Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
Мазмұны
Кіріспе 4
1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 7
1.1 Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі 7
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі 11
1.3. Құрылтайшылар мен акционерлердің өкілеттіктері, міндеттері мен жауапкершілігі 19
1.4 Акционерлердің құқықтары мен міндеттері 24
2 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ 31
2.1. Акционерлік қоғам капиталының түсінігі және оның мәні 31
2.2. Акционерлік қоғамды капиталдандыру тәсілдері және оның бағалы қағаздары 36
2.3. Акция түсінігі туралы 38
2.4 Акциялардың нақтылы белгіленген құны 42
2.5 Акционерлік қоғамның айырбасталатын бағалы қағаздары 46
2.6 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын қалыптастыру 51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
Кіріспе 4
1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 7
1.1 Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі 7
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі 11
1.3. Құрылтайшылар мен акционерлердің өкілеттіктері, міндеттері мен жауапкершілігі 19
1.4 Акционерлердің құқықтары мен міндеттері 24
2 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ 31
2.1. Акционерлік қоғам капиталының түсінігі және оның мәні 31
2.2. Акционерлік қоғамды капиталдандыру тәсілдері және оның бағалы қағаздары 36
2.3. Акция түсінігі туралы 38
2.4 Акциялардың нақтылы белгіленген құны 42
2.5 Акционерлік қоғамның айырбасталатын бағалы қағаздары 46
2.6 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын қалыптастыру 51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
КІРІСПЕ
Нарық жағдайында маңызды орынды акционерлік қоғамдар алады. Акционерлік қоғамдар өз қызметін жүзеге асыра отырып, өз акцияларын шығару арқылы бағалы қағаздар нарығының қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстанда акционерлік қоғамның қалыптасуы нарықтық экономика көшумен және мемлекеттік кәсіпорындарды жекшелендірумен байланысты болды.
Басқа меншік нысанына қарағанда акционерлік қоғам ерекшелігі акционерлік қоғам формасын, жедел түрде ірі қаржы ресурсын жұмылдыру мүмкіндігі болып табылады. Сондай-ақ қоғамдар өз акцияларын шығара отырып, бизнесін жаңғыртады.
Акционерлік қоғамның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Акционерлік қоғамның басты табысы алдағы уақытта әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Қазіргі экономикалық жағдайларда ұйымның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны ретінде акционерлік қоғамдар болып табылады. Бұл жеке және заңды тұлғалардың барлық қызмет аясындағы нарықтық экономиканың дамуымен түсіндіріледі. Нарықтық экономикаға көшу Қазақстан экономикасын дамытуда үлкен рөль атқаратын, біріншіден коммерциялық ұйымдарға қатысты жалпы құқықтық негіздер мен субъектілердің функцияларын жүзеге асыру құқықтарын айқындау үшін біршама заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің әзірлеуін талап етті.
Айрықша орынды нормативтік актілердің арасында заңды тұлғалардың құрылуы мен қызметін құқықтық реттейтін нормалар алады.
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда болашақта оның рационалды және табысты қолдануы үшін қажет.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі;
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру.
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Тарасов И.Т. жазғандай: «акционерное дело вообще имеет образовательное значение для общества, приучая к самостоятельности, к строгому анализу, к правильному расчету, к честности» [8].
Нарық жағдайында маңызды орынды акционерлік қоғамдар алады. Акционерлік қоғамдар өз қызметін жүзеге асыра отырып, өз акцияларын шығару арқылы бағалы қағаздар нарығының қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстанда акционерлік қоғамның қалыптасуы нарықтық экономика көшумен және мемлекеттік кәсіпорындарды жекшелендірумен байланысты болды.
Басқа меншік нысанына қарағанда акционерлік қоғам ерекшелігі акционерлік қоғам формасын, жедел түрде ірі қаржы ресурсын жұмылдыру мүмкіндігі болып табылады. Сондай-ақ қоғамдар өз акцияларын шығара отырып, бизнесін жаңғыртады.
Акционерлік қоғамның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Акционерлік қоғамның басты табысы алдағы уақытта әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Қазіргі экономикалық жағдайларда ұйымның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны ретінде акционерлік қоғамдар болып табылады. Бұл жеке және заңды тұлғалардың барлық қызмет аясындағы нарықтық экономиканың дамуымен түсіндіріледі. Нарықтық экономикаға көшу Қазақстан экономикасын дамытуда үлкен рөль атқаратын, біріншіден коммерциялық ұйымдарға қатысты жалпы құқықтық негіздер мен субъектілердің функцияларын жүзеге асыру құқықтарын айқындау үшін біршама заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің әзірлеуін талап етті.
Айрықша орынды нормативтік актілердің арасында заңды тұлғалардың құрылуы мен қызметін құқықтық реттейтін нормалар алады.
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда болашақта оның рационалды және табысты қолдануы үшін қажет.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі;
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру.
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Тарасов И.Т. жазғандай: «акционерное дело вообще имеет образовательное значение для общества, приучая к самостоятельности, к строгому анализу, к правильному расчету, к честности» [8].
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Субъекты гражданского права. / Жауапты ред. М.Қ.Сүлейменов. Алматы,2010ж. 480 б.
2. 2003 жылғы 2 шілдідегі «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. / Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары, 2003. № 14,119-бап (өзгертулер және толықтыруларымен).
3. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік туралы» Заңы. / Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары, 1998, № 5-6 ( өзгертулер және толықтыруларымен).
4. Андреев В.К. «Корпоративное право» Учебник, М: 2011.580 с.
5. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2009 жылғы 28 жел-тоқсандағы № 8 «Акционерлік қоғамдар туралы заңнаманың қолданылуы туралы» нормативтіқ қаулысы. 3-тармақ. / Егемен Қазақстан, 19.01.2010 ж.
6. Сулейменов М.К. Становление и развитие гражданского законода-тельства Республики Қазахстан. Алматы, 2010 г. 521с.
7. Германияның акционерлік қоғамдар туралы Заңы Second Council 77/91/EEC of December 1976 on coordination of safeguards which, for the protection of the interests of members and others, are required by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Article 58 of the Treaty, in respect in the formation of public limited liability companies and the maintenance and alteration of their capital, with a view to maling such safeguards equivalent (Article 41).
8. Л.Л.Чантурия. Юридические лица — правовая конструкция современного права. В изд. Л.Чантурия. Свобода и ответственность: право и правосудие постсоветской эпохи. / Тбилиси: Издательство «Сани» , 2004 ж. 349 с.
9. Корпоративная реформа и гармонизация корпоративного законодательства России и ЕС. С.112.
10. Организационно-правовые формы коммерческой деятельности в России: комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Под ред. В.В.Куликова басшылығымен. - М.: ИНФРА-М, 1995. 267 с.
11. Корпоративная реформа и гармонизация корпоративного законодательства России и ЕС. М, 2012 г. 211 с.;
12. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2008 жылғы 28 қарашадағы «Бағалы қағаздар нарығында қызметін жүзеге асыру үшін лицензия алуға өтінім берушінің және бағалы қағаздар нарығында қызметін лицензия негізінде жүзеге асыратын занды тұлғаның жарғылық капиталының ең аз көлемі туралы» № 197-қаулысы
13. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігінің «Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының заңдық нормативтерін есептеудің нормативтік мәндері және әдістемесі, зандық нормативтердің орындалуы туралы есептеме табыс ету формалары мен мерзімдері туралы» 2008 ж. 22 тамызда бекіткен Нұсқаулығы.
14. ЕуроОдақ Мемлкеттері –мүшелері заңнамасы тыйым салу туралы жалпы ережеден өзгеше ретінде 4-тармақта ұсынылатын шарттар сақталған жағдайда өздерінің меншікті акцияларын сатып алуға жол береді.Алматы, 2012 ж.
15. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлім), Юрист.,Алматы 2013 ж.
16. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігінің 2006 жылғы 25 ақпандағы «Ипотекалық, ұйымдар, акциялар пакеттері мемлекетке немесе ұлттық холдингке немесе ұлттық, басқарушы компанияға жататын банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға арналған нормативтік мәндер, зан нормативтерін есептеу әдістемесі, сондай-ақ, олардың орындалуы туралы есептеме табыс етудің формалары мен мерзімдері туралы» № 48-қаулысы (3-тармақ).
17. Карагусов Ф. «Негосударственные долговые ценные бумаги В Республике Казахстан» Издательство; Алматы: «Әділет» , 2000 г..
18. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2005 жылғы 30 қыркүйектегі 358-қаулысымен бекітлген «Екінші деңгейдегі банктер үшін зандық нормативтердің нормативтік мәндері және оларды есептеу туралы Нұсқаулық»
19. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 28 сәуірдегі № 5б-қаулысымен (4-тармақ) бекітілген «Клиенттің шотын нақты иеленуші ретінде жүргізу құқымен брокерлік және дилерлік қызметті және банк операцилларының жекелеген түрлерін жүзеге асьтратын ұйымдарға арналған заңдық нормативтерді есептеу Ережелері».
20. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 12 тамыздағы «Акционерлік қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды басымдықпен сатып алуқұқықтарын іске асыру ережелерін бекіту туралы» №151-қаулысы./ «Заң» газеті, 2006ж. 29 қыркүйек, №174.
21. Концепция развития корпоративного законодательства Российской Федерации на период до 2008 г. М,2009 г.305 с.
22. Конузин В. Расчет RAROC для банковских учреждений.Санк-Петербург:2012г. 630 с.
23. Табачников А. Проблемы и перспективы капитализации российских предприятий (на примере алкогольной отрасли), М.2011г. 302 с..
24. Davis, Paul. Шығармалардан дәйексөз 313-бет.
25. «Акционерлік қоғам туралы» 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-II Қазақстан Республикасының Заңы (2012.24.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен);
26. Басин Ю.Г. Коммерческие корпоративные отношения и юридическая ответственность. В издании «Басин Ю.Г. Избранные труды по гражданскому праву». Алматы: АЮ-ВШП «Адилет», НИИ частного права КазГЮУ, 2003. С.135;
27. Авилов Г.Е., Суханов Е.А. Юридические лица в современном российском гражданском праве. М: Вестник гражданского права, том 6, 2006, №1. С.17-18.
28. Хвостов В.М. Система римского права. М.,1996. 314 с.
29. Братус С.Н. Юридические лица в советском гражданском праве. М.,1947. 490 с.
30. Сыродоева О.Н. Акционерное право США и России (сравнительный анализ). М.1996. 217с.;
31. Субъекты гражданского права. Отв.ред. М.КСулейменов. Алматы:НИИ частного права КазГЮУ, 2004г. 380 с.;
32. И.Т. Тарасов. Учение об акционерных компаниях. - Ярославль, 1880. 450 с.;
33. Писемский П. Акционерные компании с точки зрения гражданского права. - М., 1876.;
34. Каминка А.И. Акционерные компании. Юридическое исследование. Т.1, - СПб., 1902. 302 с.;
35. Шершеневич Г.Ф. Учебник торгового права. - М., 1994; 503 с.
36. Цитович П. Учебник торгового права. - Киев, 1891; 602 с.
37. ҚазССР 21 маусым 1991 жылы №690-ХІІІ «Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы» заңы;
38. В.В. Долинская монография «Акционерное право: основные положения и тенденции»- М. 2006г. 286 с.
1. Субъекты гражданского права. / Жауапты ред. М.Қ.Сүлейменов. Алматы,2010ж. 480 б.
2. 2003 жылғы 2 шілдідегі «Бағалы қағаздар нарығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. / Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары, 2003. № 14,119-бап (өзгертулер және толықтыруларымен).
3. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік туралы» Заңы. / Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары, 1998, № 5-6 ( өзгертулер және толықтыруларымен).
4. Андреев В.К. «Корпоративное право» Учебник, М: 2011.580 с.
5. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2009 жылғы 28 жел-тоқсандағы № 8 «Акционерлік қоғамдар туралы заңнаманың қолданылуы туралы» нормативтіқ қаулысы. 3-тармақ. / Егемен Қазақстан, 19.01.2010 ж.
6. Сулейменов М.К. Становление и развитие гражданского законода-тельства Республики Қазахстан. Алматы, 2010 г. 521с.
7. Германияның акционерлік қоғамдар туралы Заңы Second Council 77/91/EEC of December 1976 on coordination of safeguards which, for the protection of the interests of members and others, are required by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Article 58 of the Treaty, in respect in the formation of public limited liability companies and the maintenance and alteration of their capital, with a view to maling such safeguards equivalent (Article 41).
8. Л.Л.Чантурия. Юридические лица — правовая конструкция современного права. В изд. Л.Чантурия. Свобода и ответственность: право и правосудие постсоветской эпохи. / Тбилиси: Издательство «Сани» , 2004 ж. 349 с.
9. Корпоративная реформа и гармонизация корпоративного законодательства России и ЕС. С.112.
10. Организационно-правовые формы коммерческой деятельности в России: комментарий к Гражданскому кодексу Российской Федерации. Под ред. В.В.Куликова басшылығымен. - М.: ИНФРА-М, 1995. 267 с.
11. Корпоративная реформа и гармонизация корпоративного законодательства России и ЕС. М, 2012 г. 211 с.;
12. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2008 жылғы 28 қарашадағы «Бағалы қағаздар нарығында қызметін жүзеге асыру үшін лицензия алуға өтінім берушінің және бағалы қағаздар нарығында қызметін лицензия негізінде жүзеге асыратын занды тұлғаның жарғылық капиталының ең аз көлемі туралы» № 197-қаулысы
13. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігінің «Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының заңдық нормативтерін есептеудің нормативтік мәндері және әдістемесі, зандық нормативтердің орындалуы туралы есептеме табыс ету формалары мен мерзімдері туралы» 2008 ж. 22 тамызда бекіткен Нұсқаулығы.
14. ЕуроОдақ Мемлкеттері –мүшелері заңнамасы тыйым салу туралы жалпы ережеден өзгеше ретінде 4-тармақта ұсынылатын шарттар сақталған жағдайда өздерінің меншікті акцияларын сатып алуға жол береді.Алматы, 2012 ж.
15. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлім), Юрист.,Алматы 2013 ж.
16. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігінің 2006 жылғы 25 ақпандағы «Ипотекалық, ұйымдар, акциялар пакеттері мемлекетке немесе ұлттық холдингке немесе ұлттық, басқарушы компанияға жататын банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға арналған нормативтік мәндер, зан нормативтерін есептеу әдістемесі, сондай-ақ, олардың орындалуы туралы есептеме табыс етудің формалары мен мерзімдері туралы» № 48-қаулысы (3-тармақ).
17. Карагусов Ф. «Негосударственные долговые ценные бумаги В Республике Казахстан» Издательство; Алматы: «Әділет» , 2000 г..
18. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2005 жылғы 30 қыркүйектегі 358-қаулысымен бекітлген «Екінші деңгейдегі банктер үшін зандық нормативтердің нормативтік мәндері және оларды есептеу туралы Нұсқаулық»
19. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 28 сәуірдегі № 5б-қаулысымен (4-тармақ) бекітілген «Клиенттің шотын нақты иеленуші ретінде жүргізу құқымен брокерлік және дилерлік қызметті және банк операцилларының жекелеген түрлерін жүзеге асьтратын ұйымдарға арналған заңдық нормативтерді есептеу Ережелері».
20. Қазақстан Республикасынын Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 12 тамыздағы «Акционерлік қоғам акционерлерінің бағалы қағаздарды басымдықпен сатып алуқұқықтарын іске асыру ережелерін бекіту туралы» №151-қаулысы./ «Заң» газеті, 2006ж. 29 қыркүйек, №174.
21. Концепция развития корпоративного законодательства Российской Федерации на период до 2008 г. М,2009 г.305 с.
22. Конузин В. Расчет RAROC для банковских учреждений.Санк-Петербург:2012г. 630 с.
23. Табачников А. Проблемы и перспективы капитализации российских предприятий (на примере алкогольной отрасли), М.2011г. 302 с..
24. Davis, Paul. Шығармалардан дәйексөз 313-бет.
25. «Акционерлік қоғам туралы» 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-II Қазақстан Республикасының Заңы (2012.24.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен);
26. Басин Ю.Г. Коммерческие корпоративные отношения и юридическая ответственность. В издании «Басин Ю.Г. Избранные труды по гражданскому праву». Алматы: АЮ-ВШП «Адилет», НИИ частного права КазГЮУ, 2003. С.135;
27. Авилов Г.Е., Суханов Е.А. Юридические лица в современном российском гражданском праве. М: Вестник гражданского права, том 6, 2006, №1. С.17-18.
28. Хвостов В.М. Система римского права. М.,1996. 314 с.
29. Братус С.Н. Юридические лица в советском гражданском праве. М.,1947. 490 с.
30. Сыродоева О.Н. Акционерное право США и России (сравнительный анализ). М.1996. 217с.;
31. Субъекты гражданского права. Отв.ред. М.КСулейменов. Алматы:НИИ частного права КазГЮУ, 2004г. 380 с.;
32. И.Т. Тарасов. Учение об акционерных компаниях. - Ярославль, 1880. 450 с.;
33. Писемский П. Акционерные компании с точки зрения гражданского права. - М., 1876.;
34. Каминка А.И. Акционерные компании. Юридическое исследование. Т.1, - СПб., 1902. 302 с.;
35. Шершеневич Г.Ф. Учебник торгового права. - М., 1994; 503 с.
36. Цитович П. Учебник торгового права. - Киев, 1891; 602 с.
37. ҚазССР 21 маусым 1991 жылы №690-ХІІІ «Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы» заңы;
38. В.В. Долинская монография «Акционерное право: основные положения и тенденции»- М. 2006г. 286 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Реферат
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғам дегеніміз- заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъекті ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады.
Акционерлік қоғам түсінігі бір мезгілде құқық субъектісіне және осы субъектінің құқықтық формасына да қолдануға болады. Атап айтқанда, акционерлік қоғам заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъектілер ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады. Сонымен қатар, занды тұлға нақты формасыз өмір сүре алмайтындықтан, акционерлік қоғам термині арқылы, тегінде, тиісті ұйымдық-құқықтық форманы пайдаланып әрекет ететін осы қатынастың субъектісі де сәйкестендіріледі.
Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын құқықтық реттеуге арналған аталған диплом жұмысының өзектілігі- акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда, болашақта заңнамаларды табысты қолдануы арқылы акционерлік қоғамды құру арқылы кәсіпкерлікті дамыту қажет. Кәсіпкерліктің акционерлік нысаны, бірнеше артықшылықтарымен қызықты (мүліктік қатынастарды ұйымдастыру мен басқарылуы), толық және жаң - жақты акционерлік заңнамаларды зерттеп, сараптап құрылуы, қосымша акционерлік қоғамдардың жұмысын қалыпты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі:
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру;
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Аталған диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім екі бөлімнен, он екі тараудан тұрады. Бірінші бөлім акционерлік қоғамның құрылуына жалпы сипаттамасына арналған. Екінші бөлім Акционерлік қоғамның капиталын қалыптастыру қолдауға арналған.
Мазмұны
Кіріспе 4
1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 7
1.1 Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі 7
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі 11
1.3. Құрылтайшылар мен акционерлердің өкілеттіктері, міндеттері мен жауапкершілігі 19
1.4 Акционерлердің құқықтары мен міндеттері 24
2 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ 31
2.1. Акционерлік қоғам капиталының түсінігі және оның мәні 31
2.2. Акционерлік қоғамды капиталдандыру тәсілдері және оның бағалы қағаздары 36
2.3. Акция түсінігі туралы 38
2.4 Акциялардың нақтылы белгіленген құны 42
2.5 Акционерлік қоғамның айырбасталатын бағалы қағаздары 46
2.6 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын қалыптастыру 51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
КІРІСПЕ
Нарық жағдайында маңызды орынды акционерлік қоғамдар алады. Акционерлік қоғамдар өз қызметін жүзеге асыра отырып, өз акцияларын шығару арқылы бағалы қағаздар нарығының қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстанда акционерлік қоғамның қалыптасуы нарықтық экономика көшумен және мемлекеттік кәсіпорындарды жекшелендірумен байланысты болды.
Басқа меншік нысанына қарағанда акционерлік қоғам ерекшелігі акционерлік қоғам формасын, жедел түрде ірі қаржы ресурсын жұмылдыру мүмкіндігі болып табылады. Сондай-ақ қоғамдар өз акцияларын шығара отырып, бизнесін жаңғыртады.
Акционерлік қоғамның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Акционерлік қоғамның басты табысы алдағы уақытта әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Қазіргі экономикалық жағдайларда ұйымның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны ретінде акционерлік қоғамдар болып табылады. Бұл жеке және заңды тұлғалардың барлық қызмет аясындағы нарықтық экономиканың дамуымен түсіндіріледі. Нарықтық экономикаға көшу Қазақстан экономикасын дамытуда үлкен рөль атқаратын, біріншіден коммерциялық ұйымдарға қатысты жалпы құқықтық негіздер мен субъектілердің функцияларын жүзеге асыру құқықтарын айқындау үшін біршама заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің әзірлеуін талап етті.
Айрықша орынды нормативтік актілердің арасында заңды тұлғалардың құрылуы мен қызметін құқықтық реттейтін нормалар алады.
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда болашақта оның рационалды және табысты қолдануы үшін қажет.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі;
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру.
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Тарасов И.Т. жазғандай: акционерное дело вообще имеет образовательное значение для общества, приучая к самостоятельности, к строгому анализу, к правильному расчету, к честности [8].
Акционерлік қоғам тақырыбына өз еңбектерін арнаған Ресей революцияға дейінгі заңтанудың классиктері Петражицкий Л.И., Победоносцев К., Шершеневич Г.Ф.
Осы тақырыпқа арналған алғашқы ірі монографиялардың бірі П. Писемскийдің еңбегін жатқызуға болады [9]. Автор батыс европа құқықтанушыларының еңбектерінің негізінде, дәстүрлі акционерлік компаниялардың тарихына түсініктеме береді. Сонымен қатар, П. Писемский акционерлік компанияның заңды тұлға ретіндегі рөліне тоқталып өткен.
Акционерлік қоғам тақырыбында үздік зерттеулер жүргізген профессор И.Т. Тарасовтың "Учение об акционерных компаниях" атты еңбегін атауға болады. Ол еңбегінде автор кезек-кезекпен акционерлік құқықтың институттарының мазмұнына, Европалық мемлекеттерде акционерлік компаниялардың тарихын, батыс европа ғалымдарының өзге теорияларын акционерлік сұрақтарға қатысты сипаттама берген болатын және өзінің акционерлік құқықты реформалау туралы ұсыныстарын дәлелдеді.
Келесі фундаменталді зерттеулер акционерлік қоғамдарға қатысты А.И. Каминкиннің кітабы болып табылады, онда ол ХІХ ғасырдың көрнекті европаның коммерциалистерінің еңбектері, оның ішінде сол кездегі серіктестіктердің түрлері және корпорациялар акционерлік компаниялармен арасындағы байланысына қатысты зерттеулер жүргізді, акционерлік заңнамалардың тарихы қаралды.
Акционерлік қоғамдарға қатысты көп әрі ерекше көңіл бөлген орыс коммерциалистер мен цивилистер еңбектерің шығарған болатын. Солай, Г.Ф. Шершеневич өз оқулықтарында сауда және азаматтық құқық акционерлік серіктестікке анализ жасауына көңіл бөлген болатын.
Шершеневич сонымен қатар, заңды күшін және жарлығын бекіту тәртібін, акционерлік қоғамды таратудың, жалпы жиналысты өткізу мен мүшелерін шақыру, басқару органдарының структурасы мен акцияның түсінігі мен түрлеріне тоқталған.
П. Цитовичтың оқулығында басты көңіл бөлген аймағы акционерлік қоғамның құқықтық табиғатын зерттеу болды. Автор толық келесі нәрселерге тоқталған: жалпы сипаттамасы мен түрлеріне акционерлік серіктестіктердің. Ең бастысы басқа ғалымдардан айрықша енгізген жаңалығы ол акционерлік серіктестіктің ерекше формасын бөліп шығарады - серіктестік айнымалы капиталымен товарищество с переменным капиталом. Соңғы түрі басқаларынан капиталдың жалпы сомасының цифрлік баламасының көрсетілмеуімен, қатаң үлестердің бөлінуінің болмауы, сонымен бірге қосыша қатысушылардың жауаптылығының болмауымен ерекшеленеді.
Акционерлік компаниялардің мәнділігінің артуы заңды тұрғыда құқықтық статусын айқындау қажеттілігіне әкелді.
Акционерлік қоғамға қатысты тәуелсіз Қазақстанда заңнаманың даму тарихы Акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі қоғамдар туралы Жағдай, КССР Министрлер Кеңесінің 19 маусымда 1990 жылғы бекітілген № 590 қаулысынан бастау алады. Бір жарым жылдың ішінде Акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі қоғамдар Біріңғай мемлекеттік реестріне КССР Қаржы Министрлігімен 1435 қоғам, оның ішінде 402 акционерлік нысанда, ал 1030 жауапкершілігі шектеулі қоғамдар нысанында енгізілді. Акционерлік қоғамның жалпы капиталы 23906,2 мың рубльді құраса, жауапкершілігі шектеулі қоғамдардың жалпы капиталы 1224,4 мың рубльді құрады.
21 маусым 1991 жылы Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы Заңы қабылданған болатын.
27 желтоқсанда Азаматтық кодекстің жалпы бөлімі қабылданды, мазмұнында акционерлік қоғамдарға қатысты нормалары енгізілді, осы кодестің негізінде 2 мамыр 1995 жылы ҚР Президенті күші бар Жарлық Шаруашылық серіктестіктер заңы туралы шығарады.
10 шілде 1998 жылы Жарлықтың орнына Акционерлік қоғам туралы заң қабылдайды.
Сонымен, 13 мамыр 2003 жылы қазір қолданып жатқан ҚР Акционерлік қоғамдары туралы заңы қабылданды.
Заң жалпы, басты қағидаларға қарсы келмейді ҚР Азаматтық кодексіне, Акционерлік қоғамдар туралы заңына және мемлекеттің басқа да заңнамалық актілеріне.
Бірақ Нормативтік құқықтық актілер туралы заңын ескеретін болсақ, заң АК қарағанда заң оған бағынады, АК кейін қабылданғанына қарамастан.
2003 жылы қабылданған заңға сәйукс жарғылық капиталы бұрын минималді мөлшері АҚ үшін: 100 АЕК-тен (ЖАҚ) және 5000 АЕК (ААҚ) болса, 50000 АЕК-ке дейін бөлінбей ЖАҚ және ААҚ деп. Осы енгізілген өзгерісті жағымжы жағынан бағаласақ қателеспейміз, өткені өз табиғатына сәйкес ірі кәсіпкерлікпен айналасатын субъект ретінде елестетеміз.
2003 жылдан бері Акционерлік қоғамдар туралы заңына 26 өзгерістер мен толықтырулар енгізілген болатын. Соңғы өзгеріс 26 желтоқсан 2012 жылы болды, заңды тұлғалардың тіркелу рәсімдерінің талаптарына өзгертулер енгізу себебімен.
Кәсіпкерліктің акционерлік нысаны, бірнеше артықшылықтарымен қызықты (мүліктік қатынастарды ұйымдастыру мен басқарылуы), толық және жаң - жақты акционерлік заңнамаларды зерттеп барып құрылуы, қосымша акционерлік қоғамдардың норма жасауымен ерекшеленеді.
1. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі
Акционерлік қоғам түсінігі бір мезгілде құқық субъектісіне және осы субъектінің құқықтық формасына да қолдануға болады. Атап айтқанда, акционерлік қоғам заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъектілер ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады. Сонымен қатар, занды тұлға нақты формасыз өмір сүре алмайтындықтан, акционерлік қоғам термині арқылы, тегінде, тиісті ұйымдық-құқықтық форманы пайдаланып әрекет ететін осы қатынастың субъектісі де сәйкестендіріледі.
Бұрын айтып өткендей, акционерлік қоғам нысанының ерекшелігі - оның әдетте немесе тікелей (сот жүргізу құқығына байланысты): (а) кәсіпкерлік (коммерциялық) қызметті жүргізу барысында және (ә) тиісті бизнестің, кәсіпкерлік істің көлемі (капитал мөлшері, активтердің құны, кәсіпорындардағы жұмыскерлердің саны, нарықтағы үлес және басқа да көрсеткіштер бойынша бағаланатын) оны ірі кәсіпкерлік ретінде айқындауға мүміндік беретін кезде қолданылатыны болып табылады. Бұл белгілер әрбір нақты заң құзыреті (юрисдикция) заңнамасымен анықталады, ал оларға сәйкестік шағын және орта бизнеспен салыстыру бойынша істерді жүргізудің мазмұны мен формаларына қойылатын қатаңырақ талаптар қолдануға себеп болады.
Кәсіпкерлік корпорация бола отырып, акционерлік қоғам бес негізгі құрылымдық сипаттама (белгі): (1) меншікті құқықтық субъектілік, (2) шектеулі жауапкершілік, (3) берілетін акциялар, (4) табыстау негізіндегі орталық басқару жүйесі және (5) акционерлік қоғамның капиталына салынатын салымдар негізінде акционерлердің меншігі арқылы сәйкестендіріледі [1, 280б].
Осы белгілердің әрқайсысы Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген корпоративтік заңнамасы нормаларында көрініс тауып және қажетті деңгейде реттелген. Оның үстіне, осы белгілердің кемінде бір белгісінің тиісті реттелмегендігі корпоративтік заңнаманың жоқтығына немесе, қалай дегенде де, жетілмегендігіне дәлел болады, өйткені бұндай заңнаманың негізгі қызметі шаруашылық жүргізуші қәсіпорындар үшін ұйымдық-құқықтық форманы, яғни осы бес белгіге бірдей жауап беретін форманы пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады [1; 5 б].
Сонымен, Азаматтық кодекстің 85-бабына және АҚ туралы Заңның 3-бабына сәйкес, акционерлік қоғам болып өз қызметін жүзеғе асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға танылады. Осы заңға сыйымды анықтаманың өзі құқықтық субъектілік, акциялар шығару есебінен мүлік қалыптастыру және осы акциялардың айналымдылығы іспетті үш маңызды дәлелді көрсетеді.
Атап айтқанда, бастапқы жағдай болып акционерлік қоғамның Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (АК) заңды тұлға формасы ретінде танылуы саналады. Сөйтіп, акционерлік қоғамдардың дербес құқықтың субъектілігі өзінен-өзі бекітіледі, өйткені заңды тұлғаның заңға сыйымды анықтамасы бойынша (АК-тің 34-бабы) акционерлік қоғамның өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды алу және жүзеге асыру, оның қызметіне байланысты міндеттерді орындау, сотта талап қоюшы және жауап беруші болу қабілеті бекітіледі. Бұндай құқықтық субъектілік акционерлік қоғамға өз қызметін тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мүліктік негізі болып қоғамға меншікқ құқығымен тиесілі мүлік саналады.
Акционерлік қоғамдардың құқықтық субъектілігінің екі маңызды элементі ажыратылып көрсетіледі. Біріншісі акционерлік қоғамның меншігінде оның акционерлерінің мүлікпен оқшауланған мүлкінің болуы және оны қызметінде мақсаттарға жету үшін өз қалауынша және осы акционерлік қоғамның жеке жауапкершілігімен пайдалана алатын құқығында жатыр.
2) элемент акционерлік қоғамның оның мүлкіне (акциялар шығару және орналастыру есебінен алған мүлікті қосқанда) деген меншік құқының еркіндігін қамтамасыз етеді және сол арқылы акционерлік қоғамды оның акционерлерінің қоғам қызметінің тоқтатылуына әкеліп соқтыруы мүмін біржақты әрекеттерінен қорғауды жорамалдайды. Атап айтқанда, АҚ акционерлерінің құрамынан шыққысы келетін кез келген субъект өзіне тиесілі акцияларды үшінші тұлғаға иеліктен шығарып беру есебінен ғана бұны істей алады, бірақ ол қоғамнан бұрын соңғының (қоғамның) капиталына салынған салым есебіне берілген мүлкті қайтаруды талап ете алмайды. Бұл механизмде сонымен қатар акционерлердің акционерлік қоғамға қатысты құқықтық мирасқорлығы (ол туралы еткен параграфтардың бірінде айтылған) және компанияның әрбір жеке акционерінің ерік-қалауынан (егер, әрине, ол жалғыз және бақылаушы акционер болмаса) тыс өмір сүруі белгісі көрінеді.
Капиталды және мүлікті қалыптастыру үшін акциялар шығару -- заңды тұлғаның құқықтық формасы ретіндегі акционерлік қоғамның анықтаушы белгісі болып табылады. Акцияларды орналастыру есебінен компанияның капиталы мен мүлкінің қайнар көзі қалыптасады, ал акцияларды ашық нарықта қайтадан айналысқа салу, әдетте, істердің нақты жағдайына барынша жақындата отырып, тиісті акционерлік қоғамның және оның бизнесінің нарықтық құнын бағалауға мүмкіндік береді. Осыған байланысты акционерлік қоғамның Қазақстан заңнамасында бар және жоғарыда келтірілген занды анықтамасы акционерлік қоғамның қызметін қаржыландыру үшін акциялар шығарудың міндеттілігін көрсетеді. Ал бағалы қағаздар нарығы туралы заңнама ол акциялардың еркін айналысы, - оның ішінде бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарықтары аясында да, - нарықтық баға белгіленімдері (котировка) және оларды компаниялар мен олардың бизнесін бағалауда пайдалану негіздемесі үшін қажетті шарттар тудырады [2, 23 б.].
Акционерлік қоғамның үшінші белгісі - Азаматтық кодекс және АҚ туралы Заң нормаларында көрінетін шектеулі жауапкершілігі және ол қоғамның өзінің және акционерлерінің олардың борыштары бойынша мүліктік - жауапкершілігін мүліктерінің оқшаулануына негіздеп шектеуді жорамалдайды. Сонымен, АК-тің 44-бабына және АҚ туралы Заңның 85-бабына сәйкес, акционерлік қоғам өзінің қатысушыларының мүлкінен оқшауланған мүлік иеленеді, өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық; мүлкімен жауап береді (ол кезде акционерлік қоғам өз міндеттемелері бойынша бұндай жауапкершілікті өз мүлкі шектерінде ғана көтереді) және өз құрылтайшыларының және акционерлерінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, өз кезегінде, жалпы ережелер арқылы акционерлік қоғам акционерлерінің оның міндеттемелері бойынша жауапкершілік алмайтындығы және өздеріне тиесілі акциялардың құны шектерінде қоғамның қызметіне байланысты шығындардың тәуекелдігін көтеретіндігі белгіленеді.
Жоғарыда аталған құрылымдық белгілердін төртінші және бесінші акционерлік қоғамның заңды анықтамасында көрсетілмеген, бірақ олар бірнеше тұлғаның мүлкін біріктіру нәтижесінде құрылған кез келген коммерциялық, ұйымның маңызды белгілері болып табылады. Құқықтық анықтау мақсаттарында акционерлердің және олар құрған компанияның құқықтық; мәртебесін шектей отырып, заңнын, соңғыға (компанияға) зандық, және мүліктік дербестік бергені белгілі. Алайда акционерлердің өздері құрған компанияның өмір сүруіне және табыстылығына айтарлықтай мүдделі болумен қатар, акционерлер оның істерін де, мүлкін де тиісті дәрежеде басқаруға да, оның жемісті қызметінен табыс алуға да мүдделі екенін түсіну қиын емес.
Аталған жағдайда объективтік мұқтаждық - ол бірлесе құрылған заңды тұлғаның біріктірілген мүлкін де, істерін де басқару жөнінде өкілеттіктер ауқымын белгілеу және акционерлердің бұлайша басқарудың тиісті деңгейін бақылап отыру құқығын сақтау болып табылады. Мүмкін болатын екі нұсқаның - бірлесе басқару және өкілеттіктерді табыстау - ішінен капиталды біріқтіру негізінде құрылған шаруашылық, ұйымдардың тиісті дәрежеде жұмыс істеуі үшін қолайлысы екінші нұсқа болып табылады. Қатынастың тиімділігін қамтамасыз етудің бұл мақсаты, тегінде, шаруашылық. қатынастың дербес және өз міндеттері бойынша жауапты субъектісі сияқты заңды тұлғаның құқықтық тұжырымдамасын құруға себеп болды. Осындай жағдайда компанияның акционерлері мүлікті және істерді басқаруды оларды өз жауапкершілігіне алып басқаратын акционерлік қоғамның органдарына табыстайды. Ал заң өзінің тікелей (және тек) тиісті органдары, яғни заң актілеріне және құрылтай құжаттарына сәйкес әрекет ететін органдары арқылы кез келген заңды тұлғаның азаматтық құқықиеленетінін және өзіне міндеттер қабылдайтынын (АК-тің 37-бабы) белгілейді. Акционерлік қоғамды басқару құрылымын, оның органдарының түрлерін, тағайындау немесе сайлау тәртібін және олардың өкілеттіктерін АҚ туралы Заң реттейді, ал тиісті мәселелер жеке параграф аясында қаралатын болады.
Өз кезегінде, бірлескен актив ретінде (АҚ кірістеріне құқықтар формасындағы біріктірілген мүлік) құрылған акционерлік қоғамды қарай отырып, ондай акционерлердің қоғамның органдарын құруға және олардың қызметін бақылауға, сондай-ақ қоғам алған табысты белуге уәкілеттігі бар және өздері іске асыратын ол өкілеттіктерге байланысты тәуекелдіктерді көтереді. Соған байланысты қорпоративтік заңнама олар да аталған мүдденің болуына сүйене отырып, қоғам акционерлерінің мәртебесін ережеге келтіретіндей және оның дамуына жауапты қоғамның органдары мен оның акционерлері (аталған компанияға өздері салған инвестиңиялардың және компания қызметінің табыстылығына көз тіккен) арасындағы корпоративтік қатынастарға тән дау-дамайдың қолайсыз зардаптарына жол бермей, сол мүддені іске асырудың формалары мен дәрежесін реттейтіндей болып шоғырландырылады.
Қазақстандық заңдарға сәйкес акционерлік қоғамның мәртебесіне жататын тағы екі жағдайды атап өтпекпіз.
Жоғарыда АҚ формасы ірі бизнес жүргізуге арналатынын және осы жұмыста бұрынырақ айтылған дау-дамайлар топтарын (қоғамның органдары мен акционерлері арасында, акционерлердің тәуекелдігіне арасында болатын және басқадай) мақсатқа сай регламентке келтіруді жорамалдайтынын айтқанбыз. Заң бұл форманың шағын және орта бизнес салаларында пайдаланылуына үзілді-кесілді тыйым салмайды, бірақ капиталдандыру, есеп-қисап, корпоративтік басқару мен акционерлік қоғам шектерінде ауыртпашылық әкелетін мәселелер бойынша жеткілікті қатаң талаптар қояды және, әдетте, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына жол бермейді.
Аса көрнекті мысал ретінде акционерлік қоғамның және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің (шағын және орта бизнес жүргізудің кең танымал формасы болып табылатын) жарғылық капиталының ең аз көлеміне заңдық тұрғыда белгіленген талаптардағы айырмашылықты айтуға болады. Сөйтіп, АҚ туралы Заңның 10-бабына сәйкес, акционерлік қоғамның жарғылық капиталының ең кіші көлемі тиісті қаржылық жыл (1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейін) үшін заң белгілеген айлық есептік керсеткіштің, 50000 еселеген көлемін құрайды. Өз кезегінде, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының бастапқы көлемі бұндай айлық есептік көрсеткшің [3] 100 көлеміне парапар сомадан кем болмаға тиіс, яғни ЖШС үшін тиісті мәні АҚ-тың жарғылық капиталына қойылатын ең аз талаптардан 500 есе аз. Оның үстіне, кәсіпкерлік қызметтің бірқатар түрлері үшін заң акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық формасын пайдалануды жай ғана талап етіп қоймайды, сонымен қатар тиісті ұйымдардың ең аз капиталына аса жоғары талаптар белгілейді, мысалы, банктер үшін (сол талаптардың қолданылу мерзіміне, банктердің орналасқан орны мен филиалдарының болуына байланысты) ол бір миллиардтан он миллиард теңгеге дейінгі соманы құрайды. Зейнетақы қорлары үшін де, қызметтің кейбір басқа түрлері үшін де аса жоғары көрсеткіштер белгіленген.
Сөйтіп, ұйымдық-құқықтық формасына байланысты көлемдері бойынша ажыратылатын коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қойылатын талаптардың өздері-ақ заң шығарушының акционерліқ форманы тек ірі кәсіпкерлікті жүргізу үшін пайдаланғысы келетін бастапқы ниетін көрсетеді.
Екінші жағдай қазақстандық заңнаманың әлі күнге дейін акционерлік формадағы коммерциялық емес ұйымдардың құрылуына жол беретіндігіне байланысты (АК-тің 34-бабы). Қазақстан тәжірибесінде де бұрын Қазақстан қор биржасы дейтін ұйымның өмір сүрген оқиғасын жоққа шығаруға болмайды. Бірақ экономикалық тұрғыдан да, құқықтық тұрғыдан да, ондай форманың өмір сүруінің қандай да бір ерекше тиімділігі және негізділігі байқалған жоқ. Сонымен қатар ондай коммерциялық емес ұйымды басқаруға және оның акцияларын иеліктен шығаруға байланысты маңызды мәселелер (бәрінен бұрын - акционерлердің құзыреттерін шектеу тұрғысынан алғанда) сөзсіз туып отырады (бұрында да туған және ол биржаны қоммерциялау себептерінің бірі болған).
Оның үстіне, қазақстандық заңнама коммерциялық емес ұйымдарды құру мақсатына және олардың құрылтайшыларының субъектілік құрамына байланысты олардың формаларының жеткілікті кең таңдауын ұсынады. Бірақ бұл формалардың біреуі де коммерциялық емес ұйымның құрылтайшыларының өздері салған қаражаттардан табыс алуға деген тікелей мүліктік мүддесін ескермейді, ал ол кезде акцияның эқономиқалық маңызы (оны иелену арқьлы берілетін негізгі құзырет) субъектінің акцияны сол бойынша дивиденд алу есебімен сатып алатындығы болып табылады. Демек, коммерциялық емес ұйымдардың акционерлік қоғамдар формасындағы қызметіне жол беру, бәрінен бұрын, теориялық тұрғыда негізсіз және, екіншіден, шаруашылық жүргізудің кез келген ұлттық жүйесі үшін қандай да бір елеулі экономикалық немесе әлеуметтік пайда келтірмейді.
Соған байланысты акционерлік қоғамдар формасында коммерциялық емес ұйымдар құру мүмкіндігінен бас тарту тиімді, тіпті мақсатқа сай болып көрінеді. Әдебиетте корпорацияларға коммерциялық емес ұйымдарды жатқызу туралы көзқарастардың бар екені көрсетілгеніне қарамастан [4], осылай жол беруде корпорациялық құқықтың дамуы непзсіз және болашағы жоқ болып көрінеді. Сөйтіп, акционерлік қоғамдар формасында құрылған заңды тұлғалар, корпорацияланған компаниялар, корпорациялар тек коммерциялық ұйымдар ретінде қаралуға тиіс екендігін мойындағанымыз жөн.
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі
Акционерліқ қоғам оны ұйымдастыру немесе бұрыннан бар заңды тұлғаны (немесе бұрыннан бар бірнеше заңды тұлғаны) қайта ұйымдастыру жолымен құрылуы мүмкін (АҚ туралы Заңның 6-бабы). Бұл екі үдерісті де белгілі бір дәрежеде қазақстандық заң регламентке келтіру үстінде. Ал акционерлік қоғамды құру тәртібі біршама толық ережеге келтірілген.
Атап айтқанда, акционерлік қоғамды оны құру туралы шешім қабылдаған және заң арқылы акционерлік қоғамнын құрылтайшылары ретінде анықталған жеке және (немесе) заңды тұлғалар дұра алатыны белгіліенғен (АҚ туралы Заңның 5-бабы). Занда акционерлік қоғамдарды мемлекеттің қатысуымен құру туралы арнаулы нормалар бар, бірақ ол ерекшеліктер бұл еңбектің мақсаты үшін соншалықты маңызды емес.
Акционерлік қоғам құру туралы шешім алғашқы құрылтай жиналысында, яғни құрылтайшылар: қоғам құруға келісетін, құрылтай шартына қол қоятын, қоғамды тіркеушіні таңдайтын, оның жарғысын қабылдайтын, шығаруға жария етілген акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы шешім қабылдайтын, қоғамды құру жөніндегі бірлескен қызметтің тәртібін белгілейтін және заңға сәйкес құрылтайшылардың қоғамның жарғылық капиталына төлеуге енгізген мүлікті бағалауды жүзеге асыратын адамдарды анықтайтын, сондай-ақ қоғам атынан оны мемлекеттік тіркеу үшін құжаттарға қол қоятын уәкілетті адамдарды таңдайтын жиналыста қабылдануға тиіс.
Алғашқы құрылтай жиналысында және, егер құрылтай шартында басқадай белгіленбесе, құрылтайшылардың келесі жиналыстарында қоғамның акцияларын мемлекеттік тіркегенге дейін, құрылтайшылардың әрқайсысы қоғамның қанша акциясының ақысын телегеніне қарамастан, әрбіреуі бір-бірден дауыс иеленетініне ерекше назар аудару қажет.
Есте қаларлығы - акционерлік қоғамды бір адамның құра алатындығы. Алдыңғы параграфтарда айтылғандай, бұл акционерліқ қоғамның мәнінен келіп шығады, яғни сол мәнге сәйкес бірнеше құрылтайшының біріктірілген капиталы немесе бір құрылтайшының белінген капиталы алға қойылған шаруашылық мақсаттарға қол жеткізу үшін, қоғамның ондай құрылтайшылары құрған органдарының жауапкершілігімен басқаруға беріледі, ал құрылтайшылардың қоғам - ның жұмысына тікелей тәуекелдігіне қатысуы талап етілмейді. Акционерліқ қоғамды бір адам құрған жағдайда, құрылтай шартына қол қоюдың орнына, ондай жалғыз қатысушы өзінің акционерлік қоғам құрғаны туралы жазбаша шешімге жеке-дара қол қояды.
Құрылтай жиналысының барлық шешімдері хаттамамен рәсімделеді. Мазмұны оның тараптарының коммерциялық құпиясынан тұратын құрылтай шартынан айырмашьшығы - құрылтай жиналыстарының нақ сол хаттамаларының белгілі бір дәрежеде жария сипаты бар немесе (тағы да сол құрылтай шартынан айырмашьшығы) тіркеуші және басқа уәкілетті органдарға, шарттар бойынша контрагенттерге -- шарт жасасушы қарсы тараптарға (мысалы, тіркеушіге, бағалаушыларға, әділет органдарына, қаржы нарықтарын және қаржы ұйымдарын қадағалау жөніндегі агенттікке) қоғам құрылтайшылары қабылдаған шешімдерді растау үшін беріледі немесе бершуі мүмкін.
АҚ туралы Заң сонымен қатар құрылтай шартын тіркеу тәртібін реттейді және ол құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының жазбаша шешімінде) реттелуге тиіс мәселелердің егжей-тегжейін тізбесінен тұрады. Құрылтай шартына акционерлік қоғамның барлық құрылтайшылары (олардың уәкілетті өкілдері) қол қоюға тиіс екендігі аса маңызды болып табылады.
Егер құрылтай шартына қандай да бір өзгертулер немесе толықтырулар енгізілетін болса, онда АҚ туралы Заңның қолданылып жүрген нормаларына сәйкес, буган құрылтай жиналыстарына құрылтай шартының барлық тараптары қатысқан жағдайға ғана жол беріледі. Бұл норманың жетілмегендігін айтуға тиіспіз, өйткені ол құрылтай шартына түзету енгізудің аса маңызды шартын - оның барлық тараптарының бірауыздылығьн реттемейді. Бұл талапты көзге ілмеу - Азаматтық кодекс белгілеген шарттың құқық негіздеріне қайшы. Атап айтқанда, құрылтай шартына кез келген түзетулерді барлық құрылтайшылардың жиналысқа қатысуы кезінде ғана емес, құрылтайшылардың барлығы және әрқайсысы келіскен жағдайда енгізуге болады. Оның үстіне, құрылтайшылардың әрқайсысының шартқа алғашқы қол қою кезінде тең мәртебесі болуға тиіс, яғни олардың әрбіреуінде бір дауыстан болуы керек.
Назар аударуға тұрарлық тағы бір жағдай - АК-тің 41-бабына сәйкес, құрылтай шартының заңды тұлғаның жарғысымен қатар, құрылтай құжаты болып танылатындығы, өйткені ол заңды тұлға өз қызметін жарғы және құрылтай шарты негізінде немесе, егер заңды тұлғаны жалғыз адам құрған болса, онда жарғы және заңды тұлғаның құрылғаны туралы жазбаша түрдегі шешім (жалғыз құрылтайшының шешімі) негізінде жүзеге асырады деп бекітілген. Рас, егер осы Кодексте және Қазақстан Республикасы заң актілерінде басқадай көзделмесе деген ескерту бар.
АҚ туралы Заң, шынымен-ақ, басқадайды көздейді, өйткені ол (а) акционерлік қоғамның жарияланған акцияларын шығаруды мемлекеттік тіркеген сәттен бастап, құрылтай шарты әрекет етуін (қолданылуын) тоқтататынын және (ә) қоғамның жарғысы оның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін айқындайтын құжат болып табылатынын бекітеді. Бұл жағдайда құрылтай шарты мен жарғы -құқық құжаттары, тиісінше, жеке (құпия) және жария сипаттағы, мазмұны бойынша әртүрлі құқықтық қатынастарды реттейтін құжаттар ретінде бір-біріне қарсы қойылып отыр. Сонымен, құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшыныің шешіміннде) баяндалған мағлұматтардың, -- егер шарттың өзінде (жалғыз құрылтайшының шешімінде) басқадай көзделмесе, -- коммерциялық құпия болып табылатыны көзделген. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешімі) мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға тек қоғамның шешімі бойынша немесе Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген жағдайларда ғана берілуге жатады. Өз кезегінде, АҚ туралы Заңда сонымен қатар: Барлық мүдделі адамдар қоғамнын жарғысымен танысуға құқылы. Мүдделі адамның талап етуі бойынша қоғам оған қоғамның жарғысымен (оған кейіннен енгізілен өзгертулер мен толықтыруларды қосқанда) танысуға мүмкіндік беруге міндеттi, - деп белгіленген.
Құрылтай шарты мен АҚ жарғысының құқықтық режимдерінің мазмұнындағы аталған айырмашылық құрылтай шартының акционерлік қоғам құру, оның бастапқы капиталын және басқару органдарын тағайындау мәселелеріне қатысты тең құқылы субъектілер арасындағы өзара қарым-қатынастарды реттейтіндігінен келіп шығады. Бұл қатынастар тікелей азаматтық құқықтарға және құрылтайшылардың міндеттеріне қатысты, ал олардың ісе асуының қоғам жүзеге асыратын оның жарғылық қызметіне тікелей қатысы жоқ, оның үстіне, қоғамның өзі және оның органдары да құрылтай шарты мазмұнының оларға таныстырылуын күтуге немесе талап етуге құқы жоқ,- өз кезегінде, жарғы қоғамның өзінің меншікті құқықтық қабілеті бар дербес құқықтық субъект ретіндегі құқықтық мәртебесін айқындайды. Акционерлік қоғамның органдары өз шешімдерін жарғы нормалары негізінде ғана қабылдайды, олар үшін құрылтай шартының ережелері міндетті емес.
АҚ туралы Заңда акционерлік қоғамның жарғысы реттеуге тиіс мәселелердің тізбесі берілген. Құрылтай шартының және жалғыз құрылтайшының шешімінің мазмұнына белгіленген талаптар сияқты, жарғының міндетті ережелерінің тізбесін де толық жетілген деуғе болмайды. АҚ туралы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес, жарғыға басқа ережелер енгізуге жол беріледі. ҚР Жоғарғы сотының ұстанымына сай, бұл басқа ережелердің өктем (императив) құқықтық, нормалардың көрінісі болуы міндеті емес, бірақ, оларды заң актілері нормаларынан шығатын басқа ережелер деп түсіну керек [5]. Бұндай ұстаным негізді және азаматтық құқықтық диспозициялық белгісіне, сай (бұл жағдайда диспозициялықтың ұтымдылығына дау тууы ғажап емес) болып көрінеді.
Акционерлік қоғам жарғысы мазмұнының регламентке келтірілуіне қарамастан, Заң қоғамның өз қызметін ҚР Үқіметі бекітетін үлгі жарғы негізінде жүзеге асыра алатын мүмкіндікке жол береді. Бұндай тәсіл көп жағдайларда тіркеуге берілетін құжаттардың негізі бірдей формада жасалғанына және заңда ұйғарылған ережелерден тұратындығына [6; 106 б.] сүйене отырып, халықаралық тәжірибені есепке алады. Үлгі форманы пайдалану - акционерлік қоғамдар қызметінің ашықтығы және олардың жарғыларының жариялылығы мақсаттарына қызмет етеді, сондай-ақ қоғамды тіркеу барысында әртекті шығасыларды үнемдеудің белгілі бір тегін анықтауға мүмкіндік береді деп саналады.
Жарғы жария құжат болып табылатындықтан және бір мезгілде паспорт және акционерлік қоғам бекіткен пайдалану жөніндегі нұсқаұлықтың рөлін атқаратындықтан, құрылтайшылар өздері құрған жаңа құқық субъектісін айқын сәйкестендіруге, оның жұмыс істеу) шарттарын және болашақ акционерлермен өзара қарым-қатынас орнату тәртібін айқындауға жауапты. Соған байланысты АҚ туралы Заң акционерлік қоғамның жарғысына барлық құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) немесе олардың өкілдерінің (өкілінің) қол қойғанын талап етеді. Бірақ кейіннен, акционерлік қоғам тиісті дәрежеде жұмыс істей бастағанда, жарғының жаңа редакциясына (оған енгізген өзгертулер мен толықтыруларға) акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік берген адамның қол қоюына рұқсат етіледі. Бұл жағдай акционерлік қоғам акционерлерінің құрамында адам көп болған (әсіресе қоғам жария болған жағдайда), ал жарғыға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы шешім білікті көпшіліктің дауыс беруімен қабылданған кезде орын алады және сол көпшілік дауыспен ол өзгертулер мен толықтыруларға қол қоюға уәкілетті адам да сайланады.
Акционерлік қоғамның жарғысы, сондай-ақ оған енгізілетін өзгертулер мен толықтырулар нотариалдық куәландырылуға жатады.
Акционерлік қоғамды құру сәті туралы мәселе де ерекше назар аударуға тұрарлық. Алдында әлденеше рет айтылғандай, акционерлік қоғамның маңызды белпсі -- оның акциялар шығаруы және капиталын оларды акционерлер арасында орналастыру есебінен қалыптастыруы болып табылады. АҚ туралы Заңда көрсеттілгендей, акциялардың шығарылуына және олардың тиісті дәрежеде орналастырылуына акционерлік қоғамның құқықтық мәртебесін реттеу барысында да шешуші маңыз беріледі: акцияларды мемлекеттік тіркеу арқылы құрылтай шартының әрекет етуі тоқтатылады, акциялар орналастырылғаннан кейін қоғамның органдары және басқалары құрылады.
Сонымен, профессор М.К.Сулейменов көрсеткендей, акцияларды сату есебінен жиналған капитал жарғыда көзделген сомаға жеткенде, АҚ құрылған болып есептеледі. Сол кезде акционерлердің жалпы жиналысы шақырылады. Ол басқарманы, тексеру комиссиясын және бақылау кеңесін сайлайды [7; 252 б].
Сонымен бірге бұл қорытынды белгілі бір дәрежеде ҚР Азаматтық кодексі нормаларына, оның ішінде заңды тұлға заң органдарында мемлекеттік тіркелуге жатады және ол мемлекеттік тіркелген сәттен бастап құрылған болып есептеледі дейтін 42-бабына қайшы қеледі. Оның үстіне, Бағалы қағаздар нарығы туралы Заң акционерлік қоғам заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден еткенге дейін жарияланған акциялардың шығарылуын мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс етуге жол бермейді (Аталған Заңның 8,9,11-баптары).
Сондай-ақ профессор М.Қ.Сулейменовтың пікірі АҚ туралы Заң ережелеріне сай келеді, өйткені акционерлік қоғамның органдарын, шындығында, акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеу және оларды орналастыру қорытындылары негізінде акционерлер тізімі жасалғаннан кейін, енді акционерлердің жалпы жиналысы, директорлар кеңесі құрады. Ол кезде АҚ туралы Заң акционерлік қоғамның акцияларын шығару мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін акционерлердің жалпы жиналысын кім шақыруға тию екендігін, құрылтай шартының өз әрекетін тоқтататынын айтпайды, бірақ акционерлердің алғашқы жалпы жиналысының жарияланған акциялар мемлекеттік тіркеуден өткеннен және акциялар иеленушілердің тізілімдері жүйесі құрылғаннан кейін ғана шақырылуын және өткізілуін талап етеді.
АҚ туралы Заң, бағалы қағаздар нарығы және заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңнама бірнеше жылдар бойы қолданылатынына қарамастан, бұндай олқылықтың болуы Қазақстандық, заңнама үшін елеуші кемшілік болып табылады, өйткені ҚР Жоғарғы соты әділеттікпен көрсеткендей, акционерлердің жалпы жиналысын шақырудың занда белгіленген қатаң шараларын бұзу.. акционерлердің жалпы жиналысынын шешімін жарамсыз деп тануга негіздеме болуы мүмкін [5]. Ондай елеулі кемшілік жойылуға тиіс.
Шешімдердің бірі құрылтайшылардың акциялары түсінігін енгізу болуы мүмкін, оның үстіне, қоғам құрылғанда ондай акция - лардың толық, төленуі талап етіледі: ақшалай салым толық теленуге тиіс, ал ақшалай емес салымды құрылтайшы акционерлік қоғамға ол тіркелгенге дейін толығымен беруге міндетті. Аталған жағдайда екі мәселені арнайы реттеу талап етіледі. Біріншісінің мәні төмендегідей: қоғамды тіркеу сәтіне дейін ондай құрылтай салымдары қаражаттарын қабылдауға уәкілетті субъект болмауы керек. Бірақ бұл жерде құрылтайшылардың біреуіне ол салымдарды қабылдауға уәкілеттік беру (банктік шот ашу, оның атына мүлікті, ақшалай емес салымдарды тіркеу арқылы) және акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеуден еткізген сәттен бастап, қоғамды мемлекеттік тіркегенге дейін пайда болған және оның құрылуына байланысты міндеттемелер мен құқықтардың заң қүшінен қоғамға өтетіндігін заңда көрсету жолымен жүруге (әрекет етуге) болады.
Акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркегенге дейін акцияларды құрылтайшылардың толық төлеуін талап ету екі мақсатты көздейді. Бірінші акционерлік қоғамның табиғатын көрсету ұстанымы сақталатынын білдіру болып табылады, мысалы, ол Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңында бекітілген: оның 29-параграфына сәйкес, құрылтайшылар барлық акцияларды сатып алған кезден бастап қоғам құрылған болып есептеледі). Екіншіден, құрылтайшылардың бұл міндетінің толық орындалуы олардың әрекеттерінің қоғам құру туралы шешімдеріне сәйкес болуын қамтамасыз етеді: егер бизнес жүргізу туралы шешім қабылдаған және ол үшін капиталдандырудың (қор жинаудың) қажетін деңгейін талап ететін АҚ формасын таңдаған болса, онда бұл талап еш кідіріссіз орындалуға тиіс.
Әлбетте, құрылып жатқан акционерлік қоғамның акцияларын төлеген уақытта ең аз телемді салым құнының 50% көлемінде белгілей отырып, қандай да бір еркіндік дәрежесіне жол беруге болады, бірақ ол кезде құрылтайшыға тиесілі акция оны толық төлегенге дейін дауыс құқын және дивиденд алу құқын бермейтін норма белгілеу қажет болады.
Акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеу сәтіне қарай құрылтай акциялары мен оларды толық, төлеу туралы талаптардың тұжырымдамасын енгізу сонымен қатар заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және бағалы қағаздар нарығы туралы заңдарды түзетуді талап етеді: акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеуге құжаттар табыс ету, ол жүзеге асырылғаннан кейін қоғамның акцияларын шығаруды мемлекеттік Тіркеуге құжаттар беру - құрылтай акцияларын толық төлеу құжаттамалары арқылы расталуға тиіс. Одан өзге, құрылтайшылардың құрылтай жиналысында ғана акционерлік қоғамның органдарын (басқарма немесе директорлар кеңесін, атқарушы органды және менеджерлер органын) құруы және қоғамның аудиторын тағайындауы алдын ала ескерілуі керек. Бұл толығымен құрылтайшылық өкілеттіктер аясына сыяды және акционерлік қоғам құру, оны тіркеу және оның акцияларын шығару мәселелерінде қажетті айқындық қалыптастырады, сонымен қатар органдардың қоғам құру бойынша қабылдаған шешімдері үшін, сондай-ақ қоғамның мүлкін қалыптастыруға және пайдалануға байланысты әрекеттері үшін құрылтайшы - лардың ғана емес, акционерлік қоғам құрған органдардың да жауапкершілігі дәрежесін көтереді
Оған мысал ретінде Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңының мазмұнын келтіруге болады: ол заңның 34-параграфына сәйкес, барлық акцияларды құрылтайшылар тиісті дәрежеде төлегеннен кейін ғана құрылған қоғамның барлық құрылтайшылары және басқарма мен бақылау кеңесінің мүшелерілері қол қойып, қоғамды сауда-саттық тізіліміне енгізу туралы өтініш бере алады. Сауда-саттық тізіліміндегі жазуға сауда-саттық тізіліміне енгізгенге дейін ешқандай да акционерлік қоғам болмайды деген заңдық мағына берілген [8; 32б].
Аталған жағдайлардың екіншісі құрылтайшылардың (ал кейде іскерлік қатынастың да) мүдделері құрылып жатқан акционерлік қоғамның өзара шаруашылық қарым-қатынастар жүйесіне тезірек енуіне себепші болуы мүмкін. Дау жоқ, бұл занды тұлғаның азаматтық құқық қабілеттілігін алуы үшін оның мемлекеттік тіркеуден етуі туралы талапқа қайшы қеледі. Сонымен бірге азаматтық құқықтың диспозициялығы тиісті субъектілердің толықтай мүліктік жауапкершілігін негізге ала отырып, құрылмаған акционерлік қоғамның атынан іс - әрекеттерді реттеуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, мысалы, Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңының 40-параграфы іс-әрекеттерді қоғам атынан ол тіркелгенге дейін реттей береді. Бұлайша реттеу қоғам атынан ол тіркелгенге дейін әрекет етуші тікелей жауапты болып табылады: егер бірнеше адам әрекет етсе, онда олар бірлескен борышкерлер ретінде жауап береді дегенге негізделген. Бұл жерде маңызды көзқарас мынау: егер акционерлік қоғам ол тіркелгенге дейін борышкермен жасалған шарттан туған міндеттөмені өзіне қабылдайтын болса, яғни ол бұрынғы борышкердің орнын алса, аталған заң кредит берушінің келісімін талап етпейді. Рас, міндеттемелерді бұлай қабылдау қоғам тіркелген күннен бастап үш ай ішінде іске асырылуға тиіс.
Соған ұқсас реттеу Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің барынша кең еркіндігіне және бір мезгілде шаруашылық қатынас субъектілерінің жауапкершілігінің оның айқындылығының көтерілуіне он ықпал етуі мүмкін болып көрінеді. Бүгінгі таңда АҚ туралы Заң: акционерлік қоғамның құрылтайшылары қоғамды құруға байланысты туған және ол мемлекеттік тіркелгенге дейін пайда болған шығыстарды төлеу бойынша бірлескен жауапкершілік көтеретінін, ал қоғам өзінің құрылтайшыларына көрсетілген шығыстарды қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы кейіннен мақұлдаған жағдайда ғана өтеп беретінін реттейді (5-баптың 4-тармағы).
Сонымен бірге акционерлік қоғамның ол мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін-ақ қатынастарға қатысуына рұқсат ету дұрыс сияқты. Атап айтқанда, қоғам мемлекеттік тіркелгенге дейін оның құрылтайшылары сенімхат бойынша өкілдерін тағайындап, оларға құрылтайшылар атынан қоғамды құруға байланысты құқықтық іс-әрекеттерді іске асыруға уәкілеттік бере алатынын белгілеуге болады. Бастапқы қоғам (немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғам дегеніміз- заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъекті ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады.
Акционерлік қоғам түсінігі бір мезгілде құқық субъектісіне және осы субъектінің құқықтық формасына да қолдануға болады. Атап айтқанда, акционерлік қоғам заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъектілер ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады. Сонымен қатар, занды тұлға нақты формасыз өмір сүре алмайтындықтан, акционерлік қоғам термині арқылы, тегінде, тиісті ұйымдық-құқықтық форманы пайдаланып әрекет ететін осы қатынастың субъектісі де сәйкестендіріледі.
Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайын құқықтық реттеуге арналған аталған диплом жұмысының өзектілігі- акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда, болашақта заңнамаларды табысты қолдануы арқылы акционерлік қоғамды құру арқылы кәсіпкерлікті дамыту қажет. Кәсіпкерліктің акционерлік нысаны, бірнеше артықшылықтарымен қызықты (мүліктік қатынастарды ұйымдастыру мен басқарылуы), толық және жаң - жақты акционерлік заңнамаларды зерттеп, сараптап құрылуы, қосымша акционерлік қоғамдардың жұмысын қалыпты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі:
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру;
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Аталған диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім екі бөлімнен, он екі тараудан тұрады. Бірінші бөлім акционерлік қоғамның құрылуына жалпы сипаттамасына арналған. Екінші бөлім Акционерлік қоғамның капиталын қалыптастыру қолдауға арналған.
Мазмұны
Кіріспе 4
1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 7
1.1 Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі 7
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі 11
1.3. Құрылтайшылар мен акционерлердің өкілеттіктері, міндеттері мен жауапкершілігі 19
1.4 Акционерлердің құқықтары мен міндеттері 24
2 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ 31
2.1. Акционерлік қоғам капиталының түсінігі және оның мәні 31
2.2. Акционерлік қоғамды капиталдандыру тәсілдері және оның бағалы қағаздары 36
2.3. Акция түсінігі туралы 38
2.4 Акциялардың нақтылы белгіленген құны 42
2.5 Акционерлік қоғамның айырбасталатын бағалы қағаздары 46
2.6 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын қалыптастыру 51
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
КІРІСПЕ
Нарық жағдайында маңызды орынды акционерлік қоғамдар алады. Акционерлік қоғамдар өз қызметін жүзеге асыра отырып, өз акцияларын шығару арқылы бағалы қағаздар нарығының қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазақстанда акционерлік қоғамның қалыптасуы нарықтық экономика көшумен және мемлекеттік кәсіпорындарды жекшелендірумен байланысты болды.
Басқа меншік нысанына қарағанда акционерлік қоғам ерекшелігі акционерлік қоғам формасын, жедел түрде ірі қаржы ресурсын жұмылдыру мүмкіндігі болып табылады. Сондай-ақ қоғамдар өз акцияларын шығара отырып, бизнесін жаңғыртады.
Акционерлік қоғамның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Акционерлік қоғамның басты табысы алдағы уақытта әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады.
Қазіргі экономикалық жағдайларда ұйымның ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны ретінде акционерлік қоғамдар болып табылады. Бұл жеке және заңды тұлғалардың барлық қызмет аясындағы нарықтық экономиканың дамуымен түсіндіріледі. Нарықтық экономикаға көшу Қазақстан экономикасын дамытуда үлкен рөль атқаратын, біріншіден коммерциялық ұйымдарға қатысты жалпы құқықтық негіздер мен субъектілердің функцияларын жүзеге асыру құқықтарын айқындау үшін біршама заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің әзірлеуін талап етті.
Айрықша орынды нормативтік актілердің арасында заңды тұлғалардың құрылуы мен қызметін құқықтық реттейтін нормалар алады.
Акционерлік қоғамдардың артықшылықтары біртіндеп, даму барысында байқалып, қазір дүние жүзі нарықтық экономикасында өз орнын бекітті.
Акционерлік қоғамдардың кең дамуы корпоративтік заңдардың көптеген түрлеріне бөлінуіне байланысты және ақырындап дамып, жетілдірілді, сондықтан осы саланы зерттеу қажеттілі туындауда болашақта оның рационалды және табысты қолдануы үшін қажет.
Диплом жұмысының мақсаты - акционерлік қоғамның табысының қалыптасу жолдарын және олардың бөлу әдістерін қалыптастыра отырып, табысты қалыптастыру және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыруда келесідей міндеттер шешіледі;
- акционерлік қоғамның мәнін, қалыптасуын, түрлерін қарастыру.
- акционерлік қоғамның пайдасының қалыптасуын, бөлінуін қарастыру.
Тарасов И.Т. жазғандай: акционерное дело вообще имеет образовательное значение для общества, приучая к самостоятельности, к строгому анализу, к правильному расчету, к честности [8].
Акционерлік қоғам тақырыбына өз еңбектерін арнаған Ресей революцияға дейінгі заңтанудың классиктері Петражицкий Л.И., Победоносцев К., Шершеневич Г.Ф.
Осы тақырыпқа арналған алғашқы ірі монографиялардың бірі П. Писемскийдің еңбегін жатқызуға болады [9]. Автор батыс европа құқықтанушыларының еңбектерінің негізінде, дәстүрлі акционерлік компаниялардың тарихына түсініктеме береді. Сонымен қатар, П. Писемский акционерлік компанияның заңды тұлға ретіндегі рөліне тоқталып өткен.
Акционерлік қоғам тақырыбында үздік зерттеулер жүргізген профессор И.Т. Тарасовтың "Учение об акционерных компаниях" атты еңбегін атауға болады. Ол еңбегінде автор кезек-кезекпен акционерлік құқықтың институттарының мазмұнына, Европалық мемлекеттерде акционерлік компаниялардың тарихын, батыс европа ғалымдарының өзге теорияларын акционерлік сұрақтарға қатысты сипаттама берген болатын және өзінің акционерлік құқықты реформалау туралы ұсыныстарын дәлелдеді.
Келесі фундаменталді зерттеулер акционерлік қоғамдарға қатысты А.И. Каминкиннің кітабы болып табылады, онда ол ХІХ ғасырдың көрнекті европаның коммерциалистерінің еңбектері, оның ішінде сол кездегі серіктестіктердің түрлері және корпорациялар акционерлік компаниялармен арасындағы байланысына қатысты зерттеулер жүргізді, акционерлік заңнамалардың тарихы қаралды.
Акционерлік қоғамдарға қатысты көп әрі ерекше көңіл бөлген орыс коммерциалистер мен цивилистер еңбектерің шығарған болатын. Солай, Г.Ф. Шершеневич өз оқулықтарында сауда және азаматтық құқық акционерлік серіктестікке анализ жасауына көңіл бөлген болатын.
Шершеневич сонымен қатар, заңды күшін және жарлығын бекіту тәртібін, акционерлік қоғамды таратудың, жалпы жиналысты өткізу мен мүшелерін шақыру, басқару органдарының структурасы мен акцияның түсінігі мен түрлеріне тоқталған.
П. Цитовичтың оқулығында басты көңіл бөлген аймағы акционерлік қоғамның құқықтық табиғатын зерттеу болды. Автор толық келесі нәрселерге тоқталған: жалпы сипаттамасы мен түрлеріне акционерлік серіктестіктердің. Ең бастысы басқа ғалымдардан айрықша енгізген жаңалығы ол акционерлік серіктестіктің ерекше формасын бөліп шығарады - серіктестік айнымалы капиталымен товарищество с переменным капиталом. Соңғы түрі басқаларынан капиталдың жалпы сомасының цифрлік баламасының көрсетілмеуімен, қатаң үлестердің бөлінуінің болмауы, сонымен бірге қосыша қатысушылардың жауаптылығының болмауымен ерекшеленеді.
Акционерлік компаниялардің мәнділігінің артуы заңды тұрғыда құқықтық статусын айқындау қажеттілігіне әкелді.
Акционерлік қоғамға қатысты тәуелсіз Қазақстанда заңнаманың даму тарихы Акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі қоғамдар туралы Жағдай, КССР Министрлер Кеңесінің 19 маусымда 1990 жылғы бекітілген № 590 қаулысынан бастау алады. Бір жарым жылдың ішінде Акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі қоғамдар Біріңғай мемлекеттік реестріне КССР Қаржы Министрлігімен 1435 қоғам, оның ішінде 402 акционерлік нысанда, ал 1030 жауапкершілігі шектеулі қоғамдар нысанында енгізілді. Акционерлік қоғамның жалпы капиталы 23906,2 мың рубльді құраса, жауапкершілігі шектеулі қоғамдардың жалпы капиталы 1224,4 мың рубльді құрады.
21 маусым 1991 жылы Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы Заңы қабылданған болатын.
27 желтоқсанда Азаматтық кодекстің жалпы бөлімі қабылданды, мазмұнында акционерлік қоғамдарға қатысты нормалары енгізілді, осы кодестің негізінде 2 мамыр 1995 жылы ҚР Президенті күші бар Жарлық Шаруашылық серіктестіктер заңы туралы шығарады.
10 шілде 1998 жылы Жарлықтың орнына Акционерлік қоғам туралы заң қабылдайды.
Сонымен, 13 мамыр 2003 жылы қазір қолданып жатқан ҚР Акционерлік қоғамдары туралы заңы қабылданды.
Заң жалпы, басты қағидаларға қарсы келмейді ҚР Азаматтық кодексіне, Акционерлік қоғамдар туралы заңына және мемлекеттің басқа да заңнамалық актілеріне.
Бірақ Нормативтік құқықтық актілер туралы заңын ескеретін болсақ, заң АК қарағанда заң оған бағынады, АК кейін қабылданғанына қарамастан.
2003 жылы қабылданған заңға сәйукс жарғылық капиталы бұрын минималді мөлшері АҚ үшін: 100 АЕК-тен (ЖАҚ) және 5000 АЕК (ААҚ) болса, 50000 АЕК-ке дейін бөлінбей ЖАҚ және ААҚ деп. Осы енгізілген өзгерісті жағымжы жағынан бағаласақ қателеспейміз, өткені өз табиғатына сәйкес ірі кәсіпкерлікпен айналасатын субъект ретінде елестетеміз.
2003 жылдан бері Акционерлік қоғамдар туралы заңына 26 өзгерістер мен толықтырулар енгізілген болатын. Соңғы өзгеріс 26 желтоқсан 2012 жылы болды, заңды тұлғалардың тіркелу рәсімдерінің талаптарына өзгертулер енгізу себебімен.
Кәсіпкерліктің акционерлік нысаны, бірнеше артықшылықтарымен қызықты (мүліктік қатынастарды ұйымдастыру мен басқарылуы), толық және жаң - жақты акционерлік заңнамаларды зерттеп барып құрылуы, қосымша акционерлік қоғамдардың норма жасауымен ерекшеленеді.
1. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1. Акционерлік қоғам түсінігі және оның құқықтық мәртебесі
Акционерлік қоғам түсінігі бір мезгілде құқық субъектісіне және осы субъектінің құқықтық формасына да қолдануға болады. Атап айтқанда, акционерлік қоғам заңда көзделген шаруашылық қатынасқа дербес субъектілер ретінде қатысатын заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық формаларының бірі болып табылады. Сонымен қатар, занды тұлға нақты формасыз өмір сүре алмайтындықтан, акционерлік қоғам термині арқылы, тегінде, тиісті ұйымдық-құқықтық форманы пайдаланып әрекет ететін осы қатынастың субъектісі де сәйкестендіріледі.
Бұрын айтып өткендей, акционерлік қоғам нысанының ерекшелігі - оның әдетте немесе тікелей (сот жүргізу құқығына байланысты): (а) кәсіпкерлік (коммерциялық) қызметті жүргізу барысында және (ә) тиісті бизнестің, кәсіпкерлік істің көлемі (капитал мөлшері, активтердің құны, кәсіпорындардағы жұмыскерлердің саны, нарықтағы үлес және басқа да көрсеткіштер бойынша бағаланатын) оны ірі кәсіпкерлік ретінде айқындауға мүміндік беретін кезде қолданылатыны болып табылады. Бұл белгілер әрбір нақты заң құзыреті (юрисдикция) заңнамасымен анықталады, ал оларға сәйкестік шағын және орта бизнеспен салыстыру бойынша істерді жүргізудің мазмұны мен формаларына қойылатын қатаңырақ талаптар қолдануға себеп болады.
Кәсіпкерлік корпорация бола отырып, акционерлік қоғам бес негізгі құрылымдық сипаттама (белгі): (1) меншікті құқықтық субъектілік, (2) шектеулі жауапкершілік, (3) берілетін акциялар, (4) табыстау негізіндегі орталық басқару жүйесі және (5) акционерлік қоғамның капиталына салынатын салымдар негізінде акционерлердің меншігі арқылы сәйкестендіріледі [1, 280б].
Осы белгілердің әрқайсысы Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген корпоративтік заңнамасы нормаларында көрініс тауып және қажетті деңгейде реттелген. Оның үстіне, осы белгілердің кемінде бір белгісінің тиісті реттелмегендігі корпоративтік заңнаманың жоқтығына немесе, қалай дегенде де, жетілмегендігіне дәлел болады, өйткені бұндай заңнаманың негізгі қызметі шаруашылық жүргізуші қәсіпорындар үшін ұйымдық-құқықтық форманы, яғни осы бес белгіге бірдей жауап беретін форманы пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады [1; 5 б].
Сонымен, Азаматтық кодекстің 85-бабына және АҚ туралы Заңның 3-бабына сәйкес, акционерлік қоғам болып өз қызметін жүзеғе асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға танылады. Осы заңға сыйымды анықтаманың өзі құқықтық субъектілік, акциялар шығару есебінен мүлік қалыптастыру және осы акциялардың айналымдылығы іспетті үш маңызды дәлелді көрсетеді.
Атап айтқанда, бастапқы жағдай болып акционерлік қоғамның Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (АК) заңды тұлға формасы ретінде танылуы саналады. Сөйтіп, акционерлік қоғамдардың дербес құқықтың субъектілігі өзінен-өзі бекітіледі, өйткені заңды тұлғаның заңға сыйымды анықтамасы бойынша (АК-тің 34-бабы) акционерлік қоғамның өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды алу және жүзеге асыру, оның қызметіне байланысты міндеттерді орындау, сотта талап қоюшы және жауап беруші болу қабілеті бекітіледі. Бұндай құқықтық субъектілік акционерлік қоғамға өз қызметін тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мүліктік негізі болып қоғамға меншікқ құқығымен тиесілі мүлік саналады.
Акционерлік қоғамдардың құқықтық субъектілігінің екі маңызды элементі ажыратылып көрсетіледі. Біріншісі акционерлік қоғамның меншігінде оның акционерлерінің мүлікпен оқшауланған мүлкінің болуы және оны қызметінде мақсаттарға жету үшін өз қалауынша және осы акционерлік қоғамның жеке жауапкершілігімен пайдалана алатын құқығында жатыр.
2) элемент акционерлік қоғамның оның мүлкіне (акциялар шығару және орналастыру есебінен алған мүлікті қосқанда) деген меншік құқының еркіндігін қамтамасыз етеді және сол арқылы акционерлік қоғамды оның акционерлерінің қоғам қызметінің тоқтатылуына әкеліп соқтыруы мүмін біржақты әрекеттерінен қорғауды жорамалдайды. Атап айтқанда, АҚ акционерлерінің құрамынан шыққысы келетін кез келген субъект өзіне тиесілі акцияларды үшінші тұлғаға иеліктен шығарып беру есебінен ғана бұны істей алады, бірақ ол қоғамнан бұрын соңғының (қоғамның) капиталына салынған салым есебіне берілген мүлкті қайтаруды талап ете алмайды. Бұл механизмде сонымен қатар акционерлердің акционерлік қоғамға қатысты құқықтық мирасқорлығы (ол туралы еткен параграфтардың бірінде айтылған) және компанияның әрбір жеке акционерінің ерік-қалауынан (егер, әрине, ол жалғыз және бақылаушы акционер болмаса) тыс өмір сүруі белгісі көрінеді.
Капиталды және мүлікті қалыптастыру үшін акциялар шығару -- заңды тұлғаның құқықтық формасы ретіндегі акционерлік қоғамның анықтаушы белгісі болып табылады. Акцияларды орналастыру есебінен компанияның капиталы мен мүлкінің қайнар көзі қалыптасады, ал акцияларды ашық нарықта қайтадан айналысқа салу, әдетте, істердің нақты жағдайына барынша жақындата отырып, тиісті акционерлік қоғамның және оның бизнесінің нарықтық құнын бағалауға мүмкіндік береді. Осыған байланысты акционерлік қоғамның Қазақстан заңнамасында бар және жоғарыда келтірілген занды анықтамасы акционерлік қоғамның қызметін қаржыландыру үшін акциялар шығарудың міндеттілігін көрсетеді. Ал бағалы қағаздар нарығы туралы заңнама ол акциялардың еркін айналысы, - оның ішінде бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарықтары аясында да, - нарықтық баға белгіленімдері (котировка) және оларды компаниялар мен олардың бизнесін бағалауда пайдалану негіздемесі үшін қажетті шарттар тудырады [2, 23 б.].
Акционерлік қоғамның үшінші белгісі - Азаматтық кодекс және АҚ туралы Заң нормаларында көрінетін шектеулі жауапкершілігі және ол қоғамның өзінің және акционерлерінің олардың борыштары бойынша мүліктік - жауапкершілігін мүліктерінің оқшаулануына негіздеп шектеуді жорамалдайды. Сонымен, АК-тің 44-бабына және АҚ туралы Заңның 85-бабына сәйкес, акционерлік қоғам өзінің қатысушыларының мүлкінен оқшауланған мүлік иеленеді, өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық; мүлкімен жауап береді (ол кезде акционерлік қоғам өз міндеттемелері бойынша бұндай жауапкершілікті өз мүлкі шектерінде ғана көтереді) және өз құрылтайшыларының және акционерлерінің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, өз кезегінде, жалпы ережелер арқылы акционерлік қоғам акционерлерінің оның міндеттемелері бойынша жауапкершілік алмайтындығы және өздеріне тиесілі акциялардың құны шектерінде қоғамның қызметіне байланысты шығындардың тәуекелдігін көтеретіндігі белгіленеді.
Жоғарыда аталған құрылымдық белгілердін төртінші және бесінші акционерлік қоғамның заңды анықтамасында көрсетілмеген, бірақ олар бірнеше тұлғаның мүлкін біріктіру нәтижесінде құрылған кез келген коммерциялық, ұйымның маңызды белгілері болып табылады. Құқықтық анықтау мақсаттарында акционерлердің және олар құрған компанияның құқықтық; мәртебесін шектей отырып, заңнын, соңғыға (компанияға) зандық, және мүліктік дербестік бергені белгілі. Алайда акционерлердің өздері құрған компанияның өмір сүруіне және табыстылығына айтарлықтай мүдделі болумен қатар, акционерлер оның істерін де, мүлкін де тиісті дәрежеде басқаруға да, оның жемісті қызметінен табыс алуға да мүдделі екенін түсіну қиын емес.
Аталған жағдайда объективтік мұқтаждық - ол бірлесе құрылған заңды тұлғаның біріктірілген мүлкін де, істерін де басқару жөнінде өкілеттіктер ауқымын белгілеу және акционерлердің бұлайша басқарудың тиісті деңгейін бақылап отыру құқығын сақтау болып табылады. Мүмкін болатын екі нұсқаның - бірлесе басқару және өкілеттіктерді табыстау - ішінен капиталды біріқтіру негізінде құрылған шаруашылық, ұйымдардың тиісті дәрежеде жұмыс істеуі үшін қолайлысы екінші нұсқа болып табылады. Қатынастың тиімділігін қамтамасыз етудің бұл мақсаты, тегінде, шаруашылық. қатынастың дербес және өз міндеттері бойынша жауапты субъектісі сияқты заңды тұлғаның құқықтық тұжырымдамасын құруға себеп болды. Осындай жағдайда компанияның акционерлері мүлікті және істерді басқаруды оларды өз жауапкершілігіне алып басқаратын акционерлік қоғамның органдарына табыстайды. Ал заң өзінің тікелей (және тек) тиісті органдары, яғни заң актілеріне және құрылтай құжаттарына сәйкес әрекет ететін органдары арқылы кез келген заңды тұлғаның азаматтық құқықиеленетінін және өзіне міндеттер қабылдайтынын (АК-тің 37-бабы) белгілейді. Акционерлік қоғамды басқару құрылымын, оның органдарының түрлерін, тағайындау немесе сайлау тәртібін және олардың өкілеттіктерін АҚ туралы Заң реттейді, ал тиісті мәселелер жеке параграф аясында қаралатын болады.
Өз кезегінде, бірлескен актив ретінде (АҚ кірістеріне құқықтар формасындағы біріктірілген мүлік) құрылған акционерлік қоғамды қарай отырып, ондай акционерлердің қоғамның органдарын құруға және олардың қызметін бақылауға, сондай-ақ қоғам алған табысты белуге уәкілеттігі бар және өздері іске асыратын ол өкілеттіктерге байланысты тәуекелдіктерді көтереді. Соған байланысты қорпоративтік заңнама олар да аталған мүдденің болуына сүйене отырып, қоғам акционерлерінің мәртебесін ережеге келтіретіндей және оның дамуына жауапты қоғамның органдары мен оның акционерлері (аталған компанияға өздері салған инвестиңиялардың және компания қызметінің табыстылығына көз тіккен) арасындағы корпоративтік қатынастарға тән дау-дамайдың қолайсыз зардаптарына жол бермей, сол мүддені іске асырудың формалары мен дәрежесін реттейтіндей болып шоғырландырылады.
Қазақстандық заңдарға сәйкес акционерлік қоғамның мәртебесіне жататын тағы екі жағдайды атап өтпекпіз.
Жоғарыда АҚ формасы ірі бизнес жүргізуге арналатынын және осы жұмыста бұрынырақ айтылған дау-дамайлар топтарын (қоғамның органдары мен акционерлері арасында, акционерлердің тәуекелдігіне арасында болатын және басқадай) мақсатқа сай регламентке келтіруді жорамалдайтынын айтқанбыз. Заң бұл форманың шағын және орта бизнес салаларында пайдаланылуына үзілді-кесілді тыйым салмайды, бірақ капиталдандыру, есеп-қисап, корпоративтік басқару мен акционерлік қоғам шектерінде ауыртпашылық әкелетін мәселелер бойынша жеткілікті қатаң талаптар қояды және, әдетте, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына жол бермейді.
Аса көрнекті мысал ретінде акционерлік қоғамның және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің (шағын және орта бизнес жүргізудің кең танымал формасы болып табылатын) жарғылық капиталының ең аз көлеміне заңдық тұрғыда белгіленген талаптардағы айырмашылықты айтуға болады. Сөйтіп, АҚ туралы Заңның 10-бабына сәйкес, акционерлік қоғамның жарғылық капиталының ең кіші көлемі тиісті қаржылық жыл (1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейін) үшін заң белгілеген айлық есептік керсеткіштің, 50000 еселеген көлемін құрайды. Өз кезегінде, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының бастапқы көлемі бұндай айлық есептік көрсеткшің [3] 100 көлеміне парапар сомадан кем болмаға тиіс, яғни ЖШС үшін тиісті мәні АҚ-тың жарғылық капиталына қойылатын ең аз талаптардан 500 есе аз. Оның үстіне, кәсіпкерлік қызметтің бірқатар түрлері үшін заң акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық формасын пайдалануды жай ғана талап етіп қоймайды, сонымен қатар тиісті ұйымдардың ең аз капиталына аса жоғары талаптар белгілейді, мысалы, банктер үшін (сол талаптардың қолданылу мерзіміне, банктердің орналасқан орны мен филиалдарының болуына байланысты) ол бір миллиардтан он миллиард теңгеге дейінгі соманы құрайды. Зейнетақы қорлары үшін де, қызметтің кейбір басқа түрлері үшін де аса жоғары көрсеткіштер белгіленген.
Сөйтіп, ұйымдық-құқықтық формасына байланысты көлемдері бойынша ажыратылатын коммерциялық ұйымдардың жарғылық капиталына қойылатын талаптардың өздері-ақ заң шығарушының акционерліқ форманы тек ірі кәсіпкерлікті жүргізу үшін пайдаланғысы келетін бастапқы ниетін көрсетеді.
Екінші жағдай қазақстандық заңнаманың әлі күнге дейін акционерлік формадағы коммерциялық емес ұйымдардың құрылуына жол беретіндігіне байланысты (АК-тің 34-бабы). Қазақстан тәжірибесінде де бұрын Қазақстан қор биржасы дейтін ұйымның өмір сүрген оқиғасын жоққа шығаруға болмайды. Бірақ экономикалық тұрғыдан да, құқықтық тұрғыдан да, ондай форманың өмір сүруінің қандай да бір ерекше тиімділігі және негізділігі байқалған жоқ. Сонымен қатар ондай коммерциялық емес ұйымды басқаруға және оның акцияларын иеліктен шығаруға байланысты маңызды мәселелер (бәрінен бұрын - акционерлердің құзыреттерін шектеу тұрғысынан алғанда) сөзсіз туып отырады (бұрында да туған және ол биржаны қоммерциялау себептерінің бірі болған).
Оның үстіне, қазақстандық заңнама коммерциялық емес ұйымдарды құру мақсатына және олардың құрылтайшыларының субъектілік құрамына байланысты олардың формаларының жеткілікті кең таңдауын ұсынады. Бірақ бұл формалардың біреуі де коммерциялық емес ұйымның құрылтайшыларының өздері салған қаражаттардан табыс алуға деген тікелей мүліктік мүддесін ескермейді, ал ол кезде акцияның эқономиқалық маңызы (оны иелену арқьлы берілетін негізгі құзырет) субъектінің акцияны сол бойынша дивиденд алу есебімен сатып алатындығы болып табылады. Демек, коммерциялық емес ұйымдардың акционерлік қоғамдар формасындағы қызметіне жол беру, бәрінен бұрын, теориялық тұрғыда негізсіз және, екіншіден, шаруашылық жүргізудің кез келген ұлттық жүйесі үшін қандай да бір елеулі экономикалық немесе әлеуметтік пайда келтірмейді.
Соған байланысты акционерлік қоғамдар формасында коммерциялық емес ұйымдар құру мүмкіндігінен бас тарту тиімді, тіпті мақсатқа сай болып көрінеді. Әдебиетте корпорацияларға коммерциялық емес ұйымдарды жатқызу туралы көзқарастардың бар екені көрсетілгеніне қарамастан [4], осылай жол беруде корпорациялық құқықтың дамуы непзсіз және болашағы жоқ болып көрінеді. Сөйтіп, акционерлік қоғамдар формасында құрылған заңды тұлғалар, корпорацияланған компаниялар, корпорациялар тек коммерциялық ұйымдар ретінде қаралуға тиіс екендігін мойындағанымыз жөн.
1.2. Акционерлік қоғам құру тәртібі
Акционерліқ қоғам оны ұйымдастыру немесе бұрыннан бар заңды тұлғаны (немесе бұрыннан бар бірнеше заңды тұлғаны) қайта ұйымдастыру жолымен құрылуы мүмкін (АҚ туралы Заңның 6-бабы). Бұл екі үдерісті де белгілі бір дәрежеде қазақстандық заң регламентке келтіру үстінде. Ал акционерлік қоғамды құру тәртібі біршама толық ережеге келтірілген.
Атап айтқанда, акционерлік қоғамды оны құру туралы шешім қабылдаған және заң арқылы акционерлік қоғамнын құрылтайшылары ретінде анықталған жеке және (немесе) заңды тұлғалар дұра алатыны белгіліенғен (АҚ туралы Заңның 5-бабы). Занда акционерлік қоғамдарды мемлекеттің қатысуымен құру туралы арнаулы нормалар бар, бірақ ол ерекшеліктер бұл еңбектің мақсаты үшін соншалықты маңызды емес.
Акционерлік қоғам құру туралы шешім алғашқы құрылтай жиналысында, яғни құрылтайшылар: қоғам құруға келісетін, құрылтай шартына қол қоятын, қоғамды тіркеушіні таңдайтын, оның жарғысын қабылдайтын, шығаруға жария етілген акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы шешім қабылдайтын, қоғамды құру жөніндегі бірлескен қызметтің тәртібін белгілейтін және заңға сәйкес құрылтайшылардың қоғамның жарғылық капиталына төлеуге енгізген мүлікті бағалауды жүзеге асыратын адамдарды анықтайтын, сондай-ақ қоғам атынан оны мемлекеттік тіркеу үшін құжаттарға қол қоятын уәкілетті адамдарды таңдайтын жиналыста қабылдануға тиіс.
Алғашқы құрылтай жиналысында және, егер құрылтай шартында басқадай белгіленбесе, құрылтайшылардың келесі жиналыстарында қоғамның акцияларын мемлекеттік тіркегенге дейін, құрылтайшылардың әрқайсысы қоғамның қанша акциясының ақысын телегеніне қарамастан, әрбіреуі бір-бірден дауыс иеленетініне ерекше назар аудару қажет.
Есте қаларлығы - акционерлік қоғамды бір адамның құра алатындығы. Алдыңғы параграфтарда айтылғандай, бұл акционерліқ қоғамның мәнінен келіп шығады, яғни сол мәнге сәйкес бірнеше құрылтайшының біріктірілген капиталы немесе бір құрылтайшының белінген капиталы алға қойылған шаруашылық мақсаттарға қол жеткізу үшін, қоғамның ондай құрылтайшылары құрған органдарының жауапкершілігімен басқаруға беріледі, ал құрылтайшылардың қоғам - ның жұмысына тікелей тәуекелдігіне қатысуы талап етілмейді. Акционерліқ қоғамды бір адам құрған жағдайда, құрылтай шартына қол қоюдың орнына, ондай жалғыз қатысушы өзінің акционерлік қоғам құрғаны туралы жазбаша шешімге жеке-дара қол қояды.
Құрылтай жиналысының барлық шешімдері хаттамамен рәсімделеді. Мазмұны оның тараптарының коммерциялық құпиясынан тұратын құрылтай шартынан айырмашьшығы - құрылтай жиналыстарының нақ сол хаттамаларының белгілі бір дәрежеде жария сипаты бар немесе (тағы да сол құрылтай шартынан айырмашьшығы) тіркеуші және басқа уәкілетті органдарға, шарттар бойынша контрагенттерге -- шарт жасасушы қарсы тараптарға (мысалы, тіркеушіге, бағалаушыларға, әділет органдарына, қаржы нарықтарын және қаржы ұйымдарын қадағалау жөніндегі агенттікке) қоғам құрылтайшылары қабылдаған шешімдерді растау үшін беріледі немесе бершуі мүмкін.
АҚ туралы Заң сонымен қатар құрылтай шартын тіркеу тәртібін реттейді және ол құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының жазбаша шешімінде) реттелуге тиіс мәселелердің егжей-тегжейін тізбесінен тұрады. Құрылтай шартына акционерлік қоғамның барлық құрылтайшылары (олардың уәкілетті өкілдері) қол қоюға тиіс екендігі аса маңызды болып табылады.
Егер құрылтай шартына қандай да бір өзгертулер немесе толықтырулар енгізілетін болса, онда АҚ туралы Заңның қолданылып жүрген нормаларына сәйкес, буган құрылтай жиналыстарына құрылтай шартының барлық тараптары қатысқан жағдайға ғана жол беріледі. Бұл норманың жетілмегендігін айтуға тиіспіз, өйткені ол құрылтай шартына түзету енгізудің аса маңызды шартын - оның барлық тараптарының бірауыздылығьн реттемейді. Бұл талапты көзге ілмеу - Азаматтық кодекс белгілеген шарттың құқық негіздеріне қайшы. Атап айтқанда, құрылтай шартына кез келген түзетулерді барлық құрылтайшылардың жиналысқа қатысуы кезінде ғана емес, құрылтайшылардың барлығы және әрқайсысы келіскен жағдайда енгізуге болады. Оның үстіне, құрылтайшылардың әрқайсысының шартқа алғашқы қол қою кезінде тең мәртебесі болуға тиіс, яғни олардың әрбіреуінде бір дауыстан болуы керек.
Назар аударуға тұрарлық тағы бір жағдай - АК-тің 41-бабына сәйкес, құрылтай шартының заңды тұлғаның жарғысымен қатар, құрылтай құжаты болып танылатындығы, өйткені ол заңды тұлға өз қызметін жарғы және құрылтай шарты негізінде немесе, егер заңды тұлғаны жалғыз адам құрған болса, онда жарғы және заңды тұлғаның құрылғаны туралы жазбаша түрдегі шешім (жалғыз құрылтайшының шешімі) негізінде жүзеге асырады деп бекітілген. Рас, егер осы Кодексте және Қазақстан Республикасы заң актілерінде басқадай көзделмесе деген ескерту бар.
АҚ туралы Заң, шынымен-ақ, басқадайды көздейді, өйткені ол (а) акционерлік қоғамның жарияланған акцияларын шығаруды мемлекеттік тіркеген сәттен бастап, құрылтай шарты әрекет етуін (қолданылуын) тоқтататынын және (ә) қоғамның жарғысы оның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін айқындайтын құжат болып табылатынын бекітеді. Бұл жағдайда құрылтай шарты мен жарғы -құқық құжаттары, тиісінше, жеке (құпия) және жария сипаттағы, мазмұны бойынша әртүрлі құқықтық қатынастарды реттейтін құжаттар ретінде бір-біріне қарсы қойылып отыр. Сонымен, құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшыныің шешіміннде) баяндалған мағлұматтардың, -- егер шарттың өзінде (жалғыз құрылтайшының шешімінде) басқадай көзделмесе, -- коммерциялық құпия болып табылатыны көзделген. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешімі) мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға тек қоғамның шешімі бойынша немесе Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген жағдайларда ғана берілуге жатады. Өз кезегінде, АҚ туралы Заңда сонымен қатар: Барлық мүдделі адамдар қоғамнын жарғысымен танысуға құқылы. Мүдделі адамның талап етуі бойынша қоғам оған қоғамның жарғысымен (оған кейіннен енгізілен өзгертулер мен толықтыруларды қосқанда) танысуға мүмкіндік беруге міндеттi, - деп белгіленген.
Құрылтай шарты мен АҚ жарғысының құқықтық режимдерінің мазмұнындағы аталған айырмашылық құрылтай шартының акционерлік қоғам құру, оның бастапқы капиталын және басқару органдарын тағайындау мәселелеріне қатысты тең құқылы субъектілер арасындағы өзара қарым-қатынастарды реттейтіндігінен келіп шығады. Бұл қатынастар тікелей азаматтық құқықтарға және құрылтайшылардың міндеттеріне қатысты, ал олардың ісе асуының қоғам жүзеге асыратын оның жарғылық қызметіне тікелей қатысы жоқ, оның үстіне, қоғамның өзі және оның органдары да құрылтай шарты мазмұнының оларға таныстырылуын күтуге немесе талап етуге құқы жоқ,- өз кезегінде, жарғы қоғамның өзінің меншікті құқықтық қабілеті бар дербес құқықтық субъект ретіндегі құқықтық мәртебесін айқындайды. Акционерлік қоғамның органдары өз шешімдерін жарғы нормалары негізінде ғана қабылдайды, олар үшін құрылтай шартының ережелері міндетті емес.
АҚ туралы Заңда акционерлік қоғамның жарғысы реттеуге тиіс мәселелердің тізбесі берілген. Құрылтай шартының және жалғыз құрылтайшының шешімінің мазмұнына белгіленген талаптар сияқты, жарғының міндетті ережелерінің тізбесін де толық жетілген деуғе болмайды. АҚ туралы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес, жарғыға басқа ережелер енгізуге жол беріледі. ҚР Жоғарғы сотының ұстанымына сай, бұл басқа ережелердің өктем (императив) құқықтық, нормалардың көрінісі болуы міндеті емес, бірақ, оларды заң актілері нормаларынан шығатын басқа ережелер деп түсіну керек [5]. Бұндай ұстаным негізді және азаматтық құқықтық диспозициялық белгісіне, сай (бұл жағдайда диспозициялықтың ұтымдылығына дау тууы ғажап емес) болып көрінеді.
Акционерлік қоғам жарғысы мазмұнының регламентке келтірілуіне қарамастан, Заң қоғамның өз қызметін ҚР Үқіметі бекітетін үлгі жарғы негізінде жүзеге асыра алатын мүмкіндікке жол береді. Бұндай тәсіл көп жағдайларда тіркеуге берілетін құжаттардың негізі бірдей формада жасалғанына және заңда ұйғарылған ережелерден тұратындығына [6; 106 б.] сүйене отырып, халықаралық тәжірибені есепке алады. Үлгі форманы пайдалану - акционерлік қоғамдар қызметінің ашықтығы және олардың жарғыларының жариялылығы мақсаттарына қызмет етеді, сондай-ақ қоғамды тіркеу барысында әртекті шығасыларды үнемдеудің белгілі бір тегін анықтауға мүмкіндік береді деп саналады.
Жарғы жария құжат болып табылатындықтан және бір мезгілде паспорт және акционерлік қоғам бекіткен пайдалану жөніндегі нұсқаұлықтың рөлін атқаратындықтан, құрылтайшылар өздері құрған жаңа құқық субъектісін айқын сәйкестендіруге, оның жұмыс істеу) шарттарын және болашақ акционерлермен өзара қарым-қатынас орнату тәртібін айқындауға жауапты. Соған байланысты АҚ туралы Заң акционерлік қоғамның жарғысына барлық құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) немесе олардың өкілдерінің (өкілінің) қол қойғанын талап етеді. Бірақ кейіннен, акционерлік қоғам тиісті дәрежеде жұмыс істей бастағанда, жарғының жаңа редакциясына (оған енгізген өзгертулер мен толықтыруларға) акционерлердің жалпы жиналысы уәкілеттік берген адамның қол қоюына рұқсат етіледі. Бұл жағдай акционерлік қоғам акционерлерінің құрамында адам көп болған (әсіресе қоғам жария болған жағдайда), ал жарғыға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы шешім білікті көпшіліктің дауыс беруімен қабылданған кезде орын алады және сол көпшілік дауыспен ол өзгертулер мен толықтыруларға қол қоюға уәкілетті адам да сайланады.
Акционерлік қоғамның жарғысы, сондай-ақ оған енгізілетін өзгертулер мен толықтырулар нотариалдық куәландырылуға жатады.
Акционерлік қоғамды құру сәті туралы мәселе де ерекше назар аударуға тұрарлық. Алдында әлденеше рет айтылғандай, акционерлік қоғамның маңызды белпсі -- оның акциялар шығаруы және капиталын оларды акционерлер арасында орналастыру есебінен қалыптастыруы болып табылады. АҚ туралы Заңда көрсеттілгендей, акциялардың шығарылуына және олардың тиісті дәрежеде орналастырылуына акционерлік қоғамның құқықтық мәртебесін реттеу барысында да шешуші маңыз беріледі: акцияларды мемлекеттік тіркеу арқылы құрылтай шартының әрекет етуі тоқтатылады, акциялар орналастырылғаннан кейін қоғамның органдары және басқалары құрылады.
Сонымен, профессор М.К.Сулейменов көрсеткендей, акцияларды сату есебінен жиналған капитал жарғыда көзделген сомаға жеткенде, АҚ құрылған болып есептеледі. Сол кезде акционерлердің жалпы жиналысы шақырылады. Ол басқарманы, тексеру комиссиясын және бақылау кеңесін сайлайды [7; 252 б].
Сонымен бірге бұл қорытынды белгілі бір дәрежеде ҚР Азаматтық кодексі нормаларына, оның ішінде заңды тұлға заң органдарында мемлекеттік тіркелуге жатады және ол мемлекеттік тіркелген сәттен бастап құрылған болып есептеледі дейтін 42-бабына қайшы қеледі. Оның үстіне, Бағалы қағаздар нарығы туралы Заң акционерлік қоғам заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуден еткенге дейін жарияланған акциялардың шығарылуын мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс етуге жол бермейді (Аталған Заңның 8,9,11-баптары).
Сондай-ақ профессор М.Қ.Сулейменовтың пікірі АҚ туралы Заң ережелеріне сай келеді, өйткені акционерлік қоғамның органдарын, шындығында, акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеу және оларды орналастыру қорытындылары негізінде акционерлер тізімі жасалғаннан кейін, енді акционерлердің жалпы жиналысы, директорлар кеңесі құрады. Ол кезде АҚ туралы Заң акционерлік қоғамның акцияларын шығару мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін акционерлердің жалпы жиналысын кім шақыруға тию екендігін, құрылтай шартының өз әрекетін тоқтататынын айтпайды, бірақ акционерлердің алғашқы жалпы жиналысының жарияланған акциялар мемлекеттік тіркеуден өткеннен және акциялар иеленушілердің тізілімдері жүйесі құрылғаннан кейін ғана шақырылуын және өткізілуін талап етеді.
АҚ туралы Заң, бағалы қағаздар нарығы және заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңнама бірнеше жылдар бойы қолданылатынына қарамастан, бұндай олқылықтың болуы Қазақстандық, заңнама үшін елеуші кемшілік болып табылады, өйткені ҚР Жоғарғы соты әділеттікпен көрсеткендей, акционерлердің жалпы жиналысын шақырудың занда белгіленген қатаң шараларын бұзу.. акционерлердің жалпы жиналысынын шешімін жарамсыз деп тануга негіздеме болуы мүмкін [5]. Ондай елеулі кемшілік жойылуға тиіс.
Шешімдердің бірі құрылтайшылардың акциялары түсінігін енгізу болуы мүмкін, оның үстіне, қоғам құрылғанда ондай акция - лардың толық, төленуі талап етіледі: ақшалай салым толық теленуге тиіс, ал ақшалай емес салымды құрылтайшы акционерлік қоғамға ол тіркелгенге дейін толығымен беруге міндетті. Аталған жағдайда екі мәселені арнайы реттеу талап етіледі. Біріншісінің мәні төмендегідей: қоғамды тіркеу сәтіне дейін ондай құрылтай салымдары қаражаттарын қабылдауға уәкілетті субъект болмауы керек. Бірақ бұл жерде құрылтайшылардың біреуіне ол салымдарды қабылдауға уәкілеттік беру (банктік шот ашу, оның атына мүлікті, ақшалай емес салымдарды тіркеу арқылы) және акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеуден еткізген сәттен бастап, қоғамды мемлекеттік тіркегенге дейін пайда болған және оның құрылуына байланысты міндеттемелер мен құқықтардың заң қүшінен қоғамға өтетіндігін заңда көрсету жолымен жүруге (әрекет етуге) болады.
Акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркегенге дейін акцияларды құрылтайшылардың толық төлеуін талап ету екі мақсатты көздейді. Бірінші акционерлік қоғамның табиғатын көрсету ұстанымы сақталатынын білдіру болып табылады, мысалы, ол Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңында бекітілген: оның 29-параграфына сәйкес, құрылтайшылар барлық акцияларды сатып алған кезден бастап қоғам құрылған болып есептеледі). Екіншіден, құрылтайшылардың бұл міндетінің толық орындалуы олардың әрекеттерінің қоғам құру туралы шешімдеріне сәйкес болуын қамтамасыз етеді: егер бизнес жүргізу туралы шешім қабылдаған және ол үшін капиталдандырудың (қор жинаудың) қажетін деңгейін талап ететін АҚ формасын таңдаған болса, онда бұл талап еш кідіріссіз орындалуға тиіс.
Әлбетте, құрылып жатқан акционерлік қоғамның акцияларын төлеген уақытта ең аз телемді салым құнының 50% көлемінде белгілей отырып, қандай да бір еркіндік дәрежесіне жол беруге болады, бірақ ол кезде құрылтайшыға тиесілі акция оны толық төлегенге дейін дауыс құқын және дивиденд алу құқын бермейтін норма белгілеу қажет болады.
Акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеу сәтіне қарай құрылтай акциялары мен оларды толық, төлеу туралы талаптардың тұжырымдамасын енгізу сонымен қатар заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және бағалы қағаздар нарығы туралы заңдарды түзетуді талап етеді: акционерлік қоғамды мемлекеттік тіркеуге құжаттар табыс ету, ол жүзеге асырылғаннан кейін қоғамның акцияларын шығаруды мемлекеттік Тіркеуге құжаттар беру - құрылтай акцияларын толық төлеу құжаттамалары арқылы расталуға тиіс. Одан өзге, құрылтайшылардың құрылтай жиналысында ғана акционерлік қоғамның органдарын (басқарма немесе директорлар кеңесін, атқарушы органды және менеджерлер органын) құруы және қоғамның аудиторын тағайындауы алдын ала ескерілуі керек. Бұл толығымен құрылтайшылық өкілеттіктер аясына сыяды және акционерлік қоғам құру, оны тіркеу және оның акцияларын шығару мәселелерінде қажетті айқындық қалыптастырады, сонымен қатар органдардың қоғам құру бойынша қабылдаған шешімдері үшін, сондай-ақ қоғамның мүлкін қалыптастыруға және пайдалануға байланысты әрекеттері үшін құрылтайшы - лардың ғана емес, акционерлік қоғам құрған органдардың да жауапкершілігі дәрежесін көтереді
Оған мысал ретінде Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңының мазмұнын келтіруге болады: ол заңның 34-параграфына сәйкес, барлық акцияларды құрылтайшылар тиісті дәрежеде төлегеннен кейін ғана құрылған қоғамның барлық құрылтайшылары және басқарма мен бақылау кеңесінің мүшелерілері қол қойып, қоғамды сауда-саттық тізіліміне енгізу туралы өтініш бере алады. Сауда-саттық тізіліміндегі жазуға сауда-саттық тізіліміне енгізгенге дейін ешқандай да акционерлік қоғам болмайды деген заңдық мағына берілген [8; 32б].
Аталған жағдайлардың екіншісі құрылтайшылардың (ал кейде іскерлік қатынастың да) мүдделері құрылып жатқан акционерлік қоғамның өзара шаруашылық қарым-қатынастар жүйесіне тезірек енуіне себепші болуы мүмкін. Дау жоқ, бұл занды тұлғаның азаматтық құқық қабілеттілігін алуы үшін оның мемлекеттік тіркеуден етуі туралы талапқа қайшы қеледі. Сонымен бірге азаматтық құқықтың диспозициялығы тиісті субъектілердің толықтай мүліктік жауапкершілігін негізге ала отырып, құрылмаған акционерлік қоғамның атынан іс - әрекеттерді реттеуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, мысалы, Германияның акционерлік қоғамдар туралы заңының 40-параграфы іс-әрекеттерді қоғам атынан ол тіркелгенге дейін реттей береді. Бұлайша реттеу қоғам атынан ол тіркелгенге дейін әрекет етуші тікелей жауапты болып табылады: егер бірнеше адам әрекет етсе, онда олар бірлескен борышкерлер ретінде жауап береді дегенге негізделген. Бұл жерде маңызды көзқарас мынау: егер акционерлік қоғам ол тіркелгенге дейін борышкермен жасалған шарттан туған міндеттөмені өзіне қабылдайтын болса, яғни ол бұрынғы борышкердің орнын алса, аталған заң кредит берушінің келісімін талап етпейді. Рас, міндеттемелерді бұлай қабылдау қоғам тіркелген күннен бастап үш ай ішінде іске асырылуға тиіс.
Соған ұқсас реттеу Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің барынша кең еркіндігіне және бір мезгілде шаруашылық қатынас субъектілерінің жауапкершілігінің оның айқындылығының көтерілуіне он ықпал етуі мүмкін болып көрінеді. Бүгінгі таңда АҚ туралы Заң: акционерлік қоғамның құрылтайшылары қоғамды құруға байланысты туған және ол мемлекеттік тіркелгенге дейін пайда болған шығыстарды төлеу бойынша бірлескен жауапкершілік көтеретінін, ал қоғам өзінің құрылтайшыларына көрсетілген шығыстарды қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы кейіннен мақұлдаған жағдайда ғана өтеп беретінін реттейді (5-баптың 4-тармағы).
Сонымен бірге акционерлік қоғамның ол мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін-ақ қатынастарға қатысуына рұқсат ету дұрыс сияқты. Атап айтқанда, қоғам мемлекеттік тіркелгенге дейін оның құрылтайшылары сенімхат бойынша өкілдерін тағайындап, оларға құрылтайшылар атынан қоғамды құруға байланысты құқықтық іс-әрекеттерді іске асыруға уәкілеттік бере алатынын белгілеуге болады. Бастапқы қоғам (немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz