Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балаларда кездесетін аллергиялық аурулар
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1 Аллергиялық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Жедел респираторлық . вирустық инфекциялар (ЖРВИ) ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Материалдар мен зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3 Жеке зерттеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.1 Павлодар қаласының экологиясы және балалардың денсаулық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.2 Халық денсаулығына әсерін тигізетін себептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.3 Тақырыптың зерттелу деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1 Аллергиялық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.2 Жедел респираторлық . вирустық инфекциялар (ЖРВИ) ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Материалдар мен зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3 Жеке зерттеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.1 Павлодар қаласының экологиясы және балалардың денсаулық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3.2 Халық денсаулығына әсерін тигізетін себептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.3 Тақырыптың зерттелу деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: «Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім және сәттілігі» атты «Қазақстан – 2030 Даму Стратегиясын жүзеге асыру барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының шешімімен №1678 бұйрық негізінде 1997 жылы 3 желтоқсанда салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі құрылды. Сол уақыттан бері салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі бойынша аурудың алдын алу мен халықтың денсаулығын нығайтуда айтарлықтай жетістіктерге қол жетті.
Өтпелі кезеңдегі экономикалық қиындықтарға, денсаулық сақтау ұйымдарының қаржылық жетіспеушіліктеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің қолдауымен салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері шешімін тапты [1].
Еліміздің келешегі – жастардың денсаулығына айтарлықтай, шынайы қауіп төнуде десек, артық айтқандық емес. Қазіргі кезде балалардың денсаулығына қауіп тудыратын себептер де көп. Гигиена, клиника саласының ғалымдарының, дәрігерлерінің айтуынша, денсаулыққа қоршаған ортаның зиянды экологиялық факторлары көп зиян тигізеді, антропогендік іс – әрекеттің нәтижесінде ауа, су, топырақ ластануда [2].
Қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өзгерістер өсіп келе жатқан жеткіншектердің денсаулығын қорғап, сақтауға және оны аурудан қорғауға да өз әсерлерін тигізеді [3]. Сонымен қатар ауаның, судың, топырақтың ластануы, өндіріс қалдықтары, табиғи сәулелердің таралуы, радиация, магнит алаңдарының жоғарлауы да денсаулыққа кері әсер етуде [4].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 30 желтоқсандағы № 751 жарлығымен 2002 жыл Денсаулық жылы деп жарияланды [5].
Қазір адамзат болашағына табиғат экологиясымен қатар адамгершіліктің күйзеліс қауіпі төніп тұрған кезде адам өміріне жауапкершілікпен қарап, баланың жеке тұлға болып қалыптасуына мейлінше көмектесу қажет. Бұл жұмыста әрбір жастың бойында өзіне деген сенім, қоғамға деген қажеттілігін сезіну, өзінің қалыптасуына, өзін – өзін тәрбиелеуге, денесін шынықтыруға, денсаулығын сақтауға, бір сөзбен айтқанда, өз организмінің мүмкіндіктерін толық пайдалана алатын жеке тұлғаны қалыптастыру шарт.
Өйткені, қазіргідей қатаң бәсекелестік жағдайында қоғамға іскер – кәсіпкер адамдар керек – ақ.
Бұл әр адамнан рухани бай мәдениеттілікті, кәсіби білікті, зерделік әлеуеті жоғары болуды талап етеді [6].
Ал жаңа ХХІ ғасырда ашылған ғылыми техникалық жаңалықтар мен адам тіршілігі үшін жасалған техника жаңалықтарын санап жату қиын. Осы тірліктерді жасап жатқан адам өз денсаулығын сақтау үшін не істеп жатыр? Қанша емдеу, сауықтыру орындары ашылды, қанша емі жоқ аурулардың шипасы табылды. Дегенімен мұның барлығы бүгінгі адамдар денсаулығының мәселесін шешпейтіндігі белгілі.
Жұмыстың өзектілігі: «Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім және сәттілігі» атты «Қазақстан – 2030 Даму Стратегиясын жүзеге асыру барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының шешімімен №1678 бұйрық негізінде 1997 жылы 3 желтоқсанда салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі құрылды. Сол уақыттан бері салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі бойынша аурудың алдын алу мен халықтың денсаулығын нығайтуда айтарлықтай жетістіктерге қол жетті.
Өтпелі кезеңдегі экономикалық қиындықтарға, денсаулық сақтау ұйымдарының қаржылық жетіспеушіліктеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің қолдауымен салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері шешімін тапты [1].
Еліміздің келешегі – жастардың денсаулығына айтарлықтай, шынайы қауіп төнуде десек, артық айтқандық емес. Қазіргі кезде балалардың денсаулығына қауіп тудыратын себептер де көп. Гигиена, клиника саласының ғалымдарының, дәрігерлерінің айтуынша, денсаулыққа қоршаған ортаның зиянды экологиялық факторлары көп зиян тигізеді, антропогендік іс – әрекеттің нәтижесінде ауа, су, топырақ ластануда [2].
Қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық өзгерістер өсіп келе жатқан жеткіншектердің денсаулығын қорғап, сақтауға және оны аурудан қорғауға да өз әсерлерін тигізеді [3]. Сонымен қатар ауаның, судың, топырақтың ластануы, өндіріс қалдықтары, табиғи сәулелердің таралуы, радиация, магнит алаңдарының жоғарлауы да денсаулыққа кері әсер етуде [4].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 30 желтоқсандағы № 751 жарлығымен 2002 жыл Денсаулық жылы деп жарияланды [5].
Қазір адамзат болашағына табиғат экологиясымен қатар адамгершіліктің күйзеліс қауіпі төніп тұрған кезде адам өміріне жауапкершілікпен қарап, баланың жеке тұлға болып қалыптасуына мейлінше көмектесу қажет. Бұл жұмыста әрбір жастың бойында өзіне деген сенім, қоғамға деген қажеттілігін сезіну, өзінің қалыптасуына, өзін – өзін тәрбиелеуге, денесін шынықтыруға, денсаулығын сақтауға, бір сөзбен айтқанда, өз организмінің мүмкіндіктерін толық пайдалана алатын жеке тұлғаны қалыптастыру шарт.
Өйткені, қазіргідей қатаң бәсекелестік жағдайында қоғамға іскер – кәсіпкер адамдар керек – ақ.
Бұл әр адамнан рухани бай мәдениеттілікті, кәсіби білікті, зерделік әлеуеті жоғары болуды талап етеді [6].
Ал жаңа ХХІ ғасырда ашылған ғылыми техникалық жаңалықтар мен адам тіршілігі үшін жасалған техника жаңалықтарын санап жату қиын. Осы тірліктерді жасап жатқан адам өз денсаулығын сақтау үшін не істеп жатыр? Қанша емдеу, сауықтыру орындары ашылды, қанша емі жоқ аурулардың шипасы табылды. Дегенімен мұның барлығы бүгінгі адамдар денсаулығының мәселесін шешпейтіндігі белгілі.
Қолданылған әдебиеттер
1. Назарбаев Н.А. Стратегия «Казахстан» - 2030». На новом этапе развития //Акмолинская правда. 03.03.07– Астана, 2007- С.3.
2. Экология и промышленность Казахстана №1 2005г., обложка журнала (Структура МООС РК).
3. Биология және салауаттылық негізі //Ғылыми-педагогикалық журнал. – Алматы, 2006. - №5. - 18 б.
4. Ситказинова Г.К, Кузенов А.М. Экология и состаяние здоровье детей Павлодарской области //Педиатрия и детская хирургия. - 2003. - №3.
5. Қайратхан Л. Дені сау ұрпақ – қоғамның қуаты //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2008. - №5. – 17 б.
6. Ормантаев К.С. Состояние здоровья детей в экологически неблагополучных регионах Казахстана //Материалы регинальной научно-практической конференции «Экология и дети». – Кызылорда, 1998. - С.7-9.
7. Бердашева Г.Б. Салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2009. - №5. – 4 б.
8. Аршавский Н.А. Ваш малыш может не болеть. – М: Советский спорт, 1985.
9. Сыздықова Ғ.С., Айқынбаева Г.Қ., Стамқұлова Қ.Ш. Мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау мен нығайту әдіс – тәсілдерінің ерекшелігі //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2010. - №2. – 3б.
10. Билич Г.Л., Назаров Л.В. Основы валеологии. - Санкт-Петербург: Водолей, 1998.
11. Матвейкова Г.П. Справочник семейного врача. – Минск: Беларусь, 1998. - 420 с.
12. «Денсаулық» журналы №10 2003ж №7 2004ж
13. Испаева Ж.Б. Пищевая аллергия у детей. Атопический дерматит. - Алматы, 2001. - 132 с.
14. Бермагамбетова С.К. Территориальный прицип оценки состояния здоровья детского населения в Республике Казахстан //Западно-Казахстанской государственной мед. академии им. М. Оспанова. - №2. – 2006.
15. Мошкевич В.С. и др. Аллергические заболевания дыхательных путей. – Алма-Ата: Казахстан, 1984.
16. Хабижанов Б.Х, Ханзин С.Х. Педиатрия және балалар денсаулығы.
17. Острые респираторные заболевания у детей: лечение и профилактика //Научно–практическая программа Союза педиатров России и Международного фонда охраны здоровья матери и ребенка. – М., 2002.
18. Материалы научно-практической конференции. Астана, 16-17 сентября 2004г
19. Физиология дыхания //Отв. ред. И.С.Бреслав, Г.Г.Исаев. – СПб.: Наука, 1994. – 680 с.
20. Коровина Н.А, Заплатников А.Л., Захарова И.Н. Аллергия у детей. Пособие для врачей. – М.: 2000, 126с
21. Хертл М. Кашель и чихание //Дифференциальная диагностика в педиатрии. В 2–х т. (пер. с нем.). – Новосибирск: Академ–пресс, 1998. – Т.2. – С.284–286.
22. Белов В.И. Энциклопедия здоровья. М., 1993, 123 с.
23. Краткая медицинская энциклопедия в 3-х т.АНН СССР Гл.ред. Б.В.Петровский, 2-е изд. – М: Совецкая энциклопедия, т. 1 А – Кривошея, 1989.
24. Калимурзина Б.С. Анықтама І том
25. Журнал «Вестник перенатологией и педиатрий научно-практически». – М.: Медиасфера. - №3. – 2006.
26. Авраменко С.В. Природопользование. - Санкт-Петербург, 2003.
27. Кудайбергенова С.Ф. Иммунологическая реактивность организма и клинико-рентгенологическая картина при аллергических ринитах с сопутствующей патологией со стороны ЛОР-органов // Вестник оторинолар.-Москва, 2009. - № 6.- C.175-176. - Приложение (Всероссийский ЛОР-конгресс).
28. Дүйсембин Қ., Алиакбарова З. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы //Оқулық, 1-ші басылым. Алматы, 2003.
29. Абусағитова Г. Аллергиялық ринит. – Талдықорған, 2010.
30. Блалова Г.А. Аллергиялық риниттен сақтану жолдары. – Алматы, 2010.
31. http://www.D-bolezni.ru. Аллергический ларингит, фарингит (статья № 6).
32. http://www.D-bolezni.ru. Бронхит (статья № 2).
33. Реймерс Н.Ф. Охрана природы и окружающей человека среды. – Москва: Просвещения, 1992.
34. Широков Ю.Г. Экология – гигиена – охрана природы //Медицина труда и промышленная экология. – 1994, №4.
35. Ноздрюхина Л.Р., Биологическая роль микроэлементов в организме иотных и человека. - М.: Медицина, 1977.
36. Экологиялық мәселелер бойынша жұртшылықтың шешімдер қабылдау процесіне қатысуы. Мемлекеттік билік орындарына арналған басшылық. – Астана – Павлодар, 2002.
37. Бейсенова А.Ж., Шілдебаев К.У., Сауытбаева А.Н. Экология. – Алматы: Ғылым, 2001.
38. Мажитов З.Х., Иржанов С.И. Морфологические изменения легких у детей при загрязнений атмосферы воздуха //Казахский национальный мед. университет имени С.Д. Асфадиярова. - №4. – 2004.
39. ТОО «Гео Дата Плюс» Генеральный план г. Павлодара Пояснительная записка, книга 4, Алматы, 2005.
40. Павлодар облысының қысқаша статистикалық жырнамасы. –Павлодар, 2004.
41. Ниланова Е.В., Рябчикова А.М. Использование природных ресурсов и охраны природы.
1. Назарбаев Н.А. Стратегия «Казахстан» - 2030». На новом этапе развития //Акмолинская правда. 03.03.07– Астана, 2007- С.3.
2. Экология и промышленность Казахстана №1 2005г., обложка журнала (Структура МООС РК).
3. Биология және салауаттылық негізі //Ғылыми-педагогикалық журнал. – Алматы, 2006. - №5. - 18 б.
4. Ситказинова Г.К, Кузенов А.М. Экология и состаяние здоровье детей Павлодарской области //Педиатрия и детская хирургия. - 2003. - №3.
5. Қайратхан Л. Дені сау ұрпақ – қоғамның қуаты //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2008. - №5. – 17 б.
6. Ормантаев К.С. Состояние здоровья детей в экологически неблагополучных регионах Казахстана //Материалы регинальной научно-практической конференции «Экология и дети». – Кызылорда, 1998. - С.7-9.
7. Бердашева Г.Б. Салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2009. - №5. – 4 б.
8. Аршавский Н.А. Ваш малыш может не болеть. – М: Советский спорт, 1985.
9. Сыздықова Ғ.С., Айқынбаева Г.Қ., Стамқұлова Қ.Ш. Мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау мен нығайту әдіс – тәсілдерінің ерекшелігі //Валеология. Денсаулық және өмірлік дағдылар. – 2010. - №2. – 3б.
10. Билич Г.Л., Назаров Л.В. Основы валеологии. - Санкт-Петербург: Водолей, 1998.
11. Матвейкова Г.П. Справочник семейного врача. – Минск: Беларусь, 1998. - 420 с.
12. «Денсаулық» журналы №10 2003ж №7 2004ж
13. Испаева Ж.Б. Пищевая аллергия у детей. Атопический дерматит. - Алматы, 2001. - 132 с.
14. Бермагамбетова С.К. Территориальный прицип оценки состояния здоровья детского населения в Республике Казахстан //Западно-Казахстанской государственной мед. академии им. М. Оспанова. - №2. – 2006.
15. Мошкевич В.С. и др. Аллергические заболевания дыхательных путей. – Алма-Ата: Казахстан, 1984.
16. Хабижанов Б.Х, Ханзин С.Х. Педиатрия және балалар денсаулығы.
17. Острые респираторные заболевания у детей: лечение и профилактика //Научно–практическая программа Союза педиатров России и Международного фонда охраны здоровья матери и ребенка. – М., 2002.
18. Материалы научно-практической конференции. Астана, 16-17 сентября 2004г
19. Физиология дыхания //Отв. ред. И.С.Бреслав, Г.Г.Исаев. – СПб.: Наука, 1994. – 680 с.
20. Коровина Н.А, Заплатников А.Л., Захарова И.Н. Аллергия у детей. Пособие для врачей. – М.: 2000, 126с
21. Хертл М. Кашель и чихание //Дифференциальная диагностика в педиатрии. В 2–х т. (пер. с нем.). – Новосибирск: Академ–пресс, 1998. – Т.2. – С.284–286.
22. Белов В.И. Энциклопедия здоровья. М., 1993, 123 с.
23. Краткая медицинская энциклопедия в 3-х т.АНН СССР Гл.ред. Б.В.Петровский, 2-е изд. – М: Совецкая энциклопедия, т. 1 А – Кривошея, 1989.
24. Калимурзина Б.С. Анықтама І том
25. Журнал «Вестник перенатологией и педиатрий научно-практически». – М.: Медиасфера. - №3. – 2006.
26. Авраменко С.В. Природопользование. - Санкт-Петербург, 2003.
27. Кудайбергенова С.Ф. Иммунологическая реактивность организма и клинико-рентгенологическая картина при аллергических ринитах с сопутствующей патологией со стороны ЛОР-органов // Вестник оторинолар.-Москва, 2009. - № 6.- C.175-176. - Приложение (Всероссийский ЛОР-конгресс).
28. Дүйсембин Қ., Алиакбарова З. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы //Оқулық, 1-ші басылым. Алматы, 2003.
29. Абусағитова Г. Аллергиялық ринит. – Талдықорған, 2010.
30. Блалова Г.А. Аллергиялық риниттен сақтану жолдары. – Алматы, 2010.
31. http://www.D-bolezni.ru. Аллергический ларингит, фарингит (статья № 6).
32. http://www.D-bolezni.ru. Бронхит (статья № 2).
33. Реймерс Н.Ф. Охрана природы и окружающей человека среды. – Москва: Просвещения, 1992.
34. Широков Ю.Г. Экология – гигиена – охрана природы //Медицина труда и промышленная экология. – 1994, №4.
35. Ноздрюхина Л.Р., Биологическая роль микроэлементов в организме иотных и человека. - М.: Медицина, 1977.
36. Экологиялық мәселелер бойынша жұртшылықтың шешімдер қабылдау процесіне қатысуы. Мемлекеттік билік орындарына арналған басшылық. – Астана – Павлодар, 2002.
37. Бейсенова А.Ж., Шілдебаев К.У., Сауытбаева А.Н. Экология. – Алматы: Ғылым, 2001.
38. Мажитов З.Х., Иржанов С.И. Морфологические изменения легких у детей при загрязнений атмосферы воздуха //Казахский национальный мед. университет имени С.Д. Асфадиярова. - №4. – 2004.
39. ТОО «Гео Дата Плюс» Генеральный план г. Павлодара Пояснительная записка, книга 4, Алматы, 2005.
40. Павлодар облысының қысқаша статистикалық жырнамасы. –Павлодар, 2004.
41. Ниланова Е.В., Рябчикова А.М. Использование природных ресурсов и охраны природы.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________ Т.С.Рымжанов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балаларда кездесетін аллергиялық аурулар
050113 - Биология мамандығы бойынша
Орындаған: Д. М. Макратова
Ғылыми жетекші:
б.ғ.к., доцент Г. Қ. Сыздыкова
Нормаконтролер
Павлодар 2011
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Аллергиялық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар (ЖРВИ) ... ... ... ... ... ... ... . .11
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Материалдар мен зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3 Жеке зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3.1 Павлодар қаласының экологиясы және балалардың денсаулық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.2 Халық денсаулығына әсерін тигізетін себептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.3 Тақырыптың зерттелу деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Анықтамалар
Аденоид мұрын мен кеңірдек өзегіндегі бадамша бездердің патологиялық гипертрофиясы (үлкеюі).
Аллергия сезім мүшелерінің жоғарғы реакциясы.
Аллерген аллергия туындатушы заттек.
Аллергология этиологияны, патогенезді, аллергиялық аурулардың клиникалық көріністерін реакцияларды және жетілдіретін әдістерді, олардын профилактикасын және емдеуін қарастыратын иммунологияның бөлімі.
Анафилактикалық шок анафилаксиялық ауыр көріністерінің бірі, жүйке жүйесінің функциясының тенелуімен, бронхоспазммен, артериальды қысымның жедел төмендеуімен сипатталады.
Антигендер организмге енгенде қанның немесе клетканың құрамында антиденелер туғызатын белок тектес заттар.
Антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарынан болатын ластану; Мұндайда табиғи ластанудың құрамы мен қарқындылығына оның тікелей де, жанама да ықпалы қосылады.
Бронх демікпесі адамды мезгіл - мезгіл бұлықтырып, тынысын тарылтатын аллергиялық ауру.
Бронхит тыныс жолдарының қабынуы салдарынан болатын ауру.
Вирус жұқпалы ауруларды қоздыратын ұсақ микроб.
Дәрі - дәрмек дәрі және емдеуге қажетті шипалы заттар.
Денсаулық ауру-сырқаудан аман болушылық, есен-саулық.
Есекжем кенеттен қызарып бөртіп, күлбіреп шығатын қышымалы тері ауруы.
Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар - тыныс жолдарының зақымдану белгілерімен сипатталатын жұқпалы аурулардың полиэтиологиялық тобы. Бала шағының жұқпалы аурулар арасында ЖРВИ бірінші орында тұр.
Иммунитет ағзаның инфекциялық және инфекциялық емес антигендерге қасиеті бар агенттер мен заттарға қарсы жауабы.
Иммунология иммунитетке байланысты мәселелерді зерттейтін ғылым.
Инголяция емдік мақсатта әр түрлі дәрілерді не биологиялық активті заттарды тыныс алу жолымен енгізу әдісі.
Иондағыш сәулелер қоршаған ортамен байланысып әр түрлі белгінің электрлік зарядын пайда ететін сәулелер.
Қоршаған ортаға әсер қоршаған ортада өздігінен немесе антропогендік іс-әрекеттер нәтижесінде пайда болып, қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін заттектердің энергиялар мен ақпарат ағыстарының кез келген түрі.
Медицина түрлі ауруларды емдеу жолы және олардан алдын ала сақтандыру туралы ғылым.
Микроб жай көзге көрінбейтін, өте ұсақ тірі организм.
Өндіріс тұтынуға қажетті материалдық игіліктерді, құнды заттарды жасап шығаратын өнеркәсіп саласы.
Өсімдік жер бетіне өніп-өсіп шығатын ағаш, бұта, шөп тәрізді тірі организмдер.
Педиатр бала дәрігері.
Педиатрия балаларды зерттейтін клиникалық медицинаның бір саласы.
Поллиноз өсімдік тозанымен шақырылатын көздің шырышты қабаты мен тыныс алу жолдарының зақымдалуымен сипатталатын аллергиялық ауру.
Профилактика аурудын алдын алу және денсаулықтын жоғарғы деңгеймен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік, әлеуметтік, гигиеналық және медициналық шаралар.
Реакция организмнің ішкі және сыртқы тітіргендіргіштерге әр кезде беретін жауабы.
Респиратор тыныс жолдарын шаң-тозаңнан қорғайтын құрал.
Синусит мұрын қуысындағы қосалқыларының бірінің шырышты қабығының ісінуі.
Тератоген эмбриогенезге зиян тигізетін фактор.
Тері адам мен жан - жануарлар денесінің сыртқы қабаты, қабы, қыртысы.
Шырышты қабат сыртқы ортамен байланысатын мүшелердің ішкі қабаты (тыныс алу, зәр шығару, жыныс мүшелері).
Экожүйе жанды және жансыз құрауыштары өзара заттар және энергия алмасуымен байланысқан биотодан және оның өмір сүру ортасынан түзілген бірыңғай кешең.
Экология жанды организмдердің тіршілік ортасы мен байланысын зерттейтін биология ғылымының бір саласы.
Эпителий денені сыртынан және ішінен қаптап тұратын ткань ~ клеткалары.
Эпидемиология жұқпалы аурулардың пайда болуы және онымен алдын ала күресудің шаралары жайындағы ғылым.
Этиология аурудың себебін және пайда болу жағдайын зерттейтін ғылым.
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім және сәттілігі атты Қазақстан - 2030 Даму Стратегиясын жүзеге асыру барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының шешімімен №1678 бұйрық негізінде 1997 жылы 3 желтоқсанда салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі құрылды. Сол уақыттан бері салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі бойынша аурудың алдын алу мен халықтың денсаулығын нығайтуда айтарлықтай жетістіктерге қол жетті.
Өтпелі кезеңдегі экономикалық қиындықтарға, денсаулық сақтау ұйымдарының қаржылық жетіспеушіліктеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің қолдауымен салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері шешімін тапты [1].
Еліміздің келешегі - жастардың денсаулығына айтарлықтай, шынайы қауіп төнуде десек, артық айтқандық емес. Қазіргі кезде балалардың денсаулығына қауіп тудыратын себептер де көп. Гигиена, клиника саласының ғалымдарының, дәрігерлерінің айтуынша, денсаулыққа қоршаған ортаның зиянды экологиялық факторлары көп зиян тигізеді, антропогендік іс - әрекеттің нәтижесінде ауа, су, топырақ ластануда [2].
Қоғамдағы әлеуметтік - экономикалық өзгерістер өсіп келе жатқан жеткіншектердің денсаулығын қорғап, сақтауға және оны аурудан қорғауға да өз әсерлерін тигізеді [3]. Сонымен қатар ауаның, судың, топырақтың ластануы, өндіріс қалдықтары, табиғи сәулелердің таралуы, радиация, магнит алаңдарының жоғарлауы да денсаулыққа кері әсер етуде [4].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 30 желтоқсандағы № 751 жарлығымен 2002 жыл Денсаулық жылы деп жарияланды [5].
Қазір адамзат болашағына табиғат экологиясымен қатар адамгершіліктің күйзеліс қауіпі төніп тұрған кезде адам өміріне жауапкершілікпен қарап, баланың жеке тұлға болып қалыптасуына мейлінше көмектесу қажет. Бұл жұмыста әрбір жастың бойында өзіне деген сенім, қоғамға деген қажеттілігін сезіну, өзінің қалыптасуына, өзін - өзін тәрбиелеуге, денесін шынықтыруға, денсаулығын сақтауға, бір сөзбен айтқанда, өз организмінің мүмкіндіктерін толық пайдалана алатын жеке тұлғаны қалыптастыру шарт.
Өйткені, қазіргідей қатаң бәсекелестік жағдайында қоғамға іскер - кәсіпкер адамдар керек - ақ.
Бұл әр адамнан рухани бай мәдениеттілікті, кәсіби білікті, зерделік әлеуеті жоғары болуды талап етеді [6].
Ал жаңа ХХІ ғасырда ашылған ғылыми техникалық жаңалықтар мен адам тіршілігі үшін жасалған техника жаңалықтарын санап жату қиын. Осы тірліктерді жасап жатқан адам өз денсаулығын сақтау үшін не істеп жатыр? Қанша емдеу, сауықтыру орындары ашылды, қанша емі жоқ аурулардың шипасы табылды. Дегенімен мұның барлығы бүгінгі адамдар денсаулығының мәселесін шешпейтіндігі белгілі.
Сондықтан Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде деген халық нақыл сөзін есте ұстаған абзал [7].
ХХІ ғасыр - даму ғасыры. Алайда, дәрігерлердің айтуынша, көптеген аурулар жасарды, жас кезде әр түрлі ауруға тап болу, организм мүмкіндіктерін дұрыс пайдалана білмегендіктен екені дәлелденуде. Адам организмінің мүмкіндігі үлкен, оны тек дұрыс пайдалана білу қажет [8].
Адамға денсаулық бір-ақ рет тұрақты әрі өзгермейтін түрде беріледі. Ол өінен-өзі жақсармайды. Оны үнемі күту керек. Мұндай қажеттілік ізгілікті, адамгершілікті, тәрбиелік пен біліктілікті көрсетеді [9].
ХХІ ғасыр азаматы - білімді, жоғарғы санатты, ғылым мен техниканы толық меңгерген, білікті, жан - жақты жетілген маман болуымен қатар, салауатты өмір салтын сақтайтын парасатты болуы тиіс. Қазіргі кезде мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау және салауатты өмір сүруін қалыптастыру қажеттілігіне байланысты барлық оқу - тәрбие үрдісіне денсаулықты нығайтуға бағытталған технологияларды енгізу қажеттілігі туындап отыр [10]. Халықаралық Денсаулық сақтау Ұйымынын мәлімдеуі бойынша: адам денсаулығының 10% - дәрігерлік көмектен, 15% - тұқым қуалаушылықтан, 25% - қоршаған ортадан, ал 50% - адамның өзінен, өмір сүру дағдысына байланысты екен [11].
Адам денсаулығының жағдайы тек қоғамдық дамудың ғана көрсеткіші емес, сонымен бірге қуатты экономикалық, еңбек, қорғаныс және мәдени әулет болып табылады. Бүгінгі таңда мектеп оқушылары мен жастардың денсаулық жағдайы басты назар аударуды талап етіп отыр.
Мектеп оқушыларының, жалпы балалардың денсаулық күйінің нашарлауының себептерінің бірі оқушылардың имандылық - рухани құндылықтарының күрт төмендеуі, санитарлық мәдениеттің жеткіліксіздігі, қарапайым гигиеналық дағдылардың болмауынан және өз денсаулығына жауапсыз қарағандығынан екендігі анықталды. Осы себепті де салауатты өмір салтын қалыптастырудың мазмұны мен ұйымдастыру формаларын келесідей ретпен көрсетуді жөн көріп отырмыз:
oo Жауапкершілік, өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау;
oo Табиғи сезімталдық , оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру;
oo Ғылымилық, тек тексерілген ғылыми дәлелденген деректерге ғана сүйену;
oo Экологияландыру, адам организміне қоршаған орта факторларының әсерін білу;
oo Ұлттық аймақтық ерекшеліктерді ескеру, салауатты өмір салты туралы ұлттық салт - дәстүрлерімен танысып, оны ұстана білу;
oo Үздіксіз оқыту, салауатты өмір салты дағдыларын үздіксіз қалыптастырып, үнемі пайдалану;
oo Әлеуметтендіру, салауатты өмір салтын ұстанған қоғам мүшесін дайындау.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру - үздіксіз процесс. Ал салауаттану білімнің педагогикалық міндеті оқушыларға денсаулығын сақтап нығайтуды үйретіп, кәсіптік бағдар беру мен болашақтағы отбасылық тіршілікке дайындығын ескере отырып, салауатты өмір салтының дара өзіндік әдісін таңдап алуына жәрдемдеседі [9].
Оқушылардың Денсаулық өзгерістерін болжай білуде, оны дер кезінде жеңе білуде - салауатты өмір салтының маңызы зор - деп Х.Қ. Сәтпаева өз еңбегінде атап көрсеткен. Ендігі кезекте Дені сау оқушының моделін төмендегі кестеден көруге болады:
Дені сау оқушының моделі
Физикалық денсаулығы
* Организмдегі
өзін - өзі реттеудің жоғарылығы;
* Физиологиялық
процестер, дін үйлесімділігі
Әлеуметтік денсаулық
* Моральдық
өзін - өзі меңгеру;
* Өзінің
Менін бағалауының сәйкестілігі
* Қоғамдағы
өзінің орынын білуі
Психикалық денсаулығы
* Өзіндік сана-
сезімінің жоғарылығы;
* Ойлау қабілетінің
жоғары деңгейі;
* Әрекетті жүзеге
асыруға деген моральдық және ішкі күш;
* Өз іс - әрекетін
басқара алуы
Жалпы алғанда әлеуметтік денсаулық, психикалық денсаулық, физикалық денсаулық бір - бірімен өте тығыз, әрі үйлесімді ретте дамытуды қажет ететін процесс болып табылады. Осы себепті де әрбір мектеп ұстазы, отбасындағы ата - ана, әлеуметтік ортадағы қоғам мүшелері аталмыш әлеуметтік, психикалық, физикалық денсаулықтың оқушы бойында дұрыс жолға қойылуын талап етеді [12].
Қазіргі кезде аллергиямен ауыратын адамдардың саны өте көп. Соңғы деректер бойынша қазіргі таңда үш адамның біреуі аллергиямен аурады екен және мұндай науқастар саны жыл сайын көбейіп барады. Осы жағдайға байланысты Европаның ғалымдары аллергияны жұқпалы індет ретінде таралғанын мәлімдейді. Көп ұзамай келешекте аллергия Құрама Штаттарында да жиі кездеседі деген жорамды американың ғалымдары айтуда. Аллергияның адамдар арасында тарағанына біраз уақыт болғанымен, медицинада оның айығу жолдары табылмаған. Сондықтан медицинада бүгінгі күнге дейін аллергия емделмейтін кесел деп есептеледі [13]. ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI ғасырдың басында аллергияның кең тарауы себепті аллергия аталған ғасырлардың обасы деп саналады. Қазақстанда да аллергия кеселі кең тараған [14] .
Біз аллергияның шын мәнінде қандай кесел екенін білеміз бе? Бұл кесел неден пайда болады? Бір қарағанда бұл сұрақ орынсыз көрінеді. Аллергияны қазіргі кезде білмейтін жан кем де кем. Кішкене баладан бастап қарияға дейін аллергияны жақсы біледі. Аллергияның адамдар арасында мол тарағаны соншалықты, тіпті кейбір кісілер сондай белгілерін (түшкіріп, мұрны бітіп, жөтеліп, көзі жасауратып) сезінгенде, өздеріне аллергия деп диагноз қойып, дәріханадан тиісті дәрілерді сатып алып, өз бетінше ем қолдана бастайды. Аллергияның белгілері қатты ұлғайғанда ғана дәрігерге барып көрінеді. Бұл, әрине дұрыс емес [15].
Бұл потологияның таралуына әсер етуші басқа да жаңа факторлар анықталған. Қоршаған ортаның әр түрлі өндіріс қалдықтарымен ластанып және оны бүгінде адам шошынарлық деңгейге жетуі аталмыш аурудың өршей түсуінің басты себептерінің бірі екені дауыссыз. Ғалымдар клиникалық аллергологияның көптеген қағидаларын қайта қарастыруда, тәжірибелік аллергология және иммунологияның соңғы жетістіктеріне негізделе отырып аллергиялық ауруларды емдеуді және диагноздауды жетілдіруде. Мұның барлығы, соңғы кезде осы потологияның арасында бірінші орын алатын жоғары тыныс жолдарының аллергиясына қатысты [16]. Респераторлық аллергоздарды көбінесе ғасыр аурулары немесе цивилизация аурулары деп атайды. Тыныс жолдарының аллергиялық ауруларының өсуіне және таралуына себепші болатын негізгі факторлар, адам ағзасының биологиялық және әлеуметтік тіршілік әрекетінің ырғағына теріс әсерін тигізетін ғылыми-техникалық прогресс [17]. Экономикасы дамыған елдерде, дамып келе жатқан елдерге қарғанда, бронх демікпесімен және аллергиялық ренитпен ауру жоғары екені дәлелденген. Өндірістің индустриялануы, ауылшаруашылығымен тұрмыстың химияландыру, ауада көмірқышқыл газының мөлшерінің көбеюі адамның тыныс жолдарына көптеген зиянды заттардың түсуіне әкелді. Бұл адамда созылмалы қабыну процессі және соңы аллергиялық ауру-респираторлық аллергозға әкелетін адам ағзасының тітіркенуіне әкеледі. Сондықтан бұл аурудың эпидемиологиясы мен алдын алуы өзекті мәселененің бірі болады [18].
Жұмыстың мақсаты: Павлодар қаласындағы экологиялық жағдайға байланысты балалар ауруларының таралу деңгейін көрсетіп, бұл аурулардың алдын алу шараларының ұйымдастыру жолдарын ұсыну.
Жұмыстың гипотезасы: Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балалардың денсаулығының қалыптасуына үлес қосатындығына сенім артамыз.
Жұмыстың зерттеу әдісі: Жұмыс салыстырмалы -методологиялық,
талдау,сараптау және тұжырымдама жасау әдістеріне сүйеніп жасалған.
Жұмыстың негізгі міндеттері:
- Экология және денсаулық саласындағы әдебиеттерге талдау жасау;
- Экологиялық жағыдайға байланысты ауруларды сипаттау;
- Экожүйенің ластануы себептерінен туындайтын ауруларды нақты мәліметтерге сүйену негізінде анықтау және қажетті ұсыныстар нұсқау
Жұмыстың міндеттерін шешу әдістері:
Кітапханаларда әдебиеттермен жұмыс жасау. Газет - журналдардан мағлұматтар іздестіру;
Мектептің медициналық кабинеттеріне барып оқушылардың жеке медициналық кітапшаларымен жұмыс істеу;
Практикалық және теориялық зерттеулер кезінде жиналған барлық мағлұматтарда жинастыру.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы Экология және денсаулық саласына арналған әдебиеттер, Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балаларда кездесетін тыныс жолдарының аллергиялық ауруларын зерттеу болып табылады. Осыған орай, зерттеу жұмысында төмендегідей ғылыми жаңалықтарға қол жеткізілді:
oo Павлодар қаласының аймағында балалар ауруларының деңгейі біркелкі еместігі көрсетті
oo Сотүстік - Батыс аймағында тыныс алу жолдарың аурулары бір шама жоғары. Бұл жағдай осы аймақта мұнайқорыту өндірісі орналасқаның себебі.
oo Павлодар қаласының экологиялық жағдайға байланысты ауруларына баға берудің алғашқы қадамдары, қоршаған ортаның кәзіргі кезіндегі ластануы күрделі екендігіне көз жеткізді.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу
1.1 Аллергиялық аурулар
Тыныс ағзалардың аурулары - жалпы балалар аурушаңдығының негізгі себебі. Бес жасқа дейінгі балалар өлімінің 61%-ке тең себебі тыныс ағзаларының аурулары екені анықталған. Жас балалардың осы аурулардан өлу қаупі көбірек.
Аурушаңдықтың құрылымына тыныс ағзаларының морфологиялық және функциялық ширап жетілмегендігіне байланысты болатын жасына сай анатомиялық - физиологиялық ерекшеліктері белгілі әсерін тигізеді [19].
Бекіген жіктеу бойынша балалардың арнайы емес бронх - өкпе аурулары былайша бөлінеді: 1) үстінгі тыныс ағзаларының аурулары 2) бронхиттер 3) өкпе қабынулары 4) демікпе ауруы.
Себептері: Жоғарғы тыныс жолдары ауруларының және бронхиттердің себебі 90%-де вирустар. Пневмонияның қоздырғышы - микробтық флора, сондықтан микробтық - қабынулық өкпе ауруы болып саналады. Демікпе - аллергиялық аурулар тобына жатады [20].
Аллергия өте жиі кездесетін кеселдердің бірі. Осыдан не бары елу-алпыс жылдар бұрын аллергия сирек кездесетін. Сол кезеңде адамдардың бұл кеселден мерт болуы да сирек болатын. Ал, қазір аллергия кеселдері өте қатал түрлеріне айналып, тіпті адамдардың мерт болуына жиі себепкер болып отыр. Бұның себебі неде? Медицина дамыған кезеңнің өзінде де бұл кесел неге бой алып келеді? Аллергия неліктен ауыр түріне айналуда? Жалпы аллергияның өзі неден пайда болады? Осы және тағы да басқа сұрақтарға қандай жауап [21]?
Әр ғасырдың және әр мыңжылдықтың өздеріне тән сырқаттары бар. Осындай жағдайлар болды, қазіргі кезде кездеседі де, келешекте де кездесетін болады. Бұған қоршаған ортаға жәндіктердің қалыптасуы, атап айтқанда жаңа аймаққа, адамдарда, малда, өсімдіктерде, мал және өсімдік паразиттерінің де (бұлардың ішінде микроорганизмдердің де) қалыптасуы [22].
Соңғы үш онжылдықтың ішінде, әр он жыл сайын аллергиямен ауыратын адамдардың саны екі есе көбеюде. Аталған кеселдің бағыты өте қиындай түсті. Бұндай жағдайды бүкіл дүние жүзінің ғалымдары дәлелдеуде. Айтылған жағдай немен байланысты? Жалпы медицина және оның аллергология саласы дамыған кезеңінде мұндай жағдай не себептен туындап отыр? Бұл сұрақтың өзінен жауап туады: аталып кеткен салаларда аллергия туралы түсініктердің дұрыс еместігі [23].
Қазіргі кезде аллергия деп организімде антигендер мен қарсыденелер реакциясынан туындайтын барлық жоғары сезімталдық құбылысын айтады.
Аллергия (грек. Allos-басқаша және ergon-әрекет, жауап) - организмнің қоршаған ортаның кейбір әсерлеріне әдеттегіден тыс сезімталдығы [24]. Аллергия терминін алғаш 1906 ж. Австрия педиаторлары К. Пирке мен Б. Шик енгізген. Аллергия туралы деректер көне заманнан белгілі. Гален (2ғ.) раушан гүлінен адам мұрының бітіп қалатыны туралы жазған. Аллергияны туындағатын заттарды аллергендер дейді. Бұл адам ағзасының өзгергендігі болып саналады. Мұндай ағза бұрын соңды кезігіп жүрген химиялық, дәрілік, физикалық, биологиялық және тағы да басқа заттарды өзгерген ағзаның дұрыс қабылдамауы. Біріншіден, өзгерген ағза аллергендерге антигендерді өндіреді, екіншіден әрі қарай аллергендермен кезіккен кезде реакция беріп, аллергияны тудырады екен. Аллергия кез-келген жаста пайда болатындығы белгілі. Қозатын аллергиялық реакцияның күші де әр түрлі болады. Оған аллергендердің көлемі және түрі байланысты емес. Ең жиі аллергиялық реакция тері мен кілегей қабықтарда кездеседі [25]. Аллергендер организмге сырттан түсетін (экзогендік) және организмнің өзінде өндірілетін (эндогендік) болып ажыратылады. Экзогендік аллергендерге өсімдіктердің тозаңдары, жануарлардың түбіті, қайызғағы, үй шаңы, кір жуғыш ұнтақтар, кейбір тағамдықзаттар, дәрі - дәрмектер (новокаин, пенициллин, витаминдер, тағы басқа), микробтар мен вирустар , өндірістік өнімдер жатады. Эндогендік аллергендер көпшілік жағдайларда әр түрлі микробтардың, вирустардың, суық немесе ыстық температуралардың, улы химиялық заттардың, иондағыш сәулелердің әсерлерінен организмнің өзінде пайда болады [26]. Аллерген организмге алғаш рет түскенде иммундық жүйелерге әсер етіп, оның сол аллергенге сезімталдығын көтереді. Кейін бұл аллергеннің қайталап түсуі салдарынан аллергиялық ауру пайда болады. Аллергияның кең тараған түрлеріне: бронхиалдық демікпе, есекжем, Кванке ісінуі, поллиноздар (грекше pollen-шөп тозаңдарынан дамитын ауру) және анафилаксиялық шок жатады [27].
1.2 Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар (ЖРВИ)
ЖРВИ - тыныс жолдарының зақымдану белгілерімен сипатталатын жұқпалы аурулардың полиэтиологиялық тобы. Бала шағының жұқпалы аурулар арасында ЖРВИ бірінші орында тұр. Ең жиі ЖРВИ қоздыратын агенттер арасында грипп, парагрипп, аденовирус вирустары белгіленеді [17].
Респираторлық аллергиялық аурулардың клиникалық сипатына тыныс ағзалары бұзылысының анық көріністері жатады. Бұл аурулар балада жиі кездеседі, әсіресе ерте және мектепке дейінгі жаста [28]. Аллергоздардың мұрын, аңқа, құлақта болуы-57%, ал қайталамалы бронх-өкпелік дерттердің арасында бронх демікпесінің үлесі-27,6-60%. Респираторлық аллергоздар-жинақты түсінік. Бұл топқа жоғарғы тыныс жолдарының аллергиялық бұзылыстары (респираторлық аллергоздардың кіші формалары), бронх демікпесі және сирек кездесетін экзогенді аллергиялық альвеолит, аллергиялық пневмония, эозинофильдік өкпелік инфильтрат сияқты аурулар жатады [17].
Эпидемиологиясы: ауру көзі - вирус тасымалдаушы не ауру адам. Жұғу жолы - ауа - сілекей жолы. Кірер қақпасы - ауыз-жұтқыншақтың шырышты қабаттары.
Этиологиясы. Барлық респираторлық аллергоздарға сенсибилизация шақыратын аллергендер, тегі әдетте экзогенді болады, ал оларға қарсы аз мөлшерде түзілетін қарсы денелер блоктаушылар қатарына жатады. Аллергендер организмге негізінен ингаляция жолымен түседі. Сенсибилизацияның жасқа сай эволюциялық спектрі бар: сәбилерде-тағамдық, мектепке дейінгілерде-тұрмыстық, ал ересек балаларда -өсімдік тозаңының аллергендері [16].
Патогенез: тыныс жолдарының шырышты қабығының эпителийіне қоздырғыштардың өте жоғары сезімталдығы бар. Вирустық инфекциялардың жалпы белгілері бар: вирусемия, әр түрлі жүйе, әсіресе тыныс жолдары зақымдаланады, бактериялдық асқынулар, патологиялық процесстің кері дамуы.
Клиникасы: жергілікті және жалпы белгілерден қосылады. Жергілікті белгілеріне жатады: мұрын бітелгендігі, соңынан сарсулы не сарсулы - ірінді бөліктер, түшкіру, жұтқыншақтың артқы қабырғасының қызаруы, құрғақ не ылғал жөтел.
Жалпы белгілерге дене қызуы жоғарлауы, әлсіздік, солғындық, тері түсі бозару, құсық пайда болу жатады. Ауыр жағдайларда - құрысу.
Емі: аурудың түріне байланысты, бірақта есте сақтау керек. Алғашқы 1-2 күнде - вирусқа қарсы қолданылатын дәрілер, (лейкоцитарлық интерферон, оксалин майы, тұмау сүзікке қарсы гамма-глобулин, ДНК-аза). Антибиотиктер вирусқа әсер жасамайды, сондықтан жеке белгілену тиіс. Детоксикалық ем белгіленгенде, балаға сұйықтарды тек ауыз арқылы беруге болады. ЖРВИ-дің негізгі емі - симптомдық, жергілікті ем [22].
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты
Аллергиялық ринит -- мұрын қуысының қабынуы. Аллергиялық риниттер жедел, созылыңқы (маусымдық) және созылмалы ағым алуы мүмкін. Аллергиялық риниттің зардабын тартушылар қоғамдағы топтың 10-20 %-ын құрайды. Аллергиялық риниттер (классикалық мысалы - шөп тұмауы -поллиноз) көрінісі маусымдық, баланың жоғары сезімталдығы бар өсімдік гүлдегендегі тозаңына сай келеді [29]. Маусымдық аллергия ринитіне шалдықтыратын факторлар: әдетте маусымдық аллергия риниті ауадағы тозаңдардан болады. Әсіресе, құрғақ және ызғарлы атмосферада шаң-тозаңның мөлшері артқанда аллергиялық риниттен зардап шегушілер көптеп кездеседі. Осы ауруды көбейтуші фактор -- тозаңдар. Ерте көктемде пайда болатын аллергиялық ринит ағаштардың шаңынан да болады. Көк шалғын тозаңдардан туындайтын аллергиялар көктемнің алғашқы және жаз айларында көбейеді. Арам шөп тозаңдары жаз ортасынан басталып, күзге дейін болуы мүмкін. Егер сенсибилизация тұрмыстық аллергендерге болса, көрінісі жыл бойы байқалып, күшеюі көктем - күзде білінеді. Сәбилерде ең жиі себебіне тағамдар жатады (сиыр сүті, көкөністер шырыны және басқалары). Аллергиялық риниттің ең маңызды белгілері: алдымен ауыз, мұрын, көз, тамақ және терінің қышуы, жиі түшкіру болады. Түшкіру кейде аяқастынан басталса, кейде алдымен мұрын қусының ақырын мазаны алып қышуынан білінеді. Тіпті түшкірудің жиілей түсуі де мүмкін. Одан кейінгі белгісі -- мұрыннан үздіксіз су ағу. Одан басқа, тамақтың қышуы, жөтелу, тіпті лоқсу секілді белгілер де білінеді. Мұрын бітеліп, иіс сезу қабілеті нашарлайды. Тіпті кейде тыныс алу да қиындап кетеді. Аллергиялық ринитке шалдыққандарда көбінесе әлсіздік, қорылдау, ұйқы бұзылуы, ауыз қуысының құрғауы сияқты белгілер де кездеседі [30]. Жедел аллергиялық ринитте мұрын бітіп ұстамалы түшкірік, мұрын іші қышып, одан шамалы серозды бөлініс болып, қалапты не субфебрилді қызумен денесі түршіп, ұйқы бұзылады, жоғары нерв қозғыштығы байқалады. Бұл белгілер бірнеше сағат не күнге созылады. Риноскопияда мұрын шырышының бозғыл не көкшіл түсі, ісінуі көрінеді (қантамырын тарылатын заттардан әсер жоқ). Созылынқы және созылмалы ағымда ұстамалы түшкіру, мұрыннан көп мөлшерде бөлініс кейде қою байқалады. Бала аузымен дем алды, әдетте, бөлініспен қатар, мұрын қышып, бала мұрнын тыржитып (қоян мұрыны), жиі сүртеді (аллергиялық солют). Кейде бұған қоса конъюктивт, бетінің ісінуі мен бозаруы, бас ауыруы, жалпы әлсіздік, тахикардия, теріде аллергиялық бөртпе байқалады [11].
Ринит өршуі аллергенмен жанаспай, психогендік, шаршау, ауа райы өзгеруі, күшті иіс, суықтануға байланысты болуы мүмкін.
Аллергиялық ринит, әдетте, синусит, евстахиит, аденоидтар гиперплазиясы, отит және басқа жоғарғы тыныс жолының аллергиялық бұзылыстарымен қосарланады. Ұзақ ағымындағы аллергиялық ринитті назальды полип, аденоидты өскелендік, вазомоторлық және дәрілік ринит, наркомания кокаин иіскейтіндер токсикомания бояу, желім бөгде заттар, ликвор ринориясы, гипотиреоздан ажырату керек.
Аллергиялық ринит пен синуситтердің асқынуының бірі - мұрын мен қосымша қойнаулар полипозы дамуы; соңғылардың өзіне тән белгілері жоқ, бірақ бұл балаларда ринит пен синусит ағымы әрқашан да созылмалы. Мұрын полипозын риноскопия анықтайды, ол жиі мұрынның ортаңғы жолдарынан өседі.
Аллергиялық риниттің алдын алу шаралары: Басқа да аурулар сияқты аллергиялық риниттің де алдын алу шаралары әрдайым жалғасын тауып отыруы керек. Қай мезгілде, қандай жағдайда, қалай пайда болғанын тану қиын емес. Құлақ пен мұрынды әрдайым дәрігерлік тексеруден өткізген жөн. Тексеру барысында науқастардың мұрнының үсті бозарып, танауы қызарғаны байқалады. Мұндай науқастардың мұрын қабыршағының ұдайы қабынуына байланысты мұрын түймешегі кеңейеді [29].
Аллергиялық риниттен емделу жолдары: Біріншіден қан тамырларды тарылтатын дәрілерді қолданады (0,05-1% нафтизин, 0,05-0,1% галозолин ерітіндісі), содан кейін антисептиктер (20% сульфацил - натрий, 2% колларгол, 0,1% риванол ерітіндісін) рефлекторлық ем (балтырларға қыша қағазын, ыстық аяқ ваннасын, парафин не озокерит етікшелері).
Емделудің ең басты баспалдағы -- аллергиядан қорғану. Тозаң аллергиясынан сақтану оңай емес, алайда, назар аударылуы керек маңызды жәйттар бар. Ол үшін, тозаңдардың ең көп болатын ертеңгілік уақытта серуендемеген жөн. Егер қажеттілік жағдаймен шыққан болсақ, бөлмеге кіргеннен кейін дереу көз бен мұрын қуыстарын сумен шаю керек. Ал көлік жүргізгенде терезелерді жабуды естен шығармау керек. Бөлмені түстен кейінгі мезгілде желдеткен дұрыс. Көпшілік жиналатын орындарда маска, қала сыртына шыққанда көзілдірік таққан жөн [30].
Аллергиялық фарингиттер. Бұл аурулар жедел ісінулі мезафарингит не инфильтративті-цианозды мезафарингиопатия түрінде жүреді. Алғашқы түрінде ауыз қуысы шырышының шектеулі не диффузды ақшыл-бозды түсті ісінуі байқалады, екіншіде бұл жерде ауыз қуысы шырышының ісінуі инфилььтрация мен қантамырлар толысуынан болады.
Екі түрінде де ауыру сезімі тән емес, көбі тамақта бөгде зат барын сезеді. Көрнекті белгісі-құрғақ, масасыз жөтел. Аллергиялық фарингит созылмалы ағымда жүріп, тонзиллит және басқа респираторлық аллергоздармен қабаттаса алады.
Аллергиялық ларингит. Көмейдің шырышты қабығының қабынуы, көбіне риниттен кейін немесе парагриппен ауырған кезде дамиды. Көбіне бұл дерт 1-3 жастағы балаларда тағамдық аллергендерге қатысты болып, ағымы жедел және созылмалы өтеді. Жедел ағымында кесел, әдетте, түнде дөрекі үру тәрізді жөтелмен, дауыс қарлығуы, тамақта бөгде зат сезімі, жұтқанда ауырумен басталады. Ауыр жағдайда көмей стенозы шулы, ішке қиын демалыс, жөтел ұстамалары, демді ішке алғанда қабырғааралық, бұғана шұңқырының кірігуі, периоралды цианозбен білінеді. Цианоз күшейгенде ентігу артып, шеткері цианоз, суық тер көрініп, бала төсекте аласұрып, мәжбүр күйге ауысады, яки стеноздың барлық 4 стадиясы да байқалуы мүмкін. Кеңірдек пен бронхтың араласуы да сирек емес. Кеселдің ағымы, әдетте, қайталамалы. Созылмалы ағымында дауыс тембрінің өзгеруі, әлсіреуі, дисфония, жөтел байқалады.
4-5 күннен кейін бала жазылып кетеді. Ал кейбір, әсіресе аллергиялық диатезбен ауратын, балалардың дыбыс желбезектері астының клетчаткасы ісініп, тыныс саңылауы тарылып бітеді - бұны көмей стенозы немесе жалған круп деп атайды.
Стеноз көбіне түнде кенеттен дамиды, баланың тыныс алуы қиындап, сырылды демалыс пайда болады, бала терлеп, көзіне үрей пайда болады, еріндері, мұрын - ауыз үшбұрыш көгілдір тартады.
Жалған круптың ауырлығына байланысты 4 дәрежесі бар.
І - компесаторлық дәрежесі - үрмелі, дөрекі жөтел, дауыс қарлығу, жылағанда шулы тыныс алу.
ІІ - дәрежелік стенозда - мазасыздық, жиі жөтел, қосымша бұлшық еттердің қатысуымен болатын ентікпе, мұрын асты үшбұрышының көгеруі.
ІІІ - декомпенсаторлық дәреже - бала мазасыз, үрейі ұшқан, төсекте тыныштық таба алмай жатады. Терісі көкшіл, жабысқақ суық тер, еріндері көк, акроцианоз. Кеудесінің қосымша бұлшық еттері, эпигастрий аймағы дем алуға қатысады, өте қатты ентікпе. Пульс жиі, парадоксті, жүрек тондары күңгірт.
ІV дәреже - ол асфиксия.
Емі: 1) сілекейді сұйықтыратын дәрілер (бикарбонат натрий ерітіндіс, сүт қосқан Боржоми), содалық ингаляциялар, протеолиздық ферменттер (трипсин, терремитин, ацетилцестеин)
2) қақыртатын дәрілер: мукалтин, бромгексин, қақыртатын микстуралар
3) бронхолитиктер - эуфиллин, эфедринмен булату, ауыз арқылы бронхолитин не солутан, ауыр кезде эуфиллин тамыр арқылы
4) рефлекторлық емі: ыстық аяқ ванналары, кеудеге қыша қағазы, озокерит етікшелері. Бала сөйлемеу керек [31].
Бронхит. Бронхиттардың қабынуы, басқа вирустық инфекциялармен қосымша жүреді. Негізгі белгісі - құрғақ, соңынан ылғал жөтел. Жас балалар бөлінген қақырықты түкіріп тастай алмай, жұтып қояды. Өкпе үстіндегі перкуторлық үн өзгермеген. Аускультациялау - өкпе үстінде әртүрлі ылғал және тұрақсыз құрғақ сырылдар. Жедел бронхит - екі жақты процесс, 2-3 жұмадан кейін бала оңалады.
Емінде келесі белгілерге назар аударған жөн: жөтелге, дене қызуына, ентікпеге, цианозға.
Ылғал жөтелге қарсы сұйықтататын және қақыртатын дәрілерді белгілейді.
Дене қызуы 37,5°С көтерілсе - көп мөлшерде сусындар беру. Дене қызуы 38°С дейін болса - сірке су ерітіндісімен орау, ірі тамырларына және басына мұзды мұйық, спиртпен сүрту қолданады. Температура 38 - 38,5°С болса - ауыз арқылы не еңгізу парацетамол 0,15% мгдене салмағына. 38,5°С-тан жоғары дене қызуында - лизистық қоспа (50% анальгин және 2% димедрол ерітінділері). Тыныс жетіспеушілігіне қарсы - оттегі беру. Физиоем: индуктотермия, электрофорез.
Демікпе.
Себептері: 1) әртүрлі аллергендер (үй шаң-тозаңы, дәрі - дәрмектер, әр түрлі тағамдар, жануарлардың жүні, аквариумдағы балықтар тағы басқалары) 2) вирустар, бактериялар, саңырауқұлақтар.
Патогенезі: Негізінде - тұқым қуалаушылық жатыр. Кеңірдектің және бронхтардың әр түрлі заттарға жоғары сезімталдығына байланысты тыныс жолдары бітіледі де (обструкциясы), демікпеге әкеліп соқтырады. Бронхтардың өткізгіштігінің бұзылысы бронхоспазммен, шырышты қабықтың ісінуімен, ұсақ бронхтардың нашар бөлінетін қақырықпен бітеліп қалуына байланысты.
Клиникасы: Баланың жағдайы бірнеше күн не бірнеше минут бұрын нашарлайды. Бала мазасызданады, ұйқысы бұзылады, терісі және көздері қышиды, бала түшкіреді, басы ауырады, мұрыны бітеліп, сарсулы сұйық бөлінеді.
Осыдан кейін балаға ауа жетпей, кеудесі қысылып, экспираторлық ентікпе пайда болады. Тынысы шулы, сырылдар қашықтан естіледі. Кішкентай балалар шошып, төсекте мазасызданып аунап, үлкен балалар жағдайын жеңілдету үшін алға еңкейіп, шынтақтарын тізелеріне қойып отырып, ауа жұтады. Беті көкшіл, дем алуға қосымша бұлшық еттер қатысады, мұрын желбезектері көтерілген, жөтелгенде, қақырық бөлінбейді, бөлінгенде - өте қою, жабысқақ. Перкуссия: қорыпты дыбыс, тыңдағанда қатандау дыбыс, құрғақ ысқырған сырылдар көп мөлшерде, крепитация. Жүрек тондары күңгірт, тахикардия.
Ұстамадан кейін баланың жағдайы жақсы болады, бірақта ылғал жөтел бірнеше күн әлі болады.
Диагноз: Жалпы қан анализінде - эозинофилия. Қақырықта Шарко - Лейден кристаллдары. Қанда - иммуноглобулин мөлшері көбейген.
Емдеу: Ұстаманы бекіту үшін келесі дәрілерді қолданады: адреналин, эуфиллин, сальбутамол, изадрин, теофиллин, солутан тағы басқалары.
Жеңіл ұстама кезінде бронхолитиктерді ауыз арқылы, ал орташа түрінде енгізу жөн. Көмек болмай қалса тері астына 0,1% адреналин ерітіндісін енгізеді, 15 минуттан кейін 5% -эфедрин ерітіндісін. Көмегі болмаса тамыр арқылы 2,4% эуфиллин ерітіндісін, ауыр жағдайда преднизолон (3-5 мгдене салмағына).
Алдын алу. І алдын алу - обструктивті бронхиті, стеноздаушы ларингиті, тамақ және дәрі - дәрмектерге байланысты аллергиясы бар балаларды бақылау. ІІ алдын алу - демікпемен ауыратын балаларды ұстамасынан сақта [32].
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі
Адамның денсаулығының төмендеи, ауруға шалдығуын ағзаның ортаға толық бейімделе алмауымен, қолайсыз әсерлерге берген теріс жауабы ретінде қарастыру керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша, денсаулық дегеніміз -- бұл тек аурудың болмауы емес, ол толық физикалық, психологиялық және әлеуметтік қолайлылық.
Ғалымдардың есептеулері бойынша адамдардың денсаулық жағдайы 50 -- 52%-ы -- өмір сүру салтына, 20-25%-ы -- тұқым қуалау факторларына, 18 -- 20%-ы -- қоршаған орта жағдайларына, ал 7 -- 12% ғана денсаулық сақтау саласының деңгейіне байланысты болады. Антропогенді факторлар бұрын болмаған, жаңа техногенді ауруларды туғызады.
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде әр түрлі ластаушы заттар бірінші орын алады. Адамның іс-әрекеті нәтижесінде биосфераға, оған тән емес 4 млн.-нан астам заттар шығарылады. Сонымен қатар, жыл сайын қоршаған ортаға мыңдаган жаңа заттар шығарылады. Олардың көпшілігі ксеиобиотиктер (грек тілінен аударғанда хе nos -- бөтен) адам мен басқа да тірі ағзалар үшін бөтен заттар.
Аурулардың көбеюі сонымен қатар табиғи ортаның әр түрлі трансформацияларымен, оның толық бұзылуы, өнеркәсіптік кешендерге, бір типті тұрғын жерлерге және тағы басқа, яғни үшінші табиғатқа айналуына байланысты. Денсаулыққа әлеуметтік және экономикалық жағдайлардың әсері артып отыр. Табиғи және физико-химиялық тұрғыдан алғанда таза орта болса да, қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдай ауру мен өлімнің артуына әкелетінін өмір көрсетіп отыр. Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауы адамның психологиялық күйі мен стресстік құбылыстар арқылы әсер етеді. Балалардың денсаулығының қалыптасуына биологиялық және экономика - әлеуметтік факторларының жиынтығының әсер етуі сөзсіз. Қоршаған ортаның антропогендік ластануы тұрғандарының денсаулығына айқын әсерін тигізуге. Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропагендік факторлардың үлесі 10-57% дейін [1,4]. 0-14 жас аралығындағы балалардың аурулар құрлымы бойынша, бірінші орында - 61% тыныс мүшелер аурулары, екінші орында жұқпалы және паразитарлық - 6,3%, үшінші орнында жарақат және улану [Экология и состояние здоровья детей Павлодарской области. Г.Ситказинова. УДК: 613.-616.053]
Мұнай өндеу кәсіпордарының маңында тұратын балалардың ауруларының анализі бұл жерде бірінші орынға тыныс алу аурулары, екінші - асқорту жүйесінің аурулары соңынан қан және қантүзу мүшелерінің аурулары шығатының көрсетеді. Бұндай мәліметтер республикалық және шет елдік ғылыми әдебиеттерде жеткіліті. К.А.Мажибаева және соавт. [1,2] ақпараттары бойынша 12-18 жастағы оқушылардың патологиялық зақымдануы тұратың аймақтың экологиялық жағдайына байланысты [33].
Аурулар туғызатын заттар мен факторлар. Ағзаларға қолайсыз әсер ететін және ауруларға әкеліп соқтыратын заттарды төмендегідей топтарға бөліп көрсетуге болады:
1) концерогендер (латын тілінен аударғанда cancir -- рак, генезис -- шығу тегі) қатерлі ісіктер туғызады. Қазіргі уақытта шамамен 500 осындай заттар белгілі. Олардың ішіндегі ең күштілеріне бензо(а)пирен және басқа да полициклді ароматтық көмірсулар, ультракүлгін сәулелер, радиоактивті изотоптар, эноксидті смолалар, антриттер, нитрозаминдер, асбест және т.б. жатады;
2) мутагендер (латын тілінен аударғанда mutasio -- өзгеру) - хромосомалар саны мен құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оларға: рентген сәулелері, гамма-сәулелер, нейтрондар, бензо(а)пирен, колхицин, кейбір вирустар және т.б. жатады;
3) тератогендер (грек тілінен аударғанда teras , teralos -- құбыжық) -- жеке дамуда кемістіктерге әкелетін, кемтарлықтардың пайда болуына әкелетін заттар. Тератогендерге әсер ететін мөлшерінен артып кететін кез келген фактор жатады. Көбінесе тератогендерге мутагендер, сондай-ақ пестицидтер, тыңайтқыштар, шу және тағы басқа. ластаушылар жатады.
Сонымен қатар, эмбриогендерді де бөліп көрсетуге болады. Эмбриогендер (грек тілінен аударғанда embryo - ұрық) эмбрионалдық даму кезінде зақымдануларға әкелетін заттар. Эмбриогендерге тератогендер, мутагендер және басқа да заттар (мысалы, алкогольді ішімдіктер, есірткі заттар және т.б.) жатады.
Адам қызметінің нәтижесінде жаңа, бұрын болмаған аурулар пайда болады. Мұндай ауруларды ерекше техногенді аурулар тобына жатқызады. Оларға қорғасын (сатуризм), кадмий (ита-ита), сынап қосылыстарымен ("минамата") және т.б. уланудан пайда болған аурулар жатады [34].
Ауыр металдар. Көптеген ауыр металдар ағзалардың тіршілігіне қажет және микроэлементтер тобына жатады. Оларға цинк, мыс, марганец, темір және тағы басқасы. кіреді. Сонымен қатар олар тірі ағзалар үшін улы. Ауыр металдар ақуыздармен жеңіл байланысып, майда еріп, жинақталады. Ауыр металдардың қоршаған орта мен ағзада жинақталуының негізгі көзі -- отынды жағу, пестицидтер, кейбір органикалық қосылыстар, өндірістік қалдықтар және тағы басқалары.
Белгілі мәліметтер бойынша (Вронский, 1996) антропогенді заттар есебінен қоршаған ортаға қорғасынның 94-97%-ы, кадмийдің -- 84-89%-ы, мыстың -- 56-87%-ы, никельдің -- 66 -- 75%-ы, сынаитың -- 60%-ы шығарылады.
Қорғасынның негізгі көзі -- автокөлік жанармайы болып табылады. Қорғасынның көп бөлігі металлургия кәсіпорындары мен ауыл шаруашылығында пестицид ретінде мышьякты) қорғасынды қолдану кезінде шығарылады.
Қоршаған ортада қорғасынның артуы, әсіресе, өнеркәсіптік революцияның басталуымен тығыз байланысты. XX ғасырдың қала тұрғындарының қаңқасындағы қорғасынның мөлшері 1600 жыл бұрын өмір сүрген адамдармен салыстырғанда 700 -- 1200 есе артық.
Қорғасынмен улану немесе сатуризмнің белгілері мынадай: тез шаршау, кешке көру қабілетінің төмендеуі, қан аздық, бүйректің зақымдануы, жүрек ауруы, уақытынан бұрын босану, түсік тастау.
Кадмий. Ауыр металдардың ішіндегі ең улы элемент. Ортаға кадмийдің шығарылу себептері тас көмірдің шаңы, химиялық тыңайтқыштар, пластмассалардың қалдықтары мен жану өнімдері, темекі түтіні. Қорғасынға қарағанда кадмий топырақтан өсімдікке жеңіл өтеді (70%-ға дейін) де, ағзадан баяу шығарылады. Негізінен бүйректі (бүйректе жиналады), жүйке жүйесін, жыныс мүшелерін зақымдайды, тыныс алу жүйесіне зиян. "Ита-ита" ауруын туғызады.
Сынап. Қоршаған ортада кеңінен таралған. Дүние жүзіндегі сынаптың өндірісі жылына 10 мың т. астам. Ол негізінен электротехникада, медицинада және химия өнеркәсібінде қолданылады.
Металдық (элементарлық) сынап іс жүзінде ағзаға зиянды емес. Бірақ бу түріндегі сынаптың әсері қауіпті. Ағзаға тамақпен не тері арқылы енген сынап тұздарының қауіптілігі жоғары.
Сынаптың металлорганикалық қосылыстары (әсіресе метил сынап) ағза үшін өте улы және қауіпті.
Асбест. Соңғы кезде дәрігерлердің назарын өзіне аударып отыр. Ұсақ асбест шаңы -- асбестоз ауруын туғызады. Өкпе ұлпаларын зақымдап, қатерлі ісіктерге әкеледі.
Қазіргі кезде аллергияның себебін анықтаудың көптеген диагностикалык түрлері бар. Мысалы; теріге проба жасау, иммунологиялық және иммуноферментгік анализаторлар. Емдеу үрдісіне келсек, біріншіден адам ағзасындағы созылмалы микроб- тар ұяларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________ Т.С.Рымжанов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балаларда кездесетін аллергиялық аурулар
050113 - Биология мамандығы бойынша
Орындаған: Д. М. Макратова
Ғылыми жетекші:
б.ғ.к., доцент Г. Қ. Сыздыкова
Нормаконтролер
Павлодар 2011
МАЗМҰНЫ
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Аллергиялық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар (ЖРВИ) ... ... ... ... ... ... ... . .11
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Материалдар мен зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
3 Жеке зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3.1 Павлодар қаласының экологиясы және балалардың денсаулық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.2 Халық денсаулығына әсерін тигізетін себептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.3 Тақырыптың зерттелу деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Анықтамалар
Аденоид мұрын мен кеңірдек өзегіндегі бадамша бездердің патологиялық гипертрофиясы (үлкеюі).
Аллергия сезім мүшелерінің жоғарғы реакциясы.
Аллерген аллергия туындатушы заттек.
Аллергология этиологияны, патогенезді, аллергиялық аурулардың клиникалық көріністерін реакцияларды және жетілдіретін әдістерді, олардын профилактикасын және емдеуін қарастыратын иммунологияның бөлімі.
Анафилактикалық шок анафилаксиялық ауыр көріністерінің бірі, жүйке жүйесінің функциясының тенелуімен, бронхоспазммен, артериальды қысымның жедел төмендеуімен сипатталады.
Антигендер организмге енгенде қанның немесе клетканың құрамында антиденелер туғызатын белок тектес заттар.
Антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарынан болатын ластану; Мұндайда табиғи ластанудың құрамы мен қарқындылығына оның тікелей де, жанама да ықпалы қосылады.
Бронх демікпесі адамды мезгіл - мезгіл бұлықтырып, тынысын тарылтатын аллергиялық ауру.
Бронхит тыныс жолдарының қабынуы салдарынан болатын ауру.
Вирус жұқпалы ауруларды қоздыратын ұсақ микроб.
Дәрі - дәрмек дәрі және емдеуге қажетті шипалы заттар.
Денсаулық ауру-сырқаудан аман болушылық, есен-саулық.
Есекжем кенеттен қызарып бөртіп, күлбіреп шығатын қышымалы тері ауруы.
Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар - тыныс жолдарының зақымдану белгілерімен сипатталатын жұқпалы аурулардың полиэтиологиялық тобы. Бала шағының жұқпалы аурулар арасында ЖРВИ бірінші орында тұр.
Иммунитет ағзаның инфекциялық және инфекциялық емес антигендерге қасиеті бар агенттер мен заттарға қарсы жауабы.
Иммунология иммунитетке байланысты мәселелерді зерттейтін ғылым.
Инголяция емдік мақсатта әр түрлі дәрілерді не биологиялық активті заттарды тыныс алу жолымен енгізу әдісі.
Иондағыш сәулелер қоршаған ортамен байланысып әр түрлі белгінің электрлік зарядын пайда ететін сәулелер.
Қоршаған ортаға әсер қоршаған ортада өздігінен немесе антропогендік іс-әрекеттер нәтижесінде пайда болып, қоршаған ортаға кері әсерін тигізетін заттектердің энергиялар мен ақпарат ағыстарының кез келген түрі.
Медицина түрлі ауруларды емдеу жолы және олардан алдын ала сақтандыру туралы ғылым.
Микроб жай көзге көрінбейтін, өте ұсақ тірі организм.
Өндіріс тұтынуға қажетті материалдық игіліктерді, құнды заттарды жасап шығаратын өнеркәсіп саласы.
Өсімдік жер бетіне өніп-өсіп шығатын ағаш, бұта, шөп тәрізді тірі организмдер.
Педиатр бала дәрігері.
Педиатрия балаларды зерттейтін клиникалық медицинаның бір саласы.
Поллиноз өсімдік тозанымен шақырылатын көздің шырышты қабаты мен тыныс алу жолдарының зақымдалуымен сипатталатын аллергиялық ауру.
Профилактика аурудын алдын алу және денсаулықтын жоғарғы деңгеймен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік, әлеуметтік, гигиеналық және медициналық шаралар.
Реакция организмнің ішкі және сыртқы тітіргендіргіштерге әр кезде беретін жауабы.
Респиратор тыныс жолдарын шаң-тозаңнан қорғайтын құрал.
Синусит мұрын қуысындағы қосалқыларының бірінің шырышты қабығының ісінуі.
Тератоген эмбриогенезге зиян тигізетін фактор.
Тері адам мен жан - жануарлар денесінің сыртқы қабаты, қабы, қыртысы.
Шырышты қабат сыртқы ортамен байланысатын мүшелердің ішкі қабаты (тыныс алу, зәр шығару, жыныс мүшелері).
Экожүйе жанды және жансыз құрауыштары өзара заттар және энергия алмасуымен байланысқан биотодан және оның өмір сүру ортасынан түзілген бірыңғай кешең.
Экология жанды организмдердің тіршілік ортасы мен байланысын зерттейтін биология ғылымының бір саласы.
Эпителий денені сыртынан және ішінен қаптап тұратын ткань ~ клеткалары.
Эпидемиология жұқпалы аурулардың пайда болуы және онымен алдын ала күресудің шаралары жайындағы ғылым.
Этиология аурудың себебін және пайда болу жағдайын зерттейтін ғылым.
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білім және сәттілігі атты Қазақстан - 2030 Даму Стратегиясын жүзеге асыру барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулысының шешімімен №1678 бұйрық негізінде 1997 жылы 3 желтоқсанда салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі құрылды. Сол уақыттан бері салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі бойынша аурудың алдын алу мен халықтың денсаулығын нығайтуда айтарлықтай жетістіктерге қол жетті.
Өтпелі кезеңдегі экономикалық қиындықтарға, денсаулық сақтау ұйымдарының қаржылық жетіспеушіліктеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің қолдауымен салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері шешімін тапты [1].
Еліміздің келешегі - жастардың денсаулығына айтарлықтай, шынайы қауіп төнуде десек, артық айтқандық емес. Қазіргі кезде балалардың денсаулығына қауіп тудыратын себептер де көп. Гигиена, клиника саласының ғалымдарының, дәрігерлерінің айтуынша, денсаулыққа қоршаған ортаның зиянды экологиялық факторлары көп зиян тигізеді, антропогендік іс - әрекеттің нәтижесінде ауа, су, топырақ ластануда [2].
Қоғамдағы әлеуметтік - экономикалық өзгерістер өсіп келе жатқан жеткіншектердің денсаулығын қорғап, сақтауға және оны аурудан қорғауға да өз әсерлерін тигізеді [3]. Сонымен қатар ауаның, судың, топырақтың ластануы, өндіріс қалдықтары, табиғи сәулелердің таралуы, радиация, магнит алаңдарының жоғарлауы да денсаулыққа кері әсер етуде [4].
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 30 желтоқсандағы № 751 жарлығымен 2002 жыл Денсаулық жылы деп жарияланды [5].
Қазір адамзат болашағына табиғат экологиясымен қатар адамгершіліктің күйзеліс қауіпі төніп тұрған кезде адам өміріне жауапкершілікпен қарап, баланың жеке тұлға болып қалыптасуына мейлінше көмектесу қажет. Бұл жұмыста әрбір жастың бойында өзіне деген сенім, қоғамға деген қажеттілігін сезіну, өзінің қалыптасуына, өзін - өзін тәрбиелеуге, денесін шынықтыруға, денсаулығын сақтауға, бір сөзбен айтқанда, өз организмінің мүмкіндіктерін толық пайдалана алатын жеке тұлғаны қалыптастыру шарт.
Өйткені, қазіргідей қатаң бәсекелестік жағдайында қоғамға іскер - кәсіпкер адамдар керек - ақ.
Бұл әр адамнан рухани бай мәдениеттілікті, кәсіби білікті, зерделік әлеуеті жоғары болуды талап етеді [6].
Ал жаңа ХХІ ғасырда ашылған ғылыми техникалық жаңалықтар мен адам тіршілігі үшін жасалған техника жаңалықтарын санап жату қиын. Осы тірліктерді жасап жатқан адам өз денсаулығын сақтау үшін не істеп жатыр? Қанша емдеу, сауықтыру орындары ашылды, қанша емі жоқ аурулардың шипасы табылды. Дегенімен мұның барлығы бүгінгі адамдар денсаулығының мәселесін шешпейтіндігі белгілі.
Сондықтан Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде деген халық нақыл сөзін есте ұстаған абзал [7].
ХХІ ғасыр - даму ғасыры. Алайда, дәрігерлердің айтуынша, көптеген аурулар жасарды, жас кезде әр түрлі ауруға тап болу, организм мүмкіндіктерін дұрыс пайдалана білмегендіктен екені дәлелденуде. Адам организмінің мүмкіндігі үлкен, оны тек дұрыс пайдалана білу қажет [8].
Адамға денсаулық бір-ақ рет тұрақты әрі өзгермейтін түрде беріледі. Ол өінен-өзі жақсармайды. Оны үнемі күту керек. Мұндай қажеттілік ізгілікті, адамгершілікті, тәрбиелік пен біліктілікті көрсетеді [9].
ХХІ ғасыр азаматы - білімді, жоғарғы санатты, ғылым мен техниканы толық меңгерген, білікті, жан - жақты жетілген маман болуымен қатар, салауатты өмір салтын сақтайтын парасатты болуы тиіс. Қазіргі кезде мектеп оқушыларының денсаулығын сақтау және салауатты өмір сүруін қалыптастыру қажеттілігіне байланысты барлық оқу - тәрбие үрдісіне денсаулықты нығайтуға бағытталған технологияларды енгізу қажеттілігі туындап отыр [10]. Халықаралық Денсаулық сақтау Ұйымынын мәлімдеуі бойынша: адам денсаулығының 10% - дәрігерлік көмектен, 15% - тұқым қуалаушылықтан, 25% - қоршаған ортадан, ал 50% - адамның өзінен, өмір сүру дағдысына байланысты екен [11].
Адам денсаулығының жағдайы тек қоғамдық дамудың ғана көрсеткіші емес, сонымен бірге қуатты экономикалық, еңбек, қорғаныс және мәдени әулет болып табылады. Бүгінгі таңда мектеп оқушылары мен жастардың денсаулық жағдайы басты назар аударуды талап етіп отыр.
Мектеп оқушыларының, жалпы балалардың денсаулық күйінің нашарлауының себептерінің бірі оқушылардың имандылық - рухани құндылықтарының күрт төмендеуі, санитарлық мәдениеттің жеткіліксіздігі, қарапайым гигиеналық дағдылардың болмауынан және өз денсаулығына жауапсыз қарағандығынан екендігі анықталды. Осы себепті де салауатты өмір салтын қалыптастырудың мазмұны мен ұйымдастыру формаларын келесідей ретпен көрсетуді жөн көріп отырмыз:
oo Жауапкершілік, өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау;
oo Табиғи сезімталдық , оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру;
oo Ғылымилық, тек тексерілген ғылыми дәлелденген деректерге ғана сүйену;
oo Экологияландыру, адам организміне қоршаған орта факторларының әсерін білу;
oo Ұлттық аймақтық ерекшеліктерді ескеру, салауатты өмір салты туралы ұлттық салт - дәстүрлерімен танысып, оны ұстана білу;
oo Үздіксіз оқыту, салауатты өмір салты дағдыларын үздіксіз қалыптастырып, үнемі пайдалану;
oo Әлеуметтендіру, салауатты өмір салтын ұстанған қоғам мүшесін дайындау.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру - үздіксіз процесс. Ал салауаттану білімнің педагогикалық міндеті оқушыларға денсаулығын сақтап нығайтуды үйретіп, кәсіптік бағдар беру мен болашақтағы отбасылық тіршілікке дайындығын ескере отырып, салауатты өмір салтының дара өзіндік әдісін таңдап алуына жәрдемдеседі [9].
Оқушылардың Денсаулық өзгерістерін болжай білуде, оны дер кезінде жеңе білуде - салауатты өмір салтының маңызы зор - деп Х.Қ. Сәтпаева өз еңбегінде атап көрсеткен. Ендігі кезекте Дені сау оқушының моделін төмендегі кестеден көруге болады:
Дені сау оқушының моделі
Физикалық денсаулығы
* Организмдегі
өзін - өзі реттеудің жоғарылығы;
* Физиологиялық
процестер, дін үйлесімділігі
Әлеуметтік денсаулық
* Моральдық
өзін - өзі меңгеру;
* Өзінің
Менін бағалауының сәйкестілігі
* Қоғамдағы
өзінің орынын білуі
Психикалық денсаулығы
* Өзіндік сана-
сезімінің жоғарылығы;
* Ойлау қабілетінің
жоғары деңгейі;
* Әрекетті жүзеге
асыруға деген моральдық және ішкі күш;
* Өз іс - әрекетін
басқара алуы
Жалпы алғанда әлеуметтік денсаулық, психикалық денсаулық, физикалық денсаулық бір - бірімен өте тығыз, әрі үйлесімді ретте дамытуды қажет ететін процесс болып табылады. Осы себепті де әрбір мектеп ұстазы, отбасындағы ата - ана, әлеуметтік ортадағы қоғам мүшелері аталмыш әлеуметтік, психикалық, физикалық денсаулықтың оқушы бойында дұрыс жолға қойылуын талап етеді [12].
Қазіргі кезде аллергиямен ауыратын адамдардың саны өте көп. Соңғы деректер бойынша қазіргі таңда үш адамның біреуі аллергиямен аурады екен және мұндай науқастар саны жыл сайын көбейіп барады. Осы жағдайға байланысты Европаның ғалымдары аллергияны жұқпалы індет ретінде таралғанын мәлімдейді. Көп ұзамай келешекте аллергия Құрама Штаттарында да жиі кездеседі деген жорамды американың ғалымдары айтуда. Аллергияның адамдар арасында тарағанына біраз уақыт болғанымен, медицинада оның айығу жолдары табылмаған. Сондықтан медицинада бүгінгі күнге дейін аллергия емделмейтін кесел деп есептеледі [13]. ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI ғасырдың басында аллергияның кең тарауы себепті аллергия аталған ғасырлардың обасы деп саналады. Қазақстанда да аллергия кеселі кең тараған [14] .
Біз аллергияның шын мәнінде қандай кесел екенін білеміз бе? Бұл кесел неден пайда болады? Бір қарағанда бұл сұрақ орынсыз көрінеді. Аллергияны қазіргі кезде білмейтін жан кем де кем. Кішкене баладан бастап қарияға дейін аллергияны жақсы біледі. Аллергияның адамдар арасында мол тарағаны соншалықты, тіпті кейбір кісілер сондай белгілерін (түшкіріп, мұрны бітіп, жөтеліп, көзі жасауратып) сезінгенде, өздеріне аллергия деп диагноз қойып, дәріханадан тиісті дәрілерді сатып алып, өз бетінше ем қолдана бастайды. Аллергияның белгілері қатты ұлғайғанда ғана дәрігерге барып көрінеді. Бұл, әрине дұрыс емес [15].
Бұл потологияның таралуына әсер етуші басқа да жаңа факторлар анықталған. Қоршаған ортаның әр түрлі өндіріс қалдықтарымен ластанып және оны бүгінде адам шошынарлық деңгейге жетуі аталмыш аурудың өршей түсуінің басты себептерінің бірі екені дауыссыз. Ғалымдар клиникалық аллергологияның көптеген қағидаларын қайта қарастыруда, тәжірибелік аллергология және иммунологияның соңғы жетістіктеріне негізделе отырып аллергиялық ауруларды емдеуді және диагноздауды жетілдіруде. Мұның барлығы, соңғы кезде осы потологияның арасында бірінші орын алатын жоғары тыныс жолдарының аллергиясына қатысты [16]. Респераторлық аллергоздарды көбінесе ғасыр аурулары немесе цивилизация аурулары деп атайды. Тыныс жолдарының аллергиялық ауруларының өсуіне және таралуына себепші болатын негізгі факторлар, адам ағзасының биологиялық және әлеуметтік тіршілік әрекетінің ырғағына теріс әсерін тигізетін ғылыми-техникалық прогресс [17]. Экономикасы дамыған елдерде, дамып келе жатқан елдерге қарғанда, бронх демікпесімен және аллергиялық ренитпен ауру жоғары екені дәлелденген. Өндірістің индустриялануы, ауылшаруашылығымен тұрмыстың химияландыру, ауада көмірқышқыл газының мөлшерінің көбеюі адамның тыныс жолдарына көптеген зиянды заттардың түсуіне әкелді. Бұл адамда созылмалы қабыну процессі және соңы аллергиялық ауру-респираторлық аллергозға әкелетін адам ағзасының тітіркенуіне әкеледі. Сондықтан бұл аурудың эпидемиологиясы мен алдын алуы өзекті мәселененің бірі болады [18].
Жұмыстың мақсаты: Павлодар қаласындағы экологиялық жағдайға байланысты балалар ауруларының таралу деңгейін көрсетіп, бұл аурулардың алдын алу шараларының ұйымдастыру жолдарын ұсыну.
Жұмыстың гипотезасы: Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балалардың денсаулығының қалыптасуына үлес қосатындығына сенім артамыз.
Жұмыстың зерттеу әдісі: Жұмыс салыстырмалы -методологиялық,
талдау,сараптау және тұжырымдама жасау әдістеріне сүйеніп жасалған.
Жұмыстың негізгі міндеттері:
- Экология және денсаулық саласындағы әдебиеттерге талдау жасау;
- Экологиялық жағыдайға байланысты ауруларды сипаттау;
- Экожүйенің ластануы себептерінен туындайтын ауруларды нақты мәліметтерге сүйену негізінде анықтау және қажетті ұсыныстар нұсқау
Жұмыстың міндеттерін шешу әдістері:
Кітапханаларда әдебиеттермен жұмыс жасау. Газет - журналдардан мағлұматтар іздестіру;
Мектептің медициналық кабинеттеріне барып оқушылардың жеке медициналық кітапшаларымен жұмыс істеу;
Практикалық және теориялық зерттеулер кезінде жиналған барлық мағлұматтарда жинастыру.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы Экология және денсаулық саласына арналған әдебиеттер, Павлодар қаласының экологиялық жағдайына байланысты балаларда кездесетін тыныс жолдарының аллергиялық ауруларын зерттеу болып табылады. Осыған орай, зерттеу жұмысында төмендегідей ғылыми жаңалықтарға қол жеткізілді:
oo Павлодар қаласының аймағында балалар ауруларының деңгейі біркелкі еместігі көрсетті
oo Сотүстік - Батыс аймағында тыныс алу жолдарың аурулары бір шама жоғары. Бұл жағдай осы аймақта мұнайқорыту өндірісі орналасқаның себебі.
oo Павлодар қаласының экологиялық жағдайға байланысты ауруларына баға берудің алғашқы қадамдары, қоршаған ортаның кәзіргі кезіндегі ластануы күрделі екендігіне көз жеткізді.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Әдебиеттер тізіміне жалпы шолу
1.1 Аллергиялық аурулар
Тыныс ағзалардың аурулары - жалпы балалар аурушаңдығының негізгі себебі. Бес жасқа дейінгі балалар өлімінің 61%-ке тең себебі тыныс ағзаларының аурулары екені анықталған. Жас балалардың осы аурулардан өлу қаупі көбірек.
Аурушаңдықтың құрылымына тыныс ағзаларының морфологиялық және функциялық ширап жетілмегендігіне байланысты болатын жасына сай анатомиялық - физиологиялық ерекшеліктері белгілі әсерін тигізеді [19].
Бекіген жіктеу бойынша балалардың арнайы емес бронх - өкпе аурулары былайша бөлінеді: 1) үстінгі тыныс ағзаларының аурулары 2) бронхиттер 3) өкпе қабынулары 4) демікпе ауруы.
Себептері: Жоғарғы тыныс жолдары ауруларының және бронхиттердің себебі 90%-де вирустар. Пневмонияның қоздырғышы - микробтық флора, сондықтан микробтық - қабынулық өкпе ауруы болып саналады. Демікпе - аллергиялық аурулар тобына жатады [20].
Аллергия өте жиі кездесетін кеселдердің бірі. Осыдан не бары елу-алпыс жылдар бұрын аллергия сирек кездесетін. Сол кезеңде адамдардың бұл кеселден мерт болуы да сирек болатын. Ал, қазір аллергия кеселдері өте қатал түрлеріне айналып, тіпті адамдардың мерт болуына жиі себепкер болып отыр. Бұның себебі неде? Медицина дамыған кезеңнің өзінде де бұл кесел неге бой алып келеді? Аллергия неліктен ауыр түріне айналуда? Жалпы аллергияның өзі неден пайда болады? Осы және тағы да басқа сұрақтарға қандай жауап [21]?
Әр ғасырдың және әр мыңжылдықтың өздеріне тән сырқаттары бар. Осындай жағдайлар болды, қазіргі кезде кездеседі де, келешекте де кездесетін болады. Бұған қоршаған ортаға жәндіктердің қалыптасуы, атап айтқанда жаңа аймаққа, адамдарда, малда, өсімдіктерде, мал және өсімдік паразиттерінің де (бұлардың ішінде микроорганизмдердің де) қалыптасуы [22].
Соңғы үш онжылдықтың ішінде, әр он жыл сайын аллергиямен ауыратын адамдардың саны екі есе көбеюде. Аталған кеселдің бағыты өте қиындай түсті. Бұндай жағдайды бүкіл дүние жүзінің ғалымдары дәлелдеуде. Айтылған жағдай немен байланысты? Жалпы медицина және оның аллергология саласы дамыған кезеңінде мұндай жағдай не себептен туындап отыр? Бұл сұрақтың өзінен жауап туады: аталып кеткен салаларда аллергия туралы түсініктердің дұрыс еместігі [23].
Қазіргі кезде аллергия деп организімде антигендер мен қарсыденелер реакциясынан туындайтын барлық жоғары сезімталдық құбылысын айтады.
Аллергия (грек. Allos-басқаша және ergon-әрекет, жауап) - организмнің қоршаған ортаның кейбір әсерлеріне әдеттегіден тыс сезімталдығы [24]. Аллергия терминін алғаш 1906 ж. Австрия педиаторлары К. Пирке мен Б. Шик енгізген. Аллергия туралы деректер көне заманнан белгілі. Гален (2ғ.) раушан гүлінен адам мұрының бітіп қалатыны туралы жазған. Аллергияны туындағатын заттарды аллергендер дейді. Бұл адам ағзасының өзгергендігі болып саналады. Мұндай ағза бұрын соңды кезігіп жүрген химиялық, дәрілік, физикалық, биологиялық және тағы да басқа заттарды өзгерген ағзаның дұрыс қабылдамауы. Біріншіден, өзгерген ағза аллергендерге антигендерді өндіреді, екіншіден әрі қарай аллергендермен кезіккен кезде реакция беріп, аллергияны тудырады екен. Аллергия кез-келген жаста пайда болатындығы белгілі. Қозатын аллергиялық реакцияның күші де әр түрлі болады. Оған аллергендердің көлемі және түрі байланысты емес. Ең жиі аллергиялық реакция тері мен кілегей қабықтарда кездеседі [25]. Аллергендер организмге сырттан түсетін (экзогендік) және организмнің өзінде өндірілетін (эндогендік) болып ажыратылады. Экзогендік аллергендерге өсімдіктердің тозаңдары, жануарлардың түбіті, қайызғағы, үй шаңы, кір жуғыш ұнтақтар, кейбір тағамдықзаттар, дәрі - дәрмектер (новокаин, пенициллин, витаминдер, тағы басқа), микробтар мен вирустар , өндірістік өнімдер жатады. Эндогендік аллергендер көпшілік жағдайларда әр түрлі микробтардың, вирустардың, суық немесе ыстық температуралардың, улы химиялық заттардың, иондағыш сәулелердің әсерлерінен организмнің өзінде пайда болады [26]. Аллерген организмге алғаш рет түскенде иммундық жүйелерге әсер етіп, оның сол аллергенге сезімталдығын көтереді. Кейін бұл аллергеннің қайталап түсуі салдарынан аллергиялық ауру пайда болады. Аллергияның кең тараған түрлеріне: бронхиалдық демікпе, есекжем, Кванке ісінуі, поллиноздар (грекше pollen-шөп тозаңдарынан дамитын ауру) және анафилаксиялық шок жатады [27].
1.2 Жедел респираторлық - вирустық инфекциялар (ЖРВИ)
ЖРВИ - тыныс жолдарының зақымдану белгілерімен сипатталатын жұқпалы аурулардың полиэтиологиялық тобы. Бала шағының жұқпалы аурулар арасында ЖРВИ бірінші орында тұр. Ең жиі ЖРВИ қоздыратын агенттер арасында грипп, парагрипп, аденовирус вирустары белгіленеді [17].
Респираторлық аллергиялық аурулардың клиникалық сипатына тыныс ағзалары бұзылысының анық көріністері жатады. Бұл аурулар балада жиі кездеседі, әсіресе ерте және мектепке дейінгі жаста [28]. Аллергоздардың мұрын, аңқа, құлақта болуы-57%, ал қайталамалы бронх-өкпелік дерттердің арасында бронх демікпесінің үлесі-27,6-60%. Респираторлық аллергоздар-жинақты түсінік. Бұл топқа жоғарғы тыныс жолдарының аллергиялық бұзылыстары (респираторлық аллергоздардың кіші формалары), бронх демікпесі және сирек кездесетін экзогенді аллергиялық альвеолит, аллергиялық пневмония, эозинофильдік өкпелік инфильтрат сияқты аурулар жатады [17].
Эпидемиологиясы: ауру көзі - вирус тасымалдаушы не ауру адам. Жұғу жолы - ауа - сілекей жолы. Кірер қақпасы - ауыз-жұтқыншақтың шырышты қабаттары.
Этиологиясы. Барлық респираторлық аллергоздарға сенсибилизация шақыратын аллергендер, тегі әдетте экзогенді болады, ал оларға қарсы аз мөлшерде түзілетін қарсы денелер блоктаушылар қатарына жатады. Аллергендер организмге негізінен ингаляция жолымен түседі. Сенсибилизацияның жасқа сай эволюциялық спектрі бар: сәбилерде-тағамдық, мектепке дейінгілерде-тұрмыстық, ал ересек балаларда -өсімдік тозаңының аллергендері [16].
Патогенез: тыныс жолдарының шырышты қабығының эпителийіне қоздырғыштардың өте жоғары сезімталдығы бар. Вирустық инфекциялардың жалпы белгілері бар: вирусемия, әр түрлі жүйе, әсіресе тыныс жолдары зақымдаланады, бактериялдық асқынулар, патологиялық процесстің кері дамуы.
Клиникасы: жергілікті және жалпы белгілерден қосылады. Жергілікті белгілеріне жатады: мұрын бітелгендігі, соңынан сарсулы не сарсулы - ірінді бөліктер, түшкіру, жұтқыншақтың артқы қабырғасының қызаруы, құрғақ не ылғал жөтел.
Жалпы белгілерге дене қызуы жоғарлауы, әлсіздік, солғындық, тері түсі бозару, құсық пайда болу жатады. Ауыр жағдайларда - құрысу.
Емі: аурудың түріне байланысты, бірақта есте сақтау керек. Алғашқы 1-2 күнде - вирусқа қарсы қолданылатын дәрілер, (лейкоцитарлық интерферон, оксалин майы, тұмау сүзікке қарсы гамма-глобулин, ДНК-аза). Антибиотиктер вирусқа әсер жасамайды, сондықтан жеке белгілену тиіс. Детоксикалық ем белгіленгенде, балаға сұйықтарды тек ауыз арқылы беруге болады. ЖРВИ-дің негізгі емі - симптомдық, жергілікті ем [22].
1.3 Респираторлық аллергоздардың кіші формаларының клиникалық сипаты
Аллергиялық ринит -- мұрын қуысының қабынуы. Аллергиялық риниттер жедел, созылыңқы (маусымдық) және созылмалы ағым алуы мүмкін. Аллергиялық риниттің зардабын тартушылар қоғамдағы топтың 10-20 %-ын құрайды. Аллергиялық риниттер (классикалық мысалы - шөп тұмауы -поллиноз) көрінісі маусымдық, баланың жоғары сезімталдығы бар өсімдік гүлдегендегі тозаңына сай келеді [29]. Маусымдық аллергия ринитіне шалдықтыратын факторлар: әдетте маусымдық аллергия риниті ауадағы тозаңдардан болады. Әсіресе, құрғақ және ызғарлы атмосферада шаң-тозаңның мөлшері артқанда аллергиялық риниттен зардап шегушілер көптеп кездеседі. Осы ауруды көбейтуші фактор -- тозаңдар. Ерте көктемде пайда болатын аллергиялық ринит ағаштардың шаңынан да болады. Көк шалғын тозаңдардан туындайтын аллергиялар көктемнің алғашқы және жаз айларында көбейеді. Арам шөп тозаңдары жаз ортасынан басталып, күзге дейін болуы мүмкін. Егер сенсибилизация тұрмыстық аллергендерге болса, көрінісі жыл бойы байқалып, күшеюі көктем - күзде білінеді. Сәбилерде ең жиі себебіне тағамдар жатады (сиыр сүті, көкөністер шырыны және басқалары). Аллергиялық риниттің ең маңызды белгілері: алдымен ауыз, мұрын, көз, тамақ және терінің қышуы, жиі түшкіру болады. Түшкіру кейде аяқастынан басталса, кейде алдымен мұрын қусының ақырын мазаны алып қышуынан білінеді. Тіпті түшкірудің жиілей түсуі де мүмкін. Одан кейінгі белгісі -- мұрыннан үздіксіз су ағу. Одан басқа, тамақтың қышуы, жөтелу, тіпті лоқсу секілді белгілер де білінеді. Мұрын бітеліп, иіс сезу қабілеті нашарлайды. Тіпті кейде тыныс алу да қиындап кетеді. Аллергиялық ринитке шалдыққандарда көбінесе әлсіздік, қорылдау, ұйқы бұзылуы, ауыз қуысының құрғауы сияқты белгілер де кездеседі [30]. Жедел аллергиялық ринитте мұрын бітіп ұстамалы түшкірік, мұрын іші қышып, одан шамалы серозды бөлініс болып, қалапты не субфебрилді қызумен денесі түршіп, ұйқы бұзылады, жоғары нерв қозғыштығы байқалады. Бұл белгілер бірнеше сағат не күнге созылады. Риноскопияда мұрын шырышының бозғыл не көкшіл түсі, ісінуі көрінеді (қантамырын тарылатын заттардан әсер жоқ). Созылынқы және созылмалы ағымда ұстамалы түшкіру, мұрыннан көп мөлшерде бөлініс кейде қою байқалады. Бала аузымен дем алды, әдетте, бөлініспен қатар, мұрын қышып, бала мұрнын тыржитып (қоян мұрыны), жиі сүртеді (аллергиялық солют). Кейде бұған қоса конъюктивт, бетінің ісінуі мен бозаруы, бас ауыруы, жалпы әлсіздік, тахикардия, теріде аллергиялық бөртпе байқалады [11].
Ринит өршуі аллергенмен жанаспай, психогендік, шаршау, ауа райы өзгеруі, күшті иіс, суықтануға байланысты болуы мүмкін.
Аллергиялық ринит, әдетте, синусит, евстахиит, аденоидтар гиперплазиясы, отит және басқа жоғарғы тыныс жолының аллергиялық бұзылыстарымен қосарланады. Ұзақ ағымындағы аллергиялық ринитті назальды полип, аденоидты өскелендік, вазомоторлық және дәрілік ринит, наркомания кокаин иіскейтіндер токсикомания бояу, желім бөгде заттар, ликвор ринориясы, гипотиреоздан ажырату керек.
Аллергиялық ринит пен синуситтердің асқынуының бірі - мұрын мен қосымша қойнаулар полипозы дамуы; соңғылардың өзіне тән белгілері жоқ, бірақ бұл балаларда ринит пен синусит ағымы әрқашан да созылмалы. Мұрын полипозын риноскопия анықтайды, ол жиі мұрынның ортаңғы жолдарынан өседі.
Аллергиялық риниттің алдын алу шаралары: Басқа да аурулар сияқты аллергиялық риниттің де алдын алу шаралары әрдайым жалғасын тауып отыруы керек. Қай мезгілде, қандай жағдайда, қалай пайда болғанын тану қиын емес. Құлақ пен мұрынды әрдайым дәрігерлік тексеруден өткізген жөн. Тексеру барысында науқастардың мұрнының үсті бозарып, танауы қызарғаны байқалады. Мұндай науқастардың мұрын қабыршағының ұдайы қабынуына байланысты мұрын түймешегі кеңейеді [29].
Аллергиялық риниттен емделу жолдары: Біріншіден қан тамырларды тарылтатын дәрілерді қолданады (0,05-1% нафтизин, 0,05-0,1% галозолин ерітіндісі), содан кейін антисептиктер (20% сульфацил - натрий, 2% колларгол, 0,1% риванол ерітіндісін) рефлекторлық ем (балтырларға қыша қағазын, ыстық аяқ ваннасын, парафин не озокерит етікшелері).
Емделудің ең басты баспалдағы -- аллергиядан қорғану. Тозаң аллергиясынан сақтану оңай емес, алайда, назар аударылуы керек маңызды жәйттар бар. Ол үшін, тозаңдардың ең көп болатын ертеңгілік уақытта серуендемеген жөн. Егер қажеттілік жағдаймен шыққан болсақ, бөлмеге кіргеннен кейін дереу көз бен мұрын қуыстарын сумен шаю керек. Ал көлік жүргізгенде терезелерді жабуды естен шығармау керек. Бөлмені түстен кейінгі мезгілде желдеткен дұрыс. Көпшілік жиналатын орындарда маска, қала сыртына шыққанда көзілдірік таққан жөн [30].
Аллергиялық фарингиттер. Бұл аурулар жедел ісінулі мезафарингит не инфильтративті-цианозды мезафарингиопатия түрінде жүреді. Алғашқы түрінде ауыз қуысы шырышының шектеулі не диффузды ақшыл-бозды түсті ісінуі байқалады, екіншіде бұл жерде ауыз қуысы шырышының ісінуі инфилььтрация мен қантамырлар толысуынан болады.
Екі түрінде де ауыру сезімі тән емес, көбі тамақта бөгде зат барын сезеді. Көрнекті белгісі-құрғақ, масасыз жөтел. Аллергиялық фарингит созылмалы ағымда жүріп, тонзиллит және басқа респираторлық аллергоздармен қабаттаса алады.
Аллергиялық ларингит. Көмейдің шырышты қабығының қабынуы, көбіне риниттен кейін немесе парагриппен ауырған кезде дамиды. Көбіне бұл дерт 1-3 жастағы балаларда тағамдық аллергендерге қатысты болып, ағымы жедел және созылмалы өтеді. Жедел ағымында кесел, әдетте, түнде дөрекі үру тәрізді жөтелмен, дауыс қарлығуы, тамақта бөгде зат сезімі, жұтқанда ауырумен басталады. Ауыр жағдайда көмей стенозы шулы, ішке қиын демалыс, жөтел ұстамалары, демді ішке алғанда қабырғааралық, бұғана шұңқырының кірігуі, периоралды цианозбен білінеді. Цианоз күшейгенде ентігу артып, шеткері цианоз, суық тер көрініп, бала төсекте аласұрып, мәжбүр күйге ауысады, яки стеноздың барлық 4 стадиясы да байқалуы мүмкін. Кеңірдек пен бронхтың араласуы да сирек емес. Кеселдің ағымы, әдетте, қайталамалы. Созылмалы ағымында дауыс тембрінің өзгеруі, әлсіреуі, дисфония, жөтел байқалады.
4-5 күннен кейін бала жазылып кетеді. Ал кейбір, әсіресе аллергиялық диатезбен ауратын, балалардың дыбыс желбезектері астының клетчаткасы ісініп, тыныс саңылауы тарылып бітеді - бұны көмей стенозы немесе жалған круп деп атайды.
Стеноз көбіне түнде кенеттен дамиды, баланың тыныс алуы қиындап, сырылды демалыс пайда болады, бала терлеп, көзіне үрей пайда болады, еріндері, мұрын - ауыз үшбұрыш көгілдір тартады.
Жалған круптың ауырлығына байланысты 4 дәрежесі бар.
І - компесаторлық дәрежесі - үрмелі, дөрекі жөтел, дауыс қарлығу, жылағанда шулы тыныс алу.
ІІ - дәрежелік стенозда - мазасыздық, жиі жөтел, қосымша бұлшық еттердің қатысуымен болатын ентікпе, мұрын асты үшбұрышының көгеруі.
ІІІ - декомпенсаторлық дәреже - бала мазасыз, үрейі ұшқан, төсекте тыныштық таба алмай жатады. Терісі көкшіл, жабысқақ суық тер, еріндері көк, акроцианоз. Кеудесінің қосымша бұлшық еттері, эпигастрий аймағы дем алуға қатысады, өте қатты ентікпе. Пульс жиі, парадоксті, жүрек тондары күңгірт.
ІV дәреже - ол асфиксия.
Емі: 1) сілекейді сұйықтыратын дәрілер (бикарбонат натрий ерітіндіс, сүт қосқан Боржоми), содалық ингаляциялар, протеолиздық ферменттер (трипсин, терремитин, ацетилцестеин)
2) қақыртатын дәрілер: мукалтин, бромгексин, қақыртатын микстуралар
3) бронхолитиктер - эуфиллин, эфедринмен булату, ауыз арқылы бронхолитин не солутан, ауыр кезде эуфиллин тамыр арқылы
4) рефлекторлық емі: ыстық аяқ ванналары, кеудеге қыша қағазы, озокерит етікшелері. Бала сөйлемеу керек [31].
Бронхит. Бронхиттардың қабынуы, басқа вирустық инфекциялармен қосымша жүреді. Негізгі белгісі - құрғақ, соңынан ылғал жөтел. Жас балалар бөлінген қақырықты түкіріп тастай алмай, жұтып қояды. Өкпе үстіндегі перкуторлық үн өзгермеген. Аускультациялау - өкпе үстінде әртүрлі ылғал және тұрақсыз құрғақ сырылдар. Жедел бронхит - екі жақты процесс, 2-3 жұмадан кейін бала оңалады.
Емінде келесі белгілерге назар аударған жөн: жөтелге, дене қызуына, ентікпеге, цианозға.
Ылғал жөтелге қарсы сұйықтататын және қақыртатын дәрілерді белгілейді.
Дене қызуы 37,5°С көтерілсе - көп мөлшерде сусындар беру. Дене қызуы 38°С дейін болса - сірке су ерітіндісімен орау, ірі тамырларына және басына мұзды мұйық, спиртпен сүрту қолданады. Температура 38 - 38,5°С болса - ауыз арқылы не еңгізу парацетамол 0,15% мгдене салмағына. 38,5°С-тан жоғары дене қызуында - лизистық қоспа (50% анальгин және 2% димедрол ерітінділері). Тыныс жетіспеушілігіне қарсы - оттегі беру. Физиоем: индуктотермия, электрофорез.
Демікпе.
Себептері: 1) әртүрлі аллергендер (үй шаң-тозаңы, дәрі - дәрмектер, әр түрлі тағамдар, жануарлардың жүні, аквариумдағы балықтар тағы басқалары) 2) вирустар, бактериялар, саңырауқұлақтар.
Патогенезі: Негізінде - тұқым қуалаушылық жатыр. Кеңірдектің және бронхтардың әр түрлі заттарға жоғары сезімталдығына байланысты тыныс жолдары бітіледі де (обструкциясы), демікпеге әкеліп соқтырады. Бронхтардың өткізгіштігінің бұзылысы бронхоспазммен, шырышты қабықтың ісінуімен, ұсақ бронхтардың нашар бөлінетін қақырықпен бітеліп қалуына байланысты.
Клиникасы: Баланың жағдайы бірнеше күн не бірнеше минут бұрын нашарлайды. Бала мазасызданады, ұйқысы бұзылады, терісі және көздері қышиды, бала түшкіреді, басы ауырады, мұрыны бітеліп, сарсулы сұйық бөлінеді.
Осыдан кейін балаға ауа жетпей, кеудесі қысылып, экспираторлық ентікпе пайда болады. Тынысы шулы, сырылдар қашықтан естіледі. Кішкентай балалар шошып, төсекте мазасызданып аунап, үлкен балалар жағдайын жеңілдету үшін алға еңкейіп, шынтақтарын тізелеріне қойып отырып, ауа жұтады. Беті көкшіл, дем алуға қосымша бұлшық еттер қатысады, мұрын желбезектері көтерілген, жөтелгенде, қақырық бөлінбейді, бөлінгенде - өте қою, жабысқақ. Перкуссия: қорыпты дыбыс, тыңдағанда қатандау дыбыс, құрғақ ысқырған сырылдар көп мөлшерде, крепитация. Жүрек тондары күңгірт, тахикардия.
Ұстамадан кейін баланың жағдайы жақсы болады, бірақта ылғал жөтел бірнеше күн әлі болады.
Диагноз: Жалпы қан анализінде - эозинофилия. Қақырықта Шарко - Лейден кристаллдары. Қанда - иммуноглобулин мөлшері көбейген.
Емдеу: Ұстаманы бекіту үшін келесі дәрілерді қолданады: адреналин, эуфиллин, сальбутамол, изадрин, теофиллин, солутан тағы басқалары.
Жеңіл ұстама кезінде бронхолитиктерді ауыз арқылы, ал орташа түрінде енгізу жөн. Көмек болмай қалса тері астына 0,1% адреналин ерітіндісін енгізеді, 15 минуттан кейін 5% -эфедрин ерітіндісін. Көмегі болмаса тамыр арқылы 2,4% эуфиллин ерітіндісін, ауыр жағдайда преднизолон (3-5 мгдене салмағына).
Алдын алу. І алдын алу - обструктивті бронхиті, стеноздаушы ларингиті, тамақ және дәрі - дәрмектерге байланысты аллергиясы бар балаларды бақылау. ІІ алдын алу - демікпемен ауыратын балаларды ұстамасынан сақта [32].
1.4 Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропогендік факторлардың үлесі
Адамның денсаулығының төмендеи, ауруға шалдығуын ағзаның ортаға толық бейімделе алмауымен, қолайсыз әсерлерге берген теріс жауабы ретінде қарастыру керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша, денсаулық дегеніміз -- бұл тек аурудың болмауы емес, ол толық физикалық, психологиялық және әлеуметтік қолайлылық.
Ғалымдардың есептеулері бойынша адамдардың денсаулық жағдайы 50 -- 52%-ы -- өмір сүру салтына, 20-25%-ы -- тұқым қуалау факторларына, 18 -- 20%-ы -- қоршаған орта жағдайларына, ал 7 -- 12% ғана денсаулық сақтау саласының деңгейіне байланысты болады. Антропогенді факторлар бұрын болмаған, жаңа техногенді ауруларды туғызады.
Адамның денсаулығына зиянды әсер ететін факторлардың ішінде әр түрлі ластаушы заттар бірінші орын алады. Адамның іс-әрекеті нәтижесінде биосфераға, оған тән емес 4 млн.-нан астам заттар шығарылады. Сонымен қатар, жыл сайын қоршаған ортаға мыңдаган жаңа заттар шығарылады. Олардың көпшілігі ксеиобиотиктер (грек тілінен аударғанда хе nos -- бөтен) адам мен басқа да тірі ағзалар үшін бөтен заттар.
Аурулардың көбеюі сонымен қатар табиғи ортаның әр түрлі трансформацияларымен, оның толық бұзылуы, өнеркәсіптік кешендерге, бір типті тұрғын жерлерге және тағы басқа, яғни үшінші табиғатқа айналуына байланысты. Денсаулыққа әлеуметтік және экономикалық жағдайлардың әсері артып отыр. Табиғи және физико-химиялық тұрғыдан алғанда таза орта болса да, қолайсыз әлеуметтік-экономикалық жағдай ауру мен өлімнің артуына әкелетінін өмір көрсетіп отыр. Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауы адамның психологиялық күйі мен стресстік құбылыстар арқылы әсер етеді. Балалардың денсаулығының қалыптасуына биологиялық және экономика - әлеуметтік факторларының жиынтығының әсер етуі сөзсіз. Қоршаған ортаның антропогендік ластануы тұрғандарының денсаулығына айқын әсерін тигізуге. Денсаулықтың ауытқуының қалыптасуында антропагендік факторлардың үлесі 10-57% дейін [1,4]. 0-14 жас аралығындағы балалардың аурулар құрлымы бойынша, бірінші орында - 61% тыныс мүшелер аурулары, екінші орында жұқпалы және паразитарлық - 6,3%, үшінші орнында жарақат және улану [Экология и состояние здоровья детей Павлодарской области. Г.Ситказинова. УДК: 613.-616.053]
Мұнай өндеу кәсіпордарының маңында тұратын балалардың ауруларының анализі бұл жерде бірінші орынға тыныс алу аурулары, екінші - асқорту жүйесінің аурулары соңынан қан және қантүзу мүшелерінің аурулары шығатының көрсетеді. Бұндай мәліметтер республикалық және шет елдік ғылыми әдебиеттерде жеткіліті. К.А.Мажибаева және соавт. [1,2] ақпараттары бойынша 12-18 жастағы оқушылардың патологиялық зақымдануы тұратың аймақтың экологиялық жағдайына байланысты [33].
Аурулар туғызатын заттар мен факторлар. Ағзаларға қолайсыз әсер ететін және ауруларға әкеліп соқтыратын заттарды төмендегідей топтарға бөліп көрсетуге болады:
1) концерогендер (латын тілінен аударғанда cancir -- рак, генезис -- шығу тегі) қатерлі ісіктер туғызады. Қазіргі уақытта шамамен 500 осындай заттар белгілі. Олардың ішіндегі ең күштілеріне бензо(а)пирен және басқа да полициклді ароматтық көмірсулар, ультракүлгін сәулелер, радиоактивті изотоптар, эноксидті смолалар, антриттер, нитрозаминдер, асбест және т.б. жатады;
2) мутагендер (латын тілінен аударғанда mutasio -- өзгеру) - хромосомалар саны мен құрылымының өзгеруіне әкеліп соқтырады. Оларға: рентген сәулелері, гамма-сәулелер, нейтрондар, бензо(а)пирен, колхицин, кейбір вирустар және т.б. жатады;
3) тератогендер (грек тілінен аударғанда teras , teralos -- құбыжық) -- жеке дамуда кемістіктерге әкелетін, кемтарлықтардың пайда болуына әкелетін заттар. Тератогендерге әсер ететін мөлшерінен артып кететін кез келген фактор жатады. Көбінесе тератогендерге мутагендер, сондай-ақ пестицидтер, тыңайтқыштар, шу және тағы басқа. ластаушылар жатады.
Сонымен қатар, эмбриогендерді де бөліп көрсетуге болады. Эмбриогендер (грек тілінен аударғанда embryo - ұрық) эмбрионалдық даму кезінде зақымдануларға әкелетін заттар. Эмбриогендерге тератогендер, мутагендер және басқа да заттар (мысалы, алкогольді ішімдіктер, есірткі заттар және т.б.) жатады.
Адам қызметінің нәтижесінде жаңа, бұрын болмаған аурулар пайда болады. Мұндай ауруларды ерекше техногенді аурулар тобына жатқызады. Оларға қорғасын (сатуризм), кадмий (ита-ита), сынап қосылыстарымен ("минамата") және т.б. уланудан пайда болған аурулар жатады [34].
Ауыр металдар. Көптеген ауыр металдар ағзалардың тіршілігіне қажет және микроэлементтер тобына жатады. Оларға цинк, мыс, марганец, темір және тағы басқасы. кіреді. Сонымен қатар олар тірі ағзалар үшін улы. Ауыр металдар ақуыздармен жеңіл байланысып, майда еріп, жинақталады. Ауыр металдардың қоршаған орта мен ағзада жинақталуының негізгі көзі -- отынды жағу, пестицидтер, кейбір органикалық қосылыстар, өндірістік қалдықтар және тағы басқалары.
Белгілі мәліметтер бойынша (Вронский, 1996) антропогенді заттар есебінен қоршаған ортаға қорғасынның 94-97%-ы, кадмийдің -- 84-89%-ы, мыстың -- 56-87%-ы, никельдің -- 66 -- 75%-ы, сынаитың -- 60%-ы шығарылады.
Қорғасынның негізгі көзі -- автокөлік жанармайы болып табылады. Қорғасынның көп бөлігі металлургия кәсіпорындары мен ауыл шаруашылығында пестицид ретінде мышьякты) қорғасынды қолдану кезінде шығарылады.
Қоршаған ортада қорғасынның артуы, әсіресе, өнеркәсіптік революцияның басталуымен тығыз байланысты. XX ғасырдың қала тұрғындарының қаңқасындағы қорғасынның мөлшері 1600 жыл бұрын өмір сүрген адамдармен салыстырғанда 700 -- 1200 есе артық.
Қорғасынмен улану немесе сатуризмнің белгілері мынадай: тез шаршау, кешке көру қабілетінің төмендеуі, қан аздық, бүйректің зақымдануы, жүрек ауруы, уақытынан бұрын босану, түсік тастау.
Кадмий. Ауыр металдардың ішіндегі ең улы элемент. Ортаға кадмийдің шығарылу себептері тас көмірдің шаңы, химиялық тыңайтқыштар, пластмассалардың қалдықтары мен жану өнімдері, темекі түтіні. Қорғасынға қарағанда кадмий топырақтан өсімдікке жеңіл өтеді (70%-ға дейін) де, ағзадан баяу шығарылады. Негізінен бүйректі (бүйректе жиналады), жүйке жүйесін, жыныс мүшелерін зақымдайды, тыныс алу жүйесіне зиян. "Ита-ита" ауруын туғызады.
Сынап. Қоршаған ортада кеңінен таралған. Дүние жүзіндегі сынаптың өндірісі жылына 10 мың т. астам. Ол негізінен электротехникада, медицинада және химия өнеркәсібінде қолданылады.
Металдық (элементарлық) сынап іс жүзінде ағзаға зиянды емес. Бірақ бу түріндегі сынаптың әсері қауіпті. Ағзаға тамақпен не тері арқылы енген сынап тұздарының қауіптілігі жоғары.
Сынаптың металлорганикалық қосылыстары (әсіресе метил сынап) ағза үшін өте улы және қауіпті.
Асбест. Соңғы кезде дәрігерлердің назарын өзіне аударып отыр. Ұсақ асбест шаңы -- асбестоз ауруын туғызады. Өкпе ұлпаларын зақымдап, қатерлі ісіктерге әкеледі.
Қазіргі кезде аллергияның себебін анықтаудың көптеген диагностикалык түрлері бар. Мысалы; теріге проба жасау, иммунологиялық және иммуноферментгік анализаторлар. Емдеу үрдісіне келсек, біріншіден адам ағзасындағы созылмалы микроб- тар ұяларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz