Өскемен қаласының қатты және тұрмыстық қалдықтармен ластануы
МАЗМҰНЫ
I. ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы.
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көздері.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРМЕН ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнында жинақталу жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпалы (атмосфералық ауаға, топырақ жамылғысына, жер асты суларына).
2.2 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудегі қазіргі жүргізіліп отырған шаралар.
2.3 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудің кешенді жолдары.
2.4 Қалдықтарды пайдаланудың проблемалары мен тәсілдері.
2.5 Қалдықтар пайдаланудың биохимиялық әдісі.
2.6 Қатты және тұрмыстық қалдықтар ықпалынан табиғатты қоғаудың бағдарламалары мен шаралары.
I. ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы.
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көздері.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРМЕН ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнында жинақталу жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпалы (атмосфералық ауаға, топырақ жамылғысына, жер асты суларына).
2.2 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудегі қазіргі жүргізіліп отырған шаралар.
2.3 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудің кешенді жолдары.
2.4 Қалдықтарды пайдаланудың проблемалары мен тәсілдері.
2.5 Қалдықтар пайдаланудың биохимиялық әдісі.
2.6 Қатты және тұрмыстық қалдықтар ықпалынан табиғатты қоғаудың бағдарламалары мен шаралары.
I ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы
Адам баласының кез-келген шаруашылық іс-әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бүкіл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқарылуына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауып-қатер тудырады. Қалдықтарды шығарудың негізгі көздеріне: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, тұрмыстық болып табылады. Әрине, салыстырмалы түрде өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыстық қалдықтарынан жиырма еседен артық келеді. Жалпы, қалдық дегеніміз-пайдаланылған соңғы өнімдерді айтуға болады. Агрегатты күйіне байланысты топтастыруда сулы ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық және анорганикалық), бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға пайдаланылған шайырлар, май мен өсімдік майлары, органикалық еріткіштер (өртеуге болатын және болмайтындар) жатады.(суретте көрсетілген). Шыққан көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі үлкен топқа бөлінеді - өндіріс қалдықтары және тұтыну қалдықтары. Өндіріс қалдықтарына - бұйым алу процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физико-химиялық жолмен өндегенде, пайдалы кендерді шығарғанда немесе байытқанда шыққан, бірақта өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын өнімдер кіреді. Оларды шамалы өндегеннен кейін халық шаруашылығында немесе шикізат ретінде басқа өндірісте, немесе отынға пайдалануға болады. Өндіріс қалдықтарына сыртқа тасталынатын технологиялық газдарды немесе ақаба суларды тазалағанда шыққан қатты заттарда жатады.
Тұтыну қалдықтарына – пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің тұтыну қасиетін жойған бұйымдармен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға жығарылады, ал тұрмыста тасталынады. Өндіріс пен тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын және пайдаға асырылмайтын болып бөлінеді. Пайдаға асырылатындарға - өндейтін технология бағытына байланысты өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа салаларында шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем, тынайтқыш ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады. Осы кезеңде өңдеу жүргізетін технологияның болмағанына және алынған өнімдеріне тұтынушының жоқтығына байланысты немесе экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды пайдаға асырылмайтындарға жатқызылады.
Осы пайдаға асырылатын және асырылмайтын қалдықтар жанатын және жанбайтын топтарға бөлінеді.
Жанбайтын – пайдаға асырылмайтын тұрмыстың және өндірістік қалдықтарға мәселен: өндірісте; кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар т.б. Тұрмыстық бағытта: шыны сынығы, плассмасса бөлігі, целлулоза т.б қарастырамыз. Бұларды өндейтін технология әзірше болмағандықтан зиянсыздандыру үшін көмеді.
Жанатын – пайдаға асырылатын қалдықтарға тұрмыста: ағаш қалдығы, макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар қалдықтар, істен шыққан жарамсыз шайларды, еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшінкамералық цехта жағады да, жағу процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтарды көмуге жіберіледі. Фазалық жағадай бойынша қалдықтар қатты, сұйық және газ тәрізді фазалардың қоспасы болып бөлінеді.
Өскемен қаласы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтардың шығарылуына байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған жинақталу көздеріне негізделген. Осы көздерге табиғат құбылыстарының (күннің ысуы, жауын-шашын, т.б.) нәтижесінде жинақталған қалдықтарда физика-химиялық және биохимиялық үрдістердің жүруін туғызады. Олардың
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы
Адам баласының кез-келген шаруашылық іс-әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бүкіл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқарылуына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауып-қатер тудырады. Қалдықтарды шығарудың негізгі көздеріне: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, тұрмыстық болып табылады. Әрине, салыстырмалы түрде өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыстық қалдықтарынан жиырма еседен артық келеді. Жалпы, қалдық дегеніміз-пайдаланылған соңғы өнімдерді айтуға болады. Агрегатты күйіне байланысты топтастыруда сулы ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық және анорганикалық), бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға пайдаланылған шайырлар, май мен өсімдік майлары, органикалық еріткіштер (өртеуге болатын және болмайтындар) жатады.(суретте көрсетілген). Шыққан көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі үлкен топқа бөлінеді - өндіріс қалдықтары және тұтыну қалдықтары. Өндіріс қалдықтарына - бұйым алу процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физико-химиялық жолмен өндегенде, пайдалы кендерді шығарғанда немесе байытқанда шыққан, бірақта өндірістік процестің бағытталған мақсатына жатпайтын өнімдер кіреді. Оларды шамалы өндегеннен кейін халық шаруашылығында немесе шикізат ретінде басқа өндірісте, немесе отынға пайдалануға болады. Өндіріс қалдықтарына сыртқа тасталынатын технологиялық газдарды немесе ақаба суларды тазалағанда шыққан қатты заттарда жатады.
Тұтыну қалдықтарына – пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің тұтыну қасиетін жойған бұйымдармен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға жығарылады, ал тұрмыста тасталынады. Өндіріс пен тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын және пайдаға асырылмайтын болып бөлінеді. Пайдаға асырылатындарға - өндейтін технология бағытына байланысты өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа салаларында шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем, тынайтқыш ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады. Осы кезеңде өңдеу жүргізетін технологияның болмағанына және алынған өнімдеріне тұтынушының жоқтығына байланысты немесе экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды пайдаға асырылмайтындарға жатқызылады.
Осы пайдаға асырылатын және асырылмайтын қалдықтар жанатын және жанбайтын топтарға бөлінеді.
Жанбайтын – пайдаға асырылмайтын тұрмыстың және өндірістік қалдықтарға мәселен: өндірісте; кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар т.б. Тұрмыстық бағытта: шыны сынығы, плассмасса бөлігі, целлулоза т.б қарастырамыз. Бұларды өндейтін технология әзірше болмағандықтан зиянсыздандыру үшін көмеді.
Жанатын – пайдаға асырылатын қалдықтарға тұрмыста: ағаш қалдығы, макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар қалдықтар, істен шыққан жарамсыз шайларды, еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшінкамералық цехта жағады да, жағу процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтарды көмуге жіберіледі. Фазалық жағадай бойынша қалдықтар қатты, сұйық және газ тәрізді фазалардың қоспасы болып бөлінеді.
Өскемен қаласы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтардың шығарылуына байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған жинақталу көздеріне негізделген. Осы көздерге табиғат құбылыстарының (күннің ысуы, жауын-шашын, т.б.) нәтижесінде жинақталған қалдықтарда физика-химиялық және биохимиялық үрдістердің жүруін туғызады. Олардың
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы: Өскемен қаласының қатты және тұрмыстық қалдықтармен ластануы
МАЗМҰНЫ
I. ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы.
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу
көздері.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРМЕН ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнында
жинақталу жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпалы
(атмосфералық ауаға, топырақ жамылғысына, жер асты суларына).
2.2 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудегі қазіргі жүргізіліп
отырған шаралар.
2.3 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудің кешенді жолдары.
2.4 Қалдықтарды пайдаланудың проблемалары мен тәсілдері.
2.5 Қалдықтар пайдаланудың биохимиялық әдісі.
2.6 Қатты және тұрмыстық қалдықтар ықпалынан табиғатты қоғаудың
бағдарламалары мен шаралары.
I ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы
Адам баласының кез-келген шаруашылық іс-әрекеті әр түрлі
қалдықтармен биосфераны ластайды, бүкіл халықтың денсаулығы мен өміріне,
флора мен фауна түрлерінің қысқарылуына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке
қауып-қатер тудырады. Қалдықтарды шығарудың негізгі көздеріне: өнеркәсіп,
ауыл шаруашылығы, тұрмыстық болып табылады. Әрине, салыстырмалы түрде
өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыстық қалдықтарынан
жиырма еседен артық келеді. Жалпы, қалдық дегеніміз-пайдаланылған соңғы
өнімдерді айтуға болады. Агрегатты күйіне байланысты топтастыруда сулы
ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық және анорганикалық),
бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға
пайдаланылған шайырлар, май мен өсімдік майлары, органикалық еріткіштер
(өртеуге болатын және болмайтындар) жатады.(суретте көрсетілген). Шыққан
көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі үлкен топқа бөлінеді -
өндіріс қалдықтары және тұтыну қалдықтары. Өндіріс қалдықтарына - бұйым алу
процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну
сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдың, шала бұйымдардың қалдықтары
жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физико-химиялық жолмен өндегенде,
пайдалы кендерді шығарғанда немесе байытқанда шыққан, бірақта өндірістік
процестің бағытталған мақсатына жатпайтын өнімдер кіреді. Оларды шамалы
өндегеннен кейін халық шаруашылығында немесе шикізат ретінде басқа
өндірісте, немесе отынға пайдалануға болады. Өндіріс қалдықтарына сыртқа
тасталынатын технологиялық газдарды немесе ақаба суларды тазалағанда шыққан
қатты заттарда жатады.
Тұтыну қалдықтарына – пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің
тұтыну қасиетін жойған бұйымдармен материалдар жатады. Олар өндіріс
жағдайында белгілі тәртіппен шығынға жығарылады, ал тұрмыста тасталынады.
Өндіріс пен тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын және пайдаға асырылмайтын
болып бөлінеді. Пайдаға асырылатындарға - өндейтін технология бағытына
байланысты өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа
салаларында шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем, тынайтқыш
ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады. Осы кезеңде өңдеу жүргізетін
технологияның болмағанына және алынған өнімдеріне тұтынушының жоқтығына
байланысты немесе экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды
пайдаға асырылмайтындарға жатқызылады.
Осы пайдаға асырылатын және асырылмайтын қалдықтар жанатын және
жанбайтын топтарға бөлінеді.
Жанбайтын – пайдаға асырылмайтын тұрмыстың және өндірістік
қалдықтарға мәселен: өндірісте; кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар
т.б. Тұрмыстық бағытта: шыны сынығы, плассмасса бөлігі, целлулоза т.б
қарастырамыз. Бұларды өндейтін технология әзірше болмағандықтан
зиянсыздандыру үшін көмеді.
Жанатын – пайдаға асырылатын қалдықтарға тұрмыста: ағаш қалдығы,
макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар қалдықтар,
істен шыққан жарамсыз шайларды, еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл
қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшінкамералық цехта жағады да, жағу
процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтарды көмуге жіберіледі. Фазалық
жағадай бойынша қалдықтар қатты, сұйық және газ тәрізді фазалардың қоспасы
болып бөлінеді.
Өскемен қаласы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтардың шығарылуына
байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған жинақталу көздеріне
негізделген. Осы көздерге табиғат құбылыстарының (күннің ысуы, жауын-шашын,
т.б.) нәтижесінде жинақталған қалдықтарда физика-химиялық және биохимиялық
үрдістердің жүруін туғызады. Олардың өнімі – сұйық, қатты, газ тәрізді
көптеген улы химиялық қосылыстар. Сақтау үрдісінде қалдықтар басқа физико-
химиялық және улы қасиеттері бар заттарға айналуға икемді. Сондай-ақ
қоршаған ортаға биогенді әсерінің нәтижесінде жәндіктердің, микроағзалардың
көбеюіне қажетті жағдай туғызады. Бұл биосфераға және адамзат өміріне үлкен
қауіп төндіреді.
Қалдықтар
Тұрмыстық Өнеркәсіптік
Ауылшаруашылық
Газ тәрізді Қатты Сұйық
Органикалық
Анорганикалық
Зиянды
Зиянсыз
Пайдаға асырылатын Пайдаға
асырылмайтын
Жанатын қатты Жанатын сұйық Жанбайтын қатты Жанбайтын сұйық
1 сурет. Қалдықтардың жалпы жіктелуі
Басқа елдердегідей тұрмыстық қатты қалдықтармен ластану Өскемен
қаласында да басты мәселе болып отыр. Қалалық аумақтардың экономикалық және
шаруашылық жағдайларының ерекшелігі, әсіресе қала аумақтары тұрмыстық
қорының ерекшеліетері ТҚҚ морфологиялық құрамын айқындайды. Тұрмыстық қатты
қалдықтардың құрамы бойынша әр-түрлі: тағам қалдықтары, қағаз, метелл
сынықтары, резина, шыны, ағаш, синтетикалық заттар т.б болып келеді.
Олардың арасында орама материалдардың – қағаз, картон, пластик, (оның
ішінде полиэтилен), ағаш, сондай-ақ құрғақ кезінде ықтималды жану
компоненті болып табылатын текстиль мен резина көптеп кездеседі. Тұрмыстық
қатты қалдықтардың талдауының көрсетуінше олардың негізгі массасы
органикалық компанентерден тұрады (80%-ға дейін), зерттеу нәтижелері
бойынша тұрмыстық қатты қалдықтардың ылғалдылығы (3-5%-ға), күлділігі (50%-
ға дейін), бөлшектер мөлшері (1-3мм 70%). Химиялық құрамы бойынша
органикалық заттарға: аммияк және нитрат азоты, жалпы фосфор және калий,
кальций, көміртегі, хлориттер, сульфаттар енеді. Органикалық сипаттың
құрамында органикалық көміртектің жалпы мөлшері - 90%-дай бар, ал
көміртектің азотқа қатынасының индекісі орташа 14%-ды құрайды. Сондай-ақ
тұрмыстық қалдықтардың жиналған құрамында жоғары мөлшерде тынайтқыш
қасиеттері бар: азот-2%, фосфор-5% және калий-4%, органикалық заттардың
құрамы – 40-75%, көміртегі – 35-40%, құрғақ қалдықтар массасына күлділігі –
40-50%. ТҚҚ-дың минералды бөлігі калций, магний, темір, силициум
қосылыстарынан тұрады.
Жалпы, күн сайын қалалық орталық полигонға тұрмыстық қалдықтардың
70000т жинақталады екен. Оның негізгі бөлігінің 30%-ы әр түрлі орауыш
материалдар, сондай-ақ 10%-ы пластикалық заттар. Соңғы жылдары, тұрмыстық
қатты қалдықтарының құрамында тағам қалдықтарының, терінің, резинананың,
шынының бөліктері азайып, сәйкесінше орауыш материалдардың құрамы өсуде
(қағаз, картон, синтетика, тоқыма қалдықтары). Осы полигонға жинақталған
тұрмыстық қатты қалдықтардың морфологиялық құрамы бойынша: қағаз, картон
қалдықтары (25-30% массасы бойынша),тамақ қалдықтары (30-38%), ағаш (1,5-
3%), қара және түсті металдар (0,2-3%), тоқыма қалдығы (4-7%), шыны (5-8%),
т.б.1 таблицада қарастырылған.
Кесте1. Қалалық полигонға қабылданған ТҚҚ-ң морфологиялық құрамы
Қағаз,картон 25-30% Шыны 5-8%
Тамақ қалдықтары 30-38% Былғары,резенке 2-4%
Ағаш 1,5-3% Тастар 1-3%
Қара металл 2-3,5% Пласмасса 2-5%
Түсті металл 0,2-0,3% Қалғаны 1-2%
Тоқыма 4-7% Отсев(15мм) 7-13%
Сүйек 0,5-2%
Өскемен қаласында қалдықтарды алдын-ала іріктеу дәстүрі
болмағандықтан тағам қалдықтары, қара және түсті металлдар сынықтары,
пластмасса сынықтары, құрылыс және өндіріс қалдықтары аралас
жатады.Қалдықтардың жеке компонентері бойынша пайыздық есепте 2 таблицада
көрсетілген.
Кесте2. Тұрмыстық қатты қалдықтардың жеке компонентерінің құрылымдық
элементері
Қалдықтар Көміртегі Сутегі Көміртегі Оттегі Азот Күкірт Күл
компоненті. ℅ ℅ ℅ ℅ ℅ ℅ ℅
Қағаз 27,7 3,7 28,3 0,16 0,14 15,0 25,0
Тамақ қалдықтары 12,6 1,8 8,0 0,95 0,15 4,5 72,0
Тоқыма 40,4 4,9 23,2 3,4 0,1 8,0 20,0
Ағаш 40,5 4,8 33,8 0,1 - 0,8 20,0
Отсев 13,9 1,9 14,1 - 0,1 50,0 20,0
Пластмасса 55,1 7,6 17,5 0,9 0,3 10,6 8,0
Күл,шлак 25,2 0,45 0,7 - 0,45 63,2 1,0
Былғары,резенке 65,0 5,0 12,6 0,2 0,6 11,6 5,0
Қалғандары 47,0 5,3 27,7 0,1 0,2 11,7 8,0
Шыны,металл,тастар - - - - - 100 -
Сондай-ақ, тұрмыстық қатты қалдықтардың жеке компонентерін тығыздығы,
ылғалдылығы және күлділігі бойынша 3 кестеде көрсетілген.
Кесте 3.
Компонентер Тығыздығы,кгм Ылғалдылығы,% Күлділігі, %
Қағаздар дәрежесі
бойынша;
- таза 40-60 20-30 10-20
- ластанған 70-80 40-58 15-23
Картон 50-70 8-25 6-8
Тамақ қалдығы 450-550 70-92 5-40
Ағаш 220 15-25 2,3-10,0
Металл 220 3 98
Тоқымалар, 160-180 20-40 5-10
дәрежесі бойынша
- таза күйінде 120-160 80-120 2-3
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу
көздері.
Қоқсық қалдықтарымен жұмыс бойынша кез-келген интегралды жоспар
негізін қалыптастырады. Қалдықтарды өндеудің бірде-бір нұсқасы өздігінен
жұмыс істей алмайды.Бүкіл дүние жүзінде қатты қалдықтардың көбі қоқсыққа
лақтырылады, Ұлыбритания, Ирландия, Финляндия, Португалия сияқты
мемлекеттерде қатты қалдықтарды жинау пайызы 83% және 100% арасында құбылып
тұрады. Қоқсықтар орыны қалдықтардың типі бойынша анықталады.
Қоқсықтарды үш типке бөлуге болады:
- Қауіпті қалдықтар қоқсығы;
- Қала қалдықтарының қоқсығы;
- Инертті қалдықтарының қоқсығы.
Сондай-ақ, қоқсықтарды басқарудың төрт категориясына бөлуге болады:
1. Қалдықтарды тастаудың бақылаусыз орыны.Қазіргі уақытта көптеген
мемлекеттерде қалдықтарды тастаудың осындай орыны бар, әсіресе бұл
бағытта денсаулыққа үлкен зиян тигізетіні айғақ.
2. Жалпы герметизация.Бұл әдіс бөлектеуші қабаттың зиянды заттарды
қоршаған ортаға өткізбеушілік қасиетімен ерекшеленеді.Бұл бағыт соңғы
жылдары көп жағдайда қамтамассыз етілмейді, себебі қоқсық
генметизациясы қалдықтардың ыдырау үрдісін баяулатып, қоқсықтың зиян
келтіру мерзімін ұзартады екен.
3. Сүзіндіні бақылаумен герметизациялау.Бұл тұнбаның бір бөлігі
қалдықтарға еніп, пайда болатын сүзіндінің артық бөлігі жиналып,
аластатылады.
4. Қалдықтарды тастаудың бақылану орыны.Бұл бағыт қалдықтардың жинақталу
орыны – полигондар болып саналады, онда инертті материалдардың маңызы
зор болып келеді.
Сонымен қатар қоқсықтарды жинаудың бесінші әдісі бар – биореактор
деп аталатын жылдамдатылған тұрақтандыру әдісі.Ол ыдырау үрдісін жылдамдату
үшін жинақталған қалдықтарда ылғалдылық айналымына
негізделген.Жылдамдатылған әдісінің құны қымбат, бірақ аз уақыт ішінде
қоқсық тұрақтанып, қысқарады.
Облыстың қалаларында тұрмыстық қалдықтарды жинау арнайы полигонда
іске асырылып пайдалану, оларға қызмет көрсететін ұйымдардың жұмысымен
қамтаммасыз етіледі.Барлық ауылды мекендерде қалдықтарды жинау орындары
рұқсат етілмеген жерлерде орналасқан. Қалдықтарды орналастыру нысандары
табиғат қорғау заңының талапарына сай рорналастырылмаған. Оларды
орналастыруға жер бөлінуі және берілуі тек қана кейбір жағдайларда ғана
асады.Өскемен қаласы бойынша қоқсықтар типі қала қалдықтарының қоқсығына
негізделген, қалдықтарды тастаудын бақылану және бақылаусыз категорияларына
жіктелген. Өскемен қаласының қоқсық үйіндісінің саны жағынан Шемелева Лога
тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауда алдыңғы қатарда, содан кейін Славский
ат жағалауы, бұнда бес қоқыс үйіндісі орналасқан.Бақылаусыз орындары
бойынша 6 ірі және 25 шағын қоқыс үйіндісі бар екендігі аңғарылды.Өскемен
қаласының ТҚҚ-дың жинақталу орыны қаланың шығыс бөлігінде Шмелева лога
ауданында орналасқан - полигонында жүзеге асырылады. Бұл учаскі 1957
жылдан бастап осы уақытқа дейін пайдаланылады.
Полигонды орналастыру және қондыру үшін жобалық құжатнама жасалған
жоқ. Өскемен халық депутаттары одағының 19.02.81 шешімімен коммуналдық
шаруашылықтың қалалық бөліміне полигонды орналастыру үшін 14,4 га ауданы
бар учаскі берілді.Өскемен қ. әкімінің 5.08.1997ж. № 1103 шешімімен бұл
ТҚҚ полигонын орналастыру учаскісінің 22,5 га ауданы 50 жыл мерзімге
Воробьев и К коммандит серіктестігіне уақытша ақысыз пайдалануға
берілді.
Жалпы, полигондар дегеніміз кәдеге асыруға жатпайтын өнеркәсіп,
тұрмыстық қалдықтарын зиянсыздау мен көмуге бағытталған арнайы табиғат
қорғау құрылыстары. Полигон құрудың негізгі мақсаты – қалдықтарды көмуге
бөлінген жерді, экономикалық тұрғыдан тиімді түрде қолдану арқылы
топырақты, атмосфераны, жер асты мен жер бетіндегі суларды улы
компонентермен ластанудан сақтау. Полигондар ретінде пайдаланылатын жер 20-
25 жылдай мерзімге бөлініп беріледі. Ол қонысты аймақтан аулақтандырылады,
санитарлық қорғау зонасының ені 3 км-ге тең болуға тиіс. Ал, ауылшаруашылық
егістік жерден және транзитті жолдан 200 м-ден, орман алқабынан 50 м-ден
кем болмауы қажет.Санитарлық қорғау зонаны көгалдандыру және периметрі
бойымен ені 50 метрдей келетін орман қорғау алқабымен полигонды
жабдықтандыру қарастырылады. Жергілікті суды қорғау мен санитарлық
эпидемиологиялық қызмет мекемелерін келісілген нұсқауларда полигонға
қабылданатын және қабылдауға жатпайтын улы қалдықтардың түрлері анық
көрсетіледі. Қалдықтар міндетті түрде паспорттандырудан өткізіледі. Әр
өнеркәсіп мекемесі санитарлық ережелерді негізге ала отырып, қалдықтарды
жинауға сақтауға, буып-тү
юге, тасымалдауға, көмуге т.б.
істерге қатысатын адамдарға арналған қауіпсіздік техникасының нұсқауларын
жасайды. Қалдықтарды орналастыру үшін арнайы обьектілер жасалады
(полигондар, шламсақтау орындары, тау жыныстарының үйінділерін сақтайтын
орындар және т.б.). ТҚҚ сақтайтын обьектілер салар алдында геологиялық,
гидрогеологиялық және басқада барлау жұмыстары жүргізіледі, осыны негізге
ала отырып, мемлекеттік экологиялық сараптау қорытындысы жасалып, полигонға
рұқсат беріледі.Полигондар оңашалау, үйлер салынбаған, жақсы желденетін,
нөсер, жаңбыр жауғанда, қар ерігенде және тасқын болғанда судың астында
қалмайтын жерлерге орналастырылады. Полигон аймағында жер асты сулары 20 м-
ден артық тереңдікте жатуға тиіс, сонымен қатар осы палигон орналасқан
жерде топырақтың фильтрация коэффициенті 1мкмтәулік артық болмауы керек.
Әсіресе ішуге қолданылатын жер астындағы сулардың үстінде қалдықтарды
көмуге болмайды.
Қоршаған табиғи ортаны ластау деңгейін төмендету мақсатында
бұрынғы бақылаусыз қоқыс тастайтын жерлердің орнына үлкен қалаларда
палигондар салу кеңінен дамып келе жатыр. Таңдалған алаңның табанына
фильтратты жинақтау үшін үлкен астауға ұқсатып, тереңдігі 1,5 метр немесе
оданда тереңдеу етіп қазады. Егерде сазды жер болмаса, бірақ су жақсы
өтетін жерлерге полигон салу қажет болса одан астаудың түбінен қалындығы
1,5 метр сазды басқа жерлерден әкеліп салады
Өскеменде орналасқан тұрмыстық қатты қалдықтар полигоннының алып
жатқан жер учаскісі жартылай ШҚО Глубокий ауданы және Өскемен жалпы
пайдаланатын жерде (шамамен 8 га) оңтүстік-шығыстан (Өскемен қаласы
Пристань ауданы) солтүстік-батысқа қарай (Бабкина мельница ауданы) тау
төбелерінің солтүстік-шығыс беткейі жыраларында орналасқан.2000 жылы ШҚО
ОУГСЭН бекіткен полигонды санитарлық қорғау аймағы – полигон шекарасын
айнала орналасқан ені 300 метр сызық. ТҚҚ полигонының учаскісіне іргелес
жатқан және санитарлық-қорғау аймағында орналасқан жер пайдаланылады:
солтүстікте- полигон шекарасынан 250 м қашықтықта жануарлар фермасы,
полигон шекарасынан 500 м қашықтықта Степное с. тұрғын үй
құрылысы;солтүстік-шығыста полигон шекарасынан 150-350 м қашықтықта саяжай
учаскілері; оңтүстік-шығыста полигон шекарасынан 250-300м қашықтықта
Октябрьский орман шаруашылығы құрылысы;оңтүстікте полигон шекарасынан 500
м қашықтықта Красин атындағы поселоктың тұрғын үй құрылысы;батыста
полигон шекарасынан 300 м қашықтықта Шмелев лог поселогының өндірістік
құрылысы;солтүстік-батыста полигон шекарасынан 1000 м қашықтықта Өскемен
қаласының Ушановское мазары ретінде қалыптасқан. Балтикалық координаттар
жүйесінде полигон учаскісі шекарасының абсолют белгілері оңтүстік-батыста
401,0 м-ден 390,0 м дейін. Солтүстік-шығыста 354,8 м-ден 368,0 м
дейін.
Рельефтың жоғарғы қабатының орташа еңісі:
- оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай солтүстік-батыс шекара
бойынша 8,9 %, оңтүстік-шығыс шекара бойынша 4,2 %;
- солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай оңтүстік-батыс шекара
бойынша 2,8 %;
- оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай солтүстік-шығыс шекара
бойынша 2,3 %.
17.5.1.02-05 ГОСТ бойынша техногенді рельеф бойынша бұзылған жер
классификациясына сай полигон биіктігі бойынша биік емес болып жіктеледі
(қалдықтар ұнтағының максималды биіктігі 20 м дейін.), ауданы бойынша
орташа ауданды болып жіктеледі. Техногенді ландшафт түрі- индустриялық-
қоқсықтық- опырылғыш.
Алғаш, 1957 жылы полигонның оңтүстік-батыс бөлігінде қалдықтарды
қабылдаудан басталып 1981 жылға дейін жалғасты. 1982 жылдан бастап
техногенді ландшафттың қалыптасуы батыстан-шығысқа таралып, бүгінгі күні
учаскіні кеңейтусіз биіктікке жалғасуда. Учаскі алаңының оңтүстік-
батысында ТҚҚ ұнтағы 1981 жылы тоқтатылып, қалдықтар жатып қалды.
Органикалық заттардың жоғарғы қабаты шіріп, ол жылдам әрі белсенді түрде
өздігінен өсіп, қоршаған ортаға оның әсері елеулі түрде жоғарылады.2000-
2001 жылдары бұл учаскінің техногенді рельефі жатып қалған қалдықтардың
рельефтың төменгі жеріне ығыстыруымен және жеке жыраларды толтырумен
өзгертілді. Шамамен 6 га жерді алып жатқан территориялар да өзгерді.Бүгінгі
күні бұзылған рельефті қайтадан шөп басып өздігінен өсе бастады. ТҚҚ
полигоны алып жатқан учаскіден рельефтың жалпы төмендеуі батыс, солтүстік-
шығыс бағытта байқалады. Полигон ауданынан жақын орналасқан ашық өзендерге
дейін қашықтық:
- Ертіс өзеніне дейін оңтүстік-батыс бағытта-2,5 км;
- Ушановский жылғасына дейін солтүстік бағытта-2,0 км;
- Үлбі өзеніне дейін батыс бағытта-2,8 км.
Жинақталу учаскісінің территориясының периметрі бойынша биіктігі 1-ден 3
м дейін саздақ белдігімен қоршалған. Қоршаған белдіктің жалпы ұзындығы
2120 м. Полигон периметрі бойынша қоршаған белдіктің сыртқы жағынан
Өскеменнен Октябрьский орман шаруашылығына қарай бағытталған асфальт
жолмен сақиналанған жол бар. Қоршайтын белдіктің ішкі жағынан және
полигонның батыс және оңтүстік шекарасының бойымен полигон шекарасының
солтүстік-батысыснан оңтүстік-шығысына дейін полигон территориясына кіру
жолынан салынған, орталық жүріспен сақиналанған жол бар. Орталық жүрістен
қалдықтарды жүктеп түсіру орындарына кіреберіс жолдарының желісі салынған.
Сыртқы орағыту жолының жалпы ұзындығы 1500 м. Полигон территориясы бойынша
салынған жолдардың жалпы ұзындығы: сақиналы-1000 м, орталық жүріс – 650 м,
қалдықтарды жүктеп түсіру орнына тұйық – 700 м.
Қалдықтарды қабылдау учаскісінің жалпы алаңы – 2 га. Ол бір жыл
ішінде пайдаланылады. Содан кейін өңделген алаң биіктігі 0,3 м жер
қабатымен рекультиваторланады. Толтыру схемасы-биіктіктік. Қабылданатын ТҚҚ
қауіптің 4-5 кластарына жатады. Тәулік ішінде полигонның бір аланына
қалдықтарды орналастырып, оларды әр 2 м биіктікте С-100 бульдозерімен 3-4
рет тығыздап отырады. Екінші тәулікте қалдықтарды басқа алаңға әкеліп
орналастыра береді, ал алдыңғы алаң қалындығы 0,25 м жекелегіш қабат
инертті материалдармен (шлак,күл немесе топырақпен) жабылады. Бұл жекелегіш
қабатпен жабу және тығыздау жұмыстарын жүргізу ауаның ластануы мен шыбын
шіркейлердің және кеміргіштердің таралуын шектейді. Полигонның алатын
жерінің көлемін азайту мақсатында қалдықтарды 60 м биіктікке дейін қабат-
қабатпен орналастырады. Құрамында 1-3 қауіптілік кластарына жататын заттары
бар қалдықтарды көмуге тыйым салынған, сондықтан полигонға жіберер алдында
өнеркәсіптің өзінде оларды сусыздандырып пасталық күйге айналдырады.
Жұмыс барысы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтарды жинау бағыты 3
негізде жүргізіледі. Олар:*проектілік,*шектеулі,*деректе р бойынша
қабылдайды. Проектілік есептелінген құжат бойынша қаралады, олар жыл
бойынша және квартал бойынша шешіледі. Шектеулі (допустимый) қоршаған
ортаға әсерді белгілеу күйінде қаралып барып жинақталады. Деректер
(фактический) күнделікті қалдықтардың санын есептеу бағытында жинақталады.
Жұмыстың негізгі шарты - келісім шартқа негізделген.
Жалпы келісім шарт бойынша: Өскемен қаласының көп қабатты тұрғындары
мен жеке сектор үйлері, оқу орындары, медициналық орындары, магазин, кафе,
столовый, ұйымдар (өздігінен тасушы) бағыттары енеді.
Кесте 4.
№ Ұйымның аты. Келісімшарт саны Жылдық көлем, м
1 Көп қабатты үйлер * 1,477 155154 229162
2 Жеке сектор үйлер * 6,56 3500 22995
3 Оқу орындары 106 12247
4 Медицина орындары 44 7712
5 Магазин, кафе, столовый. 114 25778
6 Ұйымдар 435 51013
7 Ұйымдар (өздігінен тасушы) 163 57369
Барлығы 406276
406276 : 0,185 = 75161 т. Нәтиже бойынша, 2007 жылы 75161 т.тұрмыстық
қатты қалдықтар жиналған. Сондай-ақ өндірістік қатты қалдықтардың жылдық
саны – 48000 т құрап отыр.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАТТЫ ҚАЛДЫҚТАРМЕН
ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнындағы жинақталу
жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпал
Тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ) жою және қалалық аймақтардың
ластануы әсіресе саны 1 млн-нан астам тұрғыны бар ірі қалаларда
(мегаполистерде) бірден-бір мәселе болып отыр. ТҚҚ өндірісінің бір адамға
орта нормасы 1м3жыл (көлем бойынша) немесе 200 кгжыл- масса бойынша.
Көптеген тұрмыстық, өнеркәсіптік, радиоактивті қалдықтар, сонымен қатар
құрылыс материалдарымен және пайдалы қазбалар өндірумен байланысты
қалдықтар оларды пайдаланудың ерекше схемасын жасап шығаруға әсер етті – ол
ТҚҚ сақтау полигондарын жасау. Фазалық жағдайы бойынша қалдықтар қатты,
сұйық немесе газ тәрізді фазалардың қоспасы болып бөлінеді. Тұрмыстық
қатты қалдықтар құрамы бойынша әр-түрлі: тағам қалдықтары, қағаз, металл
сынықтары, резина, шыны, ағаш, мата, синтетикалық заттар.
ТҚҚ талдауының көрсетуінше олардың негізгі массасы органикалық
компоненттерден тұрады (80%-ға дейін). Тағам қалдықтары құстарды,
кеміргіштерді, жануарларды жинайды. Ал олардың өліктері ауру
микроағзалардың көзі болып табылады. Атмосфералық тұнбалар, күн жылуы,
қоқсықтардың жылынуы және өрт салдарынан пайда болатын жылу (сонымен қатар
жерасты) ТҚҚ полигондарында физико-химиялық және биохимиялық үрдістердің
жүруіне әсер тигізеді. Олардың өнімі - сұйық, қатты және газ тәрізді
көптеген улы химиялық қосылыстар. Сақтау үрдісінде қалдықтар басқа физико-
химиялық және улы қасиеттері бар заттарға айналуға икемді. Бұл қалдықтар
сақтау полигондарында жаңа экологоиялық қауіпті заттардың пайда болуына
әсерін тигізеді. Бұл биосфераға және адамзат өміріне үлкен қауіп
төндіреді. ТҚҚ-дың қоршаған ортаға биогендік әсерінің нәтижесінде
жәндіктердің, құстардың, кеміргіштердің, сүтқоректенушілердің,
микроағзалардың көбеюіне қажетті жағдай туғызады. Бұл бактериялар мен
вирустардың үлкен қашықтықтарға таралуына әсер етеді.
Сұйық өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар аса үлкен қауіп
төндіреді. Олар топырақ және өсімдік қабатына зиян тигізе отырып жерасты
суларына және гидрографиялық желіге енетін түрлі улы заттар және
қосылыстардың жоғары концентрацияларымен сипатталады.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесі бойынша ТҚҚ полигондарының
айналасында жерасты және жерүсті суларының поликомпонентті ластануының,
қоқсық астынан шығатын жоғары температуралы (шамамен 40-500С) улы фильтраты
бар басқа табиғи орталардың динамикалық ореолдар аймақтары қалыптасуда.
Фильтраттың жоғары температурасы қалдықтарда жүріп жататын экзотермиялық
химиялық реакциялармен анықталады. Сондықтан бұл лас ағымдарды түрлі
геохимиялық тосқауылдармен (қышқылдандырып қалпына келтіретін, сорбциялық,
глеевые), гидродинамикалық қақпанмен (ағынсыз су қоймалары, көлдер,
жайылмалар, батпақтар). Бірақ бұл қондырғылар бұл аудандағы жерасты суларын
іріктеумен байланысты депрессиялық воронканың болмауын ескеріп, жер
суларының ластанбауын қамтамасыз ету керек. Жерасты гидросферасы
ластануының аса жайылған тілдері терең эрозиялық ойымы бар жоғарғы
суағарлар бойында байқалады. Мысалы, Донбасс опырылымдарынан жаңбыр
суларымен селен, кобальт, мыс алынатыны анықталған.
Қатты және қауіпті қалдықтардың атмосфераның жерге жақын қабаттарына
әсері жылы мерзімдерде қызу нәтижесінде топырақтың жоғарғы қабатынан булану
кезінде немесе химиялық реакциялар нәтижесінде қоқсықтарда пайда болатын
газ тәрізді қосылыстар, элементтер қалдықтарының құрамына кіретін өрт
кезінде (сынап, мышьяк, ұшқыш металлдар) пайда болады. Жану кезінде
диоксин, фуран, хлорланған дибензодиозон бөлініп шығады. Сондықтан Өскемен
қаласында және көптеген елдерде қалдықтарды жағуға тыйым салынған.
Бұрын қоқсық болған жерде тұрғын аудандар құрылысы кезінде
қалдықтарды көмген кезде пайда болатын метан немесе басқа да
көмірсутектермен ластанған жайлар мен жер қабат мәселелерімен адамдар
кездеседі. Соңында бұл иіс және көмірқышқыл газының көтерілген
концентрациясының пайда болуына әсер етеді. Ал бұл адамдардың улануына
немесе өлімге әкеледі. ТҚҚ полигондарының үстіндегі жерге жақын ауа
қабаттары жиі шаңмен, күйемен, пестицидтермен, және басқа ұсақ дисперсті
қатты бөліктермен ластанған. Олар жоғары қарай ауа ағымымен көтеріліп
полигон жанындағы жердің жоғарғы қабаттарын (3 км дейін радиуста)
ластайды. Сөйтіп, геологиялық ортаға және аэрация аймағына ТҚҚ
полигондарында ауыр жүк түседі (жыралардың үлкеюі, жылжымалар, саздану,
комплексті ластану учаскілері). Бұл ТҚҚ полигондарының көп қабатты ландшафт
құрылымына комплексті әсер тигізетінін көрсетеді. Сонымен қатар адам
ағзасы мен тағам тізбегін латау қаупін төндіреді. Мұндай әсердің жолдары
мен механизмі өте ауыр және жеткіліксіз зерттелген.
Көптеген елдерде бұл мақсатпен қауіпті қалдықтарды геологиялық ортада
орналастыру тәртібін анықтайтын зерттеудің ұзақ уақытты бағдарламалары,
нормативті және заңдар жиынтығының актілері жасалған. Полигонды санитарлы
қорғау аймағын және қолданылатын жабдықтарды ерікті түрде (ластану
үрдістерін және ТҚҚ полигондарының әрекетіне биосфераның жауап беру
реакциясын ескермей) таңдауға жол бермеу керек. Ұсақ масштабты зерттеулер
нәтижелері қалдықтар жағдайына, миграцияға, пайда болатын ластау заттары
мен қосылыстардың шөгінділеріне әсер ететін аймақтық микробиологиялық,
геохимиялық, термикалық, метеорологиялық, гидродинамикалық, геолого-
тектоникалық факторлардың мәнін анқтауға мүмкіндік береді.
Өскемен қаласы бойынша тұрмыстық қалдықтармен ластану жоғары
мөлшерде. Тұрақты және уақытша сақталатын тұрмыстық қатты қалдықтармен
ортаның ластану дәрежесін бағалау бойынша жұмыстар жүргізу кезінде
ведомстволық бағынушылық және меншік түріне қарамастан басты мақсаттарға
мыналар жатады:
- Берілген ТҚҚ полигоны территориясында орналасумен шартталған қоршаған
ортаға деградациясы дәрежесін анықтау;
-Экожүйенің ассимиляциялық шамасынан толық және оның жеке компоненттерінен
артпайтын әсері бар қоршаған ортаға мүмкін жүктеме дәрежесін орнату.
ОУЗ орта бойынша жұмыс істеу кезінде ТҚҚ полигоны қалдықтарымен келесі
сипаттама анықталады:
- Полигонды пайдалану және құрылыс нәтижесінде қоршаған ортаға
геоморфологиялық және басқа өзгерістері;
- Жинақталған өнімдерін ыдырату нәтижесінде қоршаған ортаға геохимиялық
және басқа өзгерістері бағаланады; баға жоба технологиясына сай
жинақталу үрдісінің шарттары үшін және жүктеме әсерінен, мүмкін көшкін,
сел, тұзды құбылыстар әсерінен инженерлық-геологиялық шарттардың
бұзылуы салдарынан апаттық жағдай үшін жүзеге асырылады;
- Аудан топырақтары деградациясының дәрежесі және полигон қалдықтарының
оның құрылысына әсері, өсу жамылғысы түр құрамының өзгеруі;
- ТҚҚ полигонынан шаңдану көлемі және бұл құбылыстың іргелес жатқан
территорияларға және ТҚҚ полигонына әсер ету дәрежесі;
- Территорияны жаңадан жоспарлау салдарынан жоғарғы қабаттағы ағым
көлемі, сапасы, сипатының өзгеруі;ТҚҚ полигоны қалдықтарының әсерінен
жерасты суларының химиялық құрамының өзгеруі;
- Полигон территориясынан ағатын жоғарғы қабаттағы сулардың химиялық
құрамын бағалау және олардың жақын орналасқан су объектілеріне әсері
(өзен, көл және т.б.)
Жалпы алаңшаның қоршаған ортаға әсерін бағалау мониторингісі бойынша:
атмосфералық ауа, қар жамылғысы, сондай-ақ топырақ жамылғысын байқайды.
Қар жамылғысы
Атмосфераға келіп түскен қалдықтардың жанама әсерін бағалау үшін қар
сынаулары таңдауға алынады.Сынаулар қар жамылғысының барлық қалыңдығын
жамылған шурф тереңдігіне таңдалады.Қар сынауын таңдау уақыты – қыс
мерзімінің соңы.Қоқсықты орналастыру ауданында қар жамылығысының химиялық
талдауының жағдайын бағалау үшін өндірістік экология лабораториясында 2007
жылы Алтайтехэнерго ЖШС химиялық талдауы және Промхимэко
орындалған.Қарды таңдау схемасы қосымшаға алынады.
Кесте 5. Тұрмыстық қалдықтар жиналған орынының СҚБ шекарасындағы
қар жамылғысын талдау нәтижелері.(2007ж)
Заттардың Құрылымы, мгл
атауы т.1 т.2 т.3 т.4
Орт-ша ПДК
Қорғасын 0,028 0,21 0,35 0,25
0,027 0,03
Мырыш 0,019 0,015 0,01 0,022
0,0158 5,0
Мыс 0,008 0,0089 0,0065 0,0073 0,0076
1,00
Мышьяк 0,005 0,005 0,005 0,005 0,005
0,005
Кадмий 0.001 0,001 0,001 0,001 0,001
0,001
Сульфаттар 6,7 8,9 5,8 6,5
6,975 500
Нитраттар 1,08 1,11 0,98 1,2
1,062 45
Мұнай өнімдері 0,11 0,16 0,16 0,12
0.137 0,3
Сынап 0,00053 0,00047 0,0005
0,000480,0004900005
Араласқыш заттар 42,1 53,2 75,6 60,1
57,7 -
Құрғақ қалдықтар 20,3 24,0 16,5 29,3
22,52 1000
Шаңды қысым гм2 0,014 0,012 0,017 0,015
0,0145 -
Фонды концентрация және мәдени-тұрмыстық қолдануға, шаруашылықта ішуге
арналған су көздері үшін ЗЖЖК нормалау заттарымен кестедегі берілгендерді
салыстыру нормаланатын ластаушы заттардың құрамы ЗЖЖК артық емес екені
туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Жоғарыда берілгендерді талдай
отырып, қар жамылғысының жиналу мерзімінде қоқсық Өскемен қаласының
тұрмыстық қалдықтар қоқсығының СҚА атмосфера ауасын ластауға әсерін
тигізбейтінін көруге болады.
Атмосфералық ауаны байқау
Атмосфера ауасының сынақтарын таңдау ГОСТ 17.2.3.01-77,
ГОСТ 17.2.4.02-81 сәйкес жүзеге асырылды (СҚБ контуры және басыңқы
жел бағыты румбтарының қиылысында орналасқан нүктелерде жүзеге асырылады,
бірақ ол пост пен посттан 500 м артық емес).
Кесте 6.Тұрмыстық қалдықтар жиналған орынының СҚБ шекарасындағы
атмосфералық ауаны ластаушы заттар құрылымы.
Заттардың атауы т.1 т.2 т.3 т.4 Орташа ПДК
мәні мгм
Қосылыстар 0,28 0,32 0,21 0,3 0,2775 0,5
Аммиак 0,1 0,08 0,07 0,1 0,0875 0,2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
I. ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы.
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу
көздері.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРМЕН ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнында
жинақталу жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпалы
(атмосфералық ауаға, топырақ жамылғысына, жер асты суларына).
2.2 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудегі қазіргі жүргізіліп
отырған шаралар.
2.3 Қатты және тұрмыстық қалдықтар мәселесін шешудің кешенді жолдары.
2.4 Қалдықтарды пайдаланудың проблемалары мен тәсілдері.
2.5 Қалдықтар пайдаланудың биохимиялық әдісі.
2.6 Қатты және тұрмыстық қалдықтар ықпалынан табиғатты қоғаудың
бағдарламалары мен шаралары.
I ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың құрамы
Адам баласының кез-келген шаруашылық іс-әрекеті әр түрлі
қалдықтармен биосфераны ластайды, бүкіл халықтың денсаулығы мен өміріне,
флора мен фауна түрлерінің қысқарылуына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке
қауып-қатер тудырады. Қалдықтарды шығарудың негізгі көздеріне: өнеркәсіп,
ауыл шаруашылығы, тұрмыстық болып табылады. Әрине, салыстырмалы түрде
өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққанда тұрмыстық қалдықтарынан
жиырма еседен артық келеді. Жалпы, қалдық дегеніміз-пайдаланылған соңғы
өнімдерді айтуға болады. Агрегатты күйіне байланысты топтастыруда сулы
ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық және анорганикалық),
бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға
пайдаланылған шайырлар, май мен өсімдік майлары, органикалық еріткіштер
(өртеуге болатын және болмайтындар) жатады.(суретте көрсетілген). Шыққан
көздеріне байланысты өндірістегі қалдықтар екі үлкен топқа бөлінеді -
өндіріс қалдықтары және тұтыну қалдықтары. Өндіріс қалдықтарына - бұйым алу
процесінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну
сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдың, шала бұйымдардың қалдықтары
жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физико-химиялық жолмен өндегенде,
пайдалы кендерді шығарғанда немесе байытқанда шыққан, бірақта өндірістік
процестің бағытталған мақсатына жатпайтын өнімдер кіреді. Оларды шамалы
өндегеннен кейін халық шаруашылығында немесе шикізат ретінде басқа
өндірісте, немесе отынға пайдалануға болады. Өндіріс қалдықтарына сыртқа
тасталынатын технологиялық газдарды немесе ақаба суларды тазалағанда шыққан
қатты заттарда жатады.
Тұтыну қалдықтарына – пайдалануда болғаны үшін тозып, өздерінің
тұтыну қасиетін жойған бұйымдармен материалдар жатады. Олар өндіріс
жағдайында белгілі тәртіппен шығынға жығарылады, ал тұрмыста тасталынады.
Өндіріс пен тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын және пайдаға асырылмайтын
болып бөлінеді. Пайдаға асырылатындарға - өндейтін технология бағытына
байланысты өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа
салаларында шикізат, шығарылатын өнімге қосымша зат, отын, жем, тынайтқыш
ретінде пайдаланылатын қалдықтар жатады. Осы кезеңде өңдеу жүргізетін
технологияның болмағанына және алынған өнімдеріне тұтынушының жоқтығына
байланысты немесе экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды
пайдаға асырылмайтындарға жатқызылады.
Осы пайдаға асырылатын және асырылмайтын қалдықтар жанатын және
жанбайтын топтарға бөлінеді.
Жанбайтын – пайдаға асырылмайтын тұрмыстың және өндірістік
қалдықтарға мәселен: өндірісте; кектер, руданы байытқанда шыққан қалдықтар
т.б. Тұрмыстық бағытта: шыны сынығы, плассмасса бөлігі, целлулоза т.б
қарастырамыз. Бұларды өндейтін технология әзірше болмағандықтан
зиянсыздандыру үшін көмеді.
Жанатын – пайдаға асырылатын қалдықтарға тұрмыста: ағаш қалдығы,
макулатура, тоқыма материалдарының қалдығы, құрамында резина бар қалдықтар,
істен шыққан жарамсыз шайларды, еріткіштерді жатқызуға болады. Бұл
қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшінкамералық цехта жағады да, жағу
процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтарды көмуге жіберіледі. Фазалық
жағадай бойынша қалдықтар қатты, сұйық және газ тәрізді фазалардың қоспасы
болып бөлінеді.
Өскемен қаласы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтардың шығарылуына
байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған жинақталу көздеріне
негізделген. Осы көздерге табиғат құбылыстарының (күннің ысуы, жауын-шашын,
т.б.) нәтижесінде жинақталған қалдықтарда физика-химиялық және биохимиялық
үрдістердің жүруін туғызады. Олардың өнімі – сұйық, қатты, газ тәрізді
көптеген улы химиялық қосылыстар. Сақтау үрдісінде қалдықтар басқа физико-
химиялық және улы қасиеттері бар заттарға айналуға икемді. Сондай-ақ
қоршаған ортаға биогенді әсерінің нәтижесінде жәндіктердің, микроағзалардың
көбеюіне қажетті жағдай туғызады. Бұл биосфераға және адамзат өміріне үлкен
қауіп төндіреді.
Қалдықтар
Тұрмыстық Өнеркәсіптік
Ауылшаруашылық
Газ тәрізді Қатты Сұйық
Органикалық
Анорганикалық
Зиянды
Зиянсыз
Пайдаға асырылатын Пайдаға
асырылмайтын
Жанатын қатты Жанатын сұйық Жанбайтын қатты Жанбайтын сұйық
1 сурет. Қалдықтардың жалпы жіктелуі
Басқа елдердегідей тұрмыстық қатты қалдықтармен ластану Өскемен
қаласында да басты мәселе болып отыр. Қалалық аумақтардың экономикалық және
шаруашылық жағдайларының ерекшелігі, әсіресе қала аумақтары тұрмыстық
қорының ерекшеліетері ТҚҚ морфологиялық құрамын айқындайды. Тұрмыстық қатты
қалдықтардың құрамы бойынша әр-түрлі: тағам қалдықтары, қағаз, метелл
сынықтары, резина, шыны, ағаш, синтетикалық заттар т.б болып келеді.
Олардың арасында орама материалдардың – қағаз, картон, пластик, (оның
ішінде полиэтилен), ағаш, сондай-ақ құрғақ кезінде ықтималды жану
компоненті болып табылатын текстиль мен резина көптеп кездеседі. Тұрмыстық
қатты қалдықтардың талдауының көрсетуінше олардың негізгі массасы
органикалық компанентерден тұрады (80%-ға дейін), зерттеу нәтижелері
бойынша тұрмыстық қатты қалдықтардың ылғалдылығы (3-5%-ға), күлділігі (50%-
ға дейін), бөлшектер мөлшері (1-3мм 70%). Химиялық құрамы бойынша
органикалық заттарға: аммияк және нитрат азоты, жалпы фосфор және калий,
кальций, көміртегі, хлориттер, сульфаттар енеді. Органикалық сипаттың
құрамында органикалық көміртектің жалпы мөлшері - 90%-дай бар, ал
көміртектің азотқа қатынасының индекісі орташа 14%-ды құрайды. Сондай-ақ
тұрмыстық қалдықтардың жиналған құрамында жоғары мөлшерде тынайтқыш
қасиеттері бар: азот-2%, фосфор-5% және калий-4%, органикалық заттардың
құрамы – 40-75%, көміртегі – 35-40%, құрғақ қалдықтар массасына күлділігі –
40-50%. ТҚҚ-дың минералды бөлігі калций, магний, темір, силициум
қосылыстарынан тұрады.
Жалпы, күн сайын қалалық орталық полигонға тұрмыстық қалдықтардың
70000т жинақталады екен. Оның негізгі бөлігінің 30%-ы әр түрлі орауыш
материалдар, сондай-ақ 10%-ы пластикалық заттар. Соңғы жылдары, тұрмыстық
қатты қалдықтарының құрамында тағам қалдықтарының, терінің, резинананың,
шынының бөліктері азайып, сәйкесінше орауыш материалдардың құрамы өсуде
(қағаз, картон, синтетика, тоқыма қалдықтары). Осы полигонға жинақталған
тұрмыстық қатты қалдықтардың морфологиялық құрамы бойынша: қағаз, картон
қалдықтары (25-30% массасы бойынша),тамақ қалдықтары (30-38%), ағаш (1,5-
3%), қара және түсті металдар (0,2-3%), тоқыма қалдығы (4-7%), шыны (5-8%),
т.б.1 таблицада қарастырылған.
Кесте1. Қалалық полигонға қабылданған ТҚҚ-ң морфологиялық құрамы
Қағаз,картон 25-30% Шыны 5-8%
Тамақ қалдықтары 30-38% Былғары,резенке 2-4%
Ағаш 1,5-3% Тастар 1-3%
Қара металл 2-3,5% Пласмасса 2-5%
Түсті металл 0,2-0,3% Қалғаны 1-2%
Тоқыма 4-7% Отсев(15мм) 7-13%
Сүйек 0,5-2%
Өскемен қаласында қалдықтарды алдын-ала іріктеу дәстүрі
болмағандықтан тағам қалдықтары, қара және түсті металлдар сынықтары,
пластмасса сынықтары, құрылыс және өндіріс қалдықтары аралас
жатады.Қалдықтардың жеке компонентері бойынша пайыздық есепте 2 таблицада
көрсетілген.
Кесте2. Тұрмыстық қатты қалдықтардың жеке компонентерінің құрылымдық
элементері
Қалдықтар Көміртегі Сутегі Көміртегі Оттегі Азот Күкірт Күл
компоненті. ℅ ℅ ℅ ℅ ℅ ℅ ℅
Қағаз 27,7 3,7 28,3 0,16 0,14 15,0 25,0
Тамақ қалдықтары 12,6 1,8 8,0 0,95 0,15 4,5 72,0
Тоқыма 40,4 4,9 23,2 3,4 0,1 8,0 20,0
Ағаш 40,5 4,8 33,8 0,1 - 0,8 20,0
Отсев 13,9 1,9 14,1 - 0,1 50,0 20,0
Пластмасса 55,1 7,6 17,5 0,9 0,3 10,6 8,0
Күл,шлак 25,2 0,45 0,7 - 0,45 63,2 1,0
Былғары,резенке 65,0 5,0 12,6 0,2 0,6 11,6 5,0
Қалғандары 47,0 5,3 27,7 0,1 0,2 11,7 8,0
Шыны,металл,тастар - - - - - 100 -
Сондай-ақ, тұрмыстық қатты қалдықтардың жеке компонентерін тығыздығы,
ылғалдылығы және күлділігі бойынша 3 кестеде көрсетілген.
Кесте 3.
Компонентер Тығыздығы,кгм Ылғалдылығы,% Күлділігі, %
Қағаздар дәрежесі
бойынша;
- таза 40-60 20-30 10-20
- ластанған 70-80 40-58 15-23
Картон 50-70 8-25 6-8
Тамақ қалдығы 450-550 70-92 5-40
Ағаш 220 15-25 2,3-10,0
Металл 220 3 98
Тоқымалар, 160-180 20-40 5-10
дәрежесі бойынша
- таза күйінде 120-160 80-120 2-3
1.2 Өскемен қаласындағы қатты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу
көздері.
Қоқсық қалдықтарымен жұмыс бойынша кез-келген интегралды жоспар
негізін қалыптастырады. Қалдықтарды өндеудің бірде-бір нұсқасы өздігінен
жұмыс істей алмайды.Бүкіл дүние жүзінде қатты қалдықтардың көбі қоқсыққа
лақтырылады, Ұлыбритания, Ирландия, Финляндия, Португалия сияқты
мемлекеттерде қатты қалдықтарды жинау пайызы 83% және 100% арасында құбылып
тұрады. Қоқсықтар орыны қалдықтардың типі бойынша анықталады.
Қоқсықтарды үш типке бөлуге болады:
- Қауіпті қалдықтар қоқсығы;
- Қала қалдықтарының қоқсығы;
- Инертті қалдықтарының қоқсығы.
Сондай-ақ, қоқсықтарды басқарудың төрт категориясына бөлуге болады:
1. Қалдықтарды тастаудың бақылаусыз орыны.Қазіргі уақытта көптеген
мемлекеттерде қалдықтарды тастаудың осындай орыны бар, әсіресе бұл
бағытта денсаулыққа үлкен зиян тигізетіні айғақ.
2. Жалпы герметизация.Бұл әдіс бөлектеуші қабаттың зиянды заттарды
қоршаған ортаға өткізбеушілік қасиетімен ерекшеленеді.Бұл бағыт соңғы
жылдары көп жағдайда қамтамассыз етілмейді, себебі қоқсық
генметизациясы қалдықтардың ыдырау үрдісін баяулатып, қоқсықтың зиян
келтіру мерзімін ұзартады екен.
3. Сүзіндіні бақылаумен герметизациялау.Бұл тұнбаның бір бөлігі
қалдықтарға еніп, пайда болатын сүзіндінің артық бөлігі жиналып,
аластатылады.
4. Қалдықтарды тастаудың бақылану орыны.Бұл бағыт қалдықтардың жинақталу
орыны – полигондар болып саналады, онда инертті материалдардың маңызы
зор болып келеді.
Сонымен қатар қоқсықтарды жинаудың бесінші әдісі бар – биореактор
деп аталатын жылдамдатылған тұрақтандыру әдісі.Ол ыдырау үрдісін жылдамдату
үшін жинақталған қалдықтарда ылғалдылық айналымына
негізделген.Жылдамдатылған әдісінің құны қымбат, бірақ аз уақыт ішінде
қоқсық тұрақтанып, қысқарады.
Облыстың қалаларында тұрмыстық қалдықтарды жинау арнайы полигонда
іске асырылып пайдалану, оларға қызмет көрсететін ұйымдардың жұмысымен
қамтаммасыз етіледі.Барлық ауылды мекендерде қалдықтарды жинау орындары
рұқсат етілмеген жерлерде орналасқан. Қалдықтарды орналастыру нысандары
табиғат қорғау заңының талапарына сай рорналастырылмаған. Оларды
орналастыруға жер бөлінуі және берілуі тек қана кейбір жағдайларда ғана
асады.Өскемен қаласы бойынша қоқсықтар типі қала қалдықтарының қоқсығына
негізделген, қалдықтарды тастаудын бақылану және бақылаусыз категорияларына
жіктелген. Өскемен қаласының қоқсық үйіндісінің саны жағынан Шемелева Лога
тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауда алдыңғы қатарда, содан кейін Славский
ат жағалауы, бұнда бес қоқыс үйіндісі орналасқан.Бақылаусыз орындары
бойынша 6 ірі және 25 шағын қоқыс үйіндісі бар екендігі аңғарылды.Өскемен
қаласының ТҚҚ-дың жинақталу орыны қаланың шығыс бөлігінде Шмелева лога
ауданында орналасқан - полигонында жүзеге асырылады. Бұл учаскі 1957
жылдан бастап осы уақытқа дейін пайдаланылады.
Полигонды орналастыру және қондыру үшін жобалық құжатнама жасалған
жоқ. Өскемен халық депутаттары одағының 19.02.81 шешімімен коммуналдық
шаруашылықтың қалалық бөліміне полигонды орналастыру үшін 14,4 га ауданы
бар учаскі берілді.Өскемен қ. әкімінің 5.08.1997ж. № 1103 шешімімен бұл
ТҚҚ полигонын орналастыру учаскісінің 22,5 га ауданы 50 жыл мерзімге
Воробьев и К коммандит серіктестігіне уақытша ақысыз пайдалануға
берілді.
Жалпы, полигондар дегеніміз кәдеге асыруға жатпайтын өнеркәсіп,
тұрмыстық қалдықтарын зиянсыздау мен көмуге бағытталған арнайы табиғат
қорғау құрылыстары. Полигон құрудың негізгі мақсаты – қалдықтарды көмуге
бөлінген жерді, экономикалық тұрғыдан тиімді түрде қолдану арқылы
топырақты, атмосфераны, жер асты мен жер бетіндегі суларды улы
компонентермен ластанудан сақтау. Полигондар ретінде пайдаланылатын жер 20-
25 жылдай мерзімге бөлініп беріледі. Ол қонысты аймақтан аулақтандырылады,
санитарлық қорғау зонасының ені 3 км-ге тең болуға тиіс. Ал, ауылшаруашылық
егістік жерден және транзитті жолдан 200 м-ден, орман алқабынан 50 м-ден
кем болмауы қажет.Санитарлық қорғау зонаны көгалдандыру және периметрі
бойымен ені 50 метрдей келетін орман қорғау алқабымен полигонды
жабдықтандыру қарастырылады. Жергілікті суды қорғау мен санитарлық
эпидемиологиялық қызмет мекемелерін келісілген нұсқауларда полигонға
қабылданатын және қабылдауға жатпайтын улы қалдықтардың түрлері анық
көрсетіледі. Қалдықтар міндетті түрде паспорттандырудан өткізіледі. Әр
өнеркәсіп мекемесі санитарлық ережелерді негізге ала отырып, қалдықтарды
жинауға сақтауға, буып-тү
юге, тасымалдауға, көмуге т.б.
істерге қатысатын адамдарға арналған қауіпсіздік техникасының нұсқауларын
жасайды. Қалдықтарды орналастыру үшін арнайы обьектілер жасалады
(полигондар, шламсақтау орындары, тау жыныстарының үйінділерін сақтайтын
орындар және т.б.). ТҚҚ сақтайтын обьектілер салар алдында геологиялық,
гидрогеологиялық және басқада барлау жұмыстары жүргізіледі, осыны негізге
ала отырып, мемлекеттік экологиялық сараптау қорытындысы жасалып, полигонға
рұқсат беріледі.Полигондар оңашалау, үйлер салынбаған, жақсы желденетін,
нөсер, жаңбыр жауғанда, қар ерігенде және тасқын болғанда судың астында
қалмайтын жерлерге орналастырылады. Полигон аймағында жер асты сулары 20 м-
ден артық тереңдікте жатуға тиіс, сонымен қатар осы палигон орналасқан
жерде топырақтың фильтрация коэффициенті 1мкмтәулік артық болмауы керек.
Әсіресе ішуге қолданылатын жер астындағы сулардың үстінде қалдықтарды
көмуге болмайды.
Қоршаған табиғи ортаны ластау деңгейін төмендету мақсатында
бұрынғы бақылаусыз қоқыс тастайтын жерлердің орнына үлкен қалаларда
палигондар салу кеңінен дамып келе жатыр. Таңдалған алаңның табанына
фильтратты жинақтау үшін үлкен астауға ұқсатып, тереңдігі 1,5 метр немесе
оданда тереңдеу етіп қазады. Егерде сазды жер болмаса, бірақ су жақсы
өтетін жерлерге полигон салу қажет болса одан астаудың түбінен қалындығы
1,5 метр сазды басқа жерлерден әкеліп салады
Өскеменде орналасқан тұрмыстық қатты қалдықтар полигоннының алып
жатқан жер учаскісі жартылай ШҚО Глубокий ауданы және Өскемен жалпы
пайдаланатын жерде (шамамен 8 га) оңтүстік-шығыстан (Өскемен қаласы
Пристань ауданы) солтүстік-батысқа қарай (Бабкина мельница ауданы) тау
төбелерінің солтүстік-шығыс беткейі жыраларында орналасқан.2000 жылы ШҚО
ОУГСЭН бекіткен полигонды санитарлық қорғау аймағы – полигон шекарасын
айнала орналасқан ені 300 метр сызық. ТҚҚ полигонының учаскісіне іргелес
жатқан және санитарлық-қорғау аймағында орналасқан жер пайдаланылады:
солтүстікте- полигон шекарасынан 250 м қашықтықта жануарлар фермасы,
полигон шекарасынан 500 м қашықтықта Степное с. тұрғын үй
құрылысы;солтүстік-шығыста полигон шекарасынан 150-350 м қашықтықта саяжай
учаскілері; оңтүстік-шығыста полигон шекарасынан 250-300м қашықтықта
Октябрьский орман шаруашылығы құрылысы;оңтүстікте полигон шекарасынан 500
м қашықтықта Красин атындағы поселоктың тұрғын үй құрылысы;батыста
полигон шекарасынан 300 м қашықтықта Шмелев лог поселогының өндірістік
құрылысы;солтүстік-батыста полигон шекарасынан 1000 м қашықтықта Өскемен
қаласының Ушановское мазары ретінде қалыптасқан. Балтикалық координаттар
жүйесінде полигон учаскісі шекарасының абсолют белгілері оңтүстік-батыста
401,0 м-ден 390,0 м дейін. Солтүстік-шығыста 354,8 м-ден 368,0 м
дейін.
Рельефтың жоғарғы қабатының орташа еңісі:
- оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай солтүстік-батыс шекара
бойынша 8,9 %, оңтүстік-шығыс шекара бойынша 4,2 %;
- солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай оңтүстік-батыс шекара
бойынша 2,8 %;
- оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай солтүстік-шығыс шекара
бойынша 2,3 %.
17.5.1.02-05 ГОСТ бойынша техногенді рельеф бойынша бұзылған жер
классификациясына сай полигон биіктігі бойынша биік емес болып жіктеледі
(қалдықтар ұнтағының максималды биіктігі 20 м дейін.), ауданы бойынша
орташа ауданды болып жіктеледі. Техногенді ландшафт түрі- индустриялық-
қоқсықтық- опырылғыш.
Алғаш, 1957 жылы полигонның оңтүстік-батыс бөлігінде қалдықтарды
қабылдаудан басталып 1981 жылға дейін жалғасты. 1982 жылдан бастап
техногенді ландшафттың қалыптасуы батыстан-шығысқа таралып, бүгінгі күні
учаскіні кеңейтусіз биіктікке жалғасуда. Учаскі алаңының оңтүстік-
батысында ТҚҚ ұнтағы 1981 жылы тоқтатылып, қалдықтар жатып қалды.
Органикалық заттардың жоғарғы қабаты шіріп, ол жылдам әрі белсенді түрде
өздігінен өсіп, қоршаған ортаға оның әсері елеулі түрде жоғарылады.2000-
2001 жылдары бұл учаскінің техногенді рельефі жатып қалған қалдықтардың
рельефтың төменгі жеріне ығыстыруымен және жеке жыраларды толтырумен
өзгертілді. Шамамен 6 га жерді алып жатқан территориялар да өзгерді.Бүгінгі
күні бұзылған рельефті қайтадан шөп басып өздігінен өсе бастады. ТҚҚ
полигоны алып жатқан учаскіден рельефтың жалпы төмендеуі батыс, солтүстік-
шығыс бағытта байқалады. Полигон ауданынан жақын орналасқан ашық өзендерге
дейін қашықтық:
- Ертіс өзеніне дейін оңтүстік-батыс бағытта-2,5 км;
- Ушановский жылғасына дейін солтүстік бағытта-2,0 км;
- Үлбі өзеніне дейін батыс бағытта-2,8 км.
Жинақталу учаскісінің территориясының периметрі бойынша биіктігі 1-ден 3
м дейін саздақ белдігімен қоршалған. Қоршаған белдіктің жалпы ұзындығы
2120 м. Полигон периметрі бойынша қоршаған белдіктің сыртқы жағынан
Өскеменнен Октябрьский орман шаруашылығына қарай бағытталған асфальт
жолмен сақиналанған жол бар. Қоршайтын белдіктің ішкі жағынан және
полигонның батыс және оңтүстік шекарасының бойымен полигон шекарасының
солтүстік-батысыснан оңтүстік-шығысына дейін полигон территориясына кіру
жолынан салынған, орталық жүріспен сақиналанған жол бар. Орталық жүрістен
қалдықтарды жүктеп түсіру орындарына кіреберіс жолдарының желісі салынған.
Сыртқы орағыту жолының жалпы ұзындығы 1500 м. Полигон территориясы бойынша
салынған жолдардың жалпы ұзындығы: сақиналы-1000 м, орталық жүріс – 650 м,
қалдықтарды жүктеп түсіру орнына тұйық – 700 м.
Қалдықтарды қабылдау учаскісінің жалпы алаңы – 2 га. Ол бір жыл
ішінде пайдаланылады. Содан кейін өңделген алаң биіктігі 0,3 м жер
қабатымен рекультиваторланады. Толтыру схемасы-биіктіктік. Қабылданатын ТҚҚ
қауіптің 4-5 кластарына жатады. Тәулік ішінде полигонның бір аланына
қалдықтарды орналастырып, оларды әр 2 м биіктікте С-100 бульдозерімен 3-4
рет тығыздап отырады. Екінші тәулікте қалдықтарды басқа алаңға әкеліп
орналастыра береді, ал алдыңғы алаң қалындығы 0,25 м жекелегіш қабат
инертті материалдармен (шлак,күл немесе топырақпен) жабылады. Бұл жекелегіш
қабатпен жабу және тығыздау жұмыстарын жүргізу ауаның ластануы мен шыбын
шіркейлердің және кеміргіштердің таралуын шектейді. Полигонның алатын
жерінің көлемін азайту мақсатында қалдықтарды 60 м биіктікке дейін қабат-
қабатпен орналастырады. Құрамында 1-3 қауіптілік кластарына жататын заттары
бар қалдықтарды көмуге тыйым салынған, сондықтан полигонға жіберер алдында
өнеркәсіптің өзінде оларды сусыздандырып пасталық күйге айналдырады.
Жұмыс барысы бойынша қатты және тұрмыстық қалдықтарды жинау бағыты 3
негізде жүргізіледі. Олар:*проектілік,*шектеулі,*деректе р бойынша
қабылдайды. Проектілік есептелінген құжат бойынша қаралады, олар жыл
бойынша және квартал бойынша шешіледі. Шектеулі (допустимый) қоршаған
ортаға әсерді белгілеу күйінде қаралып барып жинақталады. Деректер
(фактический) күнделікті қалдықтардың санын есептеу бағытында жинақталады.
Жұмыстың негізгі шарты - келісім шартқа негізделген.
Жалпы келісім шарт бойынша: Өскемен қаласының көп қабатты тұрғындары
мен жеке сектор үйлері, оқу орындары, медициналық орындары, магазин, кафе,
столовый, ұйымдар (өздігінен тасушы) бағыттары енеді.
Кесте 4.
№ Ұйымның аты. Келісімшарт саны Жылдық көлем, м
1 Көп қабатты үйлер * 1,477 155154 229162
2 Жеке сектор үйлер * 6,56 3500 22995
3 Оқу орындары 106 12247
4 Медицина орындары 44 7712
5 Магазин, кафе, столовый. 114 25778
6 Ұйымдар 435 51013
7 Ұйымдар (өздігінен тасушы) 163 57369
Барлығы 406276
406276 : 0,185 = 75161 т. Нәтиже бойынша, 2007 жылы 75161 т.тұрмыстық
қатты қалдықтар жиналған. Сондай-ақ өндірістік қатты қалдықтардың жылдық
саны – 48000 т құрап отыр.
II ӨСКЕМЕН ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАТТЫ ЖӘНЕ ТҰРМЫСТЫҚ ҚАТТЫ ҚАЛДЫҚТАРМЕН
ЛАСТАНУЫ
2.1 Қатты және тұрмыстық қалдықтардың қаладағы қоқыстар орнындағы жинақталу
жағдайы және оның қоршаған орта компоненттеріне ықпал
Тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ) жою және қалалық аймақтардың
ластануы әсіресе саны 1 млн-нан астам тұрғыны бар ірі қалаларда
(мегаполистерде) бірден-бір мәселе болып отыр. ТҚҚ өндірісінің бір адамға
орта нормасы 1м3жыл (көлем бойынша) немесе 200 кгжыл- масса бойынша.
Көптеген тұрмыстық, өнеркәсіптік, радиоактивті қалдықтар, сонымен қатар
құрылыс материалдарымен және пайдалы қазбалар өндірумен байланысты
қалдықтар оларды пайдаланудың ерекше схемасын жасап шығаруға әсер етті – ол
ТҚҚ сақтау полигондарын жасау. Фазалық жағдайы бойынша қалдықтар қатты,
сұйық немесе газ тәрізді фазалардың қоспасы болып бөлінеді. Тұрмыстық
қатты қалдықтар құрамы бойынша әр-түрлі: тағам қалдықтары, қағаз, металл
сынықтары, резина, шыны, ағаш, мата, синтетикалық заттар.
ТҚҚ талдауының көрсетуінше олардың негізгі массасы органикалық
компоненттерден тұрады (80%-ға дейін). Тағам қалдықтары құстарды,
кеміргіштерді, жануарларды жинайды. Ал олардың өліктері ауру
микроағзалардың көзі болып табылады. Атмосфералық тұнбалар, күн жылуы,
қоқсықтардың жылынуы және өрт салдарынан пайда болатын жылу (сонымен қатар
жерасты) ТҚҚ полигондарында физико-химиялық және биохимиялық үрдістердің
жүруіне әсер тигізеді. Олардың өнімі - сұйық, қатты және газ тәрізді
көптеген улы химиялық қосылыстар. Сақтау үрдісінде қалдықтар басқа физико-
химиялық және улы қасиеттері бар заттарға айналуға икемді. Бұл қалдықтар
сақтау полигондарында жаңа экологоиялық қауіпті заттардың пайда болуына
әсерін тигізеді. Бұл биосфераға және адамзат өміріне үлкен қауіп
төндіреді. ТҚҚ-дың қоршаған ортаға биогендік әсерінің нәтижесінде
жәндіктердің, құстардың, кеміргіштердің, сүтқоректенушілердің,
микроағзалардың көбеюіне қажетті жағдай туғызады. Бұл бактериялар мен
вирустардың үлкен қашықтықтарға таралуына әсер етеді.
Сұйық өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар аса үлкен қауіп
төндіреді. Олар топырақ және өсімдік қабатына зиян тигізе отырып жерасты
суларына және гидрографиялық желіге енетін түрлі улы заттар және
қосылыстардың жоғары концентрацияларымен сипатталады.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесі бойынша ТҚҚ полигондарының
айналасында жерасты және жерүсті суларының поликомпонентті ластануының,
қоқсық астынан шығатын жоғары температуралы (шамамен 40-500С) улы фильтраты
бар басқа табиғи орталардың динамикалық ореолдар аймақтары қалыптасуда.
Фильтраттың жоғары температурасы қалдықтарда жүріп жататын экзотермиялық
химиялық реакциялармен анықталады. Сондықтан бұл лас ағымдарды түрлі
геохимиялық тосқауылдармен (қышқылдандырып қалпына келтіретін, сорбциялық,
глеевые), гидродинамикалық қақпанмен (ағынсыз су қоймалары, көлдер,
жайылмалар, батпақтар). Бірақ бұл қондырғылар бұл аудандағы жерасты суларын
іріктеумен байланысты депрессиялық воронканың болмауын ескеріп, жер
суларының ластанбауын қамтамасыз ету керек. Жерасты гидросферасы
ластануының аса жайылған тілдері терең эрозиялық ойымы бар жоғарғы
суағарлар бойында байқалады. Мысалы, Донбасс опырылымдарынан жаңбыр
суларымен селен, кобальт, мыс алынатыны анықталған.
Қатты және қауіпті қалдықтардың атмосфераның жерге жақын қабаттарына
әсері жылы мерзімдерде қызу нәтижесінде топырақтың жоғарғы қабатынан булану
кезінде немесе химиялық реакциялар нәтижесінде қоқсықтарда пайда болатын
газ тәрізді қосылыстар, элементтер қалдықтарының құрамына кіретін өрт
кезінде (сынап, мышьяк, ұшқыш металлдар) пайда болады. Жану кезінде
диоксин, фуран, хлорланған дибензодиозон бөлініп шығады. Сондықтан Өскемен
қаласында және көптеген елдерде қалдықтарды жағуға тыйым салынған.
Бұрын қоқсық болған жерде тұрғын аудандар құрылысы кезінде
қалдықтарды көмген кезде пайда болатын метан немесе басқа да
көмірсутектермен ластанған жайлар мен жер қабат мәселелерімен адамдар
кездеседі. Соңында бұл иіс және көмірқышқыл газының көтерілген
концентрациясының пайда болуына әсер етеді. Ал бұл адамдардың улануына
немесе өлімге әкеледі. ТҚҚ полигондарының үстіндегі жерге жақын ауа
қабаттары жиі шаңмен, күйемен, пестицидтермен, және басқа ұсақ дисперсті
қатты бөліктермен ластанған. Олар жоғары қарай ауа ағымымен көтеріліп
полигон жанындағы жердің жоғарғы қабаттарын (3 км дейін радиуста)
ластайды. Сөйтіп, геологиялық ортаға және аэрация аймағына ТҚҚ
полигондарында ауыр жүк түседі (жыралардың үлкеюі, жылжымалар, саздану,
комплексті ластану учаскілері). Бұл ТҚҚ полигондарының көп қабатты ландшафт
құрылымына комплексті әсер тигізетінін көрсетеді. Сонымен қатар адам
ағзасы мен тағам тізбегін латау қаупін төндіреді. Мұндай әсердің жолдары
мен механизмі өте ауыр және жеткіліксіз зерттелген.
Көптеген елдерде бұл мақсатпен қауіпті қалдықтарды геологиялық ортада
орналастыру тәртібін анықтайтын зерттеудің ұзақ уақытты бағдарламалары,
нормативті және заңдар жиынтығының актілері жасалған. Полигонды санитарлы
қорғау аймағын және қолданылатын жабдықтарды ерікті түрде (ластану
үрдістерін және ТҚҚ полигондарының әрекетіне биосфераның жауап беру
реакциясын ескермей) таңдауға жол бермеу керек. Ұсақ масштабты зерттеулер
нәтижелері қалдықтар жағдайына, миграцияға, пайда болатын ластау заттары
мен қосылыстардың шөгінділеріне әсер ететін аймақтық микробиологиялық,
геохимиялық, термикалық, метеорологиялық, гидродинамикалық, геолого-
тектоникалық факторлардың мәнін анқтауға мүмкіндік береді.
Өскемен қаласы бойынша тұрмыстық қалдықтармен ластану жоғары
мөлшерде. Тұрақты және уақытша сақталатын тұрмыстық қатты қалдықтармен
ортаның ластану дәрежесін бағалау бойынша жұмыстар жүргізу кезінде
ведомстволық бағынушылық және меншік түріне қарамастан басты мақсаттарға
мыналар жатады:
- Берілген ТҚҚ полигоны территориясында орналасумен шартталған қоршаған
ортаға деградациясы дәрежесін анықтау;
-Экожүйенің ассимиляциялық шамасынан толық және оның жеке компоненттерінен
артпайтын әсері бар қоршаған ортаға мүмкін жүктеме дәрежесін орнату.
ОУЗ орта бойынша жұмыс істеу кезінде ТҚҚ полигоны қалдықтарымен келесі
сипаттама анықталады:
- Полигонды пайдалану және құрылыс нәтижесінде қоршаған ортаға
геоморфологиялық және басқа өзгерістері;
- Жинақталған өнімдерін ыдырату нәтижесінде қоршаған ортаға геохимиялық
және басқа өзгерістері бағаланады; баға жоба технологиясына сай
жинақталу үрдісінің шарттары үшін және жүктеме әсерінен, мүмкін көшкін,
сел, тұзды құбылыстар әсерінен инженерлық-геологиялық шарттардың
бұзылуы салдарынан апаттық жағдай үшін жүзеге асырылады;
- Аудан топырақтары деградациясының дәрежесі және полигон қалдықтарының
оның құрылысына әсері, өсу жамылғысы түр құрамының өзгеруі;
- ТҚҚ полигонынан шаңдану көлемі және бұл құбылыстың іргелес жатқан
территорияларға және ТҚҚ полигонына әсер ету дәрежесі;
- Территорияны жаңадан жоспарлау салдарынан жоғарғы қабаттағы ағым
көлемі, сапасы, сипатының өзгеруі;ТҚҚ полигоны қалдықтарының әсерінен
жерасты суларының химиялық құрамының өзгеруі;
- Полигон территориясынан ағатын жоғарғы қабаттағы сулардың химиялық
құрамын бағалау және олардың жақын орналасқан су объектілеріне әсері
(өзен, көл және т.б.)
Жалпы алаңшаның қоршаған ортаға әсерін бағалау мониторингісі бойынша:
атмосфералық ауа, қар жамылғысы, сондай-ақ топырақ жамылғысын байқайды.
Қар жамылғысы
Атмосфераға келіп түскен қалдықтардың жанама әсерін бағалау үшін қар
сынаулары таңдауға алынады.Сынаулар қар жамылғысының барлық қалыңдығын
жамылған шурф тереңдігіне таңдалады.Қар сынауын таңдау уақыты – қыс
мерзімінің соңы.Қоқсықты орналастыру ауданында қар жамылығысының химиялық
талдауының жағдайын бағалау үшін өндірістік экология лабораториясында 2007
жылы Алтайтехэнерго ЖШС химиялық талдауы және Промхимэко
орындалған.Қарды таңдау схемасы қосымшаға алынады.
Кесте 5. Тұрмыстық қалдықтар жиналған орынының СҚБ шекарасындағы
қар жамылғысын талдау нәтижелері.(2007ж)
Заттардың Құрылымы, мгл
атауы т.1 т.2 т.3 т.4
Орт-ша ПДК
Қорғасын 0,028 0,21 0,35 0,25
0,027 0,03
Мырыш 0,019 0,015 0,01 0,022
0,0158 5,0
Мыс 0,008 0,0089 0,0065 0,0073 0,0076
1,00
Мышьяк 0,005 0,005 0,005 0,005 0,005
0,005
Кадмий 0.001 0,001 0,001 0,001 0,001
0,001
Сульфаттар 6,7 8,9 5,8 6,5
6,975 500
Нитраттар 1,08 1,11 0,98 1,2
1,062 45
Мұнай өнімдері 0,11 0,16 0,16 0,12
0.137 0,3
Сынап 0,00053 0,00047 0,0005
0,000480,0004900005
Араласқыш заттар 42,1 53,2 75,6 60,1
57,7 -
Құрғақ қалдықтар 20,3 24,0 16,5 29,3
22,52 1000
Шаңды қысым гм2 0,014 0,012 0,017 0,015
0,0145 -
Фонды концентрация және мәдени-тұрмыстық қолдануға, шаруашылықта ішуге
арналған су көздері үшін ЗЖЖК нормалау заттарымен кестедегі берілгендерді
салыстыру нормаланатын ластаушы заттардың құрамы ЗЖЖК артық емес екені
туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Жоғарыда берілгендерді талдай
отырып, қар жамылғысының жиналу мерзімінде қоқсық Өскемен қаласының
тұрмыстық қалдықтар қоқсығының СҚА атмосфера ауасын ластауға әсерін
тигізбейтінін көруге болады.
Атмосфералық ауаны байқау
Атмосфера ауасының сынақтарын таңдау ГОСТ 17.2.3.01-77,
ГОСТ 17.2.4.02-81 сәйкес жүзеге асырылды (СҚБ контуры және басыңқы
жел бағыты румбтарының қиылысында орналасқан нүктелерде жүзеге асырылады,
бірақ ол пост пен посттан 500 м артық емес).
Кесте 6.Тұрмыстық қалдықтар жиналған орынының СҚБ шекарасындағы
атмосфералық ауаны ластаушы заттар құрылымы.
Заттардың атауы т.1 т.2 т.3 т.4 Орташа ПДК
мәні мгм
Қосылыстар 0,28 0,32 0,21 0,3 0,2775 0,5
Аммиак 0,1 0,08 0,07 0,1 0,0875 0,2 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz