Құқықтың нысаны
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2 Нормативті.құқықтық акт құқықтың қайнар көзі ретінде ... ... ... ... ... ..8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2 Нормативті.құқықтық акт құқықтың қайнар көзі ретінде ... ... ... ... ... ..8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
КІРІСПЕ
Құқықтың қайнар көздері – бұл құқық нормаларының бекітілу және көрініс табуының мемлекет шығарған немесе ол таныған ресми - құжаттық нысандары, оларға заңды, жалпыға міндетті мағына беру.
Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат тән, оларды мемлекет таниды; бұлар ондағы нормаларды мемлекеттің қолдаудын қамтамасыз етеді. Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат екі жолмен беріледі:
1) құқықшығарсашылық жолы арқылы; бұл жағдайда нормативтік құжаттарды құзіретті мемлекеттік органдар қабылдайды, яғни, тікелей мемлекет шығарады.
2) санкциялау жолы арқылы; бұл жағдайда мемлекетік органдар белгілі бір түрде әлеуметтік нормаларды (әдет-ғұрып, корпоративтік нормалар) қолдап, оларға заңды күш береді.
Құқықтың қайнар көздерінің түрлері:
1. Нормативтік заң актілері – бұл құзіретті мемлекеттік орган қабылдайтын, құқық нормаларынан құралған және белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған ресми құжаттар. Оларға Конституция, заңдар мен заңға сәйкес актілер жатады.
2. Санкцияланған әдет нормалары – бұл адамдардың санасынан орын алған және көп рет қолданылуының нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс ережелеріне мемлекеттің жалпыға міндетті мән беріп, оларды орындауды өзінің мәжбүрлеу күші арқылы кепілдеуі. Әдет-ғұрып нормаларына заңды мағына беретін мемлекет санкциясы екі түрлі жолмен беріледі: а)нормативтік актілерде әдет нормаларына сілтеме жасау арқылы; ә)оларды сот шешімдерінде және басқа да мемлекеттік органдар актілерінде іс жүзінде тану арқылы.
3. Заңды прецедент – бұл ұқсас істерді шешуде басшылыққа алынатын және жалпыға міндетті заңды мағынаны иеленетін нақты бір заңды істі шешудегі соттық немесе әкімшілік шешім.
4. Нормативтік шарт – бұл екі немесе одан да көп субъектілердің жалпыға міндетті заң нормаларынан құралған кеілісімі.
5. Құқықтың жалпы қағидалары – бұл құқықтық жүйенің негізгі бастамалары. Мысалы, заңнамалық норма, міндетті прецедент немесе әдет нормасы болмаған жағдайда заңгерлер әділеттілік, ар-ождан, құқықтың әлеуметтік бағыттылығ қағидаларына негізделуі мүмкін (Грецияның, Испанияның, Ауғаныстанның Азаматтық кодекстері).
6. Діни мәтіндер – бұлар, әсіресе, мұсылмандық құқыққа тән. Ең алдымен, бұл Құран мен Сүннет. Құран–бұл Алланың сөздері, өсиеттері және ақылдарының жиынтығы түріндегі қасиетті кітап; Сүннет–бұл Мұхаммед Пайғамбардың өмірін сипаттайтын жинақ.
Құқықтың қайнар көздері – бұл құқық нормаларының бекітілу және көрініс табуының мемлекет шығарған немесе ол таныған ресми - құжаттық нысандары, оларға заңды, жалпыға міндетті мағына беру.
Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат тән, оларды мемлекет таниды; бұлар ондағы нормаларды мемлекеттің қолдаудын қамтамасыз етеді. Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат екі жолмен беріледі:
1) құқықшығарсашылық жолы арқылы; бұл жағдайда нормативтік құжаттарды құзіретті мемлекеттік органдар қабылдайды, яғни, тікелей мемлекет шығарады.
2) санкциялау жолы арқылы; бұл жағдайда мемлекетік органдар белгілі бір түрде әлеуметтік нормаларды (әдет-ғұрып, корпоративтік нормалар) қолдап, оларға заңды күш береді.
Құқықтың қайнар көздерінің түрлері:
1. Нормативтік заң актілері – бұл құзіретті мемлекеттік орган қабылдайтын, құқық нормаларынан құралған және белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған ресми құжаттар. Оларға Конституция, заңдар мен заңға сәйкес актілер жатады.
2. Санкцияланған әдет нормалары – бұл адамдардың санасынан орын алған және көп рет қолданылуының нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс ережелеріне мемлекеттің жалпыға міндетті мән беріп, оларды орындауды өзінің мәжбүрлеу күші арқылы кепілдеуі. Әдет-ғұрып нормаларына заңды мағына беретін мемлекет санкциясы екі түрлі жолмен беріледі: а)нормативтік актілерде әдет нормаларына сілтеме жасау арқылы; ә)оларды сот шешімдерінде және басқа да мемлекеттік органдар актілерінде іс жүзінде тану арқылы.
3. Заңды прецедент – бұл ұқсас істерді шешуде басшылыққа алынатын және жалпыға міндетті заңды мағынаны иеленетін нақты бір заңды істі шешудегі соттық немесе әкімшілік шешім.
4. Нормативтік шарт – бұл екі немесе одан да көп субъектілердің жалпыға міндетті заң нормаларынан құралған кеілісімі.
5. Құқықтың жалпы қағидалары – бұл құқықтық жүйенің негізгі бастамалары. Мысалы, заңнамалық норма, міндетті прецедент немесе әдет нормасы болмаған жағдайда заңгерлер әділеттілік, ар-ождан, құқықтың әлеуметтік бағыттылығ қағидаларына негізделуі мүмкін (Грецияның, Испанияның, Ауғаныстанның Азаматтық кодекстері).
6. Діни мәтіндер – бұлар, әсіресе, мұсылмандық құқыққа тән. Ең алдымен, бұл Құран мен Сүннет. Құран–бұл Алланың сөздері, өсиеттері және ақылдарының жиынтығы түріндегі қасиетті кітап; Сүннет–бұл Мұхаммед Пайғамбардың өмірін сипаттайтын жинақ.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Т.А.Ағдарбеков, З.Т.Ағдарбекова, М.С.Данишбаева. Мемлекет және құқық теориясы. Түркістан: 2012 ж. - 208 б.
2. Т.А.Ағдарбеков. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы: 2003 ж. - 328 б.
3. Д. А.Булгакова. Мемлекет жəне құқық теориясы. Алматы: 2006 ж. - 106 б.
1. Т.А.Ағдарбеков, З.Т.Ағдарбекова, М.С.Данишбаева. Мемлекет және құқық теориясы. Түркістан: 2012 ж. - 208 б.
2. Т.А.Ағдарбеков. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы: 2003 ж. - 328 б.
3. Д. А.Булгакова. Мемлекет жəне құқық теориясы. Алматы: 2006 ж. - 106 б.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2 Нормативті-құқықтық акт құқықтың қайнар көзі ретінде ... ... ... ... ... ..8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..12
КІРІСПЕ
Құқықтың қайнар көздері - бұл құқық нормаларының бекітілу және көрініс табуының мемлекет шығарған немесе ол таныған ресми - құжаттық нысандары, оларға заңды, жалпыға міндетті мағына беру.
Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат тән, оларды мемлекет таниды; бұлар ондағы нормаларды мемлекеттің қолдаудын қамтамасыз етеді. Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат екі жолмен беріледі:
1) құқықшығарсашылық жолы арқылы; бұл жағдайда нормативтік құжаттарды құзіретті мемлекеттік органдар қабылдайды, яғни, тікелей мемлекет шығарады.
2) санкциялау жолы арқылы; бұл жағдайда мемлекетік органдар белгілі бір түрде әлеуметтік нормаларды (әдет-ғұрып, корпоративтік нормалар) қолдап, оларға заңды күш береді.
Құқықтың қайнар көздерінің түрлері:
1. Нормативтік заң актілері - бұл құзіретті мемлекеттік орган қабылдайтын, құқық нормаларынан құралған және белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған ресми құжаттар. Оларға Конституция, заңдар мен заңға сәйкес актілер жатады.
2. Санкцияланған әдет нормалары - бұл адамдардың санасынан орын алған және көп рет қолданылуының нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс ережелеріне мемлекеттің жалпыға міндетті мән беріп, оларды орындауды өзінің мәжбүрлеу күші арқылы кепілдеуі. Әдет-ғұрып нормаларына заңды мағына беретін мемлекет санкциясы екі түрлі жолмен беріледі: а)нормативтік актілерде әдет нормаларына сілтеме жасау арқылы; ә)оларды сот шешімдерінде және басқа да мемлекеттік органдар актілерінде іс жүзінде тану арқылы.
3. Заңды прецедент - бұл ұқсас істерді шешуде басшылыққа алынатын және жалпыға міндетті заңды мағынаны иеленетін нақты бір заңды істі шешудегі соттық немесе әкімшілік шешім.
4. Нормативтік шарт - бұл екі немесе одан да көп субъектілердің жалпыға міндетті заң нормаларынан құралған кеілісімі.
5. Құқықтың жалпы қағидалары - бұл құқықтық жүйенің негізгі бастамалары. Мысалы, заңнамалық норма, міндетті прецедент немесе әдет нормасы болмаған жағдайда заңгерлер әділеттілік, ар-ождан, құқықтың әлеуметтік бағыттылығ қағидаларына негізделуі мүмкін (Грецияның, Испанияның, Ауғаныстанның Азаматтық кодекстері).
6. Діни мәтіндер - бұлар, әсіресе, мұсылмандық құқыққа тән. Ең алдымен, бұл Құран мен Сүннет. Құран - бұл Алланың сөздері, өсиеттері және ақылдарының жиынтығы түріндегі қасиетті кітап; Сүннет - бұл Мұхаммед Пайғамбардың өмірін сипаттайтын жинақ.
1 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері
Құқықтың қайнар көзі туралы айтқанда, оның пайда болуы мен әрекеті туралы факторларға көңіл аударылады. Онда нормативтік белгілердің өмірге келудегі негізгі процестерді, және мемлекет белгілеген бәріне бірдей тәртіп жолын түсіндіреді. Қысқартып айтсақ, құқықтың қайнар көздері арқылы, заңды істерді шешудегі тәжірибеде нені басшылыққа алатынымызды түсінеміз. Бұл заң нормаларын бекітудің сыртқы көрсету нысаны және әдісі.
Құқықтың қайнар көзі - бұл мемлекет атынан шыға-рылған, жекелеген нормалардың, институттар мен құқық салаларының мазмұндары бар, арнайы жазба түріндегі құ-жаттар.
Ерте кезде заңдардың мазмұндары тасқа қашалып жазылған, үйдің қабырғаларына, жеке тақтайларға, орама-ларға жазылған. Бұны да құқық нысанына жатқызуға болады. Қазіргі кезде құқықтың қайнар көздеріне (нысанына) роман-германдық құқықтағы нормативтік актілер (заңдар, ордо-нанстар, статуттар), ал англо-саксондыққа - келісім және құқықтық прецедент жатады.
Құқықтың қайнар көздерінің қалыптасуы екі жолмен іс жүзіне асырылады: құқықтық шығармашылық және сол не басқа әлеуметтік нормаларға санкция беру. Солардың ішіндегі ең маңыздысы, арнайы өкілеттік берілген мемлекеттік орган-дар мен лауазымды адамдардың, құқықтық шығармашылық әрекеттері. Сондай әрекеттердің нәтижесінде жаңа тәртіп пайда болады. Екінші жолы, қазіргі кезде көп таралған. Олай болуы, арнайы сипаттылық беріп көбірек мемлекеттік қолдау мен қорғаудың керектігі, яғни, бар қоғамдық әрекеттер мен белгілі құқық зерттеушілердің пікірлерін не жекелеген сот тәжірибесіндегі кездерді санкциялау.
Әр түрлі елдерде жекелеген құқықтың (қайнар көздері) үстемдіктер: құқықтық әдет, соттық не әкімшілік прецедент, құқықтық доктрина, нормативті құқықтық акт, нормативтік келісім.
Ерте кезде, әсіресе әдет мемлекеттің пайда болған кезінде, қоғамдық қатынастарды әмбебап және тиімді реттейтін құрал болмағандықтан, әдетпен ғасырлар бойы сол қызметті атқарды. Яғни ол пайда болған көпшілік биліктің бірден-бір көріну нысаны болды. Сол сапада, ол әдет құқығына айналды, яғни оларды қайта-қайта дәстүрлік қолдану нәтижесінде қалыптасып мемлекеттік билікпен санкция берілді, осыған байланысты көпшілікке міндетті ұйғарымға айналды. Алғашқы мемлекеттіліктің даму кезінде құқықтық әдет, нормативтік реттеу жүйесінде үстемдік жағдайында болды. Тек солар ғана көне құқықтың ескерткіші болды - Хаммурапи заңдары (1750 ж. б.э.д.), ХІІ таблица заңдары (б.э.д. 450 ж.), саликалық Права (VІ ғ.), Ярослав Правдасы (шамамен 1054 ж.), т.б.
Сол үшін императивті және бәрін қамтушы ретінде құқықтық ұйғарымдар болу үшін әдет міндетті түрде мынадай талаптарға сай болуы қажет:
* Құқықтық тәжірибені көп уақытқа және біркелкі көрсетуі (ең кемінде бір ұрпақтың шегінде);
* Жеткілікті түрде ұзақ уақыт адамдарға тиімді және белгілі болу;
* Берілген ретінде барлығымен қабылдану (көне римдіктерде бұл заң деңгейінде тәртіп ретінде бекітілген: көне мінезбен бекітілген, халықтың үнсіз келісімі (молчаливое согласие народа, подтвержден-ное древними правами);
* Терең моральдық және этикалық құйтырқылығы мен бір мезгілдегі шарапатты сапалылығы болу қажет;
* Құқықтық реттеу кезінде жағдайдың тоқтатылмайтын және саналы қажеттілігін іс жүзіне асыру;
* Нақтылы құқықтық ұйғарым жоқ болған кезде қолдану (ондай істерде біз жазылған заңмен пай-даланбай, мінез бен әдетте көрсетілгендерді сақ-тауымыз қажет), т.б.
Қазір қоғамдық қатынастарды жариялау процесінде, құ-қықтық әрекеттер көмекші рөл атқарады. Олар көбінесе ха-лықаралық құқықта, жекешеленген ұлттық құқықтық салала-рында, англосаксондық және дәстүрлік құқықтарда таралған.
Көптеген дәстүрлерге ресейлік құқық жөнді қарамайды, бірақ кейбіреуін өз нормаларына қосады. Мысалы, Президенттің және РФ Конституциялық соттарындағы ант беру дәстүрі; парламенттің жаңа шақырылуындағы бірінші отырысты ашуды жасы үлкен депутатқа беруі. Әдет азаматтық құқықтық қатынастарда әр түрлі істер бойынша көп таралған.
Кейбір әдетке құқық жағымсыз қарайды және оған тыйым салады (мысалы, оған жататындар жергілікті әдеттің жекелеген қалдықтары: тыйым салынған улы өсімдіктерді өсіріп дайындау; үлкен әсер ететін және улы заттарды дайындау, сақтау; лицензиясыз жеке медициналық тәжіри-бемен шұғылдану РФ ҚК 231-235 баптары).
Құқықтық прецедент - бұл нақтылы соттағы іс туралы шешім, кейін сондай істерді шешуге үлгі болады.
Құқықтық прецедент рим құқығынан шықты. Преторлар әрекеттегі цивильдік құқықты өзгертуге не жоюға мүмкіндігі жоқ болған кезде (ол туралы ойлаудың өзі күнә болған кезде) кең әкімшілік-соттық өкілеттілігін пайдаланып өздерінің эдиктілерін шығарған, олар кейінірек сондай істерді шешуге үлгі болған. Соттардың функциясын іс жүзіне асыруда, преторлар формулалар құрып әрекеттегі заңдардағы ақтаңдақтардың орнын толтырады. Эдиктер мен форму-лалардағы ережелер, әдеттегідей, ағымдағы құқықтық тәжірибемен қабылданады, преторлық эдиктің біреуінен екіншісіне өтеді. Ал преторлық шағым формулалары құқықтың кейінгі барлық істерді осы категория бойынша шешудің үлгісіне айналды.
Қазіргі кезде прецедент негізінен англосаксондық құқық жүйесіндегі елдерге тән, себебі олар, соттардың әрекетіне негізделіп, соттарды құқықтың туғызушысы ретінде мойындайды.
Құқықтық прецеденттер арнайы жинақтарда топтасты-рылады. Басқа құқықтық жүйесі бар елдерде сот билігінің рөлі, тек құқық нормаларын талқылау есебіне кіреді. Отандық құқықпен, Ресей Федерациясының континенталды құқықтық жүйеде болуына байланысты, осы уақытқа дейін құқықтық прецедент, құқықтың қайнар көзі ретінде қатаң түрде мойындалмады. Қазіргі кездегі заңды тәжірибе, қоғамдық қатынастардың қарқынмен дамуының, тек заңдар шығару қалпында тежеудің мүмкін еместігін көрсетеді. Тәжірибелі мамандар, барлық жерде бірдей (нақтылау үшін не кеңесуге) авторлық түсіндірілуді пайдаланады, мысалы, кодекстерге және басқа да заңдарға. Сонымен бірге, РФ Жоғарғы және Жоғарғы Арбитраждық соттары әруақытта жекелеген категориядағы істер туралы басқарушылық түсіндірілуін беріп отырды.
Көне Римде қандай болмасын іс, нормативті не жекелеген лауазымды адамның шешімі, көрнекті ғалым-заңгерлердің талқылауына түсуі мүмкін болды - Папинианның, Гаяның, Павланның, Ульпиананың және Модестинаның (О цити-ровании 426 ж.). Ортағасырда, ұлттық құқықтық жүйенің және халықаралық қатынастардың қалыптасу кезеңінде, елге белгілі адамдардың талқылауы (құқықтанушылардың, теологтардың, мемлекеттік қайраткерлердің) шындық ретінде, есептеліп ақырғы инстанция болды және қандай болмасын құқықтық проблемаларды шешуде ақырғы нүктені қойды. Кейінірек римдік дәстүрге сай көп уақытқа дейін, доктрина заңды тәжірибемен салыстырылды, ал біздің уақытта, ол сол не басқа құқықтық аяда қалыптасқан ғылыми мектеп ретінде қаралуы мүмкін.
Сонымен, құқықтық доктрина - белгілі және өз еңбектерінде мойындалған ғалым заңгерлердің, әр түрлі құқықтық мәселелер бойынша, өздерінің еңбектерінде айтылған (мақалаларында, монографияларында) және тәжірибедегі белгілі мәселелерді шешуде пайдаланатын тұжырымдамалар.
Қазіргі дүниеде, сондай таза нысан жоқ. Бұл англосаксондық құқықтық жүйеге де жатады. Дегенмен, Швейцарияның Азаматтық Кодексі құқықта ақтаңдақтық болса, көбірек белгілі ғалымдардың азаматтық құқық жөніндегі еңбектеріне сілтеме жасайды, ал мұсылмандық құқықта құқықтық доктрина қазірігі кезде де маңызды рөл атқарады - жалғыз ғана құқықтың қайнар көзі.
Отандық юриспруденция тікелей, доктринаны дербес құқықтың қайнар көзі ретінде мойындамайды. Дегенмен, тәжірибелі мамандар көп жерде (дәлел үшін не кеңесу үшін) авторлық түсініктемелерді заңдарда және басқа нормативті-құқықтық актілер үшін пайдаланады. Сонымен бірге, барлық авторитетті, ғылыми еңбектердегі пікірлер толық доктри-налды күшке ие болмауы мүмкін. Сондықтан, құқықтық шығармашылық пен құқықты қолдану тәжірибесі туралы тұрақты болжам жасауға рұқсат керек; заңдардағы бар жетімсіздіктердің орнын толтыру керек (С.В.Бошно). Осындай төтенше таралған үйреншіктік заңды доктринаны толық негізде, арнайы емес құқықтың қайнар көзі ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Нормативті-құқықтық келісім - бұл құқық субъекті-лерінің арасындағы, бір-біріне қарым-қатынасын және міндеттілігін белгілеу арқылы реттеу.
Нормативті келісім шарт халықаралық көпшілік және ұлттық мемлекеттік (конституциялық) құқыққа тән болады. Мұнда олар маңызды нысан рөлін атқарады (қайнар көздердің). Бұл әр түрлі мемлекеттер арасындағы (үкіметтер) не басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2 Нормативті-құқықтық акт құқықтың қайнар көзі ретінде ... ... ... ... ... ..8
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..12
КІРІСПЕ
Құқықтың қайнар көздері - бұл құқық нормаларының бекітілу және көрініс табуының мемлекет шығарған немесе ол таныған ресми - құжаттық нысандары, оларға заңды, жалпыға міндетті мағына беру.
Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат тән, оларды мемлекет таниды; бұлар ондағы нормаларды мемлекеттің қолдаудын қамтамасыз етеді. Құқықтың қайнар көздеріне ресми сипат екі жолмен беріледі:
1) құқықшығарсашылық жолы арқылы; бұл жағдайда нормативтік құжаттарды құзіретті мемлекеттік органдар қабылдайды, яғни, тікелей мемлекет шығарады.
2) санкциялау жолы арқылы; бұл жағдайда мемлекетік органдар белгілі бір түрде әлеуметтік нормаларды (әдет-ғұрып, корпоративтік нормалар) қолдап, оларға заңды күш береді.
Құқықтың қайнар көздерінің түрлері:
1. Нормативтік заң актілері - бұл құзіретті мемлекеттік орган қабылдайтын, құқық нормаларынан құралған және белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған ресми құжаттар. Оларға Конституция, заңдар мен заңға сәйкес актілер жатады.
2. Санкцияланған әдет нормалары - бұл адамдардың санасынан орын алған және көп рет қолданылуының нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс ережелеріне мемлекеттің жалпыға міндетті мән беріп, оларды орындауды өзінің мәжбүрлеу күші арқылы кепілдеуі. Әдет-ғұрып нормаларына заңды мағына беретін мемлекет санкциясы екі түрлі жолмен беріледі: а)нормативтік актілерде әдет нормаларына сілтеме жасау арқылы; ә)оларды сот шешімдерінде және басқа да мемлекеттік органдар актілерінде іс жүзінде тану арқылы.
3. Заңды прецедент - бұл ұқсас істерді шешуде басшылыққа алынатын және жалпыға міндетті заңды мағынаны иеленетін нақты бір заңды істі шешудегі соттық немесе әкімшілік шешім.
4. Нормативтік шарт - бұл екі немесе одан да көп субъектілердің жалпыға міндетті заң нормаларынан құралған кеілісімі.
5. Құқықтың жалпы қағидалары - бұл құқықтық жүйенің негізгі бастамалары. Мысалы, заңнамалық норма, міндетті прецедент немесе әдет нормасы болмаған жағдайда заңгерлер әділеттілік, ар-ождан, құқықтың әлеуметтік бағыттылығ қағидаларына негізделуі мүмкін (Грецияның, Испанияның, Ауғаныстанның Азаматтық кодекстері).
6. Діни мәтіндер - бұлар, әсіресе, мұсылмандық құқыққа тән. Ең алдымен, бұл Құран мен Сүннет. Құран - бұл Алланың сөздері, өсиеттері және ақылдарының жиынтығы түріндегі қасиетті кітап; Сүннет - бұл Мұхаммед Пайғамбардың өмірін сипаттайтын жинақ.
1 Құқықтың нысанының түсінігі, түрлері
Құқықтың қайнар көзі туралы айтқанда, оның пайда болуы мен әрекеті туралы факторларға көңіл аударылады. Онда нормативтік белгілердің өмірге келудегі негізгі процестерді, және мемлекет белгілеген бәріне бірдей тәртіп жолын түсіндіреді. Қысқартып айтсақ, құқықтың қайнар көздері арқылы, заңды істерді шешудегі тәжірибеде нені басшылыққа алатынымызды түсінеміз. Бұл заң нормаларын бекітудің сыртқы көрсету нысаны және әдісі.
Құқықтың қайнар көзі - бұл мемлекет атынан шыға-рылған, жекелеген нормалардың, институттар мен құқық салаларының мазмұндары бар, арнайы жазба түріндегі құ-жаттар.
Ерте кезде заңдардың мазмұндары тасқа қашалып жазылған, үйдің қабырғаларына, жеке тақтайларға, орама-ларға жазылған. Бұны да құқық нысанына жатқызуға болады. Қазіргі кезде құқықтың қайнар көздеріне (нысанына) роман-германдық құқықтағы нормативтік актілер (заңдар, ордо-нанстар, статуттар), ал англо-саксондыққа - келісім және құқықтық прецедент жатады.
Құқықтың қайнар көздерінің қалыптасуы екі жолмен іс жүзіне асырылады: құқықтық шығармашылық және сол не басқа әлеуметтік нормаларға санкция беру. Солардың ішіндегі ең маңыздысы, арнайы өкілеттік берілген мемлекеттік орган-дар мен лауазымды адамдардың, құқықтық шығармашылық әрекеттері. Сондай әрекеттердің нәтижесінде жаңа тәртіп пайда болады. Екінші жолы, қазіргі кезде көп таралған. Олай болуы, арнайы сипаттылық беріп көбірек мемлекеттік қолдау мен қорғаудың керектігі, яғни, бар қоғамдық әрекеттер мен белгілі құқық зерттеушілердің пікірлерін не жекелеген сот тәжірибесіндегі кездерді санкциялау.
Әр түрлі елдерде жекелеген құқықтың (қайнар көздері) үстемдіктер: құқықтық әдет, соттық не әкімшілік прецедент, құқықтық доктрина, нормативті құқықтық акт, нормативтік келісім.
Ерте кезде, әсіресе әдет мемлекеттің пайда болған кезінде, қоғамдық қатынастарды әмбебап және тиімді реттейтін құрал болмағандықтан, әдетпен ғасырлар бойы сол қызметті атқарды. Яғни ол пайда болған көпшілік биліктің бірден-бір көріну нысаны болды. Сол сапада, ол әдет құқығына айналды, яғни оларды қайта-қайта дәстүрлік қолдану нәтижесінде қалыптасып мемлекеттік билікпен санкция берілді, осыған байланысты көпшілікке міндетті ұйғарымға айналды. Алғашқы мемлекеттіліктің даму кезінде құқықтық әдет, нормативтік реттеу жүйесінде үстемдік жағдайында болды. Тек солар ғана көне құқықтың ескерткіші болды - Хаммурапи заңдары (1750 ж. б.э.д.), ХІІ таблица заңдары (б.э.д. 450 ж.), саликалық Права (VІ ғ.), Ярослав Правдасы (шамамен 1054 ж.), т.б.
Сол үшін императивті және бәрін қамтушы ретінде құқықтық ұйғарымдар болу үшін әдет міндетті түрде мынадай талаптарға сай болуы қажет:
* Құқықтық тәжірибені көп уақытқа және біркелкі көрсетуі (ең кемінде бір ұрпақтың шегінде);
* Жеткілікті түрде ұзақ уақыт адамдарға тиімді және белгілі болу;
* Берілген ретінде барлығымен қабылдану (көне римдіктерде бұл заң деңгейінде тәртіп ретінде бекітілген: көне мінезбен бекітілген, халықтың үнсіз келісімі (молчаливое согласие народа, подтвержден-ное древними правами);
* Терең моральдық және этикалық құйтырқылығы мен бір мезгілдегі шарапатты сапалылығы болу қажет;
* Құқықтық реттеу кезінде жағдайдың тоқтатылмайтын және саналы қажеттілігін іс жүзіне асыру;
* Нақтылы құқықтық ұйғарым жоқ болған кезде қолдану (ондай істерде біз жазылған заңмен пай-даланбай, мінез бен әдетте көрсетілгендерді сақ-тауымыз қажет), т.б.
Қазір қоғамдық қатынастарды жариялау процесінде, құ-қықтық әрекеттер көмекші рөл атқарады. Олар көбінесе ха-лықаралық құқықта, жекешеленген ұлттық құқықтық салала-рында, англосаксондық және дәстүрлік құқықтарда таралған.
Көптеген дәстүрлерге ресейлік құқық жөнді қарамайды, бірақ кейбіреуін өз нормаларына қосады. Мысалы, Президенттің және РФ Конституциялық соттарындағы ант беру дәстүрі; парламенттің жаңа шақырылуындағы бірінші отырысты ашуды жасы үлкен депутатқа беруі. Әдет азаматтық құқықтық қатынастарда әр түрлі істер бойынша көп таралған.
Кейбір әдетке құқық жағымсыз қарайды және оған тыйым салады (мысалы, оған жататындар жергілікті әдеттің жекелеген қалдықтары: тыйым салынған улы өсімдіктерді өсіріп дайындау; үлкен әсер ететін және улы заттарды дайындау, сақтау; лицензиясыз жеке медициналық тәжіри-бемен шұғылдану РФ ҚК 231-235 баптары).
Құқықтық прецедент - бұл нақтылы соттағы іс туралы шешім, кейін сондай істерді шешуге үлгі болады.
Құқықтық прецедент рим құқығынан шықты. Преторлар әрекеттегі цивильдік құқықты өзгертуге не жоюға мүмкіндігі жоқ болған кезде (ол туралы ойлаудың өзі күнә болған кезде) кең әкімшілік-соттық өкілеттілігін пайдаланып өздерінің эдиктілерін шығарған, олар кейінірек сондай істерді шешуге үлгі болған. Соттардың функциясын іс жүзіне асыруда, преторлар формулалар құрып әрекеттегі заңдардағы ақтаңдақтардың орнын толтырады. Эдиктер мен форму-лалардағы ережелер, әдеттегідей, ағымдағы құқықтық тәжірибемен қабылданады, преторлық эдиктің біреуінен екіншісіне өтеді. Ал преторлық шағым формулалары құқықтың кейінгі барлық істерді осы категория бойынша шешудің үлгісіне айналды.
Қазіргі кезде прецедент негізінен англосаксондық құқық жүйесіндегі елдерге тән, себебі олар, соттардың әрекетіне негізделіп, соттарды құқықтың туғызушысы ретінде мойындайды.
Құқықтық прецеденттер арнайы жинақтарда топтасты-рылады. Басқа құқықтық жүйесі бар елдерде сот билігінің рөлі, тек құқық нормаларын талқылау есебіне кіреді. Отандық құқықпен, Ресей Федерациясының континенталды құқықтық жүйеде болуына байланысты, осы уақытқа дейін құқықтық прецедент, құқықтың қайнар көзі ретінде қатаң түрде мойындалмады. Қазіргі кездегі заңды тәжірибе, қоғамдық қатынастардың қарқынмен дамуының, тек заңдар шығару қалпында тежеудің мүмкін еместігін көрсетеді. Тәжірибелі мамандар, барлық жерде бірдей (нақтылау үшін не кеңесуге) авторлық түсіндірілуді пайдаланады, мысалы, кодекстерге және басқа да заңдарға. Сонымен бірге, РФ Жоғарғы және Жоғарғы Арбитраждық соттары әруақытта жекелеген категориядағы істер туралы басқарушылық түсіндірілуін беріп отырды.
Көне Римде қандай болмасын іс, нормативті не жекелеген лауазымды адамның шешімі, көрнекті ғалым-заңгерлердің талқылауына түсуі мүмкін болды - Папинианның, Гаяның, Павланның, Ульпиананың және Модестинаның (О цити-ровании 426 ж.). Ортағасырда, ұлттық құқықтық жүйенің және халықаралық қатынастардың қалыптасу кезеңінде, елге белгілі адамдардың талқылауы (құқықтанушылардың, теологтардың, мемлекеттік қайраткерлердің) шындық ретінде, есептеліп ақырғы инстанция болды және қандай болмасын құқықтық проблемаларды шешуде ақырғы нүктені қойды. Кейінірек римдік дәстүрге сай көп уақытқа дейін, доктрина заңды тәжірибемен салыстырылды, ал біздің уақытта, ол сол не басқа құқықтық аяда қалыптасқан ғылыми мектеп ретінде қаралуы мүмкін.
Сонымен, құқықтық доктрина - белгілі және өз еңбектерінде мойындалған ғалым заңгерлердің, әр түрлі құқықтық мәселелер бойынша, өздерінің еңбектерінде айтылған (мақалаларында, монографияларында) және тәжірибедегі белгілі мәселелерді шешуде пайдаланатын тұжырымдамалар.
Қазіргі дүниеде, сондай таза нысан жоқ. Бұл англосаксондық құқықтық жүйеге де жатады. Дегенмен, Швейцарияның Азаматтық Кодексі құқықта ақтаңдақтық болса, көбірек белгілі ғалымдардың азаматтық құқық жөніндегі еңбектеріне сілтеме жасайды, ал мұсылмандық құқықта құқықтық доктрина қазірігі кезде де маңызды рөл атқарады - жалғыз ғана құқықтың қайнар көзі.
Отандық юриспруденция тікелей, доктринаны дербес құқықтың қайнар көзі ретінде мойындамайды. Дегенмен, тәжірибелі мамандар көп жерде (дәлел үшін не кеңесу үшін) авторлық түсініктемелерді заңдарда және басқа нормативті-құқықтық актілер үшін пайдаланады. Сонымен бірге, барлық авторитетті, ғылыми еңбектердегі пікірлер толық доктри-налды күшке ие болмауы мүмкін. Сондықтан, құқықтық шығармашылық пен құқықты қолдану тәжірибесі туралы тұрақты болжам жасауға рұқсат керек; заңдардағы бар жетімсіздіктердің орнын толтыру керек (С.В.Бошно). Осындай төтенше таралған үйреншіктік заңды доктринаны толық негізде, арнайы емес құқықтың қайнар көзі ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Нормативті-құқықтық келісім - бұл құқық субъекті-лерінің арасындағы, бір-біріне қарым-қатынасын және міндеттілігін белгілеу арқылы реттеу.
Нормативті келісім шарт халықаралық көпшілік және ұлттық мемлекеттік (конституциялық) құқыққа тән болады. Мұнда олар маңызды нысан рөлін атқарады (қайнар көздердің). Бұл әр түрлі мемлекеттер арасындағы (үкіметтер) не басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz