Мұнай және газ өңдеу технологиясы

М а з м ұн ы

Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Шартты сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Қысқартулар мен белгіленулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 Әдеби шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2 Физика.химиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
3 Ағындық жүйеге кіретін процестердің қысқаша мәліметтері ... ... ... ..21
4 Қондырғының материалдық тепе.теңдігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
5. Негізгі аппараттық технологиялық есептеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
6 Механикалық есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
7 Технологиялық жүйенің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35

Қорытынды ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37

Қолданылған әдеби көздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38

КІРІСПЕ

Қазақстан табиғи ресурстардың, әсіресе энергетика ресурстарының орасан зор қорына ие. Біздің еліміздің аумағы бойынша мұнай алғашқы он елдің қатарына кіреді. Сонымен қатар Қазақстан көмір, уран, алтынның және басқа да бағалы миниралдардың мол қоры бар.
Қорыта айтқанда, халықаралық нарыққа мұнай мен газды экспорттау үшін қажетті коммуникациялардың болмауы, дамуымыздың жоспарларын жүзеге асыруға керекті қаржы алу мүмкіндігімізді барынша шектеп отыр.
Энергетикалық қорлар қазіргі экономикада жетекші роль атқарады. Кез – келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің деңгейі негізі энергия қорларын жұмысау ауқымымен анықталады. Энергия қорларының маңызының зорлығына дүние жүзінде өндірілетін пайдалы қазбалардың 70 % астамы энергия көздеріне жататындығы дәлел бола алады.
Энергия қорларының негізгі түрлерінің бірі – мұнай мен газ өте құнды қазбалы арзан энергия көзі, әртүрлі отындар алудың және химиялық синтездің бірден – бір шикізат көзі болып табылады.
1886 ж. Қазақстан территориясында бірінші мұнай фонтаны атқылап, оның мөлшері сол кезде 18 мың тонна жылына жетті. Қазіргі уақытта біздің еліміз мұнай қоры жағынан бірінші бестікке ілініп (мұнай қоры бойынша) 2003 өндірілген мұнай қоры 51,8 млн тоннаны құрады. Жоспар бойынша биылғы жылы (2007) Қазақстан 60 млн тонна өндіре алады. Ғалымдардың болжамы бойынша 2010 жылы еліміздің мұнай және газ конденсатын өндіру қуаты 100 млн тоннаға дейін жеткізе алады.
Еліміздің мұнай өңдеу саласында жұмыс атқарып тұрған үш ірі мұнай өңдеу зауыттары мен оның ішінде Шымкент МӨЗ-тары Құмкөл мұнайын шикізат ретінде пайдаланып жатса, Атырау МӨЗ Теңіз мұнайын өңдеуде. Өкінішке орай аталған бұл зауыттардың жалпы өңдеу көлемі 7 – 8 млн тонна жылына ғана төңірегінде, яғни олардың жобалық қуатарынан қайда төмен. Себебі мұнай қуаты Павлодар немесе Шымкент МӨЗ – ры жеке – жеке өңдей алады.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев мырзаның ұзақ мерзімді "Қазақстан - 2030" стратегиясына және де Қазақстан халқына деген жыл сайынғы жолдауында негізгі приоритеттердің бірі ретінде индустрилизация, оның ішінде мұнай мен газдың салалық дамуы жөнінде көп түйіндер келтірілген.
Тағы бір көңіл көншітпейтін жайт, елімізде бірде – бір май нұсқасымен жұмыс істейтін бір де бір МӨЗ не кәсіпорын жоқтың қасы. Менің ойымша индустриясын дамытып, машина өнеркәсібін жаңғырту жолындағы мұнай өнеркәібінің маңызы зор болады [1].

Қолданылынған әдеби көздер тізімі
1. Омаралиев Т.О, Мұнай мен газды өндірудің химиясы және технологиясы.
І-бөлім. Құрылымды өзгертпей өңдеу процестері Алматы: Білім, 2001-399 б.
2. Рудин М.Г, Смирнов Г.Ф.Проектирование нефтеперерабатывающих и нефтехимических заводов; Л.: Химия, 1984.-256 стр.
3. Нефти СССР. IV том, М.: Химия, 1972-492 ст.
4. Кузнецов А.А., Кагерманов С.М., Судаков Е. Н. Расчеты процессов и аппаратов нефтеперерабатывающей промышленности, Л.: Химия; 1974.-341стр.
5. Дриацкая З.В., Мучиян М.А., Хмыхова И.М. Нефти СССр, II том, М.: Химия, 1972.-392 стр.
6 Омаралиев Т.О. Мұнай мен газ өңдеудің арнайы технологиясы.- Алматы: Білім, 2002.-303 бет.
7 Серіков Т.П. Ахметов С.А. Мұнай мен газды терең өңдеу технологиясы: 3 – томды 1 том. Жоғарғы оқу орнына арналған оқулық. – Атырау: Атырау мұнай және газ институтының шығармашылық баспа бөлімі, 2005. – 395 б.
8 Омарәлиев Т.О. Мұнай мен газды өңдеудің химиясы және технологиясы. I Бөлім. Құрылымды өзгертпей өңдеу процестері. – Алматы: "Білім", 2001. – 396 б.
9 Нефти СССР (справочник) т.І. Нефти северных районов Европейской части СССР и Урала. – М.: Химия, 1971. – 504 с.
10Эрих В.Н., Расина М.Г., Рудин М.Г. Химия и технология нефти и газа: Учеб. для техникумов. – 3-е изд., перераб. – Л.: Химия, 1985. – 408 с.
11 Лащинский А.А., Толчинский А.Р. Основы конструирования и расчета химической аппаратуры. – Л.: "Машиностроение", 1970. – 752 с.
12 Алимбаев Қ.Р., Ескендиров Б.Ж. Мұнай зауыттарының құрал – жабдықтары. – Шымкент: ОҚМУ, 2004. – 83 б.

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мұнай, газ және полимерлер технологиясы кафедрасы

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі

____ 20 ж

Мұнай және газ өңдеу технологиясы пәнінен курстық жобаға тапсырма №

Студент_______________________топ__ ______________

Жоба тақырыбы Өнімділігі 2,2 млн тж болатын Өст-Балық мұнайын сұйық
пропанмен тазалау қондырғысын жобалау

№ Түсіндірме жазбаның мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ саны)
1 Кіріспе
2 Әдеби шолу
3 Шикізаттың физико – химиялық
қасиеттері
4 Қондырғының материалдық
тепе-теңдігі
5 Негізгі аппараттың
технологиялық есептеулері
6 Механикалық есептеу
6 Технологиялық жүйенің
сипаттамасы
7 Қорытынды
8 Пайдаланған әдебиеттер тізімі
9 Қосымшалар

№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындау мерзімі Парақ саныФормат
1 Жобаның ағымдық жүйесі 1 А1
2 Жобаның технологиялық жүйесінің 1 А1
сызбасы
3 Негізгі аппараттардың сызбасы 1 А1

Әдебиеттер:
1. Черножуков Н.И. Технология переработки нефти и газа ч.1 М-химия 1978-
428с.
2. Нефти СССР.Т-4 справочник М-химия 1984-787с.
3. Рудин В.М. Смирнов Г.Ф. Проектирование нефтеперерабатывающих и нефте
химических заводов М-химия 1984-256с.
4. Сарданашвили А.Г. и.др.Примеры и задачи по ТПН и Г.М-химия 1980-254с.
5. Омаралиев Т.О. Мұнай мен газ өңдеу химиясы және технологиясы. Алматы
білім.2002.-303бет.
Тапсырманың берілген уақыты_____________________________ __________
Жобаны қорғау мерзімі____________________________ __________________
Жоба жетекшісі__________________________ __________________________
(лауазымы,аты-жөні,қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдауым_________________________ __________
(студенттің қолы)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Институт ______________________________

Кафедра __________________________________ ___________

БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_________________________
______________________20

Курстық жобаны(жұмысты) қорғау туралы

Хаттама №
пән________________________________ _____________________
студент_______________________топ__ ______________

Курстық жобаның(жұмыстың) тақырыбы___________________________ ___________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________

Жобаны қорғау кезінде төменгі сұрақтарға жауаптар алынды:
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________

Курстық жобаны(жұмысты) орындау кезінде (мүмкін болған 60
балдан)________,қорғау кезіндегі(мүмкін болған 40 балдан)_____.Жалпы
балы_________
Жоба(жұмыс) бағасы_________________

Жоба(жұмыс) жетекшісі_________________________

Комиссия мүшесі____________________________

Комиссия мүшесі_____________________________ ____

Қорғаған күні______________20

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Мұнай,газ және полимерлер технологиясы кафедрасы

түсіндірме жазба
(курстық жобаға)

Пән: Кәсіпорын құрал – жабдықтары және жобалау негіздері

Мамандық:

Курстық жұмысты қорғаған бағасы Орындаған

Студент

бағасы, күні
қолы, аты-жөні, топ

Комиссия: Жетекші

______________________
қолы, аты-жөні

қолы, аты-жөні

______________________
Нормабақылаушы

қолы, аты-жөні

Аннотация

Мұнай қалдықтарын асфалтьсіздендіру қондырғысын жобалау бойынша
берілген курстық жоба келесі тараулардан тұрады.
Республикадағы халық шаруашылығындағы мұнай өндірісінің мәні
кіріспеде берілген.
Әдеби шолуда мұнайды тазалау процесі бойынша отандық және шет елдік
әдебиеттер бойынша талдау жасалынған. Талдау нәтижесінде өндіріс әдісі
таңдалып, қондырғының құрылысы жайында мәлімет келтірілген.
Асфалтьсіздендіру қондырғысының технологиялық кестесі жазбасымен
келтірілген .
Курстық жоба 12 кестеден тұрады. Курстық жобаның графикалық
бөлімінің сызбалары және сызбалардың спецификациялары сызылған. Курстық
жобаның графикалық бөлімі 3 беттен тұрады.

ШАРТТЫ СІЛТЕМЕЛЕР

Осы курстық жобада келесі нормативті құжаттарға сілтемелер
қолданылған:
МЕСТ 22387.2-77. Көмірсутекті газдар. Құрамындағы күкірт сутек мөлшерін
анықтау әдісі.
МЕСТ 3900-85. Мұнай және мұнай өнімдері. Тығыздықты және салыстырмалы
тығыздықты пикнометрмен анықтау.
МЕСТ 19134-74. Мұнай және мұнай өнімдері. Кокстенуді анықтау әдісі. МЕСТ
2177-82. Мұнай және мұнай өнімдері. Фракциялық құрамды анықтау әдісі.
МЕСТ 6321- 69. Мұнай және мұнай өнімдері. Мыс пластинкасындағы зеттеу МЕСТ
20287-74. Мұнай және мұнай өнімдері. Қату температурасын анықтау әдісі.
МЕСТ 33-82. Мұнай және мұнай өнімдері. Кинематикалық тұтқырлықты анықтау
әдісі.
МЕСТ 6258-85. Мұнай және мұнай өнімдері. Шартты тұтқырлықты анықтау әдісі.
МЕСТ 2477-65. Мұнай және мұнай өнімдері. Құрамындағы суды анықтау әдісі
МЕСТ 5985-79. Мұнай және мұнай өнімдері. Қышқылдықты және қышқыл санын
анықтау әдісі.
МЕСТ 6365-75. Мұнай және мұнай өнімдері. Лап ету температурасын анықтау
әдісі.
СН-245-71. Өнеркәсіп орындарын жобалаудың санитарлық нормалары.
СНиП ІІ-90-90-81. Өнеркәсіп орындарының өндірістік ғимараттары. Жобалау
нормалары.
СНиП ІІ-92-76. Өнеркәсіп орындарының қосалқы ғимараттары мен бөлмелері.

ҚЫСҚАРТУЛАР ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕНУЛЕР

ГОСТ – мемлекеттік стандарт

АВТ – атмосфералық – вакуумды құбырлы қондырғы
ТЭС – тетраэтилсвинец
МТБЭ – метилтретбутилді эфир
СНиТ – санитарлы нормалар және талаптар
ББФ – бутан-бутиленді фракция
К-201 – ректификациялық колонна
Е-204-1 – 4 – шығару циклондары
202-1, К-202-2 – булату колонналары
Т-201 – жылуалмастырғыш
Н-201 – сорап
ХВ-203 – ауалы салқындататын тоңазтқыштар
ЦК-201-1 – 3 – ортадан тепкіш қыздырғыш
Э-201 – эжектор
О-201 – газбөлуші

М а з м ұн ы
Аннотация
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .3

Шартты
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5

Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 6
Қысқартулар мен
белгіленулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8

1 Әдеби шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .9

2 Физика-химиялық сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

3 Ағындық жүйеге кіретін процестердің қысқаша мәліметтері ... ... ... ..21

4 Қондырғының материалдық тепе-теңдігі ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

5. Негізгі аппараттық технологиялық есептеуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

6 Механикалық есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...32

7 Технологиялық жүйенің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 35
Қорытынды ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 37

Қолданылған әдеби көздер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...38

КІРІСПЕ

Қазақстан табиғи ресурстардың, әсіресе энергетика ресурстарының орасан
зор қорына ие. Біздің еліміздің аумағы бойынша мұнай алғашқы он елдің
қатарына кіреді. Сонымен қатар Қазақстан көмір, уран, алтынның және басқа
да бағалы миниралдардың мол қоры бар.
Қорыта айтқанда, халықаралық нарыққа мұнай мен газды экспорттау үшін
қажетті коммуникациялардың болмауы, дамуымыздың жоспарларын жүзеге асыруға
керекті қаржы алу мүмкіндігімізді барынша шектеп отыр.
Энергетикалық қорлар қазіргі экономикада жетекші роль атқарады. Кез –
келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің деңгейі негізі энергия қорларын
жұмысау ауқымымен анықталады. Энергия қорларының маңызының зорлығына дүние
жүзінде өндірілетін пайдалы қазбалардың 70 % астамы энергия көздеріне
жататындығы дәлел бола алады.
Энергия қорларының негізгі түрлерінің бірі – мұнай мен газ өте құнды
қазбалы арзан энергия көзі, әртүрлі отындар алудың және химиялық синтездің
бірден – бір шикізат көзі болып табылады.
1886 ж. Қазақстан территориясында бірінші мұнай фонтаны атқылап, оның
мөлшері сол кезде 18 мың тонна жылына жетті. Қазіргі уақытта біздің еліміз
мұнай қоры жағынан бірінші бестікке ілініп (мұнай қоры бойынша) 2003
өндірілген мұнай қоры 51,8 млн тоннаны құрады. Жоспар бойынша биылғы жылы
(2007) Қазақстан 60 млн тонна өндіре алады. Ғалымдардың болжамы бойынша
2010 жылы еліміздің мұнай және газ конденсатын өндіру қуаты 100 млн тоннаға
дейін жеткізе алады.
Еліміздің мұнай өңдеу саласында жұмыс атқарып тұрған үш ірі мұнай өңдеу
зауыттары мен оның ішінде Шымкент МӨЗ-тары Құмкөл мұнайын шикізат ретінде
пайдаланып жатса, Атырау МӨЗ Теңіз мұнайын өңдеуде. Өкінішке орай аталған
бұл зауыттардың жалпы өңдеу көлемі 7 – 8 млн тонна жылына ғана төңірегінде,
яғни олардың жобалық қуатарынан қайда төмен. Себебі мұнай қуаты Павлодар
немесе Шымкент МӨЗ – ры жеке – жеке өңдей алады.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев мырзаның ұзақ мерзімді "Қазақстан - 2030"
стратегиясына және де Қазақстан халқына деген жыл сайынғы жолдауында
негізгі приоритеттердің бірі ретінде индустрилизация, оның ішінде мұнай мен
газдың салалық дамуы жөнінде көп түйіндер келтірілген.
Тағы бір көңіл көншітпейтін жайт, елімізде бірде – бір май нұсқасымен
жұмыс істейтін бір де бір МӨЗ не кәсіпорын жоқтың қасы. Менің ойымша
индустриясын дамытып, машина өнеркәсібін жаңғырту жолындағы мұнай
өнеркәібінің маңызы зор болады [1].

1 Әдеби шолу

Мұнайды айдаудан қалған қалдық (гудрондар, жартыгудрондар,
концентраттар) құрамында жоғары молекулалы көмірсутектермен қатар, көп
мөлшерде (50 % одан да көп) шайыр – асфальтен заттар болады. Мұнай
қалдықтарын шайыр заттарынан жеке талғамды еріткіштермен тазалаудың
тиімділігі олардың шикізатқа еселігі жоғары болғанда да көп емес. Бұл
шайырдың құрамындағы заттардың барлығының талғамды еріткіштермен тазалаудың
тиімділігі олардың шикізатқа еселігі жоғары болғанда да көп емес. Бұл
шайырдың құрамындағы заттардың барлығының талғамды еріткіштерде жақсы
ерімейтіндігімен түсіндіріледі. Шикізаттағы негізінен еріген немесе
дисперленген шайыр – асфальтен заттардың қалдықтарды күкірт қышқылымен
немесе сұйытылған төмен молекулалы алкандардмен әрекеттеп бөлуге болады.
Күкірт қышқылымен асфальтсіздендіру, әсіресе оны әрі қарай түссіздендіруші
сазбен жалғастырушы тәсілі шайыры аз мұнайлардың концентрациясынан қалдық
майлар өндіру үшін ғана жарайды. Бірақ күкірт қышқылының шығынының көптігі
және көп мөлшерде өте қиын қайта пайдалануды талап ететін қышқыл газдарын
түзілуінен бұл әдістің тиімділігі төмен.
Гудрондарды сұйытылған төмен молекулалы алкендермен асфальтсіздендіру
әдісін тек жоғары тұтқырлы қалдық майлар ғана емес, сонымен қатар
каталитикалық крекинг немесе гидрокрекинг үшін шикізат дайындауда да
қолданады. Еріткіш есебінде, әсіресе мұнай майларын өндіруде, сұйытылған
пропанды пайдаланады, бірақ кейбір зауыттарда шикізатты пропан – бутан
қоспасымен әрекеттестіреді. БашМӨЗҒИ қалдықтары асфальтсіздендіру процесін
бензин фракциясымен жүргізу тәсәлә - Добен процесі ұсынылаған.
Шайыр – асфальтен қосылыстарының құрамының күрделілігі оларға деген
талғамды еріткіш таңдауды қиындатады. Сондықтан май құрамында құнды
көмірсутектерге еріткіш таңдау тиімдірек. Шайыр – асфальтен заттары бұл
еріткіште ерімей тұнбаға түседі. Осындай май құрамындағы қосылыстарыдың
қасиеттерін олардың бір – бірінен бөлуге пайдаланады.
Май құрамындағы көмірсутектердің пропан ертіндісіне шайырлардың бөліну
температурасының аумағы 50 – 85 0С аралығында жатыр. Температураның
жоғарғы шегі пропанның сұйылу критикалық температурасынмен (96,8 0С)
шектелген. Процестің температурасы критикалық мәнге ие болған сайын, сұйық
пропанның еріткіштік қабілеті кемиді де, май көмірсутектері оларда нашар
ериді, сөйтіп шайырмен бірге тұнбаға түсе бастайды. Осының нәтижесінде май
шығымы азаяды. Керсінше, температураны төмендеткенде сұйық пропанның
еріткіштік қабілеті өседі де, 40 0С шайыр пропанда ери бастайды. Сондықтан
тазаланған майдың сапасы төмендейді.
Май шикізаты көмірсутектердің пропанда ерігіштігі жоғары температурада
(75 – 90 0С) оларлың тығызыдығы мен молекулалық массасының өсумен кемиді.
Шайыр, әсіресе асфальтендер шикізаттың сұйық пропанда ең төмен ерігіштік
көрсететін заттар қатарына жатады. Пропандағы асфальтсіздендіруші еріткіш
есебінде пайдалануы осыған байланысты. Температураны одан әрі көтергенде
құрылымы жоғары молекулалы көмірсутектер бөлінеді, ерітіндіде аз сақиналы
ұзын алкил тізбегі көмірсутектері қалады. Көп сақиналы көмірсутектер мен
шайырлардың ерігіштігі төмендей береді. Пропанның ерігіштік қабілетінің
температураға осындай байланысы (оның критикалық температкура аймағында)
осы температурадағы пропанныңқаныққан бу қысымына сәйкес бу қысымында орын
алады. Прпанның қаныққан бу қысымынан жоғары қысым түзуі оның тығыздығымен
ерігіштік қабілетін түзеді. Асфальтсіздендіру процесінің әдетте сұйытылған
техникалық пропанның қаныққан бу қысымынан жоғарылау қысымда (0,4 Мпа – дан
жоғары) 4 – 5 Мпа жүреді. Мұнай концентратын пропанмен (немесе бутанмен)
араластырғанда оның алғашқы порциясы концентратта толық ериді. Бөлінуші
шикізатты қанықтыру үшін қажетті еріткіш мөлшері қоспаның құрамына және
температурасына байланысты болады. Шикізатта шайырлы – асфальтендер және
жоғары молекулалы көмірсутектері көп болған сайын қаныққан қоспа алуға
қажетті еріткіш шығыны көбейе түседі.
Қоспа температурасы тұрақты жағдайда пропанды одан әрі қоса түсуде,
пропаннан және онда еріген көмірсутектерден тұратын екінші фаза түзіледі.
Шикізатты дәл май және битум фазасына бөлу үшін пропанның шикізатқа еселігі
жоғары шикізатқа 1 көл. бірлігіне пропанның үш көлемі бөлігінен аз емес
болуы қажет. Жоғары молекулалы көмірсутектердің сұйытылған пропандағы
ерігіштігінің шектелуінен, шикізаттан май құрамына қажетті компоненттерді
бөлу үшін еріткіштің көп артық мөлшерін пайдалануға тура келеді. Еріткіштің
көп мөлшерде жұмысалуы шикізаттың бағалы көмірсутектерін бөлуге ғана емес,
сонымен қоса процесті жоғары температурада жүргізуге де қажет етеді, себебі
мұндай жағдайда көмірсутегінің пропандағы ерігіштігі төмендейді. Бұл
пропанның басқа еріткіштермен (фенолмен, фурфуролмен және басқа)
салыстырғандағы ерекшедіктері болып саналады.
Асфальтсіздендіру температура төмен (40 – 70 0С) жағдайда пропан
еселегінің өсуімен деасфальтизат сапасы жақсарады, бірақ оның шығымы
төмендейді. Сұйытылудың оптималды мөлшеріне жеткенде деасфальтизат шығымы
өседі, бірақ оның сапасы Богданов Н.Ф. мәліметі бойынша төмендейді.
Прпанның критикалық температурасының аймағында пропанның шикізатқа деген
оптималды еселігі байқалмайды; пропан шығыны өскен сайын жоғары тығыздығы
және сақина көмірсутектердің концентрациясы өседі.
Пропанның қажетті еселігі шайыр – асфальтен заттарын тұндырғанда
шикізаттағы қажетті көмірсутектерінің концентрациясына байлансты. Шайыры аз
парафин-май компонентері көп шикізаттар үшін шайыр – асфальтендері көп
шикізатпен салыстырғанда, пропанның жоғары еселігі қажет болады. Мысалы
шайыры аз Ембі мұнайының концентратын асфальтсіздендіру пропанның шикізатқа
оптималды қатынасы шамамен 8:1 көл., ал шайыры көп Бавли мұнайының гудронын
асфальтсіздендіру процесінің температурасы да үлкен роль атқарады. Оны
шағын – 50 – 85 0С аралығында ұстаған жөн, себебі 40 – 50 0С дейін бейтарап
шайырлар нашар болса да пропанда ериді, ал 90 0С пропанның критикалық
температурасына (96,8 0С) жақын температурада оның көп құнды көмірсутектері
ерімей шайырлармен бірге тұнбаға түседі.
Асфальтсіздендіру процесінің негізгі факторлары тек температура, қысым
және пропанның шикізатқа қатынасы ған емес, сонымен бірге ертікіш түрі және
оның тазалығы үлкен роль атқарады. Бутанның пропанға және этанға
қарағандағы талғамдылығы төмен. Метан, этан, пропан буының сұйытылуына
кедергі жасайды, ал пропилен мен бутиленнің де болуы қажетсіз. Себебі олар
шайырлар мен көп сақиналы ароматикалық көмірсутектерінің кокстенуі жоғары
болады.
Зауыт колонналарындағы асфальтсіздендіру дәрежесін деасфальтизаттың
кокстенуімен айқындайды, себебі шайырлар мен көп сақиналы көмірсутектердің
кокстенуі жоғары болады.
Асфальсіздендіру нәтижесінде кокстенушілік, тұтқырлық, тығыздық, сауле
сындыру көрсеткіші және метал мөлшері (никель, ванадий) едәір төмендейді.
Металдардың негізгі бөлігі асфальтсіздендіру битумдарының құрамына ауысады.
Күкірт мөлшері де азаяды, бірақ шикізаттың терең күкіртсізденуі орын
алмайды.
Деасфальтизат шығымы шикізат сапасына, процестің талабына және жағдайына
байланысты 26 – дан 90 % дейінгі аралықта өзгереді. Шикізаттың кокстенуінің
өсіуімен деасфальтизат шығымы азаяды. Шикізаттың пропанмен
асфальтсіздендіруде деасфалтизат шығымының тәжірибелік мәліметтері
болмағанда, ерсілі қарсылы ағымда жұмыс істейтұғын өндірістік колонналарда
оны Б.И.Бондаренко формуласын былай есептеуге болады:

Y = 94 – 4х + 0,1(х-10)2
мұндағы Y – кокстенуші шикізатқа есептегенде 1,1-1,2 % (масс.)
деасфальтизат мөлшері;
х – шикізаттың кокстенулігі (концентраттың, гудронның) 4 – тен 18 % масс.
дейін құрады.
Сұйық фазалы гудронның және концентраттарды асфальтсіздендіру процесін
өндірістік қондырғыларда ерсілі – қарсылы принципте жұмыс істейтұғын,
цилиндр тәрізді (биіктігі 18 – 22 м, диаметрі 2,4 – 3,6 м) жоғарыдан
берілген төмен қарай түсуші ауыр шикізат ағымымен қарсы жанасуға түседі.
Колоннаға пропанды төмен бөлігінен береді, ол жоғарыдан берілген төмен
қарай түсуші ауыр шикізат ағымымен қарсы жанасуға түседі. Колоннаның
жоғарғы жағында 50 – 60 0С ұстайды. Мұндай колоннаның жоғарғы және төменгі
жағындағы температура айырмашылығын ұстау майдан шайырлар және
асфальтендерді таза бөлуге мүмкіндік береді. Бұл температура айырмашылығы,
асфальтсіздендіру градиенті деп аталады. 15 – 20 0С тең.
Пропанды сұйық күйде ұстау үшін асфальтсіздендіру процесін 4,0 – 4,5 Мпа
қысымда жүргізеді.
Колоннаның жоғарғы жағында температруа алынатын деасфальтизат сапасын,
төменгі жағындағы температруа – оның шығымын анықтайды. Колоннасың жоғарғы
жағында ерітінді температурасының тіптен 2 0С көтерілуі немесе төмендеуі
деасфальтизат сапасын (кокстенуін, сауле сындыру көрсеткішін және т.б.)
және оның шығымын едәуір өзгертеді. Егер колоннаның жоғарғы жағындағы
температруаны жоғары сапалы деасфальтизат алу үшін көтерсе және сонымкен
бірге оның шығымын көтеру үшін төменгі жағының температурасын шектен тыс
төмендетсе, онда колонна іші ағымыының көптігінен төменгі және жоғары
бөлігіндегіайналушы ерітіндінің тіптен көптігінен "тұншығып" қалуы мүмкін.
Режимді дұрыс ұстамау колоннаның тұрақсыз жұмыс істемеуіне алып келуі
мүмкін. Температураны көтергенде жоғары ерітіндіден бөлінетін қажетсіз
компоненттер колоннаның төменгі бөлігіне түседі және пропанның қарама –
қарсы ағынымен әрекеттеседі. Колоннаның төменгі бөлігінен құрамында 35 %
(масс.) пропаны бар битум ерітіндісі шығады, ал жоғарғы жағынан – құрамында
шамамен 85 % (масс.) пропаны бар деасфальтизат ерітіндісі бөлінеді. Фазаны
бөлу деңгейі колоннаға пропанды беру жерінен төмен болады.
Колонна бойында температураның өзгеруі біркелкі емес, ол оның құрылымына
байланысты. Компоненттердің сұйық пропанда ерігіштігі оның критикалық
температрура аймағына жақындаған сайын кемиді, онда шайырлар мен жоғары
молекулалы ароматикалық көмірсутектері өте жақсы ериді. Мұнай қалдықтарын
тазалау осы принципке негізделген.
Шикізатты асфальтсіздендірудің өндірістік қондырғылары бір және екі
сатылы болады. Гудронды екі сатылы жүйе бойынша өңдеумен әптүрлі
тұтқырлықтағы екі деасфальтизат алады. Олардың қосынды шығымы осы
шикізаттан бір сатылы әдіспен алынған деасфальтизат шығымынан көп [1].
Қауіпсіздік техникасы: Қондырығының жұмыс істеу кезінде негізгі қауіпті
зат пропан болвп табылады. Ол қопарылу жағынан қауіпті, оның буы улы.
Пропан өне бойы қызу жағдайында болады, сондықтан барлық құрал – жабдықтар,
аппараттар, құбырлар желісінің бүтін, ақаусыз болуы үлкен мән атқарады.
Сорап пен компрессорлар бөлмелеріне астоматтандырылған газды сараптайтын
жабдықтар қойылған; барлық бөлмелер кіргізіп – шығарушы желдеткіштермен
жабдықталған. Қондырғы көбік сөндіргіш жадығымен жабдықталған. Колонналарға
пропанның берілу жылдамдығының күрт өсуі пропанды буландыру жүйесіндегі
қысымның өсуіне алып келіп соғады. Сондықтан пропан шығынын біртіндеп өсіру
керек.
Ең қауіпті жағдайда қондырғыға су беруді тоқтатуды және құбыр желісімен
аппараттағы тесік жерлердің барлығымен жақсы жабылуын жатқызуға болады. Бұл
екі жағдайда да өрт сөндіру мен газ қауіпсіздігін сақтайтын бөлімнің
мамандарын техникамен шақыру, пропан сораптарын тоқтату, буландырғышқа
будың және пешке отынның берілуін тоқтату, жану камерамерасына су беру,
қондырғыға шикізатты қабылдауды тоқтату қажет.

1 тонна деасфальтизат техника – экономикалық көрсеткіштер шамасы:

Бу, гДж
1466,5-2304,5
Электр энергиясы, Мдж
9,7 – 16,6
Қайтымды су, м3
28,4 – 47,0
Отын, кг
9,6 – 11,5

Порпан шығыны еріткіш пен шикізат қатынасына байланысты және ол прпанның
көлемдік шығынына есептегенде шамамен 0,1 % құрайды.
Яғни көріп отырғанымыздай, деасфальтизат процесінің май нұсқасымен жұмыс
атқарушы МӨЗ – на маңызы зор. Себебі қосымша май погонын ала отырып, оны
одан әрі талғамды тазалап, парафинсіздендіріп, қалдық май мен церезин
шикізаты болатын петролатум аламыз [2].

3 Мұнайдың физика – химиялық қасиеттері

Кесте 1 – Өст-Балық мұнайының жалпы сипаттамасы
Көрсеткіштер Көрсеткіштер III
I II III
1 2 3 4 5
Перфорация тереңдігі, м 1018-1093 1205-1209 1290-1297 1311-1318
0,8215 0,8243 0,8348 0,8208
20 0С тұтқырлық, мм2 0С 9,69 14,08 22,14 3,89
Температура, 0С
Қату 2 3,5 -10 5
Тұтану 20 15 -4 0
Құрамы %
Парафин 14,78 13,2 16,52 12,1
Күкірт 0,38 0,43 0,38 0,41
Селикагель 8,2 6,33 6,67 7,46
Асфалтьен 1,52 2,34 0,35 0,3
Ванадий 0,58*10-4 5,0*10-4 - -
Никель 2,5*10-4 3,0*10-4 - -
Кокстеуі 2,8 1,5 1,52 1,2
Қышқылдылық, мг КОН 1г 0,0143 0,036 0,0132 0,024
Фр. шығымы, % 30,0 23,0 22,5 23,8
200 0С-дейін 30,0 40,0 43,8 49,4

Кесте 2 – 200 0С дейін қайнайтын бензин фракциясының сипаттамасы
Бөлу Шығымы Фракциялық құрамы, % Қышқылдылық, Құрамындағы
температруасы, % мг КОН100 күкірт, %
0С см3отынға
б.қ. 10 %
Ароматикалық Нафтендік Парафинді

б.қ. - 62
б.қ. – 62 2,5 0,6953 1,3786 - - 78 46
фр. не мұнайға 50 0С 100 0С
қалдыққа

120-230
120-230
120-230
200-350
150-280
150-320 28,3 0,8116 150 172 240

180-190 1,4 25,7 340-350 2,7 47,8 Қалдық 500 2,6
50 0С
I топ I I топ I I I топ IV топ
200-250 91,4 1,3 6,7 - 8,0 0,6
250-300 86,2 3,2 8,8 - 12,0 0,8
300-350 80,6 6,6 11,7 - 18,3 1,1
350-400 81,12 7,90 16,6 - 18,5 0,38
400-450 75,41 6,82 12,33 4,65 23,8 0,79
500-ден жоғары 59,72 7,85 15,45 14,3 37,6 2,67

3 Ағындық жүйеге кіретін процестердің қысқаша мәліметтері

Вакуумдық айдау қондырғысы: Бұл қондырғылар өндірісте құрастырма АВҚ
– атмосфера –вакуумды құбырлар түрінде немесе бөлек мазутты вакуумды айдау
қондырғысы (УВПМ) түрінде кездеседі. Май нұсқасымен жұмыс істеп жатқан
вакуумдық колонна үш немесе екі ағым (350 – 450 0С, 400-450 0С, 450-500 0С
фракция погондары немесе 350—420 0С, 420-500 0С фракция погондары) өндіре
алады. Вакуумдық айдау 10-15 мм. сынап бағанасы қысымында 450-470 0С
температурада жүреді.
Селективті (талғамды) тазалау. Селективті тазалау процесінің шикізаты
есебінде май дистилляттары мен деасфальтизаттары, сонымен қоса дизель
отындарының фракциялары пайдаланаылады. Талғамды тазалау көмегімен мұнай
өнімдерінің шикізаттарынан қанықпаған көмірсутектер, күкіртті, азотты
қосылыстар, полициклді ароматты көмірсутектер және нафтенді ароматикалық
(бүйірінде қысқа тізбегі бар) көмірсутектер, шайырлы заттар секілді
қажетсіз заттардан арыламыз. Селективті тазалаудвн өткен мұнай майларының
екі пайдалану қасиеттері жақсарады. Олар: тотығуға қарсы тұрақтылығы мен
тұтқырлық – температуралық қасиеттері. Одан басқа тазаланған өнім –
рафинаттардың тығыздығы, тұтқырлығы, қышқылдылығы мен кокстелуі төмендейді.
Еріткіш есебінде көп қолданыс тапқан фенол мен фурфуол, сонымен қос еріткіш
– пропаны бар крезол мен фенолдың қоспасы. Қос еріткіш өз кезегінде
талғамды тазалау мен деасфальтизация процестерін біріктіріп жүргізетін
Дуасол процесінде қолданылады. Еріткіш есебінде жаңадан N –
метилпирролидон, нитроэатн, хлорнитроэтан, қолданылады. Процесс
температруасы фенолды қолданғанда 60-65 0С, фурфуролды қолданғанда 93-95
0С.
Гудронды асфальтсіздендіру. Бұл процесс әдеби шолу бөлімінде толық
сипатталған. Яғни негізгі еріткіш: пропан, аздап бутан. Еріткіштің
шикізатқа қатынасы шикізаттың физико – химиялық көрсеткіштеріне байланысты
болады. Негізгі мақсаты гудрон құрамындағы шайырлы- асфальтенді ауыр
көмірстектерді бөліп аоады.
Парафинсіздендіру процесі. Мұнай өнімдеріне қойылатын негізгі
шарттардың бірі бұл төменгі температурада қозғалғыштығы. Бұл қасиет өз
кезегінде мұнай өнімдері құрамындағы парафин және церезин мөлшеріне
байланысты. Ал парафинсіздендірудің негізгі мақсаты – мұнай өнімі
құрамындағы қатты көмірсутектерен айыру. Оларды өз кезегінде тауарлы өнім
болып табылатын парафин және церезинге айыруға болады. Бұл процестің негізі
қатты және сұйық көмірсутектердің төмен температура жағдайындағы кейбір
еріткіштерде әртүрлі еру қабілетіне негізделген. Полярлы және полярсыз
еріткіштер қолданылады. Ерткіш есебінде өндірісте кетондар, хлорлы
органикалық қосылыстар, сұйытылған пропан, бензиннің жеңіл фракциясы- нафта
қолданылады. Кең тарағандары полярлы еріткішер – төмен молекулалы кетондар
(метилэтилкетон, ацетон) кейде метилизобутилкетон.
Терең (төмен температуралы) парафинсіздендіру: Төменгі температурада
қайнайтын, аз тұтқырлықты авиациялық, трансформаторлық, арктикалық,
конднсаторлық және т.б. майлар алу үшін қолданылады. Еріткіш есебінде,
кетон-толуол ерітіндісіне минус 62 мен минус 64 0С аралығында жүреді.
Мұздатқыш агенттер есебінде сұйытылған аммиак , сұйытылған этан
қолданылады. Соңында май қату температурасы минус 45-тен минус 55 0С болу
керек.
Гачтар мен петролатумды майсыздандыру Бұл процестің мақсаты –
парафиндер мен церезиндерді алу. Екі түрлі әдісте жүргізуге болады:
1 Еріткіштерді пайдаланбай қатты көмірсутектерді кристалдау.
2 Шикізат пен талғамды еріткіштердің ерітіндісін мұздату арқылы қатты
көмірсутектерді кристалдау.
Май фракцияларын гидротазалау қондырғысы Мұнай майларын терең емес
гидротазалауға жібереді. Бұл процесс кезінде май ағымдары тек күкіртті,
азотты немесе басқа да органикалық қосылыстардан арылып қана қоймай,
сонымен бірге, май ағарып, олардың кокстенуі, қышқылдылығы, эмульгирленуі
төмендейді.
Гидротазалау процесін қолданбас бұрын, май дистилляттрын негізінен талғамды
еріткіштермен, күкірт қышқылымен тазалайды. Бірақ бқұл кезде көп мөлшерде
жоғары күкіртті экстракттар мен қышқыл гудрондар алынады. Нәтижесінде
мақсатты өнім шығымы азаяды.
Компауындау Комауындау немесе компоненттерді араластыру сұранысқа
сәйкес алынған компонентердің қосындысымен араластыра отырып тауарлы түрге
келтіру [ 2 ].

4 Қондырғының материалдық тепе – теңдігі

Кесте 11 – Материалдық баланс

Процесс және өнімдер % % кгсағ ттәу млн
қондырғыға мазутқа тжыл
1 2 3 4 5 6
1. Вакуумдық айдаудан 100,00 35,70 13295,80 319,102200,0
түскені:
Барлығы: 100,00 35,70 13295,80 319,102000,0
Алынғаны: 21,57 7,70 2855,20 68,52 23,30
1) фр. 350 – 400 ºС 25,21 9,00 3345,40 80,29 27,30
2) фр. 400 – 450 ºС 17,65 6,30 2218,00 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.