Мектеп химия курсында эксперименттік есептердің оқытудың әдістемесі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үдеріс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үдерісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.

2014 жылғы «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев атап көрсеткендей, еліміздің 2050 жылға дейінгі дамуының жаңа саяси бағдары бойынша басты мақсаты - Қазақстанның ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуы. Елбасымыз өз сөзінде ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз - белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар дей келе, ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұрғанын атап өтті [1, Б. 1] .

Оқушыларды сөйлеуге, өз ойларын жеткізе білуге, пікір таластыруға тек тестік бақылау кезінде емес, оқыту барысында, күнделікті сабақта, тіпті сабақтан тыс жұмыстарда да (үйірме, факультативтік сабақ, т. б. ) қалыптастырып үйрету қажет. Ұстаздың рөлі тек емтихан алып, баға қоюмен шектелмейді, сабақты бере білу мен оқушыларды еңбекке баулып, тәрбиелеу және пәнге қызығуын арттырумен айқындалады. Ал оқушы білімнің сапасы - мұғалім білімділігі мен біліктілігінің, іскерлігінің айнасы, нарық заңдылығына сүйенсек, кез келген өнімнің сапасын өндіруші емес, оны тұтынушы анықтауы, бағалауы қажет. Сондықтан мұғалімнің берген білімін оның өзі емес, басқалардың бағалағаны жөн.

Дидактикалық әдебиетте оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту білімді түсінуін қалыптастырудың шарттарының бірі ретінде көрсетілген. М. Н. Скаткин мен И. Я. Лернер: «білімді түсіну оны дәстүрлі емес жағдайда қолдана білуден, эксперименттік есептерді шығарудан көрінеді, » - деген болатын. Осы орайда, эксперименттік есептерді оқушылар жүйелі түрде шығарып отыруы қажет екенін бұл авторлар атап көрсетеді, сонда ғана олардың білімдері берік болады [2] .

Химияны оқыту әдістемесінде ( С. Г. Шаповаленко, Ю. В. Ходаков, М. Я. Голобродько, В. Н. Давыдов, Н. А. Титов, П. А. Оржековский) оқушылардың шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыруға арналған бірқатар зерттеулер бар. Бұл үшін негізгі құрал ретінде эксперименттік есептер қолданылады. Әдістемеде төмендегідей көзқарас кеңінен тараған: эксперименттік есептерді шығару үшін ең қажетті шарт оқушылардың берік, өздері түсінген білімдерінің болуы (Р. Г. Иванова, А. Г. Иодко және т. б. ) . Елімізде мектеп оқушыларының шығармашылық іс-әрекетінің аспектісін зерттеген ғалымдар: С. Қ. Қалиев, С. Ұзақбаева, К. Ж. Қожахметова, І. Р. Халитова, Ш. Б. Құлманова, Р. Қ. Дүйсембінова және т. б. Бастауыш сынып оқушыларының түрлі іс-әрекеттерінде шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері А. Х. Аренова, А. Мұқанбетжанова, Ә. С. Әмірова, С. Н Жиенбаева, Б. Т. Қабатай, А. А. Сағымбаев, А. Б. Мырзабаев, К. Қ. Базарбаева, К. Сәдуақасқызы, Ә. С. Тапалова және т. б. еңбектерінде қарастырылды. Алайда, оқушылардың білім сапасын арттыру үшін химиядан эксперименттік есептердің бүгінгі күнге дейін ролі зерттелген жоқ.

Сонымен, дидакт ғалымдардың атап көрсеткеніндей мынадай қарама-қайшылық туындайды:

• білімді түсінуі үшін эксперименттік есептердің мүмкіндіктері мен осы мүмкіндіктерді жүзеге асыруға арналған химияны оқыту әдістемесінің теориясында зерттеулердің болмауы;
• мектеп оқушыларының эксперименттік есептерді шығару арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың қажеттілігі мен оның теориялық тұрғыда негізделмеуі;
• оқушылардың эксперименттік есептерді оқыту әдістемесін қалыптастыруда эксперименттік есептердің мүмкіндіктері және оның ғылыми-әдістемелік тұрғыда жеткілікті түрде қамтамасыз етілмегендігі арасында қарама-қайшылықтар кездеседі.

Бұл зерттеудің басты мәселесі химиядан эксперименттік есептерді шығару арқылы оқушылардың білім деңгейін жоғарылатуға ықпал ететін педагогикалық жағдайларды анықтау болып табылады.

Aйтылғaндaрды қорытындылaй келіп, қaзіргі тaңдa туындaп отырғaн қaрaмa-қaйшылықтaр мен мәселелерді шешу зерттеу жұмысының тaқырыбын « Мектептегі химия курсында эксперименттік есептерді оқытудың әдістемесі » деп aнықтaуымызғa негіз болды.

Зерттеу мақсаты: Бейорганикалық химиядан эксперименттік есептер шығару арқылы оқушылардың теориялық білімдерімен қатар тәжірибелік білік дағдыларын қалыптастыру.

Зерттеу нысаны: орта мектептегі химияны оқыту үдерісі.

Зерттеу пәні: орта мектептегі химияны оқыту үдерісіндегі оқушылардың эксперименттік есептердің оқытудағы мәні, оны ұйымдастыру тәсілдері

Зерттеу болжамы: егер, орта мектепте химияны оқыту үдерісінде эксперименттік есептерді шығарудың әдістемесі жасалынса, онда оқушылардың эксперименттік есептерді шығару дағдылары қалыптасып, химияны оқып үйренуге қызығушылығы артады, өйткені мектеп химия курсында эксперименттік есептер шығару маңызды орын алады.

Зерттеу міндеттері:

1. Оқушылардың білімдерін арттыру мақсатында эксперименттік есептерді шығаруға үйрету проблемасы бойынша әдебиеттерге талдау жасау;

2. Оқушылардың эксперименттік есептерді шығару барысында теориялық білімдерін практика жүзінде іске асыра білу қабілетін арттыру үшін қажетті әдістемелік нұсқау жасау;

3. Ұсынып отырған тәсілдердің тиімділіктерін салыстыру барысында оқушылардың химиялық ойлау қабілетін жетілдірудегі эксперименттік есептердің ролін анықтау.

Қойылған міндеттерді шешу барысында төмендегі зерттеу әдістері қолданылады: тақырып бойынша педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау; оқушыларды бақылау; тәуелсіз сараптау әдісі; мұғалімдермен әңгімелесу; педагогикалық эксперимент.

Зерттеудің проблемасы: Химияны оқыту барысында біздің мектептерде теориялық білімді практика жүзінде іске асыру мәселесіне аса көңіл бөлінбейді. Білімді түсіну оны дәстүрлі емес жағдайда қолдана білуден, химиялық экспериментті жасауға қажетті білік-дағдыны игеруден қалыптасады.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы:

Мектеп химия курсында эксперименттік есептер шығару бағдарламасы мен оны оқытудың әдістемесін жасау.

Зерттеу нәтижелерін химия пәні мұғалімдерін қайта даярлау жағдайларында, сондай-ақ 12 жылдық орта білім беру үдерісіне қолдануға болады.

Эксперименттік есептер шығару барысында әрбір оқушы бойында ақыл-ой мен практикалық іс- әрекеттердің дараланған сипаты қалыптасады, теориялық және сарамандық мазмұндағы жаңа мәселелерді шеше білу біліктілігі пайда болады, яғни химия маманына тән арнаулы қасиеттер дамиды. Химияны қызығушылықпен оқып үйренгенде оған деген құштарлықтары артады.

I. Мектеп химия курсындағы химиялық эксперименттердің жалпы сипаттамалары

Химия пәні бойынша оқу бағдарламасында көрсетілген меңгеруге тиісті білім көлемін, оқушы әр сыныпта, белгіленген мөлшерде толық игеруі үшін, оқытудың жаңа әдістері мен түрлерін енгізудің ықпалы зор.

Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылымдар жүйесінің бір тармағы болып есептеледі. Себебі, педагогика ғылымдары сияқты оның да зерттейтін ең негізгі мәселесі - орта мектептегі ғылым негіздерінің бірі, химияны оқытудың іс-тәжірибесі мен теориясын қарастыру. Ал, оның міндеті:

а) мектептегі химия пәнінің оқу бағдарламасы мен оқулықтың мазмұнын анықтау;

б) оқушыларға химиялық білімдер мен дағдылардың жүйесін ұғындырудың тиімді тәсілдерін, оқыту әдістемесін көрсету.

Химияны оқыту процесі нәтижелі болуы үшін, оқушылардың логикалық санасы мен диалектикалық ойлауын дамыту мақсатында, әр түрлі әдіс-тәсілдерді кеңінен қолданып, оқу материалын, негізінен эксперименттік және көрнекілік түрде түсіндіру керек [ 2] .

Химиялық оқу экспериментінің психологиялық-педагогикалық қырларын анықтап алудың маңызы зор. Бұл орайда А. Н. Леонтьевтің қам-қарекет теориясы ерекше рөл атқарады. Бұл теория бойынша, химиялық экспериментті пайдалану арқылы ұғымдарды қалыптастыру процесі кезінде, сыртқы, заттың, сезімдік-практикалық қарекеті - ұғымды меңгерудің басты генетикалық негізі болып саналады. Ал, психологиялық-физиологиялық тұрғыдан қарасақ, ұғымды қабылдау процесі, көру мен есту анализаторының реакциясынан басталады. Мысалы, П. Я. Гальперин мен Н. Ф. Талызинаның ақыл-ой әрекетін кезеңдерге бөліп қарастыру теориясы негізінде химиялық ұғымдарды оқушылардың меңгеру процесі, интерпоризация принципіне сүйеніп жүзеге асырылады. Бұл принцип бойынша ұғымды қабылдау сыртқы сезімдік іс-әрекеттің ішкі ойлау әрекетіне өтуді қамтамасыз ететін психологиялық операциялар ретінде қарастырылады. Өйткені олар, ұғымды қабылдау процесі әрқашанда, «Сыртқы материализацияланған қарекеттен» басталып, бірнеше сапалық әдістерден өтіп түрленеді. Яғни, мұндай әрекетте мотивациялық, бағдарлық, орындаушылық, «іштей» сөйлеу, естіртіп айту, тексеру негіздері болады. Демек, ұғымның қалыптасу процесі - осындай бірнеше кезеңдерден тұратын күрделі процесс [ 3] .

Прогресшіл педагогтар дидактика мәселелерін жетілдіре келе, оқыту процесін материалдық тұрғыдан түсінуді әрқашан қолдап келген. Я. А. Коменский, И. Г. Пестолоции, М. В. Ломоносов, К. Д. Ушинский және т. б., классикалық дидактиканың жетекші принциптерінің бірі, оның «Алтын ережесі» - көрнекілік принципі болып табылатындықтан, оқытудың бастапқы фазасы сезімдік танымдарға негізделуі қажет деп есептеген [4] .

Оқушыларға жан-жақты терең, тиянақты білім беруде көрнекі құралдарды пайдаланудың педагогикалық және әдістемелік маңызы зор екендігі белгілі. Өйткені, көрнекілік принципі - дидактиканың бірінші және ең негізгі принципі болып саналады. Бұл жөнінде классик педагог Я. А. Коменский: мұғалім үшін «Алтын ереже» - бала сезімі арқылы қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып білдірген жөн: көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ қойып тыңдасын, иісін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолмен ұстап нәрсенің қатты-жұмсақтығын, т. б. байқасын. Кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелері бірдей түсініп қабылдағаны жақсы» деп көрсеткен [ 4] .

Химиялық эксперимент танымның сезімдік формаларының күшті құралына жатады. Оқыту барысындағы оқушылардың ойлауы - ғылыми таным процестерінің басты ерекшеліктерімен сәйкес келеді.

Көпшілік жағдайда көрнекілік принципі нақтылық және абстрактілік бірлігі принципі тұрғысынан тұжырымдалатындықтан, көрнекілік түрде оқыту оқу процесіндегі сезімділік және тұжырымдылықтың арасындағы бұл байланыс кең және маңызды қалыптасады.

Қазіргі педагогика классикалық педагогиканың барлық негізгі белгілерін өз бойына сіңіріп келеді.

П. Я. Гальперин кез келген іс-әрекеттің орындалуы, оның орындалу деңгейіне байланысты емес екі бөлімнен тұрады деп атап көрсетті, олар: икемденушілік және орындаушылық. Икемденушілік іс-әрекет орындалуындағы жалпы жағдайды сипаттайды, алдымен оның орындалу жоспары, бақылау әдістері мен параметрлері және орындалу барысындағы түзету тәсілдері тағайындалады. Орындалатын іс-әрекеттің сапасы мен деңгейі тәуелді болатындықтан икемденушілік бөлімі негізгі болып саналады, себебі одан ең алдымен орындалатын іс-әрекеттің айналдыру процесі (интериоризация) бөлек-бөлек кезеңдермен жүргізіледі [5 ] .

Құбылыстарды бақылау - алғашқы эксперименттік танымдық процесс. Қазіргі дидактикада бақылаулар оқыту әдісі ретінде де, оқу әрекетінің түрі ретінде де қарастырылады. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту бақылау процесімен тығыз байланысты. Көрнекті педагог В. А. Сухомлинский: «бақылау тек материалды оқыту әдісі ғана емес, ойлау қабілетін дамытумен қатар дұрыс тәрбиелей білу әдісі» деп атап көрсеткен. [11] .

Мұғалім өзінің жұмысында үнемі ескеріп отыруы қажет бақылаулардың мынадай дидактикалық ерекшеліктері бар:

1. берілген экспериментті демонстрациялау және болжамдарды тексеру барысында байланыс орнату;

2. жоспарлы және ұйымдасқан сипатта болу қажет.

Әрбір мұғалімнің өзінің күнделікті жұмысы барысында осы екі ерекшелікті ескеріп отыруы қажет.

Жүйелік амалдарын, олардың ішінде «жүйені субоптималдандыру қағидаларын» және «жүйе қызметінің толымдылық» ұстанымдарын басшылыққа ала отырып, химиялық оқу экспериментінің біртұтас оңтайлы жүйесін мына элементтерден құруға болады, яғни мектептегі химиялық экспериментті шартты түрде бірнеше типке бөлуге болады:

• қызықты тәжірибелер;
• демонстрациялық эксперимент;
• химиялық практикум;
• зертханалық жұмыстар;
• эксперименттік есептер;
• ғылыми эксперименттің негізі.

Химияның кез келген деңгейін оқыту сәйкес химиялық экспериментті ұйымдастырмай жүзеге аспайды. Химиялық эксперимент - химиялық заттар және олардың айналулары туралы білімнің көзі, ол оқушыларды химиялық ғылымға қызықтырады, теориялық білімді практикада қолдану мүмкіншіліктерін дамытатын оқушылардың танымдық қызметінің белсенділігіне әсер етеді.

1. 1 Мектеп химия курсында эксперименттік есептердің алатын орны және шығару әдістемесі

Химиялық есептер шығару оқытудың жалпы жүйесінде практикалық әдістердің тобына жатады. Есеп шығару оқушыларда теориялық білім мен тәжірибе арасындағы байланысты жүзеге асырады. Оқушылар есеп барысында химиялық ұғымдарды, заңдарды, теорияларды қалыптастыруға, олардың химиялық тілмен сөйлеу мәдениетін байытуға іскерлікке, ізденгіштікке тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Химиялық есептер: жаңа практикалық біліктіліктер мен дағдыларды қалыптастыру химиялық ұғымдар мен мағлұматтарды үйрету; білімнің тереңдігі мен баяндылығын тексеру; проблема қою және проблемалық ахуал туғызу; материалды пысықтау, жалпылау және қайталау; оқушылардың әр түрлі деңгейдегі шығармашылық қабілетін тәрбиелеу мақсатында беріледі [12] .

Химия есептері сандық және сапалық есептері болып екіге бөлінеді. Сапалық есептерін басқаша эксперименттік есептер деп атайды, өйткені оларда сандық мәліметтер болмайды, химиялық тәжірибелер жасау арқылы шығарылады. Химия пәнін оқытуда, оқушылардың химиядан алған білімін есепке алып бағалауда эксперименттік есептердің маңызы аса зор. Эксперименттік есептерді шешу арқылы оқушылар теориялық білімін есепке алып, бағалауда эксперименттік есептердің маңызы аса зор. Эксперименттік есептерді шешу арқылы оқушылар теориялық білімін арттырады, іс жүзінде пайдалана білуге үйренеді, химиялық құрал - жабдықтармен және реактивтермен жұмыс істеу дағдыларын нығайтып, жетілдіре түседі. Эксперименттік есептерді шешіп дағдыланған оқушылар өздігінен жұмыс істей білуге, ұқыптылыққа, өз ісіне сын көзімен қарауға үйренеді. Оқушылардың химиядан білім сапасы мен практикалық әзірлігі эксперименттік есептерді шығару үстінде айқын білінеді.

Эксперименттік есептерді шешетін оқушыға қойылатын талаптың бірі, практикалық әрекеттерден бұрын эксперимент есебі теориялық тұрғыдан шешілуі керек. Бұл талап қарсылық тудырмайды, бірақ практикада сирек орындалады. Мынадай құбылыс жиі байқалады: оқушы (оқушылар тобы) есептің текстің және тәжірибе жасауға қажетті жабдықты алған соң, практикалык әрекеттер туралы көзге түскен алғашқы сөйлемдерді оқып тікелей тәжірибеге кіріседі.

Эксперименттік есептерді шығару жоспарының жалпы нұсқаулары ретінде, мыналарды ұсынуға болады:

1. Негізгі сұрақты нақтылау мақсатымен және бұл есепте қандай білімді (қайсы тақырып немесе бөлім) қолдану керектігін аныктау үшін есептің шартын талдау.

2. Есепті шығаруға қажетті білімді жұмылдыру.

3. Негізгі сұрақты бірнеше сұрақтарға жіктеу, оларды шешу негізгі сұраққа жауап алу үшін қажет (есептің шартын талдау) .

4. Есепті шешудің жалпы жоспарын құру.

5. Қажетті әрекеттерді орындау.

6. Шығарудың дұрыстығын тексеру және есеп жазу.

Эксперименттік есептер оқушылардың таным әрекетінің сипатына қарай бірнеше типтерге бөлінеді. Солардың мектепте іс жүзінде жиі қолданылатындары: заттың сапалық құрамын анықтау; затты тани білу; заттарды алу; заттың жіктелу белгілерін табу; қоспаның құрамын анықтау және бөлу; құралдар құрастыру; заттардың өздеріне тән химиялық реакцияларын жасау арқылы олардың қасиеттері мен құрамын анықтау; заттар мен құбылыстарды типтерге және кластарға жатқыза білу; берілген мөлшердегі ерітінділерді даярлау; сынақ тәжірибелік-сан есептері; химиялық аспаптарды пайдалана отырып шығарылатын есептер эксперименттік [12] .

Эксперименттік есептерді шешу үшін сынау және қателесу, есте қалғаны бойынша шығару, жорамал жасау, анализ және синтез тәсілдері қолданылады. Сынау және қателесу тәсілі оқушының білімі жеткіліксіз болғанда пайдаланылады. Тиісті нәтиже алғанға дейін тәжірибені қайталап жасай береді. Есепте берілген мәліметтер оқушыға бұрыннан таныс, есте сақталғаны бойынша шығарылады. Берілген мәліметтер толық болмаса, оқушы алдымен жорамал жасайды, содан соң тәжірибе арқылы оның дұрыс - бұрыстығын тексереді. Эсперименттік есептерді шығарудың ең тиімді кең таралған тәсілі - анализ және синтез. Оқушы есептің шартын нақтылы талдау арқылы шешу жоспарын жасайды да, соған сәйкес іс-әрекеттерді жүзеге асырады.

Мектеп бағдарламасы бойынша химиядан базалық білім деңгейін қалыптастыру тек теориялық материалды берумен шектелмейді. Оқушының теориялық білімі практикалық, зертханалық білім, білік дағдысымен ұштасуы керек. Жаратылыстану ғылымдары ішінде химия эксперменттік ғылым болғандықтан мектепте 8-сыныптан бастап практикалық және зертханалық жұмыстар жүргізіледі. Мектеп оқулығында әрбір тақырыпқа байланысты практикалық жұмыстардың жасалу реті беріледі. Соның ішінде біздің тоқталайық дегеніміз - эксперменттік есептердің шығарылу әдістемесі. Химияны оқытуда оқушылар назарына эксперименттік есептердің жеті түрі ұсынылады.

1 -Кесте Эксперименттік есептер түрлері

Кесте 1

Оқушыларды эксперименттік есептерді шешуге үйрету - күрделі әдістемелік сұрақтардың бірі.

Көпшілік жағдайда мұғалімдер практикалық сабаққа әзірленуді үйге бергені секілді эксперименттік есептерді де үйден шығарып келуге тапсырма береді. Бұл жағдайда оқушылардың есепті дұрыс түсініп орындау мүмкіндігі аз. Эксперименттік есептерді шығаруға әзірлік сыныпта мұғалім басшылығымен іске асырылуы керек [ 13, 14] .

Химиялық экспериментті орындауға қажетті әрекеттерді іске асыру дағдысын сабақ үстінде біртіндеп дамытқан дұрыс. Ол үшін сабақ сұрау кезеңін немесе сабақтың қорытындысын шығару кезеңін қолдануға болады. Практикалық сабаққа әзірлік есептер шартын талдаудан басталады. Оны бірнеше кезеңдерге бөлуге болады:

1-кезең. Есептің шарты бойынша бәрі түсінікті ме екенін анықтап, жұмыс жоспарын құру қажет;

2-кезең. Мұғалім өзі немесе бір оқушының көмегімен жұмысты орындау барысын көрсетіп, қауіпсіздік техникасын қадағалап, аспаптармен, құралдармен химиялық заттармен жұмыс істеу ережесін сақтауға көңіл аудару қажет;

3-кезең. Оқушылар ойша эксперимент арқылы күрделі әрекеттерді қайталап, ой елегінен өткізеді;

4-кезең. Есепті шешу элементтері және әрекеттер әдісінің жаңа жағдайда сабақ үстінде қолданылуы

Оқушыларды оқыту үрдісінде эксперименттік есептерді шығару жоспарын құрып, оны шешудің тиімді тәсілін іздестірген қолайлы болмақ. Эксперименттік есептерді шешу барысында оқушылардың зейінін мынаған аударуымыз керек:

1. Есепті неғұрлым аз практикалық әрекетті қолданып шешу керек.
2. Әрі арзан, әрі тиімді реактивтерді таңдап, оны үнемдеп қолданған жөн.
3. Іс жүзінде жүретін реакцияларды қолдану қажет.
4. Заттың үлгісін алу.
5. Зерттеу барысында бақылау нәтижесін жазу.
6. Жұмыс нәтижесін есептің мақсатымен салыстырып, тұжырымдап қорытындылау [ 14] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс