Қазақ қоғамындағы білім жүйесінің даму деңгейі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

БІЛІМ БЕРУДЕГІ ТАРИХ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ

Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
Phd,доцент
Серубаева А.Т
_______________2024 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: ХХ ғасырда қазақ зиялыларының қалыптасуы (ХХ ғ. басы мен орта шені)

6В01601 - Тарих мұғалімдерін даярлау

Орындаған : Қуантай С
Ғылыми жетекшісі Серубаева А.Т

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.
І. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ МЕН ОРТА ШЕНІНДЕГІ ҚАЗАҚ ЗИЯЛЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1 ХХ ғасырдағы ұлттық интеллигенцияның қалыптасуы мен қызметінің бағыт-бағдары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.2 Алаш зиялыларының ХХ басындағы қазақ қоғамындағы рөлі ... ... ... ... .20
ІІ. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ МЕН ОРТА ШЕНІНДЕГІ ҚАЗАҚ ЗИЯЛЫЛАРЫНЫҢ САЯСИ-ҚҰҚЫҚТЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ..34
0.1 Алаш қайраткерлерінің егеменділік туралы идеяларының маңызы мен еңбектері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
1.2 Қазақ қоғамындағы білім жүйесінің даму деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53

Зерттеу жұмысының өзектілігі.
ХХ ғасыр - қазақ тарихы үшін ерекше есте қалды. Есте қаларлықтайы да бар. Себебі 1905 жылғы Бірінші орыс революциясы, Орыс-Жапон соғысы, Орыс патшасының қанаушы әрекеттері, Бірінші дүниежүзілік соғыс, қала берді орыс және қазақ далаларында болған революциялар т.б қазақтың ұлт болып тарих бетінен жойылып кету қаупің төңдірді. Орыс патшасының бодандығына айналған қазақ елі біртіндеп барлығынан айырыла бастады. О бастан мал шаруашылығымен айналысқан қазақ халқының шұрайлы жерлерін тартып алу, ол жерлерге мал жаю құқығынан айыру, сол жерлерге өзге ұлт өкілдерін әкеліп қоныстандыру, малдарың тіркілеу, тілің, дінің, мәдениетін жою әрекеттері басталды. Осы бір сұрапыл қиың кезеңде қазақты құтқарып алып шығуға қауқарлы бір ақ әлеуметтік топ болды. Ол топ - Қазақ интеллигенциясы еді. Бұлттан кейінгі шыққан күннің сәулесі іспетті шуақты қазақ интеллигенция өкілдерің елінің маңдайыңа біткен бақ дер едім. Әріпті қаріп деп білмейтін, сауатсызданған қазақ елің бұл тығырықтан шығарудың бірден бір жолы қазақ балаларың білімге назар аударту, мектеп ашу, оқулықтар жазу екенінін зиялы қауым өкілдері анық білді. Бұл арман мен мақсат тек отаршыл билік саясатынан құтылып, тәуелсіз мемлекет құрған кезде ғана жүзеге асатынын білген қазақ зиялылары аяңбай еңбек етіп, бастарың бәйгеге де тікті, абақтыға да қамалды. Елінің қамың ойлап, болашағың жарқын етуде толассыз еңбек етіп, халқының жағдайын рухани-әлеуметік тұрғыда көтеру мақсатында жүрген зерделі, қабілетті, шоқтығы биік азаматтарды - Интеллигенция деп атап жатамыз. Интеллигенция сөзі intellego латын етістігінен аударғанда келесі мағыналарды білдіреді. Олар: Сезіну, қабылдау, ескеру, түсіну, білу, ойлау, анықтай алу. Интеллигенция сөзі бастапқыда гректің noesis - сана, түсінік деген сөзінен шыққан. Уақыт өте келе грек сөзі сол мағынасында рим мәдениетінде intelligentia атауымен пайда болды. Ол сөзді алғашқылардың бірі болып рим комедиясының өркендетушісі, драматург Публий Теренций қолданса, кейінірек ХІХ ғасырда кеңінен қолданыла бастады. Интеллигенция - латынша түйсікті ойшыл, есті білімпаз деген сөз. Қоғамда интеллигенция, интеллигентті адам қандай болу керектігі туралы сан алуан пікірталастар жиі болып тұрады. Қазақ қоғамында интеллигенция сөзінің орнына зиялы ұғымын жиі пайдаланып жатады. Зиялылық, зияткерлік адамның жоғарғы мәдениеттілі, ақыл-парсаты мен адамгершілік қасиеттерінің жоғары жиынтығын білдіретін ұғым. Осы ұғымның тұрғысында қазақ ғалымдарының анықтамаларыңа сүйенсек, Х.Абжанов өзінің "Ой" атты журналында жарияланған мақаласында бірнеше анықтама береді. "Бірінші анықтама, интеллект - бұл қоғамның әлеуметтік белсенді және өзгеріске сезімтал бөлігі, ол тұжырымдамалық тұрғыдан мәселеге екі түрлі көзқарасты қамтиды. Осылайша, ғалымдардың бірінші тобы дәстүрлі түрде интеллигенцияны негізінен интеллектуалды еңбекпен айналысатын тиісті білім мен біліктілік деңгейі бар әлеуметтік қауымдастық ретінде анықтады. Басқа тұжырымдаманың мәні - оның авторлары оның сипатына емес, интеллектуалды қызметтің функционалды мақсатына ұмтылады.
Интеллект басқа әлеуметтік топтар мен қоғамдардан ерекшеленеді, өйткені ол адамдарды басқарады және әлеуметтік ортаның маңызды компоненттерін жақсартуға жауап береді. Соңғысы зиялы қауымның мақсаттары, мәні және әлеуметтік тәжірибесі үшін шешуші және маңызды эвристикалық бағыт болды және болып қала береді. Қазақ зиялыларының қызметін осы екінші тұжырымдамаға жатқызса болады. Басқаша айтқанда, бұл жұмыс пен өмір салтында дәстүрлер мен инновациялар үйлесімді үйлесетін әлеуметтік қауымдастық, ал шығармашылық - ең маңыздысы. Осылайша, ол қоғамның интеллектуалды әлеуетін нәтижелі дамыта алады және әлеуметтік прогрестің жаңа циклінің негізі болып табылады. Эвристика интеллекттің мәні мен сипаттамасы ретінде оның білім деңгейін, кәсіби және біліктілік дайындығын, сондай-ақ функционалдық жауапкершілігін объективті түрде анықтайды"-делінген[1]. Х.Абжановтың бөлуіндей, осы екінші тұжырымға сай келетіндей қазақ жеріндегі біршама қазақ зиялыларың атап өтуге болады. Олар:Ә.Бөкейханов,Ж.Ақпаев, М.Дулатов, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов, Ш.Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, М.Шоқай, М.Әуезов т.б
Зерттеу жұмысының деректік және тарихнамалық негізі:
Кез-келген ел өзінің тарихын зиялы қауым өкілдерісіз елестете алмайды. Мемлекет болып қалыптасу тарихында зиялы қауым өкілдерінің ерекше орын алатыны бұрында айқындалған. Қазақтың этнос болып қалыптасуының өзі ұзаққа созылды. Қазақ этносының қалыптасуы аяқталған кезде, атап айтқанда, XIV-XV ғасырларда қазақтың көреген би, шешендері мен данагөй ақсақалдары әділ хандары бұл ауыр сынақтарға төтеп бере алды. Міне сол кездегі қазақ интеллигенциялары осылар еді. Сол кездің өзінде зиялы қауымның қызметі көп функционалды сипатта болды, ал оның жаңа ұрпақтарының көбеюі негізінен жеке адамдардың әлеуметтік тұқым қуалаушылықтың жазылмаған заңдарына сәйкес жүзеге асырылды. Ұлттық зиялы қауымның қалыптасуы мен өсуінің бірінші кезеңі Қазақстанның Ресейге қосылуына дейін жалғасты. Бұл оның аймақтық өркениет пен табиғи-тарихи ортаның қажеттіліктеріне сәйкес өзінің маңызды күштерін жүзеге асырған уақыт кезеңі болды. Екінші кезең XIX - XX ғасырдың басын қамтиды, ол кезде Қазақстан Ресейдің колониясына айналды. Патшалықтың қазақ қоғамының табиғи-тарихи даму барысына күшпен араласуы халықтың кадрлық және зияткерлік әлеуетінде, оның зиялыларының құрамы мен санында ауыр деформацияларды тудырды. Өйткені қоғамдық жүйедегі және шаруашылық-мәдени типтегі инновациялар оларды кадрлармен қамтамасыз ету бойынша тиісті шаралармен күшейтілмеген. Сол кездің өзінде өмір материалдық-рухани құндылықтарды құру ғана емес, зиялы қауымның көбеюі бір сәтке де үзілмеуі керек екенін айқын көрсетті.
Рас, қалыптасқан жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастар, өзгерген әлеуметтік-саяси жағдай, сондай - ақ орыс мәдениетімен тікелей қарым-қатынас зиялы қауымның бұрын белгісіз өкілдерінің-инженерлердің, журналистердің, зайырлы білім беру қызметкерлерінің және басқа да кәсіптердің пайда болуына түрткі болды. Соңғы онжылдықтарда революцияға дейін білімді қазақтар болған жоқ деген ойға қайшы, статистикалық деректер: ХХ ғасырдың басында өлкеде үш мыңға жуық мұғалім, 600-ге жуық ауыл шаруашылығы мамандары болған, ал отызға жуық қазақ жоғары медициналық білім алған. Алайда зиялы қауымның өсуі өлкенің дамуынан өте артта қалды. Мамандар пайда болған кәсіпорындар үшін, ауыл шаруашылығы үшін, мұғалімдер мен дәрігерлерге деген үлкен қажеттілікті айтпағанда қажет болды. Жоғары білікті мамандардың қалыптасуына кедергі келтірген кедергілердің бірі балалардың он пайызынан аспайтын бөлігін қамтыған аймақтағы мектептегі білім берудің дамымауы болды. Көптеген жастар гимназия сертификаттарының болмауына байланысты университеттерге түсе алмады. Мұны медицина институты есімімен аталатын Санжар Асфендияров сияқты көрнекті ғалымның тағдырынан жақсы байқауға болады. Нақты мектепті бітіргеннен кейін оған Санкт-Петербург университетіне жол жабылды. Әскери-медициналық академияға қол жеткізу қиынға соқты. Басқа Қайшылықтар зиялы қауым арқылы өтті. Бір кездері біртұтас әлеуметтік қауымдастық көптеген топтарға бөлінді, олардың әрқайсысы революция, халықтың ұлт-азаттық күресі және оның тағдыры мәселелеріне қатысты әртүрлі позицияларға ие болды. Барған сайын таптық және партиялық сипатқа ие болған зиялы қауым корпусындағы келіспеушіліктер мен қарама-қайшылықтар әсіресе 1916 жылғы ұлттық көтеріліс жылдарында және кейінірек 1917-1919 жылдары айқын көрінді.
Қазақстанның белгілі мемлекет және партия қайраткерлерінің бірі Тұрар Рысқұлов былай деп жазады: "1905 жылғы революцияға дейін қазақ халқы арасында зиялы қауымның екі түрін ажыратуға болады. Біреулері-Шоқан Уәлиханов, Алырай Алтынсарин, рас, орыс білімін алған және орыс зиялыларымен байланысты, орыс билігінің көмегімен қазақтарды еуропалық мәдениетке жақындатуға тырысқан аз адамдар сияқты әр түрлі уақытта басқа ортадан дербес шыққан зиялы қауым өкілдері. Басқалары - татар, башқұрт және басқа да мұсылман мектептерінде білім алып, Шығыс мәдениетін тарату арқылы қазақ халқын ағартуға ұмтылған"[2].
Қазан төңкерісіне дейін қазақтар өте жұқа білімді зиялы қауымға ие болды: 100-ге жуық адам жоғары және аяқталмаған жоғары білімге ие болды, 1000-ға жуық гимназия, гимназия, училище түлектері болды, сонымен қатар діни қабықта Шығыс білімі бар бірнеше мың адам болды. Бұл, әрине, аз, бірақ олар, атап айтқанда, Еуропалық білім алғандар, азаматтық қақтығыстар жылдарында өзіндік климат қалыптастырды. Дәл осы жұқа қабат өте құнарлы болды, сонымен қатар басқа Орта Азиялық бауырлармен салыстырғанда ол айтарлықтай маңызды болды.
1910 жылы "қазақтар" мақаласында ірі саяси қайраткер Әлихан Бөкейханов қазақ даласында екі саяси ағымның болуымен ерекшеленді. Бірі-Бұхара мен Түркістанға бағдарланған дәстүрлі панисламистік ағым. Бұл бағытты қазан, Бұхара, Уфа медреселерінде тәрбиеленген исламның әртүрлі қайраткерлері уағыздады. Олар қазақтардың көздерін шығысқа бұруға тырысты.
Екінші ағым-пантюркистік және модернистік бағыт, бірақ өркениетті батысқа бағытталған. Бұл ағымға Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Жақып Ақпаев, Әлихан Ермеков, Міржақып Дулатов жетекшілік ететін орыс ортасында өскен қазақ зиялыларының өкілдері кірді. Бұл топ саяси ұстамдылық танытты, қуатты Ресей империясына қарсы ашық күрестің мерзімінен бұрын екенін түсініп, патша үкіметінің әрекеттеріне мұқият жауап берді.
Сондықтан олар халықтың өзін-өзі тануын арттыру және оны қолайлы жағдайларда әрекет етуге дайындау үшін бар күш-жігерін салды. Олар ресейлік либералды және солшыл партиялармен келісім жасау мүмкіндігіне үміт артты. Үшінші бағыт Санкт-Петербург арқылы Еуропаға бағытталды. Сондай-ақ, 1911-1915 жылдары "Айқап" журналының айналасында шоғырланған ақпан және Қазан төңкерістері қарсаңындағы ұлттық қозғалыстың шаруа-демократиялық бағыты болды. Бұл бағытты Мұхаметжан Иралин, Сәкен Сейфуллин, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Бейімбет Майлин, Сәбит Дөнентаев және басқалар басқарды.
Қазақ ұлттық зиялыларының тарихындағы тұтас жолақ Кеңес өкіметінің жеті онжылдығын құрайды, олар өз тағдырларының дамуындағы қарама-қайшы, бір-бірін жоққа шығаратын тенденциялармен ерекшеленді. Бір жағынан, осы жылдар ішінде Қазақстанда кәсіби-білікті даярлық деңгейі жоғары мамандардың ірі отряды өсті, ал екінші жағынан-билеуші партия мен оның идеологиясының қуғын-сүргінмен сүйемелденген диктаты өзінің жасампаз мүмкіндіктерін толық ашуға, өзінің тарихи мақсатын толық көлемде орындауға - қоғамды жетілдіру мен басқаруда нағыз көшбасшы болуға мүмкіндік бермеді адамдар. 20-шы жылдардың ортасына дейін зиялы қауым өкілдері шығармашылық жұмысқа белсенді қатысты. Бұл сол кездегі Кеңес өкіметінің саясаты мен тәжірибесі халықтың жандануына, оның ұмтылыстарына сәйкес келетіндігімен жеңілдетілді, бұл зиялы қауымның прогрессивті бөлігіне әсер ете алмады. Бірақ Қазақстан жағдайында бұл бағытты а.Байтұрсыновты, М. Дулатовты, ж. Аймауытовты және басқа да жазушыларды қудалауды бірден бастаған Сталиннің ұстаушысы - Голощекин тоқтатты.
Большевиктер билікке келген алғашқы күндерден бастап зиялы қауымның ұлттық отрядтарын құру қажеттілігін мәлімдеді. Барлық жерде жоғары оқу орындары мен техникумдар, рабфактар мен қысқа мерзімді курстар ашылды, Ұлттық республикаларға халық шаруашылығы мен мәдениеттің әртүрлі салаларының мамандары жіберілді, олардың көпшілігі Қазақстанның мәдениеті мен экономикасын көтеру үшін өз білімдері мен күштерін жомарттықпен берді. Дегенмен, зиялы қауымның қалыптасу процесі тым ұзаққа созылды. Бұл халық шаруашылығының тұрақты және көптеген мамандар кадрларымен қанығуының әлсіздігінде де, олардың білімінің жеткіліктілігінде де, бірқатар негізгі әлеуметтік-кәсіби отрядтардың болмауында да көрінді. Мәселен, 1959 жылы республиканың халық шаруашылығында жұмыс істейтін жоғары және арнаулы орта білімі бар 309,3 мың маманның ішінде небәрі 58,2 мың қазақ болған - бұл 18,5 пайыз. 100 қазақтың тек 16-сы ғана ақыл-ой еңбегімен айналысқан, олардың негізгі бөлігі халықтық білім беру және партиялық-мемлекеттік басқару жүйесінде жұмыс істеген. Қазақ мамандарының баяу өсуі 1921-1922 және 1931-1933 жылдардағы ауыр ашаршылықтың, екі соғыстың - азаматтық және екінші дүниежүзілік соғыстың салдары болды. 1929-1931, 1937-1938, 1951 жылдары шарықтау шегіне жеткен сталиндік қуғын-сүргін зияткерлік және кадрлық әлеуетке орны толмас залал келтірді. Олар мыңдаған мамандардың тағдырын бұрмалады. Тек он бес күн ішінде, 1938 жылдың ақпан - наурыз айларында 631 адам атылды, негізінен қазақ зиялыларының түсі. Ұлттық зиялы қауымның қалыптасуына айтарлықтай әсер етті, бұл процесс көпұлтты ел мен республика жағдайында өтті. Осының арқасында рухани және мәдени құндылықтармен алмасу, білім беру жүйесін құруға, кадрлар даярлауға көмектесу үшін қосымша мүмкіндіктер ашылды. Мұның бәрі өзінің пайдалы әсерін тигізді, оны бағаламауға болмайды. Бірақ елеулі шығындар да болды. Ең алдымен, республикалар өмірінің барлық аспектілерін, соның ішінде мәдени-рухани саланы басқаруда шамадан тыс орталықтандыру теріс әсер етті. Қазақстанда байырғы халықтың едәуір бөлігі тұратын ауылда мектептің дамуына ұзақ уақыт бойы елеулі мән берілмеді. Нәтижесінде ауыл жастары жоғары оқу орындары мен техникумдарға түсу кезінде тең емес жағдайға тап болды.
Ұлттық интеллигенцияны қалыптастыру процесін кешіктірген маңызды фактор қазақстандық жоғары оқу орындары мен техникумдардың аздығы болды, онда студенттер саны да ұзақ уақыт бойы орталықпен анықталды. Шамамен 60-жылдардың ортасына дейін Қазақстандағы институттардың, техникумдар мен училищелердің сандық өсуі оның мақсатына сәйкес келмеді. Мысалы, 40-шы жылдары республиканың әр жоғары оқу орнында орта есеппен 500-600 студент, ал Грузияда - 1,5 мыңға дейін, Украинада - 900 студент оқыды. Орта есеппен бір техникумға немесе училищеге есептегенде білім алушылар саны 200-300 адамнан аспады. Сонымен қатар, соғыстан кейінгі жылдары жатақханалардың болмауына, отбасылардың материалдық қамтамасыз етілмеуіне және т.б. байланысты білім алушылардың жоғары оқудан шығарылуы байқалды. Бұл үдеріс тек 60-70 жылдардың басында аяқталды-өйткені осы кезеңге қарай ұлттық зиялы қауым қазақ халқының құрамында Берік қауымдастық құра бастады. Санақ мәліметтері бойынша, 1939 жылы жұмыспен қамтылған қазақтар арасында сегізге қарағанда 25 пайыз болған. Бұл КСРО бойынша ең жоғары көрсеткіштердің бірі болды. Егер ол бұрын негізінен тәжірибешілерден тұрса, 70-ші жылдары оның жартысынан көбі кәсіптік білімге ие болды. Тағы бір айта кететін жайт, Ұлттық инженерлік-техникалық зиялы қауымның(40,6 мың адам), жоспарлау және есепке алу қызметкерлерінің (55,7 мың), медициналық зиялы қауымның(23 мың) ірі отряды қалыптасты. Халық шаруашылығында жұмыс істейтін жоғары және орта арнаулы білімі бар қазақ мамандарының жалпы саны 173 мыңнан асты. Қазақ жастарының саны жоғары оқу орындары мен техникумдарда оқыды. Бұл 60-70-ші жылдардың басында Қазақ ұлттық зиялы қауымы саны жағынан да, сапалық құрамы жағынан да Республиканың мамандар кадрларына деген қажеттілігін толық қамтығанын білдірді.
Дипломдық жұмыстың мақсат-міндеттері.
ХХ ғасырдағы Қазақ зиялы қауым өкілдері, қазақ интеллигенциясы осы уақытқа дейін толық зерттеліп үлгерген тақырып деп айту қате болса керек. Осы кезге дейін ХІХ-ХХ ғасырдағы қазақ зиялылары туралы зерттеулер тыңғырықты жүргізілсе де, әлі де болса өз өзектілігін жоғалтпақ емес. Ер басыңа күн туғанда, тайсалмастан халқына толассыз еңбек еткен азаматтарымыз жайлы қазіргі жас өскелең ұрпақ және мына біз біліп өсуіміз тиіс. ХХ ғасырдағы қазақ баласыңа берілген сирек кездесетін құбылыс, осы бір қазақ элитасы, халқының іркілмес қаймақтарының, зиялы қауым өкілдерінің өмірі мен еңбектері кез-келген жасөспірім ұрпақтың жүрегінде патриоттық сезімді оятары сөзсіз. Қазіргі ақпарат қарыштап дамыған заманда осы бір тарихи шындықты ұрпаққа түсінікті түрде жеткізе білу мына біз - Болашақ тарихшылардың міндеті деп білемін. Қағаз бен архив беттеріндегі, кітап қоймасында жазылған осы ақпараттарды заманауи тұрғыда білімгерлерге жеткізе білуіміз үшін креативті, жан-жақты, дарынды ұстаз болуымыз тиіс.
Өздеріңіз білетіндей, Қазақстан тарихындағы XIX ғасырдың аяғы - ХХ ғасырдың басы Қазақстанның Ресей құрамындағы дамуын тек ұлттық бірегейлікті сақтау негізінде ғана мүмкін деп санайтын және Дала өлкесінде орыстандыру мен ассимиляциялаудың патшалық саясатына белсенді қарсы шыққан рулық дворяндардың жас өкілдері тобының саяси аренаға шығуымен сипатталады. Бұл Ресей империясының шетінде ұлттық зиялы қауымның қайта өрлеу кезеңі болды. ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның рухани-зияткерлік элитасының көшбасшысы - Ресейдің земство және қала қайраткерлері съезінің депутаты, I Мемлекеттік Думаның және Ресей халықтарының мұсылман халқы съезінің депутаты, IV Мемлекеттік думаның Мұсылман фракциясы бюросының мүшесі, санкт-Петербург масоны, Алаш партиясы мен қозғалысының ұйымдастырушысы және басшысы, Алаш Орданың тұңғыш қазақ ұлттық үкіметінің басшысы Әлихан Бөкейхан болды, орман шаруашылығы, экономика, тарих, Этнография, филология, Статистика, саясаттану саласындағы ғалым және маман. Алайда, кеңес дәуірінде оның ғылыми мұрасына талдау жасау да, қолдану да мүмкін болмады: ол буржуазиялық-ұлтшылдыққа ие болды.
Қазақтың ұлттық зиялыларын кеңестік билікке дұшпандық деп жариялай отырып, бұрынғы КСРО-да объективті ақпараттан айырылған және ресми үгіт-насихатқа мас болған адамдардың жаңа ұрпақтарында зиялы қауым өкілдері туралы реакциялық саяси және мемлекет қайраткерлері, баевтар мен жер иелерінің ұлдары туралы пікір қалыптастыру үшін бәрі жасалды. Еңбек халқын қанау. Қазақстанда большевиктік билік тарапынан ұлтшылдыққа қарсы күрес науқандары мезгіл-мезгіл ұйымдастырылды, олардың басты бағыты зиялы қауымға қарсы бағытталды. Егер жаңа ұрпақтың санасын ренжіту мүмкін болса, онда бұл керемет адамдар Отанда жасаған барлық жақсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.