Статистикалық бақылау

1.Статистикалық бақылау туралы жалпы түсінік

Қоғамдық құбылыстарды олардың сандық және сапалық ерекшеліктерін тығыз байланыстыра отырып сипаттау терең әрі жан-жақты жүргізілетін статистикалық зерттеулерсіз мүмкін емес. I-тарауда статистикалық зерттеу жұмыстары 3 кезеңге бөлінетіні айтылған. Сол кезеңдердің алғашқысы статистикалық бақылау деп аталады.
Статистикалық бақылау деп қоғамдық құбылыстар туралы мәліметтерді жоспарлы және ғылыми ұйымдастырылған түрде жинауды айтады.
Кез-келген статистикалық зерттеу деректерді есепке алу және бастапқы мәліметтері жинаудан басталады. Жиналған материал статистикалық бақылаудың мақсатына, мазмұнына, сол сияқты мәліметтерді жинау тәсіліне байланысты сан алуан болуы мүмкін. Алайда бастапқы материал қалай жиналғанына, деректер қалай есепке алынғанына қарамастан, статистикалық бақылау жиналған мәліметтер бойынша зерттеліп отырған құбылыс жайында дұрыс қорытынды жасайтындай деңгейде ұйымдастырылуы қажет.
Статистикалық бақылау жұмыстарын мынадай 3 кезеңге бөледі:
• статистикалық бақылаудың дайындыық жұмыстары;
• қажетті материалды (бастапқы мәліметтерді) жинау;
• жиналған материалды өңдемес бұрын тексеру.
Статистикалық бақылаудың дайындық жұмыстарына бақылаудың мақсатын, міндеттерін анықтау, бақылау бағдарламасын әзірлеу, бақылауды жүргізуді ұйымдастыру жұмыстары жатады. Статистикалық бақылау – күрделі әрі жауапты жұмыс, өйткені статистикалық зерттеу жұмыстарының сапасы бақылаудың қалай ұйымдастырылғанына тікелей байланысты болады. Сондықтан статистикалық бақылауды ұйымдастыру жұмыстарына көп көңіл бөлінеді. Мұндай жұмыстар бақылау объектісін,бақылау бірлігін анықтау, бақылаудың орның, уақытың белгілеу, бақылау жүргізетін ұйымдарды анықтау, мамандарды іріктеу, оларды оқыту, кеңес беру, бақылау формулярын көбейту,оларды тарату сияқты әрекеттерді қамтиды.
Зерттелетін объектіні дұрыс сипаттау үшін бақылау жүргізетін уақытты белгілеудің маңызы зор. Статистикада бақылау уақытын екі түрге бөледі:
• объективті уақыт;
• субъективті уақыт.

Қолданылған әдебиеттер :

1. С.М. Мұханбетова «Статистика» . Алматы , 2011ж

Пән: Статистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
1.Статистикалық бақылау туралы жалпы түсінік
2. Статистикалық бақылаудың нысандары, түрлері, тәсілдері.
3.Статистикалық бақылау бағдарламасы
4. Статистикалық бақылау мәліметтерін тексеру

1.Статистикалық бақылау туралы жалпы түсінік

Қоғамдық құбылыстарды олардың сандық және сапалық ерекшеліктерін тығыз
байланыстыра отырып сипаттау терең әрі жан-жақты жүргізілетін статистикалық
зерттеулерсіз мүмкін емес. I-тарауда статистикалық зерттеу жұмыстары 3
кезеңге бөлінетіні айтылған. Сол кезеңдердің алғашқысы статистикалық
бақылау деп аталады.
Статистикалық бақылау деп қоғамдық құбылыстар туралы мәліметтерді
жоспарлы және ғылыми ұйымдастырылған түрде жинауды айтады.
Кез-келген статистикалық зерттеу деректерді есепке алу және
бастапқы мәліметтері жинаудан басталады. Жиналған материал статистикалық
бақылаудың мақсатына, мазмұнына, сол сияқты мәліметтерді жинау тәсіліне
байланысты сан алуан болуы мүмкін. Алайда бастапқы материал қалай
жиналғанына, деректер қалай есепке алынғанына қарамастан, статистикалық
бақылау жиналған мәліметтер бойынша зерттеліп отырған құбылыс жайында дұрыс
қорытынды жасайтындай деңгейде ұйымдастырылуы қажет.
Статистикалық бақылау жұмыстарын мынадай 3 кезеңге бөледі:
статистикалық бақылаудың дайындыық жұмыстары;
қажетті материалды (бастапқы мәліметтерді) жинау;
жиналған материалды өңдемес бұрын тексеру.
Статистикалық бақылаудың дайындық жұмыстарына бақылаудың мақсатын,
міндеттерін анықтау, бақылау бағдарламасын әзірлеу, бақылауды жүргізуді
ұйымдастыру жұмыстары жатады. Статистикалық бақылау – күрделі әрі жауапты
жұмыс, өйткені статистикалық зерттеу жұмыстарының сапасы бақылаудың қалай
ұйымдастырылғанына тікелей байланысты болады. Сондықтан статистикалық
бақылауды ұйымдастыру жұмыстарына көп көңіл бөлінеді. Мұндай жұмыстар
бақылау объектісін,бақылау бірлігін анықтау, бақылаудың орның, уақытың
белгілеу, бақылау жүргізетін ұйымдарды анықтау, мамандарды іріктеу, оларды
оқыту, кеңес беру, бақылау формулярын көбейту,оларды тарату сияқты
әрекеттерді қамтиды.
Зерттелетін объектіні дұрыс сипаттау үшін бақылау жүргізетін уақытты
белгілеудің маңызы зор. Статистикада бақылау уақытын екі түрге бөледі:
объективті уақыт;
субъективті уақыт.
Бақылаудың объективті уақыты деп бақылау мәліметтеріне қатысты уақытты
айтады. Объективті уақыт жиынтық бірліктерінің белгілері тіркеуге алынған
мерзімді немесе мезетті сипаттайды. Мысалы, шығарылған өнім, тұтынылған
тауар мөлшері туралы мәліметтерді белгілі бір уақыт мерзімі үшін алуға
болады. Ал халық саны, дүниеге келген нәрестелер саны туралы мәліметтерді
белгілі бір датаға қатысты ғана жинауға болады. Кейбір жағдайларда бақылау
датасын анықтау жеткіліксіз болып, оған қосымша құбылыстың белгілі бір
күйін тіркейтін уақыт мезетінде анықтауға тура келеді. Мұндай мезетті
бақылау мезеті деп атайды. Бақылау мезеті зерттелетін құбылыс күн сайын
ғана емес, сағат, тіпті минут сайын өзгеріп отырған жағдайда қолданылады.
Мысалы, 2009 жылы Қазақстанда өткізілген халық санағында бақылау мезеті
болып 24 ақпаннан 25 ақпанға қараған түнгі сағат 12 саналды. Бақылаудың
объективті уақытын анықтағанда құбылыстың әр түрлі ерекшеліктері
ескеріледі. Ең алдымен бақылауға алынған кезде өзіне тән күйде болуы керек
. Мысалы, бақтарды, жүзімдіктерді есепке алу үшін олардың жеміс беретін
кезі таңдалып алынады. Ал халық санағын өткізгенде әдетте қыс мезгілі,
аптаның ортасы және түнгі сағат 12 бақылау мезеті ретінде анықталады,
себебі осы кезде халықтың қозғалысы басқа уақытпен салыстырғанда азырақ
болады.
Бақылаудың субъективті уақыты - бұл бақылау өткізілетін уақыт, яғни
жиынтық бірліктері туралы керекті мәліметтер жиналатын кезең. Мысалы, 2009
жылы Қазақстанда өткізілген халық санағында объективті уақыты 25 ақпаннан 6
наурыз аралығындағы уақытты қамтиды. Бақылау дәлдігін қамтамасыз ету
мақсатында субъективті уақыттың ұзақтығы маңызды рөл атқармайды.
Статистикалық бақылауды жүргізгенде жиналған материалды өңдеу
техникасына міндетті түрде көңіл бөлінуі қажет, себебі бастапқы
статистикалық мәліметтерді компьютерде өңдегенде оларға белгілі бір
талаптар қойылады. Жиналған материал осы талаптарды қанағаттандыруы керек.
Статистикалық бақылауға мынадай талаптар қойылады:
1) статистикалық мәліметтердің толықтығы және практикалық құндылығы;
2) мәліметтердің дұрыстығы және дәлдігі, яғни мәліметтер ақиқат
шыңдыққа сәйкес келуі керек және техникалық жағынан дәл өлшенуі тиіс;
3) уақыт және кеңістік өлшемдері бойынша мәліметтердің салысиырмалы
болуы;
4) бақылау жүргізілетін жиынтықты іріктеудің негізді болуы, яғни
іріктеліп бақылауға алынған бірліктерді зерттелетін жалпы жиынтықтың
негізгі қасиеттері мейілінше көп болуы керек.

2. Статистикалық бақылаудың нысандары, түрлері, тәсілдері.

Ұйымдастыру тұрғысынан қарағанда статистикалық бақылаудың 2 нысаны
(формасы) болады:
есеп беру;
арнайы ұйымдастырылған.
Есеп беру деп кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің өз қызметтері
туралы статистикалық органдарға құжаттар (есеп) тапсыруын айтады. Есеп беру
алдын-ала белгіленген бағдарлама бойынша белгілі бір уақытта
жүргізіледі.Есеп беру үшін қолданылаиын бланктерді статистикалық есеп беру
нысаны дейді. Олардың әрқайсысының өз шифры, аты болады. Мысалы,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын шағын кәсіпорындардан басқа барлық
заңды тұлғалар өз қызметкерлерінің жылдық орташа саны, жалақы қоры, жұмыс
уақытының күнтізбелік қоры, жұмыс күшінің қозғалысы, бос жұмыс орны
туралы мәліметтерді 1 - Е нысанында көрсетеді. Бухгалтерлік және
оперативті есеп құжаттарындағы жазбалар есеп беретін бақылау бірлігі
үшін бастапқы мәліметтер көзі болып құжаттардағы бастапқы
мәліметтерді алдымен өңдейді, содан соң нәтижесін есеп беру
нысандарына жазады. Кәсіпорындардан, ұйымдардан, мекемелерден жиналған
мәліметтер экономикалық әрекет түрі, меншік түрі, аумақ, т.б.
Белгілер бойынша жинақталып, ел экономикасын сипаттайтын
қорытындылаушы көрсеткіштер есептеледі, статистикалық жиынтық кесте
құрылады. Есеп берудің негізгі ерекшеліктері болып мыналар саналады:

бақылау бірлігі есепті міндетті түрде береді
есеп құжаттарға негізделіп жасалады.
Есепке басшының қолы қойылып, заңды түрде расталады.
Қазіргі
кезде Қазақстанда есеп беру статистикалық бақылаудың негізгі нысаны
болып есептеледі. Есеп беру мәліметтері экономикалыңәр түрлі салалары
өнімдердің динамикасын қадағалауға, елдің және аумақтардың дамуын
бағалауға, мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындар мен
ұйымдарың әрекеттерінің тиімділігін салыстыруға, т.б. құбылыстарды
бақылауға мүмкіндік береді. Мерзіміне байланысты есеп беру айлық,
тоқсандық, жарты жылдық, жылдық болып бөлінеді.
Әр түрлі құбылыстарды зерттегенде олардың күй-жайы, дамуы
туралы мәліметтерді есеп ьеру нысаны бойынша жинау мүмкін болмаған
жағдайда арнайы ұйымдастырылған бақылау жұмыстары жүргізіледі. Түрлі
санақтар, бір жолғы есепке алулар, тексерулер, зерттеулер нәтижесінде
керекті мәліметтерді жинау бақылаудың арнайы ұйымдастырылған нысаны
болып табылады. Арнайы ұйымдастырылған бақылаудың мысалы ретінде
халық санағын, отбасы бюджетін зерттеуді, тауар сапасын тексеруді
атауға болады.
Статистикалық бақылау түрлерін зерттелетін жиынтықтағы бірліктерді
қамту дәрежесіне және мәліметтерді тіркеуге алу уақытына байланысты
анықтайды.
Зерттелетін жиынтықтағы бірліктерді қамту дәрежесіне байланысты
статистикалық бақылаудың екі түрі болады:
жаппай;
жартылай.
Жаппай бақылауда зерттелетін жиынтық бірліктері толық қамтылады.
Мысалы, халық санағы, шығарылған өнімді есепке алу, т.б.
Жартылай бақылауда жиынтық бірліктерінің бір бөлігі ғана
қамтылады. Жартылай бақылауды ұйымдастырғанда бақылау нәтижесін
бойынша негізгі жиынтықты анық сипаттайтын қорытынды көрсеткіштерді
алу міндеті қойылады. Жартылай бақылаудың мынадай түрлері болады:
ішінара бақылау;
монографиялық бақылау;
жиынтықтың негізгі бөлігін бақылау.
Ішінара бақылау деп жиынтықтың кездейсоқ алынған бөлігін зерттеуді
айтады. Ішінара бақылау – жартылай бақылаудың ең көп тараған түрі. Өнімнің
сапасын тексеру, жұмыс уақытын пайдалануды,
тұтыну заттарына сұранысты зерттеу ішінара бақылаудың мысалы болады.
Монографиялық бақылау жүргізгенде жиынтықтың жекеленген бірліктері
жан-жақты, толық зерттеледі. Бақылаудың бұл түрін қолдану үшін
зеоттелетін жиынтыққа тән, яғни типтік бірліктер есепке алынуы
керек. Монографиялық бақылаудың міндеті негізгі
жиынтыққа сипаттама беру емес, ол бүгінгі күннің жетістіктерін
насихаттау үшін немесе зерттеліп отырған құбылыстың кемшілігін
анықтау үшін жүргізіледі. Жеке кәсіпорынның іс-әрәкетін бақылау,
этнографиялық зерттеулер монографиялық бақылаудың мысалы болады.
Жиынтықтың негізгі бөлігін зерттеу деп бақылауға алынған
жиынтықтың негізгі бөлігін құрайтын ас ірі бірліктерді ғана
зерттеуді айтады. Әдетте мұндай ірі бірліктер зерттелетін белгі
бойынша жиынтықтың басым бөлігін құрайды. Статистикалық бақылаудың бұл
түрінің мысалы ретінде ірі базарлардағы тауарлардың бағасын
зерттеуді келтіруге болады.
Статистикалық зерттеу жұмысының міндеттеріне және бақылауға
алынатын құбылыстардың ерекшеліктеріне байланысты мәліметтерді үздіксіз
және үздікті түрде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.