Алматы облысы Ескелді ауданы

Алматы облысы Ескелді ауданы ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

КІРІСПЕ

Жер ресурстары кез келген мемлекет үшін елдің ең негізгі ұлттық материалдық байлығы болып табылады. Қазіргі кезде аграрлық Қазақстан Республикасының экономикалық даму жолында жер ресурстарын пайдалану мен құқықтық қорғауды дұрыс ұйымдастыру шешімін күткен түйінді мәселенің бірі екендігі белгілі. Бұл қағида дамыған елдердің жер пайдалану құқықтарында нақты ескерілген.

Ауыл шаруашылығында өнімнің барлық түрі жерді пайдаланудан шығады, бар байлық жердің көлемінде, оның құнарлылығына және оны нәтижелі пайдалануына байланысты. Жердің осы ерекше және аса маңызды қасиеттерін ескере отырып, оны есепке алу, бөлу, иелену, құнарлығын сақтау және арттыру үшін арнайы шара қолдану заңды түрде жолға қойылып отырады. Осы жұмыстарды арнайы құрылған мемлекеттік органдар іске асырады және қадағалайды. Қазақстан бұл мәселерді түгелдей Жер реформасы және Жер Кодекстарының негізінде шешу жолында. Ең соңғы жер Кодексы 2003 жылы күшке енді [1] .

Жерді нысаналы пайдалану мемлекет иелігіндегі жерді пайдалануға беру барысында белгіленген мақсатта, заңды түрде жер пайдалануды жүзеге асыру. Ұтымды, әр мақсатты жер пайдалану нәтижесінде жерге құқық қатынастар субьектілерінің құқықтары мен міндеттері белгіленіп, олардың құқық қатынастарына қатысу мүмкіндігіне кеңінен жол ашылды. Жер пайдаланушылардың жерді нысаналы түрде пайдаланбауы олардың бүгінгі күн үшін өмір сүріп қана, ертеңгі күнге немқұрайлықпен қарайтынын көрсетсе керек. Оны ұтымды, әр нысаналы пайдаланудағы жердің қолайлы жағдайын сақтау және құнарлығын қалпына келтіру қоғам талабына сай туындап отырған мәселердің бірі. Бүгінгі таңда нарық қыспағы халықтың жерді ұтымды нысаналы және заңды шектерде пайдалану бағытынан айыра бастады. Сондықтан еліміздің экономикасын одан әрі жетілдіруде жерді ұтымды пайдалануға тек мемлекет қана мүдделілік танытып отыр. Өйткені, жер пайдалану мен қорғаудың барлық субъект үшін маңыздылығын түсініп - білудегі халықтың сана сезімі әлі толық ояна қойған жоқ. Ауыл шаруашылығына арналған жердің басымдығы мемлекеттің жерге деген ұлттық саясатының көрініс табуы болып келеді. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерді пайдалануға мемлекет тарапынан бақылау жасау мен ол жерлерді жеке меншікке беруге шектеу қою нормалары аталған мақсаттағы жерлердің қалыпты жағдайларын сақтап қалуда, жерді тұрақты пайдалануды қарастырудағы маңызды құқықтық шаралар жүйесі болып келеді. Қазақстан мемлекетінің экономикалық даму жолында ұстанған бағыты - ауыл шаруашылығын өркендету арқылы аталмыш жердің басымдығын таныта отырып, тұрақты жер пайдалану құқығын сақтап қалу. Жерді ақы төлеп пайдалану жер пайдаланушылардың мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін өтеулі түрде пайдалану құқығын жүзеге асыруы. Жер заңдарының бұл принципі де жер пайдалану құқығының мәнін түсініп білуде ерекше орын алады. Жер үшін төлем төлеу заңның фискалдық негізі болып табылады.

Шаруа қожалығы Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының тең құқықтық өндірістік бірлігі болып табылады. Шаруа қожалығы өз қызметінің бағытын, өндіріс құрылымы мен көлемдерін дербес айқындайды, өнімді өсіреді, ұсақ мәселерді шешеді. Шаруа қожалығын жүргізуге тілек білдірген азаматтарға жер учаскелері тұрақты немесе уақытша тегін жер пайдалану құқығымен беріледі. Жер үлесіне құқығы бар және ауыл шаруашылығы ұйымдарының құрамына шыққан азаматтарға шаруа қожалығын жүргізу үшін осы ұйымдардың жерінен жер учаскесі беріледі, олардың кадастрлық бағасы шаруашылық бойынша орташа деңгейде болуға тиіс. Жер иеленуші: жерді нысаналы мақсатына сәйкес тиімді пайдалануға, оның құнарлығын арттыруға; жер қорғау шаралар кешенін жүзеге асыруға; жер салығын уақытылы төлеп тұруға, басқа жер иеленушілердің, жер пайдаланушылардың құқықтарын бұзбауға, басқа ұйымдар мен адамдарға беру мақсатымен жердің құнарлы қабатын ластауға және бұзуға жол бермеуге міндетті [2] .

Жерге орналастыру мемлекеттің жерді пайдалану шешімдерін жүзеге асыруға арналған шаралар. Оның негізгі мақсаттары: жерді неғұрлым толық, ұтымды және нәтижелі пайдалануды, егіс мәдениетін арттыруды және жерді қорғауды ұйымдастыру.

Шаруа қожалықтарының жерді пайдалануда жерге орналастыру принциптерін, жер заңдылығын бұзбай өзінің әр жер учаскесін нәтижелі пайдалануы, оның жерге орналастыру жобасында қаралған ұсыныстарды, шараларды мұқият орындауына тікелей байланысты. Өйткені жерге орналастыру жобасы тек қана жерді территориялық орналастырып қоймай шаруа қожалықтарының басқа да өндіріс потенциалдарын, оның ішінде еңбек ресурстарын толық және тиімді пайдалану жолдарын қарастырады.

Қазіргі кездегі шаруа қожалықтарының жерлерін ішкі территориялық орналастыруының шет қалғаны және әр жер пайдаланушының өзінің қарауына қарай жерлерін пайдалануының кері нәтижесі бүгінгі күні -ақ та менің ойымды растап отыр. Сондықтан мен дипломдық жұмысымды осы тақырыпта таңдап отырмын. Қазақстан азаматы және маман ретінде өз үлесімді, мүмкін, осы шаруа қожалықтарын өркендету, жерді нәтижелі пайдалану арқылы орындармын.

1 Алматы облысы Ескелді ауданы жайында мәліметтер

1. Жалпы қағидалар

Ескелді ауданының территориясы Талдықорған аймағының Оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Солтүстігі Ақсу ауданымен, шығысындағы азғана учаскесі ҚХР шекарасымен, Оңтүстігі Кербұлақ және Көксу аудандарымен, ал Батысы Қаратал ауданымен шекаралас.

Ауданның әкімшілік орталығы Қарабұлақ кенті, ол облыс орталығы Талдықорған қаласынан 12 км жерде орналасқан. Автокөлік жолдары барлық түрдегі тасымалдауды қамтамасыз етеді. Бұрынғы шаруашылықтардың барлық орталық қоныстары қатты жамылғылы жолдар бойында орналасқан. Аудан телефондандырылған және радиоландырылған.

Әкімшілік-территориялық мәліметтер бойынша 2005 жылдың 1 қаңтарында халық саны 49834 адам, соның ішінде 35042 ауыл адамдары аудан жұртшылығы тұрақты елді мекендерде өмір сүреді. Барлығы 35 елді мекен бар, оның ішінде бір кент және 34 ауылдық елді мекен.

01. 01. 2006 жылғы әкімшілік шекарасының жалпы ауданы 397923 га құрайды. Аудандық халық шаруашылық құрылысының басым бөлігі ауыл шаруашылық өндірісімен тиесілі. Аудан жер қорының негізін ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер құрайды, оларға 445609 га жер бекітілген.

Бұл жерлер құрамындағы ауыл шарушылық алқаптар жері 419149 га, соның ішінде егістік 48389 га, көпжылдық отырғызбалар-560 га, тыңайма-3861га, шабындықтар-14618 га, жайылымдар 351579 және бақшалар 142га.

Аудан етті және сүтті ірі қара мал шаруашылығымен, қой шаруашылығымен, қант қызылшасы өндірісі, соя, көкөніс-бақшалық, дәнді дақылдар шаруашылығы негізінде мамандандырылған.

Аудандағы халық шаруашылық құрылымындағы ауыл шаруашылығымен қатарлас қайта өңдеу өнеркәсібі дамып келеді. Аудан территориясындағы өнеркәсіп кәсіпорындарына қант зауыты, Қарабұлақ кірпіш зауыты, Бор комбинат, Текелі кірпіш зауыты, Текелі Мрамор зауыты, Әк өңдеу және жасау және де басқа ұсақ кәсіпорындар кіреді.

2. Климаты

Ескелді ауданының орасан зор аумағының шығыстан батысқа дейін созылып жатқанына байланысты оның әртүрлі табиғи зоналық белдеулерге және климатқа бөлінуі көрінеді. Географиялық орналасуына байланысты оның екі негізгі климаттық белгілерін айқындайды: күрт континенталды және құрғақшылық. Сондықтан Ескелді ауданында бірнеше климаттық аймақ шекарасы көрінеді.

Биік таулы мұздықтар зонасы (нивалды табиғат зонасы) . Ол абсолютті биіктігі 4000 м астам Жоңғар Алатауының басым территориясын алып жатыр. Оның климаты арктілікке ұқсайды, бірақ бұнда күн радиациясы жоғары.

Топырақ жамылғысы жақсы дамымаған, кей жерлерде топырақ түзу процессі байқалуда. Фирновой алқаптар, мұздықтар, мәңгі қарлар мен қорымдар басым болып келеді. Бұл зона негізінен тау өзендерінің қоректік көзі ретінде үлкен мәнге ие.

Биік таулы альпілік және субальпілік шалғындық зонасы. Бұл жақсы ылғалданған биік таулы аймақ абсолютті биіктігі 2000-4000 м болатын аумақтың біршама территориясын алып жатыр.

Бұл жердің топырақ жамылғысы жылы айлардың орташа жылдық температурасына (+5 - +15ºС) және жаздың қысқа болуына (3-4 ай), ұзақ қыстың ызғарлы суығы мен үлкен мөлшердегі жауын-шашын (600-900 мм) салдарына байланысты қалыптасқан. Жалғаспалы температуралар қосындысы +10ºС жоғары және 2000ºС құрайды. Ызғарсыз мерзім ұзақтығы негізінен 100 күннен аспайды. Қиылыспалы жер бедерлері мен суық климат егіншілікпен айналысуға шектеу болып тұр.

Сондықтан бұл аймақтың территориясы мал шаруашылығының жаздық жайлауы ретінде пайдаланады [3] .

Бағбандыққа, етті-сүтті мал шаруашылығына, картоп шаруашылығы өнеркәсібіне ыңғайлы таулы зона. Бұл ылғалдылығы жақсы ыстық аймақ Жоңғар Алатауының абсолютті биіктігі 1000-3000 м болатын негізгі жоталар бойымен жіңішке жолақ болып созылып жатыр. Бұл аумақ негізінен жылы климатты, жылы айлардың орташа температурасы +15 - +20ºС, жаздың ұзақтығы 4-5 ай.

Осы аймақ территориясында мына өңірлердің жерлері орналасқан: Қайнарлы, Қоңыр, Қаратал, Сырымбет.

Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 690мм. 10ºС жоғары болатын жалғаспалы жылы температуралар қосындысы 2242ºС. Орташа жылдық температурасы 5, 5ºС.

Қар жамылғысы 14 қарашадан орнығады. Қар жамылғысының жамылу ұзақтығы 154 күнге жалғасады. Қар жамылғысының қалыңдығы 72 см. Көктемнің ақырғы суық ызғары 16 мамырда аяқталады және күздің алғашқы ызғары 26 қыркүйекте басталады. Ызғарсыз жылы күндер ұзақтығы 139 күн.

Бұл жердің климаттық жағдайы дәнді-дақыл, террасалы тау етегінде бағбандық өнеркәсібі мен етті-сүтті мал шаруашылығын дамытуға өте тиімді.

Дәнді-дақыл, көкөністі, техникалық дақылдар, жақсы дамыған бағбандық шаруашылықтардың Таулы-далалы зонасы. Бұл құрғақ дала зонасы абсолюттік биіктігі 400-1000 м болатын Жоңғар Алатауының тау етегі мен тау баурайында орналасқан, Ауданның ауыл шаруа шылық мақсатын жүргізу үшін үлкен мәнге ие, өйткені оның аумағында тәлім жерлер мен суармалы егіншілік, бағбандықтың, бақшалықтың негізгі жер қорлары жайғасқан. Бұл жерде мына округтардың жерлері орналасқан:

Қарабұлақ кенттік округы, Көкжазық, Жалғызағаш, Қоңыр, Целинный, Алдаберген, Бақтыбай, Төлеңгіт.

Ауаның орташа жылдық температурасы +6, 9ºС. Жалғаспалы температуралар (10ºС жоғары) қосындысы 3173 жетеді. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 372 мм шамасында ауытқиды.

Ызғарсыз жылы күндердің жалғасы - 158 күндей. Аудан территориясында байқалатын ауа райы құбылыстары: жаз уақытындағы көктемнің соңғы ызғары (көктемнің ызғары шамамен 3 мамырда аяқталады) мен күздің ерте ызғарлары (күздің суық ызғарлары 30 қыркүйекте басталады), қатты желдері, шаңды бораны, бұршақтар, көктайғағы, құрғақшылық, аңызақ сияқтылар ауыл шаруашылығына тиімсіз болып келеді.

Қар жамылғысы 30 қарашадан бастап орнығады. Қар жамылғысының жамылу ұзақтығы 118 күндей. Қардың еруі 29 наурыздан басталады. Судың топырақ қабатындағы өнімділі ылғалдылығы көктем уақытында (сәуір, мамыр) 200-220 мм құрайды. Бұл аймақта су тапшылығы жаздың екінші жартысы мен күзде байқалады. Тәлімді егістіктерге қысқа вегетациялық периодты дақылдар (бидай, арпа) егіледі, өйткені бұлар қыстық ылғал мен көктемгі және жаздық ерте жауын-шашын есебінен жақсы өнім бере алады. Суармалы жерлерде техникалық дақылдар мен дәнді дақылдар (күздік бидай, жүгері, көкөністер, бақшалық, мал азығы, жемісті өнімдері) өсіріледі және жақсы өнім алады.

Жауған жауын-шашын мөлшеріне байланысты өзендердің сулары, дақылдардың өнімділігі, жайылымдардың жағдайы тәуелді болып отыр.

3. Жер бедері

Аудан әртүрлі және күрделі жер бедерінде орналасқан. Оңтүстік-шығыс және Шығыс бөлігі Жоңғар Алатауы жоталарымен көрсетілген. Жоңғар Алатауына тән ерекше құбылыс оның баспалдақты құрылымында, және де әртүрлі гипсометриялық белгіде жатқан үстірт түзуші кеңістіктерде кездеседі. Тау жоталары тауаралық ойпаттармен бөлінген. Жоңғар Алатауының орталық бөлік территориясы альпілік жер бедерімен жамылған. Ары қарай күрт баурайлы жер бедерімен жалғасады. Ол абсолюттік белгісі 3000-2100 м болатын биік және орташа тауларды қамтиды. Орташа таулардың арғы жағында бытыраңқы бөлшектенген жер бедері суреттелген алса таулар орналасқан, олар тау бөктерімен алмастырылған. Тау бөктері қисыңқы төбелік жер бедерімен ұсынылған. Биік емес тау етегінде және үстірттің жазық учаскелерінде мінездемесі қисықты-толқынды формалары, жайпақты-көлбеулі шлейфі басым болып кең таралған түрімен мінездемеленеді. Төбелер төбешікті мінезді және олар тұтас грядка сияқты орналасқан немесе оқшауланған. Ұсақ төбешікті фонды кей жерлерінде тау жоталары көтеріліп келеді, одан бетер бөлшектенген жоталар - биік қисық үшкір жартасты шыңдардан тұрады, терең жыралармен, түрлі көп шатқалдармен және сайлармен суреттелген. Топырақ жамылғысы шайылған күрделі баурайлы жер бедерінің аймағы бар тау аудандары байқалады. Шыңдарға жақын құламалы тік жарлардың өсуіне байланысты эрозиялық процестер күшеюде, топырақтар тек тасты төгінділер және тамырлы жыныстармен жамылған жар тастар кеңістігінде кішкене дақтар негізінде ғана кездеседі.

Тау етегіндегі жер бедері зонасына тән мінездемелік болып, оның батысқа қарай ақырын төмендеуі. Негізінен лисовидты суглинкалардан құралған, олардың кемшілігі су шаю эрозиясына ұшырауында, соның салдарынан осы аймақтағы жерлер территориясында сумен шайылған жерлердің таралуына әкеп соқты, сондықтан барлық су эрозиясына қатысты агротехникалық іс шаралар су шаю күресіне бағытталған.

Талдықорғандық тау аралық ойыстар ауданның орталық және батыс бөлігін де орналасқан. Бұнда жер бедері бір қалыпты, аздап төбеленген. Жалпы бұл рельеф солтүстік-батысқа қарай ауытқыған. Бұл ауданды өз кезегінде 3 ауданшаларға бөлуге болады:

а) сазды жолақ

б) микроклиматты жақсы жетілген суармалы егіншілік массивінің жазығы

в) Қаратал және Көксу өзендерінің аңғары

а) Сазды жолақ барлық ауданшаларда ерекшеленеді. Жер бедерінің төмендетілген учаскелерімен, төменгі арна аралық созылмалы ойыстардың жазықтарымен, көлдердің құрғақтаған түптерімен ұсынылған. Бұл ауданда грунттық сулар жер бетіне көптеген бұлақтар болып шығып жатыр.

б) Ал екінші ауданша суармалы егіншілік массивімен көрсетілген. Теңіз деңгейінен абсолютті биіктігі 580-660 м шамасында болады. Осында және магистральді арналар бойындағы азғана ауданда, ең құнды суармалы алқаптар шоғырланған және табақшалана келген ойпатшалар шабындық пен жайылымға пайдалануда. Микрорельефі жақсы жетілген.

в) Қаратал және Көксу өзендерінің аңғары - бұл учаскедегі жер бедері жазық болып келеді. Аңғардың жалпы ауытқу бағыты солтүстік-батыс. Бірақта территорияның микроклиматы жазыққа қарағанда күрт өзгермелі. Бұл бөлік бұлақтар, жылғалар және жыра, сай-салалармен кескінделген. Жоғары элементті жер бедерінің тегістеу жазықтықтарын суармалы егіншілікке, ал жыраны, сай-саланы, жылға арналарын және грунттық суы жоғары жерледі шабындық пен жайылымға пайдаланады

4. Гидрология мен гидрографиясы

Қаратал ауылынан 4, 4 км қашықтықта орналасқан, Шыжа мен Қарой өзендерінің қосылуынан пайда болған Қаратал өзені ауданның негізгі су артериясы болып тұр. Бұл өзендер теңіз деңгейінен 1000 м биіктікте болатын Жоңғар Алатауының негізгі оңтүстік және солтүстік жоталарындағы Карин мұздықтарынан бастау алады.

Қаратал өзенінің негізгі қорек көзі мұздықтарды ретінде жаз уақытындағы максималды ағыны болып отыр. Орташа көпжылдық су шығыны 23, 3 м3/сек тең, максималды (маусым) -60, 6 м3/сек, минималды (ақпан) -6, 2 м3/сек. Тереңдігі-0, 4 м. ден 1, 7м дейін. Өзеннің жоғарғы жағындағы ағыс жылдамдығы: сабасы-1 м3/сек және тасқын-5, 5 м3/сек дейін болады.

Шыжа өзені - Қаратал өзенінің сол жақ саласы. Оның ұзындығы 39 км.

Өзен Жаманкөл, Сай және Қойтас өзендерінен құралып, теңіз деңгейінен 3200-3400 м биіктіктегі мұздықтар бассейнінен бастау алады. Шыжа өзенінің негізгі салалары: Ключик, Шымбұлақ, Текелі өзендері. Сонымен қатар Шыжа өзеніне ұзындығы 10 км-дей болатын 23 жылғалар құяды. Шыжа өзенінің жоғарғы жағы жіңішке аңғарлы, бірақта басқа салалар қосылған сайын аңғары 0, 5-3, 0 км дейін кеңейеді. Судың негізгі қорек көзі мұздықтар. Судың орташа көпжылдық шығыны 11, 6 м3/сек.

Қарой-Қаратал өзенін құрайтын бірінші өзен. Өзен ұзындығы 69 км. Негізгі қоректік рольді мұздықтар атқарады. Судың орташа көпжылдық шығыны 13, 1 м3/сек.

Көксу өзені - Қартал өзенінің сол саласы. Гидрологиялық және шаруашылыққа қатынасы жағдайына байланысты Қаратал өзенін үлкен дербес су объектісі ретінде санауға болады. Ол Жоңғар Алатауының, биіктігі 3500 м болатын солтүстік-батыс баурайындағы мұздықтардан бастау алады. Ұзындығы бойынша (205 км) ол Қаратал өзенінен ұзын (қосылу аймағына дейін) . Орташа көпжылдық шығыны-54, 7 м3/сек тең, максималды (маусым-шілде) - 140 м3/сек, минималды(ақпан) -18 м3/сек.

Өзендегі судың химиялық құрамы мен дәмдік сапасы бойынша ішуге және техникалық мақсаттарға және де суаруға жарамды.

Ауданның жер асты сулары жарықшаланған, олар барлық жерлерде қалыптасқан. Олардың қайнар көзі атмосфералық жауын-шашын мен мұздардың және қарлардың еріген сулары болып келеді.

Жер асты суларының қоры тауаралық тектоникалық ойыстар мен үлкен өзен аңғарларында жиналады. Химиялық құрамы бойынша грунттық сулар тұщы болады, су кермекті және жұмсақ болып бөлінеді.

Таулы жағдайдағы грунттық сулар 40 м ден 100м дейінгі тереңдікте жатады, ал тау аралық ойыстарда грунттық сулар 40-45 м тереңдікте кездеседі, перифериялық ойыс учаскелерінде 7 м-ге дейінгі тереңдікте кездеседі. Тау арасындағы және өзен жайылмаларында грунттық сулар 0, 6 м тереңдікте кездеседі.

Жер асты суларының бағыттық қозғалысы жер бетінің еңістігіне байланысты. Тегіс жерлерде жерасты сулары өзінің жылдамдығын жоғалтады.

Ауыл шаруашылық мақсатына жер бетіндегі су көздерін пайдаланады, ал елді мекендер жер асты суларымен қамтамасыз етіледі.

5. Өсімдік жамылғысы

Ауданның өсімдік жамылғысы алуан түрлі. Бұл әртүрлілік тік аймақтыққа, сонымен қатар табиғат жағдайының (жер бедері, топырағы, геологиясы, климаты және т. б. ) әсеріне баланысты.

Келесі зоналар бөлінеді:

Нивалді (биік таулы мұздықтар) аймақ, Екі белдеулі таулы шалғындық аймақ, Таулы-орманды далалы аймағы, Таулы-далалы және шөлді-далалы аймақтар.

Нивалді аймақ Жоңғар Алатауының негізгі жоталарының шыңдарында жайғасқан. Бұл мәңгі қарлар мен мұздықтардың, жалаң жартастар мекені. Оның шекарасы 4000-4500 м биіктікте өтеді.

Жаз уақытында да өте төмен температураның ханшайымы болып, өсімдік және жануарлар әлемінің дамуына жағдай бермейді. Бұл жерде гүлді өсімдіктер жеке дара экземплярлары кездеседі, оның өзі - күн сәулесі түсетін жерлер болып тұр. Қыналар мен мүктер жиі кездеседі, кейде олар жарларды тұтас басып өседі. Бұл жерлерде шаруашылықпен айналысу мүмкін емес, бірақта бұл аумақ Жоңғар Алатауының тау етектері мен тау бөктері жазықтықтарына су ылғалының аккумуляторы негізінде үлкен мәнге ие.

Таулы-шалғындық аймақ Жоңғар Алатауының теңіз деңгейінен биіктігі 2000-4000 м болатын биік таулы бөлігінде орналасқан. Бұл зона нивалді және орманды - шалғындық зоналар арасында жайғасқан. Аймақтың жоғарғы белдеуі-альпілік, ал төменгі бөлігі - субальпілік өсімдік жамылғысымен жамылған.

Альпілік белдеу-аймақ территориясының азғана территориясын алып жатыр. Осы жерде кобрезді пустыштер кең таралған, соның ішінде биіктаулы селеулер, сарғылт көкнәр, альпілік қашқарлар, сарғалдақ, түймедақ, жоңғар шегіргүлі орын алады, нашарланған жер бедерлерінде батпақты өлеңдер кең таралған.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс