Орта мектептің химия курсында «Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары» тарауын В.М.Монахов технологиясымен оқыту әдістемесі
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ
Әдеби шолу
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық технологиялар
В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
Орта мектептің химия курсында «Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары» тарауын В.М.Монахов технологиясымен оқыту әдістемесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Әдеби шолу
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық технологиялар
В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
Орта мектептің химия курсында «Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары» тарауын В.М.Монахов технологиясымен оқыту әдістемесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
«Ақылдыдан шыққан сөз
білімдіге болсын кез».
Абай
I КІРІСПЕ
Әлемдік оқу үрдісінің өзегі — жаңа технологиялар екені мәлім. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-тәсілдерді білім алушының қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп қолдана білу-ұстаз біліктілігін аңғартады [1].
Ғылыми техникалық прогрестің өте шапшаң қарқынмен дамуы және ақпарттар көлемінің үнемі өсіп отыруы, әсіресе ой еңбегін және оқыту үдерісін айрықша сапалы түрде жетілдіруді талап етіп отыр. Осындай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін табу, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады.
Технология мазмұнын жете түсінбеу – оны әдістемеден ажырата алмауға әкеп соғады. Егер әдістеме көбінесе оқу үдерісін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар[2]. Технология – бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік және болашақ оқу үдерісінің жобасы болып табылады [3].
В.М.Монахов өзінің педагогикалық технологиясында мынандай анықтама береді: педагогикалық технология – оқу үдерісін жоспарлаудың жүйелік әдісі болып табылады. Оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарының ара-қатынасын ескере отырып оқытушылармен білімді меңгеру үдерісін жүргізу, оны бағалау керек.
Педагогикалық технология – барлық жағынан ойластырылған, жобалау, ұйымдастыру және оқу процесін жүзеге асыру барысында оқушы мен мұғалім үшін барлық жағдайды жасауды көздейтін педагогикалық қызметтің моделі. Технологияны дұрыс жүзеге асыру үшін ең алдымен төмендегі әдістемелік принциптерді сақтау қажет:
• ұстаздың педагогикалық шеберлігіне сену;
• оқу үдерісінің кез-келген кезеңінде білім алушының білім-білік, дағдыларына кепілдік беру;
• оқу үдерісін тақырып жағынан жобалау;
• баланың дұрыс дамуы;
• білім көзінің қорын дұрыс пайдалана білу;
• оқу үдерісінде білім алушы мен ұстаздың бірлескен жұмысын дамыту;
• оқыту технологиясын жобалауда мазмұны мен жүйелілік бірлігінің болуы;
• әрбір білім алушының жалпы білім беру стандартының талаптарына сай деңгейін міндетті түрде меңгеруі [4].
білімдіге болсын кез».
Абай
I КІРІСПЕ
Әлемдік оқу үрдісінің өзегі — жаңа технологиялар екені мәлім. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-тәсілдерді білім алушының қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп қолдана білу-ұстаз біліктілігін аңғартады [1].
Ғылыми техникалық прогрестің өте шапшаң қарқынмен дамуы және ақпарттар көлемінің үнемі өсіп отыруы, әсіресе ой еңбегін және оқыту үдерісін айрықша сапалы түрде жетілдіруді талап етіп отыр. Осындай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін табу, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады.
Технология мазмұнын жете түсінбеу – оны әдістемеден ажырата алмауға әкеп соғады. Егер әдістеме көбінесе оқу үдерісін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар[2]. Технология – бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік және болашақ оқу үдерісінің жобасы болып табылады [3].
В.М.Монахов өзінің педагогикалық технологиясында мынандай анықтама береді: педагогикалық технология – оқу үдерісін жоспарлаудың жүйелік әдісі болып табылады. Оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарының ара-қатынасын ескере отырып оқытушылармен білімді меңгеру үдерісін жүргізу, оны бағалау керек.
Педагогикалық технология – барлық жағынан ойластырылған, жобалау, ұйымдастыру және оқу процесін жүзеге асыру барысында оқушы мен мұғалім үшін барлық жағдайды жасауды көздейтін педагогикалық қызметтің моделі. Технологияны дұрыс жүзеге асыру үшін ең алдымен төмендегі әдістемелік принциптерді сақтау қажет:
• ұстаздың педагогикалық шеберлігіне сену;
• оқу үдерісінің кез-келген кезеңінде білім алушының білім-білік, дағдыларына кепілдік беру;
• оқу үдерісін тақырып жағынан жобалау;
• баланың дұрыс дамуы;
• білім көзінің қорын дұрыс пайдалана білу;
• оқу үдерісінде білім алушы мен ұстаздың бірлескен жұмысын дамыту;
• оқыту технологиясын жобалауда мазмұны мен жүйелілік бірлігінің болуы;
• әрбір білім алушының жалпы білім беру стандартының талаптарына сай деңгейін міндетті түрде меңгеруі [4].
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. «Білім туралы» Қазақстан Республикасының заңы Астана 2004
2. Назарбаев Н Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезі. «Егемен Қазақстан» 13 қазан 2004
3. Беспалько Б.П Слагаеме Педагогической технологи М., педагогика 1989
4. Әбілқасымова А.Е., СадықовТ.С. «Жоғары мектепте білім берудің дидактикалық негіздері» Алматы., ғылым, 2003
5. Кеңеш Ә.С «Болашақ мұғалімдердің әдістемелік дайындық жүйесін дамыту» Астана 2003
6. Досжанов Б, Альменаева Р. «Электрондық оқулықтарды даярлау әдістері» Алматы 2002
7. Нұрғалиева Г.К. Компьютер әлемі. Рспубликалық журнал №2 2002
8. Қараев Ж, Қуанбаев Б. «Жетірілдірілген педагогикалық жүйені жобалаудың дидактикалық шарттары» «Ізденіс» №12004
9. Бұзаубақова К.Ж «Жаңа педагогикалық технология»Тараз2003
10. Таубаева Ш.Т, Барсай Б,Т «Оқытудың қазіргі технологиялары» Бастауыш мектеп №3 1999
11. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологий. -М,: Педагогика, 1989 г.
12. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения.- М., 1995 г.
13. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. -М., 1996 г. Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-васпитательного процесса. -Усть-Каменагорск, 1992 г.
14. Монахов В. Проектирование и внедрение новых технологий обучения.-М.:Педагогика, 1990 г. Юсуорбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики.- М., 1991 г.
15. Нағымжанова Қ.М «Инновациялық оқыту жағдайларындағы мұғалім қызметінің психология-педагогикалық негіздері» Өскемен 1999
16. Мырзабаев А. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенді оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Алматы, 2005 ж.
17. Выгодский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. М. Просвешение 1987 г.
18. Тұрғынбаева Б. Шығармашылық қабілеттерін дамыту. Қазақстан мектебі. №4, 2005 ж.
1. «Білім туралы» Қазақстан Республикасының заңы Астана 2004
2. Назарбаев Н Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезі. «Егемен Қазақстан» 13 қазан 2004
3. Беспалько Б.П Слагаеме Педагогической технологи М., педагогика 1989
4. Әбілқасымова А.Е., СадықовТ.С. «Жоғары мектепте білім берудің дидактикалық негіздері» Алматы., ғылым, 2003
5. Кеңеш Ә.С «Болашақ мұғалімдердің әдістемелік дайындық жүйесін дамыту» Астана 2003
6. Досжанов Б, Альменаева Р. «Электрондық оқулықтарды даярлау әдістері» Алматы 2002
7. Нұрғалиева Г.К. Компьютер әлемі. Рспубликалық журнал №2 2002
8. Қараев Ж, Қуанбаев Б. «Жетірілдірілген педагогикалық жүйені жобалаудың дидактикалық шарттары» «Ізденіс» №12004
9. Бұзаубақова К.Ж «Жаңа педагогикалық технология»Тараз2003
10. Таубаева Ш.Т, Барсай Б,Т «Оқытудың қазіргі технологиялары» Бастауыш мектеп №3 1999
11. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологий. -М,: Педагогика, 1989 г.
12. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения.- М., 1995 г.
13. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. -М., 1996 г. Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-васпитательного процесса. -Усть-Каменагорск, 1992 г.
14. Монахов В. Проектирование и внедрение новых технологий обучения.-М.:Педагогика, 1990 г. Юсуорбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики.- М., 1991 г.
15. Нағымжанова Қ.М «Инновациялық оқыту жағдайларындағы мұғалім қызметінің психология-педагогикалық негіздері» Өскемен 1999
16. Мырзабаев А. Оқушылар шығармашылығын дамытуда белсенді оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері. Алматы, 2005 ж.
17. Выгодский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. М. Просвешение 1987 г.
18. Тұрғынбаева Б. Шығармашылық қабілеттерін дамыту. Қазақстан мектебі. №4, 2005 ж.
М А З М Ұ Н Ы
I
КІРІСПЕ
1.1
Әдеби шолу
6
II
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық технологиялар
10
2.2
В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
23
2.3
Орта мектептің химия курсында Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тарауын В.М.Монахов технологиясымен оқыту әдістемесі
32
III
ҚОРЫТЫНДЫ
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
55
ҚОСЫМШАЛАР
Нормативтік сілтемелер
1. Қазақстан Республикасы 2004 жылғы 111 қазандағы№ 1459 Жарлығымен бекітілген Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
2. ҚРМЖБС 3.09.2006. Кәсіби жоғары білім. Бакалавриат. 050112-Химия мамандығы.-Астана,2006ж
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектеп деңгейіндегі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер 29.11.08ж.
4. Ағартудың қазіргі заманғы педагогикалық теория мен практикаға дейінгі жетістіктері, ҚР Білім және ғылым Министрінің 2008 жылғы 15 қыркүйектегі,№ 518 бұйрығы;
5. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III ЗРК Білім туралы Заңы;
\
Анықтамалар
1. Инновациялық процесс латынның in-novus деген сөзінен шыққан жаңарту, өзгерту мағынасында, Инновация дегеніміз - білім беру мен тәрбиелеу жұмысын жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдер мен амалдарды қолдану болып табылады.
2. Интерактивті (interaction) деген ұғым латын тілінен аударғанда - өзара байланыс деген сөзден шыққан, жеке дара тұлғаның өзіндік идеясын өзге адамдардың ой-тұжырымымен байланыстыру.
3. SMART қамтамасыз етілген арнайы бағдарлама, ол бағдарламамен қолдан жазылған жазбаны, терілген жазба мәтінге айналдыруға немесе экран клавиатурасының көмегімен жазбаны қосуға, аудио-видеожазбалармен, мәтіндер мен объектілермен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
4. SMART Board 600 тікелей проекциялы интерактивті тақта.
Белгілеулер мен қысқартулар
DVIT - Digital Vision Touch
ҚР МЖМБС - Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына
SMART - (specific measurable attainable relevant)- (конкретный,
измеримый, достижимый, значимый, соотносимый с конкретным сроком ) - нақты мерзімде нәтиже беретін жүйе, ақылды жүйе;
Ақылдыдан шыққан сөз
білімдіге болсын кез.
Абай
I КІРІСПЕ
Әлемдік оқу үрдісінің өзегі -- жаңа технологиялар екені мәлім. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-тәсілдерді білім алушының қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп қолдана білу-ұстаз біліктілігін аңғартады [1].
Ғылыми техникалық прогрестің өте шапшаң қарқынмен дамуы және ақпарттар көлемінің үнемі өсіп отыруы, әсіресе ой еңбегін және оқыту үдерісін айрықша сапалы түрде жетілдіруді талап етіп отыр. Осындай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін табу, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады.
Технология мазмұнын жете түсінбеу - оны әдістемеден ажырата алмауға әкеп соғады. Егер әдістеме көбінесе оқу үдерісін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар[2]. Технология - бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік және болашақ оқу үдерісінің жобасы болып табылады [3].
В.М.Монахов өзінің педагогикалық технологиясында мынандай анықтама береді: педагогикалық технология - оқу үдерісін жоспарлаудың жүйелік әдісі болып табылады. Оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарының ара-қатынасын ескере отырып оқытушылармен білімді меңгеру үдерісін жүргізу, оны бағалау керек.
Педагогикалық технология - барлық жағынан ойластырылған, жобалау, ұйымдастыру және оқу процесін жүзеге асыру барысында оқушы мен мұғалім үшін барлық жағдайды жасауды көздейтін педагогикалық қызметтің моделі. Технологияны дұрыс жүзеге асыру үшін ең алдымен төмендегі әдістемелік принциптерді сақтау қажет:
* ұстаздың педагогикалық шеберлігіне сену;
* оқу үдерісінің кез-келген кезеңінде білім алушының білім-білік, дағдыларына кепілдік беру;
* оқу үдерісін тақырып жағынан жобалау;
* баланың дұрыс дамуы;
* білім көзінің қорын дұрыс пайдалана білу;
* оқу үдерісінде білім алушы мен ұстаздың бірлескен жұмысын дамыту;
* оқыту технологиясын жобалауда мазмұны мен жүйелілік бірлігінің болуы;
* әрбір білім алушының жалпы білім беру стандартының талаптарына сай деңгейін міндетті түрде меңгеруі [4].
Соңғы жылдары Республикамыздағы білім беру жүйесінде демократияландыру мен ізгілендірудің стратегиялық бағыттары қалыптаса бастады. Осының нәтижесінде оқушылардың оқу іс-әрекетін бағалаудың жаңа критерийлері пайда бола бастады. Бұл үрдіс оқу жоспарлары мен бағдарламаларының әр алуандылығын көздейтін жаңа білім беру жағдайында жүзеге асырылуда. [5].
Оқыту мен білімді бағалаудың жаңа технологияларын ендіру педагог қауымның тесттерге деген қызығушылығын арттыруда. Көптеген педагогикалық жаңалықтардың бірі болып табылатын тестік жүйе оқушылардың білім, білік, дағды деңгейін объективті бағалауға, оқушыларды даярлау талаптарының берілген стандарттарға сәйкестігін тексеруге, оқушылар даярлығындағы қиын мәселелерді анықтауға жол ашады [8,9].
Қазіргі кезде мектептің оқу үдерісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
"Химия" пәні бойынша оқушылардың оқу жетістіктерінің өлшеуіштер тәсілдері ретіндеп деңгейлік тапсырмалар жүйесін дайындауға болады.
Оқушының дайындық деңгейін саралау оқушының жеке танымдық мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді қабылдауға бағдарланған іс-әрекеттік модель ретінде қарастыруға болады.
Оқытудан күтілетін нәтижелер тізбесін негізге ала отырып, әртүрлі деңгейдегі тапсырма түрлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ғана дұрыс жауабы бар тапсырмалар, ашық және еркін жауабы бар тапсырмалар, түрлі практикалық сипаттағы тапсырмалар түрінде қарастыруға болады.
Тапсырмалардың мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік - компетенттік тәсілге (өз бетінше іздену, өз бетінше білім алу, өзін-өзі білім алуға тәрбиелеу, дамыту) бейімделуіне мүмкіндік береді.
әртүрлі әдістерді қолдану және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготеский, Л.В.Занков, Д.Б.Элькокин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық сапалармен сәйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.ММонахов) оқу үрдісін мақсатты жобалап, құруға болады.
Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп көмек көрсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория және практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық, материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып - оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын-ала оқыту, деңгейлеп саралап оқыту текнологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру және т.б.
Республикадағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту технологиясы (Ж.Д.Қараев) жүйелік негізде оқыту технологиясы (Г.Г.Ғалиев), шоғырландырып-қарқынды оқыту технологиясы (Қ.А.Әбдіғәлиев., Н.Н.Нурахметов), блоктық-модульдық технологиясы (М.Н.Жанпеисова) қолдау табуда. Ғалымдардың пікірінше шағын комплектілі мектептер жағдайында оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруда жүйелік негізде оқыту мен шоғырландырып оқыту технологияларының оқыту сапасын арттыруда дидактикалық мүмкіндіктері мол
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Тапсырманың дұрыс және сапалы орындалуы оның мазмұнына тікелей байланысты болады. Сондықтан, ақыл-ойдың кезең-кезеңмен қалыптасу теориясына сүйене отырып әрбір тақырыпқа сәйкес, оқытудың психологиялық және педагогикалық талаптары мен дидактикалық принциптеріне сай тапсырмалар жүйесін жасау.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы мен ғылыми жаңалығы. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын қарастыру негізінде В.М.Монахов технологиясымен оқытудың әдістемесі жасалды;
Зерттеу жұмысының мақсаты. химия пәнiн оқытуда оқушылардың химиялық білімдерін, ғылыми ұғымдарын, практикалық біліктері мен дағдыларын қалыптастыруда әр түрлі әдіс-тәсілдердің мүмкiндiгiн айқындау. Оқушылардың бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары жөніндегі химиялық ұғымдарын қалыптастыруда оқу-әдiстемелiк кешеннің құрамдас бөлігі ретінде тәжірибелік жұмыс дәптерін және озық әдістемелерді пайдаланудың тиiмдi жолдары мен әдiстерiн анықтау.
Зерттеу жұмысының әдiстерi - педагогикалық әдебиеттерге, ғылыми зерттеулерге, оқулықтар мен бағдарламалаларға, әдiстемелiк құралдарға шолу жасау; химия пәнiнiң (8-сынып) оқыту үрдiсiн бақылау; оқушылардың химиялық бiлiмi мен бiлiгiн саралайтын диагностикалық сауалнамалар жүргiзу, алынған нәтижелердi қорытындылау, талдау жасау;педагогикалық эксперимент жүргiзу және оның нәтижесiн сандық және сапалық талдау.
Зерттеудің ғылыми болжамы - жүйелі және нақты жасалған тапсырмаларды орындау оқушының белсенділігі мен логикалық ойлау қабілетін арттырады.
Зерттеудің маңыздылығы: жас ерекшеліктеріне сәйкес, педагогикалық, психологиялық және дидактикалық талаптарға сай тапсырмалар жүйесін жасау оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытады.
II. Негізгі бөлім
2.1 Педагогикалық жүйедегі жаңашылдықты дамыту жолдары және оның қажеттілігі
Мұндай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы- үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін тауып, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады. Ондай жаңа оқыту тәсілдерінің бірі академик В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясын қарастырайық.
Көптеген мұғалімдер технология мазмұнын жете түсінбейді, оны әдістемеден ажырата алмайды. Егер әдістеме көбінесе оқу процесін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар. Біріншіден технология - бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік; екіншіден, технология - бұл болашақ оқу процесінің жобасы. Өзінің педагогикалық технологиясында В.М.Монахов мынандай анықтама береді: педагогикалық технология - оқу процесін жоспарлаудың жүйелік әдісі; оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарды олардың ара-қатынасын ескере отырып бүкіл оқытушымен білімді меңгеру процесін жүргізу, оны бағалау.
Ғылыми тұрғыдан негізделген В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы мұғалім қызметін екі кезеңге бөледі.
1.Оқу процесін жобалау кезеңі.
2.Осы жобаны іске асыру кезеңі.
Бірінші кезеңде мұғалім оқу материалын шағын мақсаттар жүйесі ретінде көрсетеді. Бұл шағын мақсаттарға жету-жетпеуін жазбаша жұмыстар арқылы тексереді, яғни болжам жоспарланады. Болжамнан оқушылар жақсы өтуі үшін, мұғалім оқушыларға өз бетімен жұмыс істеуге алдын-ала тапсырыстар береді. Екінші, яғни жобаны іске асыру кезеңінде мұғалім оқу процесінің нақтылы жағдайларын ескере отырып, жобаны жүзеге асырады. Оқу процесін жобалаудағы негізгі объекті - оқу тақырыбы. Бұл оқу тақырыбының көлемі, тақырыптың күрделілігіне байланысты 6-7 сабақтан, 22-24 сабаққа дейін болуы мүмкін. Технологияда оқу процесін жобалаудың толық және бөлшектелген көрінісін технологиялық картадан көруге болады. Технологиялық карта 5 бөліктен тұрады: мақсат қою, болжам, үй жұмысын мөлшерлеу, логикалық құрылым, түзету.
Технологиялық картаның әр бөлшектері қандай жұмыс атқаратынын қарастырайық.
1.Мақсат қою. Берілген тақырыпқа қойылатын білім стандарттарының талабын жүзеге асырып жүрген бағдарлама мазмұнын талдай отырып, шағын мақсаттар қарастырылады. Тақырыптар көлеміне және оның күрделілігіне байланысты шағын мақсаттар саны 2-ден 5-ке бейін болуы мүмкін. Арнайы технологиялық ұйғарым бойынша әр шағын мақсатқа сәйкес өзіндік жұмыс құрастырылады.
2.Болжам. Бұл өзіндік жұмыстардың, яғни болжамның, ерекшелігі мынада: тексерудің және оқушылардың жетістіктерін бағалаудың қарапайымдылығы. Болжам екі түрлі тапсырмадан тұрады: білім беру стандарты деңгейіндегі тапсырма және тереңдетілген тапсырма. Болжамның 1-ші және 2-ші тапсырмалары стандарт деңгейімен сәйкес қарастырылады, ал 3-ші тапсырмада жақсы деген бағаға сәйкес, 4-ші тапсырмада өте жақсы деген бағаға сәйкес тапсырмалар беріледі.
3.Үй тапсырмасын мөлшерлеу. Егер үй тапсырмасын мөлшерлегенде біраз ақаулар жіберсе, ол болжам кезінде көзге бірден түседі. Мұғалім сәйкес түзету жүргізу керек. Үй жұмысын мөлшерлеу 3 деңгейлік тапсырмадан тұрады.
1-ші деңгей. Болжамның 1-ші, 2-ші тапсырмасына.
2-ші деңней. Болжамның 3-ші тапсырмасына.
3-ші деңгей. Болжамның 4-ші тапсырмасына сәйкес болуы керек.
4. Логикалық құрылым, оқу тақырыбына байланысты әр шағын мақсаттарды меңгеру үшін. Оқушыға қанша уақыт керек екенін, болжамды, түзетуді қайталауды, қай кезде өткізу керектігін жоспарлайды. Яғни, мұғалім өзінің әдістемелік тұжырымдарына сүйене отырып, оқу процесін тұтас және логикалық көрнекті модельге көшіреді.
5. Түзету. Түзету негізгі үш бағытта жүргізіледі:
1)Жаңа оқу материалын меңгеру кезіндегі оқушыларға тиетін қиындық.
2)Оқушылардың жұмысында жиі жіберілетін қателіктер.
3)Оқушыларды стандарт деңгейіне жеткізетін педагогикалық әдістер жүйесі.
Технологиялық карта нәтижесі әр болжамнан кейін тексеріліп, талдау жасауды қажет етеді, яғни интеграция жүзеге асырылады.
Оқу үрдісін педагогикалық технология тұрғысынан жобалау жекелеме тараулардың технологиялық карталарынан құралады. Технологиялық картаның құрамды бөліктерін және олардың атқаратын қызметтерін қарастырайық.
1.Технологиялық негізі жоғарыда айтып өткеніміздей мақсат қоюдан басаталады, яғни тақырыпқа байланысты шағын мақсаттарды анықтау.
Мақсатты нақты және анық көре білу, яғни тақырыптың негізгі сұрағын анықтай білу, мұғалімнің әдістемелік шеберлігін көрсетеді. Қойылатын мақсат мұғалімге және оқушыға ұғынықты түрде ықшам әрі түсінікті болуы қажет. Қойылған мақсат бойынша мұғалім болашақ оқу үрдісін мақсаттар түрінде көруі керек, ал оқушы үшін оның білімі мен біліктілігіне қойылатын талаптар жүйелі түрде берілуі керек.
Оның себебі мақсат көбейген сайын оның нақтылығы азайып алғашқыларының мәні жойыла бастайды. Мақсат қою технологиясы және педагогтың әдістемелік жұмысының мақсаттылығы оқу тақырыбындағы әрбір сабақтың мәнділігін арттырады, сабақтың нәтижелігіне және мазмұндылығына мұғалімнің сол сияқты оқушының да жауапкершілігін арттырады, осы сабақтың берілген мақсаттың меңгерілуіндегі орнын нақтылай түседі, ал бұның барлығы жобалаудан, технологиялық картадан басталады.
2.Берілген тақырыпты мақсаттарға бөліп алғаннан кейінгі жұмыс осы қойылған мақсаттарға байланысты оқушылар білімін болжау жұмысын құру.
Біз бірінші рет оқушыға жеке тұлға ретінде қараймыз, себебі оқушы өз деңгейін өзі таңдайды, яғни өзінің білім мөлшеріне қарай болжаудағы қажетті тапсырмалар мөлшерін таңдап алады. Болжау деп отырғанымыз оқушылардың қойылған мақсатты меңгеруін анықтауға арналған өздік жұмыс.
В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы бойынша болжауды құру барысында мына жеті аксиома орындалу керек:
1-аксиома. Өзіндік жұмыстың (ӨЖ) екі түрі бар: білім беру стандарты (программа) деңгейіндегі тапсырма, көтеріңкі деңгейдегі тапсырма.
2-аксиома. Стандартты ӨЖ төрт тапсырмадан тұрады: алғашқы екеуі стандартты деңгейінде, соңғы екеуі көтеріңкі деңгейде.
3-аксиома. ӨЖ-тың жалпы түрі:
1)білім беру стандарты талаптары деңгейіндегі тапсырма;
2)білім беру стандарты талаптары деңгейдегі тапсырма;
3) Төрттік баға деңгейіндегі тапсырма;
4) Бестік баға деңгейіндегі тапсырма.
4-аксиома. Алғашқы екі тапсырма қиындығы жөнінен бірдей, оқушыларға түсінікті әрі қарапайым болу керек
5-аксиома. Білім беру Заңына (әрбір 3 оқушы стандарт деңгейіне жетуге міндетті, одан әрі ол осы деңгейде тоқтай ма, жоқ па әлде әрі қарайғы деңгей тапсырмасын орындай ма, ол оқушының өз еркі) сәйкес кез келген оқушы тапсырманы берілген тәртіп бойынша және екінші тапсырма орындалмай тұрып үшінші сол сияқты төртінші тапсырманы орындауға болмайды.
6-аксиома. Төрттік бағаға берілетін №3 тапсырма алғашқыларға қарағанда қиынырақ болу керек. Тапсырманың қиындығы болжанатын мақсаттың мазмұнына байланысты.
7-аксиома. Бестік бағаға берілетін №4 тапсырма №3 тапсырмаға қарағанда қиындау болуы керек.
Міне, осы аксиомалар талаптары толық сақталғандща болжау жұмысының тапсырмалары алдыға қойған мақсатқа толық жеткізеді.
Осы аксиомаларға нақтырақ түсініктемелер берейік. 3-аксиомада болжамдағы тапсырмалар саны көрсетіледі. Онда білім беру стандарты талаптары деңгейіндегі тапсырма саны екеу екені айтылған. Оның себебі егер оқушы алғашқы екі тапсырманы ешқандай қатесіз орындаса, онда оның білімі мемлекеттік талаптарына сай келеді және ол сынақтан өтті деген белгі алуына толық мүмкіндігі бар. Егер тапсырманың екеуі де орындалмаса, онда оқушы түзету (коррекция) тобына түседі. Егер екі тапсырманың біреуі дұрыс, ал екіншісі қате болса, онда ол оқушының да сынақтан өтуге мүмкіндігі бар, егер ол технологиялық картадағы Сабақтан тыс өз бетімен орындайтын тапсырмалар бөлігіндегі тапсырманың стандарт деңгейіндегі жаттығуларын толық орындаса.
Келесі кезекте бестік деңгейін анықтайды, яғни №4 тапсырманың үлгісін құрады. Бестік немесе ең жоғары деңгей тапсырмасы оқушылардың ойлау, есте сақтау дағдыларын жылдамдығын тексеру мақсатында болу керек. №3тапсырманың (төрттік баға деңгейінің талаптары) қиындығы стандарт пен жоғары деңгейдің арасындағы аралық деңгей болып шығады. В.М.Монахов эксперименттік зерттеу нәтижелерінің қорытындысы бойынша төрттік деңгейдегі бағаның оқу орнының түріне қарай мынадай мөлшерін ұсынады: егер гимназия немесе лицей болса, онда төрттік бағаның деңгейі бестік бағаның деңгейіне, ал жалпы орта білім беретін орта мектепте төрттік бағаның деңгейі стандарттың деңгейіне жақындатып алу тиімді болады.
3.Оқушылардың сабақтан тыс бетімен орындайтын тапсырмаларын мөлшерлеу бөлігі. Бұл бөліктің практикалық мақсаты - оқушылардың болжау тапсырмаларына дайындығы.
Адамгершілік мақсаты - оқушыға бірінші рет білім туралы Заңға сәйкес өз бағасын таңдауға мүмкіндік беріледі, яғни қойылатын баға деңгейіндегі тапсырмалар жиынтығын таңдау.
Негізгі мақсат - артық тапсырмадан арылу.
Мұнда да қойылған мақсаттар санына байланысты, әрбір мақсатқа үш деңгей бойынша тапсырмалар жиынтығы беріледі. Технологиялық жобаның авторы - сабақтан тыс өз бетімен орындайтын тапсырмаларды мөлшерлеу бөлігінде оқушыға тексеру жұмысы кезінде өзінің таңдаған деңгейіндегі бағаны алуға кепілдік беретін тапсырма көлемін орындап дайындалуды ұсыну керек. Технология бойынша оқыту үрдісі кезінде де әдеттегі үйге берілетін тапсырмадан бас тартуға болмайды. Үй тапсырмасының әрқайсысының деңгей бойынша анықтап, оның қай деңгейін орындауды таңдауын оқушылардың өз еріктеріне беру қажет. Технологияның үш элементі: мақсат қою, болжау, үй тапсырмасын мөлшерлеу өзара тығыз байланыста, олардың әрқайсысы екіншісінің мазмұнын толықтырып отырады. Мақсаттың саны мен мазмұны, онда анықталған оқушыларды дамыту міндеттері тақырыпты оқытудың логикалық құрылымын құрайды. Мұнда әрбір мақсатқа жетудің уақытша ұзақтығы беріліп, сабақтың негізгі және көмекші құралдары анықталады, оқушыларды дамыту бағдарламасы құрастырылады.
Уақытпен есептелген ұзақтық қойылған мақсатқа жетуге жеткілікті болатын тақырыпқа берілетін сағат санымен анықталады. Әдеттегі күнтізбелік жоспарлаудан айырмашылығы, мұғалім оқу үрдісінің субъективті жағдайларға байланысты болатын сабақтың үйлесімді үдемелілігін кәсіпкерлік шеберлігі, сыныптың білім деңгейі және көмекші құралдарын қарастыру өзара байланыста болатын жаңа білім элементтерінің тізбесін және негізгі тақырыпты өту барысында қажет болатын қосымша ұғымдардың тізбесін анықтауды қажет етеді. Біздің жұмысымызда көмекші құрал ретінде қайталау тақырыптары алынған. Қайталау тақырыптары жаңа ұғымды енгізу барысында, оның түсінікті болуы үшін және жаңа ұғымды ілгеріде өткен ұғымдармен байланыстыру үшін қажет. Сыныптағы оқушылардың жекеше ерекшеліктеріне байланысты оқу үрдісінің логикалық құрылымына оқушылардың ойлау қабілетін, есте сақтау, сөйлеу мәнерін, ынтасын дамыту енгізіледі.
Технологиялық ең соңғы Түзету (коррекция) бөлігін қарастырайық. Бұл бөлік сынақтан өтпеген, яғни білім дәрежесі мемлекеттік стандарт деңгейінен төмен оқушыларға арналған. Бұл бөлікте негізі үш жағдай қамтылады.
Бірінші - қойылған мақсатқа қатысты оқу материалын меңгеру барысындағы мүмкін болатын қиындықтар.
Екінші - өтілетін тақырып бойынша оқушыларда жіберілетін негізгі қателіктер.
Үшінші - оқушы білімін стандарт деңгейіне көтеру үшін педагогикалық және әдістемелік түрдегі іс-шаралар.
Технологиялық картада неше мақсат болса сонша түзету жұмысы болады, яғни осы аталған үш жағдай әр мақсат үшін жеке-жеке жазылады.
Осы айтылғандарды қорыта келіп, технологиялық картаның жалпы құрылымын төмендегі сызбадан көруге болады.
Сызбада технологиялық картаны толтыру реті рим цифрымен көрсетілген.
Технология негізінде жобалаудың келесі кезеңін, жобаның негізгі ойын жүзеге асыратын сабақтың ақпараттық картасын (САК) дайындау. Сабақтың ақпараттық картасын технологиялық картадағы көрсетілген шағын мақсаттарды, ондағы сағат санына байланысты жіктеп жазуға арналған. Сабақтың ақпараттық картасында оқу материалының толық мазмұны, сабақтың мақсаты мен міндеттері, мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас нәтижесі оқыту құралдарын қолдану кезеңдері қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу делінген.
Бұл міндеттрді шешу үшін әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәрбиеге, жаңа қарым-қатнасқа өту қажеттігі туындайды. Сондықтан да, әр мұғалім өз әрекетінде қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс тәсілдерді кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипатты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен тауып отыр.
Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп отыр.
Ал, жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қаблеттерін арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.
I кезең-оқып үйрену
II кезең- меңгеру
III кезең-өмірге ендіру
IV кезең-дамыту
Жаңа технология мен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет: оқу үрдісін интенсивтенттіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді қарастыру. Оның ғылыми - әдістемелік, оқыту-әдістемелік ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандарттарымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру тенологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу, өйткені оқыту-тәрбиенің негізі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады. Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі-мектепте және жоғары оқу орындарында апта айтқанда экологиия пәнін оқыту. Екінші- өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым.
Оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту-тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі жүйелі түрі десек, ауыз толтырып айтарлықтай Әулие-Ата университетінің және Тараз Мемлекеттік педагогикалық институтының Жасыл ел атты студенттік құрылыс отряды жасаған жас кезіндегі жұмысы табиғаттқа деген сүйіспеншілікті, патриоттық сезімді дамыта түседі. Оқыту арқылы тәрбиенің саналылығын, руханилылығын, әсемділігін, әсерлігін адамгершілікке баулу жолын, еңбекшілігін, т.б. айқындап толықтыруға болады.Оқыту-тәрбиенің интелектуалды түрі.
Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі, осы мақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты.
Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мзмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауап кершілік сезімін, шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыру мақсатын жүзеге асыруға жағдай туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Оқу -тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Хазанскиннің есептер шығару, Палтышевтың физиканы есептеп шығару, Шаталовтың интенсивті оқыту ( тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің мәселелік оқыту оқытудың белсенді әдісі, т.т.
Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясымен Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ профессор Қарайевтің оқытуды диференциялау және білім беру демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.
Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
2. Теориялық білімнің жетекші ролі
3. Оқу материалын жеделдете оқыту
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады. Мұгалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның субъектісін қалыптастыруға бағытталады.
Оның құрылымы мынадай: оқу-танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін бала жанының - мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұсынып отырса, мұғалімнің күш - қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі, еңбегі жанады. Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті, әсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану білімді сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ірге болуға нақты негіз болып, әрбір мектепке өзіндік тұлғасын табуға, әрбір мұғалімге өзіндік әдістемелік жүйесін құруға себептігін тигізеді.
Оқытудың нәтижелі болуы оны ұймдастыру әдістеріне және бастамашылдыққа жаңа педагогикалық инновациялық әдістемелікке байланысты, яғни Қазақстанның бұрынғы жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге көшуі, қоғамдық құрылыстың күрт өзгеруі білім беруді уақыт талабына сай үйлесімділік құрып, оның әлемдік деңгейдегі мәжеге сәйкестікте оқытудың екі бағдарда өріс алуы.
1. Дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау.
2. Оқыту үрдісіне инновациялық оқыту енгізу.
Бұл жүйелерді таратып айтсақ, дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау оқушыға берілетін білім мен игерілуге тиіс ұғым-түсінікті меңгеру, уақытқа үйлесімді жетілдіріп жаңа педагогикалық технологияға сәйкес дамыту.
Иновациялық оқыту: оқушының мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің байыбына барып, үлгі көрсетер өнегелеріне еліктеп, тағылымдық жолдарын қабылдау, оған шығармашылық тұрғыдан пайымдау жасауға үйрету.
Сонымен қатар шығармашылдық ойлау мен бастамашыл іс-әрекеттегі саналылықты өрістетуге зерттеушілік тұрғыдан белсенділігін жетілдіріп, іс-әрекетке бейімділігін, қызығуын қалыптастыратын жол.Инновациялық оқытуда мұғалім көшбасшылық міндет атқарғанмен, жүзеге асырылатын істің бәрін өз қолына алмайды, менің айтқанымдай болсын деп қарамайды, әміршілік жолды ұсынбай режиссерлік міндет атқаруға бейімделеді.
Теориялық, мазмұндық мәнді меңгеріп, шығармашылықты дамыту барысында мұғалім бағдар бергенімен, оған тікелей жетекшілік жасамайды, қайта қалым қалып, ретіне қарай қатардағы рөлді ойнайтын, шәкірттерімен тепе-тең құқықтығы серіктес болады.
Сабақ барысында шығармашылық басқарушы рөлдерді бөлгенде, диалогте өмірдегідей нақтылыққа жақындауына мән береді.
Инновациялық оқыту дәстүрлі дидактикамен қатарласа жүргенімен, оның өзіндік айырмашылықтарымен өзгешеліктеріне мән беруге тура келеді. Мәселен, оқытудағы ұстаным мектептегі оқыту бағдаламасында көсетілген нұсқауды орындап, ондағы мағлұматтарды беру, оны қайталап пысықтап менгерту болса, инновациялық оқытудағы мақсат-іс-әрекет барысында оқушының қабілетін оятып, түрлі жағдай жасау арқылы олардың өзінше әрекеттенуіне бағдар беріп, шығармашылыққа талпындыру.
Нақты айтқанда, оқушыға үнемі жол сілтемей, өзінше әрекеттене алуына бейімдеу.
Мұның нәтижелік көрсеткіші сол: оқушының білімді мағлұматты жәй ғана, бір сәттік тұрғыда қабылдап қана қоймай, саналы да тиянақты игеруіне ықпал ету.
ЮНЕСКО-ның жобасына жүгінсек:
oo оқушының іс-әрекет өзінше ойлай білуге, шығармашылық дербестікке бейімделуі тиіс;
oo олар өзара өарым-қатынас жасап, бірлестік құра алатындай ынтымақтастықта болу;
oo қазіргі мектеп оқушысы дербес түрде оқи алатын, бәсекелестіккеде түсе алатын және топпен, ұжыммен бірлесе жұмыс істей білу;
oo компютерді пайдалануда камуникациялық тоғысуға мән беру парыз;
oo қйсынды ойлай білуде оқушының тиісті мәселені дәйекті деректермен нақты дәлелдеп пайымдауда инндуктивтік, дедуктивтік әдстерді пайдалана алуға баулу;
oo келелі мәселені шешуде осы білгірлікті туғызып отырған себептерді ажырату және оның салдары жөнінде талдап, талқылай білуге жаттықтыру;
oo мәселені шешудің мүмкіндіктерін талдау және оның түрлі жолдары мен екендігіне ой жүгіртіп, тиісті пайымдау барысында шешім қабылдай білуге үйрету;
oo қабылдаған шешімнің мақсатына сай келетін деректерді сұрыптай білу және оны пайдалану үшін ақпараттарды жинастыру мен оны пайдалануға алуға дағдыландыру;
oo көздеген мақсатына жету жолында атқарылатын жұмыстың жобалық жоспарын жасай білу.
Аталған құндылықтарды жетік білу, мән- мағынасын терең ұғыну - шығармашылық дағдысын қалыптастырудың алғы шарттары болып табылады.
Бүгінгі таңда білім берудің ұлттық жүйесі өте маңызды, қарқынды өзгерістердің сатысында тұр. Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті адамдарды қажет етеді. Сондықтан да қазіргі уақытта мамандық атаулының барлығы дерлік бейімділікті, ептілікті, ерекше ой қызметін ғана емес, мектеп ұжымынан үлкен жауапкершілікті, қызу белсенділікті талап етеді.
Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру мекемелерінің, соның ішінде жалпы білім беретін мектеп жұмысының дамуының ең басты факторы болып отыр.Иновацияның мәні неде және оның қажеттілігі қандай себептермен түсіндіріледі?
Бірінші кезекте иновацияның өмірге енуі мектептің өзінің жұмыс істеуіне ебепші болатын ішкі жағдайларға байланысты.
Білім беру мекемесінің алға қойған мақсатына жетуі үшін басқаруға ықпал жасайтын (мұғалімдер,мектеп оқушылары) және өзінің басқарушы ішкі жүйесі (әкімшілік, педагогикалық ұжым) біртұтас жүйе болғандықтан, иновацияға үнемі орын табылады.
Ал жаңа өзгеріс нәтижесінде білім беру мекемелері үздіксіз өзгеретін және дамитын жаңа қайшылықтардың көздері болады. Сонымен қатар басқарудағы маңызды орын үнемі қозғалыс пен дамуда болатын педагогикалық және балалар ұжымының қажеттілігіне беріледі.
Иновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, ол мынадай бірқатар себептерге байланысты: адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі, мектеп оқушыларының білімге, дағдыға, шеберлікке деген ұмтылысы, жоғары сапалы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы. Демек, жаңалықтың ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның ( бір нәрсеге әсерін тигізетін жағдайлардың кездесуі) мұқтаждығынан пайда болады.
Ол сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен, жалпы білім беруге дайындық деңгейімен, педагогика қызметкерлерінің кадрлық әлеуетімен және басқа да факторлармен анықталады.
Технология, ұйымдастыруды үнемі жаңғырту жағдайында ұстап тұрып қана мектеп өз бағытын нығайта алады. Сондықтан да мектеп басшылары үнемі өзгерістің болып тұруы бірден-бір дұрыс факт екенін мойындаулары қажет.
Жаңалық енгізу кезкелген білім беру мекемесінің дамуы мен жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.
Бүгінгі таңда білім беру қызметін көрсетуде бәсеке күшейіп отыр, тұтынушылардың дайындық деңгейіне деген талаптары өсуде.
Осындай кезеңде өз өмірін сақтап қалуы үшін мектеп өз қызметін үздіксіз жақсартуға және қайта құруға, оқу -тәрбие үрдісін жетілдіруге мәжбүр.
Білім беру қоғамдық іс-әрекет ретінде қоғамда өзгеріс ізін қалдырады.Білім беру жүйесінің даму деңгейі қоғамдықдамудың белгілі дәрежесінің нәтижесі немесе салдары деп айтуға болады.Дегенмен, кері байланыста бар.Білім беру жүйесінің өзі қоғам мен оның дамуына ықпал етеді.
Ол қоғамдық дамуды тездетуі немес тежеуі мүмкін.Осы тұрғысынан қарайтын болсақ, білім берудегі бетбұрыс қоғамның болашақ дамуының тек қана салдары болп қоймай, қажеті шарттары да болып табылады.
Әрине педагогикалық иновацияның бір бөлігі ғана тек белгілі қоғамдық қатынастарда нақты ақиқат дүниеге айналады.Мысалы, ізгілендіру үрдісінің дамуының негізгі шарты қоғамдағы саяси қайта құрулар және оның жұмыс істеу экономикалық механизмнің өзгеріс болып табылады.Дегенмен, білім беру үрдісінің педагогикалық сұрыпталуының негізгі көпшілігі осы саланың қызметкерлері арқылы қалыптасады.
Бұл өзгерістің ішкі, таза педагогикалық бөлігі іспетті сол әлеуметтік жағдайдың базасында, қоғам өзі құрып алған экономиалық, саяси құрылымда арттырылады.
Мамандардың көрсетілуі бойынша, экономика мен ғылым саласындағы барлық ірі жаңалық енгізулер АҚШ-тың еншісіне тиіп отыр.
Мектептегі жаңарту бастамасы педагогикалық ұжымның өз үлесіне тиеді. Әр мектепте оқу-тәрбие үрдісі бойынша мамандар болуы тиіс, олардың негізгі міндеттеріне мұғалімдерге басшылық жасау және педагогикалық жаңалықты бақылап отыру, сонымен қатар барлық оқу пәндері бойынша әдістемелік жүйенің өзіне тән мерзімдік тексерісін өткізу кіреді.
Американдық зерттеуші С.Погровтың пайымдауы бойынша, педагогикалық қайта құрушылықтың тарихы-бұл үздіксіз сәтсіздік нәтижелерін тәжірибеде бекіту. Д.Тиак және басқада зерттеушілер педагогикалық иновацияның әдетте өмірінің қысқа болатынына көңіл аударады.
Инновациямен бірге өмір сүріп келе жатқан нәрсе, ол- жалғыз-ақ бақылауға оңай көнетін немесе қолданыстың жаңа саласын құрайтын құбылыс.
Әдеттегідей барлық сәтсіздіктің себептерін бәрінен бұрын табиғаттарынан керітартпа және селсоқ, жалқау, ұқыпсыз және қиялдау қабілеті төмен мұғалімдерден іздейді.Дегенмен басқа саладағы жағдайға осыған ұқсас Инновация және кәсіпкерлік деген кітабында П.Друкер негізгі шарттарды анықтауға тырыса отырып, адам тәжірибесінің толық көрінісін суреттейді, оның ішінде жаңа идеялар жемісті және ұзақ мерзімдік инновация адам қызметінің кез келген саласында қарастырылады.
Ол адамзат тарихындағы көптеген алдыңғы қатарлы идеялар мен өмірдегі өзгерістер тамырын кең жайып кете алмағанын көре білді.Олардың көпшілігі жай ғана қызықты идеялар түрінде ғана қалып қоятын болған.
Жаңа идеялардың тағдырына қатысты ол төмендегідей қорытындыларға келеді:
-идеялар айқын мақсатты көздеген және оларды жүзеге асыру мен тарату тәсілдері қалыптасқан жағдайда ғана сәтті инновация бола алады;
-инновация жемісті болу үшін ол аз және өте нақты нәрседен басталуы қажет;
-ақпаратқа негізделген өзгерістің сәтті болуы екіталай,алынып отырған ақпаратоңай жолмен келсе немесе арзанға түссе ғана өз жемісін береді.
Педагогтердің идеясы, ойлап шығарулары мен ашулары сияқты кез келген инновациялық қызметінің нәтижесі мектептер мен педагогика ғылымының прогрессивті дамуына ықпал етуі керек.
Бұл қызметті күнделікті тіршілік әрекеті мен психологиялық және тағы да басқа стресс сияқты нәрселерден құтқарып, шығармашылық ой заңдылығы бойынша және ғылымның өзіне тән дамуының кең өріс алуына мүмкіндік беруі керек.
Жалпы, білім беруде енгізілген жаңалық тек педагогикалық қана емес, ол қоғамдық та мәселе болып табылады, білім беру қызметі қоғам үшін ерекше ықыла білдіріп, балалар үшін бұл саладағы жаңалыққа қоғамның мүдделі екенін де айтуымыз керек .
Білім берудегі жаңалық пен қоғамдағы жаңалық бір ғана мақсатты көздейді,олар даму мен прогрестің қабілетін арттыруы қажет.
Білім берудегі жаңарту туралы айту барлық мағынасы қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған жағдайға ғана байланысты. Қоғамдық қажеттіліктің деңгейі мен сипаты ғана жаңалықты енгізу бойынша істелген жұмыстың бағыты мен жемістігін анықтайды.
Сондықтан оларды негіздеуге тар шеңберде қолданылатын міндеттермен шектеліп қоймай, әлеуметтік-педагогикалық дамудың нақты бағыттары мен нгеізгі мақсаттарын ескеру қажет.
Бұл ұсақ ұстанымсыз өз-зімен, сондай-ақ, қоғамдық міндеттер мен құндылықтармен де еш байланыссызтәртіпсіз шашырап жатқан инновациядан аулақ болу үшін маңызды дейді А.Найн.
Оқушылармен жұмыс істеудің жаңа үлгілері мен тәсілдерін енгізу және қабылдау біздің мектептердің үздіксіз мұқтаждықтарынан туындайды.
Сондықтан біз білім беруді демократияландыру мен ізгілендіруді үздіксіз жүріп, дамып отыратын қоғамдық үрдіс ретінде түсінеміз және ол инновацияға қысқа мерзімді , өткінші ғана құбылыс деп қарамайды.
Білім беру жүйесінде инновацияны енгізу, қабылдау мен жетілдірудегі тоқтаусыз үрдіс ретінде, күнделікті білім беру қызметінің бөлігі ретінде қарауды талап етеді.
Білім беру жүйесі құрылымының өзі қоғам үшін, өмір сүріп отырған деңгейінде сақтап қалу үшін оның тамыры табиғатта, біздің қоғамның негізінде жатқанын түсіну керек. Дәл сол себептен қоғам құрылымындағы әрбір маңызды өзгеріс өзімен бірге білім беру жүйесін де жаңалыққа тартады.
Осындай жағдайда білім беру жүйесі қоғамдық қызеттің басқа салаларымен бірлесе отырып қана аяғынан тұрып кетеді. Педагогикалық инновациялар білім берудің ішкі жүйесіндегі адамдар қызметінің нақты нәтижесі болып табылады.А.Колодин мен С.Смирновтың пікірлерінше, педагогикалық инновация мемлекеттік білім ұйымдары жасап, жүзеге асырған жаңалық емес, білім беру және ғылым жүйесінің ұйымдары мен қызметкерлері жасаған жаңалықтар.
2.2 В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
Қазіргі қоғамда экономикалық, әлеуметтік, саяси және адамгершілік проблемаларды шешуде білім сапасының рөлінің зор екені ескеріліп келеді. Ақпараттар легі бірте-бірте ұлғайып келеді, сондықтан қазір мектепте, тіпті жоғары оқу орындарында бүкіл өміріне жететін білім алу мүмкін емес. Қазіргі білім беру жүйесінің өмір сүруі мен дамуының негізгі принципі - оның үздіксіздігінде. Ол үшін білім беру процесінде оқушының рөлін өзгерту керек. Педагогикалық процесті ұйымдастыруға жаңаша қарап, сол жаңаны өмірге енгізу қажеттілігі туындап отыр. Оқу және білім беру қызметін ғылыми тұрғыда ұйымдастыру қазіргі таңда жаңа педагогикалық технологияларды енгізу арқылы жүзеге асырылып жатыр.
Қазіргі таңда Қазақстан мектептері бірнеше технологиялармен жұмыс істеп келеді. Соның ішінде біздің №3 гимназия 2006 жылдың тамыз айынан бастап мұғалімдердің білімін жетілдіру институтының және В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы орталығының басшылығымен В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының тәжірибе алаңына айналып отыр.
Жалпы В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы орталығы 2003 жыдың қараша айынан Тольятти қаласында өз жұмысын бастаған. 2005 жылдың желтоқсан айынан Қазақстан аймақтарында да қолданыла бастады. Ал 2006 жылдың тамызынан Қызылорда мектептерінде В.М.Монахов технологиясы бойынша жұмыс жүргізіле бастады. Мектептердегі жұмыстар лекция, семинар, жеке және топтық кеңестер түрінде өткізіді. Қазіргі таңда біздің гимназияда 5 мұғалім: Чеснокова С.А., Омарова Ж.Б., Ерімбетова Р.П., Агитаева Г.К., Шағырбаева С.Д. В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясы бойынша жұмыс жасап келеді.
Жобалап оқыту технологиясы педагогтың интеллектуалдық, кәсіби, моральдық, рухани, азаматтық және басқа да сапалық қасиеттерін қалыптастыра отырып, мұғалімнің жеке тұлғасына тікелей әсер етеді.
Жобалап оқыту технологиясы оқушының жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I
КІРІСПЕ
1.1
Әдеби шолу
6
II
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1
Білім беру жүйесіндегі педагогикалық технологиялар
10
2.2
В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
23
2.3
Орта мектептің химия курсында Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тарауын В.М.Монахов технологиясымен оқыту әдістемесі
32
III
ҚОРЫТЫНДЫ
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
55
ҚОСЫМШАЛАР
Нормативтік сілтемелер
1. Қазақстан Республикасы 2004 жылғы 111 қазандағы№ 1459 Жарлығымен бекітілген Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
2. ҚРМЖБС 3.09.2006. Кәсіби жоғары білім. Бакалавриат. 050112-Химия мамандығы.-Астана,2006ж
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектеп деңгейіндегі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер 29.11.08ж.
4. Ағартудың қазіргі заманғы педагогикалық теория мен практикаға дейінгі жетістіктері, ҚР Білім және ғылым Министрінің 2008 жылғы 15 қыркүйектегі,№ 518 бұйрығы;
5. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III ЗРК Білім туралы Заңы;
\
Анықтамалар
1. Инновациялық процесс латынның in-novus деген сөзінен шыққан жаңарту, өзгерту мағынасында, Инновация дегеніміз - білім беру мен тәрбиелеу жұмысын жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдер мен амалдарды қолдану болып табылады.
2. Интерактивті (interaction) деген ұғым латын тілінен аударғанда - өзара байланыс деген сөзден шыққан, жеке дара тұлғаның өзіндік идеясын өзге адамдардың ой-тұжырымымен байланыстыру.
3. SMART қамтамасыз етілген арнайы бағдарлама, ол бағдарламамен қолдан жазылған жазбаны, терілген жазба мәтінге айналдыруға немесе экран клавиатурасының көмегімен жазбаны қосуға, аудио-видеожазбалармен, мәтіндер мен объектілермен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
4. SMART Board 600 тікелей проекциялы интерактивті тақта.
Белгілеулер мен қысқартулар
DVIT - Digital Vision Touch
ҚР МЖМБС - Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына
SMART - (specific measurable attainable relevant)- (конкретный,
измеримый, достижимый, значимый, соотносимый с конкретным сроком ) - нақты мерзімде нәтиже беретін жүйе, ақылды жүйе;
Ақылдыдан шыққан сөз
білімдіге болсын кез.
Абай
I КІРІСПЕ
Әлемдік оқу үрдісінің өзегі -- жаңа технологиялар екені мәлім. Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Әрбір технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-тәсілдерді білім алушының қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп қолдана білу-ұстаз біліктілігін аңғартады [1].
Ғылыми техникалық прогрестің өте шапшаң қарқынмен дамуы және ақпарттар көлемінің үнемі өсіп отыруы, әсіресе ой еңбегін және оқыту үдерісін айрықша сапалы түрде жетілдіруді талап етіп отыр. Осындай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін табу, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады.
Технология мазмұнын жете түсінбеу - оны әдістемеден ажырата алмауға әкеп соғады. Егер әдістеме көбінесе оқу үдерісін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар[2]. Технология - бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік және болашақ оқу үдерісінің жобасы болып табылады [3].
В.М.Монахов өзінің педагогикалық технологиясында мынандай анықтама береді: педагогикалық технология - оқу үдерісін жоспарлаудың жүйелік әдісі болып табылады. Оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарының ара-қатынасын ескере отырып оқытушылармен білімді меңгеру үдерісін жүргізу, оны бағалау керек.
Педагогикалық технология - барлық жағынан ойластырылған, жобалау, ұйымдастыру және оқу процесін жүзеге асыру барысында оқушы мен мұғалім үшін барлық жағдайды жасауды көздейтін педагогикалық қызметтің моделі. Технологияны дұрыс жүзеге асыру үшін ең алдымен төмендегі әдістемелік принциптерді сақтау қажет:
* ұстаздың педагогикалық шеберлігіне сену;
* оқу үдерісінің кез-келген кезеңінде білім алушының білім-білік, дағдыларына кепілдік беру;
* оқу үдерісін тақырып жағынан жобалау;
* баланың дұрыс дамуы;
* білім көзінің қорын дұрыс пайдалана білу;
* оқу үдерісінде білім алушы мен ұстаздың бірлескен жұмысын дамыту;
* оқыту технологиясын жобалауда мазмұны мен жүйелілік бірлігінің болуы;
* әрбір білім алушының жалпы білім беру стандартының талаптарына сай деңгейін міндетті түрде меңгеруі [4].
Соңғы жылдары Республикамыздағы білім беру жүйесінде демократияландыру мен ізгілендірудің стратегиялық бағыттары қалыптаса бастады. Осының нәтижесінде оқушылардың оқу іс-әрекетін бағалаудың жаңа критерийлері пайда бола бастады. Бұл үрдіс оқу жоспарлары мен бағдарламаларының әр алуандылығын көздейтін жаңа білім беру жағдайында жүзеге асырылуда. [5].
Оқыту мен білімді бағалаудың жаңа технологияларын ендіру педагог қауымның тесттерге деген қызығушылығын арттыруда. Көптеген педагогикалық жаңалықтардың бірі болып табылатын тестік жүйе оқушылардың білім, білік, дағды деңгейін объективті бағалауға, оқушыларды даярлау талаптарының берілген стандарттарға сәйкестігін тексеруге, оқушылар даярлығындағы қиын мәселелерді анықтауға жол ашады [8,9].
Қазіргі кезде мектептің оқу үдерісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес.
Сондықтан, мектептегі әрбір пәнді оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
"Химия" пәні бойынша оқушылардың оқу жетістіктерінің өлшеуіштер тәсілдері ретіндеп деңгейлік тапсырмалар жүйесін дайындауға болады.
Оқушының дайындық деңгейін саралау оқушының жеке танымдық мүмкіндігін ескерудің басты тәсілі ретінде қарастырылуы тиіс. Тапсырмаларды білімді қабылдауға бағдарланған іс-әрекеттік модель ретінде қарастыруға болады.
Оқытудан күтілетін нәтижелер тізбесін негізге ала отырып, әртүрлі деңгейдегі тапсырма түрлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру, тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір ғана дұрыс жауабы бар тапсырмалар, ашық және еркін жауабы бар тапсырмалар, түрлі практикалық сипаттағы тапсырмалар түрінде қарастыруға болады.
Тапсырмалардың мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік - компетенттік тәсілге (өз бетінше іздену, өз бетінше білім алу, өзін-өзі білім алуға тәрбиелеу, дамыту) бейімделуіне мүмкіндік береді.
әртүрлі әдістерді қолдану және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготеский, Л.В.Занков, Д.Б.Элькокин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық сапалармен сәйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.ММонахов) оқу үрдісін мақсатты жобалап, құруға болады.
Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп көмек көрсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория және практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық, материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып - оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын-ала оқыту, деңгейлеп саралап оқыту текнологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру және т.б.
Республикадағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту технологиясы (Ж.Д.Қараев) жүйелік негізде оқыту технологиясы (Г.Г.Ғалиев), шоғырландырып-қарқынды оқыту технологиясы (Қ.А.Әбдіғәлиев., Н.Н.Нурахметов), блоктық-модульдық технологиясы (М.Н.Жанпеисова) қолдау табуда. Ғалымдардың пікірінше шағын комплектілі мектептер жағдайында оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруда жүйелік негізде оқыту мен шоғырландырып оқыту технологияларының оқыту сапасын арттыруда дидактикалық мүмкіндіктері мол
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Тапсырманың дұрыс және сапалы орындалуы оның мазмұнына тікелей байланысты болады. Сондықтан, ақыл-ойдың кезең-кезеңмен қалыптасу теориясына сүйене отырып әрбір тақырыпқа сәйкес, оқытудың психологиялық және педагогикалық талаптары мен дидактикалық принциптеріне сай тапсырмалар жүйесін жасау.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы мен ғылыми жаңалығы. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын қарастыру негізінде В.М.Монахов технологиясымен оқытудың әдістемесі жасалды;
Зерттеу жұмысының мақсаты. химия пәнiн оқытуда оқушылардың химиялық білімдерін, ғылыми ұғымдарын, практикалық біліктері мен дағдыларын қалыптастыруда әр түрлі әдіс-тәсілдердің мүмкiндiгiн айқындау. Оқушылардың бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары жөніндегі химиялық ұғымдарын қалыптастыруда оқу-әдiстемелiк кешеннің құрамдас бөлігі ретінде тәжірибелік жұмыс дәптерін және озық әдістемелерді пайдаланудың тиiмдi жолдары мен әдiстерiн анықтау.
Зерттеу жұмысының әдiстерi - педагогикалық әдебиеттерге, ғылыми зерттеулерге, оқулықтар мен бағдарламалаларға, әдiстемелiк құралдарға шолу жасау; химия пәнiнiң (8-сынып) оқыту үрдiсiн бақылау; оқушылардың химиялық бiлiмi мен бiлiгiн саралайтын диагностикалық сауалнамалар жүргiзу, алынған нәтижелердi қорытындылау, талдау жасау;педагогикалық эксперимент жүргiзу және оның нәтижесiн сандық және сапалық талдау.
Зерттеудің ғылыми болжамы - жүйелі және нақты жасалған тапсырмаларды орындау оқушының белсенділігі мен логикалық ойлау қабілетін арттырады.
Зерттеудің маңыздылығы: жас ерекшеліктеріне сәйкес, педагогикалық, психологиялық және дидактикалық талаптарға сай тапсырмалар жүйесін жасау оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытады.
II. Негізгі бөлім
2.1 Педагогикалық жүйедегі жаңашылдықты дамыту жолдары және оның қажеттілігі
Мұндай дүниежүзілік күрделі проблеманы шешудің бір жолы- үздіксіз білім берудің жаңа түрлері мен әдіс-тәсілдерін тауып, білім алушының өздігінен білім алуын қамтамасыз ету болып табылады. Ондай жаңа оқыту тәсілдерінің бірі академик В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясын қарастырайық.
Көптеген мұғалімдер технология мазмұнын жете түсінбейді, оны әдістемеден ажырата алмайды. Егер әдістеме көбінесе оқу процесін ұйымдастыру және өткізу жөніндегі ұсыныстардың жиынтығы болса, педагогикалық технологияның өзіне тән ерекшелігі бар. Біріншіден технология - бұл соңғы нәтижеге берілетін кепілдік; екіншіден, технология - бұл болашақ оқу процесінің жобасы. Өзінің педагогикалық технологиясында В.М.Монахов мынандай анықтама береді: педагогикалық технология - оқу процесін жоспарлаудың жүйелік әдісі; оқытудың тиімді түріне жету мақсатында, адам мен технология ресурстарды олардың ара-қатынасын ескере отырып бүкіл оқытушымен білімді меңгеру процесін жүргізу, оны бағалау.
Ғылыми тұрғыдан негізделген В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы мұғалім қызметін екі кезеңге бөледі.
1.Оқу процесін жобалау кезеңі.
2.Осы жобаны іске асыру кезеңі.
Бірінші кезеңде мұғалім оқу материалын шағын мақсаттар жүйесі ретінде көрсетеді. Бұл шағын мақсаттарға жету-жетпеуін жазбаша жұмыстар арқылы тексереді, яғни болжам жоспарланады. Болжамнан оқушылар жақсы өтуі үшін, мұғалім оқушыларға өз бетімен жұмыс істеуге алдын-ала тапсырыстар береді. Екінші, яғни жобаны іске асыру кезеңінде мұғалім оқу процесінің нақтылы жағдайларын ескере отырып, жобаны жүзеге асырады. Оқу процесін жобалаудағы негізгі объекті - оқу тақырыбы. Бұл оқу тақырыбының көлемі, тақырыптың күрделілігіне байланысты 6-7 сабақтан, 22-24 сабаққа дейін болуы мүмкін. Технологияда оқу процесін жобалаудың толық және бөлшектелген көрінісін технологиялық картадан көруге болады. Технологиялық карта 5 бөліктен тұрады: мақсат қою, болжам, үй жұмысын мөлшерлеу, логикалық құрылым, түзету.
Технологиялық картаның әр бөлшектері қандай жұмыс атқаратынын қарастырайық.
1.Мақсат қою. Берілген тақырыпқа қойылатын білім стандарттарының талабын жүзеге асырып жүрген бағдарлама мазмұнын талдай отырып, шағын мақсаттар қарастырылады. Тақырыптар көлеміне және оның күрделілігіне байланысты шағын мақсаттар саны 2-ден 5-ке бейін болуы мүмкін. Арнайы технологиялық ұйғарым бойынша әр шағын мақсатқа сәйкес өзіндік жұмыс құрастырылады.
2.Болжам. Бұл өзіндік жұмыстардың, яғни болжамның, ерекшелігі мынада: тексерудің және оқушылардың жетістіктерін бағалаудың қарапайымдылығы. Болжам екі түрлі тапсырмадан тұрады: білім беру стандарты деңгейіндегі тапсырма және тереңдетілген тапсырма. Болжамның 1-ші және 2-ші тапсырмалары стандарт деңгейімен сәйкес қарастырылады, ал 3-ші тапсырмада жақсы деген бағаға сәйкес, 4-ші тапсырмада өте жақсы деген бағаға сәйкес тапсырмалар беріледі.
3.Үй тапсырмасын мөлшерлеу. Егер үй тапсырмасын мөлшерлегенде біраз ақаулар жіберсе, ол болжам кезінде көзге бірден түседі. Мұғалім сәйкес түзету жүргізу керек. Үй жұмысын мөлшерлеу 3 деңгейлік тапсырмадан тұрады.
1-ші деңгей. Болжамның 1-ші, 2-ші тапсырмасына.
2-ші деңней. Болжамның 3-ші тапсырмасына.
3-ші деңгей. Болжамның 4-ші тапсырмасына сәйкес болуы керек.
4. Логикалық құрылым, оқу тақырыбына байланысты әр шағын мақсаттарды меңгеру үшін. Оқушыға қанша уақыт керек екенін, болжамды, түзетуді қайталауды, қай кезде өткізу керектігін жоспарлайды. Яғни, мұғалім өзінің әдістемелік тұжырымдарына сүйене отырып, оқу процесін тұтас және логикалық көрнекті модельге көшіреді.
5. Түзету. Түзету негізгі үш бағытта жүргізіледі:
1)Жаңа оқу материалын меңгеру кезіндегі оқушыларға тиетін қиындық.
2)Оқушылардың жұмысында жиі жіберілетін қателіктер.
3)Оқушыларды стандарт деңгейіне жеткізетін педагогикалық әдістер жүйесі.
Технологиялық карта нәтижесі әр болжамнан кейін тексеріліп, талдау жасауды қажет етеді, яғни интеграция жүзеге асырылады.
Оқу үрдісін педагогикалық технология тұрғысынан жобалау жекелеме тараулардың технологиялық карталарынан құралады. Технологиялық картаның құрамды бөліктерін және олардың атқаратын қызметтерін қарастырайық.
1.Технологиялық негізі жоғарыда айтып өткеніміздей мақсат қоюдан басаталады, яғни тақырыпқа байланысты шағын мақсаттарды анықтау.
Мақсатты нақты және анық көре білу, яғни тақырыптың негізгі сұрағын анықтай білу, мұғалімнің әдістемелік шеберлігін көрсетеді. Қойылатын мақсат мұғалімге және оқушыға ұғынықты түрде ықшам әрі түсінікті болуы қажет. Қойылған мақсат бойынша мұғалім болашақ оқу үрдісін мақсаттар түрінде көруі керек, ал оқушы үшін оның білімі мен біліктілігіне қойылатын талаптар жүйелі түрде берілуі керек.
Оның себебі мақсат көбейген сайын оның нақтылығы азайып алғашқыларының мәні жойыла бастайды. Мақсат қою технологиясы және педагогтың әдістемелік жұмысының мақсаттылығы оқу тақырыбындағы әрбір сабақтың мәнділігін арттырады, сабақтың нәтижелігіне және мазмұндылығына мұғалімнің сол сияқты оқушының да жауапкершілігін арттырады, осы сабақтың берілген мақсаттың меңгерілуіндегі орнын нақтылай түседі, ал бұның барлығы жобалаудан, технологиялық картадан басталады.
2.Берілген тақырыпты мақсаттарға бөліп алғаннан кейінгі жұмыс осы қойылған мақсаттарға байланысты оқушылар білімін болжау жұмысын құру.
Біз бірінші рет оқушыға жеке тұлға ретінде қараймыз, себебі оқушы өз деңгейін өзі таңдайды, яғни өзінің білім мөлшеріне қарай болжаудағы қажетті тапсырмалар мөлшерін таңдап алады. Болжау деп отырғанымыз оқушылардың қойылған мақсатты меңгеруін анықтауға арналған өздік жұмыс.
В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы бойынша болжауды құру барысында мына жеті аксиома орындалу керек:
1-аксиома. Өзіндік жұмыстың (ӨЖ) екі түрі бар: білім беру стандарты (программа) деңгейіндегі тапсырма, көтеріңкі деңгейдегі тапсырма.
2-аксиома. Стандартты ӨЖ төрт тапсырмадан тұрады: алғашқы екеуі стандартты деңгейінде, соңғы екеуі көтеріңкі деңгейде.
3-аксиома. ӨЖ-тың жалпы түрі:
1)білім беру стандарты талаптары деңгейіндегі тапсырма;
2)білім беру стандарты талаптары деңгейдегі тапсырма;
3) Төрттік баға деңгейіндегі тапсырма;
4) Бестік баға деңгейіндегі тапсырма.
4-аксиома. Алғашқы екі тапсырма қиындығы жөнінен бірдей, оқушыларға түсінікті әрі қарапайым болу керек
5-аксиома. Білім беру Заңына (әрбір 3 оқушы стандарт деңгейіне жетуге міндетті, одан әрі ол осы деңгейде тоқтай ма, жоқ па әлде әрі қарайғы деңгей тапсырмасын орындай ма, ол оқушының өз еркі) сәйкес кез келген оқушы тапсырманы берілген тәртіп бойынша және екінші тапсырма орындалмай тұрып үшінші сол сияқты төртінші тапсырманы орындауға болмайды.
6-аксиома. Төрттік бағаға берілетін №3 тапсырма алғашқыларға қарағанда қиынырақ болу керек. Тапсырманың қиындығы болжанатын мақсаттың мазмұнына байланысты.
7-аксиома. Бестік бағаға берілетін №4 тапсырма №3 тапсырмаға қарағанда қиындау болуы керек.
Міне, осы аксиомалар талаптары толық сақталғандща болжау жұмысының тапсырмалары алдыға қойған мақсатқа толық жеткізеді.
Осы аксиомаларға нақтырақ түсініктемелер берейік. 3-аксиомада болжамдағы тапсырмалар саны көрсетіледі. Онда білім беру стандарты талаптары деңгейіндегі тапсырма саны екеу екені айтылған. Оның себебі егер оқушы алғашқы екі тапсырманы ешқандай қатесіз орындаса, онда оның білімі мемлекеттік талаптарына сай келеді және ол сынақтан өтті деген белгі алуына толық мүмкіндігі бар. Егер тапсырманың екеуі де орындалмаса, онда оқушы түзету (коррекция) тобына түседі. Егер екі тапсырманың біреуі дұрыс, ал екіншісі қате болса, онда ол оқушының да сынақтан өтуге мүмкіндігі бар, егер ол технологиялық картадағы Сабақтан тыс өз бетімен орындайтын тапсырмалар бөлігіндегі тапсырманың стандарт деңгейіндегі жаттығуларын толық орындаса.
Келесі кезекте бестік деңгейін анықтайды, яғни №4 тапсырманың үлгісін құрады. Бестік немесе ең жоғары деңгей тапсырмасы оқушылардың ойлау, есте сақтау дағдыларын жылдамдығын тексеру мақсатында болу керек. №3тапсырманың (төрттік баға деңгейінің талаптары) қиындығы стандарт пен жоғары деңгейдің арасындағы аралық деңгей болып шығады. В.М.Монахов эксперименттік зерттеу нәтижелерінің қорытындысы бойынша төрттік деңгейдегі бағаның оқу орнының түріне қарай мынадай мөлшерін ұсынады: егер гимназия немесе лицей болса, онда төрттік бағаның деңгейі бестік бағаның деңгейіне, ал жалпы орта білім беретін орта мектепте төрттік бағаның деңгейі стандарттың деңгейіне жақындатып алу тиімді болады.
3.Оқушылардың сабақтан тыс бетімен орындайтын тапсырмаларын мөлшерлеу бөлігі. Бұл бөліктің практикалық мақсаты - оқушылардың болжау тапсырмаларына дайындығы.
Адамгершілік мақсаты - оқушыға бірінші рет білім туралы Заңға сәйкес өз бағасын таңдауға мүмкіндік беріледі, яғни қойылатын баға деңгейіндегі тапсырмалар жиынтығын таңдау.
Негізгі мақсат - артық тапсырмадан арылу.
Мұнда да қойылған мақсаттар санына байланысты, әрбір мақсатқа үш деңгей бойынша тапсырмалар жиынтығы беріледі. Технологиялық жобаның авторы - сабақтан тыс өз бетімен орындайтын тапсырмаларды мөлшерлеу бөлігінде оқушыға тексеру жұмысы кезінде өзінің таңдаған деңгейіндегі бағаны алуға кепілдік беретін тапсырма көлемін орындап дайындалуды ұсыну керек. Технология бойынша оқыту үрдісі кезінде де әдеттегі үйге берілетін тапсырмадан бас тартуға болмайды. Үй тапсырмасының әрқайсысының деңгей бойынша анықтап, оның қай деңгейін орындауды таңдауын оқушылардың өз еріктеріне беру қажет. Технологияның үш элементі: мақсат қою, болжау, үй тапсырмасын мөлшерлеу өзара тығыз байланыста, олардың әрқайсысы екіншісінің мазмұнын толықтырып отырады. Мақсаттың саны мен мазмұны, онда анықталған оқушыларды дамыту міндеттері тақырыпты оқытудың логикалық құрылымын құрайды. Мұнда әрбір мақсатқа жетудің уақытша ұзақтығы беріліп, сабақтың негізгі және көмекші құралдары анықталады, оқушыларды дамыту бағдарламасы құрастырылады.
Уақытпен есептелген ұзақтық қойылған мақсатқа жетуге жеткілікті болатын тақырыпқа берілетін сағат санымен анықталады. Әдеттегі күнтізбелік жоспарлаудан айырмашылығы, мұғалім оқу үрдісінің субъективті жағдайларға байланысты болатын сабақтың үйлесімді үдемелілігін кәсіпкерлік шеберлігі, сыныптың білім деңгейі және көмекші құралдарын қарастыру өзара байланыста болатын жаңа білім элементтерінің тізбесін және негізгі тақырыпты өту барысында қажет болатын қосымша ұғымдардың тізбесін анықтауды қажет етеді. Біздің жұмысымызда көмекші құрал ретінде қайталау тақырыптары алынған. Қайталау тақырыптары жаңа ұғымды енгізу барысында, оның түсінікті болуы үшін және жаңа ұғымды ілгеріде өткен ұғымдармен байланыстыру үшін қажет. Сыныптағы оқушылардың жекеше ерекшеліктеріне байланысты оқу үрдісінің логикалық құрылымына оқушылардың ойлау қабілетін, есте сақтау, сөйлеу мәнерін, ынтасын дамыту енгізіледі.
Технологиялық ең соңғы Түзету (коррекция) бөлігін қарастырайық. Бұл бөлік сынақтан өтпеген, яғни білім дәрежесі мемлекеттік стандарт деңгейінен төмен оқушыларға арналған. Бұл бөлікте негізі үш жағдай қамтылады.
Бірінші - қойылған мақсатқа қатысты оқу материалын меңгеру барысындағы мүмкін болатын қиындықтар.
Екінші - өтілетін тақырып бойынша оқушыларда жіберілетін негізгі қателіктер.
Үшінші - оқушы білімін стандарт деңгейіне көтеру үшін педагогикалық және әдістемелік түрдегі іс-шаралар.
Технологиялық картада неше мақсат болса сонша түзету жұмысы болады, яғни осы аталған үш жағдай әр мақсат үшін жеке-жеке жазылады.
Осы айтылғандарды қорыта келіп, технологиялық картаның жалпы құрылымын төмендегі сызбадан көруге болады.
Сызбада технологиялық картаны толтыру реті рим цифрымен көрсетілген.
Технология негізінде жобалаудың келесі кезеңін, жобаның негізгі ойын жүзеге асыратын сабақтың ақпараттық картасын (САК) дайындау. Сабақтың ақпараттық картасын технологиялық картадағы көрсетілген шағын мақсаттарды, ондағы сағат санына байланысты жіктеп жазуға арналған. Сабақтың ақпараттық картасында оқу материалының толық мазмұны, сабақтың мақсаты мен міндеттері, мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас нәтижесі оқыту құралдарын қолдану кезеңдері қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу делінген.
Бұл міндеттрді шешу үшін әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәрбиеге, жаңа қарым-қатнасқа өту қажеттігі туындайды. Сондықтан да, әр мұғалім өз әрекетінде қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс тәсілдерді кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипатты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттігінен тауып отыр.
Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп отыр.
Ал, жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қаблеттерін арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.
I кезең-оқып үйрену
II кезең- меңгеру
III кезең-өмірге ендіру
IV кезең-дамыту
Жаңа технология мен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет: оқу үрдісін интенсивтенттіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді қарастыру. Оның ғылыми - әдістемелік, оқыту-әдістемелік ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандарттарымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру тенологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу, өйткені оқыту-тәрбиенің негізі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады. Оқытуды екі түрлі мағынада қарауға болады. Біріншісі-мектепте және жоғары оқу орындарында апта айтқанда экологиия пәнін оқыту. Екінші- өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту егіз ұғым.
Оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту-тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі жүйелі түрі десек, ауыз толтырып айтарлықтай Әулие-Ата университетінің және Тараз Мемлекеттік педагогикалық институтының Жасыл ел атты студенттік құрылыс отряды жасаған жас кезіндегі жұмысы табиғаттқа деген сүйіспеншілікті, патриоттық сезімді дамыта түседі. Оқыту арқылы тәрбиенің саналылығын, руханилылығын, әсемділігін, әсерлігін адамгершілікке баулу жолын, еңбекшілігін, т.б. айқындап толықтыруға болады.Оқыту-тәрбиенің интелектуалды түрі.
Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі, осы мақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты.
Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мзмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауап кершілік сезімін, шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыру мақсатын жүзеге асыруға жағдай туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Оқу -тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Хазанскиннің есептер шығару, Палтышевтың физиканы есептеп шығару, Шаталовтың интенсивті оқыту ( тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің мәселелік оқыту оқытудың белсенді әдісі, т.т.
Ал, соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясымен Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ профессор Қарайевтің оқытуды диференциялау және білім беру демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.
Мәселен, Л. Б. Эльконин, В.В Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы денгейдегі қиындыққа оқыту
2. Теориялық білімнің жетекші ролі
3. Оқу материалын жеделдете оқыту
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады. Мұгалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның субъектісін қалыптастыруға бағытталады.
Оның құрылымы мынадай: оқу-танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жас ұрпаққа білім-тәрбие беретін бала жанының - мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шәкірттеріне анық, тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалану қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұсынып отырса, мұғалімнің күш - қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі, еңбегі жанады. Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті, әсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану білімді сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ірге болуға нақты негіз болып, әрбір мектепке өзіндік тұлғасын табуға, әрбір мұғалімге өзіндік әдістемелік жүйесін құруға себептігін тигізеді.
Оқытудың нәтижелі болуы оны ұймдастыру әдістеріне және бастамашылдыққа жаңа педагогикалық инновациялық әдістемелікке байланысты, яғни Қазақстанның бұрынғы жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге көшуі, қоғамдық құрылыстың күрт өзгеруі білім беруді уақыт талабына сай үйлесімділік құрып, оның әлемдік деңгейдегі мәжеге сәйкестікте оқытудың екі бағдарда өріс алуы.
1. Дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау.
2. Оқыту үрдісіне инновациялық оқыту енгізу.
Бұл жүйелерді таратып айтсақ, дәстүрлі оқыту жүйесін модернизациялау оқушыға берілетін білім мен игерілуге тиіс ұғым-түсінікті меңгеру, уақытқа үйлесімді жетілдіріп жаңа педагогикалық технологияға сәйкес дамыту.
Иновациялық оқыту: оқушының мүмкіндігі мен шамасына қарай мәселенің байыбына барып, үлгі көрсетер өнегелеріне еліктеп, тағылымдық жолдарын қабылдау, оған шығармашылық тұрғыдан пайымдау жасауға үйрету.
Сонымен қатар шығармашылдық ойлау мен бастамашыл іс-әрекеттегі саналылықты өрістетуге зерттеушілік тұрғыдан белсенділігін жетілдіріп, іс-әрекетке бейімділігін, қызығуын қалыптастыратын жол.Инновациялық оқытуда мұғалім көшбасшылық міндет атқарғанмен, жүзеге асырылатын істің бәрін өз қолына алмайды, менің айтқанымдай болсын деп қарамайды, әміршілік жолды ұсынбай режиссерлік міндет атқаруға бейімделеді.
Теориялық, мазмұндық мәнді меңгеріп, шығармашылықты дамыту барысында мұғалім бағдар бергенімен, оған тікелей жетекшілік жасамайды, қайта қалым қалып, ретіне қарай қатардағы рөлді ойнайтын, шәкірттерімен тепе-тең құқықтығы серіктес болады.
Сабақ барысында шығармашылық басқарушы рөлдерді бөлгенде, диалогте өмірдегідей нақтылыққа жақындауына мән береді.
Инновациялық оқыту дәстүрлі дидактикамен қатарласа жүргенімен, оның өзіндік айырмашылықтарымен өзгешеліктеріне мән беруге тура келеді. Мәселен, оқытудағы ұстаным мектептегі оқыту бағдаламасында көсетілген нұсқауды орындап, ондағы мағлұматтарды беру, оны қайталап пысықтап менгерту болса, инновациялық оқытудағы мақсат-іс-әрекет барысында оқушының қабілетін оятып, түрлі жағдай жасау арқылы олардың өзінше әрекеттенуіне бағдар беріп, шығармашылыққа талпындыру.
Нақты айтқанда, оқушыға үнемі жол сілтемей, өзінше әрекеттене алуына бейімдеу.
Мұның нәтижелік көрсеткіші сол: оқушының білімді мағлұматты жәй ғана, бір сәттік тұрғыда қабылдап қана қоймай, саналы да тиянақты игеруіне ықпал ету.
ЮНЕСКО-ның жобасына жүгінсек:
oo оқушының іс-әрекет өзінше ойлай білуге, шығармашылық дербестікке бейімделуі тиіс;
oo олар өзара өарым-қатынас жасап, бірлестік құра алатындай ынтымақтастықта болу;
oo қазіргі мектеп оқушысы дербес түрде оқи алатын, бәсекелестіккеде түсе алатын және топпен, ұжыммен бірлесе жұмыс істей білу;
oo компютерді пайдалануда камуникациялық тоғысуға мән беру парыз;
oo қйсынды ойлай білуде оқушының тиісті мәселені дәйекті деректермен нақты дәлелдеп пайымдауда инндуктивтік, дедуктивтік әдстерді пайдалана алуға баулу;
oo келелі мәселені шешуде осы білгірлікті туғызып отырған себептерді ажырату және оның салдары жөнінде талдап, талқылай білуге жаттықтыру;
oo мәселені шешудің мүмкіндіктерін талдау және оның түрлі жолдары мен екендігіне ой жүгіртіп, тиісті пайымдау барысында шешім қабылдай білуге үйрету;
oo қабылдаған шешімнің мақсатына сай келетін деректерді сұрыптай білу және оны пайдалану үшін ақпараттарды жинастыру мен оны пайдалануға алуға дағдыландыру;
oo көздеген мақсатына жету жолында атқарылатын жұмыстың жобалық жоспарын жасай білу.
Аталған құндылықтарды жетік білу, мән- мағынасын терең ұғыну - шығармашылық дағдысын қалыптастырудың алғы шарттары болып табылады.
Бүгінгі таңда білім берудің ұлттық жүйесі өте маңызды, қарқынды өзгерістердің сатысында тұр. Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті адамдарды қажет етеді. Сондықтан да қазіргі уақытта мамандық атаулының барлығы дерлік бейімділікті, ептілікті, ерекше ой қызметін ғана емес, мектеп ұжымынан үлкен жауапкершілікті, қызу белсенділікті талап етеді.
Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру мекемелерінің, соның ішінде жалпы білім беретін мектеп жұмысының дамуының ең басты факторы болып отыр.Иновацияның мәні неде және оның қажеттілігі қандай себептермен түсіндіріледі?
Бірінші кезекте иновацияның өмірге енуі мектептің өзінің жұмыс істеуіне ебепші болатын ішкі жағдайларға байланысты.
Білім беру мекемесінің алға қойған мақсатына жетуі үшін басқаруға ықпал жасайтын (мұғалімдер,мектеп оқушылары) және өзінің басқарушы ішкі жүйесі (әкімшілік, педагогикалық ұжым) біртұтас жүйе болғандықтан, иновацияға үнемі орын табылады.
Ал жаңа өзгеріс нәтижесінде білім беру мекемелері үздіксіз өзгеретін және дамитын жаңа қайшылықтардың көздері болады. Сонымен қатар басқарудағы маңызды орын үнемі қозғалыс пен дамуда болатын педагогикалық және балалар ұжымының қажеттілігіне беріледі.
Иновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, ол мынадай бірқатар себептерге байланысты: адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі, мектеп оқушыларының білімге, дағдыға, шеберлікке деген ұмтылысы, жоғары сапалы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы. Демек, жаңалықтың ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның ( бір нәрсеге әсерін тигізетін жағдайлардың кездесуі) мұқтаждығынан пайда болады.
Ол сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен, жалпы білім беруге дайындық деңгейімен, педагогика қызметкерлерінің кадрлық әлеуетімен және басқа да факторлармен анықталады.
Технология, ұйымдастыруды үнемі жаңғырту жағдайында ұстап тұрып қана мектеп өз бағытын нығайта алады. Сондықтан да мектеп басшылары үнемі өзгерістің болып тұруы бірден-бір дұрыс факт екенін мойындаулары қажет.
Жаңалық енгізу кезкелген білім беру мекемесінің дамуы мен жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.
Бүгінгі таңда білім беру қызметін көрсетуде бәсеке күшейіп отыр, тұтынушылардың дайындық деңгейіне деген талаптары өсуде.
Осындай кезеңде өз өмірін сақтап қалуы үшін мектеп өз қызметін үздіксіз жақсартуға және қайта құруға, оқу -тәрбие үрдісін жетілдіруге мәжбүр.
Білім беру қоғамдық іс-әрекет ретінде қоғамда өзгеріс ізін қалдырады.Білім беру жүйесінің даму деңгейі қоғамдықдамудың белгілі дәрежесінің нәтижесі немесе салдары деп айтуға болады.Дегенмен, кері байланыста бар.Білім беру жүйесінің өзі қоғам мен оның дамуына ықпал етеді.
Ол қоғамдық дамуды тездетуі немес тежеуі мүмкін.Осы тұрғысынан қарайтын болсақ, білім берудегі бетбұрыс қоғамның болашақ дамуының тек қана салдары болп қоймай, қажеті шарттары да болып табылады.
Әрине педагогикалық иновацияның бір бөлігі ғана тек белгілі қоғамдық қатынастарда нақты ақиқат дүниеге айналады.Мысалы, ізгілендіру үрдісінің дамуының негізгі шарты қоғамдағы саяси қайта құрулар және оның жұмыс істеу экономикалық механизмнің өзгеріс болып табылады.Дегенмен, білім беру үрдісінің педагогикалық сұрыпталуының негізгі көпшілігі осы саланың қызметкерлері арқылы қалыптасады.
Бұл өзгерістің ішкі, таза педагогикалық бөлігі іспетті сол әлеуметтік жағдайдың базасында, қоғам өзі құрып алған экономиалық, саяси құрылымда арттырылады.
Мамандардың көрсетілуі бойынша, экономика мен ғылым саласындағы барлық ірі жаңалық енгізулер АҚШ-тың еншісіне тиіп отыр.
Мектептегі жаңарту бастамасы педагогикалық ұжымның өз үлесіне тиеді. Әр мектепте оқу-тәрбие үрдісі бойынша мамандар болуы тиіс, олардың негізгі міндеттеріне мұғалімдерге басшылық жасау және педагогикалық жаңалықты бақылап отыру, сонымен қатар барлық оқу пәндері бойынша әдістемелік жүйенің өзіне тән мерзімдік тексерісін өткізу кіреді.
Американдық зерттеуші С.Погровтың пайымдауы бойынша, педагогикалық қайта құрушылықтың тарихы-бұл үздіксіз сәтсіздік нәтижелерін тәжірибеде бекіту. Д.Тиак және басқада зерттеушілер педагогикалық иновацияның әдетте өмірінің қысқа болатынына көңіл аударады.
Инновациямен бірге өмір сүріп келе жатқан нәрсе, ол- жалғыз-ақ бақылауға оңай көнетін немесе қолданыстың жаңа саласын құрайтын құбылыс.
Әдеттегідей барлық сәтсіздіктің себептерін бәрінен бұрын табиғаттарынан керітартпа және селсоқ, жалқау, ұқыпсыз және қиялдау қабілеті төмен мұғалімдерден іздейді.Дегенмен басқа саладағы жағдайға осыған ұқсас Инновация және кәсіпкерлік деген кітабында П.Друкер негізгі шарттарды анықтауға тырыса отырып, адам тәжірибесінің толық көрінісін суреттейді, оның ішінде жаңа идеялар жемісті және ұзақ мерзімдік инновация адам қызметінің кез келген саласында қарастырылады.
Ол адамзат тарихындағы көптеген алдыңғы қатарлы идеялар мен өмірдегі өзгерістер тамырын кең жайып кете алмағанын көре білді.Олардың көпшілігі жай ғана қызықты идеялар түрінде ғана қалып қоятын болған.
Жаңа идеялардың тағдырына қатысты ол төмендегідей қорытындыларға келеді:
-идеялар айқын мақсатты көздеген және оларды жүзеге асыру мен тарату тәсілдері қалыптасқан жағдайда ғана сәтті инновация бола алады;
-инновация жемісті болу үшін ол аз және өте нақты нәрседен басталуы қажет;
-ақпаратқа негізделген өзгерістің сәтті болуы екіталай,алынып отырған ақпаратоңай жолмен келсе немесе арзанға түссе ғана өз жемісін береді.
Педагогтердің идеясы, ойлап шығарулары мен ашулары сияқты кез келген инновациялық қызметінің нәтижесі мектептер мен педагогика ғылымының прогрессивті дамуына ықпал етуі керек.
Бұл қызметті күнделікті тіршілік әрекеті мен психологиялық және тағы да басқа стресс сияқты нәрселерден құтқарып, шығармашылық ой заңдылығы бойынша және ғылымның өзіне тән дамуының кең өріс алуына мүмкіндік беруі керек.
Жалпы, білім беруде енгізілген жаңалық тек педагогикалық қана емес, ол қоғамдық та мәселе болып табылады, білім беру қызметі қоғам үшін ерекше ықыла білдіріп, балалар үшін бұл саладағы жаңалыққа қоғамның мүдделі екенін де айтуымыз керек .
Білім берудегі жаңалық пен қоғамдағы жаңалық бір ғана мақсатты көздейді,олар даму мен прогрестің қабілетін арттыруы қажет.
Білім берудегі жаңарту туралы айту барлық мағынасы қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған жағдайға ғана байланысты. Қоғамдық қажеттіліктің деңгейі мен сипаты ғана жаңалықты енгізу бойынша істелген жұмыстың бағыты мен жемістігін анықтайды.
Сондықтан оларды негіздеуге тар шеңберде қолданылатын міндеттермен шектеліп қоймай, әлеуметтік-педагогикалық дамудың нақты бағыттары мен нгеізгі мақсаттарын ескеру қажет.
Бұл ұсақ ұстанымсыз өз-зімен, сондай-ақ, қоғамдық міндеттер мен құндылықтармен де еш байланыссызтәртіпсіз шашырап жатқан инновациядан аулақ болу үшін маңызды дейді А.Найн.
Оқушылармен жұмыс істеудің жаңа үлгілері мен тәсілдерін енгізу және қабылдау біздің мектептердің үздіксіз мұқтаждықтарынан туындайды.
Сондықтан біз білім беруді демократияландыру мен ізгілендіруді үздіксіз жүріп, дамып отыратын қоғамдық үрдіс ретінде түсінеміз және ол инновацияға қысқа мерзімді , өткінші ғана құбылыс деп қарамайды.
Білім беру жүйесінде инновацияны енгізу, қабылдау мен жетілдірудегі тоқтаусыз үрдіс ретінде, күнделікті білім беру қызметінің бөлігі ретінде қарауды талап етеді.
Білім беру жүйесі құрылымының өзі қоғам үшін, өмір сүріп отырған деңгейінде сақтап қалу үшін оның тамыры табиғатта, біздің қоғамның негізінде жатқанын түсіну керек. Дәл сол себептен қоғам құрылымындағы әрбір маңызды өзгеріс өзімен бірге білім беру жүйесін де жаңалыққа тартады.
Осындай жағдайда білім беру жүйесі қоғамдық қызеттің басқа салаларымен бірлесе отырып қана аяғынан тұрып кетеді. Педагогикалық инновациялар білім берудің ішкі жүйесіндегі адамдар қызметінің нақты нәтижесі болып табылады.А.Колодин мен С.Смирновтың пікірлерінше, педагогикалық инновация мемлекеттік білім ұйымдары жасап, жүзеге асырған жаңалық емес, білім беру және ғылым жүйесінің ұйымдары мен қызметкерлері жасаған жаңалықтар.
2.2 В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының ерекшеліктері
Қазіргі қоғамда экономикалық, әлеуметтік, саяси және адамгершілік проблемаларды шешуде білім сапасының рөлінің зор екені ескеріліп келеді. Ақпараттар легі бірте-бірте ұлғайып келеді, сондықтан қазір мектепте, тіпті жоғары оқу орындарында бүкіл өміріне жететін білім алу мүмкін емес. Қазіргі білім беру жүйесінің өмір сүруі мен дамуының негізгі принципі - оның үздіксіздігінде. Ол үшін білім беру процесінде оқушының рөлін өзгерту керек. Педагогикалық процесті ұйымдастыруға жаңаша қарап, сол жаңаны өмірге енгізу қажеттілігі туындап отыр. Оқу және білім беру қызметін ғылыми тұрғыда ұйымдастыру қазіргі таңда жаңа педагогикалық технологияларды енгізу арқылы жүзеге асырылып жатыр.
Қазіргі таңда Қазақстан мектептері бірнеше технологиялармен жұмыс істеп келеді. Соның ішінде біздің №3 гимназия 2006 жылдың тамыз айынан бастап мұғалімдердің білімін жетілдіру институтының және В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы орталығының басшылығымен В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясының тәжірибе алаңына айналып отыр.
Жалпы В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы орталығы 2003 жыдың қараша айынан Тольятти қаласында өз жұмысын бастаған. 2005 жылдың желтоқсан айынан Қазақстан аймақтарында да қолданыла бастады. Ал 2006 жылдың тамызынан Қызылорда мектептерінде В.М.Монахов технологиясы бойынша жұмыс жүргізіле бастады. Мектептердегі жұмыстар лекция, семинар, жеке және топтық кеңестер түрінде өткізіді. Қазіргі таңда біздің гимназияда 5 мұғалім: Чеснокова С.А., Омарова Ж.Б., Ерімбетова Р.П., Агитаева Г.К., Шағырбаева С.Д. В.М.Монаховтың жобалап оқыту технологиясы бойынша жұмыс жасап келеді.
Жобалап оқыту технологиясы педагогтың интеллектуалдық, кәсіби, моральдық, рухани, азаматтық және басқа да сапалық қасиеттерін қалыптастыра отырып, мұғалімнің жеке тұлғасына тікелей әсер етеді.
Жобалап оқыту технологиясы оқушының жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz