Әлихан Бөкейханов. Алаш Орда

Жоспары:

1. Өмірбаяны
2. Қоғамдық.саяси әрекеттері
3. Алаш Орда
4. Ғылыми еңбектері
5. Пайдаланылған әдебиет

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (1866—1937) — ХIХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басындағы қазақ зиялыларының, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға. Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, ұлт-азаттық және Алаш қозғалысының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы.

Пайдаланылған әдебиет:

• Өзінің тергеуде берген жауабынан. Туған жылы туралы деректер әр түрлі. Дегенмен де бұл дерек дұрыс болар . Себебі оның жасы туралы келтірілген ең алғашқы архивтік дерек Қазақстан Республикасының орталық архивінде сақталған құжатта Қарқаралы ерлер приход училищесінің дайындық бөлімінде 1878/79-жылының 1-ші жарты жылдығында оқып жүрген 23 қазақ баласымен бірге оқу үлгерімі туралы ведомосіндегі деректе, Әлихан училищеге 1878 ж. қыркүйектің 16 түскенде жасы 11-де деп көрсетілген. Яғни туған жылы 1867 болмақ. Бұл жыл Әлекеңнің өзі көрсеткен 1866 жылға жақын.
• Қай мәнербен көрсетілгені белгісіз. Егер бұл ескі мәнербен болса, жәңа мәнербен бұл наурыздың 27 болады.
• «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ЫСБН 9965-32-715-7
• Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматы кітап баспасы”, 2009 ЫСБН 978-601-01-0268-2
• Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009. ЫСБН 9965-34-933-9

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

1. Өмірбаяны
2. Қоғамдық-саяси әрекеттері
3. Алаш Орда
4. Ғылыми еңбектері
5. Пайдаланылған әдебиет

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (1866—1937) — ХIХ ғ. соңы мен ХХ ғ.
басындағы қазақ зиялыларының, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы
аса ерекше тұлға. Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, ұлт-азаттық және
Алаш қозғалысының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы,
публицист, ғалым, аудармашы.

Өмірбаяны

1870 жылы наурыздың 5 күні бұрынғы Семей облысы, Қарқаралы уезі,
Тоқырауын болысының 7-ші ауылында туған. Бұл қазіргі Қарағанды облысының
Ақтоғай ауданындағы бұрынғы Қаратал кеңшарының жеріне қарасты, 1992 жылы
Ақтоғай аудандық кеңестің шешімімен Ә.Н. Бөкейханов есімі берілді.
Әлихан Орта жүз ханы Бөкейдің ұрпағы. Ата тегі: Бөкей - Батыр - Мырзатай
- Нұрмұхамед - Әлихан. Жасынан зерек, алғыр өскен Әлиханды әкесі
Қарқаралыға алып барып, жергілікті молданың қолына оқуға береді. Бірақ ол
молданың қолынан оқуды канағат тұтпай, қаладағы үш сыныпты бастауыш
мектепке ауысады. Оны бітіргеннен кейін 1879-1886 жылдары Қарқаралы
қаласындағы қазақ балаларына арналған мектепте оқиды. 1886-1890 жылдар
аралығында Омбыдағы техникалық училищеде оқып, оны "техник" мамандығы
бойынша бітіріп шықты. 1890-1894 жылдар аралығында Санкт-Петербургтегі
Орман технологиялық институтының экономика факультетінде оқыды. Мұнда ол
студенттік қызу пікірталастарға қатысып, ХХ ғасырдың босағасын аттағалы
тұрған Ресейдің қандай жолмен дамуы тиімді болатындығы туралы қайшылықты
пікірлер қақтығысына куә болды, өз ойын да шыңдай түсті.
Ата тегі Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошыдан тарайтын төре тұқымы. Арғы
атасы атақты Сұлтан Барақ. Қазақтың соңғы хандарының бірі Бөкей осы Сұлтан
Барақтың баласы. Бөкейден Батыр, одан Мырзатай, одан Әлиханның әкесі
Нұрмұхамед.
Әлиханды әкесі тоғыз жасында Қарқаралыға апарып, жергілікті молданың
қолына оқуға береді. Бірақ зерделі бала молдадан оқығандардан гөрі осындағы
мектепте оқып жүргендердің сауаттылығын аңғарып, қаладағы үш кластық
бастауыш мектепке өз еркімен ауысып алады.
Бұдан кейін ол Қарқаралы қаласының үш жылдық училищесіне түсіп, оны да
өте жақсы деген бағамен бітіріп шығады. Осыдан кейін он алты жасар Әлихан
1888 жылы Омбы техникалық училищесіне қабылданады. Төрт жыл бойы үздік
оқыған алғыр шәкіртіне риза болған мүмкіндік жасайды.
Сөйтіп ол жиырма жасында Дала генерал губернатор кеңсесінің ұсыныс хаты
мен қазақ қауымдастығының 200 сом стипендиясын алып, 1894 жылы Ресей
империясының елордасы Санкт-Петерборға барып, Орман шаруашылығы
институтының экономика факультетіне түседі. Ол мұнда жүріп күнделікті
сабақтарына қоса студенттердің саяси, әдеби, экономикалық және тағы басқа
үйірмелердің жұмысына қызу араласып, студенттік толқуларға қатысады. Оны
екі ғасырға жуық Ресей империясының қол астында отырған халқының ауыр
тағдыры қатты толғандыра бастайды. Қараңғылық пен надандықтың шырмауында
отырған халқына білім мен мәдениет керек екенін ұғады, елдің тұрмысын,
мәдениетін, білімін көтеруді өзінің алдына мақсат етіп қояды.
Қоғамдық - саяси әрекеттері

Оқуын бітіріп, Омбыға оралғанда Ә. Бөкейханов Ресей империясының қазақ
даласына жүргізген отаршылдық саясатына деген өзіндік көзқарасы
қалыптасқан, марксизмнің экономикалық қағидаларымен қаруланған, саяси
астыртын күрестің түрлері мен әдістерін үйреніп, білген, күрес тартыстан
біршама тәжірибесі бар саяси күрескер болатын. Ол Омбыға келісімен қаланың
саяси әлеуметтік, қоғамдық жұмысына белсене араласады.
Народная свобода (Халық бостандығы) партиясының қатарына өтіп, өзі
қазақ зиялылары мен саяси белсенділерінің арасында осы партияның шағын
тобын ұйымдастырады. Әлиханның саяси көзқарасының пісіп, жетілуіне, кейін
белгілі саяси, қоғам, мемлекет қайраткері әрі қазақ ұлт азаттық
қозғалысының ұйымдастырушысы және көсемі ретінде танылуына, саяси күрескер
ретінде шыңдалуына Омбыдағы күндері ерекше ықпал етеді.
1905 жылдан бастап Ресей конституциялық-демократиялық партиясының
(кадеттер) мүшесі, оның қазақ бөлімшесін құру мақсатында Оралда, Семейде
жиындар өткізген. Қарқаралыда патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы
өткен қозғалысқа қатысып, 14 500 адам қол қойған Қарқаралы петициясын
ұйымдастырушылардың бірі болған.
1905 жылы Әлихан Бөкейханов Семей облысы қазақтарының атынан 1-ші
Мемлекеттік думаға депутат болып сайланды. Бірақ ол 1-ші Мемлекеттік дума
жұмысына қатыса алмады. Өйткені Ә.Н. Бөкейханов өз жұмысын бастаған кезде
Дала өлкесі генерал-губернаторының негізсіз жарлығымен, соттың тергеуінсіз,
3 ай Павлодар абақтысында отырды. Ал абақтыдан шығып Санкт-Петерборға
жеткенде, Дума патшаның үкімімен таратылып, оның біраз мүшелері наразылық
актісін қабылдау үшін сол кездегі Финляндияның Выборг қаласына жүріп кеткен
еді. Ә.Н. Бөкейханов да солардың артынан аттанып Выборг үндеуіне қол қойды.
Сол үшін жазаға тартылып, Санкт-Петербор сот палатасының төтенше
мәжілісінің шешімімен 3 айға Семей түрмесіне жабылды.
1906 жылы Омбыдан шығатын кадеттік Голос степи, Омич және Иртыш
газеттерінде, 1908 жылы Санкт-Петерборда жарық көрген меньшевиктік
Товарищ, кадеттік Речь, Слово гәзеттерінде редакторлық қызмет
атқарды.
1909-17 жж. Дон егіншілік банкі бөлімшесінде жұмыс істеді.
1911-14 Қазақ гәзетін ұйымдастыруда және оның жалпы ұлттық деңгейге
көтерілуіне зор еңбек сіңірді.
20 ғасырдың басында қазақ даласында екі ағымның болғаны белгілі. Бірі
Бұқар мен Түркістан өлкесіне бет бұрған дәстүршіл, панисламшыл ағым,
екіншісі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.