Қазақстанда сақтандыру нарығының қалыптасу кезеңдері және қазіргі жағдайы»

Мазмұны

Қысқартылған сөздер тізімі

Кіріспе

Сақтандыру нарығы - қаржы нарығының ең негізгі салаларының бірі болып табылады. Жалпы, сақтандыру нарығы сақтандырылушы мен сақтандырушының арасына тығыз байланыс орната отырып, сақтандырудың нәтижесіне байланысты экономикалық қарым-қатынастардың жиынтығын қамтиды. Бұл нарықта сақтандыру қызметін жалпылама танып білу жүзеге асырылады да, оның өмір сүруінің негізгі экономикалық заңдары ретінде құн заңы мен сұраныс және ұсыныс заңдары алынады. Сақтандыру нарығы тауар шаруашылығы қалыптасуының барысында құрылатындықтан екеуінің де пайда болуының шарты ретінде еңбектің қоғамдық бөлінуі мен әр түрлі жекеменшік иелері - ерекшеленген тауар өндірушілердің болатындығы есептелінеді. Бұл нарық нарықтық қатынас субъектілерінің дербестігін, сақтандыру қызметіндегі сатып алу-сатуға байланысты серіктестіктің тепе-теңдігін қарастырады.

Осылайша, сақтандыру барысында екі жақ тәуекелге бара отырып, бір жағы екінші жағын сақтандыруға келісімін береді. Атап айтар болсақ, сақтандыру адамдарды әр түрлі қауіп-қатерлер мен апаттардың залалдарынан қорғаудың бұрыннан келе жатқан әдісі. ХVIII ғасырдың ортасында-ақ мүліктер мен жеке бастарды сақтандырудың жүзден аса түрін жүзеге асырып үлгерген көптеген кәсіпқой сақтандыру қоғамдары пайда болды.

Әлеуметтік-экономикалық кеңістік болып табылатын сақтандыру нарығында сақтандыру қызметін қажет ететін сақтанушылар, олардың талаптарын қанағаттандырушы сақтандырушылар (сақтандыру компаниялары), сақтандырушы делдалдары мен сақтандыру инфрақұрылымдарының ұйымдары (консалтингтік фирмалар және т. б. ) әрекет етеді. Оны құрудың негізіне күтпеген жағдайларды қолайсыздыққа ұшырағандарға ақшалай жәрдем көрсетудің ұдайылылығын үздіксіз қамтамасыз етіп отыру қажеттігі жатады.

Дипломдық жұмыс тақырыбы: Қазақстанда сақтандыру нарығының қалыптасу кезеңдері және қазіргі жағдайы.

Бүгінде елдегі сақтандыру нарығының құрылымы оған қатысушылар мен сақтандыру салалары арқылы айқын көрсетілген. Аталған нарықтың қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, «Сақтандыру қызметі туралы» Заңға негізделген нормативтік-құқықтық актілермен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық құжаттармен реттеліп отыр.

Қазақстан Республикасының «Сақтандыру қызметі туралы» Заңына сәйкес сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы, сақтандыру брокері, сақтандыру агенті, сақтандырушы, сақтандырылған, табыс табушы, актуарий, өкілеттілігі бар аудиторлық ұйым (өкілеттігі бар аудитор), өзара сақтандырушыға байланысты басқа да жеке және заңды тұлғалар сақтандыру нарығына қатысушылар болып саналады.

Қазақстанда сақтандыру нарығының негізгі екі түрі орын алған, яғни олар: өмірді сақтандыру мен жалпы сақтандыру. Мұнымен қатар міндетті және ерікті сақтандыру топтары ерекшеленіп отыр. Сонымен қатар, елімізде «Сақтандыру қызметі туралы» Заңға сәйкес міндетті сақтандырудың сыныптары айтылмайды. Бұл ретте әрбір түр сақтандырудың жеке тобы болып табылады. Сақтандырудың міндетті түріндегі әрбір сыныптың мазмұны және оны өткізу шарты жөніндегі қосымша талаптар сақтандырудың осы сыныбын реттеуші заң актілерімен бекітіледі.

Қазіргі кезде елімізде сақтандыру саласына бақылау жүргізуші өкілетті мемлекеттік орган Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі болып табылады. Сондай-ақ, бұл Агенттіктің сақтандыру нарығын реттеу саласындағы саясаты қазақстандық сақтандыру нарығының дамуын қолдауға, халықтың сақтандыруға деген сенімін арттыруға, сақтандыру ұйымдары қызметінің қаржылық тұрақтылығы мен айқындылығын қамтамасыз етуге және сақтандыру қызметін тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды күшейтуге бағытталуда. Осыған сәйкес, елдегі сақтандыру нарығының қызметін жетілдіру және осы саладағы мәселелерді реттеу мен оған ғылыми негізделген ұсыныстар жасаудың қажеттілігі артып отыр. Өз кезегінде, бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігін толық растайды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - қазіргі нарықтық экономика жағдайында елдің сақтандыру нарығын әлі де болса жетілдіру жолдарын анықтай отырып, сақтандыру нарығына қатысушылар қызметін реттеудің тиімді әдіс-тәсілдерін айқындау болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттер беріліп, шешу жолдары қарастырылады:

• сақтандыру нарығының құрылымын және атқаратын ролін теориялық тұрғыдан сипаттау;
• елдің қаржылық дамуына сақтандыру нарығының ықпалын анықтау;
• сақтандыру нарығын реттеуде қалыптасқан әлемдік тәжірибені зерттеу және оны қолдану мүмкіндіктерін қарастыру;
• Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы мен даму болашағына талдау жасау;
• еліміздегі сақтандыру нарығының даму сипатына баға беру және оның қызметін жетілдіруге қатысты ұсыныстар жасау.

Зерттеу пәні - қазіргі кездегі елдің сақтандыру нарығын және оның қызметін реттеуде туындайтын мәселелер болып табылады.

Зерттеу объектісіне Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығы алынды.

Дипломдық жұмыс құрылымы қысқартылған сөздер тізімінен, кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында Қазақстандағы сақтандыру нарығының қалыптасу кезеңдері мен алғышарттары, сондай-ақ сақтандыру нарығын құрылымдаудың мәні және экономикалық қажеттілігі, қызмет ету ерекшеліктері теориялық тұрғыдан қарастырылады.

Дипломдық жұмыстың екінші тарауында еліміздегі сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы талданады, сонымен қатар сақтандыру нарығының қаржылық тұрақтылығы мен кірістілік деңгейі, дүниежүзілік және қазақстандық сақтандыру нарығының даму өрісі мен болашағы сипатталып, бағаланады.

Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында сақтандыру нарығы қызметін мақсатқа сәйкес реттеу мен қадағалау және оның нормативтік-құқықтық базасын жетілдіру жолдары, сондай-ақ сақтандыру нарығын реттеудің шетелдік тәжірибесі және оларды қолдану мүмкіндіктері баяндалады.

Сондай-ақ, дипломдық жұмысты жазу барысында сақтандыру нарығына байланысты жазылған шетелдік және отандық ғалымдардың ғылыми еңбектері пайдаланылды. Сонымен қатар, ҚР Үкіметінің, ҚР Қаржы министрлігінің, ҚР Ұлттық Банкісінің нормативтік-құқықтық актілері, ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі мен ҚР Статистика агенттігінің статистикалық мәліметтері диплом жұмысының қайнар көздеріне айналды.

Нарық жағдайында қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына тәуекелдіктердің сан алуандығы және көптігі тән. Және де мүмкін болатын ысырап ықтималдығы артады, бірінші кезекте, жағымсыздықтарды ұлттық экономиканың түрлі сатылы деңгейлерінде, тәуекелдіктерді реттеп отырып басқару арқылы, мейлінше азайту қажеттілігі туады. Алайда, мемлекеттік сақтандыру әлеуметтік, қоғамдық тәуекелдіктерді реттей отырып басқарумен, сақтандыру қатынастарының тәртібін, түрлерін және шарттары заңдық негіз арқылы реттеумен шектеледі. Сондықтан тәуекелдіктерді басқару проблемасы - шаруашылық жүргізетін субъектілердің бірінші кезектегі міндеттері. Мұндай жағдайда кәсіпқой сақтандырушылар арқылы сақтандырудың мәні арта түседі.

Нарықтық реформалардың бастапқы кезеңдерінде сақтандыру үдерісін анықтайтын ережелер болмады, бұл сақтандыру қызметінде тәжірибесі жоқ көптеген компаниялардың пайда болуына әкелді. Көптеген компаниялар сақтандыру қызметтің көп түрінің бірі ғана деп есептеді. 1994 жылдан 1998 ж. дейін олардың саны 22-ден 71-ге дейін өсті. Одан кейін бес жыл ішінде құлдырау жүрді. 2004 жылдың басында барлығы 34 компания жұмыс істеді. Сөйтіп, әлеуетті сақтандырушылар тараптарынан мүдделілік танытқан кезде сақтандыру қызметтерінің нарығы Қазақстанда өзін - өзі реттеді. Әлі де ол әрі республикалық, әрі аймақтық деңгейлерде ұйымдастырудың осы заманғы түрлерін, аймақтық деңгейлерін іздестіруде. Бұл - қоғамдық бірлестіктер, әлеуметтік-қаржы топтары, аймақтық одақтар т. б. болуы мүмкін.

Ұлттық нарықтағы құрылымдық-атқарымдық сақтандыру қызметтері әлеуметтік-экономикалық қатынастардың даму деңгейіне және нарықтағы өзара қатынасушыларға бейімделген заңдық сақтандыру негізінің жағдайына тікелей байланысты. Сақтандыру нарығының ауқымдарына байланысты, оны қосалқы жүйе мен сегменттерге бөлуде қатысушылар қызметін реттеуде түрлі тәсілдер колданылады.

Нарықта сақтандыру қызметтері дамыған елдерде, әдеттегідей, әрбір қатысушының әрекетіне айқын анықтама беріледі. Сақтандыру жүйесі азырақ дамыған мемлекеттердің заңдарында сақтандыру қызметтері нарығын құру және негізгі қатысушылар әрекеті туралы түсіндірілулер беріледі. Бұл Қазақстанға да қатысты: «Сақтандыру қызметі туралы» заңда сақтандыру нарығы құрылымдық-атқарымдық өзара байланыстары айқын көрсетіліп толық анықтамасы келтірілмейді. Тек қана сақтандыру қызметіне қатысты заңды және жеке тұлғалардың құрылымдалмаған тізімі ұсынылады. 2003 жылғы 10-шілдедегі «Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасы заңының 10-бабына сәйкес сақтандыру нарығына қатынасушыларға мыналар жатады [18] :

- сақтандыру (қайта сақтандырушы) ұйымдары;

- сақтандыру қоры;

- сақтандыру агенті;

- сақтанушы, сақтандырудан пайда алушы;

- актуарий (сақтандыру жарнасын есептеуші маман) ;

- уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор) ;

- өзара сақтандыру қоғамы;

- сақтандыруға байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы өзге жеке және заңды тұлғалар.

Бұл институттардың өзара іс-қимыл нысандары сақтандыру нарығы қосалқы жүйесінің ауқымын, мазмұнын және негізгі міндеттерін баламалы түрде көрсетуі тиіс: сақтандыру саласындағы мемлекеттік органдар мен ұйымдарды, сақтанушылар мен сақтандырушыларды, сақтандыру қызметтері инфрақұрылым нарығының объектілерін, бірақ өкінішке қарай, бұлар заңда жоқ. Біздіп пікірімізше, сақтандыру ісінде мемлекеттің қатысуы мемлекеттің сақтандыруды дамыту мен сақтандыру бизнесін реттеу сияқты бағыттарда көрінуі тиіс.

«Қазақстан Республикасындағы сақтандыру жөніндегі» Қазақстан Республикасы заңын қабылдауға байланысты «Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы» 1993 жылғы қайта құру заңында қазір ешқандай да ерекше мемлекеттік сақтандырудың жоқ екендігі ескертілген. Ол барлық жағдайларда кәсіпқойлық қызмет түрі ретінде қарастырылуы керек делінген. Айтылған заңды пайдалану тәжірибесі, бұл жақсы шешім болмағанын көрсетті және 1995 ж. 30-қазаңдағы (және келесілерінде) «Сақтандыру туралы» заңында сақтандыру қызметіндегі мемлекет рөліне қатысты бағыттар қарастырылды. Мемлекеттік сақтандыруды қадағалау мекемесі құрылып, оның құқықтары мен міндеттері анықталды, лицензиялау тәртібі нақтыланды. Яғни ішкі нарықты мемлекеттік бақылау мен біркелкі протекционистік (тамыр-таныстық) қорғау кезінде сақтандыру қатынасында өркениетті реттеудің жаңаруы басталды.

Мемлекеттің қатысуы оның орындайтын міндеттерінен айқындалады: қазыналық, экономикалық, кепілдік, бақылау-мониторингілік және т. б. Бірте-бірте бұл міндеттердің мәні өзгереді.

Қоғамдық-экономикалық міндетті іске асыру үшін, мемлекет бюджет қорын қалыптастыруы тиіс. Оған, ең алдымен қаржы ресурстарын толықтыру үшін қазынашылық міндет тән. Мемлекет, өзара ережелерін заңда белгілеп, сақтандыру үдерісінің тәртібін реттей отырып, сақтандыру қатынастарына жанама түрде араласады. Ол мемлекеттік бюджетке, өзінің сақтандыру қорлары мен резервтеріне аударымдарды белгілейді. Яғни, сақтандыру саясатын жүргізу, сақтандыру жүйесін құру және сақтандыру қызметін біртұтас нормативті-әдістемелікпен қамтамасыз ету, сақтандыру заңдарының орындалуына бақылау, қазынашылықпен тығыз байланысты басқа да міндеттерді және белгілі бір әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға қол жеткізудегі реттеулер мемлекет құзырына жатады.

Мемлекеттік сақтандыруға мемлекеттік бюджет пен оның шығыс бөлігін қалыптастыратын қазір заңдық жәие атқарушы билік органдарының қарамағындағы халықтың еңбекпен қамтылмағандарын әлеуметтік қамтамасыз етілуін қамтитын әлеуметтік сақтандыру енуі тиіс. Халықтың бұл тобына түсетін жәрдемақылар мен жеңілдіктер, олардың қоғамға енгізген еңбек улесіне емес, адамдардың бұл санатының тек мұқтаждық және еңбекке жарамсыздық дәрежесімен анықталады.

Сақтандыру төлемдерін қоғамның барлық жұмысқа жарамды мүшелері мен жұмыс берушілердің сақтандыру жарналарынан жиналған қаражаттан төлеу қажет. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бүкіл халық үшін міндетті болуы тиіс. Оның әлеуметтік қорғанысын арттыру мақсатында міндетті сақтандыру тізбесіне әлеуметтік және медициналық сақтандыруды енгізу ұсынылады. Жарналар әлеуметтік салыққа енетін түсім бөлігінің есебінен жүзеге асырылады. Мемлекеттің міндетті ісі - кепілділік.

Сақтандандыру төлемдеріне кепілдік беру Қорын құру міндетті сақтандырудың жаппай және әлеуметті мәнді түрлері бойынша сақтанушылардың мүдделерінің жоғарырақ қорғалуын қамтамасыз етеді. Бұл қордың құрылтайшылары ҚР Үкіметі мен Ұлттық банкі болып есептеледі. Қатысушылары - сақтандырудың міндетті түрлерін жүзеге асыратын барлық сақтандыру ұйымдары. Сақтанушыларға (сақтандырылған) мәжбүр болған кепілдікті төлемдер Қор арқылы тек, сақтандыру ұйымы таратылуға мәжбүр болған жағдайда жүзеге асырылады.

Жеке сақтандырудың мемлекеттік әлеуметтік сақтандырудан айырмашылығы - жеке адамның сақтандыру қорын өз жарналары есебінен оның материалдық жағдайын жақсартуға бағытталған әрі ол ерікті сипатта болады. Сақтанушы тәуекелдікті таңдауға да, сақтандыру компаниясын таңдауға да ерікті.

Мемлекеттік әлеуметтік сақтандырудың міндеттілігі - әлеуметтік сақтандыру жүйесіне енгізілген адамдарды сақтандыру арқылы қорғауын күшейту; кепілдік; сақтандыру жарналарын жинау және қорларды қалыптастыру есебінен әлеуметтік көрсетілетін қызметтерді қаржыландыру үшін ресурстарды шоғырландыруы бағдарланған экономикалық; инвестициялық-уақытша еркін ақша қаражаттарын мемлекеттік қағаздар, кәсіпорындар акцияларына, банкінің бағалы қағаздарына және басқа қаржы құралдарына жұмсаудан пайда алу есебінен сақтандыру қорларын арттыруы бағыттау; реттеу - сақтандыру тәуекелдіктерін бөлу міндеттерін орындау қажеттілігінен туындаған.

Мемлекеттік сақтандыру саласына жеке сақтандыру фирмалары шұғылданбайтын сақтандыру түрлері енгізілуі тиіс. Бұл әдетте, үлкен сақтандыру төлемдерін керек ететін, су тасқыны, жер сілкіну және ауыр табиғи-климаттық жағдайларға байланысты ірі мемлекеттік міндеттерді шешу үшін әскери тәуекелдіктерді, сыртқы қарыздар мен кредиттерді сақтандыру. Сенімсіз тәуекелдіктерге қызмет көрсету үшін, біздің пікірімізше, міндетті сақтандырудың берілген түрлері бойынша қаржыларын шоғырландыру орынды.

Одан басқа, мемлекет жеке сақтандыру бизнесін реттеуді жүзеге асырады, және де:

• сақтандыру қызметінің дамуына мүмкіндік жасайтын заңдармен қамтамасыз етеді;
• сақтандырушылар мен қайта сақтандырушылардың бәсекеге қабілеттігінің артуын бағдарлайды, ұлттық сақтандыру бизнесі мен сақтанушылардың мүдделерін қорғайды;
• ұлттық сақтандыру компанияларының қаржы тұрақтылығы үдерісін қамтамасыз етеді және сақтандыру сыйақыларын қайта бөлу тәртібін әзірлейді;
• қаржы ресурстарын қаржы секторының даму тұжырымдамасына, оның ішінде сақтандыру бизнесіне сәйкес қайта бөлу арқылы сақтандыру бизнесінің құрылымын оңтайландырады.

Мемлекетке сақтандыру қызметін сақтандыру мен реттеу саласында лиңензиялау, сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарының бірегей тізілімін жүргізу, сақтандыру нарығы инфрақұрылымының сақтандыру делдалдары мен басқа өкілдерін тіркеу заңдардың талабының орындалуын қадағалау міндеттері жүктелген.

Мемлекеттің сақтандыру бизнесімен байланысының көп жақты жүйесі олардың өзара тәуелділігінен туған объективті шарттарының нәтижесі болады. Біріншіден, сақтандыру компанияларының қызметі мемлекеттік қаржы органдарымен реттеледі, екіншіден, сақтандыру компаниялары сақтандыру саласындағы қарым-қатынастарды тәртіпке келтіруге мүдделі. Сақтандыру қызметін басқару мен реттеуде мемлекеттік органдардың күш салу бағыттарын бөліп көрсетуге болады [19] . Бұл:

• сақтандыру жағдайы туған кезде сақтанушылар мүдделерін қорғауға бағытталған сақтандыру қатынастарын ұйымдастыру нысанын таңдап алудың әлеуметтік мәнді тәуекелдіктері мен шектерін анықтау;

• сақтанушыларға сақтандыруды қорғауды ұсынатын сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығын ынталандыру арқылы ұдайы өндіру үдерісінің үздіксіздігі мен тұтастығын қамтамасыз ететін сақтандыру қызметін ұйымдастыру;
• міндетті әлеуметтік сақтандыруда сақтандыру қатынастарын ұйымдастыру нысандарын анықтау және сақтанушылардың тікелей қатысуын орнату;
• ұлттық сақтандыру нарығы және сақтандыру жүйесінің қызметі инфрақұрылымының қалыптасуы және қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік саясатты жүргізу арқылы сақтандыру заңдарын сақтау үшін мемлекеттік қадағалауды дамыту;
• сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын құруға рұқсат беру;
• сақтандыру (қайта сақтандыру) қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беру; сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымына және тарататын ұйымдардың қызметіне бақылауды жүзеге асыру үшін пруденциялық нормативтерден басқа, сақталуы міндетті нормалар мен лимиттерді белгілеу;
• сақтандыру қызметі саудасын реттейтін халықаралық шамаларға сәйкес болатын сақтандыру ісінің стандарттарын жасау;

• сақтандыру операцияларын жүргізу кезіндегі сақтандыру ұйымдары мен басқа да мүдделі тұлғалардың қызметіне монополияға қарсы бақылау жүргізу.

Жалпы нарықтың анықтамасына және оның ішінде сақтандыруға сәйкес, оның құрамына сақтандыру ұйымдары мен компаниялар, серіктестер, бәсекелестер, қайта сақтандыру қоғамдары, сақтандыру делдалдары, сюрвейерлер (сарапшылар), актуарийлер (сақтандыру жарнасын есептеуші мамандар), аудиторлар, кеңес берушілер енеді. Сақтандыру өнімдері мен көрсетілетін қызметтер өндірістік сақтандыру қызметі шеңберінде жасалады, оның үдерісінде сақтанушыға әлеуетті қауіптіліктен сақтандыру қорғауын беру жүзеге асырылады.

Қызметтерді ұсынудың ойдағыдай жұмыс істеуі сақтанушының каржы жағдайына, қалыптасқан коньюнктураны нақты бағалауын, сақтандыру компаниясының болашағын анықтауға бағытталған әдістер мен құралдарды пайдалану сипатына байланысты сақтандыру және қайта сақтандыру компаниялары жүзеге асырады. (сақтандыру ұйымының күй-жайын анықтаған кезде басқарудың алдын алу әдістерін иайдаланған және объектінің даму баламаларын бағалаған жөн, себебі, бұл ең алдымен күтпеген жағдайлардан құтылуға және жағымсыз жағдайларды азайтуға, яғни жағдайдың белгілерін анықтау, оның ішінде бір қалыпсыз әдістерді жүргізу дамуды болжауды әзірлеудің негізі болады. Бұл қиындық нышандарын, жағымсыз құбылыстарды табуға және бар мүмкіндіктерді анықтауға жағдай жасайды. Мұндай жағдайларда ұйымның маркетингілік сақтандыруын зерттеулер мен қажетті ассортимент пен мөлшерде сақтандыру қызметтерін көрсетуге бағытталған бүкіл сақтандыру компаниясын басқару ерекше рөлге ие болады. Сақтанушылар сұранымдары мен қажеттіліктеріне мақсатқа сай әсер ете отырып, сақтандырушылар бар сұранымды сақтандыру ұсынысының деңгейіне дейін өсуін ынталандырады. Бұл үшін түрлі әдістер, тәсілдер мен құралдарды, олардың ішінде жарнама, ұйымдық шаралар, сақтандыру қызметтері мен сақтандыру қызметін көрсетудің басқа нысандарының үйлесімін, оның ішінде тарифтерді саралауды пайдалануға болады.

Сақтандыру бизнесі ісінің тәжірибесінде басқарушылық сақтандыру шешімін қабылдаған кезде тәуекелдік жағдайларға бағдарлану, белгісіз ысыраптан құтылуға тырысу, сақтандыру тәуекелдігінің кез келген түрін жүйелі бағалау қажет. Сақтандырушылар, бәсекелестер және басқа сақтандыру қызметтері нарығына қатысушыларымен бұрынғы оңтайлыларын сақтап, әрі жаңа байланысты дамыту қажет.

Сақтандыру компаниялары істерінде мына қатерлер жиі кездеседі:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс