Қазақстандағы будда діні

Б.з.б. VI ғасырда үнді елінде, кейіннен дүниежүзілік дінге айналған, будда діні қалыптаса бастады. Оның негізін қалаушы ханзада, кшатрийлер варнасына жататын Будда болды. Оның шын аты — Сиддахартха, ал оның анасы әйел патша Майя еді. Ұлы ханым Майяның шапағаты жер жүзіне тарады, оның жүрегінің тазалығы, өз-өзіне сенімділігі, парасаттылығы мен салмақтылығы, бүл қасиетті ананың қадір-қасиетін арттыра түсті.

Пайдаланылған әдебиет

1) Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8
2) Мәдениеттану негіздері: Оқулық. - Алматы: Дәнекер, 2000. ISBN 9965-485-34-8
3) “Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том
4) Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1) Будда діні және оның ағымдары
2) Қытайдағы будда дінінің идеялары
3) Үнді — будда мәдениеті және ағымдары
4) Будда дінімен сәйкес діни ағымдар
5) Қазақстандағы будда діні
6) Қорытынды
7) Пайдаланылған әдебиеттер

Б.з.б. VI ғасырда үнді елінде, кейіннен дүниежүзілік дінге айналған,
будда діні қалыптаса бастады. Оның негізін қалаушы ханзада, кшатрийлер
варнасына жататын Будда болды. Оның шын аты — Сиддахартха, ал оның анасы
әйел патша Майя еді. Ұлы ханым Майяның шапағаты жер жүзіне тарады, оның
жүрегінің тазалығы, өз-өзіне сенімділігі, парасаттылығы мен салмақтылығы,
бүл қасиетті ананың қадір-қасиетін арттыра түсті.
Кейіннен буддизммен қатар джайнизм ағымы да дами бастады. Оның
негізін қалаушы — Махавира (Вардамана) болады. Бұл сектаның жолына
түсушілер кармадан азат болудың басты құралы ретінде — аскетизмді
насихаттады. Нағыз джайнистердің фанатизмінде шек болмады. Олар бүл өмірдің
барлық рахатынан саналы түрде бас тартты, басқаны былай қойғанда, олар
өмірлерінің соңғы сәттерінде тамақтанудан да бас тартты. Джайнизм
брахманизммен ымыраға келудің арқасында осы уақытқа дейін Үнді мемлекетінің
қоғамдық-саяси өмірінде өз ықпалын сақтап отыр. Махавираның жолына
түскендер негізінен саудагерлер болды.
Будда өз шәкірттеріне арнаған сөзінде былай деді: Сендер бүл ілімді
дүние жүзінің барлық елдеріне таратыңдар. Оларға кедейлер мен бұл өмірден
жәбір көрушілердің, байлар мен тектілердің бірдей екендігін, күндердің
күнінде үнді қоғамындағы барлық касталардың осы діннің туы астына
бірігетіндігін халыққа түсіндіріңдер. Шындығында да, будда дінін әлемнің
көптеген халықтары мен қоғамның түрлі топтары шын ықыластарымен қабылдады.
Адамзат дүниесіне, адамға және оның жасампаздық іс-әрекеттеріне құрметпен
қарап, зорлық-зомбылық пен қатыгездіктерден бас тартуға шақырып,
адамгершілік пен ізгілік принциптерін алға тартқан бұл дін Үндістан мен
Қытайда, Тибет пен Жапонияда, Непал мен Тайландта, Цейлон мен Вьетнамда,
Монғолия мен Комбоджада кеңінен тарап, миллиондаған халықтың құрметіне
бөленеді.
Будда дінінің кеңінен таралуы жағдайында оның екі тармағы өмірге
келді. Оның біріншісі — махаяна, Бирма мен Тайландта, ал екінші тармағы —
хинаяна Цейлонда қалыптасты. Махаянаның қалыптасып, дамуына ерекше еңбек
сіңірген Нагарджуна болды. Будда дінінің бүл саласында Будда құдай
дәрежесіне жеткізіліп, оған құдайдай табыну уағыздалды. Ендігі жерде
адамдардың барлық саналы іс-әрекеттері Буддамен байланыстырылды. Мұндай
жағдай, бір жағынан, брахманизмге білдірілген үлкен құрмет болатын, сөйтіп
буддизм үнді халқының бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі діндерімен одан әрі
жақындаса түсті.
Қытайда будда дінінің идеялары б.з.б. I ғасырда тарай бастады. Будда
дінімен бірге Қытайда үнді өнерінің де ықпалы күшейе бастады. Ол Қытайға
ғана емес Кореяға, одан әрі Жапонияға да қанатын кең жайды. Тибетте буддизм
ламаизм түрінде қалыптасты. Ламаизм бойынша жоғарғы шіркеу қызметкерлері
құдайдың сүйікті құлдары болып саналады, ал монахтар (ламдар) діндар
адамдарға ұстаздық етумен айналысады.
Өкімет тарапынан барынша қолдау тауып, қаншама шіркеулер тұрғызып,
үнді қоғамында айрықша беделге ие болған будда дінінің өз позициясын
(беделін) ешбір қарсылықсыз индуизмге бере салуын қалай түсіндіруге болады
екен? Бұл сұраққа мәнді жауап беру үшін будда дінінің рухани дәстүрлерінің
әлеуметтік негіздерімен толығырақ танысуымыз қажет. Үнді еліне келген
арийлер варналарға бөлудің (брахмандар, кшатрийлер, вайшьилер және
шудралар) негізін қалады, ал құлдар мен шетелдіктер варналарға кірмеді.
Варналарға бөлу — үнді қоғамының негізі болып табылатын село қауымының
беделін бүрынғыдан да көтере түсті. Оларды ақсақалдар бас- қарды, қауымдар
өз іштерінде туындаған мәселелерді өздері шешті және өкіметке белгілі бір
мөлшерде салық төлеп түрды. Өкімет тарапынан болатын озбырлықтардан оларды
қатаң діни наным- сенімдер, салт-дәстүрлер және т.б. қорғап қалып отырды.
Мұндай қауымдар шаруашылығы — натурадцы шаруашылық болды, онда жалдамалы
еңбек кеңінен қолданылды. Қауымдар өмірінің тұйықтық сипатта болуы, олардың
саяси қактығыстар мен толқулардан тысқары қалуларына себепкер болып отырды.
Қауым басшылары өзгеріп отырғанмен, қауым тіршілігінің қаймағы бүзылмады.
Бүл жайында Д. Неру былай деп жазды: Үндістанның саяси құрылымының негізі
— өзін-өзі басқаратын село қауымы болды. Қоғамдағы өзгерістер бүл құрылымға
ішінара өзгерістер енгізгенімен, оның тамырына балта шаба алмады. Ел билеу-
шілерінің бірде-біреуі село қауымының құқығын бүза алмады және оларға
берілген жеңілдіктерді орындауға мәжбүр болды. Мемлекеттің басшылық
орындарында кшатрийлер отырды, бірақ олардың билігін селолық қауымдар дер
кезінде тежеп отырды. Әрі діндар, әрі білімді брахмандар кшатрийлерден
жоғары түрды жөне қоғамда үлкен роль атқарды. Демек, брахмандар да,
кшатрийлер де өз варналарында қалды, брахманның отбасында өмірге келген жас
сәби брахман болып қала берді, өйткені ол еш уақытта да кшатрийге айнала
алмады. Касталық құрылыс жүйесінің келесі өкілдері вайшьилер (диханшылар,
қолөнершілер мен саудагерлер) және шудралар (жалдамалы жүмыскерлер,
жалшылар) болды. Осы аталған төрт варна Үндістанның касталық құрылысының
негізін қалады. Ал Үндістанға қоныс аударып келген түрлі халықтардың
өкілдері бүрынғы касталарды толықтырып отырды немесе өздерінің дербес
касталарын құрды.
Үнді — будда мәдениеті. Жер шарындағы қасиетті де, құдіретті
мәдениеттердің бірі — Үнді мемлекетінде қалыптасып өркендеген үнді-будда
мәдениеті. Үнді елінің ғасырлар бойғы мәдени дәстүрлері оның талантты
халқының діни сана-сезімінің қалыптасып, дамуымен тығыз байланысты болды.
Үнді жеріне келген арийлер өздерімен бірге б.з.б. 2000 жылы шыға бастаған
көне мәдени мұралардың бірі — Ведаларды ала келіп, оны жергілікті халықтың
арасына кеңінен тарата бастады. Ведалар дегеніміз - діни сарындағы
дұғалардың, құрандардың, құрбандық шалу кезінде айтылатын суреттемелердің,
табиғаттың поэтикалық бейнесінен хабардар ететін өлеңдердің жиынтығы.
Үндінің атақты жазушысы Рабиндранат Тагор ведалық гимндерді Халықтың
қуанышшаттығы мен оның өмірге деген сүйіспеншілігі мен қорқынышының
поэтикалық куәгері деп өте жоғары бағалаған болатын. Жаратушы әні
гимнінде бізді қоршаған дүние былай деп сипатталады: Ең алғашқы кезеңде
дүние хаос жағдайында болды. Бірақ, уақыт өткен сайын адамзат баласының
тіршілік етуге деген құлшынысы байқалды, соның нәтижесінде жарық, одан
кейін аспан мен су патшалығы пайда болды. Міне, дәл осы кезден бастап жер
бетінде тіршілік қалыптасты, ал құдайлар дүние жаратылғаннан кейін барып
пайда болды. Шамамен, б.з.б. 800 жылында қалыптасқан упанишадтар үнді-
арийлердің діни көзқарастарының дамуындағы басты қадам болып саналады.
Өйткені, упанишадтар адамның ішкі жан дүниесі, оның өмірінің мән-мағынасы,
адамды ақиқат пен шындыққа апарар жолдар мен олардың бұл өмірдегі маңызы,
өлім мен мәңгілік ғұмыр жайындағы діни-философиялық толғауларға толы болып
келеді. Ең бастысы — упанишадтарда Брахман мен Атман идеялары кеңінен
көрініс тапқан. Брахман — абсолютті шындық, абсолютті руханилылық, бұл
дүниеде одан тысқары еш нәрсе де жоқ, олай болса бізді қоршаған ортаның
мәні де осы Брахманда. Ол Атман болса осы жағдайларды ескере отырып — жеке
тұлғаны мойындау. Упанишадтар діни философиялық ой-сананың дамуына түрткі
болды, сөйтіп көп ұзамай-ақ оның алты мектебі қалыптасты.
Үнді-будда мөдениетіне тән қасиет дін мен философияның өзара тығыз
байланыста болып, ұштаса білуінде. Бұл туралы Гегель былай деп жазды: Үнді
мәдениеті — жоғары дамыған сан-салалы құдіретті мәдениет, бірақ олардың
философиясы дінмен сабақтас, өзара тығыз байланыста болып келеді. Философия
ғылымы айналысатын мәселелерді діннен де көптеп кездестіруге болады.
Сондықтан да болар, ведалар — діннің ғана негізі емес, сонымен қатар
философияның да негізі болып саналады
Бір-бірімен өзара тығыз байланыста, ірі табиғи бірлікте болуына
қарамастан үнді философиясының алты классикалық мектебі де адамның әлемге
дүниетанымдық қарым-қатынастарының сан саласын қамтып, танып-білудің түрлі
әдістерін қарастырады. Мысалы, миманса — діни салт-жораларды түсіндірумен
айналысады және діни құрбандықтар шалуды жақтайды. Құрбандық шалу— адамның
құдай алдындағы өз парызын (дхарма) өтеуі болып саналады, онсыз карманың
құрсауынан адам еш уақытта да шыға алмайды. Карма бүкіл үнді мәдениетінде
айрықша орынға ие болған. Кең мағынада алғанда, карма дегеніміз — әрбір
адамның тіршілікте жасаған іс-әрекеттері мен оның салдарларының жиынтығы,
осы арқылы оның болашақтағы тағдыры анықталады, ал тар мағынасындағы кара
адамның тіршіліктегі жасаған іс-әрекеттерінің қазіргі өмірі мен болашағына
әсері. Кей жағдайларда, жоғарыда атап көрсеткен мимансаны атеистік ілімге
де жатқызады, өйткені ол дүниенің атомдардан түратындығын мойындайды.
Сөйтіп дүниені материалистік түрғыдан сипаттаудың арқасында Құдайды
мойындаудың мәні жойылады.
Веданта брахманизмде ерекше орын алады, тіпті қаншама ғасыр өтсе де
оның бүгінгі таңда да көптеген жақтаушылары бар. XIX ғасырда Веданта
мәселелерімен үндінің атақты ғалымы Вивеканада, ал XX ғ. Р. Тагор, тіпті
мемлекет қайраткері Д. Нерудің өзі де айналысқан. Веданта дүниенің
жаратылуын Брахманмен байланыстырады. Бұл күйді Атман деп атайды, ол адамды
ажалдан құтқарады. Сөйтіп өліп бара жатқан тіршілік иесі қайтадан
жаңғырады.
Санкхья материалдық дүниені де, рухани дүниені де мойындайды. Бұл
ағым бойынша материя үнемі қозғалыста және тәуелсіздік жағдайында өмір
сүреді, бірақ еш нәрседен бейхабар күйде болады. Рухани дүниенің енжарлығы
басым, бірақ бұл жерде саналылық басымдылық танытады. Ендеше, материя мен
рухты, яғни соқыр мен ақсақтың бастарын біріктірсе олардың бойындағы
кемшіліктер мүлде жойылады, сөйтіп бүл дүниеде жаңа құбылыстар пайда
болады, адам бейнесі қалыптасады. Оның тәндік болмысына қайғы-қасіреттер
жазылған, ал одан арылу үшін руханилылық мате- риалдықтан бөлінуі шарт. Бүл
— өмірге келу мен өлімдер тізбегінің торынан шығып, нағыз бостандық пен
әділеттілікке жету жолы. Санкхья будда дінінің идеялық жағынан қалыптасуына
да үлкен ықпал жасады. Осы бір орайда, иогтардың ерекше рухани жағдайға
жетудің көптеген әдістерін жасағандығын айта кеткен жөн. Оған өзін-өзі
шектеу (аскетизм) және қалыпты жағдайдан мүлде басқаша көңіл күйде болу
және т.б. жатады, Үнді поэзиясының тамаша туындысы Махабхараттада санкхья
ілімі мен йог тәжірибелерін өзара байланыстырып, біріктіру қажеттігі атап
көрсетіледі. Иогта психикалық белсенділікті шектеп, басу тәсілдері мен кез
келген ақыл-ой қызметін тоқ- тату әдістерін қолдануға ерекше назар
аударылады. Демек, иогтардың шынайы дарындылық қасиеттері мен құдіреттен
басым түсу қабілеттерінің сыры осы бір жағдайларға да байланысты болып
келеді.
Ньяя логика зандарына сүйенеді, оны үғынып-білу — адамның жан
дүниесін тазартуға себепкер болатын ой-пікірлердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.