Абай Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие беру
Жоспар:
I. Кіріспе
1.1 Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұраларының ғылыми.педагогикалық негіздері
1.2 Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының музыкалық . педагогикалық ой.пікірлерінің маңызы
1.3 Абай Құнанбаевтың композиторлық дарынының қалыптасуына ықпал еткен әлеуметтік орта, өмір жолы және музыкалық . педагогикалық көзқарасы
II. Негізгі бөлім
2.1 Абай Құнанбаев мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие берудің әдістемесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
I. Кіріспе
1.1 Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұраларының ғылыми.педагогикалық негіздері
1.2 Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының музыкалық . педагогикалық ой.пікірлерінің маңызы
1.3 Абай Құнанбаевтың композиторлық дарынының қалыптасуына ықпал еткен әлеуметтік орта, өмір жолы және музыкалық . педагогикалық көзқарасы
II. Негізгі бөлім
2.1 Абай Құнанбаев мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие берудің әдістемесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
«Абай Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие беру»
Кіріспе
Ұлттық тәрбиені жолға қоюда басты кұрал ретінде пайдаланатын ауқымды материалдарды біз өткен дәуірден келіп жеткен ғұлама-ғалымдардың еңбектерінен іздеп тауып, қазіргі заман талаптарына сай пайдалану жолдарын қарастыруымыз - бүгінгі күн талабы. Осыған орай, қазіргі кезде ұстанып жүрген «Жоғары мектеп тұжырымдамасында»: «Әлемдік өркениет кұндылықтарын кайта бағалау, сол негізде адамдарда мәдениетті тәрбиелеудің қажеттілігі кең ауқымды ойлайтын әлеуметтік прогреске араласатын, өзін өзгерте отырып ықпал ете алатын ұстаздар тэрбиелеу» -делінген. Жас мамандарды оқыту мен тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән беру туралы айта келіп Н.Назарбаев:
Кіріспе
Ұлттық тәрбиені жолға қоюда басты кұрал ретінде пайдаланатын ауқымды материалдарды біз өткен дәуірден келіп жеткен ғұлама-ғалымдардың еңбектерінен іздеп тауып, қазіргі заман талаптарына сай пайдалану жолдарын қарастыруымыз - бүгінгі күн талабы. Осыған орай, қазіргі кезде ұстанып жүрген «Жоғары мектеп тұжырымдамасында»: «Әлемдік өркениет кұндылықтарын кайта бағалау, сол негізде адамдарда мәдениетті тәрбиелеудің қажеттілігі кең ауқымды ойлайтын әлеуметтік прогреске араласатын, өзін өзгерте отырып ықпал ете алатын ұстаздар тэрбиелеу» -делінген. Жас мамандарды оқыту мен тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән беру туралы айта келіп Н.Назарбаев:
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан мектебі 2002 ж.№1
2. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстары .2007 ж. №5
3. М.Жұмабаев «Педагогика»
4. Педагогика, Оқулық. Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының ұжымы, -Алматы,2005. - 152-162б
5. Қалиев С. ХҮ-ХҮIII ғ.ғ. ақын-жыраулар поэзиясындағы педагогикалық ойлар. – Алматы: “Рауан” 1990 ж.
6. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиетi. – Алматы; ҚМОП баспасы. 1958 ж.
1. Қазақстан мектебі 2002 ж.№1
2. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстары .2007 ж. №5
3. М.Жұмабаев «Педагогика»
4. Педагогика, Оқулық. Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының ұжымы, -Алматы,2005. - 152-162б
5. Қалиев С. ХҮ-ХҮIII ғ.ғ. ақын-жыраулар поэзиясындағы педагогикалық ойлар. – Алматы: “Рауан” 1990 ж.
6. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиетi. – Алматы; ҚМОП баспасы. 1958 ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
1.1 Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
негіздері
1.2 Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының
музыкалық - педагогикалық ой-пікірлерінің маңызы
1.3 Абай Құнанбаевтың композиторлық дарынының қалыптасуына ықпал еткен
әлеуметтік орта, өмір жолы және музыкалық - педагогикалық көзқарасы
II. Негізгі бөлім
2.1 Абай Құнанбаев мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие берудің
әдістемесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Абай Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге эстетикалық
тәрбие беру
Кіріспе
Ұлттық тәрбиені жолға қоюда басты кұрал ретінде пайдаланатын ауқымды
материалдарды біз өткен дәуірден келіп жеткен ғұлама-ғалымдардың
еңбектерінен іздеп тауып, қазіргі заман талаптарына сай пайдалану жолдарын
қарастыруымыз - бүгінгі күн талабы. Осыған орай, қазіргі кезде ұстанып
жүрген Жоғары мектеп тұжырымдамасында: Әлемдік өркениет кұндылықтарын
кайта бағалау, сол негізде адамдарда мәдениетті тәрбиелеудің қажеттілігі
кең ауқымды ойлайтын әлеуметтік прогреске араласатын, өзін өзгерте отырып
ықпал ете алатын ұстаздар тэрбиелеу -делінген. Жас мамандарды оқыту мен
тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән беру туралы айта келіп Н.Назарбаев: Жастар
тәрбиесі басты мақсат екенін көрсетіп, алдағы отыз жыл ішінде
мемлекетіміздің кандай бағытта даму керек екендігін белгілеп берді. Осы
міндетті болашаққа іске асырушылар - жастарымыз -деген еді. Бұдан басқа
кейінгі кезде ұлттық құндылықтарды өмірге алып келу және оны халыққа тарату
максатында қабылданған Ұлттық мәдениет туралы заңда: Қазақстан
Республикасы халыктарының мәдениетін өркендетуге, сақтауға, дамытуға және
таратуга бағытталған шараларды қабылдау керек -делінген.
Осындай кесек кұнды материалдардың бірі Абай (Ибраһим) Құананбаевтың
музыкалық мұрасы екені үнемі айтылып келеді. Бұл ретте Абай мұрасының
тарихи орнын дәріптеуде зерттеуші ғалымдардан алдымен Х.Досмухамедов,
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов, Ш.Құдайбердиев,
С.Сейфуллин сынды халқымыздың біртуар азаматтарын айтуға болады. Әрине,
Абайтанудың қайнар бұлағының көзін ашқан, оның қазақ халқы үшін маңызын
дәріптеп, әлем әдебиетінен алатын орнын көрсетудегі М.О.Әуезовтың орны
бөлек. Философия саласынан акын мұрасының қоғамдық жеке тұлға үшін өмірлік
мән мағынасына үңілген ғалымдар А.Машани, Ғ.Есім, М.Орынбеков,
Б.Р.Қазыханова, Т.Қ.Айтқазин, Қ.Бейсенбиев, Т.Тәжібаев, әдебиеттанушы,
тілтанушы-педагогтар Қ.Мұхаметханов, Х.Сүйіншәлиев, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев,
М.Сильченко, Б.Кенжебаев, А.Нұрқатов, З.Ахметов, Р.Сыздықов, Т.Әлімқұлов,
Ә.Жиреншин, М.Бөжеев, т.б. және басқа саладағы ізденушілердің сіңірген
еңбегі зор. Өйткені олардың зерттеу жұмыстарының нәтижелері ақын
шығармаларын тәлім-тәрбие жұмыстарында пайдалануға іргетас бола алды.
Абай мұрасында педагогикалық ойлардың бар екенін алғашкылардың бірі
болып дәріптеген Ш.Әлжанов болды. Одан соң ақын шығармашылығын
педагогикалык тұрғыда зерттеп келе жатқан белгілі педагог ғалымдар
Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, А.Қ.Көбесов ондағы тәлім-тәрбиелік ойлар ауқымын
нақтылап, тәрбиенің әр саласына, соның ішінде этнопедагогикамен байланысын
ашып көрсетуге ұмтылды.
Эстетикалық тәрбие беру мәселелеріне қатысты Т.Тәжібаев. М.Х.Балтабаев,
С.А.Ұзақбаева, М.М.Нагимова, Қ.Б.Сейталиев. С.К. Мұхамбетова,
Б.Т.Махметова, ақын шығармалары арқылы оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру
мәселелеріне А.Көбесов, І.Р.Халитова, К.Шәймерденова, Г.І.Төретаева,
К.Құнантаева, Ұ.Қансеитова, Қ.Ақбергенов және т.б. іргелі еңбектері мен
жекелеген мақалаларын айтуға болады.
Ақын шығармалары арқылы эстетикалык тәрбие беру мәселесін айқындап
зерттеуде, әдебиеттанушы ғалымдар Қ.Жұмалиев, Х.Сүйіншәлиев, А.Нұрқатов,
Қ.Мұхаметханов, Т.Әлімқұлов, Қ.Ақбергенов, С.Таңкаев және т.б. жекелеген
еңбектерінде ақын эстетикасы әдеби - көркемдік тұрғыда талданған.
Аталған ғалымдардың еңбегі аса маңызды екенінде дау жок. Десек те,
акқынның ән өнерін эстетикалық тәрбие мақсатында эстетика санаттарымен
қабыстыра отырып, ақынның музыкалық мұраларын пайдалану мәселесі көлемді
ғылыми-зерттеу ретінде әлі көтерілмеген екен. Әрине, осыған орай жекелеген
мақалалар мен өнертану бағытындағы кейбір еңбектерді айтуға болады.
Тарихи деректерге сүйенсек, Абай әндерін ең алғаш жинай бастаған
А.Э.Бимбоэс, одан соң оларды жинаған А.В.Затаевич болды. Қазіргі кезде
ақынның өзі шығарған 20 әні, 2 күй шығармалары ақын өлеңдеріне жазылған
әндер - 60, ақын шығармашылығына арналған әр түрлі жанрдағы музыкалық
шығармалар 15-ке жеткен, бұл әлі толыға береді. Осының өзі ғұлама ақынның
музыкалық шығармашылығын эстетикалық тәрбие мақсатында пайдалануға
мүмкіндік береді.
Абайтанушылардың осы уақытқа дейін оның ән өнері, әуен, біздіңше
айтқанда, музыкаға катысты ойларын, көзқарасын музыкатану ілімі тұрғысынан
және философия ғылымының эстетика саласы тұрғысынан зерттелмей келе жатқаны
белгілі. Рас, бұл ретте В.П.Дернованың Музыкальное творчество Абая деген
өнертануға байланысты кандидаттық диссертациясын айтуға болады. Бірақ, онда
эстетиканың санаттары терең және тәлім-тәрбиелік тұрғыда акынның ән
өнерінің эстетикалық тәрбиелік ықпалы тұрғысынан қарастырылмаған. Осыған
орай, Ә.Шерубаев ...абайтану ғылымын зерттеушілер әлі күнге Абайдың осы
өлендеріне арнайы тоқталып тұжырымды пікір айтқан жоқ. Рас бірді-екілі
ғылыми еңбектерде ұлы ақынның музыкаға, ән өнеріне көзқарасы туралы жол-
жөнекей сөз болғанымен, олар осындай үлкен тақырыпты егжей-тегжейлі ашып
бере алмайды. Сондықтан Абайдың ән жайында айтқандары арнайы зерттеуді
кажет ететін принципті мәселе сияқты деген еді. Ж.Тұяқов, Қ.Исабаев және
басқалар ақын әндерінің Ресей, Еуропа, Қытай, Германия (Тюрингияда),
Түркия, Қырғыз, Өзбекстан т.б. елдерге таралуын зерттеген.
Музыкатанушы В.П.Дернованың Ән - қазақ халқының ұлы ақынының
ағартушылык идеяларының жетекшісі болды деуінің өзі тегін емес екеніне
ақын әндерінің эстетикалық сипатын қарастыра келе көз жеткіздік, Музыка
сезім әлеміне тікелей ықпал ететін және одан қалған әсердің көпке, тіпті
кейде өмір бойы сакталатынын ескерсек, тақырыбымыздың мәні ашыла түседі.
Осыған орай ақынның ән өнеріне қойған талаптарын жалпы музыкаға да катысты
деуге болады. Өйткені, теле, радио арналарда қазіргі ән, күйлердің сапасы
жайлы айта келіп, кейбір әндердің адамды жалықтыратыны, қайталауларының
орынсыз екені айтылып келеді, мысалы, бір әнде бір "ойлай берме" деген сөз
5 минутта 17 рет, тағы бір әнде осындай бір сөздің 3 минутта 15 рет
қайталанғанын өзіміз де естіп, көріп жүрміз. Бұл шетелдік бір музыканттың
тұжырымы бойынша "жаңаны үйрену" екен. Оның айтуы бойынша осындай көп рет
кайталау арқылы сол әуенді адамның есінде сақтап қалуына мүмкіндік пайда
болады екен. Әрине, көп рет қайталау -педагогикада, психологияда оқыту мен
үйретудің немесе оқу мен үйренудің басты тәсілдерінің бірі. Психологияда
бұндай кайталаулар емдеу кезінде илану (внушение) тәсілін қолдануға
байланысты адам санасына бір пікірді орнықтыру (установка) мақсатында, не
болмаса назарын басқа нәрсеге аудару максатында, релаксация, медитация және
басқа да мақсатта қолданылады. Мұнда адам бір сөзді ести беріп, бас миының
ойлауын тежеу не тоқтату арқылы санасын демалдыру үшін пайдаланады. Ал,
көңіл көтеру, демалыс, не болмаса танып-білу мақсатында музыка тыңдау
кезінде, мұндай орынсыз кайталанулар жалықтырады, сондықтан бұны "жұқпа
әуен" деп те атайды.
Эстетикалық тәрбиенің басты мәселесі жастарды сырттан, шетелдерден
келген сұрықсыз сурет (фото-суреттер), құлақты кесетін музыка (егер, ол
музыкаға ұқсаса), эстетиканың ұсқынсыз, сайқымазақ санаттарына жататын
адамды шошыту; қорқытып, зәре-құтын қашыру, өлтірудің неше түрлі әдістерін
насихаттайтын кино, еркек пен әйел арасындағы махаббаттың көркем сипаты
емес, оның ең бір сұрықсызы, тұрпайы жыныстық қарым-қатынастың хайуандық
ұсқынсыз түрлері, қыздар мен ұлдар арасындағы тәртіпсіз, әдеп пен
эстетикадан жұрдай мәмілелер т.б. жастардың эстетикалық талғамдарының
қалыптасуына теріс әсерін тигізуде. Жастар сұрықсыз, ұсқынсыз, сиықсыз
нәрселерді көркемдік санатына жатқызуға дайын. Бозбала мен бойжеткендер
арасындағы әдеп пен әсемдік қағидаларына негізделген қарым-қатынастарды
кейбір жастар "ескілік белгілері", "қазақпайшылық", "мамбет жорыктары"
(мамбетские выходки) деп кіналауға дейін барады. Осы және басқа да жастар
арасындағы келеңсіздіктерді жойып, олардың санасына эстетика мен әдеп
қағидаларына негізделген, адамдар арасындағы қарым-қатынастың көркем
сипатын орнықтыру эстетикалық тәрбиенің тиімді ұйымдастырылуына байланысты.
Міне, осылар және басқа да, Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұрасын
эстетикалык тәрбие мақсатында қолдануға байланысты материалдарды зерттей
келе мынадай қайшылықтар белгілі болды: ақын музыкалық мұрасында
эстетикалык тәрбие идеяларының болуы мен олардың ғылыми-педагогикалық
негізделмеуі арасында; оның шығармаларында музыкатану пікірлерінің болуы
мен олардың студент жастарға эстетикалык тәрбие беру практикасына
ендірілмеуі арасында.
Педагогикалык үрдісте Абайдың музыкалық мұралары арқылы студенттерге
эстетикалык тәрбие берудің ғылыми-педагогикалык және әдістемелік жолдарын
қарастыру басты мәселе ретінде танылып, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын
Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге
эстетикалық тәрбие беру деп аныктауға мүмкіндік берді.
Егер Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық-педагогикалық идеялары арқылы
сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда студенттерге эстетикалық тәрбие
берудің ғылыми-педагогикалық негіздері қарастырылып, ақын шығармалары
арқылы эсетикалык тәрбие берудің мазмұны айқындалып, әдістемесі жасалса,
ақын шығармаларының кұндылығын ерекше сезіммен түсінуге жэне практикада
шығармашылықпен колдануға бағытталса, онда бұл студенттердің эстетикалық
сана, эстетикалық сезімі, эстетикалық іс-әрекетіне ұрымтал ықпал етеді.
Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының
музыкалық - педагогикалық ой-пікірлерінің маңызы. Тәрбие сонау алғашқы
қауымдық құрылыстан бастап, осы күнге дейін келе жатқан бір сәтте
тоқтамаған үнемі даму үстінде болса да, әр заманда ол туралы қандай бір
келелі пікірлер айтылса да, небір шаралар істелсе де, түйіні мен түйткілі
көп үрдістердің бірі. Әр заман, әр дәуір өз проблемасын алып келіп, оның
бұрыннан шешілмей келе жатқан мәселелері үсті-үстіне жамалып көбеймесе
азайып отырған жоқ. Осындай түйткілді мәселелердің бірі -жастарға
эстетикалық тәрбие беру. Болашақ педагог маман, бүгінгі студенттерге
эстетикалық тәрбие беру мәселесі кейінгі кезде бәсеңдеп калған жайы бар.
Ал, эстетикалық ойлар болса, ерте заманнан бері карай адамдардың
санасында орын алған, сол кезден бері қарай бізге жеткен туындылардан
табамыз. Атап айтсақ, Күлтегін, Оғызнама жазба ескерткіштерінде бұл
Отанға, халқына болған сүйіспеншілікпен күнделікті тұрмыс заттарындағы
әшекей бұйымдар, әдемі бейнеленген суреттер, адамдардың кескін келбетінде,
сөйлеген сөзіндегі тіл көркемдігінде көрініс тапқан. Одан кейінгі түркі
дәуіріндегі ғүламалардың жазбаларынан эстетикалық мұратқа байланысты көркем
идеялардан бастап, адамдар арасындағы карым-қатынас көркемдігі, ақыл-ой мен
тағы да сол тіл көркемдігі, өнер, музыка, поэзия, тұрмыстық зат-
бұйымдардағы талғамынан, өмір көркемдігіне болған мәлімелесінен байқаймыз.
Әр ұлттың интонациялық, ырғақтық ерекшеліктері, дыбыстық тәжірибесі және
басқа да көптеген факторларға байланысты ұлтгық музыка өзіндік
айырмашылыққа ие. Бұны халық музыкасын тыңдаған кезде анық байқаймыз. Осы
күнгідей музыканың ұлттық ерекшеліктерін білдіретін қырлары жойылып,
барлығы ұқсас болып бара жатқан кезде әр ұлттың мәдени, рухани-сезімдік
өзгешелігін байқататын және сол негізде адамның жан-дүниесін тәрбиелейтін
арнайы жұмыстар қажет-ақ. Бұны Абай сынды басқа да композитор, ғұлама,
ғалымдар мен ақын, әнші, жыршылар шығармашылығы негізінде музыкалық-
эстетикалық тәрбие арқылы жүзеге асыруға болады.
Ақын сусындаған мол байлық көзінің ең бастысы — шығыстың көркем әдебиеті
және ежелден келе жаткан халыктың ауыз әдебиеті мұрасы, қазақ хандығы
тұсындағы ақын-жыраулар мұралары және орыс мәдениеті арқылы таралған Еуропа
әдеби мұралары екені айтылып келеді.
Ән өнерінің өзі болмысынан эстетикалық жүк көтеретіні белгілі. Себебі,
ол, алдымен кұлақтан кіріп бойды алып адамның сезім әлеміне арналады және
оған әсерін тигізеді. Осыған орай ақынның композиторлық дарынының дамып,
қалыптасуына ықпал еткен факторларды М.О.Әуезов, Б.Г.Ерзакович, А.Жұбанов,
С.Акылбайұлы, Б.Елеуғожии, А.Агибаева, В.Дернова, П.Зарубин т.б.
зерттеулерінде негіздей отырып, анықтауға күш салды. Сөйтіп оны әжесінің
әлдиі мен атасының бесік жыры, медреседе әндетіп оқитын Құран сүрелерінің
әуені, бала кезінен тыңдап өскен жыр-дастандардың әуені мен бозбала кезінде
еліктеген халық композиторларының әндері, домбыра тартуға әуестігі және ән-
күйге болған кұштарлығы, ақынның өзінің "құйма құлақ дарыны - деп
топшыладық. Алайда ақын әндерінің өзіндік жаңа сипатта туындауына себеп
болған басты факторлар туралы айтқанда Д.Мельников, Қ.Байжанов,
М.Мұхаметжанова, А.Махамбетова, М.Төлебаев, Л.Хамиди ұлттық сарын мен орыс,
украин жалпы Еуропа музыкасының да әсері болғанын Е.П.Михаэлис,
Н.И.Долгополов, заңгер А.А.Леонтьев (психолог емес), суретші
П.Д.Лобановский, әнші Әлмағамбет, скрипкашы Мұха, әнші жары Әйгерім,
музыкаға кұштар балалары Әбдірахман, Ақылбай және басқалардың әсерінің мол
болғанын атап көрсетеді.
Осы және басқа да зерттеулерге сүйене отырып, ақын әндерінің
ерекшеліктерін: созылмалы әннің дауыс толқынының өзгеріс-қозғалысына
негізделетіні; музыкалық дыбыстардың бірінен бірі жоғарылы-төмен сатылап,
әр түрлі үнмен айтылуы; осындай өзгеше бітім-құрылысына сәйкес әсем
әуезділігі; адамның сезім күйін терең ашып бере алатын мәнділігі-деп
көрсетуге болады. Тарихи деректерге қарағанда ғұлама, ақын, композитор
Абайдың бірнеше күйлері болған, солардан бізге жеткені Торжорға, Май
түні.
Зерттеуші ғалымдар А.Сейдімбеков, З.Ахметов, Е.Шомбалова, Б.Ғизатов,
М.Алиасқарүлы, Т.Әлімқүлов, А.Ахметжанов, Т.Базарбаев, У.Бекенов,
А.Ділманов, І.Жаканов т.б. Абай поэзиясының танымдық, тәрбиелік мәнін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
1.1 Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
негіздері
1.2 Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының
музыкалық - педагогикалық ой-пікірлерінің маңызы
1.3 Абай Құнанбаевтың композиторлық дарынының қалыптасуына ықпал еткен
әлеуметтік орта, өмір жолы және музыкалық - педагогикалық көзқарасы
II. Негізгі бөлім
2.1 Абай Құнанбаев мұралары арқылы студенттерге эстетикалық тәрбие берудің
әдістемесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Абай Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге эстетикалық
тәрбие беру
Кіріспе
Ұлттық тәрбиені жолға қоюда басты кұрал ретінде пайдаланатын ауқымды
материалдарды біз өткен дәуірден келіп жеткен ғұлама-ғалымдардың
еңбектерінен іздеп тауып, қазіргі заман талаптарына сай пайдалану жолдарын
қарастыруымыз - бүгінгі күн талабы. Осыған орай, қазіргі кезде ұстанып
жүрген Жоғары мектеп тұжырымдамасында: Әлемдік өркениет кұндылықтарын
кайта бағалау, сол негізде адамдарда мәдениетті тәрбиелеудің қажеттілігі
кең ауқымды ойлайтын әлеуметтік прогреске араласатын, өзін өзгерте отырып
ықпал ете алатын ұстаздар тэрбиелеу -делінген. Жас мамандарды оқыту мен
тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән беру туралы айта келіп Н.Назарбаев: Жастар
тәрбиесі басты мақсат екенін көрсетіп, алдағы отыз жыл ішінде
мемлекетіміздің кандай бағытта даму керек екендігін белгілеп берді. Осы
міндетті болашаққа іске асырушылар - жастарымыз -деген еді. Бұдан басқа
кейінгі кезде ұлттық құндылықтарды өмірге алып келу және оны халыққа тарату
максатында қабылданған Ұлттық мәдениет туралы заңда: Қазақстан
Республикасы халыктарының мәдениетін өркендетуге, сақтауға, дамытуға және
таратуга бағытталған шараларды қабылдау керек -делінген.
Осындай кесек кұнды материалдардың бірі Абай (Ибраһим) Құананбаевтың
музыкалық мұрасы екені үнемі айтылып келеді. Бұл ретте Абай мұрасының
тарихи орнын дәріптеуде зерттеуші ғалымдардан алдымен Х.Досмухамедов,
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов, Ш.Құдайбердиев,
С.Сейфуллин сынды халқымыздың біртуар азаматтарын айтуға болады. Әрине,
Абайтанудың қайнар бұлағының көзін ашқан, оның қазақ халқы үшін маңызын
дәріптеп, әлем әдебиетінен алатын орнын көрсетудегі М.О.Әуезовтың орны
бөлек. Философия саласынан акын мұрасының қоғамдық жеке тұлға үшін өмірлік
мән мағынасына үңілген ғалымдар А.Машани, Ғ.Есім, М.Орынбеков,
Б.Р.Қазыханова, Т.Қ.Айтқазин, Қ.Бейсенбиев, Т.Тәжібаев, әдебиеттанушы,
тілтанушы-педагогтар Қ.Мұхаметханов, Х.Сүйіншәлиев, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев,
М.Сильченко, Б.Кенжебаев, А.Нұрқатов, З.Ахметов, Р.Сыздықов, Т.Әлімқұлов,
Ә.Жиреншин, М.Бөжеев, т.б. және басқа саладағы ізденушілердің сіңірген
еңбегі зор. Өйткені олардың зерттеу жұмыстарының нәтижелері ақын
шығармаларын тәлім-тәрбие жұмыстарында пайдалануға іргетас бола алды.
Абай мұрасында педагогикалық ойлардың бар екенін алғашкылардың бірі
болып дәріптеген Ш.Әлжанов болды. Одан соң ақын шығармашылығын
педагогикалык тұрғыда зерттеп келе жатқан белгілі педагог ғалымдар
Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, А.Қ.Көбесов ондағы тәлім-тәрбиелік ойлар ауқымын
нақтылап, тәрбиенің әр саласына, соның ішінде этнопедагогикамен байланысын
ашып көрсетуге ұмтылды.
Эстетикалық тәрбие беру мәселелеріне қатысты Т.Тәжібаев. М.Х.Балтабаев,
С.А.Ұзақбаева, М.М.Нагимова, Қ.Б.Сейталиев. С.К. Мұхамбетова,
Б.Т.Махметова, ақын шығармалары арқылы оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру
мәселелеріне А.Көбесов, І.Р.Халитова, К.Шәймерденова, Г.І.Төретаева,
К.Құнантаева, Ұ.Қансеитова, Қ.Ақбергенов және т.б. іргелі еңбектері мен
жекелеген мақалаларын айтуға болады.
Ақын шығармалары арқылы эстетикалык тәрбие беру мәселесін айқындап
зерттеуде, әдебиеттанушы ғалымдар Қ.Жұмалиев, Х.Сүйіншәлиев, А.Нұрқатов,
Қ.Мұхаметханов, Т.Әлімқұлов, Қ.Ақбергенов, С.Таңкаев және т.б. жекелеген
еңбектерінде ақын эстетикасы әдеби - көркемдік тұрғыда талданған.
Аталған ғалымдардың еңбегі аса маңызды екенінде дау жок. Десек те,
акқынның ән өнерін эстетикалық тәрбие мақсатында эстетика санаттарымен
қабыстыра отырып, ақынның музыкалық мұраларын пайдалану мәселесі көлемді
ғылыми-зерттеу ретінде әлі көтерілмеген екен. Әрине, осыған орай жекелеген
мақалалар мен өнертану бағытындағы кейбір еңбектерді айтуға болады.
Тарихи деректерге сүйенсек, Абай әндерін ең алғаш жинай бастаған
А.Э.Бимбоэс, одан соң оларды жинаған А.В.Затаевич болды. Қазіргі кезде
ақынның өзі шығарған 20 әні, 2 күй шығармалары ақын өлеңдеріне жазылған
әндер - 60, ақын шығармашылығына арналған әр түрлі жанрдағы музыкалық
шығармалар 15-ке жеткен, бұл әлі толыға береді. Осының өзі ғұлама ақынның
музыкалық шығармашылығын эстетикалық тәрбие мақсатында пайдалануға
мүмкіндік береді.
Абайтанушылардың осы уақытқа дейін оның ән өнері, әуен, біздіңше
айтқанда, музыкаға катысты ойларын, көзқарасын музыкатану ілімі тұрғысынан
және философия ғылымының эстетика саласы тұрғысынан зерттелмей келе жатқаны
белгілі. Рас, бұл ретте В.П.Дернованың Музыкальное творчество Абая деген
өнертануға байланысты кандидаттық диссертациясын айтуға болады. Бірақ, онда
эстетиканың санаттары терең және тәлім-тәрбиелік тұрғыда акынның ән
өнерінің эстетикалық тәрбиелік ықпалы тұрғысынан қарастырылмаған. Осыған
орай, Ә.Шерубаев ...абайтану ғылымын зерттеушілер әлі күнге Абайдың осы
өлендеріне арнайы тоқталып тұжырымды пікір айтқан жоқ. Рас бірді-екілі
ғылыми еңбектерде ұлы ақынның музыкаға, ән өнеріне көзқарасы туралы жол-
жөнекей сөз болғанымен, олар осындай үлкен тақырыпты егжей-тегжейлі ашып
бере алмайды. Сондықтан Абайдың ән жайында айтқандары арнайы зерттеуді
кажет ететін принципті мәселе сияқты деген еді. Ж.Тұяқов, Қ.Исабаев және
басқалар ақын әндерінің Ресей, Еуропа, Қытай, Германия (Тюрингияда),
Түркия, Қырғыз, Өзбекстан т.б. елдерге таралуын зерттеген.
Музыкатанушы В.П.Дернованың Ән - қазақ халқының ұлы ақынының
ағартушылык идеяларының жетекшісі болды деуінің өзі тегін емес екеніне
ақын әндерінің эстетикалық сипатын қарастыра келе көз жеткіздік, Музыка
сезім әлеміне тікелей ықпал ететін және одан қалған әсердің көпке, тіпті
кейде өмір бойы сакталатынын ескерсек, тақырыбымыздың мәні ашыла түседі.
Осыған орай ақынның ән өнеріне қойған талаптарын жалпы музыкаға да катысты
деуге болады. Өйткені, теле, радио арналарда қазіргі ән, күйлердің сапасы
жайлы айта келіп, кейбір әндердің адамды жалықтыратыны, қайталауларының
орынсыз екені айтылып келеді, мысалы, бір әнде бір "ойлай берме" деген сөз
5 минутта 17 рет, тағы бір әнде осындай бір сөздің 3 минутта 15 рет
қайталанғанын өзіміз де естіп, көріп жүрміз. Бұл шетелдік бір музыканттың
тұжырымы бойынша "жаңаны үйрену" екен. Оның айтуы бойынша осындай көп рет
кайталау арқылы сол әуенді адамның есінде сақтап қалуына мүмкіндік пайда
болады екен. Әрине, көп рет қайталау -педагогикада, психологияда оқыту мен
үйретудің немесе оқу мен үйренудің басты тәсілдерінің бірі. Психологияда
бұндай кайталаулар емдеу кезінде илану (внушение) тәсілін қолдануға
байланысты адам санасына бір пікірді орнықтыру (установка) мақсатында, не
болмаса назарын басқа нәрсеге аудару максатында, релаксация, медитация және
басқа да мақсатта қолданылады. Мұнда адам бір сөзді ести беріп, бас миының
ойлауын тежеу не тоқтату арқылы санасын демалдыру үшін пайдаланады. Ал,
көңіл көтеру, демалыс, не болмаса танып-білу мақсатында музыка тыңдау
кезінде, мұндай орынсыз кайталанулар жалықтырады, сондықтан бұны "жұқпа
әуен" деп те атайды.
Эстетикалық тәрбиенің басты мәселесі жастарды сырттан, шетелдерден
келген сұрықсыз сурет (фото-суреттер), құлақты кесетін музыка (егер, ол
музыкаға ұқсаса), эстетиканың ұсқынсыз, сайқымазақ санаттарына жататын
адамды шошыту; қорқытып, зәре-құтын қашыру, өлтірудің неше түрлі әдістерін
насихаттайтын кино, еркек пен әйел арасындағы махаббаттың көркем сипаты
емес, оның ең бір сұрықсызы, тұрпайы жыныстық қарым-қатынастың хайуандық
ұсқынсыз түрлері, қыздар мен ұлдар арасындағы тәртіпсіз, әдеп пен
эстетикадан жұрдай мәмілелер т.б. жастардың эстетикалық талғамдарының
қалыптасуына теріс әсерін тигізуде. Жастар сұрықсыз, ұсқынсыз, сиықсыз
нәрселерді көркемдік санатына жатқызуға дайын. Бозбала мен бойжеткендер
арасындағы әдеп пен әсемдік қағидаларына негізделген қарым-қатынастарды
кейбір жастар "ескілік белгілері", "қазақпайшылық", "мамбет жорыктары"
(мамбетские выходки) деп кіналауға дейін барады. Осы және басқа да жастар
арасындағы келеңсіздіктерді жойып, олардың санасына эстетика мен әдеп
қағидаларына негізделген, адамдар арасындағы қарым-қатынастың көркем
сипатын орнықтыру эстетикалық тәрбиенің тиімді ұйымдастырылуына байланысты.
Міне, осылар және басқа да, Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұрасын
эстетикалык тәрбие мақсатында қолдануға байланысты материалдарды зерттей
келе мынадай қайшылықтар белгілі болды: ақын музыкалық мұрасында
эстетикалык тәрбие идеяларының болуы мен олардың ғылыми-педагогикалық
негізделмеуі арасында; оның шығармаларында музыкатану пікірлерінің болуы
мен олардың студент жастарға эстетикалык тәрбие беру практикасына
ендірілмеуі арасында.
Педагогикалык үрдісте Абайдың музыкалық мұралары арқылы студенттерге
эстетикалык тәрбие берудің ғылыми-педагогикалык және әдістемелік жолдарын
қарастыру басты мәселе ретінде танылып, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын
Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық мұралары арқылы студенттерге
эстетикалық тәрбие беру деп аныктауға мүмкіндік берді.
Егер Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың музыкалық-педагогикалық идеялары арқылы
сабақта және сабақтан тыс жұмыстарда студенттерге эстетикалық тәрбие
берудің ғылыми-педагогикалық негіздері қарастырылып, ақын шығармалары
арқылы эсетикалык тәрбие берудің мазмұны айқындалып, әдістемесі жасалса,
ақын шығармаларының кұндылығын ерекше сезіммен түсінуге жэне практикада
шығармашылықпен колдануға бағытталса, онда бұл студенттердің эстетикалық
сана, эстетикалық сезімі, эстетикалық іс-әрекетіне ұрымтал ықпал етеді.
Музыка тәрбиесін дамытудағы және қалыптастырудағы қазақ ағартушыларының
музыкалық - педагогикалық ой-пікірлерінің маңызы. Тәрбие сонау алғашқы
қауымдық құрылыстан бастап, осы күнге дейін келе жатқан бір сәтте
тоқтамаған үнемі даму үстінде болса да, әр заманда ол туралы қандай бір
келелі пікірлер айтылса да, небір шаралар істелсе де, түйіні мен түйткілі
көп үрдістердің бірі. Әр заман, әр дәуір өз проблемасын алып келіп, оның
бұрыннан шешілмей келе жатқан мәселелері үсті-үстіне жамалып көбеймесе
азайып отырған жоқ. Осындай түйткілді мәселелердің бірі -жастарға
эстетикалық тәрбие беру. Болашақ педагог маман, бүгінгі студенттерге
эстетикалық тәрбие беру мәселесі кейінгі кезде бәсеңдеп калған жайы бар.
Ал, эстетикалық ойлар болса, ерте заманнан бері карай адамдардың
санасында орын алған, сол кезден бері қарай бізге жеткен туындылардан
табамыз. Атап айтсақ, Күлтегін, Оғызнама жазба ескерткіштерінде бұл
Отанға, халқына болған сүйіспеншілікпен күнделікті тұрмыс заттарындағы
әшекей бұйымдар, әдемі бейнеленген суреттер, адамдардың кескін келбетінде,
сөйлеген сөзіндегі тіл көркемдігінде көрініс тапқан. Одан кейінгі түркі
дәуіріндегі ғүламалардың жазбаларынан эстетикалық мұратқа байланысты көркем
идеялардан бастап, адамдар арасындағы карым-қатынас көркемдігі, ақыл-ой мен
тағы да сол тіл көркемдігі, өнер, музыка, поэзия, тұрмыстық зат-
бұйымдардағы талғамынан, өмір көркемдігіне болған мәлімелесінен байқаймыз.
Әр ұлттың интонациялық, ырғақтық ерекшеліктері, дыбыстық тәжірибесі және
басқа да көптеген факторларға байланысты ұлтгық музыка өзіндік
айырмашылыққа ие. Бұны халық музыкасын тыңдаған кезде анық байқаймыз. Осы
күнгідей музыканың ұлттық ерекшеліктерін білдіретін қырлары жойылып,
барлығы ұқсас болып бара жатқан кезде әр ұлттың мәдени, рухани-сезімдік
өзгешелігін байқататын және сол негізде адамның жан-дүниесін тәрбиелейтін
арнайы жұмыстар қажет-ақ. Бұны Абай сынды басқа да композитор, ғұлама,
ғалымдар мен ақын, әнші, жыршылар шығармашылығы негізінде музыкалық-
эстетикалық тәрбие арқылы жүзеге асыруға болады.
Ақын сусындаған мол байлық көзінің ең бастысы — шығыстың көркем әдебиеті
және ежелден келе жаткан халыктың ауыз әдебиеті мұрасы, қазақ хандығы
тұсындағы ақын-жыраулар мұралары және орыс мәдениеті арқылы таралған Еуропа
әдеби мұралары екені айтылып келеді.
Ән өнерінің өзі болмысынан эстетикалық жүк көтеретіні белгілі. Себебі,
ол, алдымен кұлақтан кіріп бойды алып адамның сезім әлеміне арналады және
оған әсерін тигізеді. Осыған орай ақынның композиторлық дарынының дамып,
қалыптасуына ықпал еткен факторларды М.О.Әуезов, Б.Г.Ерзакович, А.Жұбанов,
С.Акылбайұлы, Б.Елеуғожии, А.Агибаева, В.Дернова, П.Зарубин т.б.
зерттеулерінде негіздей отырып, анықтауға күш салды. Сөйтіп оны әжесінің
әлдиі мен атасының бесік жыры, медреседе әндетіп оқитын Құран сүрелерінің
әуені, бала кезінен тыңдап өскен жыр-дастандардың әуені мен бозбала кезінде
еліктеген халық композиторларының әндері, домбыра тартуға әуестігі және ән-
күйге болған кұштарлығы, ақынның өзінің "құйма құлақ дарыны - деп
топшыладық. Алайда ақын әндерінің өзіндік жаңа сипатта туындауына себеп
болған басты факторлар туралы айтқанда Д.Мельников, Қ.Байжанов,
М.Мұхаметжанова, А.Махамбетова, М.Төлебаев, Л.Хамиди ұлттық сарын мен орыс,
украин жалпы Еуропа музыкасының да әсері болғанын Е.П.Михаэлис,
Н.И.Долгополов, заңгер А.А.Леонтьев (психолог емес), суретші
П.Д.Лобановский, әнші Әлмағамбет, скрипкашы Мұха, әнші жары Әйгерім,
музыкаға кұштар балалары Әбдірахман, Ақылбай және басқалардың әсерінің мол
болғанын атап көрсетеді.
Осы және басқа да зерттеулерге сүйене отырып, ақын әндерінің
ерекшеліктерін: созылмалы әннің дауыс толқынының өзгеріс-қозғалысына
негізделетіні; музыкалық дыбыстардың бірінен бірі жоғарылы-төмен сатылап,
әр түрлі үнмен айтылуы; осындай өзгеше бітім-құрылысына сәйкес әсем
әуезділігі; адамның сезім күйін терең ашып бере алатын мәнділігі-деп
көрсетуге болады. Тарихи деректерге қарағанда ғұлама, ақын, композитор
Абайдың бірнеше күйлері болған, солардан бізге жеткені Торжорға, Май
түні.
Зерттеуші ғалымдар А.Сейдімбеков, З.Ахметов, Е.Шомбалова, Б.Ғизатов,
М.Алиасқарүлы, Т.Әлімқүлов, А.Ахметжанов, Т.Базарбаев, У.Бекенов,
А.Ділманов, І.Жаканов т.б. Абай поэзиясының танымдық, тәрбиелік мәнін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz