8 – сынып оқушыларын химия пәнінің оқу-әдістемелік кешен арқылы оқыту
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
І МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ.ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
1.1 Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу.әдістемелік кешендердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2 Мектеп химиясын оқытуда мұғалім қолданатын оқу.әдістемелік кешендердің түрлері
16
ІІ БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ.ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2.1 8.сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу.әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
21
2.2 8.сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын жаңа оқу.әдістемелік кешендерді тәжірибелік.эксперименттен өткізу нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
І МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ.ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
1.1 Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу.әдістемелік кешендердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2 Мектеп химиясын оқытуда мұғалім қолданатын оқу.әдістемелік кешендердің түрлері
16
ІІ БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ.ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2.1 8.сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу.әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
21
2.2 8.сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын жаңа оқу.әдістемелік кешендерді тәжірибелік.эксперименттен өткізу нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеудiң көкейкестілігі. Қазіргі таңда қарқынды даму үстіндегі қоғамымыз терең білімді, шығармашылықпен жұмыс істей алатын, өзіндік әрекеттің сан алуан түрлі саласында өз білімі мен біліктерін іс-жүзінде қолдана алуға қабілетті мамандарды қажет етіп отыр және олардың кәсіби даярлығының деңгейіне және сапасына қойылатын талаптарда күшейтілуде.
²Білім туралы² Заңда мектептің міндеті тек оқушыларға білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. [1]. Осы міндетті жүзеге асыру үшін оқушылар оқуға бөлінген уақытты тиімді пайдалана отырып, жеке пәндерді оқып үйренуде таным әдістерінің ғылыми негіздерін игерудің негізгі мектептің оқу процесіне кіретін барлық әрекет түрлерін жүзеге асыру әдістерімен қаруландырылуы тиіс. Білім беру жүйесін жаңғырту барысында біз үшін келесі іс-шараларды жүзеге асырудың маңызы зор.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауында білім беруге байланысты мына мәселелер баса айтылды:
«Біріншіден, оқыту үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу. Бүгінде халықаралық стандарттар негізінде Назарбаев Университеті мен Зияткерлік мектептер табысты жұмыс істеуде. Кәсіптік-техникалық білім берудің озық мекемелерінің желісі дамып келеді. Олардың тәжірибесін бүкіл қазақстандық білім беру жүйесіне таратып, барлық білім беру мекемелерін солардың деңгейіне тарту қажет.
Екіншіден, педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор. Арқаулық педагогтік білім берудің үлгі-қалыптарын, мектептер мен жобалар оқытушыларының біліктілігін арттыруға талаптарды күшейту қажет. Әр өңірде педагогтардың біліктілігін арттыратын интеграцияланған орталықтар жұмыс істеуі тиіс.
Бесіншіден, оқу жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана білуге де үйретуі тиіс. Үкіметке мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту жөнінен бесжылдық Ұлттық іс-қимылдар жоспарын қабылдауды тапсырамын.
Алтыншыдан, оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажет. Олар–патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы, заңға мойынұсынушылық. Үкіметке барлық білім беру мекемелерінде жастардың осы құндылықтарды білуін қамтамасыз ету жөнінен типтік кешенді жоспар әзірлеуді тапсырамын. Бізде тіпті ондай оқулықтар да, жастармен дәл осы мәселелер бойынша жұмыс жүргізетін оқытушылар да жоқ.Біздің жастарымыз үшін бұл өмірлік қажеттілік», - деп нақтылаған еді [2]. Қазақстан Республикасының негізгі жалпы білім беру жүйесі дамуының кейінгі кезеңдердегі қайшылықтары ретінде жүйелік және әдіснамалық сипаттағы проблемалардың негізгілеріне: мектеп білімінің мақсаттары оқушының жеке тұлғасын дамытуға жалпы бағыттар ретінде берілуі оқушының нақты іс-әрекеттерге қабілеттілігін
Зерттеудiң көкейкестілігі. Қазіргі таңда қарқынды даму үстіндегі қоғамымыз терең білімді, шығармашылықпен жұмыс істей алатын, өзіндік әрекеттің сан алуан түрлі саласында өз білімі мен біліктерін іс-жүзінде қолдана алуға қабілетті мамандарды қажет етіп отыр және олардың кәсіби даярлығының деңгейіне және сапасына қойылатын талаптарда күшейтілуде.
²Білім туралы² Заңда мектептің міндеті тек оқушыларға білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. [1]. Осы міндетті жүзеге асыру үшін оқушылар оқуға бөлінген уақытты тиімді пайдалана отырып, жеке пәндерді оқып үйренуде таным әдістерінің ғылыми негіздерін игерудің негізгі мектептің оқу процесіне кіретін барлық әрекет түрлерін жүзеге асыру әдістерімен қаруландырылуы тиіс. Білім беру жүйесін жаңғырту барысында біз үшін келесі іс-шараларды жүзеге асырудың маңызы зор.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауында білім беруге байланысты мына мәселелер баса айтылды:
«Біріншіден, оқыту үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу. Бүгінде халықаралық стандарттар негізінде Назарбаев Университеті мен Зияткерлік мектептер табысты жұмыс істеуде. Кәсіптік-техникалық білім берудің озық мекемелерінің желісі дамып келеді. Олардың тәжірибесін бүкіл қазақстандық білім беру жүйесіне таратып, барлық білім беру мекемелерін солардың деңгейіне тарту қажет.
Екіншіден, педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор. Арқаулық педагогтік білім берудің үлгі-қалыптарын, мектептер мен жобалар оқытушыларының біліктілігін арттыруға талаптарды күшейту қажет. Әр өңірде педагогтардың біліктілігін арттыратын интеграцияланған орталықтар жұмыс істеуі тиіс.
Бесіншіден, оқу жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана білуге де үйретуі тиіс. Үкіметке мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту жөнінен бесжылдық Ұлттық іс-қимылдар жоспарын қабылдауды тапсырамын.
Алтыншыдан, оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажет. Олар–патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы, заңға мойынұсынушылық. Үкіметке барлық білім беру мекемелерінде жастардың осы құндылықтарды білуін қамтамасыз ету жөнінен типтік кешенді жоспар әзірлеуді тапсырамын. Бізде тіпті ондай оқулықтар да, жастармен дәл осы мәселелер бойынша жұмыс жүргізетін оқытушылар да жоқ.Біздің жастарымыз үшін бұл өмірлік қажеттілік», - деп нақтылаған еді [2]. Қазақстан Республикасының негізгі жалпы білім беру жүйесі дамуының кейінгі кезеңдердегі қайшылықтары ретінде жүйелік және әдіснамалық сипаттағы проблемалардың негізгілеріне: мектеп білімінің мақсаттары оқушының жеке тұлғасын дамытуға жалпы бағыттар ретінде берілуі оқушының нақты іс-әрекеттерге қабілеттілігін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Білім Заңы. Сыр мектебі, 1 қыркүйек, 2007ж
«Білім туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы. Егемен Қазақстан газеті. №520-522. 29 қазан, 2011ж
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2012 жылғы 28 қаңтардағы «Әлеуметтік –экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты» атты жолдауы
3. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
4. Нұғыманов И. Шоқыбаев Ж.Ә.., Өнербаева З.О. «Химияны оқыту әдістемесі» Алматы, Prin ,s, 2005.
5. Нұғыманов И. Шоқыбаев Ж.Ә.., Өнербаева З.О. «Химияны оқыту әдістемесі» практикумы.Алматы, Ценные бумаги., 2006.
6. К.Сәдуақасқызы. Химияны оқыту әдістемесі. Оқу-әдістемелік кешен.
Астана: «Астана»,БҮ, 2009
7. К.Сәдуақасқызы. Химия. 8-сынып. Дидактикалық материалдар. Қызылорда, 2009
8. К. Сәдуақасқызы. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары.
Тест тапсырмалары. Астана, 2009
9. Ә. С. Тапалова. Бейорганикалық химия. Есептер мен жаттығулар.
Астана: ИД «Сарыарқа», 2008.
10. Арынова К.Ш. «Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері» Алматы, 2005.
11. Жұмаділова Роза «Жаңа буын оқулықтар кешені», «Химия мектепте» журналы, №6, 2008. 21-30-бб.
12. Қ. Молдабек, Б.Нарқұлова. «Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптар» Қазақстан мектебі, №12, 2004 53-55-б.
13. Пак М.С. Дидактика химии. Учебное пособие для вузов. М., 2004
14. В.С.Аванесов «Форма тестовых заданий» Москва:«Центр тестирования», 2006.
15. М. Ю. Горковенко. Химия. 8 класс: Поурочные разроботки к учебникам О.С. Габриеляна; Л.С. Гузея,В.В.Сорокина, Р.П. Суровцевой; Г.Е. Рудзитиса, Ф,Г.Фельдмана. –М.: ВАКО,2004
16. Химия: Справ. Изд/ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлнгер, Х. Бибрак и др.: Пер. С нем. –М.: Химия, 1989-Пер.изд.: ГДР,198
17. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің 8 сыныбына арналған типтік білім беру оқу бағдарламалары.
18. Нұрахметов Н. және т.б. Химия. 8 сынып оқулығы. Алматы, Мектеп, 2004.
19. Нұрахметов Н. және т.б. Химия. 8 сынып оқулығы.Алматы, Мектеп. 2008
20. М.Б. Усманова, Қ. Н. Сақариянова.Химия. 8-сынып оқулығы. Алматы, Атамұра, 2009
21. Нұғыманов И. «Химияны оқыту әдістемесі» Алматы, Рауан, 1993.
22. Журин А.А., Зазнобина Л.С. Начала химического эксперимента.
Практические занятия по химии. 8 класс. М. Школьная пресса. 2000.
1. Қазақстан Республикасының Білім Заңы. Сыр мектебі, 1 қыркүйек, 2007ж
«Білім туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы. Егемен Қазақстан газеті. №520-522. 29 қазан, 2011ж
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2012 жылғы 28 қаңтардағы «Әлеуметтік –экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты» атты жолдауы
3. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
4. Нұғыманов И. Шоқыбаев Ж.Ә.., Өнербаева З.О. «Химияны оқыту әдістемесі» Алматы, Prin ,s, 2005.
5. Нұғыманов И. Шоқыбаев Ж.Ә.., Өнербаева З.О. «Химияны оқыту әдістемесі» практикумы.Алматы, Ценные бумаги., 2006.
6. К.Сәдуақасқызы. Химияны оқыту әдістемесі. Оқу-әдістемелік кешен.
Астана: «Астана»,БҮ, 2009
7. К.Сәдуақасқызы. Химия. 8-сынып. Дидактикалық материалдар. Қызылорда, 2009
8. К. Сәдуақасқызы. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары.
Тест тапсырмалары. Астана, 2009
9. Ә. С. Тапалова. Бейорганикалық химия. Есептер мен жаттығулар.
Астана: ИД «Сарыарқа», 2008.
10. Арынова К.Ш. «Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері» Алматы, 2005.
11. Жұмаділова Роза «Жаңа буын оқулықтар кешені», «Химия мектепте» журналы, №6, 2008. 21-30-бб.
12. Қ. Молдабек, Б.Нарқұлова. «Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптар» Қазақстан мектебі, №12, 2004 53-55-б.
13. Пак М.С. Дидактика химии. Учебное пособие для вузов. М., 2004
14. В.С.Аванесов «Форма тестовых заданий» Москва:«Центр тестирования», 2006.
15. М. Ю. Горковенко. Химия. 8 класс: Поурочные разроботки к учебникам О.С. Габриеляна; Л.С. Гузея,В.В.Сорокина, Р.П. Суровцевой; Г.Е. Рудзитиса, Ф,Г.Фельдмана. –М.: ВАКО,2004
16. Химия: Справ. Изд/ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлнгер, Х. Бибрак и др.: Пер. С нем. –М.: Химия, 1989-Пер.изд.: ГДР,198
17. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің 8 сыныбына арналған типтік білім беру оқу бағдарламалары.
18. Нұрахметов Н. және т.б. Химия. 8 сынып оқулығы. Алматы, Мектеп, 2004.
19. Нұрахметов Н. және т.б. Химия. 8 сынып оқулығы.Алматы, Мектеп. 2008
20. М.Б. Усманова, Қ. Н. Сақариянова.Химия. 8-сынып оқулығы. Алматы, Атамұра, 2009
21. Нұғыманов И. «Химияны оқыту әдістемесі» Алматы, Рауан, 1993.
22. Журин А.А., Зазнобина Л.С. Начала химического эксперимента.
Практические занятия по химии. 8 класс. М. Школьная пресса. 2000.
8 - СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ХИМИЯ ПӘНІНІҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
І
МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2
Мектеп химиясын оқытуда мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің түрлері
16
ІІ
БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21
2.1
8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
21
2.2
8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын жаңа оқу-әдістемелік кешендерді тәжірибелік-эксперименттен өткізу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... .
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудiң көкейкестілігі. Қазіргі таңда қарқынды даму үстіндегі қоғамымыз терең білімді, шығармашылықпен жұмыс істей алатын, өзіндік әрекеттің сан алуан түрлі саласында өз білімі мен біліктерін іс-жүзінде қолдана алуға қабілетті мамандарды қажет етіп отыр және олардың кәсіби даярлығының деңгейіне және сапасына қойылатын талаптарда күшейтілуде.
Білім туралы Заңда мектептің міндеті тек оқушыларға білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. [1]. Осы міндетті жүзеге асыру үшін оқушылар оқуға бөлінген уақытты тиімді пайдалана отырып, жеке пәндерді оқып үйренуде таным әдістерінің ғылыми негіздерін игерудің негізгі мектептің оқу процесіне кіретін барлық әрекет түрлерін жүзеге асыру әдістерімен қаруландырылуы тиіс. Білім беру жүйесін жаңғырту барысында біз үшін келесі іс-шараларды жүзеге асырудың маңызы зор.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауында білім беруге байланысты мына мәселелер баса айтылды:
Біріншіден, оқыту үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу. Бүгінде халықаралық стандарттар негізінде Назарбаев Университеті мен Зияткерлік мектептер табысты жұмыс істеуде. Кәсіптік-техникалық білім берудің озық мекемелерінің желісі дамып келеді. Олардың тәжірибесін бүкіл қазақстандық білім беру жүйесіне таратып, барлық білім беру мекемелерін солардың деңгейіне тарту қажет.
Екіншіден, педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор. Арқаулық педагогтік білім берудің үлгі-қалыптарын, мектептер мен жобалар оқытушыларының біліктілігін арттыруға талаптарды күшейту қажет. Әр өңірде педагогтардың біліктілігін арттыратын интеграцияланған орталықтар жұмыс істеуі тиіс.
Бесіншіден, оқу жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана білуге де үйретуі тиіс. Үкіметке мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту жөнінен бесжылдық Ұлттық іс-қимылдар жоспарын қабылдауды тапсырамын.
Алтыншыдан, оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажет. Олар - патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы, заңға мойынұсынушылық. Үкіметке барлық білім беру мекемелерінде жастардың осы құндылықтарды білуін қамтамасыз ету жөнінен типтік кешенді жоспар әзірлеуді тапсырамын. Бізде тіпті ондай оқулықтар да, жастармен дәл осы мәселелер бойынша жұмыс жүргізетін оқытушылар да жоқ.Біздің жастарымыз үшін бұл өмірлік қажеттілік, - деп нақтылаған еді [2]. Қазақстан Республикасының негізгі жалпы білім беру жүйесі дамуының кейінгі кезеңдердегі қайшылықтары ретінде жүйелік және әдіснамалық сипаттағы проблемалардың негізгілеріне: мектеп білімінің мақсаттары оқушының жеке тұлғасын дамытуға жалпы бағыттар ретінде берілуі оқушының нақты іс-әрекеттерге қабілеттілігін дамытумен байланысты мақсаттар оқушылар дайындығының деңгейіне талаптар түрінде берілмеуі, қатаң белгіленген орта білім мазмұнының оқушының өмірдегі болып жатырған жағдайларға құзырлы қатысуға жеткіліксіз болуы, білімнің мемлекеттік стандарттар аумағынан тыс қалуы және оқушыға оқудың жеке траекториясын жасауға мүмкіндік берілмеуі және әлі күнге жеке пәндерді табысты оқытуға мүмкіндік беретін сапалы оқу-әдістемелік кешендердің (ОӘК) жетіспеушілігі жатады.
Оқушылардың сабақ үлгерімінің бес балдық жүйемен бағаланатын білім, білік, дағды жиынтығы деп түсіну және өте аз санды оқу-әдістемелік кешендердің сапасыздығы мен жетіспеушілігі жоғарыда көрсетілген проблемаларды шешуде тежеуші фактор болып отыр.
Сондықтан оқу процесін ұйымдастыруға деген көзқарасымызды қайта қарап, оқуда білім, білік және дағдыны меңгертуден құзырлылықты дамытуға, оқытуда - оқу ақпаратын беруден оқушыларға күтілетін нәтижелерге жетуіне мүмкіндік беретін оқу процесін жобалауға қарай өзгерту қажеттілігі туып отыр. Сондай-ақ, оқулықтар ақпараттық функция атқарудан оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуін ұйымдастыру арқылы құзырлылықтарын дамытуға бағытталуы тиіс. Ол үшін мазмұны мен формасы алуантүрлі сапалы оқу-әдістемелік кешендер жасалуы қажет. Оның үстіне оқу-әдістемелік кешендер мұғалімнің және оқушының өз бетінше жұмыс істеуіне оңтайлы болуы тиіс.
Осы тұрғыдан қарастырсақ, әлеуметтік құндылықтар саласындағы басымдылықтардың ауысуы оқушының білім алуға ұмтылысын оятып, өзіндік жұмыс, өзіндік бақылау, өзіндік бағалау, өзін тану, өзін дамыту, ішкі ресурстарын толығымен пайдалануға қабілетті тұлғаның қалыптасуына қолайлы жағдайлардың туғызылуын талап етуде (Э.Ф.Зеер, А.В.Петровский, П.И.Пидкасистый, И.С.Якиманская және басқалар).
Біздің пікірімізше, 2015 жылы жүзеге асырылу межеленіп отырған нәтижеге бағытталған оқыту адам еркін даму және қабілеттерін жүзеге асыру құқығы негізінде өзін өзгерте және дамыта алатын гуманистік типті тұлға болып қалыптасатын оқушылардың белсенділігі арқылы ғана жүзеге асырылады.
Оқушылардың жеке ерекшеліктерін барынша ескеріп өз бетінше жұмыс жасай алатын белсенді әрекет арқылы оқыту - бүгінгі күннің қажеттілігінен туған талап екендігін қоғам дамуы көрсетіп отыр. Осы бағытқа баса мән берілу көптеген онжылдықтар бойы үстемдік етіп келген оқушы - білім беру объектісі көзқарастарынан мүмкіншілікке қарай біртіндеп бас тарту қажеттілігін түсіндіріп береді. Оқушылардың білім алуға енжар қатынасы олардың еш нәрсені өз бетінше шеше алмайтын, үнемі сырттан нұсқау күтетін енжар тұлға болып қалыптасуына әкеп соғады. Осы тұрғыдан оқыту үдерісінд оқу-әдістемелік кешендерді орынды пайдалану өте тиімді екендігін өмір тәжірибесі көрсетуде.
Адам тұлғаның еркін дамуы негізіне оның белсенділігі, өзін бақылауы және өзгеге қатынасы жататындығы ғылыми әдебиеттерде атап көрсетілген (Ю.К.Бабанский, Л.С.Выготский, Н.А.Томин, В.Я.Ляудис және басқалар).
Оқыту үдерісінде оқу-әдістемелік кешендерде берілетін тапсырмаларды ұйымдастыру проблемасы көптеген зерттеулердің зерттеу пәні болып келеді. Ал танымдық тапсырмалар тек оқу-әдістемелік кешендер арқылы берілетіндігі белгілі. Солардың ішіндегі біздің зерттеуіміз үшін маңыздыларына тоқталатын болсақ, тапсырмаларды оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру құралы ретінде (В.Н.Верховский, А.Д.Смирнов, В.С.Полосин, Л.А.Цветков, Я.Л.Гольдфарб, Р.Г.Иванова, И.Н.Чертков), танымдық әрекетті дамыту (А.С.Корощенко, Т.С.Сабиров), ұғымдарды жеке пән аясында қалыптастыру (Н.Е.Кузнецова, Э.Мамбетахунов), пәндік білім мен біліктерді қалыптастыру, білім нәтижелерін жоспарлау (М.В.Зуева, М.Ж.Жадрина), өтілген материалды жүйелеу, қорытындылау және бақылау (Н.А.Глариозов, Б.В.Иванова) тұрғысынан қарастыру болып табылады. Соңғы кездері оқыту үдерісінде бақылау және бағалау мақсатында әртүрлі деңгейлі тапсырмаларды пайдалану айрықша көкейтесті мәселеге айналып отыр (Ж.У.Кобдықова, С.К.Исламгулова, Г.Ж.Жадрина).
Қазіргі таңда оқушыларға арналған оқу-әдістемелік кешендердердегі тапсырмаларға қойылатын талаптарға сай келетін қазақ тіліндегі құралдар саны жеткіліксіз. Сөйтіп, өзіндік жұмысқа бейiмдеудiң қажеттiлiгi мен осы мақсатта пайдаланылатын арнайы оқу-әдістемелік кешендердің жетімсіздігі арасында қарама-қайшылық туып отыр. Оқу-әдістемелік кешендермен өзіндік жұмыс істеу бағытында жүргізілген эксперимент жұмыстары жалпы білім беретін мекемелерде оның толық жүзеге асырылмайтындығын және білім сапасының төмен болуының да басты себебі осы екендігін көрсетіп отыр. Сондықтан да аталып өткен проблема ғалымдар мен педагог-практиктердің басты назарында болып келеді.
Алайда, аталған зерттеу нәтижелері бүгінгі таңдағы білімге, оның нәтижесіне, оқу үдерісінің субъектісі болып отырған оқушының әрекетіне қойылып отырған жаңаша талаптарға толық мағынасында жауап бере алмайды. Оқушы субъекті болуға бейімділік арқасында жеке пән бойынша білім, білік және дағдыларды игеруін өзі қадағалайды. Ал, тапсырмалар жүйесі оқу-әдістемелік кешендерде беріліп, оқушыны әрі өзіндік әрекетке бейімдеуші, әрі білім, білік, дағдыны қалыптастырушы құралға айналады.
Оқу-танымдық тапсырмалар оқушыларды өзіндік жұмысқа да бейімдеуші құрал болатындықтан олар міндетті түрде жүйелі болуы қажет. Демек, оқу-әдістемелік кешендерге дидактикалық құрал ретінде жаңаша міндеттер жүктеліп отыр.
Зерттеудің проблемасы: бір жағынан оқушының өзіндік жұмыс істеуге дағдыланған, шығармашылыққа қабілетті іскер тұлға болып қалыптасуын қажетсініп отырған қоғам сұранысын қанағаттандыратын жалпы орта мектептегі оқу үдерісінде оқушыларды өзіндік әрекетке бейімдеу қажеттілігі мен осы мақсатта пайдаланылатын оқу-әдістемелік кешендердің мүмкiндiктерiнiң теориялық және практикалық тұрғыдан талданып зерттелуінiң жеткiлiксiздiгiнен туындап отырған қарама-қайшылықтар.
Ғылыми проблеманы осылайша түсіну оның теориялық негізделу қажеттілігін, теориялық-әдіснамалық стратегиясын айқындау, осы стратегияны әдістемелік қамтамасыз етуді жүйелі жүзеге асыру, тиімді қызмет ететін және әрі қарай дамуына мүмкіндік беретін жағдайлар мен оқу-әдістемелік кешендермен өзіндік жұмыс істеуге бейімдеу құрылымын анықтау болып табылады.
Оқу үдерісінде оқушыларды өзіндік әрекетке бейімдеу қажеттілігімен сол мақсатта пайдаланылатын оқу-әдістемелік кешендердің мүмкіндіктерінiң жеткіліксіз қарастырылуы зерттеуіміздің тақырыбын 8-сынып оқушыларын химия пәнінің оқу-әдістемелік кешен арқылы оқыту деп анықтауға негіз болды.
Зерттеу нысаны - жалпы орта бiлiм беретiн мектептегi оқу үдерісінде қолданылатын жаңа типті оқу-әдістемелік кешендер.
Зерттеу пәні - 8-сынып химиясын оқыту үдерісінде оқу-әдістемелік кешені арқылы оқыту.
Зерттеу мақсаты - 8-сынып химиясын оқыту үдерісінде пайдаланылатын Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы бойынша жаңа типті оқу-әдістемелік кешендерді жасау, негіздеу және тиімділігін анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы - егер химияны оқыту үдерісінде мұғалім мен оқушы пайдаланатын жаңа типті оқу-әдістемелік кешендердің мазмұны мен құрылымы анықталып, әдістемесі жасалса, онда оқушылардың өзіндік жұмысқа бейімділігі артып, терең білім алуға мүмкiндiк туады, өйткенi оқу үдерісiне қатысушылардың білім алуында өзiндiк әрекетке басымдылық берiледi.
Зерттеудің мақсаты мен ғылыми болжамына сәйкес мынандай негізгі міндеттер алға қойылады:
- оқыту үдерісінде мұғалім пайдаланатын тиімді оқу-әдістемелік кешендердің қолданылу проблемасының зерттелу жағдайын анықтау
- оқыту үдерісінде оқушылардың оқу-әдістемелік кешендердің көмегімен өзіндік әрекетке бейімделуін айқындау;
- мұғалімге және оқушыға арналған жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жүйесiн жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңдағы оқыту үдерісіндегі мұғалімге және оқушыға арналған оқу-әдістемелік кешендердің педагог еңбегін әрі жеңілдететіндей, әрі жемісті ететіндей және оқушыны өзіндік әрекетке бейім, белсенді тұлға етіп қалыптастыруда тиімді болуы. Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері - тұлғаның шығармашылық белсенділігінің дамуы жайлы философиялық зерттеулер, В.Г.Афанасьевтің, В.Н.Садовскийдің, Э.Г.Юдиннің философиялық еңбектері жатады.
Аталған проблеманы зерттеу жолындағы ізденістің басты ғылыми бағдары шығармашылық психологиясы жайлы А.В.Брушлинскийдің, Б.Г.Ананьевтің, А.Н.Леонтьевтің тұлғаның әлеуметтік-психологиялық табиғаты және құрылымын, оның дамуындағы объективті және субъективті факторлардың рөлін ашып көрсеткен еңбектері болып табылады. Сондай-ақ, өзіндік бақылауды өзіндік әрекет ретінде қарастыратын болсақ, өз бетінше ойлау, өз бетінше проблемаларды шешу ( М.К.Бородулина, Р.А.Григорьев, А.Д.Давыдов, Б.И.Ливениц, Э.А.Майер және басқалар), адам әрекетінің теориялық моменттерін толық және дәлелді түрде баяндап берген Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейннің ілімдері маңызды үлесін қосты. Өзіндік жұмыс, өзіндік бақылау проблемаларын, оның құрылымын және жіктелуін зерттеген А.Х.Аренов, Ю.К.Бабанский, П.Я.Гальперин, В.В.Давыдов, А.С.Лында, П.И.Пидкасистый, Н.Ф.Талызина, А.В.Усов, Е.К.Осипъянц, Г.С.Жданова және К.Ш.Арынованың еңбектерінде өзіндік жұмыс құрылымы мен жіктелуінің проблемалары ашылып, өзіндік әрекеттің функциялары біршама нақтыланған және оқу-әдістемелік кешеннің тиімділігі анықталған.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы, Конституциясы, Шетелдердегі қолданыстағы нәтижеге бағдарланған білім моделі (НББМ), білім беруге байланысты қаулы, қарарлар, көрнекті философтардың, психологтердің, педагогтердің еңбектері, Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің "Химия" пәні бойынша жалпыға мiндеттi бiлiм стандарты, соған сәйкес даярланған типтік оқу бағдарламалары, Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, оқу-әдістемелік кешендер бойынша педагог-ғалымдардың ғылыми еңбектері.
Зерттеу әдістерi: қарастырылып отырған зерттеудiң теориялық-әдiснамалық негiзiн айқындау мақсатында психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк әдебиеттердi зерделеу және оларға талдау жасау; "Химия" пәнi бойынша жасалған оқу бағдарламаларына, оқулықтарға, есептер жинақтарына, әдiстемелiк құралдарға, қолданыстағы оқу-әдістемелік кешендерге ғылыми-әдiстемелiк талдау жасау; оқушылардың химиялық бiлiм, бiлiктерiнiң жайын зерттеу; пән мұғалiмдерiмен әңгiмелесу; педагогикалық эксперимент жүргiзу; сауалнамалар жүргiзу; эксперимент нәтижелерiн өңдеу және қорытындылау.
Зерттеудің негізгі базасы - эксперименттік жұмыстар Қызылорда қаласындағы дарынды балаларға арналған облыстық № 4, Қызылорда қаласының №136, Шиелі ауданының №153 мектептерінде өтті. Экспериментке 345 оқушы, 7 мұғалім қатысты.
Таңдалып алынған әдіснамалық негіз және алға қойылған мақсаттар теориялық-эксперименттік зерттеудің 2 кезеңге бөлініп өткізілетіндігін анықтады.
Бірінші кезеңде (2010-2011 жылдар) - химияны оқыту процесінде мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешендер проблемасы бойынша философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер сұрыпталып, диссертациялық жұмыстар талданды және зерттеудің бастапқы бағыты айқындалды.
Бастапқы ғылыми болжамды құру үшін ізденістік эксперимент жүргізілді. Бұл кезеңде жалпы орта білім беретін мектептің оқу жоспарлары мен бағдарламалары талданды, тиiмдi педагогикалық тәжірибелер қорытындыланды, орта мектептің дамуы жайлы құжаттар және философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер талданды, мұғалiмдермен әңгіме, сауалнама жүргiзiлдi.
Екінші кезеңде (2011-2012 жылдар) - зерттеудің міндеттері, ғылыми болжамы нақтыланды, теориялық-әдіснамалық бағыт - дидактикалық әдіс жасалынды, оқыту процесінде мұғалім және оқушы қолданатын жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жүйесін жасау және оны жүзеге асырып қолдану әдісі анықталды. Осы кезеңде аталған бейімділіктерді құрастыру, жетілдіру және талдауға бағытталған эксперимент жұмыстары жүргізілді. Оқу-әдістемелік кешендердің динамикасы зерттеліп, оларды пайдаланудың іс-тәжірибесі зерттеліп, жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары жасалды. Осы кезеңнің зерттеу әдістері: теориялық модельдеу (сауалнама, әңгімелесу); оқушының оқу әрекетінің нәтижелерін талдау; баспасөз материалдарына шолу.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Оқу-әдістемелік кешендерді өзiндiк әрекетке бейiмдеу құралы ретiнде пайдалану мұғалімдерге оқушыларды әрекетке бейім, шығармашыл тұлға етіп қалыптастыруға басымдық бередi.
2. Мұғалімдерге және оқушыларға арналған тиімді оқу-әдістемелік кешендерді орынды қолдану оқушылардың білім нәтижелерін арттырудың бірден-бір тиімді тәсілі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
1. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің мазмұны мен құрылымы анықталып, олардың қызметi нақтыланды.
2. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары оқушыларды өзiндiк әрекетке бейiмдеудi жүзеге асыруға, оқушыны оқыту үдерісінің субъектісіне айналдыруға мүмкіндік беретін жобалар.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелерiн педагогикалық жоғары оқу орындарында химия пәні бойынша болашақ мұғалімдерді дайындауда, кәсіби білім жетілдіру жүйесінде мұғалiмдердi қайта даярлау мақсатында пайдаланылуы мүмкін. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары, сабақ сценарийлері мен оқу-танымдық тапсырмалардың мүмкiндiктерi бойынша жасалған ұсыныстарды оқу пәндерi бойынша оқу құралдары мен тапсырмалар жүйесiн жасауда басшылыққа алуға болады.
Зерттеу нәтижелерінің дәлдігі мен негізділігі: әдіснамалық негізділігімен және зерттеудің бастапқы теориялық қағидаларының бір-біріне қарама-қайшы келмеуімен, бір сөзбен айтқанда проблеманы шешудің біртұтас тәсілімен қамтамасыз етілген және олар анықтамалық әдістеме кешенінің жасалынуымен, зерттеудің негізгі қағидаларының, ғылыми болжамның іс жүзінде дәлелденуімен және эксперимент барысында алынған мәліметтердің ғылыми өңделуі нәтижелерімен расталды.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге ендіру
Зерттеудің негізгі қорытындылары мен тұжырымдары Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми кеңесінде, Химия және химияны оқыту әдістемесі кафедрасының отырыстарында, облыстың №,4,136,153 мектептерінде, Қызылорда облыстық кадрлар біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау институтының химия пәнінің мұғалімдерінің курстарында, қалалық, аудандық мектеп мұғалімдерінің тамыз мәслихатында, облыстық педагогикалық оқуларда талқыланды. Жұмыстың негізгі мазмұны педагогика ғылымының докторы, профессор Әли Мүсілімұлының 70 жылдығына арналған Сапалы білім беру - Қазақстанның индустрияландырылуының және инновациялық дамуының негізі және Үздіксіз білім беру: проблемалары мен болашағы атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларында, Республикалық Қазақстан мектебі және Химия мектепте журналдарында жарық көрді.
Диссертациялық зерттеудің құрылымы жұмыстың міндеттері мен тақырыпты ашу логикасы арқылы анықталды және кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
І. МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ
0.1 Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің сипаттамасы
Жастарға химиялық білім беру туралы көзқарас химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты. Орыстың атақты ғалымдары М.В.Ломоносов атом-молекулалық ілім мен массасының сақталу заңының негізін қаласа, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң және периодтық жүйе, А.М. Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясы орта мектептегі химия курсының теориялық негіздері болып табылады.
В. Н. Верховский, Л.М. Сморгонский, Я.Л.Гольдфарб химияның жүйелі курсының бағдарламасын жасап, оқулықтар жазса, Л.А.Цветков. Ю.А. Ходаков, С.Г.Шаповаленко орта мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылымын ғылыми жағынан негіздеді. Химияны оқытудың ұйымдастыру формаларын жетілдіруді Д.И.Кирюшкин, химияның негізгі ұғымдарын қалыптастыру, химияны оқыту құралдарын жасау мен тиімді пайдалану әдістемесін С.Г.Шаповаленко, Н.Е.Кузнецова, химияны оқытудың өндіріспен байланысы және химиядан тереңдетіп білім беру мәселелерін Д.А. Эпштейн, химиялық эксперименттің теориясы мен сарамандығын В.С.Полосин, К.Я.Парменов, органикалық химияны оқыту мәселелерін Л.А. Цветков, химияның теориялық негіздерін оқыту әдістемесін Г. И. Шелинский, В.П. Гаркунов, химияны оқытудың басқа пәндермен байланысын Е.Е. Минченков, Д.П. Ерыгин зерттеді.
Қазақстанда Д.Қоянбаев, С.Мұсабеков, Л.П. Калашникова, З. Дюсоповалардың зерттеу жұмыстарынан орта мектеп химиясының өзге пәндермен және өндіріспен байланысын ғылыми жағынан негіздеді. М.Д.Жадрина, К.Ә. Сарманова, М.Х. Хасенова мектепте химияны оқытудың озат тәжірибелерін жинақтап, көпшілікке тарату мақсатында мұғалімдерге арналған әдістемелік құралдар жазуға еңбек сіңірсе, профессор Б.А. Мансұров отандық оқулықтар жазды[4]. Ж. Қараев бастаған топ оқу-әдістемелік кешеннің құрамы мен оларды әзірлеуге және сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар, А.Құсайынов пен Ұ.Асылов оқулықтанудың өзекті мәселелері, А. Әбілқасымова Қазақстандағы жаңа буын оқулықтары қандай болу керек, қазіргі жағдайы және олардың сапасын кешенді бағалау, Қ. Аймағамбетова бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері, И.Нұғыманов химия оқу-әдістемелік кешеніндегі химиялық тілдің маңызы, Ж. Шоқыбаев химиядан жоғары мектепке арналған оқу құралдарының дидактикалық негіздері жөнінде зерттеу жасаған[11]. К.Ш. Арынова Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері атты кандидаттық диссертациясында, оқу-әдістемелік кешенді тиімді пайдаланудың жолдарын, Р.Жұмаділова Жаңа буын оқулықтар кешені атты зерттеу жұмысында, оқу-әдістемелік кешенінің мазмұнын анықтау және оны қолданудың әдістемесін жасау мақсаттарының міндеттерін, әдістерін айқындаған.
Жалпы білім беретін мектептегі оқу-әдістемелік кешенің оқыту тәсілінің мүмкіндігі:
* өтетін тақырыптың үлкен модульдер мен блоктарға топтастылырылуы;
* өзіндік жұмыс жасауда уақытты тиімді пайдалану;
* жалпы сынып жұмыс жасау барысында, кейбір оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру;
* жеке оқушыларға үй тапсырмасын ізденіс жұмыстарына бағыттап беру;
* топтық жұмыс жасау;
* шығармашылық, сараптама жұмыс жүйелерін пайдалану;
* бақылау және өзіндік бақылау түрлерін қолдану;
* сабаққа дайындығына өзіндік баға беру;
Оқу- әдістемелік кешенінің меңгерту тәсілі ретінде:
* өз-өзін бағалау ретінде қабілетінің қорытындысына әсер ету;
* өзінің алға қойған мақсатына жету жолын белгілеп, қорытындысында межелеген бағасын алу;
* оқушының сабақ барысында белсене қатыса отырып, субъектік позиция сақтауы;
* мағлұмат алудың жылдамдығы мен темпін меңгеріп отыру;
Қазіргі кезеңдегі Ресей мемлекетіндегі қолданыста жүрген Сфера оқу-әдістемелік кешенінен жаратылыстану, география, физика пәндерінің мұғалімдері бүгінде хабардар. Олар жаңа білім беру стандарты бойынша жасалынған. Енді Сфера жүйесі химия пәнінің оқу-әдістемелік кешенімен толықтырылды. Г.Е.Рудзитис пен Г.Фельдманның оқулықтарындағыдай Сфера оқу-әдістемелік кешен жүйесі жүйеленген, айырмашылығы:
* Қысқа, көбінесе оқулықта мағлұмат конспекті түрінде берілген, осыған қарай параграф айқын жазылады (бір параграф-оқулықтың бір беті) ал оқушы үй тапсырмасының ықшамдылығын сезінеді.
* Білім беруінің өзгертілуі (альтернативті түсіндірме, жаттығулар, тапсырмалар және де басқа) басқа оқу тәсілдеріне ауысуы оқу-әдістемелік кешеннің белгілі бір кезеңіне кіреді.
Аталған оқу-әдістемелік кешенінде оқулықты жаңашыл рөлімен теңестіріп, оның мазмұны оқу-әдістемелік кешеннің құрамына кіретін компоненттермен үйлесіп тұратындығы айтылған.
Сфера оқу-әдістемелік кешеннің әрбір тақырыбы титульный парақта жасалған. Оның басты дидактикалық функциялары жаңа білімді меңгерту негізінде оң мотивация тудыру болып табылады. Күрделі дидактикалық бірліктер мен мәтіндердің мазмұнын, ең басты рөлі Қысқа мазмұнды жолмен жеткізу. Осы айдарлы оқыту атақты оқымыстылардың жұмыстарының (химиктермен қатар басқа да ғалымдар ) қанатты сөздерімен таңдалған. Мысалы, 8-сынып оқулығының бірінші тарауы Тита Лукреция Караның Табиғаттағы заттар деп аталатын философиялық жұмысындағы қанатты сөздермен көркемделген. Оқулықтың барлық параграфтары өзіндік құрылымы бар. Әр параграф Сен білесің бе? айдарымен басталады, Есіңа сақта айдарында, білімдерін көкейтестілендіру бағытында, негізгі мазмұнды игерту мақсатында сұрақтар қамтылған. Жартылыстану бағытындағы пәндер арасындағы байланысын ашуға мүмкіндік беретін сұрақтар жиі кірістірілген. Негізгі мәтін бөлігінің кіріспесінде проблемалық жағдаятты тудыру-оқулықта сұрақтар түрінде немесе мәтінде қалыптасқан. Сен білесің бе? айдарымен берілген мәтіні арнайы жалпақ түспен боялған. Оқуға арналған мәтіндер міндетті түрде екі айдармен берілген: Фокус және Менің химиялық зерттеулерім. Сонымен бірге оқулық Химиялық блокнот және Химия және өмір айдарларымен толықтырылған. Химиялық блокнот арқылы оқушы қосымша ақпараттар алады, пәнге деген қызығушылығы артады. Химия және өмір айдары түрлі дидактикалық функцияларды орындайды, бірінде абстракті мен шындықтың арасындағы кеңістікті толтыру, игерген білімдерін белгілі құбылыстар арқылы пайдалану қамтылған. Әрбір параграф Сұрақтар мен тапсырмалар айдарымен аяқталады.
Оқу-әдістемелік кешеннің компоненттерінің бірі-оқулықтың электрондық қосымшасы, Просвещение баспасынан шыққан. Оқулықтың электрондық қосымшалары мұғалімге және оқушыға жаңа ақпараттар мен сарамандық жұмыстар орындауға жаңа мүмкіндіктер береді.
Оқулықтың электрондық қосымшалаларымен жұмысты көбінесе проектордың көмегімен жай тақтаға түсіру, интерактивті тақтада, я болмаса компьютерлерде орындауға болады.
Оқулықтың электрондық қосымшаларының сабақта қолдану мүмкіндіктері:
* оқу-әдістемелік кешенмен нақты жұмыс жүргізу барысында;
* сыныпты ұйымдастыру кезеңінде;
* оқушыларда өзіндік және жеке жұмыс жүргізу барысында;
* тестік тапсырмалар;
* анимациялар, видеороликтер, видеодемонстрациялар;
Химия оқулықтарының электрондық қосымшалары барлық тақырып бойынша 1000 түрлі үлгідегі ресурстармен байытылған.
* видеоэксперименттердің жинағы;
* виртуалдық практикумдар;
* құбылыстар мен үдерістердің, нысандардың моделі, интерактивті сызбанұсқалар;
Химия пәні бойынша шығарылған электрондық қосымшалар:
1. Химия. 8-11 кластар. Оқулықтың электрондық қосымшасы (Г.Г.Рудзитис. Ф.Г. Фельдман).
2. Химия. 9-11 кластар.Видеодемонстрациялар (1 DVD).
Ресей оқулықтарының бірі 8 -класс химия оқулығына сипаттама берер болсақ, оқулықтың авторы: О.С.Габриелян, Дрофа баспасынан шыққан, жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған.
8-сынып химия пәнін оқыту барысында оқу-әдістемелік кешен құрылымына кіретін компоненттер:
* бағдарлама;
* әдістемелік құралдар;
* мұғалімнің жадын кітабы ( 8-9 сынып);
* бақылау және тексеру жұмыстары;
* есептер мен жаттығулар жинағы, тест тапсырмалар;
* жұмыс дәптері;
* зертханалық тәжірибелер мен сарамандық жұмысқа арналған дәптер; Мектептегі химиялық эксперимент 8кл, СD-ROM.
* О.С.Габриелянның Химия-8 оқулығы. Оқулыққа аннотация берілген, 2007 жылы сынақтан өткен.
Химияның алғашқы жеке оқулығы 1906 жылы 5-сыныптан бастап оқытыла бастаған. Бұл оқу бағдарламасы 1911 жылы аздап өзгеріс енгізіліп, жаңартылды. Мұнан кейін, 1932 жылы химияның мектептегі оқу бағдарламасына тағы да біраз өзгерістермен толықтырылды. Бұл жаңа нұсқа бойынша химия курсы мектепте 6-сыныптан оқытыла бастады.Ал 1934-1935 оқу жылынан бастап, 6-сыныпқа арналған оқулық негізімен химия пәні 7-сыныптан оқытылуға көшірілді. Күні бүгінге дейін 7-сыныпқа арналған химия пәнінің оқу бағдарламасының негізі сақталып келеді. Бұл оқу бағдарламасын өзгерту керек екенін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Сонда химия пәнінің оқулығы және оның оқу бағдарламасы неге қайта-қайта өзгеріске түсуде деген сұрақ туады. Мектептегі химия оқулығының өзгеру себептеріне үңілсек, әрбір оқулықтағы олқылық ондағы тақырыптарда бір жүйеліліктің болмауынан екені үнемі қайталап айтылғанын аңғарамыз [43].
Қазақстан мектептерінде еліміз егемендік алғанға дейін тек аударма оқулықтар ғана пайдаланылғандықтан, әрі химия пәнінен мұғалімдерге арналған жекелеген әдістемелік нұсқаулардан басқа құрал әзірленбегендіктен, химия пәнінен оқу-әдістемелік кешен дайындап, оқу үрдісінде пайдалану мәселелерін зерттеу толық, жан-жақты жүргізілмеген[11]. Бүгінде қолданыстағы төл оқулықтарымыз - Қазақстандық ғалым авторлардың жүргізген зор ізденістік жұмыстарының нәтижесі. Жаңа буын оқулықтарының жетістіктері де, кемшіліктері де бар. К.Ш. Арынова Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері атты кандидаттық диссертациясында, оқу-әдістемелік кешеннің ядросы болып саналатын Химия оқулықтарына талдау жасаған. Екі авторлық топ бірі эксперименттік сыныптарда қолданған И.Нұғыманов, Р. Жұмаділованың, екіншісі, жалпы орта мектептерде байқау оқулығы ретінде қолданылған Н.Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембиналардың оқу-әдістемелік кешендері қатар жүргізілген. К.Ш. Арынова Химия оқулықтарын талдау барысында, мынадай қорытынды жасады, аталған екі оқулықтың да тілі, материалдар мазмұны оқушылардың жас ерекшелігіне сай қамтылған. Бірақ бұл екеуінде де зертханалық жұмыстарда оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыс түрлері өте аз. Бұл оқушылардың шығармашылық әрекеттерінің дамуына кедергі келтіреді. Негізінен оқулықтар мазмұны екі маңызды компонентті қамтыған: ұлттық рухани құндылықтар және ғылыми педагогикалық бағыттарды ескеру[ 10].
Зерттеу жұмысымыздың барысында Н.Нұрахметов, К.Сарманова, К.Жексембинаның Химия (Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Өңделіп, толықтырылған 2-басылымы, Алматы: Мектеп, 2008) оқулығына талдау жасап, кемшіліктеріне тоқтала отырып, өз ескертпелерімізді айтқымыз келеді.
1-кесте. 8-сынып химия оқулығы бойынша кемшіліктер, түзетулер, ұсыныстар
Оқулықтағы кемшіліктер
Түзетулер
Ұсыныстар
55 бет. §19
2 - есеп шартында
Берілгені: m(Са) = 20г
шешуінде қате жіберілген
2СаО + О2 = 2СаО
80г 2 моль
4г х моль
Шешуі:
2СаО + О2 = 2СаО
80г 2 моль
20г х моль
Әрбір тапсырманы ыждағаттылықпен қатесіз берілуі оқушының есепті дұрыс шығаруына мүмкіндік берер еді.
54 бет. §19
Тақырып: Химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулер
Тақырып соңында есеп берілмеген
Тақырыпқа байланысты сәйкес есептер берілсе, оқушылардың теориялық білімдерін бекітуге мүмкіндік туады.
95 бет §35.
Тұздар. Құрамы және химиялық қасиеттері.
№8 есеп. Массасы 1,6г мыс (ІІ) оксидін толық еріту үшін массалық үлесі 10% - тік күкірт қышқылының қандай көлемі қажет екенін есепте.
№8 есеп тақырыпқа сәйкес келмейді, ерітінділер тақырыбы әлі өтілмеген. Ол алдағы
§38 Ерітінділердің концентрациясы. Еріген заттардың массалық үлесі тақырыбында қарастырылады.
Тақырыпқа сай логикалық есептер, деңгейлік жаттығулар берілсе. Оқушының қызығушылығын арттырар еді.
104 бет. §38 .
Тақырыпты түсіндіру кезіндегі мысалда яғни 4 есепте өлшем бірлігі көрсетілмеген.
m(ер.з) ═ 50∙32% 100% ═ 16г
Дұрысы:
m(ер.з) ═ 50г∙32% 100% ═ 16г
Өлшем бірліктер толық көрсетілуі керек
81 бет. §29.
Химиялық реакциялардағы газдардың көлемдік қатынастары
Авогадро заңына және газдарға байланысты есептер берілген жөн.
65бет. §23.
Оксид аталуы
89 бет. §33. Қышқыл құрамы, алу жолы.
92 бет.§34. Қышқылдардың химиялық қасиеті.
94 бет.§35. Тұздар. Құрамы және химиялық қасиеті
116-131 бет.§44-49 бет. Бейорганикалық қосылыстардың жіктелінуі, алынуы.
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы
Шашыранды бірнеше рет қайталанып берілген
Бейорганикалық қосылыстардың кластарын бір тарауға жүйелеу қажет
1 - кестенің жалғасы
200 бет. §71.
Фтор, бром, йодтың жалпы сипаттамасы, қасиеттері, қолданылуы.
Тақырып соңында сұрақ пен жаттығулар берілген, есептер берілмеген
Галогендердің қасиеттеріне байланысты есеп берілу керек
Д. И. Менделеевтің периодтық кестесі бір түспен берілген
Кестенің әр түсті болуы оқушының білімді игеруін жеңілдетер еді.
Оқулықтар жазылғанда оқушының физиологиялық ерекшеліктері ескерген жөн.
Қазіргі кезде оқулыққа қойылатын талаптар мынадай жүйеге негізделеді.
1-сызбанұсқа. Оқулыққа қойылатын талаптар
Оқулықта берілетін мәтіндер
Психоло-
гияық
Лингвисти-
калық
Оқулық
Дидактикалық
Безендіру ісі
Эстетикалық
Полиграфиялық
Гигиеналық
Логикалық және танымдық
Идеологиялық
Жүйелілік
Оқулыққа қойылатын талаптар үш топқа біріктіріледі.
1. Оқулықта берілетін материалдар. Бұл - басты талап. Себебі материалдарды дұрыс таңдап, оларды орын - орнына дұрыс қоя білу балалардың білімінің дамуына игі ықпал жасайды. Ал материалдарды қалай өту, түсіндіру, қызықты өту - мұғалімнің шеберлігі.
2. Оқулықты безендіру ісі. Дұрыс безендірілген оқулық балалардың кітапқа деген қызығушылығын арттырып, түрлі медициналық - гигиеналық талаптарға жауап береді.
3. Дидактикалық. Оқулықта берілетін материалдар балалардың оқуға деген қызығушылығын оятуға түрткі болуы шарт [12]. Оны жетілдіруде мұғалімдердің алатын орны ерекше, химия пәнін терең түсініп, толықтай игеру үшін, оқулықпен қатар оның оқу-әдістемелік кешенінің компоненттерін Жұмыс дәптері, Есептер мен жаттығулар жинағы, Тест жинақтары, Электронды оқулықтар, интернет желісін пайдалану және т.б оқу құралдарын ұтымды пайдалану қажет.
Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендеріне сипаттама берер болсақ, жалпы білім беретін мектептерде пайдаланып жүрген оқу-әдістемелік кешен мазмұны бекітілген жаңа бағдарламаға сәйкес күрделі өзгеріске ұшырады. Химия пәнінен негізгі орта білім деңгейінде оқыту негізгі орта білім оқу бағдарламасы түрінде жүзеге асады. Негізгі орта білім оқу бағдарламасы негізгі орта білім (8-9 сыныптар) курсының базалық мазмұны мен оқушылардың химия пәні бойынша білім жетістіктерін көрсетеді [17]. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 2002ж бекіткен химия пәнінің стандарттық талаптары мен осыған сәйкес оқу бағдарламасын басшылыққа ала отырып жазылған 8-сыныбына арналған химиядан төл оқулықтарымыз жарыққа шығып, қолданыста жүр. Қазіргі уақытта мектептің 8-сыныбына пайдаланып жүрген төл оқулығымыз (авторлары:Н.Н.Нұрахметов, К.А.Сарманова, К.М. Жексембина. - Алматы: Мектеп баспасы, 2008) және оның оқу-әдістемелік кешенінің компоненттеріне кіретін Жұмыс дәптері және Есептер мен жаттығулар жинағы атты оқу құралдары. Мұғалімдерге арналған оқу құралы Химиядан әдістемелік нұсқау Екінші бір төл оқулығымыз Қазақстан Республликасының Білім және ғылым министрлігінің бағдарламасына (12.05.2004ж) сәйкес жазылған оқулық (8-сынып химия, авторлары: Усманова М.Б., Сақариянова Қ. Н) және оның оқу -әдістемелік кешенінің компоненттеріне кіретін Химия кестеде болса есте де болады (2003), Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006) оқу құралдары пайдаланып жүр. Сонымен қатар 8-сыныбына арналған Химия қақпасы балама оқулығы, 2004 жылы Атамұра баспасынан шыққан төл оқулықтарымыз да бар. Оқулық 2002 жылы маусымда өткен Қазақстан мектептеріндегі жаңа буын оқу-әдістемелік кешендердің мониторингі коференциясында жақсы бағаланып, балама оқулық ретінде шығуына мүмкіндік алған. Оқулықтың авторы-шығыс қазақстандық ұстаз Жұбайбек Жұмаханұлы. Автордың қырық жыл бойы сабағында қолданып, тәжірибеден іріктеп, жиақтап жазып келген еңбегі. Оқушылардың химиядан алған білімдерін тиянақтандыру үшін халық педагогикасының үлгілерін пайдалана отырып, өлең қолдану әдісімен химиялық кейбір ұғымдарды оқушылар есіне берік сақтау жолын таба білген. Оқулықпен қатар оның мазмұнын ашатын бүгінде оқу-әдістемелік кешеннің қоржыны оқу құралдарымен толықтырылуда. К.Сәдуақасқызының Химия. 8-сынып. Дидактикалық материалдар атты мұғалімдерге арналған оқу құралы (Полигрфия баспасы, Қызылорда, 2009). Оқу құралы бақылаудың барлық түріне арналған үлестірмелер жинағынан тұрады. Бақылаудың обьективтілігін қамтамасыз ету мақсатында жұмыс отыз нұсқадан, әрбір нұсқа біртіндеп күрделеніп бес тапсырмадан тұрады. Сонымен қатар 8-сыныпта қолданыста жүрген Ә. С. Тапалованың Бейорганикалық химия (Астана: ИД Сарыарқа, 2008) және К.Сәдуақасқызының Химияның теориялық негіздері атты есептер мен жаттығулар жинақтарының (Қызылорда, Полиграфия БҮ 2010) оқу-әдістемелік кешендегі алатын орны мен маңыздылығы ерекше екенін атауға болады.
2-сызбанұсқа. Оқу - әдістемелік кешеннің құрылымы
Оқу-әдістемелік кешен
Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешен
Оқушыға арналған оқу-әдістемелік кешен
Есептер және жаттығулар жинағы
Тест жинақтары
Анықтамалық әдебиеттер
Бақылау жұмыстарының жинағы
Электрондық оқулықтар
Сөздік
Сабақ жоспары
мен
конспектісі
Жұмыс дәптері
Оқулықтар
Оқу бағдарламары
1.2 Мектеп химиясын оқытуда мұғалім және оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің түрлері
Мектепте химияны оқытудың басты мақсаты-күнделікті тұрмысқа қажетті және республикамыздың шаруашылығы мен мәдениетінің барлық салаларына қатысы бар химиялық білім мен білікті оқушыларға меңгерту болып табылады.
Ахмет Байтұрсынұлы Мектеп керектері атты еңбегінде былай дейді: ... ең әуелі мектепке керегі терең білімді педагогика мен методикадан хабардар оқыта білетін мұғалім. Екінші - оқыту ісіне керек құралдар қолайлы һәм сайлы болу. Құралсыз іс істелмейді һәм құралдар қандай болса істеген іс те сондай болмақшы, - деген пікірі дәл қазіргі кезеңдегі оқыту ісінің қажетін айтып тұрғандай. Осы орайда оқу-әдістемелік кешеннің құрылымы мұғалім үшін де, оқушы үшін де тиімді, ұтымды болуы қажет. Мектеп химиясын оқытуда 8-сынып бойынша мұғалім және оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің қолданыстағы компоненттерін жүйелеп ұсынып отырмыз (2,3-кесте).
2-кесте. Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешеннің компоненттері
№
Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешен
Автор, баспасы, жылы
І
Химия оқулықтары
Б.А. Бірімжанов, Н.Н.Нұрахметов
Жалпы химия
Ж. Шоқыбаев Бейорганикалық және аналитикалық химия
ІІ
1
Химияның оқу-әдістемелік
құралдары
Химияны оқыту әдістемесі
Химияны оқыту әдістемесі
Химия:Әдістемелік нұсқау
1.И.Нұғыманұлы.,Ж.Ә.Шоқыбаев., З.О. Өнербаева.
Химияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы.Алматы:Prints,2005. 2.К.Сәдуақасқызы. Химияны оқыту әдістемесі. Оқу-әдістемелік кешен.
Астана: Астана,БҮ, 2009
3. К. Жексембина.Н.Нұрахметов.
К.Сарманова. Жалпы білім беретін мектептің 8-сынып мұғалімдеріне арналған құрал. Алматы: Мектеп, 2008.
2 - кестенің жалғасы
2
Есептер жинағы
К.Сәдуақасқызы. Химияның теориялық негіздері. Есептер мен жаттығулар. Қызылорда, Полиграфия БҮ 2010,
Ә. С. Тапалова. Бейорганикалық химия. Есептер мен жаттығулар.
Астана: ИД Сарыарқа, 2008
Бекішев Қ. Химия есептері. Алматы. 2000.
Артемов А.В., Дерябина С.С. Школьные олимпиады. Химия. 8-11 классы. -М.,2007.
3
Тест кітапшалар
ҰБТ-ға арналған тест кітапша
Астана: Ұлттық тестілеу орталығыРМҚМ, 2010, 2011, 2012
В.С.Аванесов Форма тестовых заданий Москва:Центр тестирования, 2006.
МАБ-қа арналған тест кітапша
4
Анықтамалық әдебиеттер
Химия: Справ. Изд В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлнгер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. - М.: Химия, 1989-Пер.изд.: ГДР,1986
5
Бақылау жұмыстарының
жинағы
Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006)
6
Электронды оқулықтар
Химик анықтамалығы республикалық ғылыми-танымдық журналдың дискісі
7
Дидактикалық материалдар
К.Сәдуақасқызы. Химия.
8-сынып. Дидактикалық материалдар. Қызылорда, 2009
8
Мұғалім конспектісі
М. Ю. Горковенко. Химия. 8 класс: Поурочные разроботки к учебникам О.С.Габриеляна;Л.С.Гузея,В.В.Сороки на,Р.П. Суровцевой; Г.Е. Рудзитиса, Ф,Г.Фельдмана. - М.: ВАКО,2004
9
Интернет желісі
3-кесте. Оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешеннің компонентері
№
Оқушы қолданатын
оқу-әдістемелік кешен
Автор, баспасы, жылы
1
Оқулықтар:
Химия оқулықтары
Н.Нұрахметов, К. Сарманова,
К. Жексембина.
Химия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы, Мектеп, 2008 ж
Усманова М.Б., Сақариянова Қ. Н. Химия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2009.
2
Есеп кітаптары
А.Е.Темірболатова.
Химия: Есептері мен жаттығулар жинағы. Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқу құралы. Алматы: Мектеп. 2009
3
Жұмыс дәптері
Н.Нұрахметов, К. Сарманова,
Н.А.Заграничная.
Жұмыс дәптері: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқу құралы. Алматы:
Мектеп, 2008 ж
4
Тест кітапшалар
К. Сәдуақасқызы
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары. Тест тапсырмалары. -Астана. 62 б.
Химия пәні бойынша тест тапсырмалар жинағы. 9-сынып
9-сынып. Мемлекетаралық бақылауға даярлауға арналған
5
Анықтамалық әдебиеттер
Оқушы анықтамасы
М.С.Сәулебекова
Талапкер топтамасы. Химия:
8-11 сыныптар Арман-ПВ,2005
6
Бақылау жұмыстарының
жинағы
Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006)
7
Электронды оқулықтар
Химик анықтамалығы республикалық ғылыми-танымдық журналдың дискісі
8
Сөздік кітаптар
9
Интернет желісі
ІІ. БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР
2.1 8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында Орта білім беруде жалпы білім беретін мектептердегі базалық және бейім бойынша ұштау жетілдіріледі, он екі жылдық орта білім беруге көшуге байланысты эксперименттік оқу жоспалары, бағдарламалары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендері әзірленетін болады,-деп көрсетілген [3] .
Химияны оқыту әдістемесінің проблемаларына мыналар жатады:
1. Пәнді оқыту кезінде мұғалімнің алға қойылған мақсаттарды анықтауы. Ең бірінші кезекте: Не үшін оқимыз? сұрағы тұрады.
2. Алға қойылған мақсаттар тек дидактикалық талаптарға сай химия пәнінің мазмұнын анықтау, яғни: не нәрсені оқимыз?
3. Қажетті оқыту формаларын, құралдарын, әдістерін жасау. Бұл проблеманы шешу үшін: Қалай оқытамыз? деген сұраққа жауап табу керек.
4. Оқушылардың пәнді қалай игергендігін зерттеу, яғни: оқушылар қалай оқып жатыр? деген сұраққа жауап беріледі.
Демек, химияны оқытудағы түйінді мәселелердің бірі - қалай оқытамыз? мәселесі болса, оны жүзеге асырып шешуде оқу-әдістемелік кешендердің маңыздылығы арта түседі. Оқу-әдістемелік кешендер оқу -материалдық оқыту құралдарына жатады.
Оқу-әдістемелік кешендер химияны оқытудың оқу - материалдық құралдарына жатады [13].
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын қорытындылау тақырыбының оқу материалының авторлық үлгісін жасадық.
1. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы бойынша оқу материалының фрагменті
Сіздер бұған дейін бейорганикалық қосылыстардың негізгі төрт кластарымен таныс болдыңыздар: оксидтер, негіздер, қышқылдар, тұздар.
3-сызбанұсқа. Күрделі заттар
Күрделі заттар
Оксидтер
Негіздер
Қышқылдар
Тұздар
Енді сіздер осы тарауда бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары туралы білімдеріңді одан ары кең түрде қарастырып, кең мағлұмат аласыздар.
Оксидтер
Оксидтердің құрамы мен анықтамасын білетіндеріңді еске түсіріңдер.
Оксидтердің жіктелуі. Сіздерге белгілі, оксидтердің біреуі негіздерге, екіншісі қышқылдарға сәйкес келеді. Сондықтан да оксидтерді негіздік және қышқылдық деп бөлеміз.
4-сызбанұсқа. Оксидтер
Оксидтер
Негіздік
Қышқылдық
CaO
кальций оксиді
CuO
Мыс (ІІ) оксиды
P2O5
Фосфор (V) оксиді
SO3
Күкірт (VІ) оксиді
Мысалдары:
Металл еместерден тек қышқылдық оксидтер түзіледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
І
МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.1
Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.2
Мектеп химиясын оқытуда мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің түрлері
16
ІІ
БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21
2.1
8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
21
2.2
8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын жаңа оқу-әдістемелік кешендерді тәжірибелік-эксперименттен өткізу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... .
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
78
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Зерттеудiң көкейкестілігі. Қазіргі таңда қарқынды даму үстіндегі қоғамымыз терең білімді, шығармашылықпен жұмыс істей алатын, өзіндік әрекеттің сан алуан түрлі саласында өз білімі мен біліктерін іс-жүзінде қолдана алуға қабілетті мамандарды қажет етіп отыр және олардың кәсіби даярлығының деңгейіне және сапасына қойылатын талаптарда күшейтілуде.
Білім туралы Заңда мектептің міндеті тек оқушыларға білімнің жиынтығын беру ғана емес, оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзіндік білім алудың тәсілдеріне үйрету де болып табылатындығы жайлы айтылған. [1]. Осы міндетті жүзеге асыру үшін оқушылар оқуға бөлінген уақытты тиімді пайдалана отырып, жеке пәндерді оқып үйренуде таным әдістерінің ғылыми негіздерін игерудің негізгі мектептің оқу процесіне кіретін барлық әрекет түрлерін жүзеге асыру әдістерімен қаруландырылуы тиіс. Білім беру жүйесін жаңғырту барысында біз үшін келесі іс-шараларды жүзеге асырудың маңызы зор.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтарындағы Қазақстан халқына Жолдауында білім беруге байланысты мына мәселелер баса айтылды:
Біріншіден, оқыту үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу. Бүгінде халықаралық стандарттар негізінде Назарбаев Университеті мен Зияткерлік мектептер табысты жұмыс істеуде. Кәсіптік-техникалық білім берудің озық мекемелерінің желісі дамып келеді. Олардың тәжірибесін бүкіл қазақстандық білім беру жүйесіне таратып, барлық білім беру мекемелерін солардың деңгейіне тарту қажет.
Екіншіден, педагогтар құрамының сапасын арттырудың маңызы зор. Арқаулық педагогтік білім берудің үлгі-қалыптарын, мектептер мен жобалар оқытушыларының біліктілігін арттыруға талаптарды күшейту қажет. Әр өңірде педагогтардың біліктілігін арттыратын интеграцияланған орталықтар жұмыс істеуі тиіс.
Бесіншіден, оқу жастарға тек білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана білуге де үйретуі тиіс. Үкіметке мектеп оқушыларының функциялық сауаттылығын дамыту жөнінен бесжылдық Ұлттық іс-қимылдар жоспарын қабылдауды тапсырамын.
Алтыншыдан, оқыту үдерісінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажет. Олар - патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен толеранттылық, тәннің де, жанның да дамуы, заңға мойынұсынушылық. Үкіметке барлық білім беру мекемелерінде жастардың осы құндылықтарды білуін қамтамасыз ету жөнінен типтік кешенді жоспар әзірлеуді тапсырамын. Бізде тіпті ондай оқулықтар да, жастармен дәл осы мәселелер бойынша жұмыс жүргізетін оқытушылар да жоқ.Біздің жастарымыз үшін бұл өмірлік қажеттілік, - деп нақтылаған еді [2]. Қазақстан Республикасының негізгі жалпы білім беру жүйесі дамуының кейінгі кезеңдердегі қайшылықтары ретінде жүйелік және әдіснамалық сипаттағы проблемалардың негізгілеріне: мектеп білімінің мақсаттары оқушының жеке тұлғасын дамытуға жалпы бағыттар ретінде берілуі оқушының нақты іс-әрекеттерге қабілеттілігін дамытумен байланысты мақсаттар оқушылар дайындығының деңгейіне талаптар түрінде берілмеуі, қатаң белгіленген орта білім мазмұнының оқушының өмірдегі болып жатырған жағдайларға құзырлы қатысуға жеткіліксіз болуы, білімнің мемлекеттік стандарттар аумағынан тыс қалуы және оқушыға оқудың жеке траекториясын жасауға мүмкіндік берілмеуі және әлі күнге жеке пәндерді табысты оқытуға мүмкіндік беретін сапалы оқу-әдістемелік кешендердің (ОӘК) жетіспеушілігі жатады.
Оқушылардың сабақ үлгерімінің бес балдық жүйемен бағаланатын білім, білік, дағды жиынтығы деп түсіну және өте аз санды оқу-әдістемелік кешендердің сапасыздығы мен жетіспеушілігі жоғарыда көрсетілген проблемаларды шешуде тежеуші фактор болып отыр.
Сондықтан оқу процесін ұйымдастыруға деген көзқарасымызды қайта қарап, оқуда білім, білік және дағдыны меңгертуден құзырлылықты дамытуға, оқытуда - оқу ақпаратын беруден оқушыларға күтілетін нәтижелерге жетуіне мүмкіндік беретін оқу процесін жобалауға қарай өзгерту қажеттілігі туып отыр. Сондай-ақ, оқулықтар ақпараттық функция атқарудан оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуін ұйымдастыру арқылы құзырлылықтарын дамытуға бағытталуы тиіс. Ол үшін мазмұны мен формасы алуантүрлі сапалы оқу-әдістемелік кешендер жасалуы қажет. Оның үстіне оқу-әдістемелік кешендер мұғалімнің және оқушының өз бетінше жұмыс істеуіне оңтайлы болуы тиіс.
Осы тұрғыдан қарастырсақ, әлеуметтік құндылықтар саласындағы басымдылықтардың ауысуы оқушының білім алуға ұмтылысын оятып, өзіндік жұмыс, өзіндік бақылау, өзіндік бағалау, өзін тану, өзін дамыту, ішкі ресурстарын толығымен пайдалануға қабілетті тұлғаның қалыптасуына қолайлы жағдайлардың туғызылуын талап етуде (Э.Ф.Зеер, А.В.Петровский, П.И.Пидкасистый, И.С.Якиманская және басқалар).
Біздің пікірімізше, 2015 жылы жүзеге асырылу межеленіп отырған нәтижеге бағытталған оқыту адам еркін даму және қабілеттерін жүзеге асыру құқығы негізінде өзін өзгерте және дамыта алатын гуманистік типті тұлға болып қалыптасатын оқушылардың белсенділігі арқылы ғана жүзеге асырылады.
Оқушылардың жеке ерекшеліктерін барынша ескеріп өз бетінше жұмыс жасай алатын белсенді әрекет арқылы оқыту - бүгінгі күннің қажеттілігінен туған талап екендігін қоғам дамуы көрсетіп отыр. Осы бағытқа баса мән берілу көптеген онжылдықтар бойы үстемдік етіп келген оқушы - білім беру объектісі көзқарастарынан мүмкіншілікке қарай біртіндеп бас тарту қажеттілігін түсіндіріп береді. Оқушылардың білім алуға енжар қатынасы олардың еш нәрсені өз бетінше шеше алмайтын, үнемі сырттан нұсқау күтетін енжар тұлға болып қалыптасуына әкеп соғады. Осы тұрғыдан оқыту үдерісінд оқу-әдістемелік кешендерді орынды пайдалану өте тиімді екендігін өмір тәжірибесі көрсетуде.
Адам тұлғаның еркін дамуы негізіне оның белсенділігі, өзін бақылауы және өзгеге қатынасы жататындығы ғылыми әдебиеттерде атап көрсетілген (Ю.К.Бабанский, Л.С.Выготский, Н.А.Томин, В.Я.Ляудис және басқалар).
Оқыту үдерісінде оқу-әдістемелік кешендерде берілетін тапсырмаларды ұйымдастыру проблемасы көптеген зерттеулердің зерттеу пәні болып келеді. Ал танымдық тапсырмалар тек оқу-әдістемелік кешендер арқылы берілетіндігі белгілі. Солардың ішіндегі біздің зерттеуіміз үшін маңыздыларына тоқталатын болсақ, тапсырмаларды оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру құралы ретінде (В.Н.Верховский, А.Д.Смирнов, В.С.Полосин, Л.А.Цветков, Я.Л.Гольдфарб, Р.Г.Иванова, И.Н.Чертков), танымдық әрекетті дамыту (А.С.Корощенко, Т.С.Сабиров), ұғымдарды жеке пән аясында қалыптастыру (Н.Е.Кузнецова, Э.Мамбетахунов), пәндік білім мен біліктерді қалыптастыру, білім нәтижелерін жоспарлау (М.В.Зуева, М.Ж.Жадрина), өтілген материалды жүйелеу, қорытындылау және бақылау (Н.А.Глариозов, Б.В.Иванова) тұрғысынан қарастыру болып табылады. Соңғы кездері оқыту үдерісінде бақылау және бағалау мақсатында әртүрлі деңгейлі тапсырмаларды пайдалану айрықша көкейтесті мәселеге айналып отыр (Ж.У.Кобдықова, С.К.Исламгулова, Г.Ж.Жадрина).
Қазіргі таңда оқушыларға арналған оқу-әдістемелік кешендердердегі тапсырмаларға қойылатын талаптарға сай келетін қазақ тіліндегі құралдар саны жеткіліксіз. Сөйтіп, өзіндік жұмысқа бейiмдеудiң қажеттiлiгi мен осы мақсатта пайдаланылатын арнайы оқу-әдістемелік кешендердің жетімсіздігі арасында қарама-қайшылық туып отыр. Оқу-әдістемелік кешендермен өзіндік жұмыс істеу бағытында жүргізілген эксперимент жұмыстары жалпы білім беретін мекемелерде оның толық жүзеге асырылмайтындығын және білім сапасының төмен болуының да басты себебі осы екендігін көрсетіп отыр. Сондықтан да аталып өткен проблема ғалымдар мен педагог-практиктердің басты назарында болып келеді.
Алайда, аталған зерттеу нәтижелері бүгінгі таңдағы білімге, оның нәтижесіне, оқу үдерісінің субъектісі болып отырған оқушының әрекетіне қойылып отырған жаңаша талаптарға толық мағынасында жауап бере алмайды. Оқушы субъекті болуға бейімділік арқасында жеке пән бойынша білім, білік және дағдыларды игеруін өзі қадағалайды. Ал, тапсырмалар жүйесі оқу-әдістемелік кешендерде беріліп, оқушыны әрі өзіндік әрекетке бейімдеуші, әрі білім, білік, дағдыны қалыптастырушы құралға айналады.
Оқу-танымдық тапсырмалар оқушыларды өзіндік жұмысқа да бейімдеуші құрал болатындықтан олар міндетті түрде жүйелі болуы қажет. Демек, оқу-әдістемелік кешендерге дидактикалық құрал ретінде жаңаша міндеттер жүктеліп отыр.
Зерттеудің проблемасы: бір жағынан оқушының өзіндік жұмыс істеуге дағдыланған, шығармашылыққа қабілетті іскер тұлға болып қалыптасуын қажетсініп отырған қоғам сұранысын қанағаттандыратын жалпы орта мектептегі оқу үдерісінде оқушыларды өзіндік әрекетке бейімдеу қажеттілігі мен осы мақсатта пайдаланылатын оқу-әдістемелік кешендердің мүмкiндiктерiнiң теориялық және практикалық тұрғыдан талданып зерттелуінiң жеткiлiксiздiгiнен туындап отырған қарама-қайшылықтар.
Ғылыми проблеманы осылайша түсіну оның теориялық негізделу қажеттілігін, теориялық-әдіснамалық стратегиясын айқындау, осы стратегияны әдістемелік қамтамасыз етуді жүйелі жүзеге асыру, тиімді қызмет ететін және әрі қарай дамуына мүмкіндік беретін жағдайлар мен оқу-әдістемелік кешендермен өзіндік жұмыс істеуге бейімдеу құрылымын анықтау болып табылады.
Оқу үдерісінде оқушыларды өзіндік әрекетке бейімдеу қажеттілігімен сол мақсатта пайдаланылатын оқу-әдістемелік кешендердің мүмкіндіктерінiң жеткіліксіз қарастырылуы зерттеуіміздің тақырыбын 8-сынып оқушыларын химия пәнінің оқу-әдістемелік кешен арқылы оқыту деп анықтауға негіз болды.
Зерттеу нысаны - жалпы орта бiлiм беретiн мектептегi оқу үдерісінде қолданылатын жаңа типті оқу-әдістемелік кешендер.
Зерттеу пәні - 8-сынып химиясын оқыту үдерісінде оқу-әдістемелік кешені арқылы оқыту.
Зерттеу мақсаты - 8-сынып химиясын оқыту үдерісінде пайдаланылатын Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы бойынша жаңа типті оқу-әдістемелік кешендерді жасау, негіздеу және тиімділігін анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы - егер химияны оқыту үдерісінде мұғалім мен оқушы пайдаланатын жаңа типті оқу-әдістемелік кешендердің мазмұны мен құрылымы анықталып, әдістемесі жасалса, онда оқушылардың өзіндік жұмысқа бейімділігі артып, терең білім алуға мүмкiндiк туады, өйткенi оқу үдерісiне қатысушылардың білім алуында өзiндiк әрекетке басымдылық берiледi.
Зерттеудің мақсаты мен ғылыми болжамына сәйкес мынандай негізгі міндеттер алға қойылады:
- оқыту үдерісінде мұғалім пайдаланатын тиімді оқу-әдістемелік кешендердің қолданылу проблемасының зерттелу жағдайын анықтау
- оқыту үдерісінде оқушылардың оқу-әдістемелік кешендердің көмегімен өзіндік әрекетке бейімделуін айқындау;
- мұғалімге және оқушыға арналған жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жүйесiн жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңдағы оқыту үдерісіндегі мұғалімге және оқушыға арналған оқу-әдістемелік кешендердің педагог еңбегін әрі жеңілдететіндей, әрі жемісті ететіндей және оқушыны өзіндік әрекетке бейім, белсенді тұлға етіп қалыптастыруда тиімді болуы. Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері - тұлғаның шығармашылық белсенділігінің дамуы жайлы философиялық зерттеулер, В.Г.Афанасьевтің, В.Н.Садовскийдің, Э.Г.Юдиннің философиялық еңбектері жатады.
Аталған проблеманы зерттеу жолындағы ізденістің басты ғылыми бағдары шығармашылық психологиясы жайлы А.В.Брушлинскийдің, Б.Г.Ананьевтің, А.Н.Леонтьевтің тұлғаның әлеуметтік-психологиялық табиғаты және құрылымын, оның дамуындағы объективті және субъективті факторлардың рөлін ашып көрсеткен еңбектері болып табылады. Сондай-ақ, өзіндік бақылауды өзіндік әрекет ретінде қарастыратын болсақ, өз бетінше ойлау, өз бетінше проблемаларды шешу ( М.К.Бородулина, Р.А.Григорьев, А.Д.Давыдов, Б.И.Ливениц, Э.А.Майер және басқалар), адам әрекетінің теориялық моменттерін толық және дәлелді түрде баяндап берген Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейннің ілімдері маңызды үлесін қосты. Өзіндік жұмыс, өзіндік бақылау проблемаларын, оның құрылымын және жіктелуін зерттеген А.Х.Аренов, Ю.К.Бабанский, П.Я.Гальперин, В.В.Давыдов, А.С.Лында, П.И.Пидкасистый, Н.Ф.Талызина, А.В.Усов, Е.К.Осипъянц, Г.С.Жданова және К.Ш.Арынованың еңбектерінде өзіндік жұмыс құрылымы мен жіктелуінің проблемалары ашылып, өзіндік әрекеттің функциялары біршама нақтыланған және оқу-әдістемелік кешеннің тиімділігі анықталған.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы, Конституциясы, Шетелдердегі қолданыстағы нәтижеге бағдарланған білім моделі (НББМ), білім беруге байланысты қаулы, қарарлар, көрнекті философтардың, психологтердің, педагогтердің еңбектері, Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептердің "Химия" пәні бойынша жалпыға мiндеттi бiлiм стандарты, соған сәйкес даярланған типтік оқу бағдарламалары, Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, оқу-әдістемелік кешендер бойынша педагог-ғалымдардың ғылыми еңбектері.
Зерттеу әдістерi: қарастырылып отырған зерттеудiң теориялық-әдiснамалық негiзiн айқындау мақсатында психологиялық, педагогикалық, әдiстемелiк әдебиеттердi зерделеу және оларға талдау жасау; "Химия" пәнi бойынша жасалған оқу бағдарламаларына, оқулықтарға, есептер жинақтарына, әдiстемелiк құралдарға, қолданыстағы оқу-әдістемелік кешендерге ғылыми-әдiстемелiк талдау жасау; оқушылардың химиялық бiлiм, бiлiктерiнiң жайын зерттеу; пән мұғалiмдерiмен әңгiмелесу; педагогикалық эксперимент жүргiзу; сауалнамалар жүргiзу; эксперимент нәтижелерiн өңдеу және қорытындылау.
Зерттеудің негізгі базасы - эксперименттік жұмыстар Қызылорда қаласындағы дарынды балаларға арналған облыстық № 4, Қызылорда қаласының №136, Шиелі ауданының №153 мектептерінде өтті. Экспериментке 345 оқушы, 7 мұғалім қатысты.
Таңдалып алынған әдіснамалық негіз және алға қойылған мақсаттар теориялық-эксперименттік зерттеудің 2 кезеңге бөлініп өткізілетіндігін анықтады.
Бірінші кезеңде (2010-2011 жылдар) - химияны оқыту процесінде мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешендер проблемасы бойынша философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер сұрыпталып, диссертациялық жұмыстар талданды және зерттеудің бастапқы бағыты айқындалды.
Бастапқы ғылыми болжамды құру үшін ізденістік эксперимент жүргізілді. Бұл кезеңде жалпы орта білім беретін мектептің оқу жоспарлары мен бағдарламалары талданды, тиiмдi педагогикалық тәжірибелер қорытындыланды, орта мектептің дамуы жайлы құжаттар және философиялық, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер талданды, мұғалiмдермен әңгіме, сауалнама жүргiзiлдi.
Екінші кезеңде (2011-2012 жылдар) - зерттеудің міндеттері, ғылыми болжамы нақтыланды, теориялық-әдіснамалық бағыт - дидактикалық әдіс жасалынды, оқыту процесінде мұғалім және оқушы қолданатын жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жүйесін жасау және оны жүзеге асырып қолдану әдісі анықталды. Осы кезеңде аталған бейімділіктерді құрастыру, жетілдіру және талдауға бағытталған эксперимент жұмыстары жүргізілді. Оқу-әдістемелік кешендердің динамикасы зерттеліп, оларды пайдаланудың іс-тәжірибесі зерттеліп, жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары жасалды. Осы кезеңнің зерттеу әдістері: теориялық модельдеу (сауалнама, әңгімелесу); оқушының оқу әрекетінің нәтижелерін талдау; баспасөз материалдарына шолу.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Оқу-әдістемелік кешендерді өзiндiк әрекетке бейiмдеу құралы ретiнде пайдалану мұғалімдерге оқушыларды әрекетке бейім, шығармашыл тұлға етіп қалыптастыруға басымдық бередi.
2. Мұғалімдерге және оқушыларға арналған тиімді оқу-әдістемелік кешендерді орынды қолдану оқушылардың білім нәтижелерін арттырудың бірден-бір тиімді тәсілі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
1. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің мазмұны мен құрылымы анықталып, олардың қызметi нақтыланды.
2. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары оқушыларды өзiндiк әрекетке бейiмдеудi жүзеге асыруға, оқушыны оқыту үдерісінің субъектісіне айналдыруға мүмкіндік беретін жобалар.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Зерттеу нәтижелерiн педагогикалық жоғары оқу орындарында химия пәні бойынша болашақ мұғалімдерді дайындауда, кәсіби білім жетілдіру жүйесінде мұғалiмдердi қайта даярлау мақсатында пайдаланылуы мүмкін. Жаңа мазмұнды оқу-әдістемелік кешендердің жобалары, сабақ сценарийлері мен оқу-танымдық тапсырмалардың мүмкiндiктерi бойынша жасалған ұсыныстарды оқу пәндерi бойынша оқу құралдары мен тапсырмалар жүйесiн жасауда басшылыққа алуға болады.
Зерттеу нәтижелерінің дәлдігі мен негізділігі: әдіснамалық негізділігімен және зерттеудің бастапқы теориялық қағидаларының бір-біріне қарама-қайшы келмеуімен, бір сөзбен айтқанда проблеманы шешудің біртұтас тәсілімен қамтамасыз етілген және олар анықтамалық әдістеме кешенінің жасалынуымен, зерттеудің негізгі қағидаларының, ғылыми болжамның іс жүзінде дәлелденуімен және эксперимент барысында алынған мәліметтердің ғылыми өңделуі нәтижелерімен расталды.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге ендіру
Зерттеудің негізгі қорытындылары мен тұжырымдары Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми кеңесінде, Химия және химияны оқыту әдістемесі кафедрасының отырыстарында, облыстың №,4,136,153 мектептерінде, Қызылорда облыстық кадрлар біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау институтының химия пәнінің мұғалімдерінің курстарында, қалалық, аудандық мектеп мұғалімдерінің тамыз мәслихатында, облыстық педагогикалық оқуларда талқыланды. Жұмыстың негізгі мазмұны педагогика ғылымының докторы, профессор Әли Мүсілімұлының 70 жылдығына арналған Сапалы білім беру - Қазақстанның индустрияландырылуының және инновациялық дамуының негізі және Үздіксіз білім беру: проблемалары мен болашағы атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияларында, Республикалық Қазақстан мектебі және Химия мектепте журналдарында жарық көрді.
Диссертациялық зерттеудің құрылымы жұмыстың міндеттері мен тақырыпты ашу логикасы арқылы анықталды және кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
І. МЕКТЕП ХИМИЯСЫН ОҚЫТУДАҒЫ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕННІҢ РӨЛІ
0.1 Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің сипаттамасы
Жастарға химиялық білім беру туралы көзқарас химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты. Орыстың атақты ғалымдары М.В.Ломоносов атом-молекулалық ілім мен массасының сақталу заңының негізін қаласа, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң және периодтық жүйе, А.М. Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясы орта мектептегі химия курсының теориялық негіздері болып табылады.
В. Н. Верховский, Л.М. Сморгонский, Я.Л.Гольдфарб химияның жүйелі курсының бағдарламасын жасап, оқулықтар жазса, Л.А.Цветков. Ю.А. Ходаков, С.Г.Шаповаленко орта мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылымын ғылыми жағынан негіздеді. Химияны оқытудың ұйымдастыру формаларын жетілдіруді Д.И.Кирюшкин, химияның негізгі ұғымдарын қалыптастыру, химияны оқыту құралдарын жасау мен тиімді пайдалану әдістемесін С.Г.Шаповаленко, Н.Е.Кузнецова, химияны оқытудың өндіріспен байланысы және химиядан тереңдетіп білім беру мәселелерін Д.А. Эпштейн, химиялық эксперименттің теориясы мен сарамандығын В.С.Полосин, К.Я.Парменов, органикалық химияны оқыту мәселелерін Л.А. Цветков, химияның теориялық негіздерін оқыту әдістемесін Г. И. Шелинский, В.П. Гаркунов, химияны оқытудың басқа пәндермен байланысын Е.Е. Минченков, Д.П. Ерыгин зерттеді.
Қазақстанда Д.Қоянбаев, С.Мұсабеков, Л.П. Калашникова, З. Дюсоповалардың зерттеу жұмыстарынан орта мектеп химиясының өзге пәндермен және өндіріспен байланысын ғылыми жағынан негіздеді. М.Д.Жадрина, К.Ә. Сарманова, М.Х. Хасенова мектепте химияны оқытудың озат тәжірибелерін жинақтап, көпшілікке тарату мақсатында мұғалімдерге арналған әдістемелік құралдар жазуға еңбек сіңірсе, профессор Б.А. Мансұров отандық оқулықтар жазды[4]. Ж. Қараев бастаған топ оқу-әдістемелік кешеннің құрамы мен оларды әзірлеуге және сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар, А.Құсайынов пен Ұ.Асылов оқулықтанудың өзекті мәселелері, А. Әбілқасымова Қазақстандағы жаңа буын оқулықтары қандай болу керек, қазіргі жағдайы және олардың сапасын кешенді бағалау, Қ. Аймағамбетова бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері, И.Нұғыманов химия оқу-әдістемелік кешеніндегі химиялық тілдің маңызы, Ж. Шоқыбаев химиядан жоғары мектепке арналған оқу құралдарының дидактикалық негіздері жөнінде зерттеу жасаған[11]. К.Ш. Арынова Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері атты кандидаттық диссертациясында, оқу-әдістемелік кешенді тиімді пайдаланудың жолдарын, Р.Жұмаділова Жаңа буын оқулықтар кешені атты зерттеу жұмысында, оқу-әдістемелік кешенінің мазмұнын анықтау және оны қолданудың әдістемесін жасау мақсаттарының міндеттерін, әдістерін айқындаған.
Жалпы білім беретін мектептегі оқу-әдістемелік кешенің оқыту тәсілінің мүмкіндігі:
* өтетін тақырыптың үлкен модульдер мен блоктарға топтастылырылуы;
* өзіндік жұмыс жасауда уақытты тиімді пайдалану;
* жалпы сынып жұмыс жасау барысында, кейбір оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру;
* жеке оқушыларға үй тапсырмасын ізденіс жұмыстарына бағыттап беру;
* топтық жұмыс жасау;
* шығармашылық, сараптама жұмыс жүйелерін пайдалану;
* бақылау және өзіндік бақылау түрлерін қолдану;
* сабаққа дайындығына өзіндік баға беру;
Оқу- әдістемелік кешенінің меңгерту тәсілі ретінде:
* өз-өзін бағалау ретінде қабілетінің қорытындысына әсер ету;
* өзінің алға қойған мақсатына жету жолын белгілеп, қорытындысында межелеген бағасын алу;
* оқушының сабақ барысында белсене қатыса отырып, субъектік позиция сақтауы;
* мағлұмат алудың жылдамдығы мен темпін меңгеріп отыру;
Қазіргі кезеңдегі Ресей мемлекетіндегі қолданыста жүрген Сфера оқу-әдістемелік кешенінен жаратылыстану, география, физика пәндерінің мұғалімдері бүгінде хабардар. Олар жаңа білім беру стандарты бойынша жасалынған. Енді Сфера жүйесі химия пәнінің оқу-әдістемелік кешенімен толықтырылды. Г.Е.Рудзитис пен Г.Фельдманның оқулықтарындағыдай Сфера оқу-әдістемелік кешен жүйесі жүйеленген, айырмашылығы:
* Қысқа, көбінесе оқулықта мағлұмат конспекті түрінде берілген, осыған қарай параграф айқын жазылады (бір параграф-оқулықтың бір беті) ал оқушы үй тапсырмасының ықшамдылығын сезінеді.
* Білім беруінің өзгертілуі (альтернативті түсіндірме, жаттығулар, тапсырмалар және де басқа) басқа оқу тәсілдеріне ауысуы оқу-әдістемелік кешеннің белгілі бір кезеңіне кіреді.
Аталған оқу-әдістемелік кешенінде оқулықты жаңашыл рөлімен теңестіріп, оның мазмұны оқу-әдістемелік кешеннің құрамына кіретін компоненттермен үйлесіп тұратындығы айтылған.
Сфера оқу-әдістемелік кешеннің әрбір тақырыбы титульный парақта жасалған. Оның басты дидактикалық функциялары жаңа білімді меңгерту негізінде оң мотивация тудыру болып табылады. Күрделі дидактикалық бірліктер мен мәтіндердің мазмұнын, ең басты рөлі Қысқа мазмұнды жолмен жеткізу. Осы айдарлы оқыту атақты оқымыстылардың жұмыстарының (химиктермен қатар басқа да ғалымдар ) қанатты сөздерімен таңдалған. Мысалы, 8-сынып оқулығының бірінші тарауы Тита Лукреция Караның Табиғаттағы заттар деп аталатын философиялық жұмысындағы қанатты сөздермен көркемделген. Оқулықтың барлық параграфтары өзіндік құрылымы бар. Әр параграф Сен білесің бе? айдарымен басталады, Есіңа сақта айдарында, білімдерін көкейтестілендіру бағытында, негізгі мазмұнды игерту мақсатында сұрақтар қамтылған. Жартылыстану бағытындағы пәндер арасындағы байланысын ашуға мүмкіндік беретін сұрақтар жиі кірістірілген. Негізгі мәтін бөлігінің кіріспесінде проблемалық жағдаятты тудыру-оқулықта сұрақтар түрінде немесе мәтінде қалыптасқан. Сен білесің бе? айдарымен берілген мәтіні арнайы жалпақ түспен боялған. Оқуға арналған мәтіндер міндетті түрде екі айдармен берілген: Фокус және Менің химиялық зерттеулерім. Сонымен бірге оқулық Химиялық блокнот және Химия және өмір айдарларымен толықтырылған. Химиялық блокнот арқылы оқушы қосымша ақпараттар алады, пәнге деген қызығушылығы артады. Химия және өмір айдары түрлі дидактикалық функцияларды орындайды, бірінде абстракті мен шындықтың арасындағы кеңістікті толтыру, игерген білімдерін белгілі құбылыстар арқылы пайдалану қамтылған. Әрбір параграф Сұрақтар мен тапсырмалар айдарымен аяқталады.
Оқу-әдістемелік кешеннің компоненттерінің бірі-оқулықтың электрондық қосымшасы, Просвещение баспасынан шыққан. Оқулықтың электрондық қосымшалары мұғалімге және оқушыға жаңа ақпараттар мен сарамандық жұмыстар орындауға жаңа мүмкіндіктер береді.
Оқулықтың электрондық қосымшалаларымен жұмысты көбінесе проектордың көмегімен жай тақтаға түсіру, интерактивті тақтада, я болмаса компьютерлерде орындауға болады.
Оқулықтың электрондық қосымшаларының сабақта қолдану мүмкіндіктері:
* оқу-әдістемелік кешенмен нақты жұмыс жүргізу барысында;
* сыныпты ұйымдастыру кезеңінде;
* оқушыларда өзіндік және жеке жұмыс жүргізу барысында;
* тестік тапсырмалар;
* анимациялар, видеороликтер, видеодемонстрациялар;
Химия оқулықтарының электрондық қосымшалары барлық тақырып бойынша 1000 түрлі үлгідегі ресурстармен байытылған.
* видеоэксперименттердің жинағы;
* виртуалдық практикумдар;
* құбылыстар мен үдерістердің, нысандардың моделі, интерактивті сызбанұсқалар;
Химия пәні бойынша шығарылған электрондық қосымшалар:
1. Химия. 8-11 кластар. Оқулықтың электрондық қосымшасы (Г.Г.Рудзитис. Ф.Г. Фельдман).
2. Химия. 9-11 кластар.Видеодемонстрациялар (1 DVD).
Ресей оқулықтарының бірі 8 -класс химия оқулығына сипаттама берер болсақ, оқулықтың авторы: О.С.Габриелян, Дрофа баспасынан шыққан, жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған.
8-сынып химия пәнін оқыту барысында оқу-әдістемелік кешен құрылымына кіретін компоненттер:
* бағдарлама;
* әдістемелік құралдар;
* мұғалімнің жадын кітабы ( 8-9 сынып);
* бақылау және тексеру жұмыстары;
* есептер мен жаттығулар жинағы, тест тапсырмалар;
* жұмыс дәптері;
* зертханалық тәжірибелер мен сарамандық жұмысқа арналған дәптер; Мектептегі химиялық эксперимент 8кл, СD-ROM.
* О.С.Габриелянның Химия-8 оқулығы. Оқулыққа аннотация берілген, 2007 жылы сынақтан өткен.
Химияның алғашқы жеке оқулығы 1906 жылы 5-сыныптан бастап оқытыла бастаған. Бұл оқу бағдарламасы 1911 жылы аздап өзгеріс енгізіліп, жаңартылды. Мұнан кейін, 1932 жылы химияның мектептегі оқу бағдарламасына тағы да біраз өзгерістермен толықтырылды. Бұл жаңа нұсқа бойынша химия курсы мектепте 6-сыныптан оқытыла бастады.Ал 1934-1935 оқу жылынан бастап, 6-сыныпқа арналған оқулық негізімен химия пәні 7-сыныптан оқытылуға көшірілді. Күні бүгінге дейін 7-сыныпқа арналған химия пәнінің оқу бағдарламасының негізі сақталып келеді. Бұл оқу бағдарламасын өзгерту керек екенін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Сонда химия пәнінің оқулығы және оның оқу бағдарламасы неге қайта-қайта өзгеріске түсуде деген сұрақ туады. Мектептегі химия оқулығының өзгеру себептеріне үңілсек, әрбір оқулықтағы олқылық ондағы тақырыптарда бір жүйеліліктің болмауынан екені үнемі қайталап айтылғанын аңғарамыз [43].
Қазақстан мектептерінде еліміз егемендік алғанға дейін тек аударма оқулықтар ғана пайдаланылғандықтан, әрі химия пәнінен мұғалімдерге арналған жекелеген әдістемелік нұсқаулардан басқа құрал әзірленбегендіктен, химия пәнінен оқу-әдістемелік кешен дайындап, оқу үрдісінде пайдалану мәселелерін зерттеу толық, жан-жақты жүргізілмеген[11]. Бүгінде қолданыстағы төл оқулықтарымыз - Қазақстандық ғалым авторлардың жүргізген зор ізденістік жұмыстарының нәтижесі. Жаңа буын оқулықтарының жетістіктері де, кемшіліктері де бар. К.Ш. Арынова Орта мектепте химиядан оқу-әдістемелік кешенді пайдаланудың әдістемелік негіздері атты кандидаттық диссертациясында, оқу-әдістемелік кешеннің ядросы болып саналатын Химия оқулықтарына талдау жасаған. Екі авторлық топ бірі эксперименттік сыныптарда қолданған И.Нұғыманов, Р. Жұмаділованың, екіншісі, жалпы орта мектептерде байқау оқулығы ретінде қолданылған Н.Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембиналардың оқу-әдістемелік кешендері қатар жүргізілген. К.Ш. Арынова Химия оқулықтарын талдау барысында, мынадай қорытынды жасады, аталған екі оқулықтың да тілі, материалдар мазмұны оқушылардың жас ерекшелігіне сай қамтылған. Бірақ бұл екеуінде де зертханалық жұмыстарда оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыс түрлері өте аз. Бұл оқушылардың шығармашылық әрекеттерінің дамуына кедергі келтіреді. Негізінен оқулықтар мазмұны екі маңызды компонентті қамтыған: ұлттық рухани құндылықтар және ғылыми педагогикалық бағыттарды ескеру[ 10].
Зерттеу жұмысымыздың барысында Н.Нұрахметов, К.Сарманова, К.Жексембинаның Химия (Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Өңделіп, толықтырылған 2-басылымы, Алматы: Мектеп, 2008) оқулығына талдау жасап, кемшіліктеріне тоқтала отырып, өз ескертпелерімізді айтқымыз келеді.
1-кесте. 8-сынып химия оқулығы бойынша кемшіліктер, түзетулер, ұсыныстар
Оқулықтағы кемшіліктер
Түзетулер
Ұсыныстар
55 бет. §19
2 - есеп шартында
Берілгені: m(Са) = 20г
шешуінде қате жіберілген
2СаО + О2 = 2СаО
80г 2 моль
4г х моль
Шешуі:
2СаО + О2 = 2СаО
80г 2 моль
20г х моль
Әрбір тапсырманы ыждағаттылықпен қатесіз берілуі оқушының есепті дұрыс шығаруына мүмкіндік берер еді.
54 бет. §19
Тақырып: Химиялық реакция теңдеулері бойынша есептеулер
Тақырып соңында есеп берілмеген
Тақырыпқа байланысты сәйкес есептер берілсе, оқушылардың теориялық білімдерін бекітуге мүмкіндік туады.
95 бет §35.
Тұздар. Құрамы және химиялық қасиеттері.
№8 есеп. Массасы 1,6г мыс (ІІ) оксидін толық еріту үшін массалық үлесі 10% - тік күкірт қышқылының қандай көлемі қажет екенін есепте.
№8 есеп тақырыпқа сәйкес келмейді, ерітінділер тақырыбы әлі өтілмеген. Ол алдағы
§38 Ерітінділердің концентрациясы. Еріген заттардың массалық үлесі тақырыбында қарастырылады.
Тақырыпқа сай логикалық есептер, деңгейлік жаттығулар берілсе. Оқушының қызығушылығын арттырар еді.
104 бет. §38 .
Тақырыпты түсіндіру кезіндегі мысалда яғни 4 есепте өлшем бірлігі көрсетілмеген.
m(ер.з) ═ 50∙32% 100% ═ 16г
Дұрысы:
m(ер.з) ═ 50г∙32% 100% ═ 16г
Өлшем бірліктер толық көрсетілуі керек
81 бет. §29.
Химиялық реакциялардағы газдардың көлемдік қатынастары
Авогадро заңына және газдарға байланысты есептер берілген жөн.
65бет. §23.
Оксид аталуы
89 бет. §33. Қышқыл құрамы, алу жолы.
92 бет.§34. Қышқылдардың химиялық қасиеті.
94 бет.§35. Тұздар. Құрамы және химиялық қасиеті
116-131 бет.§44-49 бет. Бейорганикалық қосылыстардың жіктелінуі, алынуы.
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы
Шашыранды бірнеше рет қайталанып берілген
Бейорганикалық қосылыстардың кластарын бір тарауға жүйелеу қажет
1 - кестенің жалғасы
200 бет. §71.
Фтор, бром, йодтың жалпы сипаттамасы, қасиеттері, қолданылуы.
Тақырып соңында сұрақ пен жаттығулар берілген, есептер берілмеген
Галогендердің қасиеттеріне байланысты есеп берілу керек
Д. И. Менделеевтің периодтық кестесі бір түспен берілген
Кестенің әр түсті болуы оқушының білімді игеруін жеңілдетер еді.
Оқулықтар жазылғанда оқушының физиологиялық ерекшеліктері ескерген жөн.
Қазіргі кезде оқулыққа қойылатын талаптар мынадай жүйеге негізделеді.
1-сызбанұсқа. Оқулыққа қойылатын талаптар
Оқулықта берілетін мәтіндер
Психоло-
гияық
Лингвисти-
калық
Оқулық
Дидактикалық
Безендіру ісі
Эстетикалық
Полиграфиялық
Гигиеналық
Логикалық және танымдық
Идеологиялық
Жүйелілік
Оқулыққа қойылатын талаптар үш топқа біріктіріледі.
1. Оқулықта берілетін материалдар. Бұл - басты талап. Себебі материалдарды дұрыс таңдап, оларды орын - орнына дұрыс қоя білу балалардың білімінің дамуына игі ықпал жасайды. Ал материалдарды қалай өту, түсіндіру, қызықты өту - мұғалімнің шеберлігі.
2. Оқулықты безендіру ісі. Дұрыс безендірілген оқулық балалардың кітапқа деген қызығушылығын арттырып, түрлі медициналық - гигиеналық талаптарға жауап береді.
3. Дидактикалық. Оқулықта берілетін материалдар балалардың оқуға деген қызығушылығын оятуға түрткі болуы шарт [12]. Оны жетілдіруде мұғалімдердің алатын орны ерекше, химия пәнін терең түсініп, толықтай игеру үшін, оқулықпен қатар оның оқу-әдістемелік кешенінің компоненттерін Жұмыс дәптері, Есептер мен жаттығулар жинағы, Тест жинақтары, Электронды оқулықтар, интернет желісін пайдалану және т.б оқу құралдарын ұтымды пайдалану қажет.
Қазіргі кезеңдегі мектеп химиясын оқытуда қолданылатын оқу-әдістемелік кешендеріне сипаттама берер болсақ, жалпы білім беретін мектептерде пайдаланып жүрген оқу-әдістемелік кешен мазмұны бекітілген жаңа бағдарламаға сәйкес күрделі өзгеріске ұшырады. Химия пәнінен негізгі орта білім деңгейінде оқыту негізгі орта білім оқу бағдарламасы түрінде жүзеге асады. Негізгі орта білім оқу бағдарламасы негізгі орта білім (8-9 сыныптар) курсының базалық мазмұны мен оқушылардың химия пәні бойынша білім жетістіктерін көрсетеді [17]. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 2002ж бекіткен химия пәнінің стандарттық талаптары мен осыған сәйкес оқу бағдарламасын басшылыққа ала отырып жазылған 8-сыныбына арналған химиядан төл оқулықтарымыз жарыққа шығып, қолданыста жүр. Қазіргі уақытта мектептің 8-сыныбына пайдаланып жүрген төл оқулығымыз (авторлары:Н.Н.Нұрахметов, К.А.Сарманова, К.М. Жексембина. - Алматы: Мектеп баспасы, 2008) және оның оқу-әдістемелік кешенінің компоненттеріне кіретін Жұмыс дәптері және Есептер мен жаттығулар жинағы атты оқу құралдары. Мұғалімдерге арналған оқу құралы Химиядан әдістемелік нұсқау Екінші бір төл оқулығымыз Қазақстан Республликасының Білім және ғылым министрлігінің бағдарламасына (12.05.2004ж) сәйкес жазылған оқулық (8-сынып химия, авторлары: Усманова М.Б., Сақариянова Қ. Н) және оның оқу -әдістемелік кешенінің компоненттеріне кіретін Химия кестеде болса есте де болады (2003), Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006) оқу құралдары пайдаланып жүр. Сонымен қатар 8-сыныбына арналған Химия қақпасы балама оқулығы, 2004 жылы Атамұра баспасынан шыққан төл оқулықтарымыз да бар. Оқулық 2002 жылы маусымда өткен Қазақстан мектептеріндегі жаңа буын оқу-әдістемелік кешендердің мониторингі коференциясында жақсы бағаланып, балама оқулық ретінде шығуына мүмкіндік алған. Оқулықтың авторы-шығыс қазақстандық ұстаз Жұбайбек Жұмаханұлы. Автордың қырық жыл бойы сабағында қолданып, тәжірибеден іріктеп, жиақтап жазып келген еңбегі. Оқушылардың химиядан алған білімдерін тиянақтандыру үшін халық педагогикасының үлгілерін пайдалана отырып, өлең қолдану әдісімен химиялық кейбір ұғымдарды оқушылар есіне берік сақтау жолын таба білген. Оқулықпен қатар оның мазмұнын ашатын бүгінде оқу-әдістемелік кешеннің қоржыны оқу құралдарымен толықтырылуда. К.Сәдуақасқызының Химия. 8-сынып. Дидактикалық материалдар атты мұғалімдерге арналған оқу құралы (Полигрфия баспасы, Қызылорда, 2009). Оқу құралы бақылаудың барлық түріне арналған үлестірмелер жинағынан тұрады. Бақылаудың обьективтілігін қамтамасыз ету мақсатында жұмыс отыз нұсқадан, әрбір нұсқа біртіндеп күрделеніп бес тапсырмадан тұрады. Сонымен қатар 8-сыныпта қолданыста жүрген Ә. С. Тапалованың Бейорганикалық химия (Астана: ИД Сарыарқа, 2008) және К.Сәдуақасқызының Химияның теориялық негіздері атты есептер мен жаттығулар жинақтарының (Қызылорда, Полиграфия БҮ 2010) оқу-әдістемелік кешендегі алатын орны мен маңыздылығы ерекше екенін атауға болады.
2-сызбанұсқа. Оқу - әдістемелік кешеннің құрылымы
Оқу-әдістемелік кешен
Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешен
Оқушыға арналған оқу-әдістемелік кешен
Есептер және жаттығулар жинағы
Тест жинақтары
Анықтамалық әдебиеттер
Бақылау жұмыстарының жинағы
Электрондық оқулықтар
Сөздік
Сабақ жоспары
мен
конспектісі
Жұмыс дәптері
Оқулықтар
Оқу бағдарламары
1.2 Мектеп химиясын оқытуда мұғалім және оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің түрлері
Мектепте химияны оқытудың басты мақсаты-күнделікті тұрмысқа қажетті және республикамыздың шаруашылығы мен мәдениетінің барлық салаларына қатысы бар химиялық білім мен білікті оқушыларға меңгерту болып табылады.
Ахмет Байтұрсынұлы Мектеп керектері атты еңбегінде былай дейді: ... ең әуелі мектепке керегі терең білімді педагогика мен методикадан хабардар оқыта білетін мұғалім. Екінші - оқыту ісіне керек құралдар қолайлы һәм сайлы болу. Құралсыз іс істелмейді һәм құралдар қандай болса істеген іс те сондай болмақшы, - деген пікірі дәл қазіргі кезеңдегі оқыту ісінің қажетін айтып тұрғандай. Осы орайда оқу-әдістемелік кешеннің құрылымы мұғалім үшін де, оқушы үшін де тиімді, ұтымды болуы қажет. Мектеп химиясын оқытуда 8-сынып бойынша мұғалім және оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешендердің қолданыстағы компоненттерін жүйелеп ұсынып отырмыз (2,3-кесте).
2-кесте. Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешеннің компоненттері
№
Мұғалім қолданатын оқу-әдістемелік кешен
Автор, баспасы, жылы
І
Химия оқулықтары
Б.А. Бірімжанов, Н.Н.Нұрахметов
Жалпы химия
Ж. Шоқыбаев Бейорганикалық және аналитикалық химия
ІІ
1
Химияның оқу-әдістемелік
құралдары
Химияны оқыту әдістемесі
Химияны оқыту әдістемесі
Химия:Әдістемелік нұсқау
1.И.Нұғыманұлы.,Ж.Ә.Шоқыбаев., З.О. Өнербаева.
Химияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы.Алматы:Prints,2005. 2.К.Сәдуақасқызы. Химияны оқыту әдістемесі. Оқу-әдістемелік кешен.
Астана: Астана,БҮ, 2009
3. К. Жексембина.Н.Нұрахметов.
К.Сарманова. Жалпы білім беретін мектептің 8-сынып мұғалімдеріне арналған құрал. Алматы: Мектеп, 2008.
2 - кестенің жалғасы
2
Есептер жинағы
К.Сәдуақасқызы. Химияның теориялық негіздері. Есептер мен жаттығулар. Қызылорда, Полиграфия БҮ 2010,
Ә. С. Тапалова. Бейорганикалық химия. Есептер мен жаттығулар.
Астана: ИД Сарыарқа, 2008
Бекішев Қ. Химия есептері. Алматы. 2000.
Артемов А.В., Дерябина С.С. Школьные олимпиады. Химия. 8-11 классы. -М.,2007.
3
Тест кітапшалар
ҰБТ-ға арналған тест кітапша
Астана: Ұлттық тестілеу орталығыРМҚМ, 2010, 2011, 2012
В.С.Аванесов Форма тестовых заданий Москва:Центр тестирования, 2006.
МАБ-қа арналған тест кітапша
4
Анықтамалық әдебиеттер
Химия: Справ. Изд В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлнгер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. - М.: Химия, 1989-Пер.изд.: ГДР,1986
5
Бақылау жұмыстарының
жинағы
Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006)
6
Электронды оқулықтар
Химик анықтамалығы республикалық ғылыми-танымдық журналдың дискісі
7
Дидактикалық материалдар
К.Сәдуақасқызы. Химия.
8-сынып. Дидактикалық материалдар. Қызылорда, 2009
8
Мұғалім конспектісі
М. Ю. Горковенко. Химия. 8 класс: Поурочные разроботки к учебникам О.С.Габриеляна;Л.С.Гузея,В.В.Сороки на,Р.П. Суровцевой; Г.Е. Рудзитиса, Ф,Г.Фельдмана. - М.: ВАКО,2004
9
Интернет желісі
3-кесте. Оқушы қолданатын оқу-әдістемелік кешеннің компонентері
№
Оқушы қолданатын
оқу-әдістемелік кешен
Автор, баспасы, жылы
1
Оқулықтар:
Химия оқулықтары
Н.Нұрахметов, К. Сарманова,
К. Жексембина.
Химия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы, Мектеп, 2008 ж
Усманова М.Б., Сақариянова Қ. Н. Химия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2009.
2
Есеп кітаптары
А.Е.Темірболатова.
Химия: Есептері мен жаттығулар жинағы. Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқу құралы. Алматы: Мектеп. 2009
3
Жұмыс дәптері
Н.Нұрахметов, К. Сарманова,
Н.А.Заграничная.
Жұмыс дәптері: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқу құралы. Алматы:
Мектеп, 2008 ж
4
Тест кітапшалар
К. Сәдуақасқызы
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары. Тест тапсырмалары. -Астана. 62 б.
Химия пәні бойынша тест тапсырмалар жинағы. 9-сынып
9-сынып. Мемлекетаралық бақылауға даярлауға арналған
5
Анықтамалық әдебиеттер
Оқушы анықтамасы
М.С.Сәулебекова
Талапкер топтамасы. Химия:
8-11 сыныптар Арман-ПВ,2005
6
Бақылау жұмыстарының
жинағы
Бейорганикалық химия. Тақырыптық бақылаулар мен тестік тапсырмалар жинағы (8-11сынып-Алматы: Атамұра 2006)
7
Электронды оқулықтар
Химик анықтамалығы республикалық ғылыми-танымдық журналдың дискісі
8
Сөздік кітаптар
9
Интернет желісі
ІІ. БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ КЛАСТАРЫН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНДЕР
2.1 8-сыныпта бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын оқыту кезінде қолданылатын оқу-әдістемелік кешендердің оқушылардың білім нәтижелерін арттырудағы мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында Орта білім беруде жалпы білім беретін мектептердегі базалық және бейім бойынша ұштау жетілдіріледі, он екі жылдық орта білім беруге көшуге байланысты эксперименттік оқу жоспалары, бағдарламалары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендері әзірленетін болады,-деп көрсетілген [3] .
Химияны оқыту әдістемесінің проблемаларына мыналар жатады:
1. Пәнді оқыту кезінде мұғалімнің алға қойылған мақсаттарды анықтауы. Ең бірінші кезекте: Не үшін оқимыз? сұрағы тұрады.
2. Алға қойылған мақсаттар тек дидактикалық талаптарға сай химия пәнінің мазмұнын анықтау, яғни: не нәрсені оқимыз?
3. Қажетті оқыту формаларын, құралдарын, әдістерін жасау. Бұл проблеманы шешу үшін: Қалай оқытамыз? деген сұраққа жауап табу керек.
4. Оқушылардың пәнді қалай игергендігін зерттеу, яғни: оқушылар қалай оқып жатыр? деген сұраққа жауап беріледі.
Демек, химияны оқытудағы түйінді мәселелердің бірі - қалай оқытамыз? мәселесі болса, оны жүзеге асырып шешуде оқу-әдістемелік кешендердің маңыздылығы арта түседі. Оқу-әдістемелік кешендер оқу -материалдық оқыту құралдарына жатады.
Оқу-әдістемелік кешендер химияны оқытудың оқу - материалдық құралдарына жатады [13].
Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарын қорытындылау тақырыбының оқу материалының авторлық үлгісін жасадық.
1. Бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары тақырыбы бойынша оқу материалының фрагменті
Сіздер бұған дейін бейорганикалық қосылыстардың негізгі төрт кластарымен таныс болдыңыздар: оксидтер, негіздер, қышқылдар, тұздар.
3-сызбанұсқа. Күрделі заттар
Күрделі заттар
Оксидтер
Негіздер
Қышқылдар
Тұздар
Енді сіздер осы тарауда бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластары туралы білімдеріңді одан ары кең түрде қарастырып, кең мағлұмат аласыздар.
Оксидтер
Оксидтердің құрамы мен анықтамасын білетіндеріңді еске түсіріңдер.
Оксидтердің жіктелуі. Сіздерге белгілі, оксидтердің біреуі негіздерге, екіншісі қышқылдарға сәйкес келеді. Сондықтан да оксидтерді негіздік және қышқылдық деп бөлеміз.
4-сызбанұсқа. Оксидтер
Оксидтер
Негіздік
Қышқылдық
CaO
кальций оксиді
CuO
Мыс (ІІ) оксиды
P2O5
Фосфор (V) оксиді
SO3
Күкірт (VІ) оксиді
Мысалдары:
Металл еместерден тек қышқылдық оксидтер түзіледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz