Факторинг шарты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰҒЫМЫ, ПАЙДА БОЛУЫ; ДАМУЫ 8
1.1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы дамуы 8
1.2 Факторинг қызметінің түсінігі 10
2 ФАКТОРИНГ ШАРТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 14
2.1 Факторинг шартының түсінігі 14
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны 17
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні мерзімі бағасы) 24
2.4 Факторинг шартының мазмұны 29
3 КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 32
3.1Факторингтік операцияларының дамуы 32
3.2Факторингтік операцияларының Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдары 44
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ 5
1 ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰҒЫМЫ, ПАЙДА БОЛУЫ; ДАМУЫ 8
1.1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы дамуы 8
1.2 Факторинг қызметінің түсінігі 10
2 ФАКТОРИНГ ШАРТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 14
2.1 Факторинг шартының түсінігі 14
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны 17
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні мерзімі бағасы) 24
2.4 Факторинг шартының мазмұны 29
3 КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 32
3.1Факторингтік операцияларының дамуы 32
3.2Факторингтік операцияларының Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдары 44
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Кіріспе
Факторингті құқықтық қамтамасыз ету бұл Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы және тағы басқа Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен құқықтық реттеледі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Елімізде орын алып отырған экономикалық жол ашады. Экономикамыздың нарықтық жағдайдағы даму бағыты елімізде жаппай қаржылық операцияларды жүзеге асыратын банктер мен кредиттік ұйымдардың дамуына әкеліп соғуда. Соңғы жылдары банктер бәсекелестік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қалыптасқан қызметтерден басқа жаңа қызмет түрлерін ұсына бастады. Олар мысалы: электронды қызмет көрсету, трасталық қызмет, ақпаратық- анықтамалық қызмет, факторингтік қызмет.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері болып мыналар танылады: факторинг қызметінің пайда болу мен даму тарихын зерттеу; факторинг қызметінің түсінігі мен белгілерін анықтау;факторинг шартының түсінігі,тараптары мен нысаны, факторинг шартының елеулі ережелері: пәні, мерзімі, бағасына қатысты туындайтын құқықтық мәселерді анықтау, факторинг шартының мазмұны, тараптардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, факторингтік операциялардың дамуы, факторингтік операциялардың Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдарын айқындау болып табылады.
Факторингтің алғаш дамуы 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған. [1, 25 б.]
Факторинг ең алғаш рет батыс елдерде дами бастады. Ең алғашқы факторинг Римде қолданыла бастады. Факторингті саудагерлер ойлап тапқан болатынды.
Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті.
Факторингті құқықтық қамтамасыз ету бұл Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы және тағы басқа Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен құқықтық реттеледі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Елімізде орын алып отырған экономикалық жол ашады. Экономикамыздың нарықтық жағдайдағы даму бағыты елімізде жаппай қаржылық операцияларды жүзеге асыратын банктер мен кредиттік ұйымдардың дамуына әкеліп соғуда. Соңғы жылдары банктер бәсекелестік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қалыптасқан қызметтерден басқа жаңа қызмет түрлерін ұсына бастады. Олар мысалы: электронды қызмет көрсету, трасталық қызмет, ақпаратық- анықтамалық қызмет, факторингтік қызмет.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері болып мыналар танылады: факторинг қызметінің пайда болу мен даму тарихын зерттеу; факторинг қызметінің түсінігі мен белгілерін анықтау;факторинг шартының түсінігі,тараптары мен нысаны, факторинг шартының елеулі ережелері: пәні, мерзімі, бағасына қатысты туындайтын құқықтық мәселерді анықтау, факторинг шартының мазмұны, тараптардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, факторингтік операциялардың дамуы, факторингтік операциялардың Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдарын айқындау болып табылады.
Факторингтің алғаш дамуы 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған. [1, 25 б.]
Факторинг ең алғаш рет батыс елдерде дами бастады. Ең алғашқы факторинг Римде қолданыла бастады. Факторингті саудагерлер ойлап тапқан болатынды.
Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті.
1. Банковское дело. Под ред. Д.И.Лаврушина.-М.: Пол, 1992 г.
2. Банковское дело. Справочное пособие. Под ред. Ю.Я.Бабичевой-М.: Экономика, 1993 г.
3. Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право Республики Казахстан: учебное посбие._- Алматы Жеті жарғы, 2004 г.
4. Айылчиева А.А. Банки как субъекты имущественных отношений: автореф. ... канд. юрид. наук:.12.00.14, 12.00.03. – Бишкек: КНУ им. Ж. Баласагына, 2003. – 29 с.
5. Экономика және қаржы. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі.-Алматы: Мектеп, 2003 ж.
6. Жуков.Е.Ф. Банки и банковские операций. Москва, 1997 г
7. Концепция развития финансового сектора РК на 2007-2011// Казахстанская правда.
8. Азаматтық құқық І том, жауапты редактор М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин – Алматы, 2003. - 263 б.
9. Юридическая энциклопедия. - М.: Издательство М.Ю.Тихомирова, 1997. – С.464
10. К. Маркс., Ф. Энгельс Сочинение. – М.,1923 - Том 26. ч.1. – С.414.
11. Кротов М.В. Обязательство по оказанию услуг в советском гражданском праве. - Л.,1989. – С.13.
12. Гражданское право. Учебник Часть 2 /под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. - Алматы, 2002. – С.246.
13. Гражданское право: В 2 т.Том ІІ. Полутом 2: Учебник / Отв.ред. проф. Е.А. Суханов. 2-е изд., перераб. и доп. - М., Издательство БЕК, 2002. – С.99. Гражданское право: В 2 т.Том ІІ. Полутом 2: Учебник / Отв.ред. проф. Е.А. Суханов. 2-е изд., перераб. и доп. - М., Издательство БЕК, 2002. – С.99.
14. Осипов Е.Б. Правовая природа банковских договоров. – Алматы: АдилетПресс, 1997. - 187 с.
15.Агарков М.М. Основы банковского права. – М.: Бек, 1995. – 413 с.
16. FCI Rules of Arbitraition, 1995.
17. FCI Constitution, 1995 edition.
18. «Все оттенки факторинга» Журнал “Консультант”, 7 апреля 2005.
19. Chesser D.L. Predicting loan noncompliance//J.of Commercial Bank Leading 1997.
20. Назарбаев Н.А Послание Президента народу Казахстана. К конкурентноспособному Казахстану конкурентноспособной экономике, конкуретноспособной нации!// Казахстанская правда.- 2004.20 марта
21. Носкова И.Я Валютные и финансовые операции.-М.:Финансы, ЮНИТИ, 1998.-244с.
22. Банковское дело под ред. О.И.Лаврушина. М.: 1998.-397 с.
23. Банковское дело. Справочное пособие. Под.ред.к.э.н. Бабичевой Ю.А. М.: Экономика, 1993.-397с.
24. В.М. Усоскин «Современный коммерческий банк. Управление и организации».- М.: ИПЦ «Вазар-Ферро», 1994.-320с.
25. Г.М Гамидов. «Банковское и кредитное дело». –М.: ЮНИТИ. 1994.
26. Е.Д. Халевинская Аудит и финансовый анализ, 1997. №4.
27. Гончаров В.В Впоисках совершенствования управления.- М.: 1996
28. Ғ.С. Сейтқасымов Ақша.Несие.Банктер. Оқулық.- Алматы, 2000.- 328 б.
29. Б.А. Көшенова Ақша.Несие.Банктер.Валюта қатынастары.-Алматы, 2000.- 328 б.
30. Н.Н. Хамитов. Банк ісі. – Алматы, Экономика, 2006.- 216б.
31. С.Б. Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары. «Издат Маркет» 2004.- 272 б.
32. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы: Юрист, 2006.-309 б.
33. FCI, Annual Revieu, 2004
34. Е.Ф. Жуков. Банки, банковское операции.М.: Банки и биржи, 1997.- 471 с.
35. И.Т. Балабанов. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие.-М: Финансы и статистика, 1998.-480с.
36. А.А. Фельдман Вексельное обрашение. Российская и международная практика: Учебное исправочное пособие.-М ИНФРА-М, 1995.- 352с
37. Г.С. Сейткасимов. Банковское дело. –Алматы. Қаржы-қаражат, 1998.- 576с.
38. С.Б. Мақыш ҚаЭУ хабаршысы №2, 2003. 70-75б
39. Д.М. Мадиярова, В.С. Марчевский. Основы современного банковского дела. /Учеб.пособие.- Алматы, 1997.-13с
40. А.Л. Сморнов, Л.Н. Красавина, Международный кредит: формы и условия/Серия «Международный банковсий бизнес».-2-ое издание, прерабатаное-М.: Издательство АО «Консальтбанкир», 1994.- 48с
41. А.И. Ольшаный. Банковское кредитование: российский и зарубежный опыт.-М.: Русскай Деловая Литература, 1997.-352стр
42. Е.В. Михалева, Л.И. Хорина. Бюллетень бухгалтера. №15(417) апрель . 2002.-16-17с
43. В.М. Савельев Финансы. №, 2004.-48-50с
44. Финансы и кредит. Под.ред.проф. А.М. Ковалевой.-М.: Финансы и статистика, 2003.-512с.
45. Пятанова В.И. финансы и кредит. №5 (65), 2004. 41-49с
46. А.В. Тютюник, А.В. Тюрбанов Банковское дело.-М,: Финансы и статистика, 2005.-608с
47. Е.П. жарковская Банковское дело: Учебник- М.: Омега – Л; Высш.шк., 2003.-440с
48. Предприниматель и право. №5 (219) январь 1999.- 56стр
49. С.П. Гришаев Денги и кредит. № 11, 1999.-17-18с
50. А. Эрделевский. Росисйкая юстиция. №1, 1999.- 56-58с
51. Хозияство и право. №1, 1999.- 61-66с
52. Ачкасов А.И. Активное операции коммерческих банков.-М.; Издательство АО «Консальтбанкир» 1994.-15-16с
53. Корниф. №52 (302), декабрь 1994.- 80с
54. Банковское дело под.ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой. М,: Финансы и статистика, 1995.- 480 с
55. Салықова Т. Факторинг шарты// Заң.-2002.-N 12.-53-56-б
56. Вексельное, факторинговые, лизинговые операции. Под руков. Проф. М.Х.Лапидуса. Л.: Изд-во ЛФЭИ, 1990г.-107стр
57. Шурганова Н.П. Факторинг и финансирование под уступку денежного требования:общие черты и оновные различия// Предпринимательское право.-2005.-43-47с
58. Ю. Галинская Юрист, №7, 2006.-58-62с
59. Таипов Т. Факторинг на товарном рынке Казахстана // Экономика и статистика.-2004. №5.-70-72с
60. И.В. Иохина Деловая информация. №1 январь, 1998.-67-71с.
61. Тюрина А.В. Оформах интеграции капитала в финансово-промышленных группах // Менеджмент в России и за рубежом.-2001 №1.-С.21-30.
62Е.Ф. Жуков. Трастовые и факторинговые операции коммерческих банков. М.: Издательство АО «Консалтбанкир», 1995-48с
63. М.Р. Үрпекова, Ж.Б. Жанайдарова Вестник ПГУ №3, 2004.-89-94б
64. Аналитический банковской журнал №6 (73) июнь 2001.-76-84с
65. З. Султанов Фемида. №11, 2001.-12-13с
66. К.В. Шмиттгоф Экспор: право и практика международной торговли: пер.с англ.- М.: Юрид.лит., 1993.-512с
67. Современной финансово-кредитный словарь под общ.ред. М.Г. Лапусты, П.С. Никольского.-М.: ИНФРА-М, 1999.-52с
68. Предпринимательство: учебник под.ред М.Г. Лапусты- М.: ИНФРА-М 2000.- 448с
69. Cantilon R. Essai sur la nayure du commerce en general.- Paris:-1952.-28-33p.
70. Қаңтарбаева А.Қ. Предпринимательство. Институциально-эволиоционный подход.-Алматы 2000г.
71. Найт Ф. Пониятие риска и неопределенности// Thesis.Вып.5.1994.-14с
72. Шумпетер Й.А. Теория экономическая развития.-.: Прогресс, 1983.-35с
73. № 3036 18 шілде 1996 жылы «Кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік кепілдікті іске асыру бойынша қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
74. «2030 жылға дейін Қазақстанның дамуы стратегиясын іске асыру бойынша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
75. Четыркин Е. Методы финансовых коммерческих расчетов.- М.: Дело Лтд. 1995.-295с
76. Bank of England, Quarterly Bulletin, Finance for Small Firms Survey, London, July, 1998.-9p
77. Altman E.I., La Fleur J.K. Managing a Return to Financial Health, Journal of Business Strategy. 19817-83p
78. Tarter K.A. International Factoring: An Effecnive Financial Strategy, Business America, 1997.- 18-56p
79. «Все выгоды фактоинговых продуктов»// «Деловой квартал», 28 марта 2005-25с
80. The World Factoring Yearbook 2004-2005, BCR Publishing, Brovlte.-11-13, 37-41p
81. Банковский портфель.т.Отв.ред.Коробаев Ю.И. М., 1994г
82. «Фактор риска»//Журнал «Компания», 28 февраля 2005г.
83. «Двести процентов – это фактор» //Коммерсанть-Денги, 21 февраля 2005г
84. «Факторинг: рост начинается», //Журнал «Мое дело. Магазин», декабрь 2004г
85. «Утром денги – вечером стулья»//Журнал «Russian Food and Drinks Market Magazine», декабрь 2004г
86. «Факторинг в кругу фактов»//Журнал «Мороженное и замароженные продукты», декабрь 2004
87. «Как долг становится пребылью»//Журнал «Пищевая промышленность», декабрь 2004г
88. «Банкиры осваивают новый способ заработка»//Газета «Ведомости», №218 (1258), 29 ноября 2004г
89. «Новое «оружие» завоевателей рынка»//Журнал «Мороженное и замароженные продукты», ноябрь 2004
90. 2006 жылдың қаңтар айына АО «Тұран Әлем банк»-ң жылдық есебі.
2. Банковское дело. Справочное пособие. Под ред. Ю.Я.Бабичевой-М.: Экономика, 1993 г.
3. Л.Давыдова, Д.Райманов. Банковское право Республики Казахстан: учебное посбие._- Алматы Жеті жарғы, 2004 г.
4. Айылчиева А.А. Банки как субъекты имущественных отношений: автореф. ... канд. юрид. наук:.12.00.14, 12.00.03. – Бишкек: КНУ им. Ж. Баласагына, 2003. – 29 с.
5. Экономика және қаржы. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі.-Алматы: Мектеп, 2003 ж.
6. Жуков.Е.Ф. Банки и банковские операций. Москва, 1997 г
7. Концепция развития финансового сектора РК на 2007-2011// Казахстанская правда.
8. Азаматтық құқық І том, жауапты редактор М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин – Алматы, 2003. - 263 б.
9. Юридическая энциклопедия. - М.: Издательство М.Ю.Тихомирова, 1997. – С.464
10. К. Маркс., Ф. Энгельс Сочинение. – М.,1923 - Том 26. ч.1. – С.414.
11. Кротов М.В. Обязательство по оказанию услуг в советском гражданском праве. - Л.,1989. – С.13.
12. Гражданское право. Учебник Часть 2 /под ред. М.К. Сулейменова, Ю.Г. Басина. - Алматы, 2002. – С.246.
13. Гражданское право: В 2 т.Том ІІ. Полутом 2: Учебник / Отв.ред. проф. Е.А. Суханов. 2-е изд., перераб. и доп. - М., Издательство БЕК, 2002. – С.99. Гражданское право: В 2 т.Том ІІ. Полутом 2: Учебник / Отв.ред. проф. Е.А. Суханов. 2-е изд., перераб. и доп. - М., Издательство БЕК, 2002. – С.99.
14. Осипов Е.Б. Правовая природа банковских договоров. – Алматы: АдилетПресс, 1997. - 187 с.
15.Агарков М.М. Основы банковского права. – М.: Бек, 1995. – 413 с.
16. FCI Rules of Arbitraition, 1995.
17. FCI Constitution, 1995 edition.
18. «Все оттенки факторинга» Журнал “Консультант”, 7 апреля 2005.
19. Chesser D.L. Predicting loan noncompliance//J.of Commercial Bank Leading 1997.
20. Назарбаев Н.А Послание Президента народу Казахстана. К конкурентноспособному Казахстану конкурентноспособной экономике, конкуретноспособной нации!// Казахстанская правда.- 2004.20 марта
21. Носкова И.Я Валютные и финансовые операции.-М.:Финансы, ЮНИТИ, 1998.-244с.
22. Банковское дело под ред. О.И.Лаврушина. М.: 1998.-397 с.
23. Банковское дело. Справочное пособие. Под.ред.к.э.н. Бабичевой Ю.А. М.: Экономика, 1993.-397с.
24. В.М. Усоскин «Современный коммерческий банк. Управление и организации».- М.: ИПЦ «Вазар-Ферро», 1994.-320с.
25. Г.М Гамидов. «Банковское и кредитное дело». –М.: ЮНИТИ. 1994.
26. Е.Д. Халевинская Аудит и финансовый анализ, 1997. №4.
27. Гончаров В.В Впоисках совершенствования управления.- М.: 1996
28. Ғ.С. Сейтқасымов Ақша.Несие.Банктер. Оқулық.- Алматы, 2000.- 328 б.
29. Б.А. Көшенова Ақша.Несие.Банктер.Валюта қатынастары.-Алматы, 2000.- 328 б.
30. Н.Н. Хамитов. Банк ісі. – Алматы, Экономика, 2006.- 216б.
31. С.Б. Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары. «Издат Маркет» 2004.- 272 б.
32. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы: Юрист, 2006.-309 б.
33. FCI, Annual Revieu, 2004
34. Е.Ф. Жуков. Банки, банковское операции.М.: Банки и биржи, 1997.- 471 с.
35. И.Т. Балабанов. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие.-М: Финансы и статистика, 1998.-480с.
36. А.А. Фельдман Вексельное обрашение. Российская и международная практика: Учебное исправочное пособие.-М ИНФРА-М, 1995.- 352с
37. Г.С. Сейткасимов. Банковское дело. –Алматы. Қаржы-қаражат, 1998.- 576с.
38. С.Б. Мақыш ҚаЭУ хабаршысы №2, 2003. 70-75б
39. Д.М. Мадиярова, В.С. Марчевский. Основы современного банковского дела. /Учеб.пособие.- Алматы, 1997.-13с
40. А.Л. Сморнов, Л.Н. Красавина, Международный кредит: формы и условия/Серия «Международный банковсий бизнес».-2-ое издание, прерабатаное-М.: Издательство АО «Консальтбанкир», 1994.- 48с
41. А.И. Ольшаный. Банковское кредитование: российский и зарубежный опыт.-М.: Русскай Деловая Литература, 1997.-352стр
42. Е.В. Михалева, Л.И. Хорина. Бюллетень бухгалтера. №15(417) апрель . 2002.-16-17с
43. В.М. Савельев Финансы. №, 2004.-48-50с
44. Финансы и кредит. Под.ред.проф. А.М. Ковалевой.-М.: Финансы и статистика, 2003.-512с.
45. Пятанова В.И. финансы и кредит. №5 (65), 2004. 41-49с
46. А.В. Тютюник, А.В. Тюрбанов Банковское дело.-М,: Финансы и статистика, 2005.-608с
47. Е.П. жарковская Банковское дело: Учебник- М.: Омега – Л; Высш.шк., 2003.-440с
48. Предприниматель и право. №5 (219) январь 1999.- 56стр
49. С.П. Гришаев Денги и кредит. № 11, 1999.-17-18с
50. А. Эрделевский. Росисйкая юстиция. №1, 1999.- 56-58с
51. Хозияство и право. №1, 1999.- 61-66с
52. Ачкасов А.И. Активное операции коммерческих банков.-М.; Издательство АО «Консальтбанкир» 1994.-15-16с
53. Корниф. №52 (302), декабрь 1994.- 80с
54. Банковское дело под.ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецкой. М,: Финансы и статистика, 1995.- 480 с
55. Салықова Т. Факторинг шарты// Заң.-2002.-N 12.-53-56-б
56. Вексельное, факторинговые, лизинговые операции. Под руков. Проф. М.Х.Лапидуса. Л.: Изд-во ЛФЭИ, 1990г.-107стр
57. Шурганова Н.П. Факторинг и финансирование под уступку денежного требования:общие черты и оновные различия// Предпринимательское право.-2005.-43-47с
58. Ю. Галинская Юрист, №7, 2006.-58-62с
59. Таипов Т. Факторинг на товарном рынке Казахстана // Экономика и статистика.-2004. №5.-70-72с
60. И.В. Иохина Деловая информация. №1 январь, 1998.-67-71с.
61. Тюрина А.В. Оформах интеграции капитала в финансово-промышленных группах // Менеджмент в России и за рубежом.-2001 №1.-С.21-30.
62Е.Ф. Жуков. Трастовые и факторинговые операции коммерческих банков. М.: Издательство АО «Консалтбанкир», 1995-48с
63. М.Р. Үрпекова, Ж.Б. Жанайдарова Вестник ПГУ №3, 2004.-89-94б
64. Аналитический банковской журнал №6 (73) июнь 2001.-76-84с
65. З. Султанов Фемида. №11, 2001.-12-13с
66. К.В. Шмиттгоф Экспор: право и практика международной торговли: пер.с англ.- М.: Юрид.лит., 1993.-512с
67. Современной финансово-кредитный словарь под общ.ред. М.Г. Лапусты, П.С. Никольского.-М.: ИНФРА-М, 1999.-52с
68. Предпринимательство: учебник под.ред М.Г. Лапусты- М.: ИНФРА-М 2000.- 448с
69. Cantilon R. Essai sur la nayure du commerce en general.- Paris:-1952.-28-33p.
70. Қаңтарбаева А.Қ. Предпринимательство. Институциально-эволиоционный подход.-Алматы 2000г.
71. Найт Ф. Пониятие риска и неопределенности// Thesis.Вып.5.1994.-14с
72. Шумпетер Й.А. Теория экономическая развития.-.: Прогресс, 1983.-35с
73. № 3036 18 шілде 1996 жылы «Кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік кепілдікті іске асыру бойынша қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
74. «2030 жылға дейін Қазақстанның дамуы стратегиясын іске асыру бойынша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
75. Четыркин Е. Методы финансовых коммерческих расчетов.- М.: Дело Лтд. 1995.-295с
76. Bank of England, Quarterly Bulletin, Finance for Small Firms Survey, London, July, 1998.-9p
77. Altman E.I., La Fleur J.K. Managing a Return to Financial Health, Journal of Business Strategy. 19817-83p
78. Tarter K.A. International Factoring: An Effecnive Financial Strategy, Business America, 1997.- 18-56p
79. «Все выгоды фактоинговых продуктов»// «Деловой квартал», 28 марта 2005-25с
80. The World Factoring Yearbook 2004-2005, BCR Publishing, Brovlte.-11-13, 37-41p
81. Банковский портфель.т.Отв.ред.Коробаев Ю.И. М., 1994г
82. «Фактор риска»//Журнал «Компания», 28 февраля 2005г.
83. «Двести процентов – это фактор» //Коммерсанть-Денги, 21 февраля 2005г
84. «Факторинг: рост начинается», //Журнал «Мое дело. Магазин», декабрь 2004г
85. «Утром денги – вечером стулья»//Журнал «Russian Food and Drinks Market Magazine», декабрь 2004г
86. «Факторинг в кругу фактов»//Журнал «Мороженное и замароженные продукты», декабрь 2004
87. «Как долг становится пребылью»//Журнал «Пищевая промышленность», декабрь 2004г
88. «Банкиры осваивают новый способ заработка»//Газета «Ведомости», №218 (1258), 29 ноября 2004г
89. «Новое «оружие» завоевателей рынка»//Журнал «Мороженное и замароженные продукты», ноябрь 2004
90. 2006 жылдың қаңтар айына АО «Тұран Әлем банк»-ң жылдық есебі.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰҒЫМЫ, ПАЙДА БОЛУЫ; ДАМУЫ 8
1.1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы дамуы 8
1.2 Факторинг қызметінің түсінігі 10
2 ФАКТОРИНГ ШАРТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 14
2.1 Факторинг шартының түсінігі 14
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны 17
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні мерзімі бағасы) 24
2.4 Факторинг шартының мазмұны 29
3 КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 32
3.1Факторингтік операцияларының дамуы 32
3.2Факторингтік операцияларының Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдары 44
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Кіріспе
Факторингті құқықтық қамтамасыз ету бұл Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы және тағы басқа Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен құқықтық реттеледі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Елімізде орын алып отырған экономикалық жол ашады. Экономикамыздың нарықтық жағдайдағы даму бағыты елімізде жаппай қаржылық операцияларды жүзеге асыратын банктер мен кредиттік ұйымдардың дамуына әкеліп соғуда. Соңғы жылдары банктер бәсекелестік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қалыптасқан қызметтерден басқа жаңа қызмет түрлерін ұсына бастады. Олар мысалы: электронды қызмет көрсету, трасталық қызмет, ақпаратық- анықтамалық қызмет, факторингтік қызмет.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері болып мыналар танылады: факторинг қызметінің пайда болу мен даму тарихын зерттеу; факторинг қызметінің түсінігі мен белгілерін анықтау;факторинг шартының түсінігі,тараптары мен нысаны, факторинг шартының елеулі ережелері: пәні, мерзімі, бағасына қатысты туындайтын құқықтық мәселерді анықтау, факторинг шартының мазмұны, тараптардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, факторингтік операциялардың дамуы, факторингтік операциялардың Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдарын айқындау болып табылады.
Факторингтің алғаш дамуы 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған. [1, 25 б.]
Факторинг ең алғаш рет батыс елдерде дами бастады. Ең алғашқы факторинг Римде қолданыла бастады. Факторингті саудагерлер ойлап тапқан болатынды.
Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті.
Факторинг өндірушілердің тауарларын өткізумен айналысқан сауда агенттерінің қаржы-коммерциялық операцияларынан пайда болды және ол толық кешенді қаржылық қызмет көрсетуге бағытталған қаржыландыру механизміне айналды. Міне осылай бүгінгі күні факторинг қаржылық қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіне айналды, оның ішіне бухгалтерлік, ақпараттық, жылжыту, несиелеу, сақтандыру және құқықтық қызмет көрсету кіреді. Клиентке тек қана өндірістік қызмет корсету саласымен айналысу ғана қалып отыр. [2, 32 б.]
Жалпы азаматтық құқықтағы факторинг шарты зерттелмеген тақырыптардың бірі. Факторинг операциясын банктік операция ретінде қарастыра отырып, осы банктік қызмет көрсетуге қатысты зерттеу жүргізген бірқатар ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Кеңестік дәуір кезінде банктік қызмет көрсетуге қатысты зерттеу жүргізген ғалымдар М.М. Агаркова, П.Д. Каминской, Э.Г. Полонского, Н.С. Малеинакларды атауға болады. Ал нарықтық эконмикаға өткенннен кейін банктік операцияларға қатысты ғылыми мақалалар жазған мынандай ғалымдарды атауға болады: С.А. Абдыкаримова, Д.Г. Алексеева, А.Г. Братко, Е.В. Вавилин, В.В. Витрянский, А.А. Вишневский, А.А. Груздева, Н.Ю. Ерпылева, Л.Г. Ефимова, Ю.Н. Извеков, А.Ю. Кабалкин, Ф.С. Карагусов, Е.Ю. Коваленко, В.А. Лапач, Р.А. Маметова, Д.А. Медведев, Л.А. Новоселова, Е.Б. Осипов, Н.В. Щербак, С.В. Сарбаш, А.Е. Шерстобитов, Н.В. Фомичева, А. Курбатовтар және т.б.б.
Ал арнайы зерттеген ғылыми еңбек жазған ғалымдарға С.С. Алексеев, Ю.Г. Басин, М.И. Брагинский, К.И. Забоев, О.С. Иоффе, О.А. Красавчиков, Л.А. Лунц, Б.В. Покровский, М.Х. Рахманкулов, Ю.В. Романц, М.К. Сулейменовті, Е.А. Сухановты арнайы атап өту керек.
Факторингтің жалпы құқықтық негізін қалау үшін 1988 жылы халықаралық факторинг туралы Конвенция қабылданды. Конвенцияда факторинг шартының негізгі ережелерін, субъектілерін көрсетті. [3, 65 б.].
Сонымен қатар факторинг негізінен мемлекет аралық белгісі бойынша ішкі және халықаралық болып та бөлінеді.
Ішкі факторинг бұл егер сатушы мен сатып алушы бір елдің ішінде орналасып және есеп айырысулар сол елдің валютасымен жүрсе есептелінеді. Негізінен жоғарыда аталған факторинг түрлерін осы ішкі факторингке жатқызамыз[4, 11б.]
Ал халықаралық факторинг керісінше әр түрлі мемлекеттерде есеп айырысуларды жүргізетін серіктестерге қызмет етеді. Факторинг Қазақстан Республикасында тек қана банктер ғана қолға алып отыр. Негізі факторингті делдалдар яғни жеке тұлғаларда жүзеге асыра алады. Факторингтің бір тиімдісі Қарызға берілмейді, тек жеке тұлға өзі бизнес ашқысы келген жағдайда факторингті колданса онда оған фактор яғни қаржы агенті сол бизнесі жүрісіп кеткенше қаржымен қамтамасыз етіп отырады. Бизнес жүрісіп сол бизнестен түскен пайданы фактормен яғни қаржы агентіне тең жартысын беріп отырады. [5, 51б.].
Диплом жұмысының объектісі: азаматтық құқықтағы факторинг (ақшалай талапты беріп қаржыландыру) шартының құқықтық реттелуі.
Диплом жұмысының пәні факторингтік қызмет, факторинг шартының мазмұны, қаржы агенті мен клиенттің құқықтары мен міндеттері, факторинг шартына қатысты туындайтын теориялық және тәжірибелік мәслелерді құқықтық зерттеу.
1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы және түсінігі
1.1Факторинг қызметінің пайда болу тарихы
Ең басты факторинг 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған.
Батыстағы банк ісін әмбебаптандыру процессі, сонымен қатар несиелік мекемелердің мамандандырылуы процессі арнайы мамандандырылған мекемелердің мердігерлік қызметінің дамуына алып келді, тіпті соның нәтижесінде клиентке саудалық - мердігерлік қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіде пайда болды. Өз бизнесін әмбебаптандыруға ұмтылған банктер факторингтік қызмет көрсетудің жаңа бағытын қамтамасыз етті: сауда делдалы қызметі енді айналым капиталын несиелеу жүйесімен толықтырылды. [6, 65 б.]
1960 жылдары факторлық операциялар вексель формасындағы коммерциялық несиелеудің орнын басты және өнімді өткізу процессіне қызмет көрсету үшін кеңінен қолданыла бастады. Бұл сол кездегі бірқатар елдердің экономикасындағы тұрақсыздық және инфлияцияның өрбуінен пайда болды, өйткені инфляция жағдайында өнімді тезірек өткізу талап етіледі, яғни капиталды тауар түрінен ақшаға айналдыруды жылдамдату қажеттілігі пайда болған. Нарықты экономикалы елдерде кеңінен қолданылатын есеп айырысудың вексельді формасы барлық уақыттада қаражатты дер кезінде алып және өнімді өндіруге кеткен шығындарды толық өтеуге кепілдік бере алмады. Сондықтанда жабдықтаушылар үшін дебиторлық қарыздар мәселесі бірінші қатарға шыққан. Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті [7, 82 б.].
Факторинг өндірушілердің тауарларын өткізумен айналысқан сауда агенттерінің қаржы-коммерциялық операцияларынан пайда болды және ол толық кешенді қаржылық қызмет көрсетуге бағытталған қаржыландыру механизміне айналды. Міне осылай бүгінгі күні факторинг қаржылық қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіне айналды, оның ішіне бухгалтерлік, ақпараттық, жылжыту, несиелеу, сақтандыру және құқықтық қызмет көрсету кіреді. Клиентке тек қана өндірістік қызмет корсету саласымен айналысу ғана қалып отыр.
Қаржылық компаниялар контракт бойынша толық қызмет көрсетуді мойнына алады. Сонымен қатар, факторинг кәсіпорынның айналым қаражатына деген сұранысын қанағаттандырады, тауар-ақша айналысын жеделдетеді, бірақ олардың басқа мәселелерін шешпейді (өндірісті қайта жабдықтау, инвестиция, технологиялық өңдеу, және тағы басқа).
Факторинг арнайы "Фактор" қаржы ұйымдары қамтамасыз ететін, кіші және орта кәсіпкерлердің қарыздарымен жұмыс жасауға қосымша мүмкіндіктер ашады. Қазақстанда әдетте олар коммерциялық банктердің филиалдарымен, ішкі құрылымдық бөлімшелерімен, сонымен қатар арнайы мамандандырылған фактор компанияларымен іске асырылады.
Қазақстан Республикасы заңнамалары бойынша факторинг шартынның құқықтық реттелуіне көп бола қойған жоқ. Ең алғаш факторинг шарты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (ерекше бөлім) қабылданған кезде жаңадан тарау ретінде енгізіді. Бұған қоса, факторинг Қазақстан Республикасы банк және банктік қызметтер туралы заңмен қосымша реттелді (1995 жыл 31 тамыз).
Қазіргі таңда бүкіл әлемдегі қолданылып отырған факторинг, сатушының сатып алушыға сатылған тауарлары үшін төлемді кейінге қалдыру түріндегі беретін тауарлары несие формасындағы коммерциялық несиені білдіреді, сонымен қатар сатушы мен сатып алушы арасындағы есеп айырысумен несиелік қатынастарда ашық шотты қолдануды білдіреді.
Мұнда сатушы мен сатып алушыға тиеп жіберіп оның мекен-жайына тауар құжаттарын жібереді, қарыз сомасын сатып алушының атына ашылған шоттың дебетіне жазылады. Мұндай шарттарда контрагенттер арасындағы қарым-қатынас тәуекелді және бұл тәуекелділікті өзіне фактор компания алады.
Сондықтанда дамыған елдердің факторинг базасы ретінде қазіргі күні сатылған тауар үшін төлемді кейінге қалдыру түрінде коммерциялық несиелендіру болып табылады, көп жағдайда ол ашық шот формасында болады. Сатып алушы қарызын келісім шартта келісілген мерзімде өтелуі тиіс. Төлемнің дер кезінде түспеуі немесе мүлдем төленбей қалуы тәуекелділігі өзіне толығымен фактор алады, ол өзіне өткізілген қарызды міндеттеме сомасын төлейді. [8, 21 б.]
1.2Факторинг қызметінің түсінігі
Қызмет көрсету ұғымы азаматтық заңда әртүрлі мағынада қолданылды. Ең алдымен, қызмет көрсету ұғымы азаматтық құқықтың объектісі ретінде қарастырсақ, екіншіден өтелмелі қызмет көрсету шарты, үшіншіден азаматтық қызмет көрсету міндеттемелер топтамасының жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Ең алдымен қызмет көрсету міндеттемелеріне тоқталмас бұрын, қызмет сөзіне мән берер болсақ, қызмет ұғымы бұл- ағылшынның (conditional deposit) сөзінен шыққан. Қызмет дегеніміз- еңбек қатынастарынан туындайтын қызметтерден басқа қызметтерді көрсету үшін, белгілі бір тұлғалардың қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметі [9, 464 б.].
Экономикалық мағынада қызмет дегеніміз- тәжірибе жүзінде іске асатын кез-келген тиімді қызмет, яғни бұл тұрғыдан алғанда қызмет барлық азаматтық шарттарды құрайды.
К. Маркстың белгілі сөзіне сүйенер болсақ, нәтижесінде тауар пайда болатын, нәтижесінде тауар пайда болмайтын қызметтер деп бөледі [10, 414 б.].
Ресей ғалымы М.В. Кротовтың пікірінше, қызмет - бұл мүліктік қатынастардың бөлігі, себебі зат белгілі бір еңбек өнімінің нысанын құрайды және тауардың барлық қасиеттерін иеленеді. Материалдық емес қызметтер- еңбек өнімі мен оны өндіру процесін құрайды, яғни материалдық емес қызмет өнімі тек көрсетілген қызметтің физикалық нысанында көрінеді, яғни материалдық қызмет көрсетуден қарағанда, материалдық емес қызмет көрсету нәтижесінде қандай да бір заттай көрініс таппайды. Ал материалдық қызмет нәтижесінде белгілі бір өнім өндірілуіне қызмет көрсетілуі мүмкін немесе белгілі бір физикалық еңбек арқылы заттай нысан көрінеді [11, 13 б.].
Жоғарыда атап өткендей, қызмет ұғымына ғалымдар әртүрлі анықтамалар береді. Барлығынан шығатын қорытынды қызмет ұғымы кең мағынада да, тар мағынада да қолданылады. Бірақ бұлардың ішіндегі маңыздысы - қызмет көрсетудің азаматтық міндеттеменің пәні ретінде көрінуі. Құқықтың дербес объектісі- қызмет көрсету жөніндегі іс-қимылдан басқа пайдалы нәтижесі болмайды [12, 263 б.].
Жалпы алғанда, қызмет көрсетуде материалдық нәтиженің болуы міндетті емес, бұл қызмет көрсету шарттарының басты белгісі болып саналады [13, 246 б.].
Бұдан шығатын қорытынды қызмет көрсету - тапсырысшы тараптың белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған, заттай шығарылмайтын жеке немесе заңды тұлғаның іс-қимылы.
Факторингтің жалпы құқықтық негізін қалау үшін 1988 жылы халықаралық факторинг туралы Конвенция қабылданды. Осы Конвенция қабылдаудан факторинг түсінігінің мазмұны біріңғайланды және соның арқасында оны әлемде қолдануды кеңейту мүмкіндіктері арта түсті [12, 92 б.]
Дегенменде факторингтік қызмет көрсету ерекшелігін сипаттағанда, әсіресе ол түсінікке енгізілетін операциялар жиынтығында, әлі күнге дейін мемлекет аралық айырмашылықтар бар. Мысалы, АҚШ-да: жабдықтаушыға әкімшілік қызмет көрсету, оған берілген комерциялық несие бойынша қарыздарын басқару (сату есебін жүргізу, дебиторлық қарызды дер кезінде инкассалау); несиелік тәуелділіктен сақтандыру (регресс құқығының болмауы), алдын-ала төлем бойынша несиелеу. Әрбір елде дерлік факторингттік операциялардың оны басқада активті операциялардан айырып тұратын ерекшелігі жіне табиғаты түрліше түсіндіріледі. Халықаралық факторингтік операциялар бойынша УНИДРУА Оттавалық конвенцияның 1 бабына сәйкес факторлық операциялар бойынша контракт деп факторлық операция бойынша бір тараптың (жабдықтаушы) екінші тараппен (фактор-фирма) келісім шарты, бұл келісім шарт бойынша: жабдықтаушы тауарларды сатып алушылармен сату-сатып алу туралы контрактысы бойынша пайда болған қарыздық міндеттемелерді фактор компанияға өткізуі тиіс, ал фактор өзіне төменде келтірілген міндеттердің кемінде екеуін өз міндеттемесіне алуы керек.
Регресс құқығына ие немесе айналымды факторинг, яғни сатушыдан төлеген соманы кері талап ету құқығы немесе бұндай құқықсыз факторингтер бар. Берілген шарттар егер сатып алушы қарыздық міндеттемесін өтемеуі жағдайында туындайтын тәуекелділікпен байланысты, яғни несиелік тәуекелділікпен. Регресс құқығымен келісім шартқа отырғанда сатушы факторингтік компанияға сатқан қарыздық міндеттемелері бойынша белгілі бір несиелік тәуекелділікке ие. Фактор бұл регресс құқығын сатып алушы өз қарызын төлемеген жағдайда пайдалана алады және қаласа қарыздық міндеттемені сатушының өзіне қайта сата алады. Бұл шарт егер сатушы өз сатып алушысына жоғары сенімді болған жағдайда ғана қарастырылады.
Іс тәжірибесінде факторингтің тағы бір түрі конфиденциалды факторинг бар. Онда тек фактор клиенттің қарыздық міндеттемесін талап етіп және шот-фактуралардың есебін жүргізумен шектеледі. Бұл факторинг түрі клиенттерге несие алудың жабық қаражат көзі болып қызмет етеді. өйткені қызметтің қымбат бағалы болуы тәуекелділіктің болуы клиенттердің сақ болуын талап етеді. Бұл жағдайда клиенттің қарсылас жағы (немесе сатып алушылар) факторингтік мәмле жайында бейхабар болады, яғни мұндай жағдайда сатып алушы жабдықтаушымен тікелей өзі есеп айырысады, ал жабдықтаушы төлемақыны алған соң тиесілі бөлігін факторингтік-фирмаға өзі төлейді.
Конфиденциалды факторинг тек кейбір операцияларды қамтамасыз етеді, олар: ақша қаражатын алуға құқықты өткізу, қарызды төлеу және тағы басқа. Конфиденциялды факторинг жабдықтаушы үшін жіберілген тауарларына несие алуды қамтамасыз етеді, ал сатып алушыға төлем несиесін береді. Клиенттер болса келісім шартта белгіленген төлемақысын өтеуі тиіс, мұның мәні кәдімгі несие үшін пайыздық мөлшерлеме сияқты болуында.
Факторингтің тағы да бір түрі ол "тынық" факторинг, ол клиент арасында келісілген келісім-шарт ьойынша клиент соңғысына серіктестері мен келіскен мәмілелері бойынша шоттардың көшірмесін өткізуге тиіс, ал банк сол шоттардың бір бөлігін дереу төлеуі тиіс. Серіктестерінен мәміле бойынша келісілген бүкіл соманы алған соң клиент банкке алған қарызын пайыздық мөлшерлемесімен қоса қайырады. Егер клиенттің серіктесі шотты келісілген мерзімде төлемесе онда клиент қарыздық міндеттеме бойынша талап ету құқығын банкке өткізеді, ал олар ақшаны қайыру үшін шаралар қолдана бастайды.
Факторингтің кең тараған түрі Конвенциондық немесе кең факторинг банктермен клиенттерге толық қаржылық қызмет көрсету жүйесі, мұнда банк өзіне қарызды қайтарғанға дейін клиентті несиелеу мен қарызды талап ету міндетімен шектеліп қана қоймай сонымен бірге клиенттерге бұғалтірлік, өткізушілік, жарнамалық, сақтандару, несиелік қызметтерді қоса көрсетеді.
Факторинг негізінен мемлекет аралық белгісі бойынша ішкі және халықаралық болып та бөлінеді. Ішкі факторинг бұл егер сатушы мен сатып алушы бір елдің ішінде орналасып және есеп айырысулар сол елдің валютасымен жүрсе есептелінеді. Негізінен жоғарыда аталған факторинг түрлерін осы ішкі факторингке жатқызамыз. Ал халықаралық факторинг керісінше әр түрлі мемлекеттерде есеп айырысуларды жүргізетін серіктестерге қызмет етеді.
Халықаралық факторинг экспорттық және импорттық болып екіге бөлінеді. Біздің еліміз үшін маңызды орынға экспорттық факторинг ие болуы тиіс, өйткені экспорттық факторингте экспорттаушы-клиентті авансылаумен бір мезгілде оларды валюталық және несиелік тәуекелділіктен сақтандырады.
Импорттық факторингте фактор-компания өз клиенті үшін төлем кепілдігін береді, сонымен бірге түсімді инкассалап оның дер кезінде экспорттаушы факторының есеп шотына аударылып отыруын қадағалайды.
Сыртқы саудалық факторингтің ерекшелігі оның әр кезде ашық сипатта болуы, сонымен қатар экспорттаушыға регресс құқығынсыз болуында. Бұл экспорттаушыны несиелік тәуекелділіктен қорғайды. Ішкі факторингтегідей халықаралық факторингте бүкіл тауар айналымын несиелеу сирек кездеседі, мұнда негізінен бір елдің нарығын немесе бір өнім нарығына қызмет етеді. Халықаралық факторинг импорттаушыға әркез тауар төлемін кейінге қалдырып қарызға алуға мүмкіндік береді (әдетте үш айға дейін). Қарыздық міндеттеме импорттаушыдан ол тауарды саны мен сапасын тексеріп алып қабылдағаннан кейін талап етіледі.
Халықаралық саудада факторингтің төрт моделі қолданылады: қосфакторлы, тікелей импорттық, тікелей экспорттық, "бэк-ту-бэк" (back-to-back). Енді осылардың атқаратын қызметін қарастырайық. Қосфакторлы моделде импорттаушы елдегі импорт-фактор мен экспорттаушы елдегі экспорт-факторлар арасында атқарылатын қызметтер мен тәуекелділікті теңдей бөлуге мүмкіндік береді. [14, 54 б.]. Тікелей импорттық факторинг бұл төлемділікті қамтамасыз ету мақсатымен шет импорттаушы елдің факторингтік компаниясымен келісім шартқа отыру. Ол экспорт бір немесе екі елге жасалғанда ғана мәні бар. Ал егер экспорттаушының бірнеше елдерде серіктестері болса онда, оған өз елінің бір факторингтік компаниясымен келісім шартқа отырғаны тиімді болады. Тікелей импорттық факторинг жағдайында импорттаушы елдің фактор-фирмасы экспорттаушымен қарыздық міндеттемені сату туралы келісімге келеді, ол несиелік тәуекелділіктен сақтандыруды, қарыздардың есебі мен оларды инкассалауды іске асырады.
Халықаралық факторингтің үшінші моделі тікелей экспорттық факторинг. Тікелей экспорттық факторингте импорттаушы елдің фактор-фирмасын іске қосудың қажеті жоқ. Бұндайда экспорттаушы импорттаушының төлем қабілетін тексеру қажеттілігі жоқ, оны факторингтік компания өз мойнына алады.
Халықаралық факторингтің соңғы түрі - "бэк-ту-бэк". Алғашқы үш моделде концерндердің міндеттемелерін қаржыландыру қарастырылмайды. Бұл функцияны "бэк-ту-бэк" факторингі атқарады. Бұл түрдегі факторинг технологиясы әдетте, қосфакторлы және қарапайым ішкі факторинг схемаларына ұқсас келеді.
Сыртқы саудалық факторингтің ерекшелігі оның әр кезде ашық сипатта болуы, сонымен қатар экспорттаушыға регресс құқығынсыз болуында. Бұл экспорттаушыны несиелік тәуекелділіктен қорғайды. Ішкі факторингтегідей халықаралық факторингте бүкіл тауар айналымын несиелеу сирек кездеседі, мұнда негізінен бір елдің нарығын немесе бір өнім нарағына қызмет етеді. Халықаралық факторинг импорттаушыға әр кез тауарды төлемін кейінге қалдырып қарызға алуға мүмкіндік береді (әдетте үш айға дейін). Қарыздық міндеттеме импорттаушыдан ол тауарды саны мен сапасын тексеріп алып қабылдағаннан кейін талап етіледі.
Міне, факторингтің әр түрлі болып жіктелінуі кәсіпкерлерге қолайлы түрлерде арасында таңдау мүмкіндігіне жол ашады. Бұл әрине олардың ешқандай кедергісіз өз қызметтерін әрі қарай жетілдіріуі талаптарына сай пайда болған. Сондықтанда Қазақстанда толық факторингтік қызмет көрсетуді жетілдіруі уақыт талабына сай шешілуі тиіс мәселе.
2-бөлім. Факторинг шартын құқықтық реттеу
2.1 Факторинг шартының түсінігі
Факторинг шарты бойынша бір тарап (қаржы агенті) ақшаны басқа тараптың (клиенттің) билігіне береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне клиенттің (кредит берушінің) осы үшінші тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзінің ақшалай талабын қаржы агентіне береді немесе беруге міндеттенеді.
Борышқорға ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қарыжы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында да беруі мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты бойынша қаржы агентінің міндеттемелері клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізуді және берудің нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзгеде қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 346-бабында белгіленген талаптарды сақтай отырып жазбаша түрде жасалынуы тиіс.
Факторнг шарты екі түрлі қасиетке ие, оның мазмұны цессия (талап етуді беру) сияқты міндеттемедегі адамдардың ауыстырылуы нысанын еске салады. Екінші жағынан, онда агенттің арнайы сипаттағы қызметтерді көрсетумен сипатталатын агенттік келісімнің де элементтері бар. Факторингтің мәнісі - қаржылық немесе ұйымның (фактор) тауар сатушысын сатып алу бағасын алудан босату арқылы оның жағдайын елеулі түрде жақсартуында болып табылады. Сатушы бұл кезде оның кәсіби құзырет аясымен қамтылатын функцияларды ғана атқарады, ол тауарлармен құжаттарды жөнелтуді және тағы басқаны жүзеге асырады [15, 54 б.].
Факторинг экспорттық-импорттық операциялар аясында кеңінен қолданылады. Мұнда субъектілерді мемлекеттік заем қатынастарына тартудың тікелей және жанама факторларын ажыратады.
Тікелей факторинг кезінде бір ғана қаржы агенті болады: ол экспортердің (сатушының) елінде факторнг туралы келісімді экспортермен бекіткен экспорт бойынша қаржы агенті. Жанама факторинг кезінде сатушының факторинг туралы келісімі белгілі болған шетелдік сатып алушы төлемді өз елінде жүзеге асырады. Импорт бойынша қаржы агенті экспорт бойынша қаржы агентіне төлемді сатушы елінде төлейді, ол алынған соманы экспортерге береді. Экспортермен импорт бойынша қаржы агентінің, жергілікті клиентпен іскерлік қатынаста болуында. Сондықтан, халықаралық жеке құқықтық сипатқа ие емес факторингтің азаматтық құқықтық қатынастары туындайды. Факторингтің құқықтық нысандары ретінде ашылған және ашылмаған факторинг ажыратылады.
Факторинг шарты екі жақты ақылы шарт. Факторинг шартының екі жақтылығы кейінірек қарастырылатын, тиісті құқықтар мен міндеттердің шарттың екі тарабындада туындайтынынан көрінеді, олар келтірілген анықтамада ашылған осы шарттың негізгі мазмұнымен қамтамасыз етілген.
Факторинг шартының ақылылығы алдын ала келісілген соманы беруге жауап ретінде клиенттің факторға мүлікті ұқыпты беруден көрінеді. Факторинг шарты реалды да, консенсуалды да сипатқа ие болуы мүмкін. Кейбір заем шартындағыдай ақшалай талапты беріп қаржыландыру шартының мақсатына құқықтық маңыз берілуі мүмкін. Жалпы ереже бойынша факторинг шартының мақсаты маңызды болып табылмайды, тараптар көздейтін мақсаттар айқын болады, мәселен клиент шарт бойынша төлемді өз уақытында және кепілді түрде алуды көздесе, фактор қандайда себептер бойынша берілетін мүліктік құқықтық өзіне өтуіне мүдделі болады. Негізінен фактордың қызығушылығы жүзеге асырылатын ақшалай төлем сомасы мен өтетін талаптың іс жүзіндегі құнындағы айырмашылықтан пайда табу мүмкіндігіне негізделеді.
Факторнг шарты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің ерекше тәсілі ретінде қолданылуы мүмкін. Борышқорға ақшалай талабын клиент, сонымен бірге қаржы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруды қамтамасыз ету мақсатындада беруі мүмкін (Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 729-бабы). Мұндай жағдайларда факторинг шарты ақшалай талапты беріп қаржыландырудың кәдімгі шартынан өз мазмұны бойынша ерекшеленуі мүмкін және клиент пайдасына төлемді тоқтатуы немесе оның мөлшерін шектеуі мүмкін. [15, 123-124ст]
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны
Факторинг шартына Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 239-347 баптпрымен көзделген талап етуді беру туралы жалпы ережелер қолданылады. Тараптарға тән құқықтар мен міндеттердің ерекшеліктері факторинг қатынастарын арнайы реттейтін нормаларымен белгіленуі мүмкін. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 239-бабында заттардың берілуі жайлы көрсетілген. Атап кетсем:
1. Заттардың алушыға тапсырылуы, сол сияқты, егер заңдарда немесе шартта өзгеше көзделмесе, алушыға жөнелту үшін көлік ұйымына өткіщуі және иеліктен айырылған заттарды жеткізіп беру міндеттемесінсіз алушыға салып жіберу үшін почтаға өткізу берілу деп танылады.
2. Егер затты иеліктен айыру туралы шарт жасасу кезінде-ақ ол алушының иелігінде болса, зат оған сол кезден бастап берілген деп танылады. Затқа конносамент немесе өзгеде өкімші құжат беру заттарды беруге теңестіріледі.
Ал Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 347-бабында талап етуді берген несие берушінің жауапкершілігі туралы көрсетілген.
Талап етуді берген бастапқы несие беруші жаңа несие берушінің алдында оған берілген талаптардың жарамсыздығы үшін жауап береді, бірақ бұл талапты борышқордың орындамағаны үшін бастапқы несие беруші жаңа несие берушінің алдында борышқор үшін кепіл болуды өзіне алғаннан басқа жағдайда жауап бермейді.
Осылайша, клиент бұл шартты оған тиесілі талап етуге қатысты борышқордың келісімінсіз бекітуге құқылы. Бұған қоса, ақшалай талапты салу немесе оны шектеу туралы келісім болғанның өзіндеде жарамды болып табылады.
Клиент қаржы агентіне жарамды талапты беруге міндетті. Бірақ ол жаңа несие беруші алдында борышқор үшін кепілдеме беруші және кепіл болушы болмаса, осы талапты борышқордың орындамағаны үшін жауапты болмайды.
Егер клиент борышқормен бекітілген шарт бойынша өз міндеттемесін бұзса және егер жағдайға (шарт жағдайларына) байланысты борышқор бұл соманы тікелей клиенттен өндіріп алуға құқылы болса, клиент факторға төленген ақша сомасын борышқорға қайтаруға міндетті.
Кез келген міндеттемедегі сияқты қаржы агенті оны тиісті түрде атқаруға тиіс. Қаржы агентінің міндеттемені тиісті түрде атқаруы шартпен көзделген көлемдегі ақшаны екінші - тараптың клиенттің басқаруына (меншігіне) өз уақтысында беруден көрініс табады. Жоғарыда аталып қткендей, бұл шарттың мәнісі белгілі бір шамада заем (несие) қатынастарына жақын. Ерекшелігі - заемшының белгілі бір уақыттан кейін тең мөлшердегі ақша немесе сол тектегі және сападағы заттарды беру жөніндегі дәстүрлі міндетті факторинг шартында кейбір ерекшелікті иеленуінде. Оның құрылымы клиентке (заемшының) аталған міндетін өз талабын берумен алмастыруға мүмкіндік береді (ол ақшалай болуға тиіс). Біраұ бұл клиенттің меншігіне фактордың аұша беру міндетін өзгертпейді.
Шартта фактор ақшалай талапты берудің орнына талапты жүзеге асырумен байланысты барлық ауыртпалықтарды өзіне қабылдайтын агенттік келісім элементтерінің болуы клиент үшін фактормен көрсетілетін қаржыландыру мөлшері берілетін ақшалай талап мөлшерінен кем болмауға тиіс деген оның ойына сүйенеді. Бұл фактор көрсеткен қызметтерді жанама түрде төлеу нысанына себепші болады. Бірақ фатордың осындай тектес қызметтерді көрсетумен байланысты мамандаедырылған кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруы оған белгілі бір қауіптердің (тәуекелдің) жүктелетіндігің білдіреді.
Мәселен, ақшалай тарапты беріп қаржыландыру шарты бойынша клиент қаржыландыру одан осы талапты қаржы агентінің сатып алуы долымен жүзеге асырылғанда, соңғысы борышқордан талапты орындау үшін алатын барлық сомаға құқықты иемденеді, бірақ клиент өзі алған сома қаржы агенті клиентіне төлеген сомадан аз болғаны үшін қаржы агенті алдында жауап бермейді.
Фактормен қазмет көрсетудің элементтері, оның міндеттемелері, клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізу және беру пәні болып табылатын ақшалай талаптарға қатысты (ақшалай талаптар бойынша есептер беру) құжаттарды көрсету, сондай-ақ клиентке осы талаптармен байланысты өзге деқаржылық өызметтерді көрсетуді қамтыуы мүмкін екені айқын көрініс табады.
Заңнама факторингті клиенттің фактор алдындағы міндеттемесін қамтамасыз ету құралы ретінде қолдану мүмкіндігін ескере отырып, ақшалай талапты қаржы агентіне беру клиенттің қаржы агенті алдындағы өз міндеттемесін атқаруды қамтамасыз ету тәсілі ретінде жүзеге асырылған жағдайларда тараптардың құқықтарымен міндеттерінің ерекшеліктерін анықтайды. Егер шартпен өзгеше көзделмесе, өзіне талап етуді беру есебінен өз міндеттемесін қанағаттандырған қаржы агенті клиентке есеп табыс етуге және оған талапты беріп қамтамасыз етілген клиент міндеттемелері сомасынан асатын соманы беруге міндетті. Бірақ бұл жағдайда клиентте өз міндеттемесін сақтап қалады. Егер фактор оған клиенттің талап етуін беру есебінен оның міндеттемесі бойынша толық қанағаттандыруға қол жеткізе алмаса.
Жалпы ереже бойынша талап етуді одан әрі беруге тыиым салынады. Талап етуді одан әрі беру құқығы шарттың өзімен қаржы агентіне берілуі мүмкін.
Борышқордың құқықтық жағдайы - ол талап етуді бергеннен кейін қаржы агенті (жаңа несие беруші) алдында міндетті тұлға болып табылатындығымен сипатталады. Талап етуді берудің басқа жағдайлары сияқты оның басқа тұлға алдындағы міндеттерінің пайда болуы, туындауына өзінің ешқандай қатысы болмайтын заңдық фактіге байланысты анықталады.
Қалай болғанның өзіндеде борышқор қаржы агентіне төлем жасауға міндетті. Міндеттемені орындау шарты болып оған оның жаңа несие берушісі болып фактор табылатындығы туралы хабарламаны алуы табылады. Хабарлама клиентпен не қаржы агентімен жасалуға тиіс. Хабарлама жөніндегі міндет факторинг шартымен клиент немесе фактордың бір тарабына жүктелетін болады.
Хабарламада орындалуға жататын ақшалай талап нақты белгіленуге және төлем жүргізілуі тиіс қаржы агенті крсетілуі керек.
Борышқор қаржы агентінен оған ақшалай талапты беру шындығында орын алғандығы туралы дәлелдеме беруді талап етуге құқылы. Дәлелдемелерді беру мерзімі қажетті уақыт кезеңімен қисынды түрде анықталуға тиіс немесе борышқормен қаржы агентінің келісімімен нақты анықталуы мүмкін. Егер қаржы агенті бұл міндеттемені орындамаса, борышқор клиенттің өзіне төлем жүргізуге құқылы болады, яғни клиент алдында ол берген талап етуді атқаруға құқылы. [16, 210-213ст]
Борышқордың қаржы агенті алдында ақшалй талапты орынауы оны клиенттің алдындағы тиісті міндеттемелерінен босатады. Қаржы агентімен белгіленген мерзімде оған талап етуді беру дәлелдемелерін бермеу салдарынан клиент (бастапқы несие беруші) пайдасына төлем жасаған борышқор қаржы агентінің пайдасына төлем жүргізу міндетінен босатылуға тиіс.
Борышқорға тағы бір құқық - қаржы агентіне қарсы талаптар қою құқығы беріледі (талаптар Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 370-бабына сәйкес қойылуға тиіс). Бұл талаптар борышқормен клиент арасындағы қатынастардан құралады. Қарсы талаптар қою шарты болып борышқор клиенттің қаржы агентімен факторинг шартын бекіткені туралы хабарламаны алған сәтінде олардың борышқор мен клиент шарттарына сәйкес болғандығы табылады. Борышқорға, клиентпен қатынастарда болуына негізделген, қаржы агентіне қарсы талап қою құқығын беру оған оларды сөзсіз қанағаттандыру құқығын бермейді. Егер бұл факторинг шартымен көзделсе және клиент оны борышқордың талаптары бар екендігі туралы ескертпесе, қаржы агенті бұл талаптарды қанағаттандыруға тиіс. Егер клиент борышқор алдында міндеттемелердің бар екендігі туралы қаржы агентін ескертпесе, онда қаржы агенті борышқордың қарсы талаптарын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
Талапты берудің нәтижесінде қаржы агентіне төленген соманы тікелей клиенттен талап етуге құқығы бар борышқор белгілі бір жағдайларды оларды қайтаруды қаржы агентінен талап ете алады. Бұл қаржы агенті клиент алдындағы талаптың берілуі бойынша оны қаржыландыруды жүзеге асырудағы міндеттерді орындамағаны не борышқордың алдындағы талаптың берілуіне байланысты қаржыландыруға жататын міндеттемені клиенттің бұзғандығын біле тұра қаржыландыруды жүргізгені дәлелденген жағдайларда мүмкін болады. [17, 265-268ст]
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні, мерзімі, бағасы)
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты аясында жүзеге асырылатын қызмет банкілік операциялар қатарына жатады. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Заңының 30-бабына сәйкес факторингтік операция: тауарлар (қызмет көрсету, жұмыс) сатып алушысынан төлемді талап ету құқығын төлемеу қаупінен бірге алу банктермен, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің лицензиясы болған кезде, жүзеге асырылады. Аталған заңда актінің 5-бабының мағынасы бойынша факторингтік операцияларды Ұлттық Банкінің лицензиясы негізінде банкілік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуге құқылы болатын заңды тұлғалар да жүзеге асыра алады.
Жоғарыда келтірілген анықтамадан байқайтынымыз ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты екі жақты болып табылады. Сонымен бірге Азаматтық кодекс нормалары фактормен борышқор қатынастарын да реттейді. Олардың қатынастары құқықтық қатынастар, фактор үшін орын алған сингулярлық құқық мирасқорлығы аясында қалыптасатынымен, олар клиентпен фактор, клиент пен борышқор қатынастарының сипатынан туындайтын кейбір ерекшелікке ие болады.
Клиент пен борышқор ретінде потенциялды түрде азаматтық-құқықтық міндеттемелердің, жеке сипатқа иелерінен басқа, кез келген қатысушылары бола алады. Бірақ бұл азаматтық-құқықтық институттың даму тарихы осы шарт түрін, ең алдымен, коммерциялық айналым қатысушыларының қатынастарына қолдануды қамтамасыз етті.
Қаржыландыру жүзеге асырылатын беру пәні ретінде төлем мерзімі келген ақшалай талап (мұндай талап қойылып келген талап деп аталады) та, болашақта туындайтын ақша алу (келешектегі талап) құқығы да болуы мүмкін.
Беру пәні болып табылатын ақшалай талап клиенттің қаржы агентімен жасасқан шартында қолданылып келген ақшалай талапты шарт жасалған кезде, ал келешектегі талапты - ол туындаған кезден кешіктірмей анықтауға (теңестіруге) мүмкіндік беретіндей болып белгіленуге тиіс. [18, 23-29ст]
Қолданылып келген ақшалай талап шарт жасалған кезден бастап, егер бұл шартпен оның қаржы агентіне өтудің өзге сәті көрсетілмесе, қаржы агентіне ауысуы деп есептелінеді. Егер келешектегі ақшалай талап берілетін болса, ол (талап беру пәні болып табылатын) ақшаны борышкерден алу құқығы іс жүзінде пайда болғаннан кейін қаржы агентіне ауысты деп есептеледі. Кейбір жағдайларда қаржы агентінің талап ету құқығы белгілі бір оқиғаға байланыстырылуы мүмкін. Яғни талап етуді беру сондай оқиға туындағаннан кейін күшіне енеді.
Мұндай жағдайда ақшалай талапты беруді қосымша рәсімдеу талап етілмейді.
Факторинг шарты пәнінің құрамдас бөлігі болып клиент пайдасына қаржы агентімен жүзеге асырылатын қаржыландыру табылады. Ол төлейтін ақша қаражаттары шарттың бағасы болады, сондай-ақ олар берілетін несиелердің мөлшерін құрайтын болады. Бұл ақша сомалары шарт бойынша баға белгілеудің жалпы ережелеріне сәйкес анықтауға тиіс және өз құрамында фактор қызметтерінің нарықтық құнын да ескеруге тиіс. Қаржыландыру (несиелеу) мөлшері кез келген жағдайда берілетін ақшалай талаптың сипаттамасына (мөлшеріне) тікелей тәуелді болатынын атап өткен жөн. [19, 96-101ст]
2.4 Факторинг шартының мазмұны шарттың мазмұны тараптардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, сіз қаржы агенті мен клиенттің құқықтары мен міндеттеріне жеке - жеке тоқталу керек, және үнемі азаматтық кодекске сілтеме жасап отыру керек.
Факторинг шарты бойынша бір тарап (қаржы агенті) ақшаны басқа тараптың (клиенттің) билігіне береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне клиенттің (кредит берушінің) осы үшінші тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзінің ақшалай талабын қаржы агентіне береді немесе беруге міндеттенеді.
Борышқорға ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қарыжы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында да беруі мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты бойынша қаржы агентінің міндеттемелері клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізуді және берудің нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзгеде қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкін.
Қаржы агенті борышқорға төлем жүргізуді талап еткен жағдайда, борышқор Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
370 - бабына сәйкес талаптың қаржы агентіне белгілегені туралы жазбаша хабарламаны өзі алған уақытта борышқорда болған, клиенттен арадағы шартқа негізделген өзінің ақшалай талаптарын есепке алуға ұсынуға құқылы. Онда былай корсетілген міндеттемені есепке жатқызу тоқтату:
1.Міндеттеме мерзімі жеткен, не мерзімі көрсетілмеген немесе мерзімі талап ету кезімен белгіленген біртектес қарсы талаптары есепке жатқызу арқылы толық немесе бөлік - бөлігімен тоқтатылады. Есепке жатқызуға бір тараптың өтініші жеткілікті.
2.Мына талаптарды:
1) егер тараптардың бірінің өтініші бойынша талапқа заңды талап мерзімін қолдануға болса және ол мерзім өтіп кетсе;
2) азаматтың өмірі мен денсаулығы келтірілген зиянды өтеу туралы;
3) алимент өндіріп алу туралы;
4) өмір бойы асырау туралы;
4-1) егер кредитордың талабы ету құқығын басқаға беру шартынан (шарттарынан) туындайтын болса, консервациялау немесе тарату процесінде тұрған банкке қойылатын талаптарды;
5) заңдарда немесе шартта көзделген басқа да жағдайларды есепке жатқызуға жол берілмейді.
3.Талап өзгеге өткен жағдайда борышқор жаңа несие берушінің талабына қарсы өзінің бастапқы несие берушіге кері талабын есепке жатқызуға құқылы.
Егер талап борышқор талап етуді беру туралы хабарды алған кездегі негізден туындаса және талап мерзімі оны алғанға дейін туса, не ол мерзім көрсетілмесе немесе талап ету кезімен белгіленсе, ол есепке жатқызылады делінген.
Егер клиент борышқор алдында міндеттемелері бар екені туралы оған хабарламаса, қаржы агенті есепке алудан бас тартуға құқылы.
Клиент борышқормен жасалған шарт бойынша өзінің міндеттемелерін бұзған жағдайда, соңғысы агентке ауысқан талаптар бойынша өзі төлеген сомаларды, егер борышқордың осындай соманы тікелей клиенттен алуға құқылы болса, қайтаруды қаржы агентінен талап етуге құқығы жоқ.
Талапты берудің нәтижесінде қаржы агентіне төленген соманы тікелей клиенттен алуға құқығы бар борышқордың қаржы агентінен бұл сомаларды қайтаруды, егер соңғысының клиент алдындағы талаптың берілуі бойынша оны қаржыландыруды жөзеге асырудағы міндеттерін орындамағаны не борышқордың алдындағы талаптың берілуіне байланысты қаржыландыруға жататын міндеттемені клиенттің орындамағанын біле тұра қаржыландыруды жүргізгені дәлелденсе, дегенмен де талап етуге құқылы. [20, 236-238ст]
3-бөлім. Кәсіпорындарды басқару жүйесіндегі факторингтік қызметтерді жетілдіру жолдары әр бөлім жаңа беттен басталады
3.1Факторингтік операциялардың дамуы
Біздің қоғам жаппай жаңаландыру кезеңінде өмір сүрді. Қазіргі заман талабына сай кәсіпкерлікке айтарлықтай жетістіктерге жету үшін, оны тиімді басқаруды үнемі жетілдіріп отыру керек. Нарықта жетістікке жетудің тиімді жолы ол менеджменттің жаңа қолдарын іске қосып отыру қажет, бұның өзі келесідей талаптарға жауап беруі қажет: жоғары тиімді болу, іс-тәжірибесіне оңай енгізілуі керек, ағымдағы және болашақтағы ең маңызды басқару мәселелерін шешу керек және тағы басқа. Қазақстанның қазіргі экономикасының жағдайында осындай инновациялық басқару құралдарының қатарына факторингті жатқызуға болады.
Бәсекелестік күрестің шарықтауы, тұрақсыз экономикалық орта, бизнес табысының төмендеуі, қаржы нарығының құбылмалылығы кәсіпорындарды тәжірибеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
1 ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰҒЫМЫ, ПАЙДА БОЛУЫ; ДАМУЫ 8
1.1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы дамуы 8
1.2 Факторинг қызметінің түсінігі 10
2 ФАКТОРИНГ ШАРТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ 14
2.1 Факторинг шартының түсінігі 14
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны 17
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні мерзімі бағасы) 24
2.4 Факторинг шартының мазмұны 29
3 КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ФАКТОРИНГ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 32
3.1Факторингтік операцияларының дамуы 32
3.2Факторингтік операцияларының Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдары 44
ҚОРЫТЫНДЫ 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Кіріспе
Факторингті құқықтық қамтамасыз ету бұл Қазақстан Республикасының Конституциясымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметі туралы және тағы басқа Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен құқықтық реттеледі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Елімізде орын алып отырған экономикалық жол ашады. Экономикамыздың нарықтық жағдайдағы даму бағыты елімізде жаппай қаржылық операцияларды жүзеге асыратын банктер мен кредиттік ұйымдардың дамуына әкеліп соғуда. Соңғы жылдары банктер бәсекелестік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қалыптасқан қызметтерден басқа жаңа қызмет түрлерін ұсына бастады. Олар мысалы: электронды қызмет көрсету, трасталық қызмет, ақпаратық- анықтамалық қызмет, факторингтік қызмет.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері болып мыналар танылады: факторинг қызметінің пайда болу мен даму тарихын зерттеу; факторинг қызметінің түсінігі мен белгілерін анықтау;факторинг шартының түсінігі,тараптары мен нысаны, факторинг шартының елеулі ережелері: пәні, мерзімі, бағасына қатысты туындайтын құқықтық мәселерді анықтау, факторинг шартының мазмұны, тараптардың құқықтары мен міндеттерін анықтау, факторингтік операциялардың дамуы, факторингтік операциялардың Қазақстанда даму бағытының мәселелері мен оларды шешу жолдарын айқындау болып табылады.
Факторингтің алғаш дамуы 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған. [1, 25 б.]
Факторинг ең алғаш рет батыс елдерде дами бастады. Ең алғашқы факторинг Римде қолданыла бастады. Факторингті саудагерлер ойлап тапқан болатынды.
Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті.
Факторинг өндірушілердің тауарларын өткізумен айналысқан сауда агенттерінің қаржы-коммерциялық операцияларынан пайда болды және ол толық кешенді қаржылық қызмет көрсетуге бағытталған қаржыландыру механизміне айналды. Міне осылай бүгінгі күні факторинг қаржылық қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіне айналды, оның ішіне бухгалтерлік, ақпараттық, жылжыту, несиелеу, сақтандыру және құқықтық қызмет көрсету кіреді. Клиентке тек қана өндірістік қызмет корсету саласымен айналысу ғана қалып отыр. [2, 32 б.]
Жалпы азаматтық құқықтағы факторинг шарты зерттелмеген тақырыптардың бірі. Факторинг операциясын банктік операция ретінде қарастыра отырып, осы банктік қызмет көрсетуге қатысты зерттеу жүргізген бірқатар ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Кеңестік дәуір кезінде банктік қызмет көрсетуге қатысты зерттеу жүргізген ғалымдар М.М. Агаркова, П.Д. Каминской, Э.Г. Полонского, Н.С. Малеинакларды атауға болады. Ал нарықтық эконмикаға өткенннен кейін банктік операцияларға қатысты ғылыми мақалалар жазған мынандай ғалымдарды атауға болады: С.А. Абдыкаримова, Д.Г. Алексеева, А.Г. Братко, Е.В. Вавилин, В.В. Витрянский, А.А. Вишневский, А.А. Груздева, Н.Ю. Ерпылева, Л.Г. Ефимова, Ю.Н. Извеков, А.Ю. Кабалкин, Ф.С. Карагусов, Е.Ю. Коваленко, В.А. Лапач, Р.А. Маметова, Д.А. Медведев, Л.А. Новоселова, Е.Б. Осипов, Н.В. Щербак, С.В. Сарбаш, А.Е. Шерстобитов, Н.В. Фомичева, А. Курбатовтар және т.б.б.
Ал арнайы зерттеген ғылыми еңбек жазған ғалымдарға С.С. Алексеев, Ю.Г. Басин, М.И. Брагинский, К.И. Забоев, О.С. Иоффе, О.А. Красавчиков, Л.А. Лунц, Б.В. Покровский, М.Х. Рахманкулов, Ю.В. Романц, М.К. Сулейменовті, Е.А. Сухановты арнайы атап өту керек.
Факторингтің жалпы құқықтық негізін қалау үшін 1988 жылы халықаралық факторинг туралы Конвенция қабылданды. Конвенцияда факторинг шартының негізгі ережелерін, субъектілерін көрсетті. [3, 65 б.].
Сонымен қатар факторинг негізінен мемлекет аралық белгісі бойынша ішкі және халықаралық болып та бөлінеді.
Ішкі факторинг бұл егер сатушы мен сатып алушы бір елдің ішінде орналасып және есеп айырысулар сол елдің валютасымен жүрсе есептелінеді. Негізінен жоғарыда аталған факторинг түрлерін осы ішкі факторингке жатқызамыз[4, 11б.]
Ал халықаралық факторинг керісінше әр түрлі мемлекеттерде есеп айырысуларды жүргізетін серіктестерге қызмет етеді. Факторинг Қазақстан Республикасында тек қана банктер ғана қолға алып отыр. Негізі факторингті делдалдар яғни жеке тұлғаларда жүзеге асыра алады. Факторингтің бір тиімдісі Қарызға берілмейді, тек жеке тұлға өзі бизнес ашқысы келген жағдайда факторингті колданса онда оған фактор яғни қаржы агенті сол бизнесі жүрісіп кеткенше қаржымен қамтамасыз етіп отырады. Бизнес жүрісіп сол бизнестен түскен пайданы фактормен яғни қаржы агентіне тең жартысын беріп отырады. [5, 51б.].
Диплом жұмысының объектісі: азаматтық құқықтағы факторинг (ақшалай талапты беріп қаржыландыру) шартының құқықтық реттелуі.
Диплом жұмысының пәні факторингтік қызмет, факторинг шартының мазмұны, қаржы агенті мен клиенттің құқықтары мен міндеттері, факторинг шартына қатысты туындайтын теориялық және тәжірибелік мәслелерді құқықтық зерттеу.
1 Факторинг қызметінің пайда болу тарихы және түсінігі
1.1Факторинг қызметінің пайда болу тарихы
Ең басты факторинг 16-17 ғасырларда пайда болған. Оның пайда болуына саудагерлердің қызметі ықпал еткен, өйткені олар тауар өндірушілерге әр түрлі сауда делдалдық қызметтер көрсеткен, яғни бұл тауарды жаңа нарықтағы өткізуге көмек беру, сатып алушылардың сатып алушылық қабілетіне кепілдеме беру арқылы іске асқан. Міне, осылай факторинг пайда болған, бірақ алғашында оны тек қана жәй несиелеуді қолдану мүмкін болмаған кезде ғана қолданған.
Батыстағы банк ісін әмбебаптандыру процессі, сонымен қатар несиелік мекемелердің мамандандырылуы процессі арнайы мамандандырылған мекемелердің мердігерлік қызметінің дамуына алып келді, тіпті соның нәтижесінде клиентке саудалық - мердігерлік қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіде пайда болды. Өз бизнесін әмбебаптандыруға ұмтылған банктер факторингтік қызмет көрсетудің жаңа бағытын қамтамасыз етті: сауда делдалы қызметі енді айналым капиталын несиелеу жүйесімен толықтырылды. [6, 65 б.]
1960 жылдары факторлық операциялар вексель формасындағы коммерциялық несиелеудің орнын басты және өнімді өткізу процессіне қызмет көрсету үшін кеңінен қолданыла бастады. Бұл сол кездегі бірқатар елдердің экономикасындағы тұрақсыздық және инфлияцияның өрбуінен пайда болды, өйткені инфляция жағдайында өнімді тезірек өткізу талап етіледі, яғни капиталды тауар түрінен ақшаға айналдыруды жылдамдату қажеттілігі пайда болған. Нарықты экономикалы елдерде кеңінен қолданылатын есеп айырысудың вексельді формасы барлық уақыттада қаражатты дер кезінде алып және өнімді өндіруге кеткен шығындарды толық өтеуге кепілдік бере алмады. Сондықтанда жабдықтаушылар үшін дебиторлық қарыздар мәселесі бірінші қатарға шыққан. Батыс Еуропалық елдерде факторингтік операциялар іс-тәжірибесінде өткен ғасырдың 60-80 жылдарында қолданыла бастады. Ол Австралияда, Таяу Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азияда кең тарады. Бастапқы уақытта Еуропадағы факторингтік компаниялар АҚШ-тың тестильдік өнеркәсібі тәжірибесінің схемасын пайдаланған, кейінірек олар мұндай қызметті кең түрдегі тауарлар мен қызметтерді өндіретін кәсіпорындарға қолдана бастады.
Факторингтің шарықтауы 1980 жылдарға келді, осы жылдары батыс елдерде экономиканың көтерілуімен сипатталады. Факторингтік компаниялар саны үш ретке өсті, мұнда олардың айналым жиынтығындағы Американың үлесі екі ретке кеміп, ал Батыс Еуропа үлесі бір жарым ретке өсті [7, 82 б.].
Факторинг өндірушілердің тауарларын өткізумен айналысқан сауда агенттерінің қаржы-коммерциялық операцияларынан пайда болды және ол толық кешенді қаржылық қызмет көрсетуге бағытталған қаржыландыру механизміне айналды. Міне осылай бүгінгі күні факторинг қаржылық қызмет көрсетудің әмбебап жүйесіне айналды, оның ішіне бухгалтерлік, ақпараттық, жылжыту, несиелеу, сақтандыру және құқықтық қызмет көрсету кіреді. Клиентке тек қана өндірістік қызмет корсету саласымен айналысу ғана қалып отыр.
Қаржылық компаниялар контракт бойынша толық қызмет көрсетуді мойнына алады. Сонымен қатар, факторинг кәсіпорынның айналым қаражатына деген сұранысын қанағаттандырады, тауар-ақша айналысын жеделдетеді, бірақ олардың басқа мәселелерін шешпейді (өндірісті қайта жабдықтау, инвестиция, технологиялық өңдеу, және тағы басқа).
Факторинг арнайы "Фактор" қаржы ұйымдары қамтамасыз ететін, кіші және орта кәсіпкерлердің қарыздарымен жұмыс жасауға қосымша мүмкіндіктер ашады. Қазақстанда әдетте олар коммерциялық банктердің филиалдарымен, ішкі құрылымдық бөлімшелерімен, сонымен қатар арнайы мамандандырылған фактор компанияларымен іске асырылады.
Қазақстан Республикасы заңнамалары бойынша факторинг шартынның құқықтық реттелуіне көп бола қойған жоқ. Ең алғаш факторинг шарты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (ерекше бөлім) қабылданған кезде жаңадан тарау ретінде енгізіді. Бұған қоса, факторинг Қазақстан Республикасы банк және банктік қызметтер туралы заңмен қосымша реттелді (1995 жыл 31 тамыз).
Қазіргі таңда бүкіл әлемдегі қолданылып отырған факторинг, сатушының сатып алушыға сатылған тауарлары үшін төлемді кейінге қалдыру түріндегі беретін тауарлары несие формасындағы коммерциялық несиені білдіреді, сонымен қатар сатушы мен сатып алушы арасындағы есеп айырысумен несиелік қатынастарда ашық шотты қолдануды білдіреді.
Мұнда сатушы мен сатып алушыға тиеп жіберіп оның мекен-жайына тауар құжаттарын жібереді, қарыз сомасын сатып алушының атына ашылған шоттың дебетіне жазылады. Мұндай шарттарда контрагенттер арасындағы қарым-қатынас тәуекелді және бұл тәуекелділікті өзіне фактор компания алады.
Сондықтанда дамыған елдердің факторинг базасы ретінде қазіргі күні сатылған тауар үшін төлемді кейінге қалдыру түрінде коммерциялық несиелендіру болып табылады, көп жағдайда ол ашық шот формасында болады. Сатып алушы қарызын келісім шартта келісілген мерзімде өтелуі тиіс. Төлемнің дер кезінде түспеуі немесе мүлдем төленбей қалуы тәуекелділігі өзіне толығымен фактор алады, ол өзіне өткізілген қарызды міндеттеме сомасын төлейді. [8, 21 б.]
1.2Факторинг қызметінің түсінігі
Қызмет көрсету ұғымы азаматтық заңда әртүрлі мағынада қолданылды. Ең алдымен, қызмет көрсету ұғымы азаматтық құқықтың объектісі ретінде қарастырсақ, екіншіден өтелмелі қызмет көрсету шарты, үшіншіден азаматтық қызмет көрсету міндеттемелер топтамасының жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Ең алдымен қызмет көрсету міндеттемелеріне тоқталмас бұрын, қызмет сөзіне мән берер болсақ, қызмет ұғымы бұл- ағылшынның (conditional deposit) сөзінен шыққан. Қызмет дегеніміз- еңбек қатынастарынан туындайтын қызметтерден басқа қызметтерді көрсету үшін, белгілі бір тұлғалардың қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметі [9, 464 б.].
Экономикалық мағынада қызмет дегеніміз- тәжірибе жүзінде іске асатын кез-келген тиімді қызмет, яғни бұл тұрғыдан алғанда қызмет барлық азаматтық шарттарды құрайды.
К. Маркстың белгілі сөзіне сүйенер болсақ, нәтижесінде тауар пайда болатын, нәтижесінде тауар пайда болмайтын қызметтер деп бөледі [10, 414 б.].
Ресей ғалымы М.В. Кротовтың пікірінше, қызмет - бұл мүліктік қатынастардың бөлігі, себебі зат белгілі бір еңбек өнімінің нысанын құрайды және тауардың барлық қасиеттерін иеленеді. Материалдық емес қызметтер- еңбек өнімі мен оны өндіру процесін құрайды, яғни материалдық емес қызмет өнімі тек көрсетілген қызметтің физикалық нысанында көрінеді, яғни материалдық қызмет көрсетуден қарағанда, материалдық емес қызмет көрсету нәтижесінде қандай да бір заттай көрініс таппайды. Ал материалдық қызмет нәтижесінде белгілі бір өнім өндірілуіне қызмет көрсетілуі мүмкін немесе белгілі бір физикалық еңбек арқылы заттай нысан көрінеді [11, 13 б.].
Жоғарыда атап өткендей, қызмет ұғымына ғалымдар әртүрлі анықтамалар береді. Барлығынан шығатын қорытынды қызмет ұғымы кең мағынада да, тар мағынада да қолданылады. Бірақ бұлардың ішіндегі маңыздысы - қызмет көрсетудің азаматтық міндеттеменің пәні ретінде көрінуі. Құқықтың дербес объектісі- қызмет көрсету жөніндегі іс-қимылдан басқа пайдалы нәтижесі болмайды [12, 263 б.].
Жалпы алғанда, қызмет көрсетуде материалдық нәтиженің болуы міндетті емес, бұл қызмет көрсету шарттарының басты белгісі болып саналады [13, 246 б.].
Бұдан шығатын қорытынды қызмет көрсету - тапсырысшы тараптың белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған, заттай шығарылмайтын жеке немесе заңды тұлғаның іс-қимылы.
Факторингтің жалпы құқықтық негізін қалау үшін 1988 жылы халықаралық факторинг туралы Конвенция қабылданды. Осы Конвенция қабылдаудан факторинг түсінігінің мазмұны біріңғайланды және соның арқасында оны әлемде қолдануды кеңейту мүмкіндіктері арта түсті [12, 92 б.]
Дегенменде факторингтік қызмет көрсету ерекшелігін сипаттағанда, әсіресе ол түсінікке енгізілетін операциялар жиынтығында, әлі күнге дейін мемлекет аралық айырмашылықтар бар. Мысалы, АҚШ-да: жабдықтаушыға әкімшілік қызмет көрсету, оған берілген комерциялық несие бойынша қарыздарын басқару (сату есебін жүргізу, дебиторлық қарызды дер кезінде инкассалау); несиелік тәуелділіктен сақтандыру (регресс құқығының болмауы), алдын-ала төлем бойынша несиелеу. Әрбір елде дерлік факторингттік операциялардың оны басқада активті операциялардан айырып тұратын ерекшелігі жіне табиғаты түрліше түсіндіріледі. Халықаралық факторингтік операциялар бойынша УНИДРУА Оттавалық конвенцияның 1 бабына сәйкес факторлық операциялар бойынша контракт деп факторлық операция бойынша бір тараптың (жабдықтаушы) екінші тараппен (фактор-фирма) келісім шарты, бұл келісім шарт бойынша: жабдықтаушы тауарларды сатып алушылармен сату-сатып алу туралы контрактысы бойынша пайда болған қарыздық міндеттемелерді фактор компанияға өткізуі тиіс, ал фактор өзіне төменде келтірілген міндеттердің кемінде екеуін өз міндеттемесіне алуы керек.
Регресс құқығына ие немесе айналымды факторинг, яғни сатушыдан төлеген соманы кері талап ету құқығы немесе бұндай құқықсыз факторингтер бар. Берілген шарттар егер сатып алушы қарыздық міндеттемесін өтемеуі жағдайында туындайтын тәуекелділікпен байланысты, яғни несиелік тәуекелділікпен. Регресс құқығымен келісім шартқа отырғанда сатушы факторингтік компанияға сатқан қарыздық міндеттемелері бойынша белгілі бір несиелік тәуекелділікке ие. Фактор бұл регресс құқығын сатып алушы өз қарызын төлемеген жағдайда пайдалана алады және қаласа қарыздық міндеттемені сатушының өзіне қайта сата алады. Бұл шарт егер сатушы өз сатып алушысына жоғары сенімді болған жағдайда ғана қарастырылады.
Іс тәжірибесінде факторингтің тағы бір түрі конфиденциалды факторинг бар. Онда тек фактор клиенттің қарыздық міндеттемесін талап етіп және шот-фактуралардың есебін жүргізумен шектеледі. Бұл факторинг түрі клиенттерге несие алудың жабық қаражат көзі болып қызмет етеді. өйткені қызметтің қымбат бағалы болуы тәуекелділіктің болуы клиенттердің сақ болуын талап етеді. Бұл жағдайда клиенттің қарсылас жағы (немесе сатып алушылар) факторингтік мәмле жайында бейхабар болады, яғни мұндай жағдайда сатып алушы жабдықтаушымен тікелей өзі есеп айырысады, ал жабдықтаушы төлемақыны алған соң тиесілі бөлігін факторингтік-фирмаға өзі төлейді.
Конфиденциалды факторинг тек кейбір операцияларды қамтамасыз етеді, олар: ақша қаражатын алуға құқықты өткізу, қарызды төлеу және тағы басқа. Конфиденциялды факторинг жабдықтаушы үшін жіберілген тауарларына несие алуды қамтамасыз етеді, ал сатып алушыға төлем несиесін береді. Клиенттер болса келісім шартта белгіленген төлемақысын өтеуі тиіс, мұның мәні кәдімгі несие үшін пайыздық мөлшерлеме сияқты болуында.
Факторингтің тағы да бір түрі ол "тынық" факторинг, ол клиент арасында келісілген келісім-шарт ьойынша клиент соңғысына серіктестері мен келіскен мәмілелері бойынша шоттардың көшірмесін өткізуге тиіс, ал банк сол шоттардың бір бөлігін дереу төлеуі тиіс. Серіктестерінен мәміле бойынша келісілген бүкіл соманы алған соң клиент банкке алған қарызын пайыздық мөлшерлемесімен қоса қайырады. Егер клиенттің серіктесі шотты келісілген мерзімде төлемесе онда клиент қарыздық міндеттеме бойынша талап ету құқығын банкке өткізеді, ал олар ақшаны қайыру үшін шаралар қолдана бастайды.
Факторингтің кең тараған түрі Конвенциондық немесе кең факторинг банктермен клиенттерге толық қаржылық қызмет көрсету жүйесі, мұнда банк өзіне қарызды қайтарғанға дейін клиентті несиелеу мен қарызды талап ету міндетімен шектеліп қана қоймай сонымен бірге клиенттерге бұғалтірлік, өткізушілік, жарнамалық, сақтандару, несиелік қызметтерді қоса көрсетеді.
Факторинг негізінен мемлекет аралық белгісі бойынша ішкі және халықаралық болып та бөлінеді. Ішкі факторинг бұл егер сатушы мен сатып алушы бір елдің ішінде орналасып және есеп айырысулар сол елдің валютасымен жүрсе есептелінеді. Негізінен жоғарыда аталған факторинг түрлерін осы ішкі факторингке жатқызамыз. Ал халықаралық факторинг керісінше әр түрлі мемлекеттерде есеп айырысуларды жүргізетін серіктестерге қызмет етеді.
Халықаралық факторинг экспорттық және импорттық болып екіге бөлінеді. Біздің еліміз үшін маңызды орынға экспорттық факторинг ие болуы тиіс, өйткені экспорттық факторингте экспорттаушы-клиентті авансылаумен бір мезгілде оларды валюталық және несиелік тәуекелділіктен сақтандырады.
Импорттық факторингте фактор-компания өз клиенті үшін төлем кепілдігін береді, сонымен бірге түсімді инкассалап оның дер кезінде экспорттаушы факторының есеп шотына аударылып отыруын қадағалайды.
Сыртқы саудалық факторингтің ерекшелігі оның әр кезде ашық сипатта болуы, сонымен қатар экспорттаушыға регресс құқығынсыз болуында. Бұл экспорттаушыны несиелік тәуекелділіктен қорғайды. Ішкі факторингтегідей халықаралық факторингте бүкіл тауар айналымын несиелеу сирек кездеседі, мұнда негізінен бір елдің нарығын немесе бір өнім нарығына қызмет етеді. Халықаралық факторинг импорттаушыға әркез тауар төлемін кейінге қалдырып қарызға алуға мүмкіндік береді (әдетте үш айға дейін). Қарыздық міндеттеме импорттаушыдан ол тауарды саны мен сапасын тексеріп алып қабылдағаннан кейін талап етіледі.
Халықаралық саудада факторингтің төрт моделі қолданылады: қосфакторлы, тікелей импорттық, тікелей экспорттық, "бэк-ту-бэк" (back-to-back). Енді осылардың атқаратын қызметін қарастырайық. Қосфакторлы моделде импорттаушы елдегі импорт-фактор мен экспорттаушы елдегі экспорт-факторлар арасында атқарылатын қызметтер мен тәуекелділікті теңдей бөлуге мүмкіндік береді. [14, 54 б.]. Тікелей импорттық факторинг бұл төлемділікті қамтамасыз ету мақсатымен шет импорттаушы елдің факторингтік компаниясымен келісім шартқа отыру. Ол экспорт бір немесе екі елге жасалғанда ғана мәні бар. Ал егер экспорттаушының бірнеше елдерде серіктестері болса онда, оған өз елінің бір факторингтік компаниясымен келісім шартқа отырғаны тиімді болады. Тікелей импорттық факторинг жағдайында импорттаушы елдің фактор-фирмасы экспорттаушымен қарыздық міндеттемені сату туралы келісімге келеді, ол несиелік тәуекелділіктен сақтандыруды, қарыздардың есебі мен оларды инкассалауды іске асырады.
Халықаралық факторингтің үшінші моделі тікелей экспорттық факторинг. Тікелей экспорттық факторингте импорттаушы елдің фактор-фирмасын іске қосудың қажеті жоқ. Бұндайда экспорттаушы импорттаушының төлем қабілетін тексеру қажеттілігі жоқ, оны факторингтік компания өз мойнына алады.
Халықаралық факторингтің соңғы түрі - "бэк-ту-бэк". Алғашқы үш моделде концерндердің міндеттемелерін қаржыландыру қарастырылмайды. Бұл функцияны "бэк-ту-бэк" факторингі атқарады. Бұл түрдегі факторинг технологиясы әдетте, қосфакторлы және қарапайым ішкі факторинг схемаларына ұқсас келеді.
Сыртқы саудалық факторингтің ерекшелігі оның әр кезде ашық сипатта болуы, сонымен қатар экспорттаушыға регресс құқығынсыз болуында. Бұл экспорттаушыны несиелік тәуекелділіктен қорғайды. Ішкі факторингтегідей халықаралық факторингте бүкіл тауар айналымын несиелеу сирек кездеседі, мұнда негізінен бір елдің нарығын немесе бір өнім нарағына қызмет етеді. Халықаралық факторинг импорттаушыға әр кез тауарды төлемін кейінге қалдырып қарызға алуға мүмкіндік береді (әдетте үш айға дейін). Қарыздық міндеттеме импорттаушыдан ол тауарды саны мен сапасын тексеріп алып қабылдағаннан кейін талап етіледі.
Міне, факторингтің әр түрлі болып жіктелінуі кәсіпкерлерге қолайлы түрлерде арасында таңдау мүмкіндігіне жол ашады. Бұл әрине олардың ешқандай кедергісіз өз қызметтерін әрі қарай жетілдіріуі талаптарына сай пайда болған. Сондықтанда Қазақстанда толық факторингтік қызмет көрсетуді жетілдіруі уақыт талабына сай шешілуі тиіс мәселе.
2-бөлім. Факторинг шартын құқықтық реттеу
2.1 Факторинг шартының түсінігі
Факторинг шарты бойынша бір тарап (қаржы агенті) ақшаны басқа тараптың (клиенттің) билігіне береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне клиенттің (кредит берушінің) осы үшінші тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзінің ақшалай талабын қаржы агентіне береді немесе беруге міндеттенеді.
Борышқорға ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қарыжы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында да беруі мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты бойынша қаржы агентінің міндеттемелері клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізуді және берудің нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзгеде қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 346-бабында белгіленген талаптарды сақтай отырып жазбаша түрде жасалынуы тиіс.
Факторнг шарты екі түрлі қасиетке ие, оның мазмұны цессия (талап етуді беру) сияқты міндеттемедегі адамдардың ауыстырылуы нысанын еске салады. Екінші жағынан, онда агенттің арнайы сипаттағы қызметтерді көрсетумен сипатталатын агенттік келісімнің де элементтері бар. Факторингтің мәнісі - қаржылық немесе ұйымның (фактор) тауар сатушысын сатып алу бағасын алудан босату арқылы оның жағдайын елеулі түрде жақсартуында болып табылады. Сатушы бұл кезде оның кәсіби құзырет аясымен қамтылатын функцияларды ғана атқарады, ол тауарлармен құжаттарды жөнелтуді және тағы басқаны жүзеге асырады [15, 54 б.].
Факторинг экспорттық-импорттық операциялар аясында кеңінен қолданылады. Мұнда субъектілерді мемлекеттік заем қатынастарына тартудың тікелей және жанама факторларын ажыратады.
Тікелей факторинг кезінде бір ғана қаржы агенті болады: ол экспортердің (сатушының) елінде факторнг туралы келісімді экспортермен бекіткен экспорт бойынша қаржы агенті. Жанама факторинг кезінде сатушының факторинг туралы келісімі белгілі болған шетелдік сатып алушы төлемді өз елінде жүзеге асырады. Импорт бойынша қаржы агенті экспорт бойынша қаржы агентіне төлемді сатушы елінде төлейді, ол алынған соманы экспортерге береді. Экспортермен импорт бойынша қаржы агентінің, жергілікті клиентпен іскерлік қатынаста болуында. Сондықтан, халықаралық жеке құқықтық сипатқа ие емес факторингтің азаматтық құқықтық қатынастары туындайды. Факторингтің құқықтық нысандары ретінде ашылған және ашылмаған факторинг ажыратылады.
Факторинг шарты екі жақты ақылы шарт. Факторинг шартының екі жақтылығы кейінірек қарастырылатын, тиісті құқықтар мен міндеттердің шарттың екі тарабындада туындайтынынан көрінеді, олар келтірілген анықтамада ашылған осы шарттың негізгі мазмұнымен қамтамасыз етілген.
Факторинг шартының ақылылығы алдын ала келісілген соманы беруге жауап ретінде клиенттің факторға мүлікті ұқыпты беруден көрінеді. Факторинг шарты реалды да, консенсуалды да сипатқа ие болуы мүмкін. Кейбір заем шартындағыдай ақшалай талапты беріп қаржыландыру шартының мақсатына құқықтық маңыз берілуі мүмкін. Жалпы ереже бойынша факторинг шартының мақсаты маңызды болып табылмайды, тараптар көздейтін мақсаттар айқын болады, мәселен клиент шарт бойынша төлемді өз уақытында және кепілді түрде алуды көздесе, фактор қандайда себептер бойынша берілетін мүліктік құқықтық өзіне өтуіне мүдделі болады. Негізінен фактордың қызығушылығы жүзеге асырылатын ақшалай төлем сомасы мен өтетін талаптың іс жүзіндегі құнындағы айырмашылықтан пайда табу мүмкіндігіне негізделеді.
Факторнг шарты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етудің ерекше тәсілі ретінде қолданылуы мүмкін. Борышқорға ақшалай талабын клиент, сонымен бірге қаржы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруды қамтамасыз ету мақсатындада беруі мүмкін (Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 729-бабы). Мұндай жағдайларда факторинг шарты ақшалай талапты беріп қаржыландырудың кәдімгі шартынан өз мазмұны бойынша ерекшеленуі мүмкін және клиент пайдасына төлемді тоқтатуы немесе оның мөлшерін шектеуі мүмкін. [15, 123-124ст]
2.2 Факторинг шартының тараптары мен нысаны
Факторинг шартына Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 239-347 баптпрымен көзделген талап етуді беру туралы жалпы ережелер қолданылады. Тараптарға тән құқықтар мен міндеттердің ерекшеліктері факторинг қатынастарын арнайы реттейтін нормаларымен белгіленуі мүмкін. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 239-бабында заттардың берілуі жайлы көрсетілген. Атап кетсем:
1. Заттардың алушыға тапсырылуы, сол сияқты, егер заңдарда немесе шартта өзгеше көзделмесе, алушыға жөнелту үшін көлік ұйымына өткіщуі және иеліктен айырылған заттарды жеткізіп беру міндеттемесінсіз алушыға салып жіберу үшін почтаға өткізу берілу деп танылады.
2. Егер затты иеліктен айыру туралы шарт жасасу кезінде-ақ ол алушының иелігінде болса, зат оған сол кезден бастап берілген деп танылады. Затқа конносамент немесе өзгеде өкімші құжат беру заттарды беруге теңестіріледі.
Ал Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 347-бабында талап етуді берген несие берушінің жауапкершілігі туралы көрсетілген.
Талап етуді берген бастапқы несие беруші жаңа несие берушінің алдында оған берілген талаптардың жарамсыздығы үшін жауап береді, бірақ бұл талапты борышқордың орындамағаны үшін бастапқы несие беруші жаңа несие берушінің алдында борышқор үшін кепіл болуды өзіне алғаннан басқа жағдайда жауап бермейді.
Осылайша, клиент бұл шартты оған тиесілі талап етуге қатысты борышқордың келісімінсіз бекітуге құқылы. Бұған қоса, ақшалай талапты салу немесе оны шектеу туралы келісім болғанның өзіндеде жарамды болып табылады.
Клиент қаржы агентіне жарамды талапты беруге міндетті. Бірақ ол жаңа несие беруші алдында борышқор үшін кепілдеме беруші және кепіл болушы болмаса, осы талапты борышқордың орындамағаны үшін жауапты болмайды.
Егер клиент борышқормен бекітілген шарт бойынша өз міндеттемесін бұзса және егер жағдайға (шарт жағдайларына) байланысты борышқор бұл соманы тікелей клиенттен өндіріп алуға құқылы болса, клиент факторға төленген ақша сомасын борышқорға қайтаруға міндетті.
Кез келген міндеттемедегі сияқты қаржы агенті оны тиісті түрде атқаруға тиіс. Қаржы агентінің міндеттемені тиісті түрде атқаруы шартпен көзделген көлемдегі ақшаны екінші - тараптың клиенттің басқаруына (меншігіне) өз уақтысында беруден көрініс табады. Жоғарыда аталып қткендей, бұл шарттың мәнісі белгілі бір шамада заем (несие) қатынастарына жақын. Ерекшелігі - заемшының белгілі бір уақыттан кейін тең мөлшердегі ақша немесе сол тектегі және сападағы заттарды беру жөніндегі дәстүрлі міндетті факторинг шартында кейбір ерекшелікті иеленуінде. Оның құрылымы клиентке (заемшының) аталған міндетін өз талабын берумен алмастыруға мүмкіндік береді (ол ақшалай болуға тиіс). Біраұ бұл клиенттің меншігіне фактордың аұша беру міндетін өзгертпейді.
Шартта фактор ақшалай талапты берудің орнына талапты жүзеге асырумен байланысты барлық ауыртпалықтарды өзіне қабылдайтын агенттік келісім элементтерінің болуы клиент үшін фактормен көрсетілетін қаржыландыру мөлшері берілетін ақшалай талап мөлшерінен кем болмауға тиіс деген оның ойына сүйенеді. Бұл фактор көрсеткен қызметтерді жанама түрде төлеу нысанына себепші болады. Бірақ фатордың осындай тектес қызметтерді көрсетумен байланысты мамандаедырылған кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруы оған белгілі бір қауіптердің (тәуекелдің) жүктелетіндігің білдіреді.
Мәселен, ақшалай тарапты беріп қаржыландыру шарты бойынша клиент қаржыландыру одан осы талапты қаржы агентінің сатып алуы долымен жүзеге асырылғанда, соңғысы борышқордан талапты орындау үшін алатын барлық сомаға құқықты иемденеді, бірақ клиент өзі алған сома қаржы агенті клиентіне төлеген сомадан аз болғаны үшін қаржы агенті алдында жауап бермейді.
Фактормен қазмет көрсетудің элементтері, оның міндеттемелері, клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізу және беру пәні болып табылатын ақшалай талаптарға қатысты (ақшалай талаптар бойынша есептер беру) құжаттарды көрсету, сондай-ақ клиентке осы талаптармен байланысты өзге деқаржылық өызметтерді көрсетуді қамтыуы мүмкін екені айқын көрініс табады.
Заңнама факторингті клиенттің фактор алдындағы міндеттемесін қамтамасыз ету құралы ретінде қолдану мүмкіндігін ескере отырып, ақшалай талапты қаржы агентіне беру клиенттің қаржы агенті алдындағы өз міндеттемесін атқаруды қамтамасыз ету тәсілі ретінде жүзеге асырылған жағдайларда тараптардың құқықтарымен міндеттерінің ерекшеліктерін анықтайды. Егер шартпен өзгеше көзделмесе, өзіне талап етуді беру есебінен өз міндеттемесін қанағаттандырған қаржы агенті клиентке есеп табыс етуге және оған талапты беріп қамтамасыз етілген клиент міндеттемелері сомасынан асатын соманы беруге міндетті. Бірақ бұл жағдайда клиентте өз міндеттемесін сақтап қалады. Егер фактор оған клиенттің талап етуін беру есебінен оның міндеттемесі бойынша толық қанағаттандыруға қол жеткізе алмаса.
Жалпы ереже бойынша талап етуді одан әрі беруге тыиым салынады. Талап етуді одан әрі беру құқығы шарттың өзімен қаржы агентіне берілуі мүмкін.
Борышқордың құқықтық жағдайы - ол талап етуді бергеннен кейін қаржы агенті (жаңа несие беруші) алдында міндетті тұлға болып табылатындығымен сипатталады. Талап етуді берудің басқа жағдайлары сияқты оның басқа тұлға алдындағы міндеттерінің пайда болуы, туындауына өзінің ешқандай қатысы болмайтын заңдық фактіге байланысты анықталады.
Қалай болғанның өзіндеде борышқор қаржы агентіне төлем жасауға міндетті. Міндеттемені орындау шарты болып оған оның жаңа несие берушісі болып фактор табылатындығы туралы хабарламаны алуы табылады. Хабарлама клиентпен не қаржы агентімен жасалуға тиіс. Хабарлама жөніндегі міндет факторинг шартымен клиент немесе фактордың бір тарабына жүктелетін болады.
Хабарламада орындалуға жататын ақшалай талап нақты белгіленуге және төлем жүргізілуі тиіс қаржы агенті крсетілуі керек.
Борышқор қаржы агентінен оған ақшалай талапты беру шындығында орын алғандығы туралы дәлелдеме беруді талап етуге құқылы. Дәлелдемелерді беру мерзімі қажетті уақыт кезеңімен қисынды түрде анықталуға тиіс немесе борышқормен қаржы агентінің келісімімен нақты анықталуы мүмкін. Егер қаржы агенті бұл міндеттемені орындамаса, борышқор клиенттің өзіне төлем жүргізуге құқылы болады, яғни клиент алдында ол берген талап етуді атқаруға құқылы. [16, 210-213ст]
Борышқордың қаржы агенті алдында ақшалй талапты орынауы оны клиенттің алдындағы тиісті міндеттемелерінен босатады. Қаржы агентімен белгіленген мерзімде оған талап етуді беру дәлелдемелерін бермеу салдарынан клиент (бастапқы несие беруші) пайдасына төлем жасаған борышқор қаржы агентінің пайдасына төлем жүргізу міндетінен босатылуға тиіс.
Борышқорға тағы бір құқық - қаржы агентіне қарсы талаптар қою құқығы беріледі (талаптар Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 370-бабына сәйкес қойылуға тиіс). Бұл талаптар борышқормен клиент арасындағы қатынастардан құралады. Қарсы талаптар қою шарты болып борышқор клиенттің қаржы агентімен факторинг шартын бекіткені туралы хабарламаны алған сәтінде олардың борышқор мен клиент шарттарына сәйкес болғандығы табылады. Борышқорға, клиентпен қатынастарда болуына негізделген, қаржы агентіне қарсы талап қою құқығын беру оған оларды сөзсіз қанағаттандыру құқығын бермейді. Егер бұл факторинг шартымен көзделсе және клиент оны борышқордың талаптары бар екендігі туралы ескертпесе, қаржы агенті бұл талаптарды қанағаттандыруға тиіс. Егер клиент борышқор алдында міндеттемелердің бар екендігі туралы қаржы агентін ескертпесе, онда қаржы агенті борышқордың қарсы талаптарын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
Талапты берудің нәтижесінде қаржы агентіне төленген соманы тікелей клиенттен талап етуге құқығы бар борышқор белгілі бір жағдайларды оларды қайтаруды қаржы агентінен талап ете алады. Бұл қаржы агенті клиент алдындағы талаптың берілуі бойынша оны қаржыландыруды жүзеге асырудағы міндеттерді орындамағаны не борышқордың алдындағы талаптың берілуіне байланысты қаржыландыруға жататын міндеттемені клиенттің бұзғандығын біле тұра қаржыландыруды жүргізгені дәлелденген жағдайларда мүмкін болады. [17, 265-268ст]
2.3 Факторинг шартының негізгі элементтері (пәні, мерзімі, бағасы)
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты аясында жүзеге асырылатын қызмет банкілік операциялар қатарына жатады. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Заңының 30-бабына сәйкес факторингтік операция: тауарлар (қызмет көрсету, жұмыс) сатып алушысынан төлемді талап ету құқығын төлемеу қаупінен бірге алу банктермен, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің лицензиясы болған кезде, жүзеге асырылады. Аталған заңда актінің 5-бабының мағынасы бойынша факторингтік операцияларды Ұлттық Банкінің лицензиясы негізінде банкілік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуге құқылы болатын заңды тұлғалар да жүзеге асыра алады.
Жоғарыда келтірілген анықтамадан байқайтынымыз ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты екі жақты болып табылады. Сонымен бірге Азаматтық кодекс нормалары фактормен борышқор қатынастарын да реттейді. Олардың қатынастары құқықтық қатынастар, фактор үшін орын алған сингулярлық құқық мирасқорлығы аясында қалыптасатынымен, олар клиентпен фактор, клиент пен борышқор қатынастарының сипатынан туындайтын кейбір ерекшелікке ие болады.
Клиент пен борышқор ретінде потенциялды түрде азаматтық-құқықтық міндеттемелердің, жеке сипатқа иелерінен басқа, кез келген қатысушылары бола алады. Бірақ бұл азаматтық-құқықтық институттың даму тарихы осы шарт түрін, ең алдымен, коммерциялық айналым қатысушыларының қатынастарына қолдануды қамтамасыз етті.
Қаржыландыру жүзеге асырылатын беру пәні ретінде төлем мерзімі келген ақшалай талап (мұндай талап қойылып келген талап деп аталады) та, болашақта туындайтын ақша алу (келешектегі талап) құқығы да болуы мүмкін.
Беру пәні болып табылатын ақшалай талап клиенттің қаржы агентімен жасасқан шартында қолданылып келген ақшалай талапты шарт жасалған кезде, ал келешектегі талапты - ол туындаған кезден кешіктірмей анықтауға (теңестіруге) мүмкіндік беретіндей болып белгіленуге тиіс. [18, 23-29ст]
Қолданылып келген ақшалай талап шарт жасалған кезден бастап, егер бұл шартпен оның қаржы агентіне өтудің өзге сәті көрсетілмесе, қаржы агентіне ауысуы деп есептелінеді. Егер келешектегі ақшалай талап берілетін болса, ол (талап беру пәні болып табылатын) ақшаны борышкерден алу құқығы іс жүзінде пайда болғаннан кейін қаржы агентіне ауысты деп есептеледі. Кейбір жағдайларда қаржы агентінің талап ету құқығы белгілі бір оқиғаға байланыстырылуы мүмкін. Яғни талап етуді беру сондай оқиға туындағаннан кейін күшіне енеді.
Мұндай жағдайда ақшалай талапты беруді қосымша рәсімдеу талап етілмейді.
Факторинг шарты пәнінің құрамдас бөлігі болып клиент пайдасына қаржы агентімен жүзеге асырылатын қаржыландыру табылады. Ол төлейтін ақша қаражаттары шарттың бағасы болады, сондай-ақ олар берілетін несиелердің мөлшерін құрайтын болады. Бұл ақша сомалары шарт бойынша баға белгілеудің жалпы ережелеріне сәйкес анықтауға тиіс және өз құрамында фактор қызметтерінің нарықтық құнын да ескеруге тиіс. Қаржыландыру (несиелеу) мөлшері кез келген жағдайда берілетін ақшалай талаптың сипаттамасына (мөлшеріне) тікелей тәуелді болатынын атап өткен жөн. [19, 96-101ст]
2.4 Факторинг шартының мазмұны шарттың мазмұны тараптардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, сіз қаржы агенті мен клиенттің құқықтары мен міндеттеріне жеке - жеке тоқталу керек, және үнемі азаматтық кодекске сілтеме жасап отыру керек.
Факторинг шарты бойынша бір тарап (қаржы агенті) ақшаны басқа тараптың (клиенттің) билігіне береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне клиенттің (кредит берушінің) осы үшінші тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзінің ақшалай талабын қаржы агентіне береді немесе беруге міндеттенеді.
Борышқорға ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қарыжы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында да беруі мүмкін.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты бойынша қаржы агентінің міндеттемелері клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізуді және берудің нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзгеде қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкін.
Қаржы агенті борышқорға төлем жүргізуді талап еткен жағдайда, борышқор Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің
370 - бабына сәйкес талаптың қаржы агентіне белгілегені туралы жазбаша хабарламаны өзі алған уақытта борышқорда болған, клиенттен арадағы шартқа негізделген өзінің ақшалай талаптарын есепке алуға ұсынуға құқылы. Онда былай корсетілген міндеттемені есепке жатқызу тоқтату:
1.Міндеттеме мерзімі жеткен, не мерзімі көрсетілмеген немесе мерзімі талап ету кезімен белгіленген біртектес қарсы талаптары есепке жатқызу арқылы толық немесе бөлік - бөлігімен тоқтатылады. Есепке жатқызуға бір тараптың өтініші жеткілікті.
2.Мына талаптарды:
1) егер тараптардың бірінің өтініші бойынша талапқа заңды талап мерзімін қолдануға болса және ол мерзім өтіп кетсе;
2) азаматтың өмірі мен денсаулығы келтірілген зиянды өтеу туралы;
3) алимент өндіріп алу туралы;
4) өмір бойы асырау туралы;
4-1) егер кредитордың талабы ету құқығын басқаға беру шартынан (шарттарынан) туындайтын болса, консервациялау немесе тарату процесінде тұрған банкке қойылатын талаптарды;
5) заңдарда немесе шартта көзделген басқа да жағдайларды есепке жатқызуға жол берілмейді.
3.Талап өзгеге өткен жағдайда борышқор жаңа несие берушінің талабына қарсы өзінің бастапқы несие берушіге кері талабын есепке жатқызуға құқылы.
Егер талап борышқор талап етуді беру туралы хабарды алған кездегі негізден туындаса және талап мерзімі оны алғанға дейін туса, не ол мерзім көрсетілмесе немесе талап ету кезімен белгіленсе, ол есепке жатқызылады делінген.
Егер клиент борышқор алдында міндеттемелері бар екені туралы оған хабарламаса, қаржы агенті есепке алудан бас тартуға құқылы.
Клиент борышқормен жасалған шарт бойынша өзінің міндеттемелерін бұзған жағдайда, соңғысы агентке ауысқан талаптар бойынша өзі төлеген сомаларды, егер борышқордың осындай соманы тікелей клиенттен алуға құқылы болса, қайтаруды қаржы агентінен талап етуге құқығы жоқ.
Талапты берудің нәтижесінде қаржы агентіне төленген соманы тікелей клиенттен алуға құқығы бар борышқордың қаржы агентінен бұл сомаларды қайтаруды, егер соңғысының клиент алдындағы талаптың берілуі бойынша оны қаржыландыруды жөзеге асырудағы міндеттерін орындамағаны не борышқордың алдындағы талаптың берілуіне байланысты қаржыландыруға жататын міндеттемені клиенттің орындамағанын біле тұра қаржыландыруды жүргізгені дәлелденсе, дегенмен де талап етуге құқылы. [20, 236-238ст]
3-бөлім. Кәсіпорындарды басқару жүйесіндегі факторингтік қызметтерді жетілдіру жолдары әр бөлім жаңа беттен басталады
3.1Факторингтік операциялардың дамуы
Біздің қоғам жаппай жаңаландыру кезеңінде өмір сүрді. Қазіргі заман талабына сай кәсіпкерлікке айтарлықтай жетістіктерге жету үшін, оны тиімді басқаруды үнемі жетілдіріп отыру керек. Нарықта жетістікке жетудің тиімді жолы ол менеджменттің жаңа қолдарын іске қосып отыру қажет, бұның өзі келесідей талаптарға жауап беруі қажет: жоғары тиімді болу, іс-тәжірибесіне оңай енгізілуі керек, ағымдағы және болашақтағы ең маңызды басқару мәселелерін шешу керек және тағы басқа. Қазақстанның қазіргі экономикасының жағдайында осындай инновациялық басқару құралдарының қатарына факторингті жатқызуға болады.
Бәсекелестік күрестің шарықтауы, тұрақсыз экономикалық орта, бизнес табысының төмендеуі, қаржы нарығының құбылмалылығы кәсіпорындарды тәжірибеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz