, 20-21 февраля 2000 г. / Отв. ред., М.К.Сулейменов – Алматы: КазГЮА. 2001.-480 б.
6 Петраш В., Рудашевский В. Франчайзинг: корпоративная стратегия расширения рынка // БОСС. 2008. №1. -5 б.
7 Масленников В.В. Предпринимательские сети в бизнесе. М.: Центр экономики и маркетинга. 2008. -220 б.
8 Британский сектор франчайза переживает бум // Коринф. 2008. №27.-17 б.
9 Вацковский Ю.Ф. Международный франчайзинг оформление договорных отношений // Право и экономика. 2006. №2/96. -44 б.
10 Шулус А., Быченко Н. Франчайзинговые формы предпринимательства (объективные основы, противоречия, принципы господдержки) // Российский экономический журнал. 2008. №11.- 46 б.
11 Основы предпринимательского дела: Учебник / под. ред. Ю.М.Осипова, Е.Е. Смирновой. 2-е изд. перераб. и доп. М.: БЕК, 2006. - 464 б.
12 Сосна С.А. Новое в гражданском праве // Государство и право. 2007. №7.-31 б.
13 Жанайдаров И.У. Гл.45 Комплексная предпринимательская лицензия (франчайзинг). Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий (постатейный): В двух книгах. Книга 2 / Ответственные редакторы: М. К. Сулейменов. Б. Г. Басин.— Алматы, 2006.-800 б.
14 Довгань А.Н. «Франчайзинг – путь к расширению бизнеса» 1994. -620 б.
15 Шмит Гофф К. М. Экспорт: право и практика международной торговли: Пер. с англ.— М.: Юрид. лит., 1993.- 560 б.
16 Қаудыров Т.Е. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности. Монография. Алматы, 2001.-360 б.
17 Климкин С.И. Юридические лица: Сборник статей. Алматы. Норма-К, 2004.-250 б.
18 Пугинский Б.И. Коммерческое право России. М., 2000. 458 б.
19 Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. Алматы, Казахстан, 1997.-240 б.
20 Бусыгин А.В. Предпринимательство. М., 1997.-348 б.
21 Жанайдаров И.У. гл.53. Комплексная предпринимательская лицензия (франчайзинг).// Гражданское право. Том II. Учебник для вузов (академический курс). Отв.ред.: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Алматы, 2002. -522 б.
22 Коммерческое право: Учебник /А.Ю. Бушев, О.А. Городов, Н.С. Ковалевская и др.; Под ред. В.Ф. Попондопуло, В.Ф. Яковлевой. СПб., 1998. -780 б.
23 Сүлейменов М.К. гл.29 §3.Аренда предприятия. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий (постатейный). В 2 кн.-3-е изд., испр. и доп., с использованием судебной практики. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы.2007. Кн.1-584 б.
24 Амирханова И.В. Гражданско-правовое обеспечение развития предпринимательства в Республике Казахстан. Алматы, 2003.-658 б.
25 Авилов Г.Е. Ст.559 ГК РФ. Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Ч.2 Отв.ред. О.Н. Садиков.М., 2007. -680б.
26 Гражданское право. Учебник. Ч.1 3-е изд., перераб. и доп./Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. М., 1998.-760 б.
27 Трахтенгерц Л.А. Коммерческая концессия гл.54.ГК РФ. // Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Ч.2 (постатейный). 5-е изд., испр. и лоп. С использованием судебно –арбитражной практики /Под ред. О.Н. Садиков.М., 2007. -890 б.
28 Хамзин Ұ.М. Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартындағы кешенді лицензиар тұлғасы.// Государство и гражданское право: Материалы международной научно-практической конференции, посвященной памяти и 85 летию со дня рождения д.ю.н., профессора Ю.Г. Басина (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 29-30 мая 2008 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2008. -648 б.
29 Евдокимова В. Франшиза и договор коммерческой концессии – «Хозяйство и право» №12, 1997 г.-121-123 бб.
30 Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. 2 том.-Алматы: Заң әдебиеті, 2003.-378 б.
31 Рыкова И. Коммерческая концессия – франчайзинг? - Оборудование, рынок, предложения, цены (приложение у журналу «Эксперт») №2, 2001г.132-134 бб.
32 Гражданское право. Т. 2: Учебник. 3-е изд., перераб. и доп. / под ред.: А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. М., 2001. -720б.
33 Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Кн. 3: Договоры о выполнении работ и оказании услуг. М., 2005. -1200 б.
34 Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации (постатейный). Ч.4. Э.П. Гаврилов, О.А.Городов, С.П. Гришаков и др. М., 2007. -680 б.
35 Гражданский кодекс Российской Федерации. Ч. 2. Текст, комментарии, алфавитно – предметный указатель / Под.ред.: О.М. Козырь, А.Л. Маковского, С.А. Хохлова. М., 1996. -620 б.
36 Хамзин У.М. Кешенді кәсіпкерлік лицензиясы (франчайзинг) шартының шектеу талаптары //Гражданское право и гражданское законодательство: Материалы международной научно-практической конференции в рамках ежегодных цивилистических чтений, посвященной юбилею Гражданского кодекса Республики Казахстан (15-летию Общей части и 10- летию Особенной части), Алматы, 13-14 мая 2009 г. / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: НИИ частного права КазГЮУ. -648 б.
37 Медведев А. Товарный знак: Отражение в бухгалтерском учете // «Хозяйство и право». Ежемесячник для деловых людей. 1997. № 9 (248). –71 б.
38 Вацковский Ю. Защита товарных знаков. Право и экономика, документы, комментарии, практика. № 1, 1998. -380 б.
39 Фолсом Р.Х., Гордон М.У., Сраногл Дж. А. Международные сделки: Краткий курс / Пер. с англ. – М.: Издательская корпарация «Логос». 2008.-580 б.
40 Петров И. Исключительное право на фирменное наименование // Интеллектуальная собственность. 2000. № 6. -16 б.
41 Белов В.В., Виталиев Г.В., Денисов Г.М., Интеллектуальная собственность. Законодательство и практика его применения: Учебное пособие. М.: Юристь.1997. -358 б.
42 Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права (по изданию 1907 г.) М.: Фирма «СПАРК», 1995. -680 б.
43 Сулейменов М.К. Вещные и обязательные права в Казахстане. 1999.-260 б.
44 Жиланкозова Г.В. В защиту интеллектуальной собственности // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане.-2000. №10 (136). -8 б.
45 Шаикова С.С. Защита товарных знаков и фирменных наименований во Франчайзинге. // Субъекты гражданского права. Том 2. Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 18-19 июня 2008 года / Отв.ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: казГЮА, 2008. -560 б.
46 Комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации, части второй (постатейный). 2-е изд., испр. и доп. // Руководитель авторского коллектива и ответственный редактор д.ю.н., проф. О.Н.Садиков. М.: Юридическая фирма КОНТРАКТ, Издательская группа ИНФРАМ – НОРМА, 1997. -800 б.
47 Климкин С.И. Договор франчайзинга в Гражданском кодексе Республики Казахстан. / Гражданское законодательство. Статьи. Комментарии. Практика. Вып.22. Алматы., 2005.- 340 б.
48 Хамзин Ұ.М. Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату.// Юриспруденция 2009.№12.-45-47 бб.
49 Смирнов С. Практические проблемы института коммерческой концессии / Хозяйство и право. 2007. №1. -88 б.
50 Тынель А, Функ Я., Хвалей В. Курс международного торгового права.-М.: Амалфея. 2007. -684 б.
51 Шаикова С.С. Пресечения в отношении ограничения конкуренции в Европейском франчайзинговом праве // Субъекты гражданского права. Том 2. Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). / Отв. Ред. М.К. Сулейменов.-Алматы: КазГЮА, 2008. -560 б.
52 Кулешова Н. Защита новых технологий. Проблемы отношений между корпорациями // Внешнеэкономическая деятельность в Казахстане. 1999. № 11 -12.-27 б.
53 Иванова Г.А. Хозяйственное право: конспект лекций. СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2008. -360 б.
54 Даурунов И., Курбанова Г., Шишкина А. Малый бизнес Казахстана: состояние и проблемы развития / Результаты мониторингового обследования 2007 г. Алматы: РГП «Институт экономических исследований», 2007. -268 б.
55 Лапницкая Л., Чемоданова Е. Франчайзинговая модель организации бизнеса // Маркетинг. М., 2008. № 3. -105-114 бб.
56 Жалыбин С. Факторинг, лизинг, франчайзинг и др. Комментарии к закону // Казахстанская правда. Алматы. 1999. 30 июля.
57 Шаикова С.С. Перспективы развития отечественного и международного франчайзинга в Казахстане. // Объекты гражданских прав: Материалы международной научно-практической конференции (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 25-26 сентября 2003г. / отв. Ред. М.К. Сулеменов. – Алматы: КазГЮУ, 2004.- б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КIрIспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының тараптары ... ... ..21
2 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
0.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының мазмұны ... ... ... ..30
0.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының шектеу
талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
0.3 Франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарттарын орындау ... ... ... 48
3.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік мәселелері50
3.3 Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
4 ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ДАМУДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
4.1 Еуропалық фрачайзингтік құқықта бәсекелестігікті шектеуге қатысты мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
4.2 Отандық және халықаралық франчайзингтің Қазақстандағы дамуы ... ... ...63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..70
КIрIспе
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқықтың жаңа институттарының бірі болып табылады. Мәселен, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартына қарағанда, бұл шарт ТМД елдерi ғалымдары мен басқа да мамандар ойлап тапқан құрылым емес, ол англо-саксондық және континентальдық жүйелерiнде тұрақты түрде қалыптасқан және де азаматттық айналымда тәжірибеден өткен міндеттеменің ерекше бір түрі болып табылады. Сонымен бірге кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартының үш ғасырлық тарихы бар және ол өзiнiң өмiршендiгiн толық дәлелдедi [1, 131 б.].
Франчайзинг шарты нарықтық қатынастардың белгілі бір даму кезеңінде пайда болған шарт деп айтуға болады. Мәселен, АҚШ-та франчайзинг шарты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами бастады. Себебі, соғыс аяқталғанан кейін бейбіт еңбекке оралған осы елдің көп деген азаматтары кәсіпкерлік пен айналысып өзінің жеке істерін жаңадан жандандыруға мүдделі болды.
Франчайзинг шартының дамуының келесі кезеңі 1957-1958 жылдар аралығында орын алған экономикалық құлдырауы мен тұспа-тұс келді. Себебі, осы бір экономикалық құлдырау барысында көп деген кәсіпкерлер өз істерін тоқтатуға мәжбүр болып, жұмыс орындары көптеп деп жабыла бастады. Міне осындай экономикалық құлдырау кезде белсенділік байқатқан кейбір кәсіпкерлер өз кәсіпкерлігін басқаша ұйымдастырудың жолын ойластыра бастады. Соның нәтижесінде франчайзинг шарты пайда болды деуге негіз бар [2, 36 б.].
Франчайзинг шартының негізінде кәсіпкерлікті жүзеге асыру кәсіпкерлер үшін өте ұтымды болды. Себебі, нарықтық экономика жағдайында орын алатын құлдырау кезінде жаңа тауар белгілері мен қызмет белгілері арқылы нарықта кәсіпкерлікті жүзеге асыру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Өйткені, мұндай тауарлар мен қызметтерге сұраныс тым төмен болмады. Осы кездері дайын және бұрынан белгілі танымал тауар белгілері мен қызмет белгілерін пайдалану тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге өте ұтымды болды. Бұл заңды құбылыс болатын-ды, оның басты себебі, мұндай нарықтық сұранысы жоғары брендттерге барлық кезде кепілді экономикалық сұраныс тудырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда франчайзинг шарты нарықтық экономикада өзінің айқын басымдылықтары мен ерекшелене түсті деп айтуға негіз бар.
Міне осындай экономикалық дағдарыстар орын алған кезеңдерден бастап франчайзинг институты тұрақты даму бағытына бет алды деп айтуға болады. Дегенмен, франчайзинг институтының құқықтық реттелуі деңгейі бұл кезеңдер аралығында әрине айтарлықтай төмен болды. Ол франчайзинг шартында кейбір құқықтық тетіктердің жеткілікті дәрежеде жетіспей жатуымен тікелей байланысты. Бүгінде уақыт өте келе франчайзинг институты әлемдік деңгейдегі алып компаниялардың қарқынды дамуына байланысты жаңа, әрі жоғары сапалық құқықтық реттелу деңгейде көше бастады. Ірі компаниялар үшін франчайзинг механизімі тауар өндірудің, қызмет көрсетудің өрісін кеңейтуге және де өз ықпалын әлемдік деңгейде артыруға мүмкіндік алды. Себебі, біріншіден, франчайзинг сапалы тауар өндірушілерге, қызмет көрсетушілерге қосымша табыс көзін көбейтуге мүмкіндік беріп, жаңа экономикалық нарық кеңістіктеріне жол ашуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге, франчайзинг тетіктері орта және кіші кәсіпкерліктің өкілдері үшін де өте қолайлы болды. Олай дейтініміз, біріншіден, олар өздерінің экономикалық дербестіктерін сақтап қалуға мүмкіндік алды, ал екіншіден, тауар өндірумен қызмет көрсетуге байланысты, өздерінің кәсіпкерлік тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік алды. Үшіншіден, кепілді түрде тұрақты табысқа ие болуға мүмкіндік бере бастады. Осылайша белгілі бір нарықтық кеңістіктегі өздерінің ықпалын, тұрақтылығын арттырды.
Қазақстан Республикасындағы қазіргі қолданыстағы азаматтық заңнамада қарастырылған кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқық саласының жаңа институттардың бірі болып табылғанымен, алайда бүкіл әлемдік деңгейде франчайзинг шартының айтарлықтай ұзақ өзіндік пайда болуы, даму тарихы бар ежелгі институттардың бірі деп қарастыруға болады. Оның үстіне франчайзинг шарты талай уақыт сындарынан сүрінбей өтіп, өзінің өміршендігімен дәл бүгінгі күнге дейін азаматтық айналымда кең қолданыс тауып отыр [3, 133 б.].
1999 жылға дейін франчайзинг шарты елімізде кең қолданыс тапқан жоқ. Франчайзинг шартының даму кезеңі Қазақстанда 1999 жылдан, яғни Азаматтық кодекстің ерекше бөлімінің қабылданып, күшіне енген кезінен бастау алды деп айтуға болады. Алайда, оған дейінгі кезеңдерде әрине, кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты туралы келісім арнайы қарастырылмағанына қарамастан мұндай мүмкіндіктерді пайдалануға тікелей тыйым салынған жоқ. Елімізде франчайзингтің азаматтық заңнамада арнайы қарастырып кетуі заңдылық еді. Себебі, франчайзинг нарықтық экономика жағдайында әлемдік деңгейде сыннан өткен сенімді кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың бір ұтымды құқықтық амалы болып саналатын.
Қазiргi заманғы Қазақстан жағдайында франчайзингтiк қатынастардың шынайы жай-күйi туралы қандайда болмасын түпкілікті қорытынды айту оңай емес. Оның себептерi алуан түрлi. Айталық, Қазақстанда өндiрiстiк сектор аса әлі де болса аса қиындықпен даму үстінде. Соның салдарынан болар, франчайзинг шарты әсіресе, ең алдымен, қызмет көрсету аясында белсендi қолданысқа ие бола бастады. Дегенмен, өндiрiстiң болашақта ұлғаю бағыты жалпы франчайзингтік қатынастардың потенциалдарын осы сала бойынша жоққа шығарылмайды. Әсіресе, осы саладағы басымды бағыттардың бiрi ретiнде ауыл-шаруашылығындағы өндiрiсi бола алады және де лицензиялық келiсiмдердi бас - қа да салалар бойынша кең қолдануды жоққа шығармайды.
Соңғы жылдары экономиканың әрбiр секторында әртүрлi технологиялар мен бизнес жүргiзу әдiстерiнiң қарқынды дамуы жалпы бұл салада бәсекелестiкті дамытуға негіз қалауда. Экономиканың белгiлi бiр стратегиялық салаларын қоспағанда, лицензиялық қатынастарға тiкелей мемлекеттiк араласуға жол берiлмейтiндiгiн ескеру қажет. Сондай-ақ болашақта франчайзинг Қазақстан Республикасы кәсiпкерлерi тарапынан кеңiнен қолданылатын болады деген ойдамыз. Оған әрине, заңнамалық негіздер толық мүмкіндік береді деп санаймыз. Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" Заңында франчайзинтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдауға қатысты жеке 2-тарау бар. Онда франчайзингтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдаудың қағидалары мен шаралары анықталған.
Франчайзингтiң лицензиялық келiсiмдердiң басқа түрлерiнен ерекшелiгi кешендi кәсiпкерлiк лицензия арқылы айрықша құқықтырды пайдалануға лицензия беруді қамтамасыз етiлетiндiгiнде. Оның тағы бiр ерекшелiгi -- ол интеллектуалдық меншiктiң жекелеген объектiсiне деген құқықтарды беру жөнiнде бекiтiлмейдi, ол жалпы алғанда лицензиялық кешенге деген құқықтарды берудi бiлдiредi.
Осы тұрғыдан алып қарағанда, яғни, франчайзинг институтының маңызы біздің еліміз үшінде арта түсуде.
Қазіргі кезде Қазақстанда қолданыста Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" арнайы заң қабылданып, ол Азаматтық кодекстің Ерекше бөліміне сәйкес, қолданысқа енді.
Міне сондықтан да Қазақстан Республикасында франчайзинг шарты қолданысқа енгелі осы институттың құқықтық - теориялық аспектілерін зерттеуге деген қызуғышылықтың өрісі кеңейді. Осы мақсатта түрлі ғылыми ізденістер жасалып қолданыстағы заңнаманы жаңа сапалық деңгейге көтеруге бағытталған біршама қосымша ұсыныстар мен өзгертулер жасалды.
Бүгінгі таңда кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстанда нарықтық экономиканың, яғни азаматтық айналымда өте кең қолданыс табуда. Мәселен, тек ғана еліміздің аумағында жалпы саны отыздан астам әлемдік брендттер франчайзинг шартының негізінде азаматтық айналымда кең қолданылып жатыр. Бұл біздің экономикамыздың дамуына айтарлықтай өзінің зор үлесін қосып жатқандығы даусыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстан Республикасы азаматтық құқығының жаңа институттарының бірі болып табылады. Сол себептен де бұл сала әлі де болса жан-жақты терең құқықтық-теориялық зерттеулерді қажет етеді деп білеміз. Сондықтан да бұл тақырып біздің еліміздің аумағында қазіргі кезде айтарлықтай өзекті сипатқа ие деп айтуға толық негіз береді. Тәуелсiз Қазақстанның дамуының жекелеген кезеңдерiнде осы біздер қарастырып отырған тақырып, яғни кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) институты әр түрлi деңгейде және әр жылдары қазақстандық цивилист-ғалымдардың назарынан тыс қалмай ара-тұра болса да қарастырылып, ғылыми-теориялық талқылаулардың дискуссиялардың, пікір таластың пәні болып келеді. Бірақ бұл сала бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүргізілген емес. Бұл жағдай өз кезегінде кешенді кәсіпкерлік лицензия институтының өзектілігін айқындайтын басты мән жайлардың бірі болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты өзектi әрі аз зерттелген тақырыптарының бірі болып табылады. Сондықтан да бұл тақырыптың зерттелу деңгейі әлі де болса төмен деп айтуға негіз бар. Мәселен, Қазақстанда әлі күнге дейін кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты арнайы жазылған кешенді ғылыми еңбектер мен диссертациялық зерттеулер өкінішке орай жоқ. Ғылыми тұрғыдан бұл институт кешенді түрде әлі күнге дейін толық қанды зерттелген жоқ. Соның салдарынан бұл салада ғылыми зерттеу сипатындағы арнайы еңбектер мен диссертациялық зерттеулер тапшылықты. Соған қарамастан біздер кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық материалдардың тапшылығына қарамастан осы мәселеге қатысты құқықтық-теориялық сараптауларды жүзеге асыруға алғашқылардың бірі болып, өзіндік ұмтылыс жасап отырмыз.
Зерттеу жұмысының мақсаттары мен мiндеттерi. Біздер бұл жұмыс барысында франчайзинг институтының жалпы ережелерi мен ерекшелiктерiн және оның кейбір құқықтық-теориялық аспектілерін жете қарастырып кетуді басты мақсат етiп белгілеп отырмыз.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық зерттеудiң басты мақсаты болып мыналар табылады:
-франчайзинг институтының құқықтық мәнін, мазмұнын және де маңызын құқықтық-теориялық тұрғыдан кең әрі кешенді түрде ашып көрсету;
-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының азаматтық құқықтық шарттар арасындағы өзіндік орыны мен ерекшелігін айқындап осы шарттың еліміздің аумағында қолданысқа алғаш енуінің барысын, саралау;
-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының қалыптасуы мен дамуына және де осы шартты қолдану барысында орын алатын кейбір тәжірибелік мәселелердің құқықтық-теориялық аспектілерін саралау арқылы осы институттың өзекті мәселелерін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн төмендегiдей біздер төмендегідей мiндеттер белгiлеп отырмыз:
-франчайзингтік қатынастардың пайда болу тарихын зерттеу;
-отандық және халықаралық франчайзингтің дамуын саралау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес түсiнiгiне, өзіндік ерекшеліктеріне теориялық талдаулар жасау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының құқықтық мазмұнындағы ерекшеліктерді қарастыру;
-франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғауға байланысты мәселелерді анықтап, оған қатысты кейбір құқықтық және теориялық мәселелерді қарастыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының кейбір шектеу талаптарына қатысты құқықтық және теориялық талдауларды жүзеге асыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартындағы кешенді лицензиар тұлғасына қатысты құқықтық және теориялық өлшемдерге сыни сараптама жасау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының орындалу барысына қатысты кейбір өзекті тәжірибелік мәселелерді қарастыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік (франчайзинг) мәселелерін саралап оларға талдау жүргізу;
-Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту мен тоқтатуға қатысты мәселелерге талдау жасап, осы мәселелерді ұтымды шешудің жолдарын қарастыру;
Зерттеудiң әдiстемелiк негiздерi: Дипломдық жұмыстың әдiстемелiк негiзiн жалпы ғылыми диалектикалық танымдық әдiстерiмен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-құқықтық талдау, әлеуметтiк зерттеу сияқты әдiстердi құрайды. Зерттеудiң теориялық негiзiн отандық және шетелдiк заңгер ғалымдардың теориялық және тәжiрибелiк мәнi бар кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын қарастыратын ғылыми еңбектерi қалайды.
Зерттеу жұмысының құрылымы және көлемi. Дипломдық жұмыс 69 - беттен тұрады. Құрылымы жағынан жұмыс кiрiспеден, төрт бөлiмнен және онбір бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы
Франчайзинг термины- француздың franchise деген сөзінен шыққан. Ол жеңілдік, артықшылық деген мағынаны білдіреді. Орта ғасырда франшиза сөзі корольдің немесе мемлекеттің атынан қандай да бір рұқсат беру деген мағынаны білдіретін (мысалы, жәрменке өткізу, көпір салуға, базар ұстауға рұқсат беру т.б.). алайда соңғы кезеңдерде бұл терминнің мағынасы өзгерді. XIX - ғасырдың соңымен XX ғасырдың басында Америкада франчайзинг кең әрі нақты құқықтық мағынаға ие болды, яғни ол қандай да бір айрықша кешенді құқықтарды пайдалануға беру деген мағынаны білдіреді. Сондай-ақ, франчайзинг бойынша тауар өндірудің және қызмет көрсетудің тәсілдері ақылы негізде пайдалануға беріледі деп көрсетілген [4, 109 б.].
Франчайзинг шаруашылық қызмет тәжірибесіне 70 жылдары келді, бірақ АҚШ-та ол ХХ ғасырдың 30-шы жылдары таныла кең бастаған. Бірақ көптеген шетелдер тәжірибесінде (Германияда) франчайзинг шарты заңнамалық регламентацияға ие болмады, франчайзингтің американдық жүйесінің бірінші буыны өткен ғасырлардың басында шықты және бүгінгі күні таза өнімді франшиза (straigt product franchising) деп аталады. (өндірістік желі Coca-Cola, автомобильді индустрия Ford мысал бола алады).
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін франчайзингтің американдық жүйесі екінші буынның дамуына жол ашты, ол өндірістік франчайзинг (entire business franchising) деп аталды. Шарттық міндеттемелер енді жеке өнімді ғана қозғаған жоқ, сонымен бірге барлық франчайзингтің кәсіпорнын қамтыды: франчайзер франчайзиге, франчайзидің саудалық кәсіпорыны үшін, толық қызмет топтамасын ұсынады, ол кәсіпорынды жарақтандырудың кейінгі ортасына, іскерлік саясат концепциясына және кәсіпорында басқару ұйымына тарайды, және сол жүйемен әріптестердің бірігуіне алып келеді.
Өндірістік франчайзинг - қызмет көрсету саласының кәсіпорнымен кең көлемде алынған, ол өздеріне, сауданы өткізудің маркетингтік концепциясын жемісті жасаған. Франчайзингтің бұл жүйелер қызметі (саудалық ұқсастық) жеке сервистік қызметті мөлшерлеумен сипатталады, ол бас кәсіпорынмен (орталық) өңделеді және стандартталады және содан кейін клиенттерге құрылымды өткізілімді бірлікпен (қызмет көрсетудің индустриялизациялануы) ұсынылады.
Кодификацияның толқынынан кейін, онымен бірге 60 жылдардағы дағдарысты еңсергеннен кейін, АҚШ - та франчайзинг жаңа нәтижеге және топтасуға қол жеткізді. 1970-1977 жылдар аралығында франчайзингтің жаһандық экономикалық маңызы алдағы кезеңмен салыстырғанда екі есеге өсті. Сатып-алу орталықтары пайда болды, оның көп бөлігінде франчайзингтік ірі кәсіпорындар орналасты (Franchise-Cities), сонымен қатар франчайзингтік жүйенің үшінші буыны қалыптасты: partners for profit және community interest атымен әріптестік франчайзинг дами бастады, ол шешім қабылдауға қатысуға үлкен мүмкіншілікпен сипатталды және франчайзингтің жүйелік басқаруына ықпал етті.
Бұл жүйелер сонда да орта жолда қалды, өйткені екінші жүйенің субардинациялық жүйесін ығыстыра алмады.
Сондай-ақ, ГФР-да франчайзингтің тігінен құрылымдалған және авторитарлы-орталықтандырылған жүйесінің екінші буынының көп бөлігі кезеңделген (Мысалы, ОВІ кәсіпкерлеріне арналған сатып-алу орталығы, Dr.Stadler маклерлік бюросы). АҚШ-та тәжірибеден айырмасы, сондай-ақ Еуропа елдерінде, байланысқан топтардың вертикализациясы (бәрінен бұрын азық-түліктік тауар саласы, мысалы, REWE немесе EDEKA), олар дефенсивтік иелену одағынан орталық кәсіпорынның басқаруындағы агрессивтік маркетингтік қоғамдастыққа айналды, франчайзинг ретінде қарастырылмайды. Тек квазифрачайзинг деп атайды.
Көптеген шетелдерде франчайзингтік қарым-қатынас қазіргі кезеңде жеке сауда саласына (Мысалы: автомобиль сату және оған қосымша бөлшектер сату), тұрмыс саласына (тоңазытқыш прокаты) және әртүрлі білім сатысын алумен байланысты қызмет көрсету саласына кірді. АҚШ-тағы 249 франчайзингтік келісімнің негізін анықтау үшін жүргізілген зерттеулерде Sorcebook of Franchise Opportunities базасының мәліметі бойынш, таңдап алынған фирмаларды реттеуде, 114 фирма тамақтану жылдамдығы саласына, 65-автомобиль жасауға қызмет көрсету, 70-қызмет көрсету бизнесіне (қаржы қызметі, консалтинг, жарнама және почталық және типографиялық қызмет және т.б.).
Мұнымен (объективтік мақсатта) франчайзинг мәнін экономиканың барлық салаларының қарым-қатынастарында ерекше бағаламаған дұрыс болар. АҚШ-тың 8 кәсіпкерлігінде франшиз жүйесінің дамуы туралы АҚШ Сауда Министрлігінің хабарламасы бойынша франшиз тәжірибесінің елдің барлық экономикалық саласына барынша бойлай енуіне баспасөздің идеалистік ұстанымымен теріске шығарылды. Жеке алғанда Тәжірибе франшиз принципін қолдану болып бекітілген. Көпшілігінде шағын және орта фирмаларға қатысты (жеке сауда саласында), франчайзинг көп дәрежеде - шағын және кіші дәрежеде - орта бизнесте қолданысты тапты. Wall Street Joumal мәліметі бойынша франчайзингтің іскерлік нысаны болып кең танымал нарықтық жүйе табылады, тек АҚШ-та бұл нысанды 3000-ға жуық франчайзинг фирмалары әртүрлі нарық өткізілімінде қолдануда [5, 72-73 бб.].
Сол уақытта, халықаралық франчайзингтер қауымдастығының мәліметі бойынша, АҚШ-та 1996-2008 жылдар аралығында франчайзи кәсіпорнының жалпы саны (дилерлік фирма мен жанармай бекетін қоспағанда) 300-ден 450 мың, сатылымның жалпы көлемі сол уақыт аралығында 150-ден 300 млрд. долларға өсті, мұнымен американдық компаниялардың шетелмен 2000 жылы жасаған франчайзинг шартының саны 32 мыңды құрайды [6, 5 б.]. Шетелдік мамандардың болжауынша 21 жүзжылдықта франшиза шағын бизнес кәсіпорынында 50% - н жоғары көрсеткішке ие болады [7, 122 б.].
Батыс Еуропа мен Жапонияда франчайзинг кешігірек пайда болды, соңғы 15 жылда франчайзингтік кәсіпорындардың үлесі 1% - дан 7% - ға дейін өсті, мұнымен парасатты болжау бойынша, бұл көрсеткіш 10 жылдан кейін 20% - ға жетеді. Австралияда жылдам тамақтану қызметінің жалпы көлемінде франчайзинг 90% - н алып отыр.
Әсер ететін табыс жетіледі және британ франчайзингтің бөлімі: сауда жүйелері және франчайзингтік магазиндер (мысалға, Tesco and Sainsbury) нарықта басым болатындығы және тәуелсіз саудагерлерді ығыстырып шығаратындығы күтілуде. 2002-2008 жылдар аралығы франчайзингтік кәсіпорындардың саны сыртқы нарықта 69 - дан 165 - ке өсті. Key Note Ltd нарығын зерттеудегі компанияның пікірінше франчайзингтік сектордың өсім динамикасы бойынша соңғы жылдарда да сақталады, ал бұл сектордағы айналымның жалпы көлемі 12 млрд. фунтты құрайды. Бизнес саласы маңында сервистің қарқынды өсу байқалады, әрі бірінші жоспарға электронды мәліметтерді өңдеу және телекоммуникация саласындағы қызметтер, сонымен бірге Интернет және электронды сауда қойылады [8, 17 б.]. Онан басқа, барлық банктерде франчайзингтің бастапқы сатысын қаржыландыру бөлімдері бар.
Мұнымен, франчайзинг тек бизнес болып қана қоймайды, бизнесте франчайзер мен франчайзи арасындағы әріптестік қарым-қатынас нысанын ұсынады. Франчайзингтің пайда болуы әріптестік нысан ретінде өнімнің өтімі бойынша екі себеппен ескертіледі:
-біріншіден, франшизді алған және онымен өнімді айналымға енгізу бойынша жеңілдік құқығымен байланысқан кәсіпорын, ереже бойынша өзінің жеке қосымша ақшақаражатын жұмсайды; мұның нәтижесінде өтілімде франчайзердің шығыны кемиді, франшиздің сатып алынған өнімге төлемі керекті капиталды қамтамасыз етеді және сыртқы қарызсыз, қаржыландырудың ары-қарайғы көлемі кіші тәуекелмен тәжірибеде қандай да бір істі бастауға мүмкіншілік береді;
-екіншіден, бұл кәсіпорындарда тікелей басқару бар және өтімге бақылау қойылған, оларды жеке сауда объектілерінің жүйесімен іске асырады.
Бүгінде франчайзинг - өзін бизнесте сынап көргісі келген адамдар арасында кең танымалдыққа ие бола бастады. Бүгінгі күнде ол әртүрлі кәсіпкерлік қызмет саласында, әсіресе бөлшекті сауда жүйесін ығыстыра, кең қолданысқа ие болуда. Франшиз түсінігі қарым-қатынастың әртүрлі түрлерінің сипаттамасында қолданылады: спорттық франшиз (одақтың қолдауымен рұқсат берілген нақты аумақта спорттық топ құру), таңдаулы франшиз (дауыс беруге құқық, АҚШ Конституциясына кепілді дұрыстау), арнайы франшиза (қоғаммен ұсынылған, мүлікті қоғамдық пайдалы мақсаттарға және жеке пайданы алу мақсаттарына пайдалану құқығы) және т.б.
Бұл шарт ең алдымен қатысушылардың өзара қарым-қатынасының шартты негізін қалап, бақылаудың қатал иерархиялық және сатылы жүйесін құрады. Бұл жүйедегі барлық звенолардың іс-әрекеттегі майталмандық және нығаюшылығы франчайзердің имиджі мен тауарлық марканың абыройын төмендетпеуге және оны үйлесімді деңгейде қолдауға рұқсат береді.
Бұл бизнесте мүдделер қақтығысы - ұзақ уақыт бойғы франчайзер мен франчайзи арасындағы қызметтестіктен кейін болуы мүмкін, және ол сонымен бірге өзінің ата-анасының бизнес лабиринтінен хабардар болуы керек. Франчайзидің жүрісі бұл жағдайда пирамидалық жүйеден шығу және қаржылық, маркетингтік, құқықтық және басқа да бақылауларсыз өз бетімен бизнес жүргізу деген мүддемен еріп жүреді. Этикалық нормалар берілген түрдің әріптестік қарым-қатынасында бірінші негіз болу керек: өзара қарым-қатынас жақтардың жеке ұштасуынан құралады; инновациялық модельдердің дамуына мүмкіншілік болады; сонымен қатар әрбір бизнеске өсім динамикасы, пайдаланушылық бағыттың өзгеруі тән. Ары-қарай бұл бизнес кооперативті, интеграциялы және лицензиялы болады, сондықтан отпочкование біріншіден өзінің артынан саудалық марканы қолдануды, іскерлік беделін және т.б. аналық компанияны жоғалтады. Одан басқа франчайзер халықаралық франчайзингтік келісімшарт жасасқанда мынадай ерекше сұрақтарды ескеру қажет: оның еліне аударымды аударуды шектеу, франчайзер елінің заңнамасымен шетел франчайзиына франшиз сатылымын реттеу [9,44 б.].
Онымен бірге, франчайзинг жүйесі франчайзиге теріс зардаптарымен ықпал ету арқылы, франчайзингтің қаржылық пәрменіне әсер етуімен байланысты. Шағын бизнес туралы АҚШ Конгресінің өкілдер Палаталарының Комитет баяндамасында франчайзердің қаржылық пәрменінің артық жері, оның ақпаратқа қол жеткізуі және заңгерлік көмегі франчайзердің пайдасына жақтардың мүмкіншілікті келісімінде үлкен қопарылысты тудырады, ал соңында біржақты нақты франчайзингтік келісімді жасауға алып келуі мүмкін, онда франчайзер франчайзиге еркін өзінің шартын қоя алады.
Франчайзердің принциптері, қатал стандарттары мен франчайзидің нақты жұмыс шартының спецификасы арасында қарама-қайшылық туындауы мүмкін. Мысалы, Макдональдс өзінің француздық әріптесін үйлесімді саудалық марканы қолданудан айырды, оған себеп франчайзидің клиенттеріне аймақққа дәстүрлі тағам ұсынғаны үшін, бірақ ол компанияның соусты технологиясымен көрсетілмеген.
Берілген аспект франчайзингті шарттық-құқықтық реттеудегі мәселелерінің негізгісін көрсетеді. Бұған қоса франчайзер жағынан тіке бұзушылық пен орындар болуы мүмкін, әсіресе ерекше шарт жасасу алдындағы кезеңінде, тәжірибе көрсеткендей, қиянат көрсетсе оларға арыстан үлесі істелуі мүмкін: франчайзерлер дұрыс емес, жалған мәліметтерді ұсынса, фирманың салыстырмалы шынайы құндылықтарын енгізгенде қателесу, оның бәсекелестік қабілеті немесе франчайзердің ерекше құқық шынайылығы.
Әрі-қарайғы теріс аспект ықтимал бәсекелестікте франшиз сатушысы мен сатып алушысы арасында тұруы мүмкін. Франчайзерлер нәтижелі кәсіпорындарды көбіне өздерінің желісінде сатып алады, бір нарықта франшиздің көп бөлігін сатады, өзінің франчайзилерінің арасында бақталастықта жеңіледі және онымен бірге олардың жанама ойсырауына себеп болады [6, 6 б.; 10, 46 б.]. Бұл мынаумен түсіндіріледі, франчайзердің мүддесі сатылымның көлемін жоғары дәрежеге көтеруге бағытталған, нақты аумақта қолайлы конъюнктура жағдайында франчайзи-кәсіпорынын көбейту жолымен жетеді. Франчайзидің мүддесі - қарама-қарсы, берілген аумақта франчайзингтік бизнесті жүргізуге ерекше құқық алуға бағытталған.
Заңнамада көрсетілген теріс сәттердің қиылысу мақсатында бірнеше елдердің франчайзинг шартының шарт жасасу алдындағы жақтарының қарым-қатынасы реттелген.
Мысалға, АҚШ-та норматив түрінде франчайзинг шартында қарым-қатынасты ресімдегенде 1979 жылы АҚШ-тың Федеральды сауда комиссиясының (Ереже №436) франчайзингіне сөйлем құрауда Біріңғай циркуляр қолданылды, ол жасасқан мәміленің заңдылығын және оның бөгетсіз тіркелуін қамтамасыз етеді [11, 264 б.].
Францияда бұл шарт жасасу алдындағы қарым-қатынас аспектісі № 2 891008 от 31.12.1989 г. О предпродажном раскрытии информации (Ақпараттың ашылуының алдын-ала сатылымы туралы) заңында реттелген, онда кешенді лицензияр (франчайзер) ерекше құжатта үкіметтік декретпен бекітілген номенклатура бойынша толық мәліметтер мен шарттарды хабардар етуге міндетті [12, 31 б.].
Кешенді лицензият франчайзердің болашақ міндеттемесінің есепшотына ақшалай қаражатын төлегенде, соңғысы бұл міндеттемелерді жазбаша түрде шарт жасасқанға дейін қалыптастыру керек және бұл құжаттарды шарттың жобасымен оған заңдық күшін беру мақсатында тіркеуге ұсыну керек. ГФР-ның заңнамасында бұл аспект culpa in contrahendo (шарт бойынша келісімдерді жүргізудегі кінә) институтымен реттелген, немістер сотының тәжірибесінде танылған: құқықтық жауапкершіліктің негізі болып заң бойынша құқықтық қатынас табылады, ол келіссөздердің басталуынан пайда болады және шарт жасасушы жақтарға жүрістің белгілі алдын-ала шарт жасасу міндеттерін қарастырады. Бұл институт бойынша алдын - ала шарт жасасу міндеттерін бұзу келіссөздер жүргізу кезіндегі түсіндіру, ақпаратты ұсыну, кеңес беру және басқа да аспектілердегі міндеттердің бұзылуына алып келеді.
ҚР АК 898 бабының мәтінінде шартта көзделген мерзімдер мен көлемде лицензиятқа техникалық және коммерциялық құжаттаманы беру туралы айтылған. Сондықтан алдын-ала шарт жасасу Қазақстан Республикасының қазіргі заңнамасында регламенттелмеген өте өлшемді сұрақтардың бірі.
Франчайзердің жағдайы жанды болып қалады және франчайзинг шартын жасасқаннан кейін, франчайзер ойын ережесін үйретуші ретінде: қойған техниканың бағасын нарық бағасынан асыруы мүмкін; франчайзиден нарықта тексерілмеген тауарды ықтимал нұқсанның өтем мүмкіншілігінсіз сатылымға қою туралы келісімді талап етуі мүмкін; негізсіз франчайзи-кәсіпорныны нәтижелі емес деп жариялауы, франчайзингтік шарттың тоқтатылуы туралы сұрақтарды озбырлықпен шешуі де мүмкін және т.б.
Мұнымен франчайзидің қандай да бір талаптан бас тартуы заңдық негізде франчайзерге контрагентпен шарттық қарым-қатынасты тоқтатуға әкеліп соғады.
Көрсетілген әрекеттердің қиысу мақсатында және сондай-ақ франчайзиді қорғау мақсатында АҚШ штатында Әділетті франчайзинг туралы заң енгізілген. Франчайзердің бөлінетін адал талаптары және адал емес - бірінші шарттың тізімі минимумға дейін қысқартылған. Басқа заңдар франчайзерге шартты біржақты бұзу құқығы берілген, тек мынадай жағдайда франчайзиге алдын-ала хабарлама беруге міндетті. Франчайзерге франшиз құқығын өзіне қайтару мақсатында мерзімінен бұрын шартты тоқтатуға болмайды.
Басқа елдерде франчайзерді қорғау құралдары ретінде әділетті және ерікті дәстүрлі принциптер қолданылады (goodwill), азаматтық құқықтың жалпы бөлімінде көрсетілген. ГФР-да франчайзи мүддесін қорғау кең көлемде & 242 (Leistung Treu and Glauben) неміс сотының тәжірибесінде талқылауда жүзеге асады.
Тәжірибешілерге франчайзинг франчайзингтік шартта толық тіркелген құқықтық мәртебе ретінде көрсетілмейді, ол толығымен шарт бойынша реттеле алмайтын динамикалық коммерциялық жүйе, нақты айтқанда, формальды шартты құқықтың франчайзинг шартының қатысушыларының реалды әрекет қатынасының маргиналдылығы туралы айтылады [5, 76-77 бб.].
Технологиялық прогресс франшиздің жаңа нысандарын табады, сондықтан, бұл жаңа құрылымның түсінігі мақсатында, қазіргі франчайзинг нысанының құқықтық табиғатын зерделеу жете және кідіріссіз көңіл бөлуді қажет етеді.
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері
Құқықтық классификация тұрғысынан алып қарағанда қазақстандық заңнамада франчайзинг шарты мен кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты, синонимдер бола саналады. ҚР Азаматтық кодекстің 966-бабының мағынасы бойынша лицензиялық шарттың бiр түрi болып табылады [5, 289 б.].
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты Азаматтық кодексте, дәл сол атаумен, 45-тарау 896-909-баптардың нормаларымен реттелген.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты бойынша бiр тарап (кешендi лицензиялар) екiншi тарапқа (кешендi лицензиятқа) сыйақыға айрықша құқықтар кешенiн (лицензиялық кешен), соның iшiнде лицензиардың фирмалық атауын және қорғалатын коммер - циялық ақпаратты пайдалану құқығын, сондай-ақ лицензияттың кәсiпкерлiк қызметiнде пайдалану үшiн шартта көзделген айрықша құқықтардың басқа да объектiлерiн (тауар белгiсiн, қызмет көрсету белгiсiн, патент және т.б.) беруге мiндеттенедi.
Әлемнiң көптеген елдерiнде франчайзинг терминi пайдаланылатын болғандықтан, қазақстандық заң шығарушылар бұл терминдi аталған бап атауындағы жақшаның iшiнде атап өтiп, Қазақстан Республикасында кешендi кәсiпкерлiк лицензия деп франчайзинг аталатындығын көрсеттi. Осылайша әлемдiк заңнамамен белгiлi бiр үндестiк жасалады. Сонымен бiрге баптардың мәтiнiнде бiздiң заңнамаға белгiлi терминология пайдаланылады. Осындай жолмен заң шығарушылар отандық құқықтық терминологияның дәстүрлерiн сақтап қалды [13, 288 б.]. Ресей Федерациясының заңнамасында бұл тенденция РФ АК-де айқын көрiнiс тапқан, дәл сондай құқықтық институт коммерциялық концессия шар - ты деген атауға ие.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты белгiлi бiр көлемде лицензиялық кешендi лицензиардың iскерлiк беделi мен коммерциялық тәжірибесiн белгiлi бiр қызмет аясына қолданатын аумақты көрсетiп немесе көрсетпей пайдалануды көздейдi.
Франчайзингтiң лицензиялық келiсiмдердiң басқа түрлерiнен ерекшелiгi кешендi кәсiпкерлiк лицензия арқылы айрықша лицензияны беру қамтамасыз етiлетiндiгiнде. Оның тағы бiр ерекшелiгi -- ол интеллектуалдық меншiктiң жеке объектiсiне деген құқықтарды беру жөнiнде бекiтiлмейдi, ол лицензиялық кешенге деген құқықтарды берудi бiлдiредi. Франчайзинг шарты қызмет көрсету элементтерiмен күрделенуi мүмкiн. Ол айқын кәсiпкерлiк сипатқа ие.
Бұл шарттың мақсаты болып халық тұтынатын тауарларды (тауарлардың өзiн, қызмет көрсетулердi, жұмыстарды) өндiрудiң бәсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялық тәсiлдерiн, тауарларды (өндiрiстiк) өндiрудiң құралдарын тарату табылады.
Осыған сүйене отырып кешендi кәсiпкерлiк лицензияның (франчайзингтiң) түрлерiн ажыратуға болады. Оларға мыналар жатады: 1) кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) -- жұ - мыс орны, соған сәйкес лицензиар дайын жұмыс орнын құрады және оны лицензиялық кешенмен бiрге лицензиятқа -- жеке кәсiпкерге бередi; 2) Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчай - зинг) кәсiпорын, бұл кезде лицензиар кәсiпорын құрады және оны лицензиялық кешенмен бiрге лицензиятқа бередi; 3) конверсиалық, кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), бұл жағдайда тараптар құрылымдық бөлiмшелердi жеке кәсiпорындарға қайта құру негiзiнде шарт бекiтедi; 4) көбейтiлген кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), соның негiзiнде лицензият бiрнеше кәсiпорындар құрады; 5) өндiрiстiк кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) бұл жағдайда кешендi лицензиар кешендi лицензиятқа кешендi лицензиармен немесе оның келiсiмiмен жеткiзiлетiн шикiзатты, материалдарды, технологияларды және жабдықтарды пайдаланумен өз тауар белгiсi не дараландырудың өзге де құралымен тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өндiруге немесе оларды өндiрiп сатуға деген құқықты бередi; 6) тауарлы кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), бұл орайда кешендi лицензиар кешендi лицен - зиятқа кешендi лицензиармен берiлетiн не оның келiсiмiмен белгiленетiн маркетинг технологиясын пайдаланумен өз тауар белгiсi бойынша немесе дараландырудың өзге де тауарларды (жұмыстарды қызмет көрсетулердi) сату құқығын бередi. Заңнамамен кешендi кәсiпкерлiк лйцензияның (франчайзингтiң) өзге де түрлерi көзделуi мүмкiн.
Құрылымы бойынша кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты консенсуалды, екi жақты және ақылы шарт болып табылады.
Франчайзинг шарттары бойынша төлем жүргiзудiң нысандары, тәсiлдерi мен мерзiмдерi кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарттары тараптарының келiсiмдерiмен анықталады. Сыйақы төлеудiң қалыптасқан тәжiрибесi бар. Олар лицензиятпен лицензиарға белгiленген бiр жолға немесе кезендiк төлемдер нысанында түскен сомадан бөлу нысанында, қайта сату үшiн лицензиармен берiлетiн тауарлардың көтерме бағасын өсiру жолымен және шартпен көзделген басқа да нысанда төленуi мүмкiн [14, 503 б.].
Франчайзинг шарты әртүрлi салаларда қолданылады. Патенттердiң тауар белгiлерi мен интеллектуалдық меншiктiң басқа да нысандарының иелерi оларды басқа тұлғаларға лицензия бере отырып шетелдерде жиi пайдаланады [14, 139 б.].
Франшиздiк келiсiм деп - лицензиар белгiлi бiр iскерлiк операцияларды (бизнестi) лицензарға тиесiлi атаумен жүргiзуге және оның кәсiпкерлiк қызметiнiң әдiсiн пайдалануға лицензия беретiн шартты түсiнемiз. Әдетте, франшиздiк келiсiм лицензиарға рұқсат етiлген iскерлiк белсендiлiкке лицензияның әрекет ету мерзiмi iшiне қатал бақылау жасау мүмкiндiгiн бередi [15, 133 б.].
Батыс фирмаларының дамыған технологияларына қарсы тұру өте қиын. Сондықтан біздің экономика үшін интеллектуалды меншіктің ішкі нарығын қорғауға бағытталған белгілі бір саясатты жасап шығару қажет. Бірақ қарсы түру түпкі мақсатқа айналмау керек. Өз нәтижелерімізді олардың көп шығындылығынан ұзақ уақыттылығына, тиімділігінің төмендігіне байланысты, пайдалану тиімсіз болатын бағыттар бойынша дайын интеллектуалдық нәтижелерді шеттен алу мүмкіндігін белсенді түрде пайдалану керек.
Т.Е. Қаудыровтың пікірінше, Азаматтық кодекстiң 896-бабында кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының негізгі объектісі ретінде ең алдымен фирмалық атау қарастырылған. Алайда, сондай-ақ осы кешенді құқықпен байланысты өзге де қосымша айрықша құқықтар құқықтардың берілуі мүмкін екендігі ескерлуі тиіс. Сондықтан да лицензият лицензиардың атынан емес, тек рұқсат етілген айрықша құқықтардың шеңберінде ғана азаматтық айналымға түсетіндігі жайлы автор баса көрсетіп кетеді [16, 253 б.].
Ал С.И. Климкиннің пікірінше, іс жүзінде кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының объектісі болып заңды тұлғаның тікелей фирмалық атау емес, тек оның коммерциялық белгісі, яғни кең танымал болған бренд нысандағы атауы танылады [17, 43-47 бб.].
Сонымен, франчайзинг шарты кәсiпкерлiк болғандықтан жазбаша нысанда жасалуға тиiс. Осы тұста интеллектуалдық меншiк объектiлерiне құқықтарды беру сол объектiлердiң өзiн және берiлетiн құқықтардың шарттағы көлемi нақтыламайынша мүмкiн емес екенiн атап өткен жөн. Сондықтан осы шарттың елеулi талаптар ретiнде мерзiм және берiлген лицензияның әрекетi таралатын аумақ танылатын болады. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының елеулi талабы болып баға, яғни, лицензиятпен лицензиялауға төленуге тиiс сыйақы табылады. Бұл сол бiр немесе өзге жағдайларда рынокта төленуте тиесiлi сыйақының кәдiмгi (орташаландырылған) ставкаларына сүйене отырып, оның (оның жекелеген бөлiктерiнiң) құндылығын анықтауға келмейтiн шарт пәнiнiң ерекшелiктерiмен байланысты. Осы айтылғанның негiздiлiгi франчайзинг шартының пәнiн қарастырумен расталатын болады.
Тараптардың келiсiмi бойынша елеулiлiк маңыздылығы шарттың өзге де талаптарға берiлуi мүмкiн.
Лицензиялық кешеннiң кейбiр бөлiктерiне құқықтарды беру (атап айтқанда өнер тапқыштыққа, пайдалы модельдерге және т.б. деген құқық) олармен (оларға деген құқықтармен) мәмiле бекiтудiң заңнамамен көзделген арнайы тәртiбiн талап ететiн болады. Бiрақ, басым жағдайларда, кешендi кәсiпкерлiк лицен - зия шартындағы тараптар тауарлардың жұмыстарды және қыз - мет көрсетулердi дараландыратын құқықтарды берумен шектелетiндiгiн ескерген жөн.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты мерзiмдi шарт және мерзiмсiз шарт (оның әрекет ету мерзiмiн көрсетусiз) ретiнде де бекiтiле алады.
Шарттың тараптары мен өзге де қатысушыларын айта кеткен жөн.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының тараптары болып кешендi лицензиар және кешендi лицензият табылады. Шарттың екi тарабы да кәсiпкерлер болып табылады.
Кешендi лицензиар -- бұл лицензиялық кешенге деген айрықша құқықтар кешенiн беретiн субъект. Бұл құқықтардың көлемi оларды шарт бойынша одан әрi беру үшiн жеткiлiктi болуына тиiс. Лицензиялар ретiнде интеллектуалдық меншiк объектiлерiне (лицензиялық кешенге) құқықтардың бастапқы иесi болады.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты бойынша құқықтарды беру рәсiмi жағынан кәсiпкерлiк қызмет болады және субъект оны жүзеге асыра отырып өзiн кәсiпкер ретiнде көрсететiндiгiн атап өту маңызды. Осыдан франчайзинг шартының басқа шарттардан соның iшiнде, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартынан ерекшелiгi көрiнiс табады. Соңғы шарт, кейбiр жағдайларда өзi арқылы "кәсiпкердiң мүмкiн берудi қамтамасыз ете отырып, сонымен бiрге оның кәсiпкерлiк қызметке қатысуының аяқталғандығын (мүмкiн уақытша) бiлдiредi [18, 217-218 бб.].
Кешендi лицензият болып өзiне айрықша құқықтарды беру туралы шарты бекiткен, кәсiпкерлiк қызметтiң кез келген субъектiсi табылады. Алынған лицензиялық кешеннiң көмегiмен тұрақты кәсiпкерлiк қызметi жүзеге асыру туралы сөз болып отырғандықтан, лицензияттар ретiнде коммерциялық заңды тұлғалар немесе жеке кәсiпкерлер шығуға тиiс. Осы құқықтық қатынастарға коммерциялық емес заңды тұлғалардың мемлекеттiң әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң қатысуына жол берiлмейдi.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының пәнi болып лицензияларға тиесiлi айрықша құқықтар табылады. Интеллектуалдық меншiк объектiлерiнiң үлгiлiк тiзiмi АК-ң 961-бабында келтiрiлген. Жоғарыда атап өткенiндей, лицензиялық кешеннiң негiзгi құрамдас бөлiгi болып азаматтық айналым қатысушыларын және олардың тауарларын жұмыстары мен қызмет көрсетулерiн дараландыру құралдары табылады. Оларға аталған баптың 3-тармағына сәйкес фирмалық атаулар, тауарлық белгiлер (қызмет көрсету белгiлерi) жатады. Объективтi себептерге байланысты лицензиялық кешеннiң құрамында тауарлар шығарылатын жерлердiң атауларын (шығатын жерлерiн көрсету) беру бiрқатар жағдайларда орынсыз болады. Егер заңды актiлерiнен тауарларды (жұмыстарды қызмет көрсетулердi) дараландырудың басқа да құралдары көзделетiн болса, онда олар да лицензиялық кешендердiң құрамына енгiзiлетiн болады.
Заңнамада кешен деген ұғым қолданылғанымен, оның франчайзинг катынастарына қатысты түсiнiгi басқаша болып табылатындығын атап өткен жөн. Құқықтар кешенiнiң бөлiнбейтiндiгi туралы талап жоқ. Тараптар лицензиялық құқықтардың өздерiнiң көңiлдерiнен шығатын "пакеттерiн" өз-беттерiнше құрастыра алады. Оның барлығы тараптардың (ең алдымен кешендi лицензияттың) iс жүзiндегi қажеттiлiктерiне, кешендi лицензияттың төлем қабiлеттiгiне байланысты.
Кәсiпорындарды иелiктен айыру мен байланысты мәмiлелерге қарағанда франчайзинг кезiнде материалдық ресурстарды беру орын алмайды, материалдық емес мүлiктiк ресурстарды беру орын алады, бұған конверциялық кешендi кәсiпкерiк лицензияны беру жағдайы жатпайды. Бұл лицензиялық кешендердi беру актiсiн iс жүзiнде шектеусiз "тираждауға" мүмкiндiк бередi. Шектеулер тек бастапқы кезде бекiтiлген франшизм келiсiмдерiнiң талаптарымен және нарықтағы осы тауар түрiне деген сұраныспен белгiленетiн болады.
Осы айтылғанға сүйене отырып, бiз кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының пәнi болып айрықша тектi тауар (денесiз заттар немесе басқаша айтқанда мүлiктiк құқықтар) табылады деп айта аламыз. Осы мүлiктiк құқықтардың басқаларынан ерекшелiгi - олар оның иесiне кейiннен кiмнен болса да қандай да бiр ақшаны немесе заттарды берудi талап етуге мүмкiндiк бермейдi. Олар өз алдына жеке бiр құндылық болып табылады.
Азаматтық айналым қатысушыларын, тауарларды жұмыстарды және қызмет көрсетулердi дараландыру құралдарынан басқа лицензиалық кешен құрамына шығармашылық интеллектуалдық қызмет нәтижелерiне деген құқықтар кiруi мүмкiн. Лицензиялық кешеннiң мұндай құрамдас бөлiктерi әдетте франчайзингтi өндiрiстiк аялар үшiн пайдалану кезiнде қажеттi болып табылады. Өндiрiс салаларына қарай интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерiне деген берiлетiн құқықтар түрленетiн болады. Мысалы, ауыл шаруашылық өндiрiс аясындағы франчайзинг селекциялық жетiстiкгерге деген құқықтарды компьютерлердi өндiру жөнiндегi технологияларды интегралды микросхемалардың топологияларына деген құқықтарды және т.б. беруге себепшi болады.
ҚР АК 896-бабының 2-т. сәйкес лицензиялық кешенмен қатар кәсiпкердiң (лицензиардың) iскерлiк беделi мен коммерциялық тәжiрибесi сияқты интеллектуалдық меншiк сипатына ие емес игiлiктердi беру мүмкiндiгi көзделедi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия пәнiнiң аясы берiлуге жатпайтын игiлiктер мен және әрекет етушi заңнамаға сәйкес оларға iскерлiк бедел жат - пайтын кәсiпкер құқықтарымен шектелуте тиiс.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартын қолдану яғни лицен - зия бойынша айрықша құқықтардың жекелеген түрлерiн беру (оларды шарт пәнiне енгiзу) бойынша шектеулер заңды актiлермен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIрIспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының тараптары ... ... ..21
2 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ (ФРАНЧАЙЗИНГ) ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
0.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының мазмұны ... ... ... ..30
0.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының шектеу
талаптары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
0.3 Франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3 КЕШЕНДІ КӘСІПКЕРЛІК ЛИЦЕНЗИЯ ШАРТЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ШАРТ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарттарын орындау ... ... ... 48
3.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік мәселелері50
3.3 Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік
лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту және тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
4 ФРАНЧАЙЗИНГТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ДАМУДАҒЫ ЖЕТІСТІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
4.1 Еуропалық фрачайзингтік құқықта бәсекелестігікті шектеуге қатысты мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
4.2 Отандық және халықаралық франчайзингтің Қазақстандағы дамуы ... ... ...63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..70
КIрIспе
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқықтың жаңа институттарының бірі болып табылады. Мәселен, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартына қарағанда, бұл шарт ТМД елдерi ғалымдары мен басқа да мамандар ойлап тапқан құрылым емес, ол англо-саксондық және континентальдық жүйелерiнде тұрақты түрде қалыптасқан және де азаматттық айналымда тәжірибеден өткен міндеттеменің ерекше бір түрі болып табылады. Сонымен бірге кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартының үш ғасырлық тарихы бар және ол өзiнiң өмiршендiгiн толық дәлелдедi [1, 131 б.].
Франчайзинг шарты нарықтық қатынастардың белгілі бір даму кезеңінде пайда болған шарт деп айтуға болады. Мәселен, АҚШ-та франчайзинг шарты екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды дами бастады. Себебі, соғыс аяқталғанан кейін бейбіт еңбекке оралған осы елдің көп деген азаматтары кәсіпкерлік пен айналысып өзінің жеке істерін жаңадан жандандыруға мүдделі болды.
Франчайзинг шартының дамуының келесі кезеңі 1957-1958 жылдар аралығында орын алған экономикалық құлдырауы мен тұспа-тұс келді. Себебі, осы бір экономикалық құлдырау барысында көп деген кәсіпкерлер өз істерін тоқтатуға мәжбүр болып, жұмыс орындары көптеп деп жабыла бастады. Міне осындай экономикалық құлдырау кезде белсенділік байқатқан кейбір кәсіпкерлер өз кәсіпкерлігін басқаша ұйымдастырудың жолын ойластыра бастады. Соның нәтижесінде франчайзинг шарты пайда болды деуге негіз бар [2, 36 б.].
Франчайзинг шартының негізінде кәсіпкерлікті жүзеге асыру кәсіпкерлер үшін өте ұтымды болды. Себебі, нарықтық экономика жағдайында орын алатын құлдырау кезінде жаңа тауар белгілері мен қызмет белгілері арқылы нарықта кәсіпкерлікті жүзеге асыру экономикалық тұрғыдан тиімсіз болды. Өйткені, мұндай тауарлар мен қызметтерге сұраныс тым төмен болмады. Осы кездері дайын және бұрынан белгілі танымал тауар белгілері мен қызмет белгілерін пайдалану тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге өте ұтымды болды. Бұл заңды құбылыс болатын-ды, оның басты себебі, мұндай нарықтық сұранысы жоғары брендттерге барлық кезде кепілді экономикалық сұраныс тудырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда франчайзинг шарты нарықтық экономикада өзінің айқын басымдылықтары мен ерекшелене түсті деп айтуға негіз бар.
Міне осындай экономикалық дағдарыстар орын алған кезеңдерден бастап франчайзинг институты тұрақты даму бағытына бет алды деп айтуға болады. Дегенмен, франчайзинг институтының құқықтық реттелуі деңгейі бұл кезеңдер аралығында әрине айтарлықтай төмен болды. Ол франчайзинг шартында кейбір құқықтық тетіктердің жеткілікті дәрежеде жетіспей жатуымен тікелей байланысты. Бүгінде уақыт өте келе франчайзинг институты әлемдік деңгейдегі алып компаниялардың қарқынды дамуына байланысты жаңа, әрі жоғары сапалық құқықтық реттелу деңгейде көше бастады. Ірі компаниялар үшін франчайзинг механизімі тауар өндірудің, қызмет көрсетудің өрісін кеңейтуге және де өз ықпалын әлемдік деңгейде артыруға мүмкіндік алды. Себебі, біріншіден, франчайзинг сапалы тауар өндірушілерге, қызмет көрсетушілерге қосымша табыс көзін көбейтуге мүмкіндік беріп, жаңа экономикалық нарық кеңістіктеріне жол ашуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге, франчайзинг тетіктері орта және кіші кәсіпкерліктің өкілдері үшін де өте қолайлы болды. Олай дейтініміз, біріншіден, олар өздерінің экономикалық дербестіктерін сақтап қалуға мүмкіндік алды, ал екіншіден, тауар өндірумен қызмет көрсетуге байланысты, өздерінің кәсіпкерлік тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік алды. Үшіншіден, кепілді түрде тұрақты табысқа ие болуға мүмкіндік бере бастады. Осылайша белгілі бір нарықтық кеңістіктегі өздерінің ықпалын, тұрақтылығын арттырды.
Қазақстан Республикасындағы қазіргі қолданыстағы азаматтық заңнамада қарастырылған кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты азаматтық құқық саласының жаңа институттардың бірі болып табылғанымен, алайда бүкіл әлемдік деңгейде франчайзинг шартының айтарлықтай ұзақ өзіндік пайда болуы, даму тарихы бар ежелгі институттардың бірі деп қарастыруға болады. Оның үстіне франчайзинг шарты талай уақыт сындарынан сүрінбей өтіп, өзінің өміршендігімен дәл бүгінгі күнге дейін азаматтық айналымда кең қолданыс тауып отыр [3, 133 б.].
1999 жылға дейін франчайзинг шарты елімізде кең қолданыс тапқан жоқ. Франчайзинг шартының даму кезеңі Қазақстанда 1999 жылдан, яғни Азаматтық кодекстің ерекше бөлімінің қабылданып, күшіне енген кезінен бастау алды деп айтуға болады. Алайда, оған дейінгі кезеңдерде әрине, кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты туралы келісім арнайы қарастырылмағанына қарамастан мұндай мүмкіндіктерді пайдалануға тікелей тыйым салынған жоқ. Елімізде франчайзингтің азаматтық заңнамада арнайы қарастырып кетуі заңдылық еді. Себебі, франчайзинг нарықтық экономика жағдайында әлемдік деңгейде сыннан өткен сенімді кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың бір ұтымды құқықтық амалы болып саналатын.
Қазiргi заманғы Қазақстан жағдайында франчайзингтiк қатынастардың шынайы жай-күйi туралы қандайда болмасын түпкілікті қорытынды айту оңай емес. Оның себептерi алуан түрлi. Айталық, Қазақстанда өндiрiстiк сектор аса әлі де болса аса қиындықпен даму үстінде. Соның салдарынан болар, франчайзинг шарты әсіресе, ең алдымен, қызмет көрсету аясында белсендi қолданысқа ие бола бастады. Дегенмен, өндiрiстiң болашақта ұлғаю бағыты жалпы франчайзингтік қатынастардың потенциалдарын осы сала бойынша жоққа шығарылмайды. Әсіресе, осы саладағы басымды бағыттардың бiрi ретiнде ауыл-шаруашылығындағы өндiрiсi бола алады және де лицензиялық келiсiмдердi бас - қа да салалар бойынша кең қолдануды жоққа шығармайды.
Соңғы жылдары экономиканың әрбiр секторында әртүрлi технологиялар мен бизнес жүргiзу әдiстерiнiң қарқынды дамуы жалпы бұл салада бәсекелестiкті дамытуға негіз қалауда. Экономиканың белгiлi бiр стратегиялық салаларын қоспағанда, лицензиялық қатынастарға тiкелей мемлекеттiк араласуға жол берiлмейтiндiгiн ескеру қажет. Сондай-ақ болашақта франчайзинг Қазақстан Республикасы кәсiпкерлерi тарапынан кеңiнен қолданылатын болады деген ойдамыз. Оған әрине, заңнамалық негіздер толық мүмкіндік береді деп санаймыз. Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" Заңында франчайзинтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдауға қатысты жеке 2-тарау бар. Онда франчайзингтiк қатынастарды мемлекеттiк қолдаудың қағидалары мен шаралары анықталған.
Франчайзингтiң лицензиялық келiсiмдердiң басқа түрлерiнен ерекшелiгi кешендi кәсiпкерлiк лицензия арқылы айрықша құқықтырды пайдалануға лицензия беруді қамтамасыз етiлетiндiгiнде. Оның тағы бiр ерекшелiгi -- ол интеллектуалдық меншiктiң жекелеген объектiсiне деген құқықтарды беру жөнiнде бекiтiлмейдi, ол жалпы алғанда лицензиялық кешенге деген құқықтарды берудi бiлдiредi.
Осы тұрғыдан алып қарағанда, яғни, франчайзинг институтының маңызы біздің еліміз үшінде арта түсуде.
Қазіргі кезде Қазақстанда қолданыста Қазақстан Республикасының 24 маусым 2002 жылғы "Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) туралы" арнайы заң қабылданып, ол Азаматтық кодекстің Ерекше бөліміне сәйкес, қолданысқа енді.
Міне сондықтан да Қазақстан Республикасында франчайзинг шарты қолданысқа енгелі осы институттың құқықтық - теориялық аспектілерін зерттеуге деген қызуғышылықтың өрісі кеңейді. Осы мақсатта түрлі ғылыми ізденістер жасалып қолданыстағы заңнаманы жаңа сапалық деңгейге көтеруге бағытталған біршама қосымша ұсыныстар мен өзгертулер жасалды.
Бүгінгі таңда кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстанда нарықтық экономиканың, яғни азаматтық айналымда өте кең қолданыс табуда. Мәселен, тек ғана еліміздің аумағында жалпы саны отыздан астам әлемдік брендттер франчайзинг шартының негізінде азаматтық айналымда кең қолданылып жатыр. Бұл біздің экономикамыздың дамуына айтарлықтай өзінің зор үлесін қосып жатқандығы даусыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шарты Қазақстан Республикасы азаматтық құқығының жаңа институттарының бірі болып табылады. Сол себептен де бұл сала әлі де болса жан-жақты терең құқықтық-теориялық зерттеулерді қажет етеді деп білеміз. Сондықтан да бұл тақырып біздің еліміздің аумағында қазіргі кезде айтарлықтай өзекті сипатқа ие деп айтуға толық негіз береді. Тәуелсiз Қазақстанның дамуының жекелеген кезеңдерiнде осы біздер қарастырып отырған тақырып, яғни кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) институты әр түрлi деңгейде және әр жылдары қазақстандық цивилист-ғалымдардың назарынан тыс қалмай ара-тұра болса да қарастырылып, ғылыми-теориялық талқылаулардың дискуссиялардың, пікір таластың пәні болып келеді. Бірақ бұл сала бойынша кешенді ғылыми зерттеулер жүргізілген емес. Бұл жағдай өз кезегінде кешенді кәсіпкерлік лицензия институтының өзектілігін айқындайтын басты мән жайлардың бірі болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты өзектi әрі аз зерттелген тақырыптарының бірі болып табылады. Сондықтан да бұл тақырыптың зерттелу деңгейі әлі де болса төмен деп айтуға негіз бар. Мәселен, Қазақстанда әлі күнге дейін кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты арнайы жазылған кешенді ғылыми еңбектер мен диссертациялық зерттеулер өкінішке орай жоқ. Ғылыми тұрғыдан бұл институт кешенді түрде әлі күнге дейін толық қанды зерттелген жоқ. Соның салдарынан бұл салада ғылыми зерттеу сипатындағы арнайы еңбектер мен диссертациялық зерттеулер тапшылықты. Соған қарамастан біздер кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық материалдардың тапшылығына қарамастан осы мәселеге қатысты құқықтық-теориялық сараптауларды жүзеге асыруға алғашқылардың бірі болып, өзіндік ұмтылыс жасап отырмыз.
Зерттеу жұмысының мақсаттары мен мiндеттерi. Біздер бұл жұмыс барысында франчайзинг институтының жалпы ережелерi мен ерекшелiктерiн және оның кейбір құқықтық-теориялық аспектілерін жете қарастырып кетуді басты мақсат етiп белгілеп отырмыз.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шартына қатысты теориялық зерттеудiң басты мақсаты болып мыналар табылады:
-франчайзинг институтының құқықтық мәнін, мазмұнын және де маңызын құқықтық-теориялық тұрғыдан кең әрі кешенді түрде ашып көрсету;
-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының азаматтық құқықтық шарттар арасындағы өзіндік орыны мен ерекшелігін айқындап осы шарттың еліміздің аумағында қолданысқа алғаш енуінің барысын, саралау;
-кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының қалыптасуы мен дамуына және де осы шартты қолдану барысында орын алатын кейбір тәжірибелік мәселелердің құқықтық-теориялық аспектілерін саралау арқылы осы институттың өзекті мәселелерін ашып көрсету болып табылады.
Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн төмендегiдей біздер төмендегідей мiндеттер белгiлеп отырмыз:
-франчайзингтік қатынастардың пайда болу тарихын зерттеу;
-отандық және халықаралық франчайзингтің дамуын саралау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес түсiнiгiне, өзіндік ерекшеліктеріне теориялық талдаулар жасау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының құқықтық мазмұнындағы ерекшеліктерді қарастыру;
-франчайзингтегі фирмалық атауларды және тауарлық белгілерді қорғауға байланысты мәселелерді анықтап, оған қатысты кейбір құқықтық және теориялық мәселелерді қарастыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының кейбір шектеу талаптарына қатысты құқықтық және теориялық талдауларды жүзеге асыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартындағы кешенді лицензиар тұлғасына қатысты құқықтық және теориялық өлшемдерге сыни сараптама жасау;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының орындалу барысына қатысты кейбір өзекті тәжірибелік мәселелерді қарастыру;
-кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты бойынша жауапкершілік (франчайзинг) мәселелерін саралап оларға талдау жүргізу;
-Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын өзгерту мен тоқтатуға қатысты мәселелерге талдау жасап, осы мәселелерді ұтымды шешудің жолдарын қарастыру;
Зерттеудiң әдiстемелiк негiздерi: Дипломдық жұмыстың әдiстемелiк негiзiн жалпы ғылыми диалектикалық танымдық әдiстерiмен қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы-құқықтық талдау, әлеуметтiк зерттеу сияқты әдiстердi құрайды. Зерттеудiң теориялық негiзiн отандық және шетелдiк заңгер ғалымдардың теориялық және тәжiрибелiк мәнi бар кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартын қарастыратын ғылыми еңбектерi қалайды.
Зерттеу жұмысының құрылымы және көлемi. Дипломдық жұмыс 69 - беттен тұрады. Құрылымы жағынан жұмыс кiрiспеден, төрт бөлiмнен және онбір бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсінігі, құқықтық мәні
1.1 Құқықта франчайзингтік қатынастардың алғаш пайда болуы, қалыптасуы және даму тарихы
Франчайзинг термины- француздың franchise деген сөзінен шыққан. Ол жеңілдік, артықшылық деген мағынаны білдіреді. Орта ғасырда франшиза сөзі корольдің немесе мемлекеттің атынан қандай да бір рұқсат беру деген мағынаны білдіретін (мысалы, жәрменке өткізу, көпір салуға, базар ұстауға рұқсат беру т.б.). алайда соңғы кезеңдерде бұл терминнің мағынасы өзгерді. XIX - ғасырдың соңымен XX ғасырдың басында Америкада франчайзинг кең әрі нақты құқықтық мағынаға ие болды, яғни ол қандай да бір айрықша кешенді құқықтарды пайдалануға беру деген мағынаны білдіреді. Сондай-ақ, франчайзинг бойынша тауар өндірудің және қызмет көрсетудің тәсілдері ақылы негізде пайдалануға беріледі деп көрсетілген [4, 109 б.].
Франчайзинг шаруашылық қызмет тәжірибесіне 70 жылдары келді, бірақ АҚШ-та ол ХХ ғасырдың 30-шы жылдары таныла кең бастаған. Бірақ көптеген шетелдер тәжірибесінде (Германияда) франчайзинг шарты заңнамалық регламентацияға ие болмады, франчайзингтің американдық жүйесінің бірінші буыны өткен ғасырлардың басында шықты және бүгінгі күні таза өнімді франшиза (straigt product franchising) деп аталады. (өндірістік желі Coca-Cola, автомобильді индустрия Ford мысал бола алады).
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін франчайзингтің американдық жүйесі екінші буынның дамуына жол ашты, ол өндірістік франчайзинг (entire business franchising) деп аталды. Шарттық міндеттемелер енді жеке өнімді ғана қозғаған жоқ, сонымен бірге барлық франчайзингтің кәсіпорнын қамтыды: франчайзер франчайзиге, франчайзидің саудалық кәсіпорыны үшін, толық қызмет топтамасын ұсынады, ол кәсіпорынды жарақтандырудың кейінгі ортасына, іскерлік саясат концепциясына және кәсіпорында басқару ұйымына тарайды, және сол жүйемен әріптестердің бірігуіне алып келеді.
Өндірістік франчайзинг - қызмет көрсету саласының кәсіпорнымен кең көлемде алынған, ол өздеріне, сауданы өткізудің маркетингтік концепциясын жемісті жасаған. Франчайзингтің бұл жүйелер қызметі (саудалық ұқсастық) жеке сервистік қызметті мөлшерлеумен сипатталады, ол бас кәсіпорынмен (орталық) өңделеді және стандартталады және содан кейін клиенттерге құрылымды өткізілімді бірлікпен (қызмет көрсетудің индустриялизациялануы) ұсынылады.
Кодификацияның толқынынан кейін, онымен бірге 60 жылдардағы дағдарысты еңсергеннен кейін, АҚШ - та франчайзинг жаңа нәтижеге және топтасуға қол жеткізді. 1970-1977 жылдар аралығында франчайзингтің жаһандық экономикалық маңызы алдағы кезеңмен салыстырғанда екі есеге өсті. Сатып-алу орталықтары пайда болды, оның көп бөлігінде франчайзингтік ірі кәсіпорындар орналасты (Franchise-Cities), сонымен қатар франчайзингтік жүйенің үшінші буыны қалыптасты: partners for profit және community interest атымен әріптестік франчайзинг дами бастады, ол шешім қабылдауға қатысуға үлкен мүмкіншілікпен сипатталды және франчайзингтің жүйелік басқаруына ықпал етті.
Бұл жүйелер сонда да орта жолда қалды, өйткені екінші жүйенің субардинациялық жүйесін ығыстыра алмады.
Сондай-ақ, ГФР-да франчайзингтің тігінен құрылымдалған және авторитарлы-орталықтандырылған жүйесінің екінші буынының көп бөлігі кезеңделген (Мысалы, ОВІ кәсіпкерлеріне арналған сатып-алу орталығы, Dr.Stadler маклерлік бюросы). АҚШ-та тәжірибеден айырмасы, сондай-ақ Еуропа елдерінде, байланысқан топтардың вертикализациясы (бәрінен бұрын азық-түліктік тауар саласы, мысалы, REWE немесе EDEKA), олар дефенсивтік иелену одағынан орталық кәсіпорынның басқаруындағы агрессивтік маркетингтік қоғамдастыққа айналды, франчайзинг ретінде қарастырылмайды. Тек квазифрачайзинг деп атайды.
Көптеген шетелдерде франчайзингтік қарым-қатынас қазіргі кезеңде жеке сауда саласына (Мысалы: автомобиль сату және оған қосымша бөлшектер сату), тұрмыс саласына (тоңазытқыш прокаты) және әртүрлі білім сатысын алумен байланысты қызмет көрсету саласына кірді. АҚШ-тағы 249 франчайзингтік келісімнің негізін анықтау үшін жүргізілген зерттеулерде Sorcebook of Franchise Opportunities базасының мәліметі бойынш, таңдап алынған фирмаларды реттеуде, 114 фирма тамақтану жылдамдығы саласына, 65-автомобиль жасауға қызмет көрсету, 70-қызмет көрсету бизнесіне (қаржы қызметі, консалтинг, жарнама және почталық және типографиялық қызмет және т.б.).
Мұнымен (объективтік мақсатта) франчайзинг мәнін экономиканың барлық салаларының қарым-қатынастарында ерекше бағаламаған дұрыс болар. АҚШ-тың 8 кәсіпкерлігінде франшиз жүйесінің дамуы туралы АҚШ Сауда Министрлігінің хабарламасы бойынша франшиз тәжірибесінің елдің барлық экономикалық саласына барынша бойлай енуіне баспасөздің идеалистік ұстанымымен теріске шығарылды. Жеке алғанда Тәжірибе франшиз принципін қолдану болып бекітілген. Көпшілігінде шағын және орта фирмаларға қатысты (жеке сауда саласында), франчайзинг көп дәрежеде - шағын және кіші дәрежеде - орта бизнесте қолданысты тапты. Wall Street Joumal мәліметі бойынша франчайзингтің іскерлік нысаны болып кең танымал нарықтық жүйе табылады, тек АҚШ-та бұл нысанды 3000-ға жуық франчайзинг фирмалары әртүрлі нарық өткізілімінде қолдануда [5, 72-73 бб.].
Сол уақытта, халықаралық франчайзингтер қауымдастығының мәліметі бойынша, АҚШ-та 1996-2008 жылдар аралығында франчайзи кәсіпорнының жалпы саны (дилерлік фирма мен жанармай бекетін қоспағанда) 300-ден 450 мың, сатылымның жалпы көлемі сол уақыт аралығында 150-ден 300 млрд. долларға өсті, мұнымен американдық компаниялардың шетелмен 2000 жылы жасаған франчайзинг шартының саны 32 мыңды құрайды [6, 5 б.]. Шетелдік мамандардың болжауынша 21 жүзжылдықта франшиза шағын бизнес кәсіпорынында 50% - н жоғары көрсеткішке ие болады [7, 122 б.].
Батыс Еуропа мен Жапонияда франчайзинг кешігірек пайда болды, соңғы 15 жылда франчайзингтік кәсіпорындардың үлесі 1% - дан 7% - ға дейін өсті, мұнымен парасатты болжау бойынша, бұл көрсеткіш 10 жылдан кейін 20% - ға жетеді. Австралияда жылдам тамақтану қызметінің жалпы көлемінде франчайзинг 90% - н алып отыр.
Әсер ететін табыс жетіледі және британ франчайзингтің бөлімі: сауда жүйелері және франчайзингтік магазиндер (мысалға, Tesco and Sainsbury) нарықта басым болатындығы және тәуелсіз саудагерлерді ығыстырып шығаратындығы күтілуде. 2002-2008 жылдар аралығы франчайзингтік кәсіпорындардың саны сыртқы нарықта 69 - дан 165 - ке өсті. Key Note Ltd нарығын зерттеудегі компанияның пікірінше франчайзингтік сектордың өсім динамикасы бойынша соңғы жылдарда да сақталады, ал бұл сектордағы айналымның жалпы көлемі 12 млрд. фунтты құрайды. Бизнес саласы маңында сервистің қарқынды өсу байқалады, әрі бірінші жоспарға электронды мәліметтерді өңдеу және телекоммуникация саласындағы қызметтер, сонымен бірге Интернет және электронды сауда қойылады [8, 17 б.]. Онан басқа, барлық банктерде франчайзингтің бастапқы сатысын қаржыландыру бөлімдері бар.
Мұнымен, франчайзинг тек бизнес болып қана қоймайды, бизнесте франчайзер мен франчайзи арасындағы әріптестік қарым-қатынас нысанын ұсынады. Франчайзингтің пайда болуы әріптестік нысан ретінде өнімнің өтімі бойынша екі себеппен ескертіледі:
-біріншіден, франшизді алған және онымен өнімді айналымға енгізу бойынша жеңілдік құқығымен байланысқан кәсіпорын, ереже бойынша өзінің жеке қосымша ақшақаражатын жұмсайды; мұның нәтижесінде өтілімде франчайзердің шығыны кемиді, франшиздің сатып алынған өнімге төлемі керекті капиталды қамтамасыз етеді және сыртқы қарызсыз, қаржыландырудың ары-қарайғы көлемі кіші тәуекелмен тәжірибеде қандай да бір істі бастауға мүмкіншілік береді;
-екіншіден, бұл кәсіпорындарда тікелей басқару бар және өтімге бақылау қойылған, оларды жеке сауда объектілерінің жүйесімен іске асырады.
Бүгінде франчайзинг - өзін бизнесте сынап көргісі келген адамдар арасында кең танымалдыққа ие бола бастады. Бүгінгі күнде ол әртүрлі кәсіпкерлік қызмет саласында, әсіресе бөлшекті сауда жүйесін ығыстыра, кең қолданысқа ие болуда. Франшиз түсінігі қарым-қатынастың әртүрлі түрлерінің сипаттамасында қолданылады: спорттық франшиз (одақтың қолдауымен рұқсат берілген нақты аумақта спорттық топ құру), таңдаулы франшиз (дауыс беруге құқық, АҚШ Конституциясына кепілді дұрыстау), арнайы франшиза (қоғаммен ұсынылған, мүлікті қоғамдық пайдалы мақсаттарға және жеке пайданы алу мақсаттарына пайдалану құқығы) және т.б.
Бұл шарт ең алдымен қатысушылардың өзара қарым-қатынасының шартты негізін қалап, бақылаудың қатал иерархиялық және сатылы жүйесін құрады. Бұл жүйедегі барлық звенолардың іс-әрекеттегі майталмандық және нығаюшылығы франчайзердің имиджі мен тауарлық марканың абыройын төмендетпеуге және оны үйлесімді деңгейде қолдауға рұқсат береді.
Бұл бизнесте мүдделер қақтығысы - ұзақ уақыт бойғы франчайзер мен франчайзи арасындағы қызметтестіктен кейін болуы мүмкін, және ол сонымен бірге өзінің ата-анасының бизнес лабиринтінен хабардар болуы керек. Франчайзидің жүрісі бұл жағдайда пирамидалық жүйеден шығу және қаржылық, маркетингтік, құқықтық және басқа да бақылауларсыз өз бетімен бизнес жүргізу деген мүддемен еріп жүреді. Этикалық нормалар берілген түрдің әріптестік қарым-қатынасында бірінші негіз болу керек: өзара қарым-қатынас жақтардың жеке ұштасуынан құралады; инновациялық модельдердің дамуына мүмкіншілік болады; сонымен қатар әрбір бизнеске өсім динамикасы, пайдаланушылық бағыттың өзгеруі тән. Ары-қарай бұл бизнес кооперативті, интеграциялы және лицензиялы болады, сондықтан отпочкование біріншіден өзінің артынан саудалық марканы қолдануды, іскерлік беделін және т.б. аналық компанияны жоғалтады. Одан басқа франчайзер халықаралық франчайзингтік келісімшарт жасасқанда мынадай ерекше сұрақтарды ескеру қажет: оның еліне аударымды аударуды шектеу, франчайзер елінің заңнамасымен шетел франчайзиына франшиз сатылымын реттеу [9,44 б.].
Онымен бірге, франчайзинг жүйесі франчайзиге теріс зардаптарымен ықпал ету арқылы, франчайзингтің қаржылық пәрменіне әсер етуімен байланысты. Шағын бизнес туралы АҚШ Конгресінің өкілдер Палаталарының Комитет баяндамасында франчайзердің қаржылық пәрменінің артық жері, оның ақпаратқа қол жеткізуі және заңгерлік көмегі франчайзердің пайдасына жақтардың мүмкіншілікті келісімінде үлкен қопарылысты тудырады, ал соңында біржақты нақты франчайзингтік келісімді жасауға алып келуі мүмкін, онда франчайзер франчайзиге еркін өзінің шартын қоя алады.
Франчайзердің принциптері, қатал стандарттары мен франчайзидің нақты жұмыс шартының спецификасы арасында қарама-қайшылық туындауы мүмкін. Мысалы, Макдональдс өзінің француздық әріптесін үйлесімді саудалық марканы қолданудан айырды, оған себеп франчайзидің клиенттеріне аймақққа дәстүрлі тағам ұсынғаны үшін, бірақ ол компанияның соусты технологиясымен көрсетілмеген.
Берілген аспект франчайзингті шарттық-құқықтық реттеудегі мәселелерінің негізгісін көрсетеді. Бұған қоса франчайзер жағынан тіке бұзушылық пен орындар болуы мүмкін, әсіресе ерекше шарт жасасу алдындағы кезеңінде, тәжірибе көрсеткендей, қиянат көрсетсе оларға арыстан үлесі істелуі мүмкін: франчайзерлер дұрыс емес, жалған мәліметтерді ұсынса, фирманың салыстырмалы шынайы құндылықтарын енгізгенде қателесу, оның бәсекелестік қабілеті немесе франчайзердің ерекше құқық шынайылығы.
Әрі-қарайғы теріс аспект ықтимал бәсекелестікте франшиз сатушысы мен сатып алушысы арасында тұруы мүмкін. Франчайзерлер нәтижелі кәсіпорындарды көбіне өздерінің желісінде сатып алады, бір нарықта франшиздің көп бөлігін сатады, өзінің франчайзилерінің арасында бақталастықта жеңіледі және онымен бірге олардың жанама ойсырауына себеп болады [6, 6 б.; 10, 46 б.]. Бұл мынаумен түсіндіріледі, франчайзердің мүддесі сатылымның көлемін жоғары дәрежеге көтеруге бағытталған, нақты аумақта қолайлы конъюнктура жағдайында франчайзи-кәсіпорынын көбейту жолымен жетеді. Франчайзидің мүддесі - қарама-қарсы, берілген аумақта франчайзингтік бизнесті жүргізуге ерекше құқық алуға бағытталған.
Заңнамада көрсетілген теріс сәттердің қиылысу мақсатында бірнеше елдердің франчайзинг шартының шарт жасасу алдындағы жақтарының қарым-қатынасы реттелген.
Мысалға, АҚШ-та норматив түрінде франчайзинг шартында қарым-қатынасты ресімдегенде 1979 жылы АҚШ-тың Федеральды сауда комиссиясының (Ереже №436) франчайзингіне сөйлем құрауда Біріңғай циркуляр қолданылды, ол жасасқан мәміленің заңдылығын және оның бөгетсіз тіркелуін қамтамасыз етеді [11, 264 б.].
Францияда бұл шарт жасасу алдындағы қарым-қатынас аспектісі № 2 891008 от 31.12.1989 г. О предпродажном раскрытии информации (Ақпараттың ашылуының алдын-ала сатылымы туралы) заңында реттелген, онда кешенді лицензияр (франчайзер) ерекше құжатта үкіметтік декретпен бекітілген номенклатура бойынша толық мәліметтер мен шарттарды хабардар етуге міндетті [12, 31 б.].
Кешенді лицензият франчайзердің болашақ міндеттемесінің есепшотына ақшалай қаражатын төлегенде, соңғысы бұл міндеттемелерді жазбаша түрде шарт жасасқанға дейін қалыптастыру керек және бұл құжаттарды шарттың жобасымен оған заңдық күшін беру мақсатында тіркеуге ұсыну керек. ГФР-ның заңнамасында бұл аспект culpa in contrahendo (шарт бойынша келісімдерді жүргізудегі кінә) институтымен реттелген, немістер сотының тәжірибесінде танылған: құқықтық жауапкершіліктің негізі болып заң бойынша құқықтық қатынас табылады, ол келіссөздердің басталуынан пайда болады және шарт жасасушы жақтарға жүрістің белгілі алдын-ала шарт жасасу міндеттерін қарастырады. Бұл институт бойынша алдын - ала шарт жасасу міндеттерін бұзу келіссөздер жүргізу кезіндегі түсіндіру, ақпаратты ұсыну, кеңес беру және басқа да аспектілердегі міндеттердің бұзылуына алып келеді.
ҚР АК 898 бабының мәтінінде шартта көзделген мерзімдер мен көлемде лицензиятқа техникалық және коммерциялық құжаттаманы беру туралы айтылған. Сондықтан алдын-ала шарт жасасу Қазақстан Республикасының қазіргі заңнамасында регламенттелмеген өте өлшемді сұрақтардың бірі.
Франчайзердің жағдайы жанды болып қалады және франчайзинг шартын жасасқаннан кейін, франчайзер ойын ережесін үйретуші ретінде: қойған техниканың бағасын нарық бағасынан асыруы мүмкін; франчайзиден нарықта тексерілмеген тауарды ықтимал нұқсанның өтем мүмкіншілігінсіз сатылымға қою туралы келісімді талап етуі мүмкін; негізсіз франчайзи-кәсіпорныны нәтижелі емес деп жариялауы, франчайзингтік шарттың тоқтатылуы туралы сұрақтарды озбырлықпен шешуі де мүмкін және т.б.
Мұнымен франчайзидің қандай да бір талаптан бас тартуы заңдық негізде франчайзерге контрагентпен шарттық қарым-қатынасты тоқтатуға әкеліп соғады.
Көрсетілген әрекеттердің қиысу мақсатында және сондай-ақ франчайзиді қорғау мақсатында АҚШ штатында Әділетті франчайзинг туралы заң енгізілген. Франчайзердің бөлінетін адал талаптары және адал емес - бірінші шарттың тізімі минимумға дейін қысқартылған. Басқа заңдар франчайзерге шартты біржақты бұзу құқығы берілген, тек мынадай жағдайда франчайзиге алдын-ала хабарлама беруге міндетті. Франчайзерге франшиз құқығын өзіне қайтару мақсатында мерзімінен бұрын шартты тоқтатуға болмайды.
Басқа елдерде франчайзерді қорғау құралдары ретінде әділетті және ерікті дәстүрлі принциптер қолданылады (goodwill), азаматтық құқықтың жалпы бөлімінде көрсетілген. ГФР-да франчайзи мүддесін қорғау кең көлемде & 242 (Leistung Treu and Glauben) неміс сотының тәжірибесінде талқылауда жүзеге асады.
Тәжірибешілерге франчайзинг франчайзингтік шартта толық тіркелген құқықтық мәртебе ретінде көрсетілмейді, ол толығымен шарт бойынша реттеле алмайтын динамикалық коммерциялық жүйе, нақты айтқанда, формальды шартты құқықтың франчайзинг шартының қатысушыларының реалды әрекет қатынасының маргиналдылығы туралы айтылады [5, 76-77 бб.].
Технологиялық прогресс франшиздің жаңа нысандарын табады, сондықтан, бұл жаңа құрылымның түсінігі мақсатында, қазіргі франчайзинг нысанының құқықтық табиғатын зерделеу жете және кідіріссіз көңіл бөлуді қажет етеді.
1.2 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) шартының түсiнiгi, элементтері
Құқықтық классификация тұрғысынан алып қарағанда қазақстандық заңнамада франчайзинг шарты мен кешенді кәсіпкерлік лицензия шарты, синонимдер бола саналады. ҚР Азаматтық кодекстің 966-бабының мағынасы бойынша лицензиялық шарттың бiр түрi болып табылады [5, 289 б.].
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) шарты Азаматтық кодексте, дәл сол атаумен, 45-тарау 896-909-баптардың нормаларымен реттелген.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты бойынша бiр тарап (кешендi лицензиялар) екiншi тарапқа (кешендi лицензиятқа) сыйақыға айрықша құқықтар кешенiн (лицензиялық кешен), соның iшiнде лицензиардың фирмалық атауын және қорғалатын коммер - циялық ақпаратты пайдалану құқығын, сондай-ақ лицензияттың кәсiпкерлiк қызметiнде пайдалану үшiн шартта көзделген айрықша құқықтардың басқа да объектiлерiн (тауар белгiсiн, қызмет көрсету белгiсiн, патент және т.б.) беруге мiндеттенедi.
Әлемнiң көптеген елдерiнде франчайзинг терминi пайдаланылатын болғандықтан, қазақстандық заң шығарушылар бұл терминдi аталған бап атауындағы жақшаның iшiнде атап өтiп, Қазақстан Республикасында кешендi кәсiпкерлiк лицензия деп франчайзинг аталатындығын көрсеттi. Осылайша әлемдiк заңнамамен белгiлi бiр үндестiк жасалады. Сонымен бiрге баптардың мәтiнiнде бiздiң заңнамаға белгiлi терминология пайдаланылады. Осындай жолмен заң шығарушылар отандық құқықтық терминологияның дәстүрлерiн сақтап қалды [13, 288 б.]. Ресей Федерациясының заңнамасында бұл тенденция РФ АК-де айқын көрiнiс тапқан, дәл сондай құқықтық институт коммерциялық концессия шар - ты деген атауға ие.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты белгiлi бiр көлемде лицензиялық кешендi лицензиардың iскерлiк беделi мен коммерциялық тәжірибесiн белгiлi бiр қызмет аясына қолданатын аумақты көрсетiп немесе көрсетпей пайдалануды көздейдi.
Франчайзингтiң лицензиялық келiсiмдердiң басқа түрлерiнен ерекшелiгi кешендi кәсiпкерлiк лицензия арқылы айрықша лицензияны беру қамтамасыз етiлетiндiгiнде. Оның тағы бiр ерекшелiгi -- ол интеллектуалдық меншiктiң жеке объектiсiне деген құқықтарды беру жөнiнде бекiтiлмейдi, ол лицензиялық кешенге деген құқықтарды берудi бiлдiредi. Франчайзинг шарты қызмет көрсету элементтерiмен күрделенуi мүмкiн. Ол айқын кәсiпкерлiк сипатқа ие.
Бұл шарттың мақсаты болып халық тұтынатын тауарларды (тауарлардың өзiн, қызмет көрсетулердi, жұмыстарды) өндiрудiң бәсекеге қабiлеттi, жоғары технологиялық тәсiлдерiн, тауарларды (өндiрiстiк) өндiрудiң құралдарын тарату табылады.
Осыған сүйене отырып кешендi кәсiпкерлiк лицензияның (франчайзингтiң) түрлерiн ажыратуға болады. Оларға мыналар жатады: 1) кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) -- жұ - мыс орны, соған сәйкес лицензиар дайын жұмыс орнын құрады және оны лицензиялық кешенмен бiрге лицензиятқа -- жеке кәсiпкерге бередi; 2) Кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчай - зинг) кәсiпорын, бұл кезде лицензиар кәсiпорын құрады және оны лицензиялық кешенмен бiрге лицензиятқа бередi; 3) конверсиалық, кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), бұл жағдайда тараптар құрылымдық бөлiмшелердi жеке кәсiпорындарға қайта құру негiзiнде шарт бекiтедi; 4) көбейтiлген кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), соның негiзiнде лицензият бiрнеше кәсiпорындар құрады; 5) өндiрiстiк кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг) бұл жағдайда кешендi лицензиар кешендi лицензиятқа кешендi лицензиармен немесе оның келiсiмiмен жеткiзiлетiн шикiзатты, материалдарды, технологияларды және жабдықтарды пайдаланумен өз тауар белгiсi не дараландырудың өзге де құралымен тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өндiруге немесе оларды өндiрiп сатуға деген құқықты бередi; 6) тауарлы кешендi кәсiпкерлiк лицензия (франчайзинг), бұл орайда кешендi лицензиар кешендi лицен - зиятқа кешендi лицензиармен берiлетiн не оның келiсiмiмен белгiленетiн маркетинг технологиясын пайдаланумен өз тауар белгiсi бойынша немесе дараландырудың өзге де тауарларды (жұмыстарды қызмет көрсетулердi) сату құқығын бередi. Заңнамамен кешендi кәсiпкерлiк лйцензияның (франчайзингтiң) өзге де түрлерi көзделуi мүмкiн.
Құрылымы бойынша кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты консенсуалды, екi жақты және ақылы шарт болып табылады.
Франчайзинг шарттары бойынша төлем жүргiзудiң нысандары, тәсiлдерi мен мерзiмдерi кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарттары тараптарының келiсiмдерiмен анықталады. Сыйақы төлеудiң қалыптасқан тәжiрибесi бар. Олар лицензиятпен лицензиарға белгiленген бiр жолға немесе кезендiк төлемдер нысанында түскен сомадан бөлу нысанында, қайта сату үшiн лицензиармен берiлетiн тауарлардың көтерме бағасын өсiру жолымен және шартпен көзделген басқа да нысанда төленуi мүмкiн [14, 503 б.].
Франчайзинг шарты әртүрлi салаларда қолданылады. Патенттердiң тауар белгiлерi мен интеллектуалдық меншiктiң басқа да нысандарының иелерi оларды басқа тұлғаларға лицензия бере отырып шетелдерде жиi пайдаланады [14, 139 б.].
Франшиздiк келiсiм деп - лицензиар белгiлi бiр iскерлiк операцияларды (бизнестi) лицензарға тиесiлi атаумен жүргiзуге және оның кәсiпкерлiк қызметiнiң әдiсiн пайдалануға лицензия беретiн шартты түсiнемiз. Әдетте, франшиздiк келiсiм лицензиарға рұқсат етiлген iскерлiк белсендiлiкке лицензияның әрекет ету мерзiмi iшiне қатал бақылау жасау мүмкiндiгiн бередi [15, 133 б.].
Батыс фирмаларының дамыған технологияларына қарсы тұру өте қиын. Сондықтан біздің экономика үшін интеллектуалды меншіктің ішкі нарығын қорғауға бағытталған белгілі бір саясатты жасап шығару қажет. Бірақ қарсы түру түпкі мақсатқа айналмау керек. Өз нәтижелерімізді олардың көп шығындылығынан ұзақ уақыттылығына, тиімділігінің төмендігіне байланысты, пайдалану тиімсіз болатын бағыттар бойынша дайын интеллектуалдық нәтижелерді шеттен алу мүмкіндігін белсенді түрде пайдалану керек.
Т.Е. Қаудыровтың пікірінше, Азаматтық кодекстiң 896-бабында кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының негізгі объектісі ретінде ең алдымен фирмалық атау қарастырылған. Алайда, сондай-ақ осы кешенді құқықпен байланысты өзге де қосымша айрықша құқықтар құқықтардың берілуі мүмкін екендігі ескерлуі тиіс. Сондықтан да лицензият лицензиардың атынан емес, тек рұқсат етілген айрықша құқықтардың шеңберінде ғана азаматтық айналымға түсетіндігі жайлы автор баса көрсетіп кетеді [16, 253 б.].
Ал С.И. Климкиннің пікірінше, іс жүзінде кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының объектісі болып заңды тұлғаның тікелей фирмалық атау емес, тек оның коммерциялық белгісі, яғни кең танымал болған бренд нысандағы атауы танылады [17, 43-47 бб.].
Сонымен, франчайзинг шарты кәсiпкерлiк болғандықтан жазбаша нысанда жасалуға тиiс. Осы тұста интеллектуалдық меншiк объектiлерiне құқықтарды беру сол объектiлердiң өзiн және берiлетiн құқықтардың шарттағы көлемi нақтыламайынша мүмкiн емес екенiн атап өткен жөн. Сондықтан осы шарттың елеулi талаптар ретiнде мерзiм және берiлген лицензияның әрекетi таралатын аумақ танылатын болады. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының елеулi талабы болып баға, яғни, лицензиятпен лицензиялауға төленуге тиiс сыйақы табылады. Бұл сол бiр немесе өзге жағдайларда рынокта төленуте тиесiлi сыйақының кәдiмгi (орташаландырылған) ставкаларына сүйене отырып, оның (оның жекелеген бөлiктерiнiң) құндылығын анықтауға келмейтiн шарт пәнiнiң ерекшелiктерiмен байланысты. Осы айтылғанның негiздiлiгi франчайзинг шартының пәнiн қарастырумен расталатын болады.
Тараптардың келiсiмi бойынша елеулiлiк маңыздылығы шарттың өзге де талаптарға берiлуi мүмкiн.
Лицензиялық кешеннiң кейбiр бөлiктерiне құқықтарды беру (атап айтқанда өнер тапқыштыққа, пайдалы модельдерге және т.б. деген құқық) олармен (оларға деген құқықтармен) мәмiле бекiтудiң заңнамамен көзделген арнайы тәртiбiн талап ететiн болады. Бiрақ, басым жағдайларда, кешендi кәсiпкерлiк лицен - зия шартындағы тараптар тауарлардың жұмыстарды және қыз - мет көрсетулердi дараландыратын құқықтарды берумен шектелетiндiгiн ескерген жөн.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты мерзiмдi шарт және мерзiмсiз шарт (оның әрекет ету мерзiмiн көрсетусiз) ретiнде де бекiтiле алады.
Шарттың тараптары мен өзге де қатысушыларын айта кеткен жөн.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының тараптары болып кешендi лицензиар және кешендi лицензият табылады. Шарттың екi тарабы да кәсiпкерлер болып табылады.
Кешендi лицензиар -- бұл лицензиялық кешенге деген айрықша құқықтар кешенiн беретiн субъект. Бұл құқықтардың көлемi оларды шарт бойынша одан әрi беру үшiн жеткiлiктi болуына тиiс. Лицензиялар ретiнде интеллектуалдық меншiк объектiлерiне (лицензиялық кешенге) құқықтардың бастапқы иесi болады.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шарты бойынша құқықтарды беру рәсiмi жағынан кәсiпкерлiк қызмет болады және субъект оны жүзеге асыра отырып өзiн кәсiпкер ретiнде көрсететiндiгiн атап өту маңызды. Осыдан франчайзинг шартының басқа шарттардан соның iшiнде, мүлiктi сенiмгерлiкпен басқару шартынан ерекшелiгi көрiнiс табады. Соңғы шарт, кейбiр жағдайларда өзi арқылы "кәсiпкердiң мүмкiн берудi қамтамасыз ете отырып, сонымен бiрге оның кәсiпкерлiк қызметке қатысуының аяқталғандығын (мүмкiн уақытша) бiлдiредi [18, 217-218 бб.].
Кешендi лицензият болып өзiне айрықша құқықтарды беру туралы шарты бекiткен, кәсiпкерлiк қызметтiң кез келген субъектiсi табылады. Алынған лицензиялық кешеннiң көмегiмен тұрақты кәсiпкерлiк қызметi жүзеге асыру туралы сөз болып отырғандықтан, лицензияттар ретiнде коммерциялық заңды тұлғалар немесе жеке кәсiпкерлер шығуға тиiс. Осы құқықтық қатынастарға коммерциялық емес заңды тұлғалардың мемлекеттiң әкiмшiлiк -аумақтық бөлiнiстердiң қатысуына жол берiлмейдi.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының пәнi болып лицензияларға тиесiлi айрықша құқықтар табылады. Интеллектуалдық меншiк объектiлерiнiң үлгiлiк тiзiмi АК-ң 961-бабында келтiрiлген. Жоғарыда атап өткенiндей, лицензиялық кешеннiң негiзгi құрамдас бөлiгi болып азаматтық айналым қатысушыларын және олардың тауарларын жұмыстары мен қызмет көрсетулерiн дараландыру құралдары табылады. Оларға аталған баптың 3-тармағына сәйкес фирмалық атаулар, тауарлық белгiлер (қызмет көрсету белгiлерi) жатады. Объективтi себептерге байланысты лицензиялық кешеннiң құрамында тауарлар шығарылатын жерлердiң атауларын (шығатын жерлерiн көрсету) беру бiрқатар жағдайларда орынсыз болады. Егер заңды актiлерiнен тауарларды (жұмыстарды қызмет көрсетулердi) дараландырудың басқа да құралдары көзделетiн болса, онда олар да лицензиялық кешендердiң құрамына енгiзiлетiн болады.
Заңнамада кешен деген ұғым қолданылғанымен, оның франчайзинг катынастарына қатысты түсiнiгi басқаша болып табылатындығын атап өткен жөн. Құқықтар кешенiнiң бөлiнбейтiндiгi туралы талап жоқ. Тараптар лицензиялық құқықтардың өздерiнiң көңiлдерiнен шығатын "пакеттерiн" өз-беттерiнше құрастыра алады. Оның барлығы тараптардың (ең алдымен кешендi лицензияттың) iс жүзiндегi қажеттiлiктерiне, кешендi лицензияттың төлем қабiлеттiгiне байланысты.
Кәсiпорындарды иелiктен айыру мен байланысты мәмiлелерге қарағанда франчайзинг кезiнде материалдық ресурстарды беру орын алмайды, материалдық емес мүлiктiк ресурстарды беру орын алады, бұған конверциялық кешендi кәсiпкерiк лицензияны беру жағдайы жатпайды. Бұл лицензиялық кешендердi беру актiсiн iс жүзiнде шектеусiз "тираждауға" мүмкiндiк бередi. Шектеулер тек бастапқы кезде бекiтiлген франшизм келiсiмдерiнiң талаптарымен және нарықтағы осы тауар түрiне деген сұраныспен белгiленетiн болады.
Осы айтылғанға сүйене отырып, бiз кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартының пәнi болып айрықша тектi тауар (денесiз заттар немесе басқаша айтқанда мүлiктiк құқықтар) табылады деп айта аламыз. Осы мүлiктiк құқықтардың басқаларынан ерекшелiгi - олар оның иесiне кейiннен кiмнен болса да қандай да бiр ақшаны немесе заттарды берудi талап етуге мүмкiндiк бермейдi. Олар өз алдына жеке бiр құндылық болып табылады.
Азаматтық айналым қатысушыларын, тауарларды жұмыстарды және қызмет көрсетулердi дараландыру құралдарынан басқа лицензиалық кешен құрамына шығармашылық интеллектуалдық қызмет нәтижелерiне деген құқықтар кiруi мүмкiн. Лицензиялық кешеннiң мұндай құрамдас бөлiктерi әдетте франчайзингтi өндiрiстiк аялар үшiн пайдалану кезiнде қажеттi болып табылады. Өндiрiс салаларына қарай интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерiне деген берiлетiн құқықтар түрленетiн болады. Мысалы, ауыл шаруашылық өндiрiс аясындағы франчайзинг селекциялық жетiстiкгерге деген құқықтарды компьютерлердi өндiру жөнiндегi технологияларды интегралды микросхемалардың топологияларына деген құқықтарды және т.б. беруге себепшi болады.
ҚР АК 896-бабының 2-т. сәйкес лицензиялық кешенмен қатар кәсiпкердiң (лицензиардың) iскерлiк беделi мен коммерциялық тәжiрибесi сияқты интеллектуалдық меншiк сипатына ие емес игiлiктердi беру мүмкiндiгi көзделедi. Кешендi кәсiпкерлiк лицензия пәнiнiң аясы берiлуге жатпайтын игiлiктер мен және әрекет етушi заңнамаға сәйкес оларға iскерлiк бедел жат - пайтын кәсiпкер құқықтарымен шектелуте тиiс.
Кешендi кәсiпкерлiк лицензия шартын қолдану яғни лицен - зия бойынша айрықша құқықтардың жекелеген түрлерiн беру (оларды шарт пәнiне енгiзу) бойынша шектеулер заңды актiлермен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz