Педагогика әдіснамасы және педагогикалық зерттеудің әдістері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

___________________________________ _УНИВЕРСИТЕТІ

_________________________________ факультетті

__________________ кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Мектепке дейінгі педагогиканың зерттейтін көкейтесті мәселелері Пәні: 4S01120102 - Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының тәрбиешісі
Мамандығы: 01120100 - Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту Орындаған_________________________Г руппа________

Жетекші : Ләзи Ақерке

Жұмыс _______________ бағасына қорғалды
_____ ________ 2024 ж
Норма бақылау:
_________________

Комиссия
_________________

_________________

Шымкент 2024 ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
І. Мектепке дейінгі педагогиканың зерттеу әдістері мен методологиясы
1.1. Педагогика әдіснамасы және педагогикалық зерттеудің әдістері ... ... ...
1.2. Мектепке дейінгі педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру ... ... ... ... ...

ІІ. Мектепке дейінгі педагогиканың зерттейтін көкейтесті мәселелері
2.1. Тәрбие жүйесінде мектеп жасына дейінгі балаларды жас шамасына қарай бөлу ... .. .
2. 2. Мектеп жасына дейінгі балалардың таным үрдісінің дамуының педагогикалық зерттемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Жас ұрпақ тәрбиесі - адамзаттың мәңгілік тақырыбы. Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Баланың шын мәнісіндегі адам болып қалыптасуы қыруар уақыт пен тер төгетін, зор еңбекті қажет ететін, ауқымы кең, жауапкершілігі мол жұмыс. Ұлы абай: Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе дүниедегі жақсы-жаманды таниды дағы сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады, - десе, француз педагогы Жан Жак Руссо: Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстінде шимайды қалай салсан, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді, - деген екен.
Адамның дамуы дене, психикалық және әлеуметтік жетілу, пісу процесі болып табылады да, туа біткен және өсе келе бойға сіңген қасиеттердің, сандық және сапалық өзгерістерінің бәрін қамтиды. Дене дамуы бойдың, салмақтың өзгеруімен, бұлшық еттер күшінің артуымен, сезім мүшелерінің жетілуімен, қимылдардың үйлесімділігімен т.б. байланысты. Психикалық даму процесінде танымдық, еріктік, эмоциялық процестерде, жеке адамның психикалық сипаттары мен белгілерінің қалыптасуында елеулі өзгерістер болады. Даму барысында баланың биологиялық индивид ретінде адамға, жеке адам ретінде адамзат қоғамының мүшесіне айналуы жүзеге асады. Адамның дамуы дегеніміз - оның тегінде бар және туа біткен белгілердің жай ғана сандық көрінісі емес. Даму - бұл ең алдымен айналадағы болмыстың ықпал жасауымен ағза мен психикада болып жатқан сапалық өзгерістер. Адамның дамуы мен оның жеке басының қалыптасуы біртұтас процесс.
Балаларды мектепке дайындауда психологиялық өріс-еркіндік, батылдық, имандылық тәрбиелерін бала бойына сіңіріп, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру шешуші роль атқарады.
Сондай-ақ, балаларды мектепалды даярлықтан өткізу барысында оқыту мен тәрбиелеудің төрт міндеті қарастырылады.
Бірінші : әлеуметтік дамуда баланың үлкендермен қарым-қатынасы және өз құрбы-құрдастармен баланың ой-өрісінің қалыптасу мүмкіндіктері көзделеді, өз отанына, отбасына халқының салт-дәстүріне көңіл бөлу жолдары қарастырылады.
Екінші: танымдық даму барысында мына міндеттер ерекшеленеді: айнала қоршаған өмірмен таныстыру мәселелерін түйіндеу, оның тәсілдері мен қасиетін сезіну.
Үшінші: әсемдік даму эстетикалық барысында өмірге деген құштарлық мен көркемдік танымды қалыптастырады.
Төртінші: дене тәрбиесі дамуында салауатты өмір салтын қалыптастыру, дене мәдениетінің жан-жақты күтімі мен дұрыс дамуы, өзін қоршаған ортамен байланысы, өз денсаулығына, ауру-сырқау т.б. қауіп қатерден сақтану қарастырылады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Мектепке дейінгі педагогиканың зерттейтін көкейтесті мәселелерің қарастыру және анықтау.
Курстық жұмыстық міндеттері:
Педагогика әдіснамасы және педагогикалық зерттеудің әдістері;
Мектепке дейінгі педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру;
Тәрбие жүйесінде мектеп жасына дейінгі балаларды жас шамасына қарай бөлу әдіснамасы;
Мектеп жасына дейінгі балалардың таным үрдісінің дамуның педагогикалық зерттемелері.
Ғылыми жаңалығы: : Мектепке дейінгі педагогиканың зерттейтін көкейтесті мәселелерің қарастырып оң шешімге келтіру.
Зерттеу объектісі: Мектепте оқуға әзірленетін балалар
Зерттеу пәні: 4S01120102 - Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының тәрбиешісі
Зерттеу әдісі:
- педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді талдау;
- тәрбиеші-педагогтардың озық іс-тәжірибелерімен танысып,зерттеу, байқау;
Теориялық және практикалық маңызы: Педагогикалық журналдарға әдістемелік жұмыс ретінде ұсынуға болады, студенттер көмекші құрал ретінде пайдалануға болады.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

І. Мектепке дейінгі педагогиканың зерттеу әдістері мен методологиясы

1.1. Педагогика әдіснамасы және педагогикалық зерттеудің әдістері

Кез келген ғылымның даму жетістігі оның әдіснамасы мен теориясының деңгейімен анықталады. Ғылыми-зерттеу жұмысында әдіснама басқаша айтқанда методология , әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты. Әдіснама грек тілінен аударғанда әдіс туралы ғылым деген мағынаны береді.
Сондықтан әдіснама - зерттеу үдерісі туралы ілім ретінде де түсіндіріледі.
Теория - педагогикалық құбылыстардың, кез-келген әдіснаманың негізі болады және сол әдіснаманың көмегімен табылған фактілер негізінде кеңейеді.
Теория - таным үдерісінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға жету мен оны құру тәсілі болып табылады.
Бұл - теориялық және практикалық ғылыми-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрастырудың негізі мен тәсілдер жүйесі.
В.В.Краевский педагогиканың әдіснамасы педагогикалық шынайы болмысты бейнелейтін педагогикалық теорияның құрылымы мен негіздері, білімдер жасауға қажет тұғырлар мен тәсілдердің қағидалары туралы білімдер жүйесі, сондай-ақ, арнайы ғылыми-педагогикалық зерттеулердің бағдарламаларын, логикасын және әдістерін, сапасын бағалау туралы білімдерді алу бағытындағы әрекет жүйесі деп тұжырымдайды.
Педагогика әдіснамасы кең мағынада теория, оның пәні зерттеудің жалпы ғылымилық және арнайы әдістерін біріктіретін және тар мағынада - жаңа ғылыми-педагогикалық ақпарат алу, оны талдау мен түсіндірудің әдістері туралы білімдер жүйесі.
Педагогтің әдіснамалық мәдениетінің құрамы мыналарды қамтиды: әдіснамалық рефлексия (өзінің ғылыми қызметін талдау қабілеті), ғылыми негіздеуге қабілеті, сыни талқылауға және нақты тұжырымдамаларды, танымның, басқарудың, құрастырудың формалары мен әдістерін шығармашылықпен пайдалануға қабілеттілік.
Педагогтың әдіснамалық мәдениетінің мазмұнына мына білімдер енеді:
педагогикалық білім құрылымы мен әрекеттері туралы білім;
жалпы ғылымдық мазмұндағы ағымдағы, негізгі, іргелі педагогикалық теориялар,
тұжырымдамалар, болжамдар;
педагогикалық зерттеулердің әдістері мен логикасы туралы білім;
тәжірибені жетілдіру үшін алған білімді пайдалану әдістері туралы білім.
Педагогика әдіснамасының деңгейлері
Ғылыми танымда әдіснамалық талдаудың әр түрлі деңгейлері көрсетіледі.
Әдебиеттерде әдіснамалық талдау үдерісі төрт деңгейлік иерархия түрінде беріледі:
1) философиялық әдіснама, яғни, таным мен жалпы ғылымның категориялық құрылымы негізінде педагогикалық зерттеу мәнін, оның әдіснамалық іргетасын білдіретін және белгілі бір әлем сипаты тұрғысынан педагогикалық зерттеу нәтижелерінің танымал түсіндірмесіне қатысты жалпы қағидалар жатады;
2) жалпы ғылымилық әдіснама, жалпы ғылымилық қағидалар мен зерттеу формаларын
қамтиды (жүйелілік, кибернетикалық, кешенді, бағдарламалы-мақсаттық секілді жалпы ғылымилық әдістер, идеалдау, модельдеу секілді жалпы ғылыми рәсімдер мен тәсілдер және т.б қатысады).
3) нақты ғылымилық әдіснама педагогика ғылымының зерттеу әдістері, зерттеу қағидасы мен рәсімдерінің жиынтығынан тұрады. Педагогикалық зерттеу барысында бір мәнді түсінуге қажетті психология, әлеуметтану және т.б ғылымдардың және педагогиканың ұғымдық-түсініктік аппараттының бірегейлігін қамтамасыз етеді;
4) зерттеудің әдістемесі және техникасы (технология), яғни, бір сипатты және шынайы
эмпирикалық материал жинап, оны алғашқы талдау үшін қажетті болатын рәсімдері жиынтығы.
Педагогикалық теория дегеніміз педагогикалық сан алуан құбылыстарды зерттейтін,
бейнелейтін және түсіндіретін білімдер жүйесі. Педагогикалық теория оқыту мен тәрбиелеудің нәтижесін тек практикаға ғана қатысты емес, оны зерттеу нәтижесінде пайда болатын теорияны алдын-ала болжауға мүмкіндік береді.
Педагогикалық теориялар: тұлға теориясы адамды қоғамдық-тарихи іс-әрекеті мен мәдениет субъектісі, ол қарым-қатынас иесі деп қарастырады. Тәрбие беру мақсатын анықтап, оның мазмұнын, ұйымдастырудың нақты жолдары мен әдістерін белгілеу - тұлғаның қалыптасуындағы ең маңызды мәселе.
Педагогикалық зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері.
Педагогика әдіснамасының басты міндеттерінің бірі зерттеу жұмысын әдіснамалық негіздеу болып табылады.
Ғылымда әдіснамалық негіздің келесі түрлерін бөліп қарастырады:
- ғылымның философиялық негізі (әлемнің философиялық бейнесі, философиялық-дүниетанымдық, логикалық-гносеологиялық, құндылықты- нормативті ұстанымдар, философияда құрастырылған теориялар мен категориялар);
- теориялық негіз (ғылымның белгілі бір саласының тұжырымдамалық идеялары);
- әдіснамалық негіз (зерттеудің әдіснамалық тұғырлары мен ұстанымдары, ғылымилық идеалы мен нормалары);
- логикалық негіз(формалды және диалектикалық логика заңдары, дәлел және аргумент ережесі);
- эмпирикалық негіз (ғылыми айғақтар, эксперимент нәтижелері, тәжірибелік-ізденушілік жұмыс).
Педагогикалық зерттеудің әдістері. Ғылыми-педагогикалық танымның эмпирикалық әдістері. Зерттеу әдісі белгілі бір ғылыми міндетті, амалдар мен рәсім-тәртіптерді орындауға бағытталған зерттеу әрекетінің нормативті моделі арқылы түсіндіріледі. Педагогикалық зерттеулерді ғалымдар эмпирикалық және теориялық деп бөліп қарастырады.
Эмпирикалық білім - зерттелетін пәннің нақты қасиеттері, фактілер, істің мән-жайы туралы білім. Бұл мәліметтер эмпирикалық деп аталатын танымның арнайы әдістерінің көмегімен алынады. Олардың қатарына байқау мен эксперимент енеді.
Байқау - жаңа педагогикалық құбылыстарды мақсатты түрде қабылдап, оларды бұрынғы қоғамның даму кезеңдеріндегі мектептер мен педагогикалық ойлардың даму сатыларындағы ұқсас құбылыстармен салыстырып, олардың араларындағы сабақтастықты, оқыту мен тәрбиелеу үдерісіндегі кемшіліктер мен жетістіктерін саралап дәлелдейді.
Әңгімелесу - қосымша ақпарат алуда педагог ғалымдармен, білім беру саласына еңбегі сіңген адамдармен алдын-ала күрделі мәселелерге байланысты, сұрақ-жауап түрінде әңгімелесу арқылы тиісті жауаптар алынып, жүйеленеді.
Сұхбат - бұл зерттеудің дербес және қосымша әдісі, байқаудың жетіспей жатқан және алған ақпараттардың толық болмау жағдайларында қолданылады.
Сауалнама жүргізу - материал жинауда көпшілікке сауалнама сұрақтары таратылып,
зерттелген мәселелер аумағында адамдардан жазбаша жауаптар алу үдерісі.
Эмпирикалық танымда экспериментті қолданады.
Педагогикалық консилиум әдісі оқушылардың тәрбиелілігін белгілі бағдарлама арқылы және бірыңғай белгілер арқылы талқылау, тұлғаның ерекшеліктерін бағалау, қалыптасқан нышандардың мүмкін болатын ауытқулардың себептерін табу немесе сонымен қатар басқалармен кемшілікті жеңу құралдарын бірге талқылауды қамтиды. Диагностикалық бақылау жұмыстары әдісі.
Мұндай жұмыстар жазбаша немесе зертханалық-тәжірибелік сипатта болуы мүмкін.

1.2. Мектепке дейінгі педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру
Педагогика сапасындағы зерттеулер бұл білім заңдылықтары, оның құрылымы мен механизмдері, мазмұны, принциптері мен технологиясы жөніндегі жаңа мәліметтерді алуға бағытталған ғылыми ізденіс процесі және оның нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті деректер мен құбылыстарды түсіндіру және оларды алдын ала болжастыру. Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер іргелі (фундаменталды), қолданбалы және болжам-жобалау (разработки) деңгейіндегі болып үш топқа бөлінеді. Іргелі зерттеулер нәтижесінде педагогиканың теориялық және практикалық жетістіктерін қорытушы жалпы тұжырымдамалар алынады немесе болжам жобалаумен педагогикалық жүйелерді дамытудың моделдері ұсынылады Қолданбалы зерттеулер бұл педагогикалық процестің кейбір тараптарын тереңдей тануға, алуан қырлы педагогикалық қызметтің заңдылықтарын ашуға бағдарланған істер. Болжам жоба бұрыннан белгілі теориялық көзқарастарға негізделген нақты ғылыми-практикалық ұсыныстар дұрыстығын дәлелдеп, оларды практикалық айналымға қосу бағытында істелетін жұмыс

Қалаған педагогикалық зерттеу көпшілік қабылдаған әдіснамалық тиектерге орай жүргізіледі. Педагогикада олардың қатарына зерттелуге тиіс проблема. тақырып, нысан және оның дені (предмет), мақсат, міндеттер мен болжамдар. қорғалуы тиіс идеялар кіреді. Педагогикалық зерттеулер сапасын танытушы негізгі көрсеткіштер зерттеу көкейкестілігі, жаңалығы, теориялық және практикалық маңыздылығы.

Зерттеу бағдарламасы, әдетте екі бөлімнен тұрады әдіснамалық және іс- әрекеттік әрекеттік (орындау-процедуралық). Алғы бөлімде тақырып көкейкестілігі негізделеді, проблема нақтыланады, зерттеу нысаны мен дені, мақсаты ме міндеттері айқындалады, негізгі ұғымдары белгіленеді, зерттеу нысаны бастапқы жүйелі талдауға салынып, қызметтік болжам жасалады. Ал екінш зерттеудің стратегиялық жоспары түзіледі, сонымен бірге ідер алды деректерді жинақтау мен оларды іріктеудің реті және негізгі шаралары жасалады.

Зерттеу көкейкестілігін негіздеудің мәні оқу мен тәрбиенің теориясы және практикасын бұдан былай да дамыту үшін тиісті проблемалардың қажеттігін, дер кезінде зерттеліп, шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса күрделі де қажет мәселелердің жауабын береді, педагогикалық ғылымға қойылатын қоғамның әлеуметтік тапсырысын бейнелейді, практикада орын алған келелі қайшылықтарды аш Көкейкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі ерекше жағдайларға тәуелді. Жалпыланған күйде көкейкестілік ғылыми идеялар мен практикалық ұсыныстарға болатын сұраныс (қандай да қажеттілікті қамтамас ету үшін) пен дер кезеңдегі ғылым мен практиканың мүмкіндігі арасындағы айырмашылық деңгейін сипаттайды.

Зерттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, ете наделі де қоғамды маңызға ие болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты тақырыптың негіздеме дәйегін талап етеді. Ал бұл, өз кезегінде, қойылған мәселенің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.
Егер әлеуметтік тапсырыс педагогикалық практиканы талдаудың нәтижесінде ұсынылатын болса, ғылыми проблеманың өз негізі басқаша. Оның міндеті ғылым құрал-жабдықтарын пайдалана отырып, негізгі қарама-қарсылықтарды баяндап беру. Әдетте, проблема шешімі зерттеу мақсатын құрайды. Мақсат қайта түзіліп, өрнектелетін проблема.

Проблема нақтыланып, өрнектелгеннен соң, зерттеу нысанын таңдау кезегі келеді. Нысанға педагогикалық процесс, педагогикалық болмыстың бір саласы немесе қайшылықтарымен жүз берген қандай да педагогикалық қатынас алынуы мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде нақты не әлі де күмәнді қайшылықтарды қамтып, проблемдік ситуацияларды туындатқан жағдайлардың баршасы нысан есептелінеді. Танымдық процесс бағытталғанның бірі- нысан. Зерттеу дені (предмет) - нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл түбегейлі зерттеуді қажет еткен нысанның теориялық не практи-калық тұрғыдан өте маңызды сапа- қасиеттері, қырлары мен сырлары.

Зерттеу мақсаты, объекті және деніне сәйкес, әдетте, болжамды (гипотезаны) тексеру мен дәйектеуге арналған зерттеу міндеттері белгіленеді. Гипотеза - бұл шынайылылығы әлі дәлелденуі қажет теориялық негізі бар болжамдар жиынтығы.

Ғылыми жаңалылық тиегі аяқталған зерттеулердің сапасын бағалау үшін қолданылады. Ол қазіргі кезеңде әлі белгісіз, педагогикалық әдебиеттер тобына енбеген білім заңдылықтары, олардың құрылымы мен механизмдері, мазмұны, принциптері мен технологиясын сипаттаушы теориялық жән практикалық қорытындылардың мазмұнын өрнектейді. Зерттеу жаңалылығы қаншалықты теориялық маңызға ие болса, соншалықты практикалық қажеттілікке ие. Зерттеулер нәтижесінде түзілген тұжырымдамалар, алынған гипозалар, ашылған заңдылықтар, әдістер, бағыттар. кезқарастар, проблеманы айқындау моделі орындалған ғылыми істердің теориялық маңызын танытады Ал зерттеудің практикалық маңызы жаңа ұсыныстар, нұсқаулар және т.б. дайындауға арқау болуында. Жаңалылық тиектері теориялық және практикалық маңыздылык зерттеу типтеріне орай бір-бірімен ауысып барады, сондай-ақ жаңа білімдердің пайда болу уақытына да тәуелді келеді. Зерттеу ізденістерінің логикасы мен қозғалысты өзгермелілігі (динамикасы) бірнеше сатылық- эмпирикалық, гипотетикалық, эксперименталды- теориялық немесе теориялық, прогностикалық- жұмыстар орындауды қажет етеді.

Зерттеудің эмпирикалық сатысында зерттеу нысанының қызметтік бағамы алынады, шынайы оқу-білім тәжірибесі, ғылыми білімдер деңгейі мен құбылыс мәнін түсіну қажеттігі арасындағы қарама-қарсылықтар көрінеді, ғылыми проблема өрнектеледі. Эмпирикалық талдаудың басты нәтижесі - зерттеудің алғашқы тұжырымдамалары ретінде қабылданған, бірақ әлі тұтастығы тексеріліп, бекуі қажет болжамдар мен шамалаулар жүйесінен түзелетін зерттеу гипотезасынан көрінеді. Гипотетикалық сатыдағы ізденіс жұмыстарының мәні: зерттеу объектті жөніндегі дерекдер мен жұмыстарының мәні: зерттеу объектті жөніндегі деректік болжамдар мен олардың мәнін айқындап алу қажеттігі арасындағы қарама-қарсылықтарды шешіп алу, содан соң зерттеудің эмпирикалық деңгейінен оның теориялық (эксперименталды-теориялық) деңгейіне өтудің
дайындық жағдайларын жасау.

Теориялық саты зерттеулерінде назарға алынған нысан жөніндегі функционалдық және гипотетикалық болжамдар мен ол туралы жүйелі шамалаулар
қажеттігі арасындағы қайшылықтарды үйлестіру жұмыстары орындалады.
Теорияның белгілі қалыпқа келуі прогностикалық сатыға жол ашады, осының
нәтижесінде тұтастай құрылым болып танылған зерттеу нысаны жөніндегі соңғы
алынған идеялық ақпараттар мен олардың ендігі, жаңа жағдайларда даму мүмкіндіктерін көрегендікпен алдын-ала

Жобалау қажет жобалау қажеттігі арасындағы текетіресті шешу талабы қойылады. Теорияның міндеті осы сан қилы талаптардың объектив шешіміне негіз болу.
Педагогикалық зерттеу әдістемесі мен әдістер жүйесі Зерттеу әдістемесінің (методика) дайындығы ғылыми ізденіс логикасына орай жүргізіледі. Бұл әдістеме өте күрделі де сан қилы қызметтермен байланысты нысан болған білімдену процесін аса жоғары шынайылылықпен зерттеуге мүмкіндік беретін теориялық және эмпирикалық әдістер (метод) тобынан құралады. Әдістердің тұтастай бір бөлігін қолданудан назарға алынған проблема жан-жақты айқындалады, оның барша қырлары мен шектері түгелдей зерттеуден өтеді. Педагогикалық зерттеу әдістерінің әдіснамадан өзгешелігі - бұл педагогикалық құбылыстарды зерттеу, олар жөніндегі ғылыми ақпараттарды жинақтап, заңдылықты байланыстар, қатынастарды анықтау, Соның ақпараттарды жинақтап, заңдылықты байланыстар, қатынастарды анықтау, оның нәтижесінде ғылыми теория
қалыптастыру мақсатымен жүргізілетін іс-әрекет жолдары мен тәсілдерінің өзі. Әдістер көп түрлі де сан қилы, бірақ жүйелестіре келгенде, бұлардың бәрі үш
топқа ажыралады: 1) педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері; 2) теориялық зерттеу әдістері, 3) математикалық әдістер.

Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері - білім беру процесін ұйымдастырудың көз алдымызда қалыптасқан тәжірибесін зерт-теудің жолдары.Зерттеуге озат тәжірибе, яғни танымал мұғалімдер мен қатардағы тәлімгерлер қызметтері бірдей алынады. Олардың жұмыстарында кезігетін қиындықтар педагогикалық процесс
қайшылықтарымен, пайда болған не енді туындауы мүмкін
проблемалармен байланысты келеді. Педагогикалық тәжірибені зерттеу барысында келесідей әдістер қолданылады: бақылау, әңгімелесу, интервью, анкеттеу, оқушылардың жазба, графикалық және шығарма жұмыстарын көзден өткеру, педагогикалық құжаттармен танысу.

Бақылау - зерттеу барысында нақты дерек материал жинақтау мақсатымен қандай да педагогикалық құбылыстың назарға алынуы. Бақыланған құбылыстар міндетті түрде хатталады. Бақылау нақты нысанмен жете танысуға орай алдын ала белгіленген жоспар бойынша жүргізіледі. Бақылау жұмысы келесі кезеңдерге бөлінеді: 1) міндеттері мен мақсаттарын айқындау; 2) бақыланатын объект,
оның элементтерін және ситуацияларын таңдастыру; 3) бақылау және оның барысында ақпарат топтастыруға оңтайлы әрі тиімді тәсілдерді іріктеу; 4) байқалғандарды хатқа түсіру формасын ойластыру; жинақталған ақпараттарды өңдеу және дәйектеу.

Бақылау түрлері: араласа бақылау ізденуші зерттеу жүргізіп жатқан топтың мүшесі ретінде қатысады; сырттай бақылау- зерттеуші ізденіс жұмыстарына тікелей араласпайды; ашық және жасырын бақылау; тұтастай және таңдамалы бақылау.
Бақылау - орындалуы тұрғысынан ең оңай әдіс, бірақ өзіндік кемшілігі де жоқ
емес: көп жағдайларда бақылау барысындағы не соңғы нәтижеге зерттеушінің тұлғалық-әлеуметтік жеке дара бітістері (көзқарасы, мүддесі, жан толғанысы) ықпал жасап, оның қандай да шынайылылықтан ауытқуына себепші болуы мүмкін.

Сұхбат әдісі қажетті ақпаратты алу немесе бақылау барысында түсініксіздеу болған құбылыстың мәнін аша түсу мақса ымен дербес не қосымша
қолданылатын зерттеу тәсілі. Сұхбат айқындалуы тиіс нақты сұрақтар бойынша
күні ілгері түзілген жоспармен орындалады. Әңгімелесу еркін жүргізіліп,
сұхбаттас кісінің жауаптары хатталмайды. Сұхбаттасудың екінші бір түрі

педагогикаға әлеуметтану саласынан енген интервью алу. Бұл әдісте сұрақтар алдын ала түзіліп, бірізділікпен қойылып барады. Интервью жауаптары анық жазылып, хатталады.

Анкеттеу - ауқымды материал жинақтау үшін қолданылады. Сұрақ жауаптары жазба күйінде қабылданады. Сұхбаттасу мен интервью алу бетпе-бет әңгімелесумен жүргізіледі, ал анкеттеу сырттай орындалады. Аталған әдістердің нәтижелі болуы қойылатын сұрақтардың мазмұны мен құрылымына тәуелді. Сауалнама түзуде ескерілетін жәйттер: 1) алынатын ақпараттың сипатын анықтал соң сипатын анықтап алған жөн; 2) қойылатын сұрақтың бірнеше баламалы өрнегі болғаны қажет; 3) сауалнаманың бірнеше жоспары түзіліп, ол алғашқы тексеруден өткізілуі тиіс; 4) сауалнама кемшіліктері түзетіліп, пайдалануға ақырға редакциясының ұсынылуы дұрыс. Құнды материал оқушылардың шығармашылық туындыларын зерттеу әдісімен де алынады. Олар: шәкірттер орындаған жазба, графикалық, шығармашылық және бақылау жұмыстары; балалардың суреттері, сызылмалары, жасалған қосалқы бөлшектер, кейбір пән дәптерлері.

Мұндай жұмыстар оқушылардың даралық қабілеттерінен дерек береді, олардың қандай да бір саладағы ептілік және дағды жетістіктерінің деңгейін көрсетеді. Мектеп құжаттарымен танысу әдісін қолдана отырып, оқушының жеке ісі (личное дело), дәрігерлік карта, күнделік, жиналыс не отырыс хаттамалары және сол секілді мектеп хат- қағаздарымен танысу арқылы зерттеуші оқу-тәрбие, білім игеру процесін ұйымдастыру практикасында нақты қалыптасқан объектив жағдайлар жөніндегі ақпараттармен қаруланады.

Педагогикалық зерттеудің қандайда бір әдіс не тәсілінің педагогикалық тиімділігін анықтау үшін арнайы ұйымдастырылған тексеру түрі- эксперимент
ерекше маңызды. Педагогикалық эксперимент міндеттері: 1) жобаланған педагогикалық құбылыс және оның іске асуында көрініс беретін себеп-салдарлы байланыстар мәнін зерттеу; 2) педагогикалық құбылысқа зерттеушінің белсенді
ықпал жасауы; 3) педагогикалық ықпал мен ықпалдастықтың нәтижесін
өлшестіру. Эксперимент келесі кезеңмен өткізіледі: - теориялық (проблема қою, зерттеу мақсатын, нысанын және денін анықтау, міндеттер мен гипотеза белгілеу);
әдістемелік (зерттеу әдістемесі мен оның оның жоспарын айқындау, бағдарлама түзіп, алынған нәтижелерді өңдеу әдістерін нақ-тылау); эксперимент жұмысы бірнеше тәжірибелік зерттеу әрекеттерін орындау (ситуация түзу, бақылау, тәжірибені басқару және зерттеушілердің жауап әрекеттерін бағалау);
- талдау - сандық және сапалық сарапқа салу; алынған деректерге түсініктеме беру; қорытынды жасап, практикалық ұсыныстар енгізу.
Эксперимент түрлері: табиғи (қалыпты оқу-тәрбие процесі жағдайында) және зертханалық- қандай да әдістің тиімділігін тексеру үшін жасанды жағдайлар
түзу (экспериментке алынған балалар тобы өз алдына бөлектенеді). Көп жағдайларда табиғи эксперимент қолданылады. педагогикалық құбылыс мазмұны, мақсаты және т.б. орай ұзаққа созылған не қысқа мерзімді болуы мүмкін.

Егер эксперимент педагогикалық процестің нақты жағдайымен танысуға бағытталған болса, деректеуші (констатирующий) аталып, ал оқушы не сынып
ұжымының дамуына қажет жағдайларды анықтауға арналған күнде мұндай
эксперимент- қайта жасаушы (дамытушы) деп аталады. Қайта жасау экспериментінде салыстырып баруға керек бақылау топтары түзіледі.

Эксперименттік әдістің қиындығы: оны жүргізу техникасын жете білу қажет, бұл зерттеу барысында ұйымдастырушының аса үлкен сыпайылығы мен әдептілігі, көрегендігі мен егжей-тегжейлілігі, зерттеудегілермен қатынас түзу қабілеттілігі де маңызды келеді.

Теориялық талдау - педагогикалық құбылыстың кей тараптарын, белгілерін, ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, қарастыру үшін қажет. Жеке деректерді талдаумен оларды жүйелі топтарға біріктіреміз, әрбіріндегі жалпылық пен даралықты ескере отырып, ортақ принциптер мен ұстамдарға келеміз.

Талдауды біріктіру (синтез) процесімен қатар жүргізе отырып, зерттеудегі педагогикалық құбылыстың мән- жайына енеміз. Индуктив және дедуктив әдістер эмпирикалық жолмен алынған ақпаратты қорытындылаудың логикалық әдістері. Индуктив әдіс - ойдың жеке пікірлерден жалпы ойға өтуін байқаса, дедуктив жалпы пікірден жеке қорытынды жасауға қолданылады.

Теориялық әдістің қажеттігі проблема анықтауға, гипотеза белгілеп, жинақталған деректердің бағасын шығарудан туындайды. Теориялық әдіс көптеген әдебиеттермен таныс болуды талап етеді: жалпы және арнайы педагогикалық әдебиеттер;
- тарихи-педагогикалық ресми деректер мен құжаттар;
педагогикалық мерзімді басылымдар; мектеп, тәрбие, мұғалім жөніндегі көркем шығармалар;
педагогикалық анықтама құралдары;

- педагогика және онымен сыбайлас пәндер бойынша оқулықтар мен әдістемелік қолданбалар. Әдебиеттермен жұмыс істеу әдістерінің түрі сан-алуан. Олар арасында көбірек қолданылатындары: кітапдерек (библиография) түзу -- зерттелетін мәселеге байланысты іріктеліп алынған деректік әдебиеттер тізімі; реферат жазу жалпы тақырып бойынша бір не бірнеше ғылыми еңбектің қысқартылып берілген мазмұны; конспектілеу жұмыстың маңызды идеялары мен тұжырымдарына байланысты жан- жақты материалдарды мұқият қамтыған жазбалар; аннотациялау -- кітап пен мақаланың жалпы мазмұнынан қысқаша ақпар жазу; сілтеме (цитата) беру - әдеби деректе келтірілген ой, пікір не санды өзгертпестен мәтінге ендіре жазу. Педагогикадағы математикалық және статистикалық әдістер сауалнама, эксперимент жолымен алынған деректемелерді өңдеу үшін, сондай-ақ зерттеліп

жатқан құбылыстар арасындағы сандық тәуелділіктерді анықтау мақсатында қолданылып, эксперимент нәтижесін бағалауға, қортындылар сенімділігін арттыруға, теориялық тұжырымдарды негіздеуге жәрдемдеседі.
Математикалық әдістер арасында педагогикада ең көп қолданымға келетіндері: тіркеу (регистрация), ранжирование (тәртіпке келтіру), өлшемге түсіру (декодирование). Статистикалық әдіспен қолға түскен көрсеткіштердің орташа сандық шамасы айқындалады: орта арифметикалық (салыстырып бақылау және
эксперименттік топтардың жазба жұмыстарында жіберілген қателердің орташа
санын шығару үшін); медиана тізімдердің орта тұсындағы көрсеткіш (топта
он екі оқушы болса, бағаның өсу дәрежесімен өрнектелген тізімде алтыншысының бағасы медиана); таралу дәрежесі дисперсия немесе квадраттың ауытқу, баламалар коэфиценті және т.б. Мұндай есептерді жүргізу үшін белгілі формулалар, анықтама таблицалар қабылданған. Осы әдістермен жинақталған көрсеткіштердің сандық тәуелділіктері графиктер, диаграммалар, таблицалар түрінде өрнектеледі.

Педагогика ғылымында жас зерттеушілердің араласуын күтіп жатқан, әлі анықталмай елеусіз болған құбылыстар байланысы мен тәуелділіктері ұланғайыр, тың халінде. Педагогиканың жемісті дами түсуінің басты шарты ғалымдар мен педагог-практиктердің бірлікті іс-әрекеті. Егер осы теориялық және тәжірибелік ізденістер аталған педагогикалық әдістер жүйесін жете білумен жүргізілетін болса ғана, педагогтың өз тәжірибесі де, басқалардың да педагогикалық ұсыныстары мақсатты бағытта зерттеліп, талданады.

ІІ. Мектепке дейінгі педагогиканың зерттейтін көкейтесті мәселелері

2.1. Тәрбие жүйесінде мектеп жасына дейінгі балаларды жас шамасына қарай бөлу

Белгілі бір шақтық кезеңге тән анатомиялық-физиологиялық жане психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп атайды. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктеріндегі ширақтықты, өзгерімпаздықты айқындайды, тәрбиеленушінің және қоршаған ортамен жасайтын қарым-қатынастар жүйесіне тәуелді болатынын атап көрсетеді. Балалардың өсіп- жетілуінің бір сатысынан екіншісіне көшуі кездейсоқ емес. Сана-сезімнің, дене күш-қуаттарының дамуы адамдардық жар ерекшеліктеріне байланысты Баланың жасы ескен сайын бойлары есіп, денелері тұлғаланып, ақыл-саналары дамып, білімдері тереңдей бастайды. Балалардың жас ерекшелігін есепке алу, оқыту мен тәрбие жүйесіндегі негізі принциптердің бірі. Жас ұрпақты қоғамдық өмірге жане еңбекке араласуға дайындау міндетін іске асыруда, баланың жеке басын қалыптастыруға әсер ететін тәрбие, қоғамдық, әлеуметтік орта және тұқым қуалаушылық, перзент сүю ата-ананың бақыты, олардың қоғам алдындағы табиғи борышы. Ұрпақ жалғастыру бүкіл тіршілік дүниесінің эволюциялық жемісі. Адам табиғаттан тыс өмір сүрмейді, олай болса, оның табиғи заңына орай дүниеге ұрпақ әкеледі. Тәрбие ісінде балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп отыру қажеттігін педагогика ғылымы ерте кезде-ақ керсеткен еді. Ал белгілі педагогтер Я. Коменский. Ж. Руссо тәрбие беру кезінде бала табиғатын, оның қабылдау, ойлау ерекшеліктерін еске алып отыруға үндеген болатын.

Қазіргі педагогика ғылымы жас ерекшеліктерін анықтауға баланың дамуын үнемі қозғалыс үрдісі ретінде қарастыра отырып, бұл қозғалыстан сан жағынан жинақталу сапа жағынан елеулі өзгерістер болатынын алға тартады Мәселеге бұлайша қарау балалардың дене және психикалық дамуының бірқатар кезеңдерін белгілеуге мүмкіндік береді. Балаларға тәлім-тәрбие беру ісінің табысты болуы олардың жас және даму ерекшелігін тәрбиешінің дұрыс біліп, емірін, іс-әрекетін ұйымдастыруда басшылыққа алуына байланысты омірен, іс прекетін ұйымдастыруда басцвалында алуына байланысты Қазхрі мектепке дейінгі педагогика, психология ғылымдары бала дамуының Бір қалыпты етпейтидин ескеріп, балалық шақты жас шамасына қарай бірнеше кезенге бөледі. Психолог В.С. Мухина, туганнан бастап мектепке барганra дейні кезенде бала үш дағдырыс саттерн бір жаста, үш жаста, жеті жаста Басынан кешіреді. Осыған сайкес бұл жастағы балалар өмірі үш кезенге белінеді: 1. Нәрестелік кезең туғаннан бір жасқа дейн 2. Сәбилік кезең - бір жастан үш жасқа дейм. 3. Мектепке дейні кезең уштенкет жасқа дейін. Бұл бағдармалар, адестемелік құралдар, оқулықтар жасауда, оқу-тарбие мазмүнын айрандауда, күн тәртібін, іс-арекетін ұйымдастыруда нақты негіз болып табылады. Бала тарбиесімен айналасатын болашақ мамандарға, ата- аналарга баланың даму кезендеріне сай психикалық жеке ерекшеліктерін білу тарбие існде жетістіктерге жеткізеді 1. Баланың нәрестели хезенне сипаттама жасайтын болсақ, бұл кезенде тез

есіп дамиды. Осыны ескеріп, максатты тарбие, жаксы кутім жасалса, нарестемен денсаулығы, дене бітімі мен психикасы бірқалыпты дұрыс дамиды Ай сайын ол 600-700 г салмақ қосып, бойы 2-3 см есіп отырады. Жарты жылдан кейін бойының өсуі де, салмақ қосуы да сал саябырсиды. Дегенмен ар қарай дамум үдемелі қарымен жалғаса береді. Бір жасқа толғанда салмағы 10 -10,5 кг. бойы 74-75 CM болады. Жаңа туғанда баланың ың миының салмағы 300 болса, ай сайын 40 г қосып отырады.
Ми қабығының жетілуі күнделікті ұйымдастыратын қимыл-әрекетке байланысты дамиды. Жүйкесі орталық және шеткі деп бөлінеді. Орталық жүйке бас миы мен жұлыннан, шеткісі жұлын мен ми сүйегі және жүйке түйіндерінен тұрады. Адам ағзасының айналадағы ортамен байланысы жүйке арқылы өтеді. Жаңа туған нәрестенің жүйкесі толық жетілмеген, ол өсу барысында бірте- бірте толысады.

Бірқалыпты дамып, дұрыс өсіп келе жатқан баланың 6 - 8 айлығында сүт тісі шығады да, бір жасқа толғанда сегізге жетеді. Нәрестелік кезеңде барлық сезім мүшелерінің қызметі дамып, жағымды эмоция көрініс табады. Заттарға ұмытылу, ұстауға талпыну сияқты қимылдың оңай түрлерін игереді, сөйлеуге икемделіп уілдейді, былдырлайды. Бұл шақта бала сезімтал келеді, Бала өмірінің бір жасқа дейінгі нәрестелік шағының көзі бір-бірінен сапалық айырмашылығы бар төрт кезеңге бөлінеді. Оның бірінші кезеңі: туғаннан 2,5 - 3 айға дейінгі дамуы.

Нәресте дүниеге шартсыз рефлекстердің (тамақ, қорғаныс, бағдарлау) дайын жүйесімен келеді. Тәуліктің 18 - 20 сағатын ұйқымен өткізеді. Әр 3 сағаттан кейін тәулігіне 7 рет тамақтанады. Нәресте ұйықтау, тамақтану т.б. қажеттіліктермен қатар алғашқы күннен бастап есту, көру, сезу және т.б. әсерленулері болады. Егер нәрестенің мұндай тітіркенуді жеткілікті дәрежеде қабылдамаса, ол психикалық дамуы жағынан артта қалған болып табылады. Бала белгілі физиологиялық, генетикалық және жүйке қызметінің ерекшеліктерімен, мидың құрылысы қалыптасқан түрде дамуына сыртқы ортадан баратын импульстер әсер етеді. Мысалы, есту анализаторының қызметі бала ана құрсағында жатқанда сыртқы дыбыстардың әсерінен қалыптасады. Балаланың психикалық дамуы сыртқы ортамен байланысымен, тәрбиенің әсерімен, оқытумен анықталатын ғалымдар дәлелдеген.

Олай болса нәрестелік шақта баланың қалыптасуының алғышарттары жасалып,
денсаулығының негізі қаланады. Жаңа туған нәресте көз тоқтатып қарай алмайды, оны қимылдататын бұлшық еттердің әлсіздігінен қилы болып көрінуі де мүмкін, тек 3 - 4 аптада ғана қарай алады.

Есту қабілеті әлсіз болғанмен, өте қатты дыбысты естиді. Күшті шу
шықса, емуін тоқтата қояды. Есту мен көздің арасындағы үйлесімділік ерте
пайда болады. сту қабілеті әлсіз болғанмен, өте қатты дыбысты естиді. Күшті шу шықса, емуін тоқтата қояды. Есту мен көздің арасындағы үйлесімділік ерте пайда болады. Дыбыс шыққан жаққа басы мен көзін бұрады.

Дәм сезу едәуір ерте жетілген: тәттіні ынталана сорады, ащыға бет- ауызын тыржитады. Иіс сезімі онша жетіле қоймағанмен, өмірінің алғашқы аптасында-ақ иіске әсерленеді, қимылы, демалысы өзгереді. Нәрестенің алақаны, беті, табаны сезімтал келеді. Оның қуанышы езу тартуы, уілі арқылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.