Органикалық қосылыстардан май өнімін алу

Жоспар
Кіріспе

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2

1.Органикалық қосылыстардан май өнімін алу
1.1. Жануарлар майының физикалық құрамы. Сүйек массасы ... ... ... ... ... ..4
1.2. Желім алу және желатин технолгиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3.Майды алу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3.1. Майдың еруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3.2. Экстракция. Сүйекті бөлшектеу және шабу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3.3. Гидромеханикалық (импульстік) әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.4. Электрогидравликалық эффект ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.5. Жұмыстың мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

2. Тәжірибелі қондырғы және өлшеу әдістемесі
2.1. Электрогидравликалық қондырғы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Сүйек массасынан май алатын зертханалық қондырғы ... ... ... ... ... ... ..21

3. Зерттеу нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3.1. Майды алу дәрежесіне температураның әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2. Электрогидравликалық қондырғыны негізгі параметрлерінің майдың
шығу дәрежесіне әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

К і р і с п е
Сұйықта электрогидравикалық эффектіні қолдануға негізделген разрядты-импульстік технология металдарды штампылау үшін жылу алмасу аппараттарының түтікшелік тақталарына түтіктерді бекіту, фосфорлы шламнан фосфорды бөліп алу, бағалы құраушыларды алу мақсатында өндіріс қалдықтарын өңдеу, минералды орталарды ұсақтау және әртүрлі ұсақталған материалдардан қоспаларды бөліп алу және т.с.с технологиялық процестерде кеңінен қолданып келеді./1,2,3/
Осы эффектіні келелі аймақтарын анықтауға көп мағына бөлінеді және оларды зерттеу нарық жағынан да жүзеге асады: нақты нарықтық факторларды жеткілікті дәл бейнелейтін белгілі бір функционалды модельдер құрылады, олар құрылатын процестер мен құралғыладың құнын анықтайды, негізгі іске асыру құны бағаланады және жұмсалатын шығын шектері көрсетіледі /1.4./
Сұйықтағы, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде күшті ұшқынды разрядты қолдану аймағын кеңейту өндіріс қажеттілігіне тәуелді және энегияны түрлендіру мен оны қодану әдстерін жетілдіру мүмкіндіктерімен анықталады. Сондықтан сүйектен май өнімін алудың жаңа эффективті шешімдерін іздеу бүгінгі күні өндірітсегі маңызды технологиялық проблема болып отыр.
Сүйектің құрамындағы май бағалы техникалық өнім болып табылады, бірақ, шикізат бола отырып ол технологиялық амалдарды өткізу ретін қиындатып, дайын өнімнің сапасын төмендетеді. Сондықтан, сүйекте неғұрлым май аз қалатын болса, соғұрлым жақсырақ болады.
Сүйекті майсыздандыру бірнеше белгілі әдістермен іске асады:қайнап жатқан судың, импульсті, электромеханикалық, экстракциялық және т.б. Барлық әдістер судың қатысуымен жүзеге асады. Сүйектегі май сумен байланысқан кезде ериді, өйткені барлық ерітілген, сығылған, балқытылған май сүйекте қалып қояды. Сондықтан су, сүйектің ішіне ене отырып морфологиялық үзілістердін бұзылуына себебін тигізеді /7,8,9/
Өндірісте гидромеханикалық импульсті әдіс жиі қоланылады. Бұл кезде, орта су болғанда, сүйек балғалар мен төс құралдарының айналуы кезінде пайда болатын гидравликалық импульстермен өнделеді. Импульстердің әсерінен май сүйектің кеуекті ұлпасынан жуылып шығады. Бұл әдіс майсыздандырудың салыстырмалы жоғары дәрежесіне қарамастан желатинді өндіру шарттарын толық қанағаттандырмайды, бірақ ол қосымша экстракциондыға қолданылуы мүмкін. Импульсті гидромеханикалық әдістің аса үлкен кемшілігі – айналатын балғалар мен төс құралдары сүйекті өте ұсақтап тастайды /4,6,7,8/.
Осылай, майды бөліп алудың қазіргі кездегі бар физикалық және химиялық әдстерді экономикалық, экологиялық және еңбек сиымдылығы жағынан тиімді болып табылмайды.
Біз ұсынып отырған әдіс сұйықтағы ұшқынды разрядтың нәтижесінде пайда болатын импульсті соққы толқынын қолдануға негізделген. Майды алудың мұндай әдісі сүйекті ұсақтап, ұнтақтауды қажет етпейді.
Сұйықтағы импульсті электр разряды разряд арнасының бастапқы аз көлемінде энергияның үлкен шамасының тез бөлінуімен қатар жүретін микро жарылыс түрінде болады. Ол электродтардың арасындағы жоғары электр потенциалының әсерінен құрылады /2,5,6/. Нәтижесінде күшті гидравликалық соққылар пайда болады, бұл кезде қысым импульстері ұлпаның құрамында май жасушаларын ұстап тұратын байланыстарды бұзу үшін және жасушалардың өзін де, яғни майды су ортаға шығару үшін де жеткілікті болады.
Энергияның тез бөлінуі разряд аймағына орналастырылатын, ортаға және жеке денеге түсірілген күшті механикалық әсер тудырады.
Сүйек массасынан майды бөліп алу мен ұсақтау үшін қажет электрогидравликалық құрылғының, жоғарыда айтылғандарға қарағанда, контсрукциясында қозғалатын бөлшектер болмайды және кәдімгі конструкциялық болаттан жасалады. Жұмыс жасаған кезінде құрылғының корпусы ескірмейді. Осы әдіс негізінде дайындалған құрылғының ауданы салыстырмалы кішірек өндірістік болады. Бұл ұсақтау мен сүйек массасынан майды бөліп алу процестерін үйлестіреді /1,6,8/.
Курстық жұмыс тақырыбының көлемі 47 бет, кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытынды бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде органикалық қосылыстардың (сүйек майы мысалға алынады) физикалық қасиеттері қарастырылады , майды алу жұмыстарының техникалық өңдеулері, май алумен және физикалық құбылыстар мен электрогидравликалық эффект әдістері қарастырылған.
Екінші бөлім тәжірибелік қондырғы мен өлшеу әдістеріне арналған.
Үшінші бөлім сұйықта электр разрядтарының пайда болуы,әртүрлі температурада органикалық қосылыстарының бөліну фазалар зерттеулерінің қорытындылары мен талдауларына арналған. Соңында пайдаланылған әдебиеттер жиыны келтірілген.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 1.Органикалық қосылыстардан май
өнімін алу
1.1. Жануарлар майының физикалық құрамы. Сүйек
массасы ... ... ... ... ... ..4
1.2. Желім алу және желатин
технолгиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3.Майды алу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...10
1.3.1. Майдың
еруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..10
1.3.2. Экстракция. Сүйекті бөлшектеу және
шабу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3.3. Гидромеханикалық (импульстік)
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.4. Электрогидравликалық
эффект ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.5. Жұмыстың
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 19
2. Тәжірибелі қондырғы және өлшеу әдістемесі
2.1. Электрогидравликалық
қондырғы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2. Сүйек массасынан май алатын зертханалық
қондырғы ... ... ... ... ... ... ..2 1
3. Зерттеу нәтижелерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.22
3.1. Майды алу дәрежесіне температураның
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Электрогидравликалық қондырғыны негізгі параметрлерінің майдың
шығу дәрежесіне
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

К і р і с п е
Сұйықта электрогидравикалық эффектіні қолдануға негізделген
разрядты-импульстік технология металдарды штампылау үшін жылу алмасу
аппараттарының түтікшелік тақталарына түтіктерді бекіту, фосфорлы шламнан
фосфорды бөліп алу, бағалы құраушыларды алу мақсатында өндіріс
қалдықтарын өңдеу, минералды орталарды ұсақтау және әртүрлі ұсақталған
материалдардан қоспаларды бөліп алу және т.с.с технологиялық процестерде
кеңінен қолданып келеді.1,2,3
Осы эффектіні келелі аймақтарын анықтауға көп мағына бөлінеді және
оларды зерттеу нарық жағынан да жүзеге асады: нақты нарықтық факторларды
жеткілікті дәл бейнелейтін белгілі бір функционалды модельдер құрылады,
олар құрылатын процестер мен құралғыладың құнын анықтайды, негізгі іске
асыру құны бағаланады және жұмсалатын шығын шектері көрсетіледі 1.4.
Сұйықтағы, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде күшті ұшқынды разрядты
қолдану аймағын кеңейту өндіріс қажеттілігіне тәуелді және энегияны
түрлендіру мен оны қодану әдстерін жетілдіру мүмкіндіктерімен анықталады.
Сондықтан сүйектен май өнімін алудың жаңа эффективті шешімдерін іздеу
бүгінгі күні өндірітсегі маңызды технологиялық проблема болып отыр.
Сүйектің құрамындағы май бағалы техникалық өнім болып табылады,
бірақ, шикізат бола отырып ол технологиялық амалдарды өткізу ретін
қиындатып, дайын өнімнің сапасын төмендетеді. Сондықтан, сүйекте неғұрлым
май аз қалатын болса, соғұрлым жақсырақ болады.
Сүйекті майсыздандыру бірнеше белгілі әдістермен іске асады:қайнап жатқан
судың, импульсті, электромеханикалық, экстракциялық және т.б. Барлық
әдістер судың қатысуымен жүзеге асады. Сүйектегі май сумен байланысқан
кезде ериді, өйткені барлық ерітілген, сығылған, балқытылған май сүйекте
қалып қояды. Сондықтан су, сүйектің ішіне ене отырып морфологиялық
үзілістердін бұзылуына себебін тигізеді 7,8,9
Өндірісте гидромеханикалық импульсті әдіс жиі қоланылады. Бұл
кезде, орта су болғанда, сүйек балғалар мен төс құралдарының айналуы
кезінде пайда болатын гидравликалық импульстермен өнделеді.
Импульстердің әсерінен май сүйектің кеуекті ұлпасынан жуылып шығады. Бұл
әдіс майсыздандырудың салыстырмалы жоғары дәрежесіне қарамастан
желатинді өндіру шарттарын толық қанағаттандырмайды, бірақ ол қосымша
экстракциондыға қолданылуы мүмкін. Импульсті гидромеханикалық әдістің аса
үлкен кемшілігі – айналатын балғалар мен төс құралдары сүйекті өте ұсақтап
тастайды 4,6,7,8.
Осылай, майды бөліп алудың қазіргі кездегі бар физикалық және
химиялық әдстерді экономикалық, экологиялық және еңбек сиымдылығы жағынан
тиімді болып табылмайды.
Біз ұсынып отырған әдіс сұйықтағы ұшқынды разрядтың нәтижесінде
пайда болатын импульсті соққы толқынын қолдануға негізделген. Майды
алудың мұндай әдісі сүйекті ұсақтап, ұнтақтауды қажет етпейді.
Сұйықтағы импульсті электр разряды разряд арнасының бастапқы аз
көлемінде энергияның үлкен шамасының тез бөлінуімен қатар жүретін микро
жарылыс түрінде болады. Ол электродтардың арасындағы жоғары электр
потенциалының әсерінен құрылады 2,5,6. Нәтижесінде күшті гидравликалық
соққылар пайда болады, бұл кезде қысым импульстері ұлпаның құрамында май
жасушаларын ұстап тұратын байланыстарды бұзу үшін және жасушалардың өзін
де, яғни майды су ортаға шығару үшін де жеткілікті болады.
Энергияның тез бөлінуі разряд аймағына орналастырылатын, ортаға және
жеке денеге түсірілген күшті механикалық әсер тудырады.
Сүйек массасынан майды бөліп алу мен ұсақтау үшін қажет
электрогидравликалық құрылғының, жоғарыда айтылғандарға қарағанда,
контсрукциясында қозғалатын бөлшектер болмайды және кәдімгі
конструкциялық болаттан жасалады. Жұмыс жасаған кезінде құрылғының
корпусы ескірмейді. Осы әдіс негізінде дайындалған құрылғының ауданы
салыстырмалы кішірек өндірістік болады. Бұл ұсақтау мен сүйек массасынан
майды бөліп алу процестерін үйлестіреді 1,6,8.
Курстық жұмыс тақырыбының көлемі 47 бет, кіріспеден, 3 бөлімнен
және қорытынды бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде органикалық қосылыстардың (сүйек майы мысалға
алынады) физикалық қасиеттері қарастырылады , майды алу жұмыстарының
техникалық өңдеулері, май алумен және физикалық құбылыстар мен
электрогидравликалық эффект әдістері қарастырылған.
Екінші бөлім тәжірибелік қондырғы мен өлшеу әдістеріне арналған.
Үшінші бөлім сұйықта электр разрядтарының пайда болуы,әртүрлі
температурада органикалық қосылыстарының бөліну фазалар зерттеулерінің
қорытындылары мен талдауларына арналған. Соңында пайдаланылған әдебиеттер
жиыны келтірілген.

1.Органикалық қосылыстардан май өнімін алу.
1.1. Жануарлар майының физикалық құрамы.Сүйек массасы.
температурада жануарлар майының тығыздығы аралықта болады.
Ол майдың ұлғаюы салдарынан температура өскенде азаяды.Майдың жылулық
ұлғаю коэффициенті орташа 0,0007-ден -ді құрады. Әр түрлі
температурада судың тығыздығы және көрсетілген коэффициентті қолдануды
біле отырып, басқа да әр түрлі температураларда майдың тығыздығын
анықтауға болады.
Майдың еру температурасы,оның құрамы мен табиғат ерекшеліктеріне
байланысты.Май қататын кристалдық модификация үлкен мағынаға ие
болды.Майлар күрделі қоспа болып саналады.Олар әжептәуір кең температура
интервалында ериді.Күрделі еритін май бөлшектерінің еру температурасы
үшін жоғары шекті қабылдайды, және барлық май мөлдір болып кетеді.Майдың
еру температурасы глицеридтерде шексіз және төменгі молекулярлық қышқыл
құрамы жоғарылағанда төмендейді,сол сияқты майлы қышқылды радикалдарда
шексіздіктің дәрежесі көбейеді.Осының салдарынан,жануарлар майының еру
температурасы мынандай келесі шектерде анықталады:сиырдікі-,қойдікі-
,жылқыныкі-,тауықтыкі-,қаздікі-, күркетауық майы-
10,11,13.
Құрғақ қоректермен тамақтанатын жануарлар майының еруі өте үлкен
температураны қажет етеді,ал күнжарамен,май тұқымдастарымен және бардамен
қоректенетіндер өте төмен температураны қажет етеді.
Жануарларды қоректендіру дәрежесі өте көп мән беруді қажет
етеді,(күйлі,семіз) 11,12,13.
Күтімде болған ірі қара малының май өнімінің балқу температурасы
шамасында.
Майлардың әр түрлі ауытқушылығы пайда болғанда балқу температурасы
әр түрлі болады.Бұл іш майда үлкен,ал сыртқы майда аз болады.Тері асты
майларының өсу тереңдігіне байланысты балқу температурасы өседі.Майлардың
балқу температурасына кейбір құрамындағы қоспалары әсерін
тигізеді.Мысалы,еркін май қышқылдары мен су, температураны азайтады.
Жануарлар майлары жартылай кемтіктік түрлендіруге бейімді және қату
шартына тәуелді,бірнеше түрлерде кристалданады.Бұлардың барлығының өзіне
тән балқу температурасы және құрлымы болады15,16,19.
Берілген майдың балқу температурасының үлгісі үшін тұрақты қалыпты
температурасы оның зерттеу алдындағы ұзартылған және терең салқындатылған
үлгіден кейін пайда болады.Майдың сулы ортада жылтырлану қабілеттілігіне
балқу температурасы әсерін тигізеді,бұл сіңіріп алатындығымен
айқындалады.Дене температурасынан майлардың балқу температурасы төмен
болса, майлар күшті сіңірімді.
Жануарлар майының сіңіргіштігі адам ағзасының мына берілген мысалдарымен
суреттеледі:сиыр еті-80-94%,қой-80-90%,шошқа еті-96-98% 8,9,10.
Балқу мен қату процесі тепе-тең,осыған байланысты олардың температурасы
біртекті химиялық заттармен бірдей.бірақ қоспаның қату температурасы
майларға қатысты әрқашан балқу температурасынан төмен.Мұны былай
түсіндіруге болады:таза заттарға қарағанда қоспаларда кристалды торлар
өте төменгі температурада пайда болады.Бұдан басқа жартылай кемікті
майлардың балқуы кезінде жоғары балқыма кристалды формада болады,ал
қатқан кезде төменгі балқымада болады.
Майлар қатқан кезде кристалдардан жылу бөлінеді.Сондықтан қату басталған
кезде аз уақытқа температура төмендеуін тоқтатады.Осы уақыт аралығын қату
температурасы деп атайды.Кейбір кезде араласқаннан кейін пайда болған
температура жоғарлайды.Бұл жағдайда қату температурасына процестің
басындағы майдың максималдығын пайдаланады.Майдың құрамына көптеген
қоспалар кіреді, сондықтан олардың біреуі қашан кристалданғанша
жеткілікті қатуда температураның төмендеуі кешігеді.Бірақ майдың қату
температурасы деп біріншісі ғана ескеріледі.Ол балқу температурасымен
бірдей мағынада,бірақ ол майдың нақты сипаттамасы,сол сияқты оны айқын
анықтауға болады.
Негізгі жануарлар майының қоспалары – триглицеридтер,олар заттарға
қатысты,құрамында полярлық емес көміртектік топтар артық болады.Осылардың
салдарынан майлардың аз полярлығы сипатталады және олар үлкен полярлы
сұйықтарда аз ериді.Жануарлар майлары суда ерімейді.Көптеген еөлемде
судағы май тұрақтылық жүйесін сақтайды,қорытындысында су молекуласы
ассоциацияланады және глицеридтер сумен әрекеттеседі.
Құрамында суы бар майлар дисперсионды жүйелерді жасай алады.Әртүрлі
көлемдегі құрамы дисперсионды фазалар:үлкен дисперсті(d1мкм),аралық
дисперстілер (d=0.7-1мкм), коллоидті дисперстілер(d1мкм).Бірақ өте үлен
концентрацияда дисперсионды фазада майдың бөлшегін қатырады және
эммульсия коалесценцияланады,сондықтан аз көлемді,аз бетті фазаның көлемі
екі бірдей затқа жіктеледі15,16,17.
Қалыпты қысымда майлар қайнамайды,егер оларды -ға дейін
қыздырса,бейтарап майларға жіктеледі.Фракцияларға бөліну салдарынан
шамалы қысымда( сынап бағанасы ретінде және одан төмен) кейбір
глицеридттер қайнайды.
Жануарлар майларының жылу сыйымдылығы оның құрамында сұйық және қатты
қоспалардың қатынасынан және температураның жоғарлауымен көбейеді.Әсіресе
майдың балқуы кезінде жылу сыйымдылық бірден өседі.Майлардың қатты
күйіндегі орташа жылу сыйымдылығы 1,26 -1,68 кДж(кг град)
құрайды,ерігенді 2,1-2,52 кДж(кг град) құрайды,ерігенді 2,1-2,52 кДж(кг
град) 6,8,10.
Балқудың жасырын жылуы қатты майдың кристалдық изоморфты пішіндермен оның
құрамына тәуелді (майда сұйық глицеридтердің мөлшері).Оның шамасы едәуір
шектікте тербеледі және 122-143 кДжкг құрайды(ол төменгі балқуда
азаяды,ал жоғары балқуда көбейеді).Майдың жылу өткізгіштігі шамалы,еріген
күйінде ол шамамен суығанға қарағанда 2 есе аз 9,10,13.
Майлар табиғатынан тәуелді және олардың дәл сипаттамасымен қызмет ететін
майлар салыстырмалы жоғары тұтқырлыққа ие болды.Майдың иодтық сан шамасы
мен оның тұтқырлығы арасында төмендегідей байланыс орнаған:майдың
тұтқырлығының логарифм мағынасы оның иодтық санының артуымен шамамен
пропорционалды азаяды. Температура жоғарлағанда майлардың тұтқырлығы
төмендейді.
Жануарлар майының тұтқырлығының температурадан тәуелділігі төмендегі
теңдікпен жазылады:
(1)
мұндағы:Т – абсолюттік температура, К;
R – универсалды газ тұрақтысы;
А және В – тәжірибеден анықталатын тұрақтылар.
А шамасы майлар табиғатына тәуелді, В- зат конфигурациясының өзгеруі
үшін қажетті шама,яғни энергиялар саны.В шамасының мағынасы түрлі
жануарлар майлары үшін аз айрықшаланады және келесі шаманы құрайды 25600
кДжмоль 9,10,12.
Майдың диэлектрлік тұрақтысы өте аз және температурамен оның
бөліктерінен тәуелді шегі 2-4 болғанда тербеледі. Сусыз май үшін
температура 530 С болғанда диэлектрлік тұрақты 2,834-ке тең, ол суды
қосқан кезде өседі.
Сүйекті ұлпа органикалық, органикалық емес бөліктен және судан
тұратын күшті дамыған негізгі затпен ерекшеленеді.
Сүйектің күрделі пішініне және құбырлы сүйектің жұдыоығына тығыз
қабат шамалы болады. Жазық сүйекте тығыз қабат қалыңдау және кейде
кеуекте қабат асып кетеді. Құбырлы сүйектің құбырын толығымен тығыз
заттан тұрады.Тығыз және кеуекті заттар үлкен емес шоғырлармен
коолагендік фибрилл пайда болған қатты пластиналардан құралған. Кеуекті
затта пластиналар аз реттеліп орналасқан және олар қызыл сүйекті ми
тұратын көп сандық ұсақ саңылауларды құрады.Сүйек сыртынан біріккен ұлпа
қабықшамен қапталған,ал жұдырық беті шеміршекті қабатпен қапталған.
Сүйектің негізгі ұлпасының басты органикалық компоненті –
коллаген(оссеин)құрғақ майсыз сүйектің массасына 24-34%-ті құрайды.
Негізгі зат 30-дан 65%-ке дейін минералды құрамды бөліктерін тудырады.
Минералды заттардың 70%-ті кальций фосфорлы қышқылы,10%-ті кальций көмір
қышқылы болып келеді8,9,10.
Қолдану сипатымен технологиялық өңдеу құрлымының ерекшелігіне сәйкес
оларды үш топқа бөледі:
1) құбырлы сүйектер (жамбас,сан жілік,білек,алақан сүйегі,табан сүйегі);
2) паспортты сүйек(жазық сүйектер);
3)қатарлы сүйек(күрделі пішінді)сүйектер және құбырлы сүйектер жұдырығы.
Құбырлы сүйектің ортаңғы бөлігі – құбыр немесе диафиз,негізгі тығыз
заттан тұратын сүйек миымен толтырылған (17-22% құбыр массасына
жұдырықсыз).Құбырдың сүйекті ұлпаның өзі коллагенге бай, бірақ майды аз
түзеді.Сүйектің осы бөлігіндегі май 84-95% липидтерді, 1.2-2.4% ағуызды,
4-12% суды түзетін, сүйектің ми құрамын құрайды. Липидті фракцияда 99,5%
май, 0,19% фосфатидтер,0,31% холестерин болады. Майда және фосфатидтер
жасыл сүйек майы негізгі майлы қышқылдарда сандық қатынас шамамен
төмендегідей: пальмитинді – 7,8%, стеоринді –14,2%, олеинді – 78,0 %
8,9,10.
Диафиз жоғары беріктікке ие болады, оның серпімді модулі 156 Мнм2
шамасында.Сондықтан, майды сұрыптағаннан кейін оны жасанды материал
ретінде қолданады.
Құбырдың қажетті қасиеттерін сақтау үшін эпифиздан бөлек майды байқап
сұрыптау керек.
Жұдырықтар немесе эпифиздар негізгі кеуекті ұлпамен пайда болған бетінде
ғана тығыз ұлпалар тұрады, құрамында 92% липидтер, 99,5% май, 0,21%
фосфатидтер, 0,28% холестерин түзетін кеуекті ұлпаның ұсақ жолақтары
қызыл сүйекті миымен толтырылған (майлы жасушалармен).
Негізгі майлы қышқылдарда, құрамында қызыл сүйек миы бар сандық қатынас
шамамен төмендегідей: пальмитинді – 16,4%, стеаринді – 35,2%, олеинді –
48,4%.
Паспортты сүйек көбінше тығыз ұлпадан тұрады. Ішінде кеуекті
ұлпаның аздау қабаты болады. Тығыз ұлпа коллагендерге бай,(ағзаның толық
саны 93%) сондықтан желатинді өндіру үшін жақсы шикізат болып табылады.
Паспортты сүйекке қаңқаның жазық сүйектері жатады, олар – бас сүйек,жақ
сүйек, жамбас сүйегі, кесілген қабырға, сол сияқты құбырлы сүйектің
қалдықтары.
Қатарлы сүйек эпифаздарға ұқсас құрылған:бұл сүйектердің түрлері
күрделі:омыртқалар,білек,табан сүйектері, негізгі буын және саусақтар,бас
сүйек қабыршақтары.
Сүйекте майдың мөлшері бірдей емес,кейде ол жеткілікті жоғары болады (1
кесте).

1 кесте

Ірі қара малдың сүйектері

Құрамды бөліктері, %
Сүйектің
аттары
Басқа Қажетсіз
Май Коллаген ағуыздар қалдықтар Су
Омыртқа 12-30 10-15 4-8 20-30 30-41
Төс сүйегі 13-16 8-10 8-11 14-17 48-53
Жамбас сүйегі 22-24 12-15 4-5 30-33 24-30
Жауырын 14-15 16-17 3-4 44-45 19-20
Қабырға 10-11 14-16 5-6 36-40 28-31
Қуыс сүйектер
Диафиздер 13-24 14-17 3-6 40-50 15-23
Эпифиздер 18-33 11-16 3-5 28-36 17-32
Бас сүйек 6-9 11-14 6-9 26-29 40-47
Төменгі жақ сүйек 8-9 13-15 4-5 47-49 20-25
Жілік (алақан сүйегі
және табан сүйегі)
диафиздер 7-8 14-17 4-8 43-50 20-25
Эпифиздер 15-16 14-16 2-4 36-40 24-31
Тұяқ сүйектері 20-22 - - - -

Сүйектің құрамы күйді малдың жағдайына қарай өзгереді: майдың
мөлшері мен минералды затар мөлшері күйінің жақсаруынан біраз көтеріледі,
ал ондағы судың мөлшері төмендейді.
Малдың денесіне қарағанда қабырға басында май көп және минералды заттар
аз болады. Алдыңғы шектік құбырлы сүйектерге қарағанда, артқы шектіктегі
құбырлы сүйектерде коллаген мен май көп жиналады.
Сүйекте коллагеннің мөлшері ірі қараның түріне, жынысына, жасына және
күйлілігіне байланысты. Ең үлкен мәнге сүйектің тығыз заты коллагенге бай
болады, сондықтан сүйекте тығыз ұлпа басым болғанда коллаген көп, ал басқа
ағзалық заттар аз болады.
Сүйекте ұлпаның қоректік және өнеркәсіптік мағынасы оның қасиетті
мен химиялық құрамынан шығады.
Құбырлы сүйектің диафизі жасанды өнімдер үшін ең жақсы шикізат
болып табылады. Басқа жолмен немесе суда қайнатумен бөлінген үлкен
бөлігіндегі сүйектің құрамында 10-нан 25%-ке дейін май болады. Сүйектің
коллагені сол сияқты глютин түрінде ыстық судан алынуы мүмкін. Қоректік
заттар тепе-теңдігін сақтай отырып, сүйек пен етті қатар қолданғанда,
сорпаға айналады. Етті пісіру май мен глютин алынуын толық
қамтамасыздандырмайды.
Бұлшық ет ұлпаларына қарағанда сүйектің қоректік заттары аз,
сондықтан оның көбеюі май сапасын азайтады.
Сүйекте белгілі шаттар мен құрылысына байланысты қоректік мақсатқа,
( қоректік сүйек майын қорыту) желатин мен желімінің түзілуіне, азықтық
ұндарды өңдеуге қолданылады.

1.2 Желім алу мен желатин технологиясы
Желім. Желім сүйектен және коллаген құрайтын жұмсақ ұлпалардан алынады.
Сүйек желіміне қарағанда коллаген құрайтын жұмсақ ұлпалардан алынған желім
жабысқақ болады. Желімді келесі ассортиментте шығарады: қатты плиталы, өте
ұсақталған, үлкендеу болып ұсақталған және галертті. Желім таблетка және
түйіршік түрінде шығарылады 27,28.
Галерттілерден басқа, желім I, II және III сұрыпты болады. Желім
сұрыпы оның жабысқақ қасиетіне байланысты, олар әр түрлі сұрыпта 4000-нан
8800 Нм2 және т.б сұрыпты болады. Желімнің сулылығы 17%- дан аспауы
керек, өйткені ол бұзылуы мүмкін. Сұрыптауға байланысты, қоспа құрамы 3-
3.5% және май 0.3-0.5%- дан аспайтындай болуы керек. Желім ерітіндісінің
стандартты 300 С жабысқақтығы 1.8-2.50С аспауы керек.
Желім көпіршектік түзілуі үшін шекті қабілетті болуы қажет, әйтпесе
үстіне жағылған желім қабатының қалыңдығы біркелкі болмайды.
Желім өнеркәсіпте көп қолданылады. Төменгі сұрыпты желімнен желім
бояуы жасалынады.
Желатин. Алынған сапасына қарай желатин-тағамдық, технологиялық және
фотожелатин болып бөлінеді.
Желатиннің ең бірінші қасиеті-сулы ерітіндіден қоймалжың заттың
алынуы. Ол күшті полимерлерге ассиммтериялы келтірілген желатин
ерітіндісін шығарады.Ассимметрия көп болған сайын қоймалжың торлы қыртысы
оңай пайда болады, ұяшықта су иммобилизацияланған сайын ол берік болып
келеді. Ерітіндісінің жабыспақтығы бөліктік ассиметриясы мен өлшеміне,
балқу температурасы мен беріктігіне де байланысты. Желатин молекуласының
орташа салмағының бөлшек өлшемінің үйлесімділігінің және ерітіндінің
жабыспақтығының арасында есептеулі байланыстылық бар. Сондықтан жабыспақтық
ең қажетті көрсеткіш болып қарастырылады. Тағам желатинінің ерітіндісінің
жабыспақтығы 40% аспауы керек. Балқу температурасы 270 С –дан төмен
болмайды. Тағам желатиннің құрамында патогенді бөлшектер болмауы керек, ал
патогенсіз микробтар аз мөлшерде болуы қажет. рН–стандартты ерітіндінің
шамасы-5-7, өйткені ол ерітіндіде гидролизденеді және сууға бейімділігі
жойылады.
Өнімнің ылғалдығы –16%, ал құрғақ қалдықтың майлылығы –2% Желатинді
I, II және III сұрыпқа бөледі. Тағам желатині түссіз немесе ақшыл
сарғыш жұқа мөлдір пластина немесе әр түрлі формада және өлшемде ұсақ
бөлшек түрінде шығарылады 28,29,34.
Техникалық желатин полиграфиялық және басқа да өнеркәсіп
салаларында қолданылады. Ол жақсы қатпалы ерітінділер береді.
Стандартты ерітіндінің жабысқақтығы 400С төмен болмауы керек. Құрамындағы
қоспалар 3% болады. Техникалық желатин I және II сұрыпта жапырақта немесе
ұсақталған түрде шығарылады. Фотожелатинға тамақ желатинына қойылатын
талаптар және қолданылуына байланысты белгілі талаптар қойылады.
Сондықтан шикізат орнына ұлпалар бөлшектері мен органдарын алуға болады.
Сүйекте және коллаген ұлпаларының құрамында коллаген көп болады.
Желімге қарағанда желатин көп талаптарды қажет етеді, оларды әдетте
шикізаттан алады. Олар түрлі себептерге байланысты желатин алуға
қолданылмайды. Сүйектің құрамында желатин затының түзілуі түрлі
себептерге байланысты, бірақ көбіне олар мал сүйегімен сүйектің
анамастикалық түзілуіне байланысты. Тығыз затта сүйек коллагенге бай.
Сүйектің тығыз жеріне желатин түзетін заттар көп, ал басқа ақуызды заттар
аз болады. Сүйектің тығыз ұлпалы жерін желатин алуға қолданады. Төменде
май мөлшері аз шикізаттардан алынатын желатин %-ы көрсетілген:
Мүйіз тірегінде-9-11
Майсыз тор (қолданылғаннан кейнігі құбырлы сүйектің қалдығы) –12-12,5
Астыңғы жақ және ірі қара малдың жауырыны –9-10
Жақ суйегі –10
Жамбас сүйегі – 7-7,5
Ірі қара малдың қабырғасында –8,5-9
Желатин алуға сүйекті мал дәрігерінің тексерісінен өткізгеннен кейін
қолданады. Сүйекте іріңді және залалды қосылыстар болмауы керек.

1.3. Майды алу әдстері
1.3.1. Майдың еруі
Майды жұмсақ және қатты май шикізаттарынан гидромеханикалық әдіспен
еріту арқылы алады.
Майдың еруі деп май өнімін ұнтақталған шикізаттан қыздыру әдісі арқылы
алуын айтамыз. Қыздыру майдың еруіне май сүйек ұлпаларына бөлінуіне себеп
болады. Осыған байланысты шикізат құрамының көп бөлігі еріп коалицене
отырып біртекті көлемде фазаланады.
Еру кезінде температурадан басқа су да үлкен роль атқарады, ол
шикізаттың құрамына қосылып отырады.
Температура жоғарылаған сайын жабыспақтығымен созылу қасиеті
төмендейді. Осыған байланысты зақымданған май ұлпаларын қарағанда май тез
ериді. Олардың ұсақ тамшылары үлкен тамшыларға айналып, бір текті май
фазасы қалыптасады және коалесценция жүреді. Ерудің бастапқы кезеңінде май
түсі қоңырқай болғанмен, коалесценциядан кейін түссіз таза болады.
Май ұлпасының өзгеру дәрежесі, еру уақыты температураның шамасы мен
судың көлеміне байланысты.
70-750 С температурада май өнімдері ерігенімен, ұлпалар түгелдей
ыдырамайды. Шикізаттан алынған май шығымы 75%, ал қалдықтарында 100-150%
құрғақ зат қалады. Жасушалар, ұлпалар 1000 С-дан астам қаздырғанда ғана
бұзылады. Бірақ бұл процесс ұзартылса май сапасы төмендейді.
Бірақ май ұлпаларының толық ыдырамауының салдарынан майды түгелдей
ала алмаймыз. Адсорбция мен қылтүтіктің әсерінен май бөліктері
зақымданған ұлпаларда жиналады. Ал бөлшек механикалық түрде қосылып жабық
қуыста жиналады. Бұл майдың көлемі судың көлеміне байланысты, ол полярлы
зат қалдықтың гидрофильді бөлшегімен тез әрекеттесіп, майды ығыстырады.
Майдың құрамында аралыққа ие болатын заттар болғандықтан май ақуыз
шквараларымен және сумен күрделі құрылымды жүйе құрайды. Мұнда бұл
заттар тізбектік роль атқарады. Сонда да май шикізатының ыдырау
құрылымының шамасы өте үлкен 96% май құрамы алынады. Сүйектегі май
судың әсері арқылы ғана ериді, әйтпесе барлық еріген май сүйекте қалар еді.
Абсорбция қылтүтік және механикалық әрекетіне байланысты сақталады. Су
сүйек ішіне еніп морфологиялық бұзылуға майдың жиналған жерінен
шығарылады. Су сонымен қатар тез арада және біркелкі сүйектің қызуына
қажет.
Мұның көп сақталатын коллагеннен түзілетін глютин мен оның гидролизі,
бұл сүйек пен коллагеннің қосылуының әсерінен пайда болады.
Сүйекті жоғары температурада әсер еткеннен кейін жасанды түрде қолданған
жағдайда ол оның сапасын жояды, өйткені оның механикалық бейімділігі
азаяды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.