Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібі
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті
Факультет Ғылым жане технология
(факультет [а]тауы[)]
Кафедра _________________________________ ___________________________________ __
([кафедр]а [а]тауы[)]
МАГИСТРАНТТЫҢ ЖЕКЕ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ
Кожахметова Нуржамал Сериковна
([Тегі], [Аты], [Әкесінің] [аты][)]
Мамандықтың коды және атауы __7М01505 -Биология
___________________________________ _____________
Дайындық бағыты ( ғылыми және педагогикалық бағыт)
Магистратурада оқу кезеңі: басталуы 1.09.2022 ж; соңы 2024 ж;
Ғылыми жетекшісі :Дүйсенова.Н.И.
(Тегі, Аты, Әкесінің аты; лауазымы, ғылыми дәрежесі)
___________________________________ _____________________________________________
Диссертация тақырыбы : Биология пәнінің мұғалімдеріне тәлімгерлік және қызметке ену бағдарламасын қалыптастыру, құрастыру
Кафедра мәжілісінде қарастырылды және мақұлданды (_______күнгі хаттама № ____);
Кафедра меңгерушісі
[(]қ[олы][)]
[(][Тегі], [Аты-Жөні][)]
Факультет кеңесінің отырысында қарастырылды және бекітілді (_______күнгі хаттама №__);
Кеңес төрағасы
[(]қ[олы][)]
[(][Тегі], [Аты-Жөні][)]
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БИОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ТӘЛІМГЕРЛІК ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ, ҚҰРАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.1 ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ПЕДАГОГТЕРМЕН ЖАС МАМАНДАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ... ...
1.2 ТӘЛІМГЕРЛІК ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ.
1.3 ЖАС ПЕДАГОГТЕРГЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бірінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. БИОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ТӘЛІМГЕРЛІК ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ, ҚҰРАСТЫРУДА ЭКСПЕРИМЕНТ НӘТИЖЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 БИОЛОГИЯ ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫ
2.2 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТТІ ЖҮРГІЗУ ШАРТТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Екінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертацияда келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қoлдaнылды:
Әдістеме - оқу үдерісінде пайдаланылған әдістер жиынтығы және білім
беру ұсынымдарын зерттеу саласы.
Биологиялық білім - оқушылардың биология ғылымының жүйесіндегі
ұғымдардың, деректер мен пайымдаулардың жиынтығы. Биологиялық
білімдер тіршілік туралы білім тобын қамтитын, олардың зерттеу объектілері
жасуша мен жасушадан пайда болған барлық ағзалар.
Педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеуде, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметті жүзеге асыратын тұлға.
Биолог маман - тірі организмдердің даму заңдылықтары мен жалпы
құрылысын организмдердің көптүрлілігін зерттеуші маман. Ол материал негізінде зерттеу жасап, тәжірибие жүргізе отыра, алынған нәтижелерді тәжірибиеде қолдануды ұйымдастырушы тұлға.
Ғылыми - зерттеу іс-әрекеті - оқу үрдісінен тыс орындалады, ол оқу
жоспарына қосылмайды, бұл іс -әрекетті ұйымдастырудың негізгі принципі
студенттердің өз еркімен және өз бетімен орындалатын жұмыс. (М.И. Махмутов).
Тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне тәжірибиеде көмек көрсету жөніндегі қызметіндегі тұлға.
Зерттеушілік іс - әрекет - жаңалықты, үдерістерді анықтауға, олардың
байланыстары мен қатынастарын орнатуға, нақты теориялық және
эксперименттік тұрғыда көрсететін, таным жүйесінің зерттеу әдістері арқылы заңдылықтарды анықтауда бағытталған шығармашылық мазмұндағы іздену іс-әрекеті.
Педагогикалық жүйе - белгілі бір қабілеті бар жеке тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар мен әдістердің және тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Мектеп тәлімгерлігі - білім беру ұйымдарындағы педагогикалық қызметте еңбек өтілімі жоқ мұғалімдермен жеке тәрбиелік және танымдық жұмыс жүргізудің бір түрі.
Тәлімгер - сабақ беру мен тәрбие саласына қатысты әдістемелерді игерген, білімді, кәсіби және адамгершілік қасиеттері жоғары тәжірибелі , білікті мұғалім.
Білім беру мекемелеріндегі мектеп тәлімгерлігінің мақсаты жас мұғалімдерге кәсіби тұрғыдан тәжірибе жинақтауға көмектесу болып табылады. Осы Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидалары және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар "Педагог мәртебесі туралы" 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті ұйымдастыру және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге талаптар белгілеу тәртібін айқындалады.
2. Осы қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылған:
1) тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен маманға кәсіптік бейімделуіне тәжірибиелік көмек көрсету жөніндегі қызмет;
2) педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыруды жүзеге асыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын маман.
Тәлімгерлік - жеке дайындық пен практикалық дағдылардың сапасын жақсартуға, кәсіби функцияларды тиісінше орындауға, еңбек ұжымында бейімделуге бағытталатын тәлімгердің бақылауымен жас маман қызметкерлерді кәсіби қалыптастыруда және тәрбиелеу нысаны.
Тәлімгер-жас педагог қызметкерлермен педагогикалық қызметке енуіне, ұжымдық мәдениетке және одан кейінгі кәсіби дамуына бейімделу бойынша жеке тәртіпте жұмыс жүргізетін, жоғары кәсіби және адамгершілік қасиеттері, практикалық білімі мен тәжірибесі бар жоғары білікті педагог қызметкер.
Жас маманға кәсіби қызметке кіріскенде, оған әрине қолдау қажет. Сондықтан тәлімгер жас маманның назарын аударуы керек:
* оқу процесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарға;
* құжаттаманы жүргізуге қойылатын талаптар;
* Tso (ережелер бойынша нұсқаулық
Қазіргі кезде мемлекетіміз үшін кәсібилік деңгейі жоғары мамандар дайындап шығару қандай өзекті мәселе болса, жас мамандарға қолдау көрсету дәл сондай маңызды мәселе болып табылады. Бұл мақсатқа жетудің тиімді жолдарының бірі алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқынды тәрбиелеу ісі .
Зерттеу нысаны: Ақтау қаласы № 30 жалпы білім беретін мектептегі биология пәнінің тәлімгер мұғалімдері және биология пәнінен беретін еңбек өтілімі 3 жылға дейінгі жас мамандар. 8 сынып оқушылары.
Зерттеу пәні: биология
Зерттеу мақсаты: Жас педагогтарға олардың кәсіби қалыптасуына, қызметке енуіне көмек көрсету. Биология пәнінің мұғалімдеріне тәлімгерлік және қызметке ену бағдарламасын қалыптастырып, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы білім сапасын көтеру. Тәлімгер және жас маманның жұмысын тиімді ұйымдастыру. Биологиялық термин сөздерді әдіс-тәсілдермен ұштастыра отырып, биологиялық әдістерді қолдану арқылы биология мұғалімдеріне әдістемелік көмек беру.
Зерттеу міндеттері: жас маманға тәрбие-білім беру қызметін ұйымдастыруда, деңгейін арттыруда әдістемелік көмек көрсету;
- сынып жетекшінің құжаттамасын жүргізуде көмек көрсету (тәрбие-білім беру жұмысының перспективалық және күнтізбелік жоспары, өзін-өзі тәрбиелеу жоспары, мониторинг және т. б.);
- сабақты ұйымдастыруда, мақсаттар мен міндеттерін қоюға көмектесу;
- дидактикалық және көрнекі материалдарды пайдалану механизмін үйрету;
- инновациялық технологияларды тереңдетіп зерттеуге қолдау көрсету;
- ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың жалпы мәселелерін ұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсетуде биологиялық терминдер мен әдістерді ұштастыра отырып, жас маманның кәсіби біліктілігін арттыру.
Зерттеу әдістері: алға қойған мақсат-міндеттерді шешу үшін ғылыми-әдістемелік, психология-педагогикалық әдебиеттерді, интернет материалдарын теориялық талдау.Бақылау, салыстыру, тәжірибие жасау арқылы талдау. Отандық және шетелдік ғалымдардың тәлімгерлік еңбектерін талдау және салыстыру.
Тәжірибелік әдістер: педагогикалық эксперимент, бақылау, сұхбаттасу,
сауалнама жүргізу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: жас маманға көмекші құрал ретінде 8 сынып оқулығына сәйкес , биологиялық әдістер арқылы тапсырма құрастырып үйрету.Жас маманның қызметке енуіне нұсқаулық жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: биология мұғалімдеріне жұмысқа ену үшін арнайы бағдарлама құрастыру арқылы, биологиялық терминдерді әдістермен ұштастыру . Жас маманның табысты бейімделуі үшін ұйымдастыру-әдістемелік жағдай жасау, біліктілік қызметінде сәтті пайдалану үшін жас маманның кәсіптік білімі мен дағдыларын қалыптастыру.
- жас маманның кәсіби және психологиялық бейімделуі үшін жағдай жасау;
- жас маманның оқу-тәрбие қызметін ұйымдастыру деңгейін арттыруда әдістемелік көмек көрсету;
-жас маманның шығармашылық қызметінің өзіндік өрнегін қалыптастыру үшін жағдай жасау;
-үздіксіз білім алуға қажеттілік пен ынталандыруды дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеулер базасы: Маңғыстау облысы ,Ақтау қаласы №30 жалпы білім беретін мектеп. Жалпы білім беретін мектептегі тәлімгер ұстаздар және биология пәнінен беретін жас мамандар, 8 сынып оқушылар.
0.1 БИОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ПЕДАГОГТЕРМЕН ЖАС МАМАНДАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Тәлімгерлік-тәрбиенің бір түрі. Ол - жас маманды жұмыс орынында оқыту арқылы, аз шығынмен қолданбалы құзыреттіліктерді меңгертудің қуатты құралы. Тәлімгерлік озық тәжірибеден туындайды.
Білім берудегі тәлімгерлік-кәсіби білім берудегі маңызды шарт педагогикалық шеберлікті арттыру. Бүгінгі тәлімгерлік-танымал тренд және саналы қажеттілік. Бұл форма "мұғалім-мұғалім" жүйесіндегі өзара іс-қимыл мұғалімнің кәсіби қалыптасуы мен дамуы және оны алға жылжыту шеберліктің шыңдарына шығуына көмектеседі.Тәлімгерлік формасы-бұл мақсатты модельді жүзеге асыру тәсілі тәлімгерлік жұптың немесе қатысушылары бар топтың жұмысын ұйымдастыру олардың негізгі рөлімен анықталған белгілі бір рөлдік жағдайда қызметі мен ұстанымы.
"МҰҒАЛІМ -- МҰҒАЛІМ" ТӘЛІМГЕРЛІК НЫСАНЫ
Тәлімгерліктің бұл түрінің мақсаты- жас маманның жұмыс орны немесе педагог лауазымы, оны арттыру кәсіби әлеуметі мен деңгейін, сондай-ақ білім беру жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жайлы кәсіби ортаны ұйымдастыру жоғары деңгейдегі өзекті педагогикалық міндеттерді табысты бекіту.
Тәлімгердің тәлімгермен өзара әрекеттесуінің негізгі міндеттерінің қатарына мыналар жатады: қажеттіліктің қалыптасуына ықпал ету өзінің кәсіби қызметінің нәтижелерін талдау; нәтижелі оқу процесін құру және ұйымдастыру әдістемесі; жаңадан бастаған мұғалімді өз ісінде озық педагогикалық тәжірибиені пайдалана отырып шығармашылық бағыттау; педагогтің кәсіби қалыптасу процесін жеделдету; білім беру ұйымының қауымдастығын құру. Тәлімгерлердің жұмысы дұрыс ұйымдастырылса нәтижесі жоғары болады. Жас мамандардың педагогикалық жұмысқа қосылу деңгейі, білім беру ұйымының мәдени өмірі, жеке сенімділікті арттыру , шығармашылық және педагогикалық әлеуеттерді дамыту. Бұл білім беру деңгейіне оң әсер етеді және білім беру ұйымындағы психологиялық климатқада ықпалы зор. Тәлімгерлер осы кезеңге қажетті кәсіби құзыреттілікті іске асыра алады , кәсіби кеңестер мен ұсыныстар, ынталандыру және ресурстық ұйым мен кәсіптің ішінде ыңғайлы қалыптасуы мен дамуына. Бағаланатын нәтижелердің ішінде мыналар атап өтіледі: деңгейдің жоғарылауы өз жұмысына қанағаттану және психоэмоционалды жақсарту жағдайы; өз жұмысын жалғастырғысы келетін мамандар санының өсуі осы ұжымдағы (білім беру ұйымындағы) педагог; сапалы өсу тәлімгерлікке бағынатын сыныптардағы үлгерім және мінез-құлықты жақсарту (топтарда); педагогикалық және ата-аналармен қақтығыстар санын азайту жеке кәсіптік жұмыс (мақалалар) санының өсуі, зерттеу, әдістемелік практика және т. б.).
Тәлімгер - кәсіби жетістіктері бар тәжірибелі педагог (жеңімпаз түрлі кәсіби конкурстардың жеңімпазы , оқу құралдары мен материалдардың авторы, вебинарлар мен семинарлардың қатысушысы немесе жүргізушісі), белсенді қоғамға бейім педагогикалық немесе мектеп қауымдастықтарының адал қатысушысы. Көшбасшылық, ұйымдастырушылық және коммуникативтік дағдылар, жақсы дамыған эмпатия. Тәлімгерлерді әр түрлі тапсырмаларды орындау үшін екі түрді бөлуге болады. Тәлімгер-кеңесші іске асыру үшін қолайлы жағдайлар жасайды кәсіби қасиеттері, білім беру процесін ұйымдастыруға көмектеседі және нақты психологиялық - педагогикалық және коммуникативтік мәселелерді шешу, жас маманның өзіндік жұмысын бақылайды. Пәндік тәлімгері - жас маман секілді бәр пәннен береді, пәндік бағыттағы тәжірибелі педагог жан-жақты әдістемелік қолдау көрсете алатын мұғалім жеке пәндерді оқыту үшін.
Тәлімалушы -жұмыс тәжірибесі аз жас маман -- 0-ден 3 жылға дейін, оқу процесін ұйымдастыруда, өзара әрекеттесуде білім алушылар, басқа педагогтар, әкімшілік немесе ата-аналар тарапынан қиындықтарға тап болған маман.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі № 160 бұйрығымен бекітілген. Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидаларын және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Осы Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидалары және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар "Педагог мәртебесі туралы" 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті ұйымдастыру және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге талаптар белгілеу тәртібін айқындайды.
2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі;
2) педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам.
2-тарау. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібі
3. Орта білім беру ұйымына кәсіптік қызметке алғаш рет кіріскен педагогке (бұдан әрі - педагог) бір оқу жылы кезеңіне тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагог (бұдан әрі - тәлімгер) бекітіледі.
4. Тәлімгердің кандидатурасы педагогикалық кеңестің отырысында қаралады және педагог жұмысқа қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей орта білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен бекітіледі.
Бір педагогке бір тәлімгер бекітіледі.
5. Тәлімгерлікті ұйымдастыруды үйлестіруді орта білім беру ұйымы басшысының оқу ісі жөніндегі орынбасары (бұдан әрі - басшының орынбасары) жүргізеді және ол:
тәлімгерлікті тағайындау туралы бұйрық жарияланған педагогті таныстырады;
бейімдеу жоспарын жасауға практикалық көмек көрсетеді және оның орындалуын бақылауды қамтамасыз етеді;
тәлімгерлікті ұйымдастыру тәжірибесін зерделейді және қорытады, тәлімгерлікті одан әрі жетілдіру үшін орта білім беру ұйымының басшысына негізделген ұсыныстар енгізеді.
6. Тәлімгерлік процесін ұйымдастыру үш негізгі кезеңді қамтиды.
Бірінші кезең (кіріспе): тәлімгер күнтізбелік 10 (он) күн ішінде педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Бірінші кезеңнің қорытындысы бойынша тәлімгер 5 (бес) жұмыс күні ішінде педагогтің дайындық деңгейін және жеке қажеттіліктерін анықтау бойынша диагностика жүргізеді, сондай-ақ диагностиканың нәтижелерін ескере отырып, бір оқу жылы кезеңіне арналған тәлімгерлік жоспарын (бұдан әрі - Тәлімгерлік жоспары) әзірлейді, ол басшының оқу ісі жөніндегі орынбасарымен келісіледі және орта білім беру ұйымының басшысымен бекітіледі.
Екінші кезең (негізгі): тәлімгер Тәлімгерлік жоспарын іске асырады және бір оқу жылы ішінде кәсіби даму және психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бойынша жұмыс жүргізеді.
Үшінші кезең (қорытынды): тәлімгер оқу жылының қорытындысы бойынша педагогикалық кеңестің отырысына тәлімгерлік нәтижелері туралы есеп дайындайды, онда Тәлімгерлік жоспарының іс-шараларын іске асыру қорытындылары көрсетіледі және іс-әрекетте практиканы жетілдіру үшін ұсынымдар береді.
7. Тәлімгерлік кезеңінде педагог:
1) өзінің кәсіби деңгейін, ұйымдастырушылығын, тәртібін арттыру, практикалық дағдыларды меңгеру үшін үнемі жұмыс істейді;
2) тәлімгерден жұмыстың тиімді формалары мен әдістерін қолданады;
3) лауазымдық міндеттерін орындау кезінде тәлімгердің ұсынымдарына сүйенеді;
4) орта білім беру ұйымының тәлімгері мен басқа да педагогтерінің сабақтарын бақылайды және оларды талқылауға қатысады;
5) ынтымақтастықтың аралық нәтижелерін бағалау үшін әдістемелік бірлестіктер мен педагогикалық кеңестердің отырыстарында өз жұмысын ұсынады;
6) басшының орынбасарына тәлімгерлермен жұмысты жетілдіру бойынша ұсыныстарды қарауға енгізеді;
7) ұжымның қоғамдық өміріне белсенді қатысады;
8) Тәлімгерлік жоспарында көзделген іс-шараларды орындайды.
8. Тәлімгерлік жоспары мыналарды қамтиды:
1) кері байланыс беру арқылы педагогтің сабақтарына қатысу (айына 2 реттен кем емес);
2) педагогтердің жекелеген санаттарының, оның ішінде сынып жетекшілері үшін міндетті құжаттарды бірлесіп ресімдеу және толтыру;
3) кәсіби қалыптасу мәселелері бойынша педагогтің консультациясы:
лауазымдық міндеттерін атқару кезінде пайдаланылатын нормативтік құқықтық актілермен жұмыс істеуге оқыту;
педагог кәсібін, сабақтарды сапалы өткізудің практикалық әдістері мен тәсілдерін меңгеру;
білім беру процесін ұйымдастыруда оқытудың белсенді нысандары мен әдістерін қолдану;
4) педагогпен кәсіби әңгімелесу және немесе жеке коучинг;
5) сабақты, әдістемелік семинарларды, мастер-кластар мен тренингтерді зерттеу бойынша мектеп топтарына қатысу;
6) педагогтің кәсіби дамуына, моральдық және іскерлік қасиеттеріне, оның жұмысқа, ұжымға және білім алушыларға қарым-қатынасына мониторинг жүргізу;
7) орта білім беру ұйымдарының әдістемелік бірлестіктерінің отырысында аралық есеп (оның ішінде электрондық) және бейнеролик (1-жартыжылдықта) ұсыну.
9. Тәлімгер мынадай жағдайларда ауыстырылады:
1) тәлімгер жұмыстан босатылса немесе басқа жұмысқа ауысса;
2) тәлімгер дәлелді себеппен жұмыста екі аптадан артық болмаса;
3) тәлімгердің оны тәлімгерліктен босату туралы негізделген жазбаша өтініші болса;
4) педагогтің тәлімгерді ауыстыру туралы негізделген жазбаша өтініші болса.
10. Тәлімгерді тәлімгерліктен босату және педагогке жаңа тәлімгерді бекіту арасындағы кезең бес жұмыс күнінен аспайды.
11. Тиімді тәлімгерлік тараптардың өзара мүдделілігі, тәлімгерлік процесін әкімшілік бақылау және ынтымақтастықтың аралық нәтижелерін шығару жағдайында жүзеге асырылады.
12. Тәлімгерге тәлімгерлікті жүзеге асырғаны үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша ақы төленеді.
13. Тәлімгерлер резервін педагогикалық кеңес осы Қағидалардың 14, 15-тармақтарында белгіленген талаптарға сәйкес, орта білім беру ұйымының басшысы мен басшының орынбасарларын қоспағанда, барлық жұмыс істейтін педагогтер қатарынан әдістемелік бірлестіктердің ұсынысы бойынша қалыптастырады.
3-тарау. Тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар
14. Шағын жинақты мектептегі тәлімгерден басқа, тәлімгер мынадай талаптарға сәйкес болуы қажет:
1) "педагог-зерттеуші" не "педагог-шебер" біліктілік санаты;
2) педагогикалық этиканың негізгі қағидаттары мен нормаларын сақтауы;
3) соңғы үш жыл ішінде оқытатын пән бойынша білім алушылардың білім сапасы кемінде 60% - 70% .
15. Шағын жинақты мектептегі тәлімгер мынадай талаптарға сай болуы қажет:
1) "педагог-зерттеуші" не "педагог-шебер" біліктілік санаты;
2) педагогикалық этиканың негізгі қағидаттары мен нормаларын сақтауы;
3) соңғы үш жыл ішінде оқытатын пән бойынша білім сапасы кемінде 50% - 60%.
Тәлімгерді таңдау критерийлері: педагог-шебер немесе педагог-зерттеуші. Бұрынғы тәлімгерлік тәжірибесінің болуы құпталады. Өнімділік көрсеткіштері
- білім беру қызметінің тұрақты жоғары нәтижелері;
- ата-аналар мен тәрбиеленушілердің шағымдарының болмауы;
- тәртіптік ескертулердің болмауы кәсіби білім мен дағдылар
- бағдарлама компьютерін білу.
Тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттері :
- басқаларды оқыту мүмкіндігі;
- тыңдау қабілеті;
- сөйлей білу (сауатты сөйлеу)
Тәлімгерліктің жеке себептері - адамдарды басқару тәжірибесін алу қажеттілігі;
- адамдарға көмектесуге деген ұмтылыс (жаңадан бастаушыларға ашуға көмектесу);
- өзінің кәсіби біліктілігін растау ретінде жаңа мәртебе алу қажеттілігі.
Жоғары мектеп оқытушысы өз саласының маманы болумен қатар білім стандарттарында айқындалған психологиялық, педагогикалық, ғылыми бағыттардан да жеткілікті деңгейде құзыреттіліктері қалыптасқандығын көрсете алулары тиіс. Өкінішке орай жоғары оқу орындары білім беру жүйесі қызметіне бірден араласып кететіндей мамандар дайындап отыр деп айта алмаймыз. Мысалы атап айтсақ , жоғары мектептердің жас мамандары кәсіби әрекетте туындайтын мәселелерді шешуде педагогика мен психологияның жетістіктерін пайдалануға, оқыту үрдісінде жаңашылдық технологияларды қолдануға, студенттермен тәрбиелік мақсаттағы жұмыстарды, зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге, өз бетінше білім жинақтауға қиналатындықтарын көріп жүрміз. Тіпті өзі оқыған ғылым саласында да терең білімдері болмайтындары кездеседі.
Ал білім мекемелері мен өндірістерде жас маманды жұмысқа бейімдеу, оның ұжыммен етене болып кетуіне жағдай жасау, мамандығына көңілі толмау сезімдерінің болмауына ықпал ету ісі бүгінде өз дәрежесінде жүргізіліп отырмағаны белгілі. Оның себептері: оқу орындарында жаңашылдық үрдістердің кенжелеуі, оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыруда формальділіктің орын алуы мен олардың өз дәрежесінде жүргізілмеуі; тәлімгерлік институттарының болмауы, оқу орындарындағы шамадан тыс қағазбастылық, профессорлық - оқытушылар құрамының жүктемелерінің көп болып, керісінше міндеттер ауқымының молдығы, жастардың педагогикалық қызметке деген қырсыздығы, онымен айналысуды мақсат етпеуі т.б.с.с. Алайда болашақты ойлаған әр басшының, аға буын өкілінің, мамандығын сүйетін майталман ұстаздың жастарды тәрбиелеуге бей-жай қарамайтындығына сенім жоқ емес.
Тәлімгерлік-тәрбиенің бір түрі. Ол - жас маманды жұмыс орынында оқыту арқылы, аз шығынмен қолданбалы құзыреттіліктерді меңгертудің қуатты құралы. Тәлімгерлік озық тәжірибеден туындайды. Тек өзгеден өзгеше, бұрынғыдан нәтижелірек тәжірибе ғана осындай атқа ие болмақ. Сондықтан озық тәжірибе ұғымын мәнін қарастырғанды жөн санадық.
Озық тәжірибеге түсіндірме сөздікте практикада меңгерілген білім, іскерлік, дағдының жиынтығы; адам санасындағы сол әлем мен қоғамдық практиканың өз ара әрекетінің нәтижесі деген анықтама берілсе [1], осыдан келіп шығатын педагогикалық озат тәжірибе ұғымының мағанасын педагогикалық энциклопедияда:
- педагогтың оқу мен тәрбиедегі жинақтаған тәсіл жүйесі, оны жұмыс процесінде қолдану және жетілдіру;
- оқу- тәрбие процесіндегі мұғалімнің білім, іскерлік, дағдысының бірлестігі; мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің негізі;педагогикалық ғылымды дамытудың көзі деген мағына арқылы түсіндіріледі [2] .
М.Н.Скаткин бұл түсінікті кеңейте отырып: озық педагогикалық іс-тәжірибе немесе озық педагогикалық тәжірибе дегеніміз - оқу-тәрбие үрдісіндегі педагогтың жоғары шеберлігі, аз шығынмен, күш, уақыт жұмсау арқылы жоғары нәтиже алуға болатын тиімді тәжірибе деген тұжырым жасайды [3].
Бұл ретте тәжірибенің озық екендігін анықтау үшін арнайы критерийлер айқындалуы тиіс екендігіне көңіл бөлу қажеттігі туындайды.
Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе білім мекемесі ең алдымен педагогтар еңбектерін бағалай отырып озат деп танылатын тәжірибені сараптан өткізулері, содан кейін сәйкесінше мамандар арасында ұжымдық шығармашылыққа өзіндік үлес қосып жүрген, жаңашыл, сапалы еңбегімен танылған, беделді болашақ тәлімгерлерді анықтап алғаны жөн. Олардың әрқайсысының қай бағытта басқаға көмек бере алатындығы айқындалған соң, тәлімгерлер институтын құрып, жас мамандарды оларға бекіту жүзеге асырылады. Тәлімгер болып әдетте озат тәжірибе иесі, педагогикалық әрекетте шеберлігімен танылған маман тағайындалады.
Тәлімгерлік туралы айтқанда мұндағы басты кейіпкері тәлімгер жайлы сөз қозғамауға болмайды. Жақсы тәлімгер болу үшін ең алдымен жастарды сүйе білу қажет. Нағыз тәлімгер өзінен мықты, өзінен ақылды жанды тәрбиелеуге барын салады. Сондықтан да тәлімгерлікті ең алдымен шығармашылық әрекет ретінде қабылдаған жөн.
Тәлімгердің міндеті - жас маманға өзін - өзі іске қосудың тетіктерін меңгерту, өз жұмысына рефлексия жасап, баға беруге баулу, тұлғаның жекелік қасиеттерінің дамуына көмектесу болып табылады.
Тәлімгердің жұмысының нәтижелілігі сондықтан да, тәлім алушы мен оның ұстазының, әріптестер мен басшылар арасындағы өзара әрекеттестік жүйесінің дұрыс құрылуына тікелей байланысты. Олардың ортақ іске қатысты мотивтерінің сәйкес, ортақ мүдделері ұқсас және ақиқатқа деген бірыңғай көзқарасының болулары жұмыстың жемістілігін қамтамасыз етеді.
Тәлімгердің жұмысының түрлеріне:
-ұйымдастырушылық-басқарушылық;
-әлеуметтік - педагогикалық;
-ұйымдастырушылық - әдістемелік;
- ақпараттық кеңес берушілік;
- түзетушілік қызметтер жатады.
Енді соларға тоқтала кетейік:
- ұйымдастырушылық-басқарушылық қызмет жас мамандардың кәсіби қиыншылықтарын анықтауды ұйымдастыру, тәлімгерлік жұмыстың бағыт бағдарын айқындау, жоспарын жасау, үйренушінің педагогикалық әрекетке деген мотивтерін туғызудан тұрады;
- әлеуметтік - педагогикалық қызмет жас маманды ұжымның ішкі тәртібіне, қарым қатынас мәдениетіне, оны кәсіби дамудың жеке траекториясын жасауына көмек көрсетуге бағытталады;
- ұйымдастырушылық - әдістемелік қызмет жас оқытушының оқу үрдісін әдістемелік тұрғыда қамтамасыздандыруға, педагогикалық технологияларды пайдалануға машықтандыру, студенттермен тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың тиімді жолдарын меңгеруіне бағытталуымен сипатталады;
- ақпараттық кеңес берушілік өзінің қызмет кәсіби білімі мен тәжірибесін тұрақты түрде жеткізу, жас маманның оны ұдайы толықтырып отыруы, кәсіби құзыреттіліктерді қалыптастыру үшін қандай ақпаратпен жұмыс жасау керектігі, оларды табу мен өңдеу жолдарына қатысты ақыл кеңестер беру аясында жүргізіледі.
Тәлімгерлік уақыттық сипатына қарай эпизодттық, мезгілдік, жүйелі болып бөлінеді. Ал олардың формалары: тікелей, жеке, ашық, ұжымдық түрде жүзеге асады.
Тәлімгерлік не береді дегенге келсек, ең алдымен жоғары оқу орындарының алдына қойылып отырған сапалы маман дайындаудың тиімділігін арттырады. Жас кадрлардың өз мамандығының қыр - сырын үйреніп, оқыту әдістері мен технологияларын тез меңгеруіне жағдай жасайды. Мамандардың біліктіліктілігін көтеруге кететін шығындарды азайтады.Жас мамандардың білім мекеме жағдайларына әлеуметтік - кәсіби бейімделу үрдісін жеделдетеді.
Тәлімгерлік қандай формаларда жүзеге асырылады деген мәселеге тоқталсақ, білім мекемелерінде кең тараған әдістемелік жұмыстарды еске түсіруге болады.
Практикалық конферениялар, педагогикалық көрмелер,педагогикалық оқулар диспуттар мен пікіралмасулар, мұғалімнің шығармашылық есебі т.б..Әңгімелесу,өзіндік рефлексия,өз бетінше білім алу,байқап отырғандай педагогика мен дидактикада озат тәжірибені насихаттаудың көптеген жолдары бар. Бұларға қосымша: баспадан еңбегін басып шығару, газет - журналдарда жариялау, хабарлар ұйымдастыру, ашық сабақтар циклын көрсету, курстық жұмыстарда насихаттау, семинарлар өткізу, авторлық кештер не күн өткізу т.б.с.с. түрлері де барлығымызға таныс.
Озат тәжірибені таратудың инновациялық формаларының бірі - шеберлік сынып әдісі. Мұндағы басты кейіпкер шебер. Қазіргі кезде шебер - оқытушы деп зерттеушілік біліктері қалыптасқан, тәжірибелік жұмыстарды білетін, инновациялық педагогикалық технологияларды қолдана, талдай алатын, өз әрекетінің қорытындыларын болжайтын, әдістемелік нұсқаулар дайындайтын ұстазды айту қабылданған.
С.И. Ожеговтың түсіндірме сөздігінде шебер сөзіне бірнеше түсіндірмені табуға болады. Оларға тоқтала кетсек: өндірістің белгілі бір саласындағы білікті маман; өндірістің жеке бір саласының жетекшісі; бір нәрсені жақсы әрі жылдам орындайтын адам; өз ісінде жоғары өнерге жеткен маман. [4]. Бұлардың ішіндегі педагогтарға соңғы екі анықтама педагогтарға сәйкес келеді. Педагогикалық шеберлікті әр кездерде әртүрлі ғалымдар әрқалай түсіндіруге әрекеттенген. Мысалы А.Дистервег шебер - мұғалім ғана оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуға, оқытудың мазмұны мен әдістерін жетілдіруге құқылы екендігін айтса, А.С. Макаренко педагогикалық шеберліктің мәні білім мен біліктерде айқындалатындығына тоқталады [5;6].
Қазіргі педагогикалық әдебиетттерде педагогикалық шеберлік ұғымының сипаттамасына мына төмендегі компоненттер енеді: психологиялық және этикалық-педагогикалық эрудиция; кәсіби қабілеттер; педагогикалық техника; кәсіби әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның арнайы сапалары.
Халқымызда шебердің қолы ортақ деген даналық сөз бар. Мұның астарында өз білгеніңді өзгеге үйрету керектігі меңзеледі. Шеберлік сынып бұл ретте таптырмайтын құрал деуге болады.
Шеберлік сынып озат оқытушының өз тәжірибесін өзгелерге таныту мен таратудың ең оңтайлы жолы. Ал қатысушы үшін - практикалық жолмен тәжірибе жинақтаудың, жаңа білім алудың тиімді тәсілі. Белгілі ғалым М.М.Поташник шеберлік - сыныпты шеберден кәсіби сабақ алудың айырықша түрі ретінде сипаттайды. Шеберлік - сынып жинақталған озық тәжірибені таратудың, сол арқылы мұғалімдердің біліктілігін арттырудың тиімді формаларының бірі. Демек шебер өз тәжірибесін, білімін, шеберлігін мен өнерін ашық көрсетеді [7].
Шеберлік - сынып - бұл озат тәжірибе авторының онымен танысушыларға қызығушылық танытқан мұғалімдер алдында өзін таныстыруы. Шеберлік сыныпта тәжірибе авторы: тек өзіне ғана тән педагогикалық әрекеттер мен кешенді әдістемелік тәсілдерден тұратын; оқу - тәрбие үрдісін шешудің тиімділігін арттыратын өзара байланыстағы ерекше іс - әрекеттерден түзілген; мұғалімнің жұмысындағы тұтастықты, әр әдіс пен тәсілді орнымен қолданудағы оптимальділікті, педагогикалық іс-әрекетінде субъектімен жұмыс етудегі әртүрлілікті, олардың тұлғалық дамуына қолайлы жағдай туғызудағы жан - жақтылықты көрсететін өзіндік оқыту жүйесін танытуы тиіс.
Шеберлік сыныпты ұйымдастырып өткізудің өзіндік реті мен тәртібі болады. Тек сол сақталғанда ғана оған қатысушылар қанағат тауып, өздеріне қажеттісін алуларына мүмкіндік пайда болады. Біз өз тәжірибемізде шеберлік сыныпты өткізудің төмендегідей құрылымын басшылыққа алдық.
1. Шебер - педагогтың тәжірибесін презентациялау. Бұл қадамда мұғалім қолданатын технологиялар мен озық әдістердің негізгі идеялары баяндалады, олардың ғылыми негіздері жайлы түсінік беріледі. Шеберлік сыныптың осы кезеңінде шебер қазіргі педагогикалық технологияларды, ақпараттық - коммуникациялық технологияларды кеңінен қолдану мүмкіндігі бар. Атап айтсақ мультимедиялық техникамен слайдтар арқылы, интерактивті, маркерлік тақтаны, компьютерді пайдалану жасалып тұрған хабарламаны қабылдауды жеңіл етеді.
Бұдан соң шебер оқытушы өзінің шығармашылық зертханасының сипаттамасын береді. Өзіндік тәжірибесінің жетістіктері қандай, оған қандай жолдар арқылы келді, өз ұсынылымдарының қайнар көзі неде деген мәселелерге тоқталады. Тәжірибенің артықшылықтары мен оған жетудегі кездескен қиыншылықтар, түйткілді мәселелерді шешудің тетіктері баяндалады. Өйткені қандай да бір жаңашылдық бастамалар ойлағандай оңай жүзеге аса бермейді. Тек соны дер кезінде аңғарып, айласын таба білу қажет.
Келесі кезекте шебер оқытушы жұмысының болашақтағы бағдарын баяндап, шешілетін мәселелерге тоқталады. Өзіндік авторлық жүйесіндегі сабақтар жүйесінің сипаттамаларын келтіреді.
2. Сабақ немесе сабақтар жүйесін көрсету. Шеберлік сыныптың бұл кезеңінде оқытушы алдымен сабақтың жобасы жайлы әңгімелейді. Онда қолданатын әдістер мен тәсілдерді немесе педагогикалық технологияны қысқаша сипаттайды. Сабақта пайдаланылатын бұл әдістерден күтілетін нәтижеге сипаттама береді. Содан кейін ұсынылып отырған жоба бойынша қатысушылар мен тыңдаушылардың қойған сұрақтарына жауап ұйымдастырылады.
3. Тыңдаушыларды қатыстыра отырып, білім алушылармен тиімді жұмыс жасаудың соны тәсілдерін демонстрациялайтын иммитациялық сабақтар өткізу. Білім көтерудегі тәжірибелік жұмыстар үнемі аудитория мен студенттер жағдайында өткізіле бермейді. Мысалы каникул кезінде ұйымдастырылатын курстық жұмыстар немесе өте көп аудитория жинаған семинарлар мен оқытушылардың басқосулары т.б. жағдайлар. Мұндай кездерде көп мәселелер сол іс - әрекетке қатысушылардың өздерін қатыстыру арқылы жүргізіледі. Тәжірибе авторы бұл кезеңде өзін нағыз модератор ретінде көрсете алуы тиіс.
4. Жобалау (проектілеу) кезеңі. Шеберлік сыныпта ауызша насихатталып, практикалық тұрғыда байқалған тәжірибеден соң аздаған пікір алмасу ұйымдастырылады да, тыңдаушылар топтарға бөлініп, осы тәжірибе бойынша өз алғандарын жобалауға тапсырма алады. Шебердің мақсаты қатысушыларды өз қалаулары мен қызығушылықтар бойынша топтарға дұрыс бөлу болып табылады. Тіпті жеке дара жұмыс жасағылары келетіндерге де жағдай жасаған дұрыс. Бұл уақытта шебер кеңес беруші, басқарушы ролінде болып, қатысушылардың өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырады, өздерінің еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Бұл кезеңнің шешуші сәті жасалған авторлық жобаларды талқылау, қорғау. Дәл осы сәтте тыңдаушылардың қаншалықты таным-түсінік жинақтағандары, оны шағармашылықпен қолдана алу мүмкіндіктері, топ болып жұмыс жасай алу қабілеттері айқындалады.
5. Рефлексия кезеңі. Бұл кезеңінде шебер мен қатысушылардың бірлескен жұмыстары бойынша талқылаулар жасалады. Қарастырылған мәселе бойынша шешімдер қабылданады. Шеберлік сыныпқа қатысушы оқытушылар озат тәжірибенің: жаңашылдық деңгейінің, алынған нәтиженің тиімді не тиімсіз болғанын дәлелдей алу, соған байланысты өзіндік көзқарасын білдіру, бірлесе орындалып өткен әрекеттің нәтижесін зерттеумен айналысады. Тек сонда ғана алдағы жұмыстарда дұрыс мақсат қойып, алға шығармашылыққа қарай жылжудың жобасын жасау мүмкін болады.
Кейбір шеберлік сыныптарды шығармашылық шеберханалар түрінде ұйымдастырған да тиімді. Шеберханалар оған қатысушылардың әрқайсысының белсенділігін арттыру, олардың бастамаларын қолдау, әрекеттеріне еркіндік беру жағдайында ұйымдастырылады. Ол фантазия мен шығармашылықты ынталандырады.
Жас маманның кәсіби дамуына әсер ететін әдістемелік жұмыстың бір түрі портфолио әзірлеу. Портфолио - мұғалімнің кәсіби дамуының нәтижелерін көрсететін көпмақсатты құжат. Бұл әдіс педагогикаға саясат, бизнес салаларынын келген және оны мұғалім де, оқушы да тіпті білім беру ұйымдары да жинақтай алады. Портфолио - белгілі бір жас маманның жетістіктерін жинақтау, бағалау тәсілі. Тәлімгер жас оқытушының портфолио жинақтауына басшылық жасап, дүркін - дүркін ол бойынша пікір алмасу ұйымдастырып отыруы оның кәсіби жетілуінің тиімділігін арттырары сөзсіз.
Маманды жұмыс орынында оқытудың инновациялық түрінің бірі ретінде қазіргі кезде коучинг қолданылады. Коучинг ұғымын ең алғаш қолданысқа енгізген ағылшын бизмесмені және кеңесшісі Джонм Уитмор енгізген. Аудармасы тәлім беру, дайындау, жаттықтыру дегенді білдіреді.
Коучингтің философиясы: әр адам мен бұдан да қабілеттірекпін деген сезіммен өмір сүреді, олар өзіне не қажет екендігін біледі; қажеттілігін іске асыра алады. Дегенмен ол үшін нақты жағдайды сезіне алуы, ержүрек болуы, тоқтаусыз әрекет етуі керек. Бақытты, табысты болу тек сонда ғана өз өз қолыңда бола алады.
Коуч (жаттықтырушы) маманның (оның қызметін тұтынушы) қызметтегі әлсіз тұстары жайлы әңгімелесе, қателіктерін талдай отырып, оның өз қатесін өзінің табуына, өзінің өзгеруіне, өзін өзінің дамытуына қызмет етеді. Коучингте ақыл айтылмайды, мәселені шешудің рецептілері берілмейді. Коуч тәрбиеленушілерді сұрақтар қою, жағдаятты талдау, оған басқаша қарау арқылы шешімді өздерінің табуына бағыттайды. Сол арқылы маманның әлеуетіне әсер ететін, оның ішкі ресурстарын ашып, ісінде табысты болуына ықпал етеді. Коучинг тәлімгер мен тәрбиеленушінің бірлескен әрекеті. Ол адамның ішкі күштерін белсендіреді. Сондықтан коучинг дәстүрлі тәлімгерліктен өзінің тиімділігі жағынан әлдеқайда жоғары тұр деуге болады.
Оның тиімділігі адамдармен жұмыс жасаудың тиімді амалдарынатнегізделген мына төмендегі 3 компоненттің қатар жүруіне тікелей байланысты:
1.Коуч және тұтынушы соңғының мақсаттары мен қажеттіліктеріне бағытталған, тұтынушының жеке дара әрекетіне қарағанда жоғарырақ нәтижеге қол жеткізуге бағытталған синергияға негізделуі.
2.Коучингтің құрылымы: тұтынушы коучтың кәсібилігі мен ұйымдастырушылығы арқасында үйрену барысында өзіне көбірек жауапкершілік алады, белсенді ойлап әрекет етеді, алдына мақсат қойып, жоспарларын аяқтайды.
3. Коуч тұтынушының өз бетінше кемшіліктерін жоюды, дербес шешім қабылдауға үйретудің, соның нәтижесінде еңбек өнімділігі арттырып, одан қанағат табудың, жеке өмірін мәнді етудің жолдарын білетін кәсібилік пен сараптамалылық компонентінің болуы.
Қорыта келе айтарымыз: болашақ мамандарды дайындауда жаңашыл педагогтардың, педагогика саласындағы озық тәжірибелерді пайдалану, маманның тұрақты өз білімін арттырып, өзіндік рефлексия жасауына ықпал етеді. Қазақта Ұстазы жақсының - ұстамы жақсы деген ұлағатты сөз бар. Көргені көп ұстаздан тәлім алсаң, өмірде жолыңның оңғарылғаны. Әсіресе, бұл ұжымға жаңа келген жас маман үшін аса маңызды. Ал кәсібилікті арттыру бағытында жастармен тұрақты, мақсатты жұмыс жасау олардың табыстылығын, шығармашылығын арттырады. Тек сондай мамандар ғана өз халқы және Отаны үшін аянбай еңбек етеді деп санаймын.
Мұғалім мамандық емес - бұл өмір салты. Мұғалім мамандығынан құрметті мамандық жоқ. Мұғалім еңбегі қиын емес - оның еңбегі жауапты. Қазіргі өмірағымына қажет мұғалімдегі қасиет ол үздіксіз кәсіби өсу шығармашылық, жұмысқа деген көзқарас, берілгендік.
Бүгінгі күні, барлық ғасырлар сияқты, мұғалім тек қана білімнің сақтаушысы емес, ол мінез-құлық үлгісі. Білім мұхитында өз оқушыларына қажет білімді табуға жол көрсетуші. Ол оқушыларын оқуға шабыттандыруы керек.
Әрине, нағыз мұғалімнің кәсіби педагогикалық әдіс-тәсілдері бар. Ол оқыту
дағдыларын меңгерген, оқытудың инновациялық технологияларын меңгерген және тәрбие процесін тиімді жүргізу. Сонымен, қатар жеке қасиеттері өте маңызды рөл атқарады. Мұғалімнің педагогикалық ұстанымы, өмірге, әріптестерге, балаларға және жалпы адамдарға көзқарасыда маңызды рөл атқарады. Барлық осы кәсіби дағдылар мен мінездік қасиеттер бірінші кезекте, әрине, көп жылдық тәжірибесі бар мұғалімге тән. Ал қалай
университетті жаңа бітірген жас маман білікті мұғалім болу керек? "Қазіргі замануи мектепте мұғалім болу оңайма?"- деген осы сұрақ әрбір педагогикалық университетті бітірген жас маманның көкейінде тұрады.
Университетте оқу кезінде студенттер әдетте бітіру курстарында педагогикалық практикадан өтеді. Педагогикалық практиканың теориямен байланысы, студенттерге мұғалім мамандығын іс-әректпен сезіндіреді, өздерінің сенімділіктерін арттырады. Бірақ педагогикалық практикада жақсы баға алған студент, мектепке бірден үйренеді деген сөз емес.
Мектеп-бұл өзінің әдет-ғұрыптары мен ережелері бар әлем. Жұмысқа кірісе отырып, жас мұғалім университетте алған білімін қолдану барысында тек теориялық тұрғыдан жеңіл ал практика жүзінде бәрі басқаша екендігін көреді.
Кәсіби қызметінің басында жас маман белгілі бір қиындықтармен бас кездеседі. Уақытты дәл есептей алмау,сабақтың кезеңдерінің тізбегін құру қисынды, қиындық тудыратын материалды түсіндіру, әріптестермен өзара түсіністіктің болмауы Жаңадан бастаған мұғалім жаңа ұжымда ыңғайлы болуы керек. Балалармен жақсы қарым-қатынас, сабақта сауатты және эмоционалды сөйлей білу, балаларды өз тақырыбына қызықтыруға тырысу қажет. Яғни, қысқаша айтқанда, оқытуды үйрену. Балалармен, әріптестермен және мектеп әкімшілігімен ол өзінің жеке стилін жалпы дамытуы керек.
Жас маманның қалыптасуында мектеп әдіскері ерекше рөл атқарады.
Мұғалімнің тұрақты дамуына ықпал ететін бірлестік. Белгілі педагог және психолог М. М. Рубинштейн өз кітаптарының бірінде атап өткендей
Мұғалім сөздің тар мағынасында оқу орнында емес, білім беру мекемесінде практикалық өмірде туады ". Әдіскер немесе мектеп тәлімгері рөлін атқаратын маман керек жас маманға әрдайым оқу кезеңдерді қалай дұрыс жоспарлау керектігін айтады. Сабақ, жұмыс формаларын таңдау, жұмыс жоспарын қалай құру керек, барлық жас оқытушылар үшін кедергі болатын
сыныпты ұйымдастыру жұмыстарын жасауға көмек көрсетеді. Мұндай қолдау бастаушы мұғалімге қажет. Өйткені, талантты және білімді. болу жеткіліксіз, егер білікті тәлімгерлер болмаса, онда жаңадан бастаған мұғалім ешқашан құнды маман бола алмайды.
Мұғалімдік мамандық күрделі, жақсы мұғалім болу үшін мектептің тәжірибелі педагогикалық ұжымы көмектеседі. Жас маман тәжірибелі тәлімгерлердің үнемі қолдауын сезінуі керек. Мектеп әкімшілігінен ,әдістемелік бірлестіктен, мұғалім-әріптестер мен психолог мамандардан. Өйткені, олардың барлығы ұжымға жаңадан келген адамға көмектесе алады.
Тақырыптық жоспарлау және балалармен жұмыс істеу ерекшеліктері туралы әңгімелеу және тәжірибені көптеген басқа жолдармен бөліседі. Өйткені, олардың әрқайсысы өз ісіне шебер. Дәл осындай ұжымда нағыз мұғалім құрылуы мүмкін. Барлық мектептерде осылай болатын болса, сонда жас мұғалімдердің саныда көп болады, мұғалім мамандығының беделі әлдеқайда жоғары болады.
0.2 БИОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ТӘЛІМГЕРЛІК ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
Тәлімгерлік процесті ұйымдастыру үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең - кіріспе: тәлімгер күнтізбелік 10 (он) күн ішінде жас педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Бірінші кезеңнің нәтижесі бойынша тәлімгер 5 (бес) жұмыс күні ішінде педагогтің дайындық деңгейін және жеке қажеттіліктерін анықтау бойынша диагностика жүргізеді, сондай-ақ диагностиканың нәтижелерін ескере отырып, бір оқу жылы кезеңіне арналған тәлімгерлік жоспарды әзірлейді, ол басшының оқу ісі жөніндегі орынбасарымен келісіледі және орта білім беру ұйымының басшысымен бекітіледі.
Екінші кезең - негізгі. Тәлімгерлік жоспарға сай жұмыстарды іске асырады және бір оқу жылы ішінде кәсіби даму және психологиялық-педагогикалық көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізеді.
Үшінші кезең - қорытынды. Тәлімгер оқу жылының қорытындысы бойынша педагогикалық кеңестің отырысына тәлімгерлік жұмыстың нәтижелері туралы есеп дайындайды, онда тәлімгерлік жоспарының іс-шараларын іске асыру қорытындылары көрсетіледі және іс-әрекетте практиканы жетілдіру үшін ұсыныстар береді.
Тәлімгерлік кезеңнің алғашқы сатысында тәлімгер тәлім алушымен танысып, жас педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды. Кәсіби дайындық деңгейін анықтау үшін ең алдымен сұхбат, әңгімелесу арқылы жас педагогтің мақсатын , психологиялық жағдайын бақылайды. Содан соң сауалнама, анкета алу арқылы кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Диагностика жүргізу крийтерилері:
1. Жаңадан бастаған мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігінің ерекшеліктері.
2. Процесте жас мұғалімдерде туындаған проблемалар мен қиындықтардың түрлеріне ,педагогикалық мамандыққа бейімделуі.
3. Білім беру мекемесінде жас педагогтардың жасалған жағдайларға қанағаттануы олардың сәтті бейімделуіне әсер етеді
4. Білім беру мекемесінің мақсаттары жайлы ақпараттан жас педагогтардың хабардар болу дәрежесі.
Жас мұғалімнің кәсіби әлеуметтенуін бақылау үшін сауалнама кешені
1. Жас мұғалімнің кәсіби қызметінің шарттарын зерттеу.
2. Жас мұғалімнің кәсіби қызметінің шарттарын зерттеу .
3. Білім берудегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті
Факультет Ғылым жане технология
(факультет [а]тауы[)]
Кафедра _________________________________ ___________________________________ __
([кафедр]а [а]тауы[)]
МАГИСТРАНТТЫҢ ЖЕКЕ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ
Кожахметова Нуржамал Сериковна
([Тегі], [Аты], [Әкесінің] [аты][)]
Мамандықтың коды және атауы __7М01505 -Биология
___________________________________ _____________
Дайындық бағыты ( ғылыми және педагогикалық бағыт)
Магистратурада оқу кезеңі: басталуы 1.09.2022 ж; соңы 2024 ж;
Ғылыми жетекшісі :Дүйсенова.Н.И.
(Тегі, Аты, Әкесінің аты; лауазымы, ғылыми дәрежесі)
___________________________________ _____________________________________________
Диссертация тақырыбы : Биология пәнінің мұғалімдеріне тәлімгерлік және қызметке ену бағдарламасын қалыптастыру, құрастыру
Кафедра мәжілісінде қарастырылды және мақұлданды (_______күнгі хаттама № ____);
Кафедра меңгерушісі
[(]қ[олы][)]
[(][Тегі], [Аты-Жөні][)]
Факультет кеңесінің отырысында қарастырылды және бекітілді (_______күнгі хаттама №__);
Кеңес төрағасы
[(]қ[олы][)]
[(][Тегі], [Аты-Жөні][)]
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БИОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ТӘЛІМГЕРЛІК ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ, ҚҰРАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.1 ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ПЕДАГОГТЕРМЕН ЖАС МАМАНДАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ... ...
1.2 ТӘЛІМГЕРЛІК ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ.
1.3 ЖАС ПЕДАГОГТЕРГЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бірінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. БИОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ТӘЛІМГЕРЛІК ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ, ҚҰРАСТЫРУДА ЭКСПЕРИМЕНТ НӘТИЖЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 БИОЛОГИЯ ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІНЕ ҚЫЗМЕТКЕ ЕНУ БАҒДАРЛАМАСЫ
2.2 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТТІ ЖҮРГІЗУ ШАРТТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Екінші бөлім бойынша тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертацияда келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қoлдaнылды:
Әдістеме - оқу үдерісінде пайдаланылған әдістер жиынтығы және білім
беру ұсынымдарын зерттеу саласы.
Биологиялық білім - оқушылардың биология ғылымының жүйесіндегі
ұғымдардың, деректер мен пайымдаулардың жиынтығы. Биологиялық
білімдер тіршілік туралы білім тобын қамтитын, олардың зерттеу объектілері
жасуша мен жасушадан пайда болған барлық ағзалар.
Педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеуде, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметті жүзеге асыратын тұлға.
Биолог маман - тірі организмдердің даму заңдылықтары мен жалпы
құрылысын организмдердің көптүрлілігін зерттеуші маман. Ол материал негізінде зерттеу жасап, тәжірибие жүргізе отыра, алынған нәтижелерді тәжірибиеде қолдануды ұйымдастырушы тұлға.
Ғылыми - зерттеу іс-әрекеті - оқу үрдісінен тыс орындалады, ол оқу
жоспарына қосылмайды, бұл іс -әрекетті ұйымдастырудың негізгі принципі
студенттердің өз еркімен және өз бетімен орындалатын жұмыс. (М.И. Махмутов).
Тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне тәжірибиеде көмек көрсету жөніндегі қызметіндегі тұлға.
Зерттеушілік іс - әрекет - жаңалықты, үдерістерді анықтауға, олардың
байланыстары мен қатынастарын орнатуға, нақты теориялық және
эксперименттік тұрғыда көрсететін, таным жүйесінің зерттеу әдістері арқылы заңдылықтарды анықтауда бағытталған шығармашылық мазмұндағы іздену іс-әрекеті.
Педагогикалық жүйе - белгілі бір қабілеті бар жеке тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет
құралдар мен әдістердің және тәсілдердің өзара байланысқан бірлігі.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Мектеп тәлімгерлігі - білім беру ұйымдарындағы педагогикалық қызметте еңбек өтілімі жоқ мұғалімдермен жеке тәрбиелік және танымдық жұмыс жүргізудің бір түрі.
Тәлімгер - сабақ беру мен тәрбие саласына қатысты әдістемелерді игерген, білімді, кәсіби және адамгершілік қасиеттері жоғары тәжірибелі , білікті мұғалім.
Білім беру мекемелеріндегі мектеп тәлімгерлігінің мақсаты жас мұғалімдерге кәсіби тұрғыдан тәжірибе жинақтауға көмектесу болып табылады. Осы Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидалары және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар "Педагог мәртебесі туралы" 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті ұйымдастыру және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге талаптар белгілеу тәртібін айқындалады.
2. Осы қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылған:
1) тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен маманға кәсіптік бейімделуіне тәжірибиелік көмек көрсету жөніндегі қызмет;
2) педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыруды жүзеге асыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын маман.
Тәлімгерлік - жеке дайындық пен практикалық дағдылардың сапасын жақсартуға, кәсіби функцияларды тиісінше орындауға, еңбек ұжымында бейімделуге бағытталатын тәлімгердің бақылауымен жас маман қызметкерлерді кәсіби қалыптастыруда және тәрбиелеу нысаны.
Тәлімгер-жас педагог қызметкерлермен педагогикалық қызметке енуіне, ұжымдық мәдениетке және одан кейінгі кәсіби дамуына бейімделу бойынша жеке тәртіпте жұмыс жүргізетін, жоғары кәсіби және адамгершілік қасиеттері, практикалық білімі мен тәжірибесі бар жоғары білікті педагог қызметкер.
Жас маманға кәсіби қызметке кіріскенде, оған әрине қолдау қажет. Сондықтан тәлімгер жас маманның назарын аударуы керек:
* оқу процесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарға;
* құжаттаманы жүргізуге қойылатын талаптар;
* Tso (ережелер бойынша нұсқаулық
Қазіргі кезде мемлекетіміз үшін кәсібилік деңгейі жоғары мамандар дайындап шығару қандай өзекті мәселе болса, жас мамандарға қолдау көрсету дәл сондай маңызды мәселе болып табылады. Бұл мақсатқа жетудің тиімді жолдарының бірі алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқынды тәрбиелеу ісі .
Зерттеу нысаны: Ақтау қаласы № 30 жалпы білім беретін мектептегі биология пәнінің тәлімгер мұғалімдері және биология пәнінен беретін еңбек өтілімі 3 жылға дейінгі жас мамандар. 8 сынып оқушылары.
Зерттеу пәні: биология
Зерттеу мақсаты: Жас педагогтарға олардың кәсіби қалыптасуына, қызметке енуіне көмек көрсету. Биология пәнінің мұғалімдеріне тәлімгерлік және қызметке ену бағдарламасын қалыптастырып, жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы білім сапасын көтеру. Тәлімгер және жас маманның жұмысын тиімді ұйымдастыру. Биологиялық термин сөздерді әдіс-тәсілдермен ұштастыра отырып, биологиялық әдістерді қолдану арқылы биология мұғалімдеріне әдістемелік көмек беру.
Зерттеу міндеттері: жас маманға тәрбие-білім беру қызметін ұйымдастыруда, деңгейін арттыруда әдістемелік көмек көрсету;
- сынып жетекшінің құжаттамасын жүргізуде көмек көрсету (тәрбие-білім беру жұмысының перспективалық және күнтізбелік жоспары, өзін-өзі тәрбиелеу жоспары, мониторинг және т. б.);
- сабақты ұйымдастыруда, мақсаттар мен міндеттерін қоюға көмектесу;
- дидактикалық және көрнекі материалдарды пайдалану механизмін үйрету;
- инновациялық технологияларды тереңдетіп зерттеуге қолдау көрсету;
- ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың жалпы мәселелерін ұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсетуде биологиялық терминдер мен әдістерді ұштастыра отырып, жас маманның кәсіби біліктілігін арттыру.
Зерттеу әдістері: алға қойған мақсат-міндеттерді шешу үшін ғылыми-әдістемелік, психология-педагогикалық әдебиеттерді, интернет материалдарын теориялық талдау.Бақылау, салыстыру, тәжірибие жасау арқылы талдау. Отандық және шетелдік ғалымдардың тәлімгерлік еңбектерін талдау және салыстыру.
Тәжірибелік әдістер: педагогикалық эксперимент, бақылау, сұхбаттасу,
сауалнама жүргізу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: жас маманға көмекші құрал ретінде 8 сынып оқулығына сәйкес , биологиялық әдістер арқылы тапсырма құрастырып үйрету.Жас маманның қызметке енуіне нұсқаулық жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: биология мұғалімдеріне жұмысқа ену үшін арнайы бағдарлама құрастыру арқылы, биологиялық терминдерді әдістермен ұштастыру . Жас маманның табысты бейімделуі үшін ұйымдастыру-әдістемелік жағдай жасау, біліктілік қызметінде сәтті пайдалану үшін жас маманның кәсіптік білімі мен дағдыларын қалыптастыру.
- жас маманның кәсіби және психологиялық бейімделуі үшін жағдай жасау;
- жас маманның оқу-тәрбие қызметін ұйымдастыру деңгейін арттыруда әдістемелік көмек көрсету;
-жас маманның шығармашылық қызметінің өзіндік өрнегін қалыптастыру үшін жағдай жасау;
-үздіксіз білім алуға қажеттілік пен ынталандыруды дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеулер базасы: Маңғыстау облысы ,Ақтау қаласы №30 жалпы білім беретін мектеп. Жалпы білім беретін мектептегі тәлімгер ұстаздар және биология пәнінен беретін жас мамандар, 8 сынып оқушылар.
0.1 БИОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ ТӘЛІМГЕРЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ПЕДАГОГТЕРМЕН ЖАС МАМАНДАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Тәлімгерлік-тәрбиенің бір түрі. Ол - жас маманды жұмыс орынында оқыту арқылы, аз шығынмен қолданбалы құзыреттіліктерді меңгертудің қуатты құралы. Тәлімгерлік озық тәжірибеден туындайды.
Білім берудегі тәлімгерлік-кәсіби білім берудегі маңызды шарт педагогикалық шеберлікті арттыру. Бүгінгі тәлімгерлік-танымал тренд және саналы қажеттілік. Бұл форма "мұғалім-мұғалім" жүйесіндегі өзара іс-қимыл мұғалімнің кәсіби қалыптасуы мен дамуы және оны алға жылжыту шеберліктің шыңдарына шығуына көмектеседі.Тәлімгерлік формасы-бұл мақсатты модельді жүзеге асыру тәсілі тәлімгерлік жұптың немесе қатысушылары бар топтың жұмысын ұйымдастыру олардың негізгі рөлімен анықталған белгілі бір рөлдік жағдайда қызметі мен ұстанымы.
"МҰҒАЛІМ -- МҰҒАЛІМ" ТӘЛІМГЕРЛІК НЫСАНЫ
Тәлімгерліктің бұл түрінің мақсаты- жас маманның жұмыс орны немесе педагог лауазымы, оны арттыру кәсіби әлеуметі мен деңгейін, сондай-ақ білім беру жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жайлы кәсіби ортаны ұйымдастыру жоғары деңгейдегі өзекті педагогикалық міндеттерді табысты бекіту.
Тәлімгердің тәлімгермен өзара әрекеттесуінің негізгі міндеттерінің қатарына мыналар жатады: қажеттіліктің қалыптасуына ықпал ету өзінің кәсіби қызметінің нәтижелерін талдау; нәтижелі оқу процесін құру және ұйымдастыру әдістемесі; жаңадан бастаған мұғалімді өз ісінде озық педагогикалық тәжірибиені пайдалана отырып шығармашылық бағыттау; педагогтің кәсіби қалыптасу процесін жеделдету; білім беру ұйымының қауымдастығын құру. Тәлімгерлердің жұмысы дұрыс ұйымдастырылса нәтижесі жоғары болады. Жас мамандардың педагогикалық жұмысқа қосылу деңгейі, білім беру ұйымының мәдени өмірі, жеке сенімділікті арттыру , шығармашылық және педагогикалық әлеуеттерді дамыту. Бұл білім беру деңгейіне оң әсер етеді және білім беру ұйымындағы психологиялық климатқада ықпалы зор. Тәлімгерлер осы кезеңге қажетті кәсіби құзыреттілікті іске асыра алады , кәсіби кеңестер мен ұсыныстар, ынталандыру және ресурстық ұйым мен кәсіптің ішінде ыңғайлы қалыптасуы мен дамуына. Бағаланатын нәтижелердің ішінде мыналар атап өтіледі: деңгейдің жоғарылауы өз жұмысына қанағаттану және психоэмоционалды жақсарту жағдайы; өз жұмысын жалғастырғысы келетін мамандар санының өсуі осы ұжымдағы (білім беру ұйымындағы) педагог; сапалы өсу тәлімгерлікке бағынатын сыныптардағы үлгерім және мінез-құлықты жақсарту (топтарда); педагогикалық және ата-аналармен қақтығыстар санын азайту жеке кәсіптік жұмыс (мақалалар) санының өсуі, зерттеу, әдістемелік практика және т. б.).
Тәлімгер - кәсіби жетістіктері бар тәжірибелі педагог (жеңімпаз түрлі кәсіби конкурстардың жеңімпазы , оқу құралдары мен материалдардың авторы, вебинарлар мен семинарлардың қатысушысы немесе жүргізушісі), белсенді қоғамға бейім педагогикалық немесе мектеп қауымдастықтарының адал қатысушысы. Көшбасшылық, ұйымдастырушылық және коммуникативтік дағдылар, жақсы дамыған эмпатия. Тәлімгерлерді әр түрлі тапсырмаларды орындау үшін екі түрді бөлуге болады. Тәлімгер-кеңесші іске асыру үшін қолайлы жағдайлар жасайды кәсіби қасиеттері, білім беру процесін ұйымдастыруға көмектеседі және нақты психологиялық - педагогикалық және коммуникативтік мәселелерді шешу, жас маманның өзіндік жұмысын бақылайды. Пәндік тәлімгері - жас маман секілді бәр пәннен береді, пәндік бағыттағы тәжірибелі педагог жан-жақты әдістемелік қолдау көрсете алатын мұғалім жеке пәндерді оқыту үшін.
Тәлімалушы -жұмыс тәжірибесі аз жас маман -- 0-ден 3 жылға дейін, оқу процесін ұйымдастыруда, өзара әрекеттесуде білім алушылар, басқа педагогтар, әкімшілік немесе ата-аналар тарапынан қиындықтарға тап болған маман.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 24 сәуірдегі № 160 бұйрығымен бекітілген. Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидаларын және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Осы Тәлімгерлікті ұйымдастыру қағидалары және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар "Педагог мәртебесі туралы" 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 2-тармағына сәйкес әзірленді және орта білім беру ұйымдарында тәлімгерлікті ұйымдастыру және тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге талаптар белгілеу тәртібін айқындайды.
2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) тәлімгерлік - педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі;
2) педагог - педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам.
2-тарау. Тәлімгерлікті ұйымдастыру тәртібі
3. Орта білім беру ұйымына кәсіптік қызметке алғаш рет кіріскен педагогке (бұдан әрі - педагог) бір оқу жылы кезеңіне тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагог (бұдан әрі - тәлімгер) бекітіледі.
4. Тәлімгердің кандидатурасы педагогикалық кеңестің отырысында қаралады және педагог жұмысқа қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей орта білім беру ұйымы басшысының бұйрығымен бекітіледі.
Бір педагогке бір тәлімгер бекітіледі.
5. Тәлімгерлікті ұйымдастыруды үйлестіруді орта білім беру ұйымы басшысының оқу ісі жөніндегі орынбасары (бұдан әрі - басшының орынбасары) жүргізеді және ол:
тәлімгерлікті тағайындау туралы бұйрық жарияланған педагогті таныстырады;
бейімдеу жоспарын жасауға практикалық көмек көрсетеді және оның орындалуын бақылауды қамтамасыз етеді;
тәлімгерлікті ұйымдастыру тәжірибесін зерделейді және қорытады, тәлімгерлікті одан әрі жетілдіру үшін орта білім беру ұйымының басшысына негізделген ұсыныстар енгізеді.
6. Тәлімгерлік процесін ұйымдастыру үш негізгі кезеңді қамтиды.
Бірінші кезең (кіріспе): тәлімгер күнтізбелік 10 (он) күн ішінде педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Бірінші кезеңнің қорытындысы бойынша тәлімгер 5 (бес) жұмыс күні ішінде педагогтің дайындық деңгейін және жеке қажеттіліктерін анықтау бойынша диагностика жүргізеді, сондай-ақ диагностиканың нәтижелерін ескере отырып, бір оқу жылы кезеңіне арналған тәлімгерлік жоспарын (бұдан әрі - Тәлімгерлік жоспары) әзірлейді, ол басшының оқу ісі жөніндегі орынбасарымен келісіледі және орта білім беру ұйымының басшысымен бекітіледі.
Екінші кезең (негізгі): тәлімгер Тәлімгерлік жоспарын іске асырады және бір оқу жылы ішінде кәсіби даму және психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бойынша жұмыс жүргізеді.
Үшінші кезең (қорытынды): тәлімгер оқу жылының қорытындысы бойынша педагогикалық кеңестің отырысына тәлімгерлік нәтижелері туралы есеп дайындайды, онда Тәлімгерлік жоспарының іс-шараларын іске асыру қорытындылары көрсетіледі және іс-әрекетте практиканы жетілдіру үшін ұсынымдар береді.
7. Тәлімгерлік кезеңінде педагог:
1) өзінің кәсіби деңгейін, ұйымдастырушылығын, тәртібін арттыру, практикалық дағдыларды меңгеру үшін үнемі жұмыс істейді;
2) тәлімгерден жұмыстың тиімді формалары мен әдістерін қолданады;
3) лауазымдық міндеттерін орындау кезінде тәлімгердің ұсынымдарына сүйенеді;
4) орта білім беру ұйымының тәлімгері мен басқа да педагогтерінің сабақтарын бақылайды және оларды талқылауға қатысады;
5) ынтымақтастықтың аралық нәтижелерін бағалау үшін әдістемелік бірлестіктер мен педагогикалық кеңестердің отырыстарында өз жұмысын ұсынады;
6) басшының орынбасарына тәлімгерлермен жұмысты жетілдіру бойынша ұсыныстарды қарауға енгізеді;
7) ұжымның қоғамдық өміріне белсенді қатысады;
8) Тәлімгерлік жоспарында көзделген іс-шараларды орындайды.
8. Тәлімгерлік жоспары мыналарды қамтиды:
1) кері байланыс беру арқылы педагогтің сабақтарына қатысу (айына 2 реттен кем емес);
2) педагогтердің жекелеген санаттарының, оның ішінде сынып жетекшілері үшін міндетті құжаттарды бірлесіп ресімдеу және толтыру;
3) кәсіби қалыптасу мәселелері бойынша педагогтің консультациясы:
лауазымдық міндеттерін атқару кезінде пайдаланылатын нормативтік құқықтық актілермен жұмыс істеуге оқыту;
педагог кәсібін, сабақтарды сапалы өткізудің практикалық әдістері мен тәсілдерін меңгеру;
білім беру процесін ұйымдастыруда оқытудың белсенді нысандары мен әдістерін қолдану;
4) педагогпен кәсіби әңгімелесу және немесе жеке коучинг;
5) сабақты, әдістемелік семинарларды, мастер-кластар мен тренингтерді зерттеу бойынша мектеп топтарына қатысу;
6) педагогтің кәсіби дамуына, моральдық және іскерлік қасиеттеріне, оның жұмысқа, ұжымға және білім алушыларға қарым-қатынасына мониторинг жүргізу;
7) орта білім беру ұйымдарының әдістемелік бірлестіктерінің отырысында аралық есеп (оның ішінде электрондық) және бейнеролик (1-жартыжылдықта) ұсыну.
9. Тәлімгер мынадай жағдайларда ауыстырылады:
1) тәлімгер жұмыстан босатылса немесе басқа жұмысқа ауысса;
2) тәлімгер дәлелді себеппен жұмыста екі аптадан артық болмаса;
3) тәлімгердің оны тәлімгерліктен босату туралы негізделген жазбаша өтініші болса;
4) педагогтің тәлімгерді ауыстыру туралы негізделген жазбаша өтініші болса.
10. Тәлімгерді тәлімгерліктен босату және педагогке жаңа тәлімгерді бекіту арасындағы кезең бес жұмыс күнінен аспайды.
11. Тиімді тәлімгерлік тараптардың өзара мүдделілігі, тәлімгерлік процесін әкімшілік бақылау және ынтымақтастықтың аралық нәтижелерін шығару жағдайында жүзеге асырылады.
12. Тәлімгерге тәлімгерлікті жүзеге асырғаны үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қосымша ақы төленеді.
13. Тәлімгерлер резервін педагогикалық кеңес осы Қағидалардың 14, 15-тармақтарында белгіленген талаптарға сәйкес, орта білім беру ұйымының басшысы мен басшының орынбасарларын қоспағанда, барлық жұмыс істейтін педагогтер қатарынан әдістемелік бірлестіктердің ұсынысы бойынша қалыптастырады.
3-тарау. Тәлімгерлікті жүзеге асыратын педагогтерге қойылатын талаптар
14. Шағын жинақты мектептегі тәлімгерден басқа, тәлімгер мынадай талаптарға сәйкес болуы қажет:
1) "педагог-зерттеуші" не "педагог-шебер" біліктілік санаты;
2) педагогикалық этиканың негізгі қағидаттары мен нормаларын сақтауы;
3) соңғы үш жыл ішінде оқытатын пән бойынша білім алушылардың білім сапасы кемінде 60% - 70% .
15. Шағын жинақты мектептегі тәлімгер мынадай талаптарға сай болуы қажет:
1) "педагог-зерттеуші" не "педагог-шебер" біліктілік санаты;
2) педагогикалық этиканың негізгі қағидаттары мен нормаларын сақтауы;
3) соңғы үш жыл ішінде оқытатын пән бойынша білім сапасы кемінде 50% - 60%.
Тәлімгерді таңдау критерийлері: педагог-шебер немесе педагог-зерттеуші. Бұрынғы тәлімгерлік тәжірибесінің болуы құпталады. Өнімділік көрсеткіштері
- білім беру қызметінің тұрақты жоғары нәтижелері;
- ата-аналар мен тәрбиеленушілердің шағымдарының болмауы;
- тәртіптік ескертулердің болмауы кәсіби білім мен дағдылар
- бағдарлама компьютерін білу.
Тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттері :
- басқаларды оқыту мүмкіндігі;
- тыңдау қабілеті;
- сөйлей білу (сауатты сөйлеу)
Тәлімгерліктің жеке себептері - адамдарды басқару тәжірибесін алу қажеттілігі;
- адамдарға көмектесуге деген ұмтылыс (жаңадан бастаушыларға ашуға көмектесу);
- өзінің кәсіби біліктілігін растау ретінде жаңа мәртебе алу қажеттілігі.
Жоғары мектеп оқытушысы өз саласының маманы болумен қатар білім стандарттарында айқындалған психологиялық, педагогикалық, ғылыми бағыттардан да жеткілікті деңгейде құзыреттіліктері қалыптасқандығын көрсете алулары тиіс. Өкінішке орай жоғары оқу орындары білім беру жүйесі қызметіне бірден араласып кететіндей мамандар дайындап отыр деп айта алмаймыз. Мысалы атап айтсақ , жоғары мектептердің жас мамандары кәсіби әрекетте туындайтын мәселелерді шешуде педагогика мен психологияның жетістіктерін пайдалануға, оқыту үрдісінде жаңашылдық технологияларды қолдануға, студенттермен тәрбиелік мақсаттағы жұмыстарды, зерттеушілік жұмыстарды жүргізуге, өз бетінше білім жинақтауға қиналатындықтарын көріп жүрміз. Тіпті өзі оқыған ғылым саласында да терең білімдері болмайтындары кездеседі.
Ал білім мекемелері мен өндірістерде жас маманды жұмысқа бейімдеу, оның ұжыммен етене болып кетуіне жағдай жасау, мамандығына көңілі толмау сезімдерінің болмауына ықпал ету ісі бүгінде өз дәрежесінде жүргізіліп отырмағаны белгілі. Оның себептері: оқу орындарында жаңашылдық үрдістердің кенжелеуі, оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыруда формальділіктің орын алуы мен олардың өз дәрежесінде жүргізілмеуі; тәлімгерлік институттарының болмауы, оқу орындарындағы шамадан тыс қағазбастылық, профессорлық - оқытушылар құрамының жүктемелерінің көп болып, керісінше міндеттер ауқымының молдығы, жастардың педагогикалық қызметке деген қырсыздығы, онымен айналысуды мақсат етпеуі т.б.с.с. Алайда болашақты ойлаған әр басшының, аға буын өкілінің, мамандығын сүйетін майталман ұстаздың жастарды тәрбиелеуге бей-жай қарамайтындығына сенім жоқ емес.
Тәлімгерлік-тәрбиенің бір түрі. Ол - жас маманды жұмыс орынында оқыту арқылы, аз шығынмен қолданбалы құзыреттіліктерді меңгертудің қуатты құралы. Тәлімгерлік озық тәжірибеден туындайды. Тек өзгеден өзгеше, бұрынғыдан нәтижелірек тәжірибе ғана осындай атқа ие болмақ. Сондықтан озық тәжірибе ұғымын мәнін қарастырғанды жөн санадық.
Озық тәжірибеге түсіндірме сөздікте практикада меңгерілген білім, іскерлік, дағдының жиынтығы; адам санасындағы сол әлем мен қоғамдық практиканың өз ара әрекетінің нәтижесі деген анықтама берілсе [1], осыдан келіп шығатын педагогикалық озат тәжірибе ұғымының мағанасын педагогикалық энциклопедияда:
- педагогтың оқу мен тәрбиедегі жинақтаған тәсіл жүйесі, оны жұмыс процесінде қолдану және жетілдіру;
- оқу- тәрбие процесіндегі мұғалімнің білім, іскерлік, дағдысының бірлестігі; мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің негізі;педагогикалық ғылымды дамытудың көзі деген мағына арқылы түсіндіріледі [2] .
М.Н.Скаткин бұл түсінікті кеңейте отырып: озық педагогикалық іс-тәжірибе немесе озық педагогикалық тәжірибе дегеніміз - оқу-тәрбие үрдісіндегі педагогтың жоғары шеберлігі, аз шығынмен, күш, уақыт жұмсау арқылы жоғары нәтиже алуға болатын тиімді тәжірибе деген тұжырым жасайды [3].
Бұл ретте тәжірибенің озық екендігін анықтау үшін арнайы критерийлер айқындалуы тиіс екендігіне көңіл бөлу қажеттігі туындайды.
Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе білім мекемесі ең алдымен педагогтар еңбектерін бағалай отырып озат деп танылатын тәжірибені сараптан өткізулері, содан кейін сәйкесінше мамандар арасында ұжымдық шығармашылыққа өзіндік үлес қосып жүрген, жаңашыл, сапалы еңбегімен танылған, беделді болашақ тәлімгерлерді анықтап алғаны жөн. Олардың әрқайсысының қай бағытта басқаға көмек бере алатындығы айқындалған соң, тәлімгерлер институтын құрып, жас мамандарды оларға бекіту жүзеге асырылады. Тәлімгер болып әдетте озат тәжірибе иесі, педагогикалық әрекетте шеберлігімен танылған маман тағайындалады.
Тәлімгерлік туралы айтқанда мұндағы басты кейіпкері тәлімгер жайлы сөз қозғамауға болмайды. Жақсы тәлімгер болу үшін ең алдымен жастарды сүйе білу қажет. Нағыз тәлімгер өзінен мықты, өзінен ақылды жанды тәрбиелеуге барын салады. Сондықтан да тәлімгерлікті ең алдымен шығармашылық әрекет ретінде қабылдаған жөн.
Тәлімгердің міндеті - жас маманға өзін - өзі іске қосудың тетіктерін меңгерту, өз жұмысына рефлексия жасап, баға беруге баулу, тұлғаның жекелік қасиеттерінің дамуына көмектесу болып табылады.
Тәлімгердің жұмысының нәтижелілігі сондықтан да, тәлім алушы мен оның ұстазының, әріптестер мен басшылар арасындағы өзара әрекеттестік жүйесінің дұрыс құрылуына тікелей байланысты. Олардың ортақ іске қатысты мотивтерінің сәйкес, ортақ мүдделері ұқсас және ақиқатқа деген бірыңғай көзқарасының болулары жұмыстың жемістілігін қамтамасыз етеді.
Тәлімгердің жұмысының түрлеріне:
-ұйымдастырушылық-басқарушылық;
-әлеуметтік - педагогикалық;
-ұйымдастырушылық - әдістемелік;
- ақпараттық кеңес берушілік;
- түзетушілік қызметтер жатады.
Енді соларға тоқтала кетейік:
- ұйымдастырушылық-басқарушылық қызмет жас мамандардың кәсіби қиыншылықтарын анықтауды ұйымдастыру, тәлімгерлік жұмыстың бағыт бағдарын айқындау, жоспарын жасау, үйренушінің педагогикалық әрекетке деген мотивтерін туғызудан тұрады;
- әлеуметтік - педагогикалық қызмет жас маманды ұжымның ішкі тәртібіне, қарым қатынас мәдениетіне, оны кәсіби дамудың жеке траекториясын жасауына көмек көрсетуге бағытталады;
- ұйымдастырушылық - әдістемелік қызмет жас оқытушының оқу үрдісін әдістемелік тұрғыда қамтамасыздандыруға, педагогикалық технологияларды пайдалануға машықтандыру, студенттермен тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың тиімді жолдарын меңгеруіне бағытталуымен сипатталады;
- ақпараттық кеңес берушілік өзінің қызмет кәсіби білімі мен тәжірибесін тұрақты түрде жеткізу, жас маманның оны ұдайы толықтырып отыруы, кәсіби құзыреттіліктерді қалыптастыру үшін қандай ақпаратпен жұмыс жасау керектігі, оларды табу мен өңдеу жолдарына қатысты ақыл кеңестер беру аясында жүргізіледі.
Тәлімгерлік уақыттық сипатына қарай эпизодттық, мезгілдік, жүйелі болып бөлінеді. Ал олардың формалары: тікелей, жеке, ашық, ұжымдық түрде жүзеге асады.
Тәлімгерлік не береді дегенге келсек, ең алдымен жоғары оқу орындарының алдына қойылып отырған сапалы маман дайындаудың тиімділігін арттырады. Жас кадрлардың өз мамандығының қыр - сырын үйреніп, оқыту әдістері мен технологияларын тез меңгеруіне жағдай жасайды. Мамандардың біліктіліктілігін көтеруге кететін шығындарды азайтады.Жас мамандардың білім мекеме жағдайларына әлеуметтік - кәсіби бейімделу үрдісін жеделдетеді.
Тәлімгерлік қандай формаларда жүзеге асырылады деген мәселеге тоқталсақ, білім мекемелерінде кең тараған әдістемелік жұмыстарды еске түсіруге болады.
Практикалық конферениялар, педагогикалық көрмелер,педагогикалық оқулар диспуттар мен пікіралмасулар, мұғалімнің шығармашылық есебі т.б..Әңгімелесу,өзіндік рефлексия,өз бетінше білім алу,байқап отырғандай педагогика мен дидактикада озат тәжірибені насихаттаудың көптеген жолдары бар. Бұларға қосымша: баспадан еңбегін басып шығару, газет - журналдарда жариялау, хабарлар ұйымдастыру, ашық сабақтар циклын көрсету, курстық жұмыстарда насихаттау, семинарлар өткізу, авторлық кештер не күн өткізу т.б.с.с. түрлері де барлығымызға таныс.
Озат тәжірибені таратудың инновациялық формаларының бірі - шеберлік сынып әдісі. Мұндағы басты кейіпкер шебер. Қазіргі кезде шебер - оқытушы деп зерттеушілік біліктері қалыптасқан, тәжірибелік жұмыстарды білетін, инновациялық педагогикалық технологияларды қолдана, талдай алатын, өз әрекетінің қорытындыларын болжайтын, әдістемелік нұсқаулар дайындайтын ұстазды айту қабылданған.
С.И. Ожеговтың түсіндірме сөздігінде шебер сөзіне бірнеше түсіндірмені табуға болады. Оларға тоқтала кетсек: өндірістің белгілі бір саласындағы білікті маман; өндірістің жеке бір саласының жетекшісі; бір нәрсені жақсы әрі жылдам орындайтын адам; өз ісінде жоғары өнерге жеткен маман. [4]. Бұлардың ішіндегі педагогтарға соңғы екі анықтама педагогтарға сәйкес келеді. Педагогикалық шеберлікті әр кездерде әртүрлі ғалымдар әрқалай түсіндіруге әрекеттенген. Мысалы А.Дистервег шебер - мұғалім ғана оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуға, оқытудың мазмұны мен әдістерін жетілдіруге құқылы екендігін айтса, А.С. Макаренко педагогикалық шеберліктің мәні білім мен біліктерде айқындалатындығына тоқталады [5;6].
Қазіргі педагогикалық әдебиетттерде педагогикалық шеберлік ұғымының сипаттамасына мына төмендегі компоненттер енеді: психологиялық және этикалық-педагогикалық эрудиция; кәсіби қабілеттер; педагогикалық техника; кәсіби әрекетті жүзеге асыруға қажетті тұлғаның арнайы сапалары.
Халқымызда шебердің қолы ортақ деген даналық сөз бар. Мұның астарында өз білгеніңді өзгеге үйрету керектігі меңзеледі. Шеберлік сынып бұл ретте таптырмайтын құрал деуге болады.
Шеберлік сынып озат оқытушының өз тәжірибесін өзгелерге таныту мен таратудың ең оңтайлы жолы. Ал қатысушы үшін - практикалық жолмен тәжірибе жинақтаудың, жаңа білім алудың тиімді тәсілі. Белгілі ғалым М.М.Поташник шеберлік - сыныпты шеберден кәсіби сабақ алудың айырықша түрі ретінде сипаттайды. Шеберлік - сынып жинақталған озық тәжірибені таратудың, сол арқылы мұғалімдердің біліктілігін арттырудың тиімді формаларының бірі. Демек шебер өз тәжірибесін, білімін, шеберлігін мен өнерін ашық көрсетеді [7].
Шеберлік - сынып - бұл озат тәжірибе авторының онымен танысушыларға қызығушылық танытқан мұғалімдер алдында өзін таныстыруы. Шеберлік сыныпта тәжірибе авторы: тек өзіне ғана тән педагогикалық әрекеттер мен кешенді әдістемелік тәсілдерден тұратын; оқу - тәрбие үрдісін шешудің тиімділігін арттыратын өзара байланыстағы ерекше іс - әрекеттерден түзілген; мұғалімнің жұмысындағы тұтастықты, әр әдіс пен тәсілді орнымен қолданудағы оптимальділікті, педагогикалық іс-әрекетінде субъектімен жұмыс етудегі әртүрлілікті, олардың тұлғалық дамуына қолайлы жағдай туғызудағы жан - жақтылықты көрсететін өзіндік оқыту жүйесін танытуы тиіс.
Шеберлік сыныпты ұйымдастырып өткізудің өзіндік реті мен тәртібі болады. Тек сол сақталғанда ғана оған қатысушылар қанағат тауып, өздеріне қажеттісін алуларына мүмкіндік пайда болады. Біз өз тәжірибемізде шеберлік сыныпты өткізудің төмендегідей құрылымын басшылыққа алдық.
1. Шебер - педагогтың тәжірибесін презентациялау. Бұл қадамда мұғалім қолданатын технологиялар мен озық әдістердің негізгі идеялары баяндалады, олардың ғылыми негіздері жайлы түсінік беріледі. Шеберлік сыныптың осы кезеңінде шебер қазіргі педагогикалық технологияларды, ақпараттық - коммуникациялық технологияларды кеңінен қолдану мүмкіндігі бар. Атап айтсақ мультимедиялық техникамен слайдтар арқылы, интерактивті, маркерлік тақтаны, компьютерді пайдалану жасалып тұрған хабарламаны қабылдауды жеңіл етеді.
Бұдан соң шебер оқытушы өзінің шығармашылық зертханасының сипаттамасын береді. Өзіндік тәжірибесінің жетістіктері қандай, оған қандай жолдар арқылы келді, өз ұсынылымдарының қайнар көзі неде деген мәселелерге тоқталады. Тәжірибенің артықшылықтары мен оған жетудегі кездескен қиыншылықтар, түйткілді мәселелерді шешудің тетіктері баяндалады. Өйткені қандай да бір жаңашылдық бастамалар ойлағандай оңай жүзеге аса бермейді. Тек соны дер кезінде аңғарып, айласын таба білу қажет.
Келесі кезекте шебер оқытушы жұмысының болашақтағы бағдарын баяндап, шешілетін мәселелерге тоқталады. Өзіндік авторлық жүйесіндегі сабақтар жүйесінің сипаттамаларын келтіреді.
2. Сабақ немесе сабақтар жүйесін көрсету. Шеберлік сыныптың бұл кезеңінде оқытушы алдымен сабақтың жобасы жайлы әңгімелейді. Онда қолданатын әдістер мен тәсілдерді немесе педагогикалық технологияны қысқаша сипаттайды. Сабақта пайдаланылатын бұл әдістерден күтілетін нәтижеге сипаттама береді. Содан кейін ұсынылып отырған жоба бойынша қатысушылар мен тыңдаушылардың қойған сұрақтарына жауап ұйымдастырылады.
3. Тыңдаушыларды қатыстыра отырып, білім алушылармен тиімді жұмыс жасаудың соны тәсілдерін демонстрациялайтын иммитациялық сабақтар өткізу. Білім көтерудегі тәжірибелік жұмыстар үнемі аудитория мен студенттер жағдайында өткізіле бермейді. Мысалы каникул кезінде ұйымдастырылатын курстық жұмыстар немесе өте көп аудитория жинаған семинарлар мен оқытушылардың басқосулары т.б. жағдайлар. Мұндай кездерде көп мәселелер сол іс - әрекетке қатысушылардың өздерін қатыстыру арқылы жүргізіледі. Тәжірибе авторы бұл кезеңде өзін нағыз модератор ретінде көрсете алуы тиіс.
4. Жобалау (проектілеу) кезеңі. Шеберлік сыныпта ауызша насихатталып, практикалық тұрғыда байқалған тәжірибеден соң аздаған пікір алмасу ұйымдастырылады да, тыңдаушылар топтарға бөлініп, осы тәжірибе бойынша өз алғандарын жобалауға тапсырма алады. Шебердің мақсаты қатысушыларды өз қалаулары мен қызығушылықтар бойынша топтарға дұрыс бөлу болып табылады. Тіпті жеке дара жұмыс жасағылары келетіндерге де жағдай жасаған дұрыс. Бұл уақытта шебер кеңес беруші, басқарушы ролінде болып, қатысушылардың өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырады, өздерінің еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Бұл кезеңнің шешуші сәті жасалған авторлық жобаларды талқылау, қорғау. Дәл осы сәтте тыңдаушылардың қаншалықты таным-түсінік жинақтағандары, оны шағармашылықпен қолдана алу мүмкіндіктері, топ болып жұмыс жасай алу қабілеттері айқындалады.
5. Рефлексия кезеңі. Бұл кезеңінде шебер мен қатысушылардың бірлескен жұмыстары бойынша талқылаулар жасалады. Қарастырылған мәселе бойынша шешімдер қабылданады. Шеберлік сыныпқа қатысушы оқытушылар озат тәжірибенің: жаңашылдық деңгейінің, алынған нәтиженің тиімді не тиімсіз болғанын дәлелдей алу, соған байланысты өзіндік көзқарасын білдіру, бірлесе орындалып өткен әрекеттің нәтижесін зерттеумен айналысады. Тек сонда ғана алдағы жұмыстарда дұрыс мақсат қойып, алға шығармашылыққа қарай жылжудың жобасын жасау мүмкін болады.
Кейбір шеберлік сыныптарды шығармашылық шеберханалар түрінде ұйымдастырған да тиімді. Шеберханалар оған қатысушылардың әрқайсысының белсенділігін арттыру, олардың бастамаларын қолдау, әрекеттеріне еркіндік беру жағдайында ұйымдастырылады. Ол фантазия мен шығармашылықты ынталандырады.
Жас маманның кәсіби дамуына әсер ететін әдістемелік жұмыстың бір түрі портфолио әзірлеу. Портфолио - мұғалімнің кәсіби дамуының нәтижелерін көрсететін көпмақсатты құжат. Бұл әдіс педагогикаға саясат, бизнес салаларынын келген және оны мұғалім де, оқушы да тіпті білім беру ұйымдары да жинақтай алады. Портфолио - белгілі бір жас маманның жетістіктерін жинақтау, бағалау тәсілі. Тәлімгер жас оқытушының портфолио жинақтауына басшылық жасап, дүркін - дүркін ол бойынша пікір алмасу ұйымдастырып отыруы оның кәсіби жетілуінің тиімділігін арттырары сөзсіз.
Маманды жұмыс орынында оқытудың инновациялық түрінің бірі ретінде қазіргі кезде коучинг қолданылады. Коучинг ұғымын ең алғаш қолданысқа енгізген ағылшын бизмесмені және кеңесшісі Джонм Уитмор енгізген. Аудармасы тәлім беру, дайындау, жаттықтыру дегенді білдіреді.
Коучингтің философиясы: әр адам мен бұдан да қабілеттірекпін деген сезіммен өмір сүреді, олар өзіне не қажет екендігін біледі; қажеттілігін іске асыра алады. Дегенмен ол үшін нақты жағдайды сезіне алуы, ержүрек болуы, тоқтаусыз әрекет етуі керек. Бақытты, табысты болу тек сонда ғана өз өз қолыңда бола алады.
Коуч (жаттықтырушы) маманның (оның қызметін тұтынушы) қызметтегі әлсіз тұстары жайлы әңгімелесе, қателіктерін талдай отырып, оның өз қатесін өзінің табуына, өзінің өзгеруіне, өзін өзінің дамытуына қызмет етеді. Коучингте ақыл айтылмайды, мәселені шешудің рецептілері берілмейді. Коуч тәрбиеленушілерді сұрақтар қою, жағдаятты талдау, оған басқаша қарау арқылы шешімді өздерінің табуына бағыттайды. Сол арқылы маманның әлеуетіне әсер ететін, оның ішкі ресурстарын ашып, ісінде табысты болуына ықпал етеді. Коучинг тәлімгер мен тәрбиеленушінің бірлескен әрекеті. Ол адамның ішкі күштерін белсендіреді. Сондықтан коучинг дәстүрлі тәлімгерліктен өзінің тиімділігі жағынан әлдеқайда жоғары тұр деуге болады.
Оның тиімділігі адамдармен жұмыс жасаудың тиімді амалдарынатнегізделген мына төмендегі 3 компоненттің қатар жүруіне тікелей байланысты:
1.Коуч және тұтынушы соңғының мақсаттары мен қажеттіліктеріне бағытталған, тұтынушының жеке дара әрекетіне қарағанда жоғарырақ нәтижеге қол жеткізуге бағытталған синергияға негізделуі.
2.Коучингтің құрылымы: тұтынушы коучтың кәсібилігі мен ұйымдастырушылығы арқасында үйрену барысында өзіне көбірек жауапкершілік алады, белсенді ойлап әрекет етеді, алдына мақсат қойып, жоспарларын аяқтайды.
3. Коуч тұтынушының өз бетінше кемшіліктерін жоюды, дербес шешім қабылдауға үйретудің, соның нәтижесінде еңбек өнімділігі арттырып, одан қанағат табудың, жеке өмірін мәнді етудің жолдарын білетін кәсібилік пен сараптамалылық компонентінің болуы.
Қорыта келе айтарымыз: болашақ мамандарды дайындауда жаңашыл педагогтардың, педагогика саласындағы озық тәжірибелерді пайдалану, маманның тұрақты өз білімін арттырып, өзіндік рефлексия жасауына ықпал етеді. Қазақта Ұстазы жақсының - ұстамы жақсы деген ұлағатты сөз бар. Көргені көп ұстаздан тәлім алсаң, өмірде жолыңның оңғарылғаны. Әсіресе, бұл ұжымға жаңа келген жас маман үшін аса маңызды. Ал кәсібилікті арттыру бағытында жастармен тұрақты, мақсатты жұмыс жасау олардың табыстылығын, шығармашылығын арттырады. Тек сондай мамандар ғана өз халқы және Отаны үшін аянбай еңбек етеді деп санаймын.
Мұғалім мамандық емес - бұл өмір салты. Мұғалім мамандығынан құрметті мамандық жоқ. Мұғалім еңбегі қиын емес - оның еңбегі жауапты. Қазіргі өмірағымына қажет мұғалімдегі қасиет ол үздіксіз кәсіби өсу шығармашылық, жұмысқа деген көзқарас, берілгендік.
Бүгінгі күні, барлық ғасырлар сияқты, мұғалім тек қана білімнің сақтаушысы емес, ол мінез-құлық үлгісі. Білім мұхитында өз оқушыларына қажет білімді табуға жол көрсетуші. Ол оқушыларын оқуға шабыттандыруы керек.
Әрине, нағыз мұғалімнің кәсіби педагогикалық әдіс-тәсілдері бар. Ол оқыту
дағдыларын меңгерген, оқытудың инновациялық технологияларын меңгерген және тәрбие процесін тиімді жүргізу. Сонымен, қатар жеке қасиеттері өте маңызды рөл атқарады. Мұғалімнің педагогикалық ұстанымы, өмірге, әріптестерге, балаларға және жалпы адамдарға көзқарасыда маңызды рөл атқарады. Барлық осы кәсіби дағдылар мен мінездік қасиеттер бірінші кезекте, әрине, көп жылдық тәжірибесі бар мұғалімге тән. Ал қалай
университетті жаңа бітірген жас маман білікті мұғалім болу керек? "Қазіргі замануи мектепте мұғалім болу оңайма?"- деген осы сұрақ әрбір педагогикалық университетті бітірген жас маманның көкейінде тұрады.
Университетте оқу кезінде студенттер әдетте бітіру курстарында педагогикалық практикадан өтеді. Педагогикалық практиканың теориямен байланысы, студенттерге мұғалім мамандығын іс-әректпен сезіндіреді, өздерінің сенімділіктерін арттырады. Бірақ педагогикалық практикада жақсы баға алған студент, мектепке бірден үйренеді деген сөз емес.
Мектеп-бұл өзінің әдет-ғұрыптары мен ережелері бар әлем. Жұмысқа кірісе отырып, жас мұғалім университетте алған білімін қолдану барысында тек теориялық тұрғыдан жеңіл ал практика жүзінде бәрі басқаша екендігін көреді.
Кәсіби қызметінің басында жас маман белгілі бір қиындықтармен бас кездеседі. Уақытты дәл есептей алмау,сабақтың кезеңдерінің тізбегін құру қисынды, қиындық тудыратын материалды түсіндіру, әріптестермен өзара түсіністіктің болмауы Жаңадан бастаған мұғалім жаңа ұжымда ыңғайлы болуы керек. Балалармен жақсы қарым-қатынас, сабақта сауатты және эмоционалды сөйлей білу, балаларды өз тақырыбына қызықтыруға тырысу қажет. Яғни, қысқаша айтқанда, оқытуды үйрену. Балалармен, әріптестермен және мектеп әкімшілігімен ол өзінің жеке стилін жалпы дамытуы керек.
Жас маманның қалыптасуында мектеп әдіскері ерекше рөл атқарады.
Мұғалімнің тұрақты дамуына ықпал ететін бірлестік. Белгілі педагог және психолог М. М. Рубинштейн өз кітаптарының бірінде атап өткендей
Мұғалім сөздің тар мағынасында оқу орнында емес, білім беру мекемесінде практикалық өмірде туады ". Әдіскер немесе мектеп тәлімгері рөлін атқаратын маман керек жас маманға әрдайым оқу кезеңдерді қалай дұрыс жоспарлау керектігін айтады. Сабақ, жұмыс формаларын таңдау, жұмыс жоспарын қалай құру керек, барлық жас оқытушылар үшін кедергі болатын
сыныпты ұйымдастыру жұмыстарын жасауға көмек көрсетеді. Мұндай қолдау бастаушы мұғалімге қажет. Өйткені, талантты және білімді. болу жеткіліксіз, егер білікті тәлімгерлер болмаса, онда жаңадан бастаған мұғалім ешқашан құнды маман бола алмайды.
Мұғалімдік мамандық күрделі, жақсы мұғалім болу үшін мектептің тәжірибелі педагогикалық ұжымы көмектеседі. Жас маман тәжірибелі тәлімгерлердің үнемі қолдауын сезінуі керек. Мектеп әкімшілігінен ,әдістемелік бірлестіктен, мұғалім-әріптестер мен психолог мамандардан. Өйткені, олардың барлығы ұжымға жаңадан келген адамға көмектесе алады.
Тақырыптық жоспарлау және балалармен жұмыс істеу ерекшеліктері туралы әңгімелеу және тәжірибені көптеген басқа жолдармен бөліседі. Өйткені, олардың әрқайсысы өз ісіне шебер. Дәл осындай ұжымда нағыз мұғалім құрылуы мүмкін. Барлық мектептерде осылай болатын болса, сонда жас мұғалімдердің саныда көп болады, мұғалім мамандығының беделі әлдеқайда жоғары болады.
0.2 БИОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ТӘЛІМГЕРЛІК ПРОЦЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
Тәлімгерлік процесті ұйымдастыру үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең - кіріспе: тәлімгер күнтізбелік 10 (он) күн ішінде жас педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Бірінші кезеңнің нәтижесі бойынша тәлімгер 5 (бес) жұмыс күні ішінде педагогтің дайындық деңгейін және жеке қажеттіліктерін анықтау бойынша диагностика жүргізеді, сондай-ақ диагностиканың нәтижелерін ескере отырып, бір оқу жылы кезеңіне арналған тәлімгерлік жоспарды әзірлейді, ол басшының оқу ісі жөніндегі орынбасарымен келісіледі және орта білім беру ұйымының басшысымен бекітіледі.
Екінші кезең - негізгі. Тәлімгерлік жоспарға сай жұмыстарды іске асырады және бір оқу жылы ішінде кәсіби даму және психологиялық-педагогикалық көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізеді.
Үшінші кезең - қорытынды. Тәлімгер оқу жылының қорытындысы бойынша педагогикалық кеңестің отырысына тәлімгерлік жұмыстың нәтижелері туралы есеп дайындайды, онда тәлімгерлік жоспарының іс-шараларын іске асыру қорытындылары көрсетіледі және іс-әрекетте практиканы жетілдіру үшін ұсыныстар береді.
Тәлімгерлік кезеңнің алғашқы сатысында тәлімгер тәлім алушымен танысып, жас педагогтің кәсіби дайындық деңгейін анықтайды. Кәсіби дайындық деңгейін анықтау үшін ең алдымен сұхбат, әңгімелесу арқылы жас педагогтің мақсатын , психологиялық жағдайын бақылайды. Содан соң сауалнама, анкета алу арқылы кәсіби дайындық деңгейін анықтайды.
Диагностика жүргізу крийтерилері:
1. Жаңадан бастаған мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігінің ерекшеліктері.
2. Процесте жас мұғалімдерде туындаған проблемалар мен қиындықтардың түрлеріне ,педагогикалық мамандыққа бейімделуі.
3. Білім беру мекемесінде жас педагогтардың жасалған жағдайларға қанағаттануы олардың сәтті бейімделуіне әсер етеді
4. Білім беру мекемесінің мақсаттары жайлы ақпараттан жас педагогтардың хабардар болу дәрежесі.
Жас мұғалімнің кәсіби әлеуметтенуін бақылау үшін сауалнама кешені
1. Жас мұғалімнің кәсіби қызметінің шарттарын зерттеу.
2. Жас мұғалімнің кәсіби қызметінің шарттарын зерттеу .
3. Білім берудегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz