Орталық азия аймағындағы қытайдың экономикалық ұстанымдары

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 101 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ. 3

І ТАРАУ. ҚЫТАЙ МЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ӨЗАРА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ НЫҒАЮЫ

1. 1 Қытай және орталықазиялық елдері арасындағы ынтымақтастығының өзара мүдделері мен құқықтық негіздері . . . 8

1. 2 Қытай мен Орталық Азияның энергетикалық саладағы ынтымақтастығы29

1. 3 Қытай және аймақ елдері арасындағы сауда-экономикалық саладағы әріптестік41

ІІ ТАРАУ. ҚЫТАЙ ЖӘНЕ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯ МЕН ТРАНЗИТТІК МӘСЕЛЕЛЕРДІҢ ДАМУЫ МЕН БОЛАШАҒЫ.

2. 1. Инвестиция саласындағы байланыстар. . 53

2. 2. Орталық Азия аймағының транзиттік потенциалы . . . 63

2. 3. Қытай мен Орталық Азия мемлекеттері ынтымақтастығының мәселелері мен болашағы. 70

ҚОРЫТЫНДЫ. 78

СІЛТЕМЕЛЕР. . 80

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 86

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысы тақырыбының өзектілігі. Кеңестер Одағының ыдырауы нәтижесінде тәуелсіздік алған Орталық Азияның жас мемлекеттері халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлемде жоғары мемлекетаралық дәрежеде байланыстар орнату мүмкіндігіне ие болды. Жаңа кезеңге аяқ басқан Орталық Азия өңірі геосаяси және геоэкономикалық ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен Азияны тоғыстырған қолайлы да тиімді географиялық орналасуы мен жер қойнауының пайдалы қазбалары, табиғи ресурстарға бай болуымен шарттасқан. Зерттеу өзектілігі, ең алдымен, Орталық Азия елдерінің геоэкономикалық жағдайымен тікелей байланысты. Орталық Азия аймағының «экономикалық алып» Қытай Халық Республикасымен көршілес болуы экономикалық жағынан аса маңызға ие.

Қытай Халық Республикасы мен Азия-Тынық мұхит аймағы мемлекеттерінің интеграциялық байланыстарының қырларын ашу және тараптар арасындағы өзара мүдделілікті анықтау бітіру жұмысының зерттеу нысаны болып табылады. Өзара қарым-қатынастар дамуының негізгі бағыттарын зерттеу, ірі державаларының бәсекелестігін, ынтымақтастығын талдау, келешегіне болжау жасау жұмыстың зерттеу пәні ретінде алынды.

Қытай Халық Республикасының Азия-Тынық мұхит аймағындағы интеграциялық ұстанымдарын анықтау, мүдделердің бағыттары мен сипатын жүйелі және кешенді түрде зерттеу бітіру жұмысының мақсаты болып табылады.

Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін алға келесі міндеттер қойылды:

Азия-Тынық мұхит аймағындағы интеграциялық үрдістерді зерттеу, халықаралық жүйесіндегі мемлекетаралық ұйымдардың АТА мемлекеттерімен өзара ынтымақтастығы мен келешегін анықтау;
АСЕАН, АТЭЫ, ШАҚ аймақтық топтары мен Қытайдың саясатын ашып көрсету;
Қытай мен АТА елдері арасындағы байланыстардың мәселелері мен болашағын сипаттау;
АТА аймағындағы интеграциялық үрдістер шеңберінде Қытайдың АҚШ, Жапония, Ресей, Үндістан, КҰДР мемлекеттерімен байланыстарын талдау ;
Қытай мен АТА елдері арасындағы интеграциялық байланыстардың негізгі себептерін аша отырып, объективті қорытынды жасау.

Бітіру жұмысының хронологиялық шеңбері ХХ ғасырдың соңынан (1990жж. басынан) ХХІ ғасырдың қазіргі кезеніне дейінгі аралықты қамтиды.

Зерттеу жұмысының деректік негізі . Зерттеу жұмысындағы міндеттерді орындау үшін келесі топтарға біріктіруге болатын кең ауқымды дерек көздері пайдаланылды.

Деректердің бірінші тобын екіжақты және көпжақты сипаттағы диломатиялық құжаттар және мемлекет деңгейіндегі заң актілері, біріккен мәлімдемелер құрайды [1-8] . Қытай мен Азия-Тынық мұхит елдері арасындағы саяси және экономикалық ынтымақтастықты анықтау үшін Қытайдың аймақтың жекеленген мемлекеттерімен жасаған бірлескен мәлімдемелері, заң актілері, ортақ экономикалық келесімдері қарастырылды. Екіжақтық құжаттарды қарастыра аймақ елдері мен Қытай арасындағы байланыстардың жылдан-жылға дами түскенін байқауға болады.

Деректердің екінші тобына Қытай мен Азия-Тынық мұхит елдері президенттерінің, сыртқы істер министрлері мен елшілерінің еңбектері, сөйлеген сөздері мен сұхбаттары жатқызылды [9-22] . Бұл дерек көздерінде мемлекет басшыларының аймақтық саясаттағы ұстанымдары мен экономикалық мүдделері көрініс тапқан.

Деректердің үшінші тобын зерттеу жұмысының тақырыбына тікелей байланысты мәселелерді қамтушы бұқаралық ақпарат құралдарының, мерзімдік басылымдардың және ақпараттық агенттіктердің материалдары құрайды [23-38] .

Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Қазіргі таңда Азия-Тынық мұхит аймағы ірі державалар үшін саяси және экономикалық қызығу нысанына айналды. Азия-Тынық мұхиты аймағының мемлекетаралық қатынастарының саяси біртұтас жүйе ретінде қалыптасуы ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін басталып, 60-шы жылдарға дейін жалғасты. Әрине бұл үдеріс тарихи дамудың алғышарттарымен айқындалған болатын. 1947 жылдан бері өткен 60 жылда Азия -Тынық мұхиты аймағы әлемдік экономиканың шикізат көзінен оның қуатты да пәрменді күшіне айналып көптеген еңбектер жарық көрді.

Александрова Н. А., Кюзаджан А. С., Бажанов Е. П.

АТА-дағы ынтымақтастық және қауіпсіздік мәселелері туралы қытайлық ғалымдары Египет және Түркиядағы ҚХР-дің бұрынғы елшісі Чжан Шилян және Дин Куйсун ақпараттарында ХХІ ғасырдың басындағы Азия-Тынық мұхит аймағындағы қауіпсіздіктің келешегі мен АСЕАН аймақтық форумының қарсы шығу жағдайындағы жетістіктерін ашуға бағытталған.

Қазақстандық автор М. Ашимбаев [39-40] еңбегі Орталық Азиядағы әлемдік державалардың геосаяси, экономикалық мүдделері мен стратегияларын ашуға бағытталған. Әсіресе күштер орталығы арасында шиеленісе түскен бұл аймақтағы Қытайдың ықпал етуін сақтау мақсатында құрған стратегиясының негізгі бағыттары анықталады. Сонымен қатар Қытай мен Орталық Азия мемлекеттерімен ынтымақтастығы жолында кедергі келтіруші нақты мәселелер жұмыста жан-жақты сарапталып, Қытайдың сыртқы саяси басымдылықтары Орталық Азия мемлекеттерімен тұрақты қарым-қатынастар орнатуға бел байлауының басты себептері айқындалған.

М. Лаумулиннің [41-42] еңбектері Орталық Азиядағы геосаяси жағдайды толығымен сараптауға арналған. Еңбектерде Орталық Азияда жүріп жатқан үрдістерге батыстық зерттеушілердің берген көзқарастар тұсынан ұсынылған түйіндер мен сараптамаларға кең ауқымды шолу жасалады. Жұмыстарда аймақтың жаңа геосаяси жағдайы, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуымен түйіндес қауіпсіздік, интеграция, саяси және экономикалық даму мәселелері қамтылады. Маңыздылығына орай аймақтағы Ресей, АҚШ, Қытай және Еуропалық Одақ секілді алыптардың мүдделері анықталады. Соның ішінде еңбектерде батыстық зерттеудегі Қытайдың аймақ елдерімен қатынастарының сипаты және ресейлік саясаттанушылардың көзқарасындағы Орталық Азия бейнесін тануға көмектеседі.

Сонымен қатар, отандық зерттеушілер біріту жұмысына қосымша мәліметтер ретінде А. С. Каукенов [43-45], Ф. Т. Кукеева [46], Ғ. Мүсірептің [47-48], С. Нестеренко [49], еңбектері де қолданылды.

Сонымен қатар, өз еңбектерін Орталық Азиядағы қауіпсіздік мәселелеріне, Қытай мен аймақ елдерінің сауда-экономикалық байланыстарына, аймақтық ынтымақтастыққа арнаған К. Л. Сыроежкин [50-52] еңбектері де Қытай және Орталық Азия елдері арасындағы байланыстарды терең ашуға мүмкіндік берді.

Қазақстандық Б. Султанов [53] еңбегінде КСРО құлағаннан кейінгі Орталық Азия аймағы елдерінің сыртқы саяси байланыстардың және экономикалық жүйенің қалыптасуы барысындағы Ресей, Қытай, АҚШ және тағы басқа алыптардың белсенді әрекеттерінің астарлары ашылған. Сонымен қатар, Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық байланыстарға арналған еңбектері бітіру жұмысына көмек болды.

Зерттеу тақырыбын ашуда бірқатар ресейлік және қытайлық авторлардың еңбектерін пайдалану Қытай Халық Республикасының Орталық Азия аймағындағы мүдделері мен өзара байланыстардың тиімділігін тереңірек түсінуге мүмкіндік берді.

Ресейлік автор А. А. Казанцевтің [54] еңбегіндегі Орталық Азия аймағы және оған деген шетелдік державалардың ұстанымдары келтірілген және аймақтың бүгінгі күнгі дамуына әсер ететін кейбір факторлар ашылған. Олардың ішінде өңірдегі Қытайдың экономикалық мүдделері, өзара сауда-экономикалық байланыстар мен ынтымақтасу тұстарын анықтау орын алған. Әсіресе Қытайдың осы аймақтағы сыртқы саясатының тетіктерін аша отырып, өзгерістерге ұшыраған қатынастарға талдау жасалған.

В. С. Кузнецовтың [55] еңбегіндегі келтірілген Кеңестер Одағы кезіндегі Орталық Азия елдерінің Қытаймен жасаған байланыстары, сол уақыттағы экономикалық ынтымақтастықтары қазіргі күнгі байланыстармен салыстыруда бітіру жұмысын жазудағы негізгі дереккөздердің бірі болды.

Қытайлық еңбектерден Қытай мен Ресейдің Орталық Азия аймағындағы қимылдарын және оның аймақ елдеріне әсерін зерттейтін Лю Цинцай [56] еңбегі пайдаланылды.

Сонымен қатар, Қытай мен Орталық Азия елдерінің Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымы шеңберіндегі ынтымақтастығы және Қытайдың аймақ елдерімен экономикалық қатынастарға ден қоятын Сиа Ю Шань [57] еңбектері, Орталық Азияның алғаш тәуелсіздік алғаннан кейінгі өмірі, Қытаймен алғашқы қатынастарды сипаттаған Синь Гуан Чэн мен Сие Джин Ду [58] еңбектері қолданылды. Аталған еңбектердің алғашқысында ұйым шеңберіндегі инвестиция, гуманитарлық, экономикалық, саяси, мәдени, әскери байланыстарды терең зерттеген. Ал, екінші еңбекте сауда-экономикалық байланыстардың құрылымына зер салынып, посткеңестік кезең мен тәуелсіздік алған жаңа ортаазиялық мемлекеттер мен Қытайдың ынтымақтастықтары ашық көрсетілген.

Қытай мен Орталық Азия республикаларының энерегетика саласындағы мен Қытайдың жалпы энергетикалық стратегиясына ден қойған, оның аймақ елдері үшін оңы мен солын зерттеген Қытай Халық Республикасындағы Ресей, Шығыс Еуропа және Орталық Азияны зерттеу институтының директоры Дун Сяоянның [59] еңбетері де біріту жұмысына арқау болды.

Ортаазиялық зерттеушілерден тәжікстандық Рашид Абдулло [60] өз еңбектерінде Орталық Азия мен Қытайдың экономикалық байланыстарын кеңінен ашып, Тәжікстан мен Қытай арасындағы инвестициялық байланыстарға зерттеулерін арнаған.

Ал, С. К. Олимова [61] еңбегінде Тәжікстан Қытай қатынастарының басым тұстары туралы айтылған. Автор екі ел ынтымақтастығының келешегі мол бағыттарына баға беріліп, туындаған мәселелерге саяси сараптама жасаған. Жалпы жұмыс Тәжікстан мен Қытай Халық Республикасы арасындағы ерекше байланысты анықтауда мәнге ие.

Біріту жұмысына пайдаланылған тағы да бір Тәжікстандық стратегиялық зерттеулер институтының қызметкері С. Сафаровтың [62] еңбектері болып табылады. Ол Қытайдың Орталық Азиядағы және Тәжікстанда болуын, оның мақсаттары мен мүдделерін жан-жақты зерттеуге арналған. Оның еңбегі екі жақты саяси қатынастарға және Қытайдың жалпы аймаққа деген мүдделеріне сараптама жасауға үлкен мүмкіндік береді.

Қырғызстандық зерттеуші М. Мамбеталиевтың [63-64] еңбектерінде Қырғызстан мен Қытай арасындағы ынтымақтастықтың болшағы мен мәселелері зерттелген жәнеде қазіргі күнгі Қырғызстанның жағдайы мен оған қатысты шет мемлекеттердің ұстанымдары келтірілген.

Өзбекстандық В. Парамоновтың [65-67] еңбектері Қытай мен Орталық Азия мемлекеттерінің энергетика, сауда-экономикалық, транспорт және инвестиция саласындағы ынтымақтастығында қазіргі таңдағы жағдайы мен туындап отырған мәселелерді анықтауда үлкен көмегін тигізді. Еңбектерде мемлекеттердің экономикаларында тарихи себептермен қордаланған басты мәселелер талқыланып, шешу жолдары анықталады. Қытайдың Орталық Азиялық мемлекеттермен өзара тәуелділігінің арта түсетіндігін көрсетіледі.

Бітіру жұмысының әдістемелік негізі

Екі жақты қарым-қатынастың экономикалық саладағы дамуын деңгейін, өсу динамикасын, мәселелері мен болашағын анықтауға мүмкіндік беретін талдау әдісі;
Қытай мен Орталық Азия елдерінің халықаралық аренадағы орны мен аймақтық дәрежедегі байланыстарының тиімділігін анықтайтын салыстырмалық тәсілі. Бұл тәсіл аймақ елдерінің Қытайға қатысты сыртқы экономикалық саясатының ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді;
Баспасөз беттеріндегі материалдар негізінде Қытай Халық Республикасының аймақ елдерімен жекелеген қарым-қатынасының орнауы, дамуы және екі жақтағы қатынастардағы келеңсіз жағдайлар тудыратын факторларды анықтап, мәнін ашуда бақылау және қадағалау әдісі;
Екі жақты қатынасты зерттеуде негізінен деректік сипаттағы мемлекет қайраткерлерінің сөздерін, олардың саяси мәні бар баяндамаларын және екі ел арасында жасалған келісімшарттардың, хаттамалардың мазмұндарын саралауда қолданылатын жүйелеу әдісі.

Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы: Қытай Халық Республикасы мен Орталық Азия елдері арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың жаһандану жағдайында қалыптасуы мен даму барысын, мәселелері мен болашағы жүйелі түрде талқыланды. Экономикалық байланыстардағы Қытайдың Орталық Азия үшін, Орталық Азияның Қытай үшін маңызы зерттелді.

Сонымен қатар, энергетика, инвестиция, сауда-экономикалық, транзит саласындағы ынтымақтастықтың негізгі бағыттары, сипаты мен ерекшеліктері, болашақтағы мүмкіндіктері анықталды.

Зерттеу жұмысының қолданыстық маңыздылығы оның өзектілігі мен қолданбалы сипатына тікелей байланысты. Зерттеу жұмысының материалдары Орталық Азия аймағын зерттеушілерге, Қытай Халық Республикасының ОА-ғы сыртқы саясатын зерттеуге қызығушылық танытқан мамандарға маңызы зор. Сонымен қатар, зерттеу жұмысының негізгі жағдайларын «халықаралық қатынастар», «аймақтану» мамандықтарының оқу процесінде, жоғарғы оқу орындарында дәрістік материал жасауда пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:

Еуразия құрлығының жүрегі, ХХ ғасырдың аяғында тәуелсіздікке қол жеткізген Орталық Азия елдері батыс пен шығысты байланыстыратын «көпір» болып табылады. Бұл аймақта көпетеген державалардың мүдделері түйіскен. Соның бірі аймақ көршісі - Қытай Халық Республикасы. ҚХР-дың аймақтағы экономикалық ұстанымдары келесі факторларға негізделген: ОА-да өз ықпалын күшейтіп, Шыңжаң мен батыс аудандардың дамуына жол ашу; сауда-экономикалық байланыстарды нығайта, аймақтың энергетикалық ресурстарына қол жеткізу; аймақтың транзит жолдарын пайдалана Иранға, одан әрі Еуропаға нарықтарына шыға алатын транспорттық дәліз жасау. Қытай үшін аймақтың маңыздылығы энергетика ресурстарына ғана емес, жалпы аймақ экономикасының бағыттарына үстемдік орнатуға негізделген.

ОА елдері мен ҚХР арасында энергетика, сауда-саттық, инвестиция саласындағы қатынастар нығаюда. Бұл қатынастарға аймақ ішіндегі саяси тұрақсыздықтың, парақорлықтың, энергетикалық ресурстарға қатысты ұлы державалардың бәсекелестігі, кедергі келтіреді.

Бітіру жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, екі тараудан, қорытындыдан, сілтемелерден және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Көлемі 89 беттен құралады.

І ТАРАУ ҚЫТАЙ МЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ӨЗАРА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ НЫҒАЮЫ.

1. 1 Қытай және орталықазиялық елдері арасындағы ынтымақтастығының өзара мүдделері мен құқықтық негіздері.

Орталық Азия аймағы өзінің географиялық, экономикалық, ұлттық, тарихи, мәдени және тағы басқа факторларының қызметіне сәйкес геосаяси және геоэкономикалық жағынан өзіндік ерекшеліктерге ие аймақ болып табылады. Ең алдымен, ол географиялық жағынан батыстағы Еуропа мен шығыстағы Азияның, солтүстіктегі Ресей мен оңтүстіктегі ислам әлемінің тоғысқан жерінде орналасқан. Сондықтан да аймақтың стратегиялық маңызы өте зор. Екіншіден, тікелей теңізге шыға алмайтын құрлық ортасындағы аймақ, әлемнің басқа аймақтарына тек көрші мемлекеттер арқылы ғана шыға алады, сондықтан көршілес елдермен байланыс орнатудың маңызы зор. Үшіншіден, аталмыш аймақ табиғи ресурстарға өте бай, оның ішінде әсіресе табиғи газ, мұнай, түсті металдар және тағы басқа пайдалы қазбалар көздері бар. Ауыл шаруашылығы саласында мақта, астық, көкөніс және тағы басқа экономикалық дақылдарды дамытудағы жағдайы айтарлықтай жақсы, сондықтан едәуір зор экономикалық потенциалға ие. Төртіншіден, ұлттық, діни, мәдени жағынан алғанда бұл аймақ өзіне тән ерекшеліктерге ие, түркі және ислам мәдениетімен дәстүрлі байланысы зор, оған қоса батыс пен шығыс мәдениеттерінің қосылған ықпалы бар.

Көптеген жүзжылдықтар бойы Орталық Азия республикалары мен Қытайдың арасында көпжақты мәдени, ғылыми, экономикалық байланыстар қалыптасқан болатын. Орталық Азия сонау Ұлы Жібек жолы кезеңінен бастап Қытай мен Еуропа арасындағы көпір қызметін атқарып келді және қазіргі уақытта сол қызметін жалғастыруда.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында Орталық Азия Ресей империясы құрамына кіріп, Қытаймен байланыстары суыды. 1991 жылы Орталық Азия елдерінің тәуелсіздік тұғырын иеленгеннен кейін, аймақтың жаңа тәуелсіз елдері халықаралық аренаға кіруге және алғашқы кезекте көрші елдермен ынтымақтастықты бекітуге мүдделі болды. 90 жылдардың басында тараптар арасындағы қатынастар ақ парақтан басталып, сыртқы саясаттың жаңа формалары мен мазмұны пайда болды.

Қытай мен Орталық Азия республикалары арасындағы байланыстарға тоқтала кетсек, оларды мынадай кезеңдерге бөлуге болады.

Бірінші кезең 1992-1995 жылдарды қамтыған. 90 жылдардың басында Орталық Азия мемлекеттері ең алып аймақтық держава Қытай Халық Республикасымен байланыс орнатудан бас тарта алмайтындығын түсінеді. Себебі, Қытай ортаазиялық мемлекеттердің егемендігін мойындап, дипломатиялық қатынастар орнатқан мемлекеттердің бірі болатын. Бірақ аймақ елдері сыртқы саясатында алғашқы кезеңдерде Қытайдың орны мен артықшылығы беймәлім болды.

Біріншіден, аймақ елдері сыртқы саяси қатынастарды бастау үшін өз ішіндегі жүйелерді қалпына келтіріп алуы қажет болды, ең алдымен экономикалық жүйені. Сол уақыттағы Орталық Азия елдері үшін экономикалық дағдарыстан шығу жолындағы көмегін мәдени жағынан жақын Ресейден күткен болатын. Ол уақытта дағдарыстық жағдайындағы Қытай көмекші роліне келмеген еді, себебі ол уақытта Қытайдың өз экономикасы әлсіз болатын.

Екіншіден, Орталық Азия елдері ҚХР-на күмәнмен қараған болатын. Бұл күмән Кеңес Одағы жылдарынан қалған «қытайлық демографиялық» және «қытайлық территориялық экспансия» түсініктерінен қалған болатын.

Үшіншіден, Орталық Азия елдері тәуелсіздік алғаннан кейін өткен социалистік дәуірден тез құтылып, жаңа дәуір бастағысы келді. Ал сол уақытта ҚХР-да басқарушы топ әлі де коммунистік режимде болатын.

Нәтижесінде, 90 жылдардың басында аймақ елдері үшін қытай бағыты басым болмады: олар КСРО ыдырағаннан кейінгі пайда болған мемлекет ішіндегі мәселелерді шешумен айналысып жүрді.

Келесі екінші кезең 90 жылдардың ортасы мен соңын қамтиды. 90 жылдардың екінші жартысынан бастап Орталық Азия елдері сыртқы саясаттарында Қытайға аса мән бере қарады. Ішкі жағдайдан пайда болған теріс әсерлер мен Ауғанстандағы жағдайларғадың әсерінен Орталық Азия елдері аймақ қауіпсіздігіне кепіл беретін шет мемлекеттерді іздей бастады. 90 жылдардың екінші жартысында Ресей әскери және экономикалық жағынан әлсіз болып қала берді. Аймақ елдері Қытайды аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі перспективті сыртқы әріптес ретінде қарады, Пекинде өз тарапынан қызығушылық білдіре бастады.

Сондықтан, 1996 жылы бұрынғы кеңестік республикалары мен Қытай арасындағы «4+1» біріккен жұмысшы тобының шеңберінде Қытай Халық Республикасымен институционалды ынтымақтастықта тәжірибе жинап үлгерген Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстан Пекиннің «Шанхай бестігі» аясында әскери саладағы қауіпсіздік мәселелері бойынша аймақтық ынтымақтастықты қалыптастыруда жаңа институтты құруды қолдады.

Одан кейін, 1999 және 2000 жылдары Өзбекстан мен Қырғызстан территориясына Өзбекстанның ислам қозғалысы жауынгерлерінің басып кіруінен кейін ортаазиялық мемлекеттер Қытаймен әскери ынтымақтастықты белсендірді. Сонымен қатар, Орталық Азия республикалары мен Қытай Халық Республикасы құқық қорғау органдары мен арнайы қызмет линиясы бойынша қарым-қатынастарды реттеді. Бұл ОА елдерінің ұйғыр сепаратизміне, радикалды ислам қозғалыстарына (Хизб ут-Тахрир аль-Ислами, Өзбекстанның ислам қозғалысы) қатысуынан алшақтатты.

Қытаймен қауіпсіздік саласында белсенділік танытқан Қазақстан 90 жылдардың екінші жартысында Қазақстандағы ұйғыр ұлттық ұйымдарының қызметін тоқтату ресми түрде бекітілді. Қытайдың сұрауы бойынша Қазақстан мен Қырғызстаннан сепаратистік ұйымдар мүшелері шығарылып, ШҰАА-ға көмек көрсетіп отырған ұйғыр қоғамдастығының қызметін тоқтатты.

Орталық Азия елдері үшін Қытайдың сауда-экономикалық салада маңызы артты. Бұл Ресейден келетін дәстүрлі сауда-саттықтың тасымалдауының тоқтауынан кейін орын алған. Қытай тауарларының сапасы төмен болғанымен бағасы да арзан болды және халыққа таратылымы да көп болды. Қытаймен сауда-саттықты пайдалана білген Қазақстан мен Қырғызстан, әсіресе Өзбекстанға, реэкспорт жасап пайда таба білді. Сонымен қатар, аймақ елдері инвестор ретінде Қытайға үміт арта бастады.

Аймақ елдері экономикалық-географиялық изоляциядан шығу ниетінде Қытайды транспорттық-коммуникациялық саласында әріптес ретінде көреді. 1997 жылы Қытай ынтасы бойынша Қырғызстан мен Өзбекстан «Қытай-Қырғызстан-Өзбекстан» теміржол магистралін салуға келісті. Осы жұмыстар мақсатында ортақ жұмысшы сарапшы орталығы құрылып, аталған жобаның болашағын саралауға кірісті. 90 жылдардың аяғында екі маршруттың болашағы бар деп табылды: солтүстік (Қашғар - Торықарт - Арпа - Андижан) және оңтүстік (Қашғар - Еркештам - Сары Таш - Ош - Андижан) және тағы басқа.

Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағы қатынастардың үшінші кезең 2000 жылдан бастап қазіргі кезеңді қамтиды. Жаңа мыңжылдықтың басында ортаазиялық республикалар мен ҚХР арасындағы екіжақты және көпжақты ынтымақтастықты дамыту деңгейіне байланысты сыртқы саясатта қытай бағыты басым болып есептелінді. Посткеңестік кеңістіктегі «түрлі түсті революция» мен 2005 жылғы Қырғызстан мен Өзбекстандағы болған жағдайларға байланысты Қытай мен Орталық Азия елдері байланыстарын нығайтты.

Сонымен қатар, 2001 жылы «Шанхай бестігінің» мүшелері - Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстан, сонымен қатар, Өзбекстан Қытай инициативасы бойынша жаңа көп салалы халықаралық ұйым - Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымына мүшелікке өтті. Бұл ортаазиялық республикаларға ұйым аясында даму жолын ашты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.