Қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 31 Нормативтік реттеу жүйесінің түсінігі және элементтері . . . 4 2 Нормалардың түрлері . . . 6

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 9

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 10

КІРІСПЕ

Мемлекет және құқық теориясы - жалпы заң ғылымы, ол мемлекеттік-құқықтық шындықтың ең маңызды теориялық - әдістемелік бағыттарын біріктіреді. Оның негізгі санаттары мен түсініктемелері, салалық құқықтық ғылымдардың тәжірибесіне талдау жасап, сайып келгенде заңгердің табысты тәжірибелік жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған.

Қоғам реттеушіліксіз өмір сүре алмайды, ол дегеніміз адамдардың өмір сүрудің әртүрлі салаларындағы жүріс-тұрысын ретке келтіру. Реттеу нормалардың көмегімен жүзеге асырылады, ал нормалар, өз кезегінде, техникалық және әлеуметтік болып бөлінеді.

Техникалық нормалар - бұл адамдардың еңбек құралдарын және табиғат заттарын дұрыс қолдануының ережелері. Мысалы, техникалық нормаларға мыналар жатады: белгілі бір құрылыс жұмыстарын орындау ережелері, шикізатты қолану ережелері, мемлекеттік стандарттар, техникалық жағдайлар. Техникалық нормалар төмендегідей ерекшеліктерге ие: а) бұл жердегі реттеу пәні тек әлеуметтік сипатта емес; ә) «субъектілікң құрамы тек адамдармен ғана емес, сонымен қатар сыртқы әлеммен, табиғатпен, техникамен де байланысты.

Әлеуметтік нормалар - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуде қолданылатын жүріс-тұрыс ережелері. Оларға құқықтық, моральдық, діни, саяси, эстетикалық, әдет, корпоративтік нормалары жатады. Әлеуметтік нормалар келесі ерекшеліктерге ие: а) бұл жердегі реттеу пәні тек әлеуметтік сипатта болады, ол-қоғамдық қатынастар; ә) «субъектіліктің құрамы әлеуметтік саланың өкілдері ретіндегі адамдармен ғана байланысты.

Техникалық және әлеуметтік нормалар өзара тығыз байланыстылықта болады. Нақты айтқанда, қоғам үшін маңызды техникалық нормаларды мемлекет пен құқық қолдайды, нәтижесінде олар белгілі бір заңды салдарды туындататын, жалпыға міндетті техникалық-заңды жүріс-тұрыс ережелеріне айналады. Мысалы, қылмыстық заңнама құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу әрекеттері үшін жауапкершілікті көздейді.

1 Нормативтік реттеу жүйесінің түсінігі және элементтері

Әлеуметтік нормалар дегеніміз - адамдардың сезімімен, еркімен байланысты, олардың әлеуметтік қарым-қатынасы. Ол қоғамның даму прцесі мен қызметі кезінде пайда болады және ұйымның мәдени кейіпі мен сипатына сай келеді.

Барлық әлеуметтік нормаларды олардың жиынтығы мен қарым-қатынасын, адам баласының жатақханасының тәртіп жолы деп атау қабылданған:

Бұл жалпы сипаттағы ереже, міндетті тәртіп жолы, олар белгілі топтың не мемлекеттің мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі;
Олардың барлығы қоғамның жеткен мәдени деңгейге және қоғамның әлеуметтік ұйымының сипатына сай келеді;
Қоғамдық процестер кезінде қалыптасады;
Міндеттілік пен мүмкіндік тәртіптің шекарасын белгілейді, әлеуметтіке қолданатын тәртіпті таңдауға жол ашады және бір мезгілде тәртіпке тексеру жасаудың құралы болып есептеледі;
Социумда тәртіптілік пен келісімділік қатынастарын жасауға бағытталған, ал олардың кейбіреулері, мысалы, технкалық-құқықтық нормалар адамдардың қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз етеді.
Кейіпті сипатта болады, шексіз сандағы кездерді іс жүзіне асыруға есептелген, кең көлемдегі субъек-тілерге бағытталған, тоқтаусыз және белгісіз көп әрекет етеді.

Құқық нормаларының талаптары, басқа нормативті реттеушілерге қарағанда маңызды орында, себебі, олар:

қоғамдағы бар қатынастардың ішіндегі ең ма-ңыздысын реттеуге бағытталған;
мемлекетпен шығады және онымен бұзылудан не орындамаудан қорғалады;
әр уақытта жазбаша нысанда болады, шексіз арнайыланған және нысандалған, жүйелі және құрамдалған;
нақтылы белгіленген нысан арқылы іс жүзіне асы-рылады: сақтау, орындау, пайдалану, және қолдану;
басқалардың ішіндегі нормативті реттеушілер, жоғары, әлеуметтік бағалылықпен өзгешеленеді, себебі, олар жалпыға бірдейлігімен, универсалдығымен, тұрақты-лығымен және әрекеттерінің тоқтаусыздығымен сапалы.

Көбірек ертеректе қай жерде болмасын адам баласының қарым-қатынасын реттетуші әдет (обычай), яғни тарихи қалыптасқан тәртіп ережесі, ол көп қайталанып, ұзақ уақыт пайдаланылуына қарай адамдардың әрекетіне арналған.

Бұл анықтама сондай әлеуметтік реттеушінің қалыпта-суындағы міндетті жағдайларды көрсетеді:

Ұзақ уақыттан бері белгілі. Көпшілік кездерде, ешкім және әруақытта нақтылы уақытылы белгілемеген;
Қайталану салыстырмалы өзгермейтін түрде, әр түрлі кездерге байланысты, әр түрлі қатаңдығы бар;
Біржақты қолдану тәжірибесі, берілген типтегі жағдайда тек сондай кәдімгілігін көрсетеді.
Әдеттің белгілік талабы, яғни олардың жеткілікті нақтылығы жақтармен дұрыс пайдалану мүмкіндігі.

Әдет , басқа реттеушілердің әрекетін толықтырады. Әдетке жақын мінездер (мінез сипатындағы әдет), дәстүр (әскери, отбасылық, мамандандырылушы), салттар (үйленудегі, жерлеудегі, т. б. ), ритуал (дәстүр) (салтанатты дәстүрлер - диплом тапсыру, мемлекеттік және қоғамдық қайраткерлердің арнайы кездесулері, некелесу, марапаттау, т. б. ) .

Әдеттің шектелген аумағы бар және әрекет ететін аясы бар. Бірақ, сол қалпында өзінің ұтымдылық қасиетіне байланысты ұзақ уақыттағы өмір сүруіндегі сіңіскен құбылыс.

Діни нормалар - әр түрлі дінге сенушілердің белгілеген және олардың сеніміне міндетті маңызы бар, әлеуметтік нор-малардың бір түрі. Діни нормалар сол не басқа сенімдердің негізіне (догмаларға) жатады, дәстүрлі рәсімді өткізу, ұйым-дастыру тәртібі соған сай діни ұйымдардың, т. б. әрекеттеріне жатады.

Жалпы құқықтық және діни нормалардың белгісіне мынадай негіздерді жатқызуға болады:

діни нормалар өсиетінде қалай белгілесе «өлтірме», «ұрлама» тура солай құқықтық ұйғарым, сондай әрекеттерге тыйым салады;
сыртқы көрінісінде белгілі ұқсастық бар (діни нормалар нысанға келтірілген, жүйелі түрде жазылып, Құранда, Библияда, Талмуда, буддистердің кітабында белгіленген) ;
діни ұйғарымдар нақтылы адамаға ғана қатынасты емес, белгілі топтағы адамдарға, соны қолдану-шыларға да қатысы бар;
кейбір елдерде діни нормалар құқықтың қайнар көзі ретінде есептеледі - мұсылмандық құқық жүйесі.

Дегенмен, құқық нормаларымен салыстырсақ, діни нормалар таралатын адамдар аясы, көбірек аздау; діни нормалардың қойған талаптарында көбірек қатаңдық бар, және адамдардың жалғыз ғана сеніміне негізделеді.

2 Нормалардың түрлері

Батыс европалық ортағасыр үшін үлкен маңызы бар, солай айтылатын каноникалық құқық - римдік-католиктік шіркеу қалпында жасалған құқық. Каноникалық құқықтың негізгі қайнар көзіне таптық конституциялар (буллалар, бревелер, энцикликтер, т. б. ) жатады. ХVІ ғасырға қарай каноникалық құқықтың Жинағы қалыптасты. Қазіргі кезде, араб елдеріндегі таралған құқықтың қайнар көзіне, мұсылмандық діни көзқарастар жатады.

Корпоративтік нормалар - қоғамдық бірлестіктерге қаты-насушылардың және жекелеген ұйымдардың жұмыскерлердің қатынастарын реттейтін тәртіп жолдары (саяси партиялардың, одақтардың, ерікті қоғамдастықтардың, мүдделер туралы клубтардың, кооперативтердің, серіктестіктердің, қоғамдық қорлардың, компаниялардың, акционерлік қоғамдардың, т. б. ) . Қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың нормалары - өздері белгілеген нормалар, осы ұйымдардың ережесіне сай бекітіледі және қоғамдық ықпалдың көмегімен қорғалады.

Корпоративті нормалар, құқық нормалары сияқты қатаң тіркеледі және әр түрлі локальді қайнар көздерде, жарғыларда, ережелерде, бағдарламаларда талданады, сол не басқа ұйымдардың жалпы жиналысында қабылданады (съезде, конференцияда) . Бұл нысандалған тәртіп жолы ішкі ұйымдастырушылық, өмірді реттеу мәселелеріне, сонымен бірге белгілі мақсаты мен міндетіне арналған тапсырмалар бар, белгілі ықпал ету шарасы (тәртіптілік және моральдік сипатта) сол тәртіпті бұзушылар үшін көзделген.

Мораль нормалары (адамгершілік) - адамдардың жақсылыққа және жамандыққа, адалдыққа, лайықтылыққа, т. б. негізделген жалпы сипаттағы тәртіп жолы, ол адамдардың және олардың бірлестіктерінің реттеуші және бағалайтын өлшемдік қызметін атқарады.

Моралдық нормалар басқалардай емес, өзінің мазмұнымен және бағытымен құқық нормаларына жақын. Құқық пен моралдың арасындағы жалпылық:
Басқа қоғамдық қатынастарды реттеушілерге қарағанда мораль мен құқықтың әрекет ету аясы кең, тиімді және әмбебап әлеуметтік реттеушілерге жатады;
Мораль нормалары мен құқық нормалары индивидтердің салыстырмалы еркіндігін көздеп, өз жағдайын біліп жатады.
Мораль нормалары мен құқық нормалары көп дең-гейде сәйкестеніп өздерінің маңызды бағалылығымен негізгі категориялармен қағидалардың орнын басады.

Құқық пен мораль бір-бірімен ортақ белгілерімен ұқсас, дегенмен, кейбір маңызды айырмашылығы бар. Олардың қатарына мынадай кездерін жатқызуға болады: моралдық нормалар өздерінің пайда боуында, мемлекеттік билікпен байланысты емес, олар ауызша таралады және адамның ішкі сеніміне қоғамдық пікірлер негізінде іс жүзіне асырылады; моральдік нормаларды сақтау көпшіліктің сезімімен, авторитетімен қамтамасыз етіледі және оларды бұзу қоғамдық қарсылықты туғызады; мораль құқықпен салыстырғанда ертерек пайда болған және оның қалыптасуы стихиялық, яғни біреудің субъективтік еркінен тәуелсіз, ал құқық мемлекетпен қоса пайда болады және құқықтың пайда болу процесі көбінесе, нақтылы заң шығарушының аттарымен байланысты.

Көп жағдайда мораль түсінігі мен қатар «адамгершілік» «этика» пайдаланылады (белгіленген тәртіп жолы) және «эстетика» (жақсылық пен жамандықта, тек әдеби шығармашылықта ғана емес, адамдардың тәртібіндегі және тұрмысындағыны да бекітеді) .

Саяси нормалар - саяси өмірдің субъектілерінің, партия-лардың, саяси билік туралы, әлеуметтік топтардың арасында-ғы тәртіпті реттейді (оның жеңісін, ұстауын және пайдала-нуын) .

Олар қоғамдағы саяси билікті белгілейді, бөледі және ұйымдастырады. Сондықтан саяси институттардың нормала-ры, процедуралары және процестері саяси аяда іс жүзіне асырылады. Олар саяси биліктің күшін және оны көретін еркіндікте болады, сондықтан олардың көбісі құқықтық реттеу аясынан тыс әрекет етеді. Дегенмен, мемлекеттік билік аясында әрекет ететін, саяси нормалар (оның нысандары, құрылымы, мемлекеттің және басқа саяси жүйенің әрекетін көрсету, ел көлемінде, оның сыртында) құқықтық нысанды, конституциямен бекітілген саяси-құқықтық нормаларды қа-былдайды.

Саяси-құқықтық нормалар, саяси бағдарламалық актілерде бекітіледі (конституцияда, партияның бағдарла-масында) . Олар саяси жүйенің бөліктерінің арасындағы қатынастарды көрсетеді; мемлекеттің және қоғамның маңызды сипаттарын бекітеді; азаматтардың статусын, кепілдейді, бекітеді және қамтамасыз етеді; билік органдары мен басқару органдарының қатынастарын реттейді.

Техникалық нормалар - адамдардың, табиғи заттармен, еңбек құралдарымен әр түрлі техникалық құралдармен көбірек мақсатты пайдалану жолдары. Мұндай тәртіп жолдары адамдардың дұрыс, қауіпсіз өмірлерін қамтамасыз ету үшін өте маңызды; оларды көбісі құқықтық ұйғарым күші бар нысанды қабылдады және техникалық-құқықтық нормалар ретінде белгілі. Ондай нормаларға биологиялық, санитарлық-гигиеналық, технологиялық, экологиялық, ғылы-ми-техникалық және басқадай нормаларды жатқызамыз. Сонымен бірге, спорттық құралдардың көлемін, спорттық ойындардың тәртібін, кемелерді жүргізу тәртібін, газбен темір кесу қауіпсіздігін, т. б. жатқызуға болады.

Техникалық заңды нормалар, өздерінің сыртқы көріні-сімен және императивтік талаптар сипатымен құқықтық нор-маларға тым жақын: себебі мемлекеттен шығады және оның еркін көрсетеді, солардың көбісін сақтап қалу мемлекеттік мәжбүрлеу мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі, оның ішінде заңды жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етіледі; арна-йы нормативтік актілерде бекітіледі; адам өмірінің маңызды аясын реттейді. Ондай техникалық-құқықтық нормаларға жататындар - әр түрлі техникалық пайдалану жағдайы, мем-лекеттік және салалық стандарттар (ГОСТ-ылар және ОСТ-лар), ережелер (нұсқаулар), қауіпсіздік техникасы, көлікті пай-далану, нормативтер (индекстер) қоршаған ортаны ластау, ши-кізатты, жанармайды, электр энергиясын пайдалану нормала-ры, жол жүру тәртібі, жарылыс заттарын, наркотикалық, улы заттарды сақтау, т. б.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.