Ағза және оны құрайтын құрылымдар: жасуша, ұлпа, мүшелер, мүшелер жүйелері туралы түсініктер

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу Мемлекеттік Университеті

12. 02. 2014

Сөж Адам анатомиясы

Орындаған: Төленді Гүлжауһар

Тексерген: Акмуллаева А. С.

Группа: БҚ-111

Тақырыбы: Ағза және оны құрайтын құрылымдар: жасуша, ұлпа, мүшелер, мүшелер жүйелері туралы түсініктер

Ағза және оны құрайтын құрылымдар: жасуша, ұлпа, мүшелер, мүшелер жүйелері туралы түсініктер

Жоспар:

Ағза (организм) дегеніміз не?
Ағзаның құрылымдары:

Жасуша және оның құрылымы
Ұлпа және оның түрлері
Мүше және мүшелер жүйесі

Адам ағзасын зерттейтін ғылымдар

Адам (Homo sapiens) барлық ағзалардың ішіндегі ең жоғары сатыдағы тіршілік иесі. Басқа тірі ағзаларға тән барлық қасиеттер болғанымен, адам - әлеуметтік тұлға. Оған ғана тән сөз сөйлеу, ойлау, денесін тік ұстап жүру, табиғи заттарды өңдеп, өз қажетіне жарату, әр түрлі құралдарды жасау, саналы түрде күрделі еңбекпен айналысу сиякты ерекшеліктері бар.

Организм - бұл тарихи қалыптасқан тұтас, ұдайы өзгеріп отыратын өзінің ерекше құрылымы мен дамуы бар, қоршаған орта мен зат алмасуға, өсуге және көбеюге қабілетті жүйе. Ағза (организм) (organum, грек, organon - құрал, орган) - өзіне тән пішіні мен құрылысы және организмде алатын орны бар, белгілі бір қызмет атқаруға бейімделген, бір-бірімен заңды түрде өзара байланысқан түрлі ұлпалардан (тканьдерден) құралған организмнің бір бөлігі. Сонымен қоса ағза сөзі франсуз тілінен аударғанда organisme, ал латынша - organiso - құрамын, сыртқы құрылым беремін деген сөздеріндегі мағынаны береді.

Кең көлемде алатын болсақ, тірі ағза - дегеніміз, бір-бірімен байланыста болатын және бір-біріне бағыныңқы болатын элементтерден тұратын және олардың өзара байланыстары мен құрылысы біртұтас құрылымды беретін биологиялық жүйе болып саналады.

Ағзалар химиялық құрамы бойынша органикалық (нәруыз, май, көмірсулар және нуклеин қышқылы) және бейорганикалық (су, минералды тұздар) заттардан тұрады. Оған тән қасиеттер: қоршаған ортамен зат және энергия алмасады, көбейеді және дамиды. Ол сыртқы ортаның өзгерісіне жауап береді және өздігінен реттелетін жүйе болып табылады.

Жасуша - тіршіліктің негізгі бірлігі. Адам ағзасы миллиарттаған жасушадан тұрады. Кез -келген жасушаның негізгі бөліктері:

Плазмалық мембрана
Цитоплазма
Ядро

Жасуша плазмалық мембранамен қоршалады, ол жасушаны қорғайтын, заттарды жасуша ішінде таңдап өткізетін, жасушаны сыртқы ортамен байланыстыратын, май және нәруыз молекулаларынан құралатын қабат.

Цитоплазма жасуша мембранасы мен ядро арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық. Онда өте ұсақ құрылымдар - органоидтар (митохондриялар, рибосомалар, жасуша орталығы және т. б. ) бар. Олар жасушада белгілі бір қызмет атқарып, жасушаның тіршілік әрекетін қамтамасыз етеді.

Митохондрия- бiрклеткалы және көпклеткалы организмнiң барлық эукариотты клеткаларында болатын органоидтар. Олардың формалары әртүрлi - дөңгелек, сопақша және цилиндрлiк дене, жiпше түрiнде де болады. Олардың мөлшерi 0, 2-1, 0 мкм диаметрi, және 7 мкм -ге дейiн ұзындықта болады. Митохондрияның негiзгi қызметi - энергияның универсальдi көзi - АТФ синтезi.
Жасуша орталығы- бiр -бiрiне бұрыш жасап орналасқан екi кiшкене цилиндр тәрiздi денелерден тұрады. Олар центриолдар деп аталады. Центриол қабырғалары микротүтiкшелер бар. Центриолдар цитоплазманың өзiн -өзi жасаушы органоидтарына жатады. Жасуша орталығы жасушалық бөлiнуде маңызды роль атқарады.
Рибосомалар- екi әртүрлi бөлiктерi - субьбiрлiгi бар органоидтар. Рибосомалар дөңгелек, диаметрi 15, 0-35, 0 нм. Олардың құрамына бiрдей мөлшерiнде белок пен РНҚ бар. цитоплазмада рибосомалар бос немесе эндоплазмалық тор мембранасының сыртқы бетiн (бұдырлы мембрана) және ядроның сытрқы қабықшасында орналасады. Синтезделетiн белок түрiне байланысты рибосомалар «бiр - бiрден жұмыс жасай алады» немесе комплекстерге бiрiгедi - полирибосомалар. Мұндай комплексте рибосомалар ұзын а-РНҚ -молекуласымен байланысады. Рибосомаларды (р-РНҚ) ядрода кейбiр хромосоманың ДНҚ молекуласында синтезделедi.

Лизосомалар(грек lysis- ерiту және soma - дене) - мембранамен қапталған, диаметрi 0, 4 мкм болатын кiшкентай сопақша денешiктер. Лизосомаларда ферменттердiң 30 дан аса түрлерi бар, олар белоктарды, нуклеин қышқылын, полисахаридтi және басқа заттарды ыдырату қабiлетi бар. Ферменттер көмегiмен заттың ыдырауын лизис деп атады. Осымен органоид атауы да байланысты. Лизосомалар не Гольджи комплексiнiң құрылымдарынан, не эндоплазмалық тордан түзiледi. Лизосоманың ең негiзгi қызметi - қоректiк заттардың клеткашiлiк қорытылуына қатысу.
Гольджи комплексініңнегiзгi құрылымдық элементi - мембрана, ол ұзын, сопақша цистерналар, үлкен вакуольдер немесе майда көпiршiктер түзiледi. Гольджи комплексi белокты сөл бөлетiн клеткаларда, нейрондарда, овоциттерде жақсы дамыған. Гольджи комплексiнiң цистерналары эндоплазмалық тор каналдарымен байланыстырады. Эндоплазмалық тор мембраналарында синтезделген белоктар, полисахаридтер, майлар Гольджи комплексiне тасымалданып, оның құрылымының iшiне жиналады және не бөлiнуге дайын, немесе клетканың тiршiлiк пройесiнде пайдалануға дайын сөп түрiнде оралып - «буылады».
Эндоплазмалық тор- каналында заттар тасымалдануы жүретiн жалпы клеткашiлiк циркуляциялық (коммуникациялық) жүйе, каналдың мембраналарында клетканың тiршiлiгiн қамтамасыз ететiн көптеген ферменттер бар.
Ядро- жасушаның реттеуші орталығы. Жасушаның аралығы жасуша аралық заттармен толтырылған. Ол не сұйық, не қатты болып келеді. Тірі жасушаның тіршілік қаситеттеріне зат алмасу, өсу, көбею, қозу, қозғалыс, биосинтез, тітіркену, ыдырау жатады. Осы негізде біртұтас ағзаның қызметі іске асады.

Ұлпа - шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас жасушалар мен жасушааралық заттар жиынтығы.

Адам ұлпалары 4 түрге бөлінеді:

Эпителий ұлпасы
Дәнекер ұлпасы
Бұлшықет ұлпасы
Жүйке ұлпасы

Эпителий ұлпасыжабын ретінде ағзаның сыртқы жағын жауып, ішкі мүшелердің ішкі және сыртқы жағын қаптап жатады, көптеген бездерді түзеді.

Қызметі:

Қорғаныс
Сіңіру
Бөліп шығару
Сыртқы және ішкі ортаны бөліп тұру

Эпителий ұлпасының түрлері:

Қабат санына қарай: 1. Бір қабатты: плевра, перикард

2. Көп қабатты: терінің сыртқы қабаты

Жасушалар пішініне қарай 6 топқа бөлінеді:

Ұлпа

Жасуша құрылысының ерекшеліктері

Орналасуы

Ұлпа: Жалпақ эпителий

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Көп қырлы, көп қабатты

Орналасуы: Терінің үстіңгі қабаты, ауыз қуысы, өңештің ішкі беті

Ұлпа: Текшелі эпителий

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Текше пішінді

Орналасуы: Бүйректің өзекшелерінің ішік бетінде

Ұлпа: Бағана тәрізді

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Ұзынша

Орналасуы: Асқазан ішектің ішкі беті

Ұлпа: Кірпікшелі эпителий

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Ұзынша, бетінде цитоплазмадан түзілген өсінділері бар

Орналасуы: Тыныс жолдары

Ұлпа: Сезгіш эпителий

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Биіктігі әр түрлі, бетінде кірпікшелері бар

Орналасуы: Тітітркенуді қабылдайды, иіс сезу эпителийлері мұрын қуысында

Ұлпа: Безді эпителий

Жасуша құрылысының ерекшеліктері: Бағана тәрізді төрт бұрышты

Орналасуы: Сүт, тер, жас, сілекей, құлық бөлетін мүшелерде

Дәнекер ұлпасы барлық басқа ұлпаларды дәнекерлеп тұрады. Дәнекер ұлпасы әр түрлі жасушалардан және оларды бөлетін жасуша аралық сұйықтықтардан тұрады, әр түрлі қызмет атқарады. Дәнекер ұлпасы тығыз талшықты дәнекер ұлпасы, борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасы, шеміршекті, қан ұлпасы болып бөлінеді.

Дәнекер ұлпа

Құрылысының ерекшеліктері

Орналасуы, қызметі

Дәнекер ұлпа: Тығыз талшықты

Құрылысының ерекшеліктері: Жасушалары тығыз орналасқан, жасушааралық заттары аз, талшықтары көп

Орналасуы, қызметі: Теріде, сіңірде, артериялық қан тамырларының қабырғалары; ұлпаға мықтылық береді

Дәнекер ұлпа: Борпылдақ талшықты

Құрылысының ерекшеліктері: Жасушалары тығыз орналасады, өріліп жатқан талшықтары бар

Орналасуы, қызметі: Қантамырларды, жүйкелерді қоршайды, мүшелердің арасындағы кеңістікті толтырады, терінің астындағы борпылдақ қабат түзіп, тері мен бұлшықеттерді байланыстырады

Дәнекер ұлпа: Шеміршекті

Құрылысының ерекшеліктері: Пішіні домалақ, әр жерде топтанып орналасады, жасушааралық зат түссіз

Орналасуы, қызметі: Омыртқалардың бір-бірімен байланысқан жері, көмекей қақпашасы, кеңірдек, құлақ қалқаны; мұрын, жілік және қабырға ұштары; беріктілік серпінділік қасиет береді

Дәнекер ұлпа: Сүйекті

Құрылысының ерекшеліктері: Құрамында кальций тұздары бар, тақташалардан түзілген; жасушалары тірі, қантамырлар мен жүйкелер торлап жатады

Орналасуы, қызметі: Қаңқа сүйектері; мықтылық беріп ағзада тірек рөлін атқарады

Дәнекер ұлпа: Қан

Құрылысының ерекшеліктері: Сұйық

Орналасуы, қызметі: Оттегі, қоректік заттармен қамтамасыз етеді.

Бұлшық ет ұлпасы денеде тірек-қимыл аппаратын, ішкі дене мүшелердің, қан тамырларының қабырғаларын құрайды. Жиырылғыштық және қозу қасиеті арқылы денені және ішкі мүшелерді қозғалысқа әкеледі. Түрлері: бірыңғай салалы, көлденең жолақты және көлденең жолақты жүрек бұлшық еті.

Бұлшық ет

Құрылысының ерекшеліктері

Орналасуы, қызметі

Бұлшық ет: Бірыңғай салалы

Құрылысының ерекшеліктері: Талшық тәрізді жасушалары бір ядролы; баяу, ырғақты және адам еркінен тыс жиырылады

Орналасуы, қызметі: Ішкі мүшелердің (асқазан, қуық, ішек, қан тамырлары, т. б. ) қабырғалары; ішкі мүшелердің қозуы

Бұлшық ет: Көлденең жолақты

Құрылысының ерекшеліктері: Жасушалары талшық тәрізді көп ядролы, күңгірт және ақшыл талшықтары кезектесіп орналасып жолақтар түзеді. Жиырылуы адам еркіне байланысты.

Орналасуы, қызметі: Сүйекке бекінеді; дененің қозғалуы

Бұлшық ет: Жүрек бұлшық еті

Құрылысының ерекшеліктері: Көлденең жолақты, талшықтары бір ядролы; автоматия тән (өздігінен жиырылады), қажымайды

Орналасуы, қызметі: Жүректің миокард қабатын түзеді, жүректің соғуы арқылы денеге қан айдайды.

Жүйке ұлпасы жүйке жасушаларынан түзілген. Жүйке жасушасының құрылысы: денеден (бір ядросы бар ортасындағы жуандау бөлігі) қысқа өсінділер мен ұзын өсіндіден тұрады. Қысқа сінділері дендриттер (гр. «dendron» - ағаш) көп ағашка ұқсап тармақталғандықтан осылай атаған, ұзын өсіндісі біреу, оны аксон (гр. «аксис» немесе «ахоп» - өсінді) дейді. Ұзын өсіндісі тармақталмаған. Сонымен жүйкенің бір жасушасында көп дендриттер мен бір ғана аксон болады. Сыртынан жасуша қабықшасымен қапталып жүйке талшықтарын түзеді.

Жүйке жасушасын нейрон (гр. «neuron» - жүйке) дейді. Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша өтеді. Қозу дендриттер арқылы нейронның денесіне беріледі, одан денесі арқылы аксонға өтеді. Қозу бағытының сызбанұсқасы - дендриттер дене-> аксон. Жүйке жасушаларының айналасын қоршап тұрған қосымша жасушалары болады, оны «нейрология» (гр. «neuron» - жүйке, «glia» - желім) дейді. Нейроглия нейронды қоршап, қоректік, қорғаныштық, тірек қызметін атқарады және нейрондардағы зат алмасуға қатысады. Кейде нейрологияны нейронның «серік жасушалары» деп те атайды.

Жүйке жүйесі барлық мүшелердің жұмысын басқарып реттейді. Жүйке жүйесіндегі нейрондар мен жүйке талшықтарының арасында қозу тоғысу - синапстар (гр. «synapsis» - қосылу, байланыс) арқылы өтеді. Бұл кезде бір нейронның аксоны екінші нейронның дендриттерімен байланысады.

Жүйке ұлпасының негізгі қызметі: қозғыштығы және қозу өткізгіштігі. Сыртқы ортадағы түрлі тітіркендіргіштердің әсерінен пайда болатын қозу орталық жүйке жүйесіне беріледі.

Мүше және мүшелер жүйесі .

Мүшелер және мүшелер жүйесі

Құрамындағы мүшелер

Негізгі ұлпалар

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

Эндокриндік мүшелер жүйесі немесе ішкі секреция бездері

Құрамындағы мүшелер: Гипофиз, эпифиз, қалқанша без, қалқанша маңы бездері, айырша без (тимус), ұйқыбез, бүйрекүсті бездері, жыныс бездері

Негізгі ұлпалар: Эпителий, жүйке, дәнекер

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

Жүйке жүйесі: а) төндік бөлім ә) өсімді бөлім

Құрамындағы мүшелер: Ми, жұлын, мидан жөне жұлыннан тарайтын жүйкелер Мидың бағаналы бөлімі, жұлын, жүйке бағаналары, жүйке орамдары, жүйкелер

Негізгі ұлпалар: Жүйке ұлпасы, дәнекер, эпителий

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Сенсорлық жүйе (анализаторлар) немесе сезім мүшелері

Құрамындағы мүшелер: Көру, есту, иіс сезу, дәм сезу, түйсіну (сипап сезу)

Негізгі ұлпалар: Эпителий, жүйке, дәнекер, бұлшықет

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Тірек-қимыл мүшелер жүйесі: а) канқа ә) бұлшықет

Құрамындағы мүшелер: Сүйектер және олардың байланысы қаңқаның, ішкі мүшелердің және жүректің бұлшықеттері

Негізгі ұлпалар: Дәнекер, бұлшықет

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Иммундық жүйе

Құрамындағы мүшелер: Лимфа түйіндері, айырша без, көкбауыр, кемік майы

Негізгі ұлпалар: Эпителий, дәнекер

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Жүрек-қантамырлар жүйесі

Құрамындағы мүшелер: Жүрек, кантамырлар (артерия, вена және қылтамырлар)

Негізгі ұлпалар: Бұлшықет, дәнекер, эпителий

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Тынысалу жүйесі: а) ауа өтетін жолдар е) тынысалу мүшесі

Құрамындағы мүшелер: Мұрын қуысы, жұткыншақ, көмекей, кеңірдек, ауатамырлар. Өкпе

Негізгі ұлпалар: Бұлшықет, дәнекер, эпителий

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Лимфа жүйесі

Құрамындағы мүшелер: Лимфа қылтамырлары, лимфа тамырлары, лимфа түйіндері, лимфа өзектері, бадамша бездері

Негізгі ұлпалар: Эпителий, дәнекер

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

. Асқорыту жүйесі: а) аскорыту мүшелері ә) аскорыту бездері

Құрамындағы мүшелер: Ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, қарын, аш ішек, тоқ ішек. Сілекей бездері (шықшыт, астыңғы жақасты, тіласты), бауыр, ұйқыбез

Негізгі ұлпалар: Дәнекер, бұлшықет, эпителий

Мүшелер және мүшелер жүйесі:

Зәржыныстық мүшелер жүйесі: а) зәршығару жүйесі ә) жыныс жүйесі 1. Аналық жыныс мүшелері 2. Аталық жыныс мүшелері

Құрамындағы мүшелер: Бүйрек, несепағар, қуық, несеп шығару өзегі. Үлкен, кіші жыныстық ернеулер, аналық бездер, жатыр, жатыр түтігі, қынап. Ұма, жыныстық мүше, аталык бездер, оның қосалқы бөлімдері (тұқым шығарушы өзекшелер, тұқым көпіршіктері, қуықасты безі)

Негізгі ұлпалар: Эпителий, бұлшықет, дәнекер. Эпителий, бұлшықет, дәнекер Эпителий, бұлшықет, дәнекер

Мүшелер және мүшелер жүйесі: