Ерімбет қажы мешітінің салынуы
Baiterek.school.kz мектебі
Ғылыми жоба
Тақырыбы: Ерімбет жер атауының тарихы
Бағыты: Өлкетану
Секция: Қазақстан тарихы
Оқушының аты жөні: Жахат Расул Серікболұлы
Жетекшісі: Baiterek.school.kz
мектебінің
тарих пәнінің мұғалімі: Мырхиев Әбдікамал Мұқамбетқалиұлы
Ғылыми жетекшісі
Өрлеу БАҰО АҚФ
Қызылорда облысы бойынша
КДИ директорының
орынбасары т.ғ.к С. К. Серікбаев
Қызылорда 2023 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І. Ерімбет тарихи жер атауының пайда болуы
0.1. Ерімбет жер атауы қалай және қашан пайда болған? ... ... ... .
1.2. Ерімбет қажы мешітінің салынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
ІІ. Ерімбет Жанайұлы кім?
2.1. Ерімбет Жаңайұлы туралы деректер және ел аузындағы әңгімелер ... ... ... ... ...14
2.2. Ерімбет қажының әкесі Жаңай батыр Ережепұлы туралы деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Ғылыми жоба күнделігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Эссе
Аннотация
Зерттеу жұмысында, қазақ-жоңғар соғысы кезеңіндегі Салқам Жәңгір мен Жалаңтөс батыр әскерлерінің, Батыр қонтайшы бастаған жоңғар әскерлерімен болған 1643 жылғы Орбұлақ шайқасы туралы қарастырылады.
Орбұлақ шайқасындағы жеңіс - ұйымдастырудың күшімен қоса бауырмалдық пен сенімділіктің де құдіретін көрсетіп берген тәлімді соғыс.
Әлемдік соғыс өнерінің жылнамасына енуге лайық Орбұлақ шайқасында 600 қазақ сарбазы 50 мың жоңғар әскеріне лайықты тойтарыс берді. Аз ғана қолдың 50 мың адамға қарсы тұруы бізге аңыз секілді көрінгенімен, шындық еді.
Орбұлақта оянған осы тарих енді мәңгі халық жадында қалады. 600 әскермен 50 мың қолға қарсы шығып, жау қолын туған жер төсінен түре қуып тастау да - тарихта қайталана бермейтін ерлік.
Бұл - біздің елдігіміздің тамыры тереңде жатқанын танытатын аса маңызды тарихи дерек. Қазақ хандығы кезеңі - ат жалында күн кешкен Алаш жұртының қаһармандық дәуірі. Бізге бабалар тұлпарының тұяғымен жазылған ата тарихының әр парағы - ерекше қымбат. Қазақтың бүгінгі және болашақ буыны оны әрдайым орынды мақтан ететін болады.
Аnnotation
In this article Orbulak is examined battle, episodes of Kazakh-jungars war during that Kazakhs at the head with Jangir a khan and Jalantos-batyr in 1643 was win a decisive victory over a superior army Erdeni-Batyr.
The victory in the Battle of Orbulak was an instructive war that demonstrated the strength of brotherhood and trust along with the strength of organization.
In the "Battle of Orbulak", worthy of being entered into the annals of world military art, 600 Kazakh warriors gave a worthy rebuff to the 50,000th Dzungarian detachment. The fact that several hands stood against 50 thousand people seemed to us a myth, but it was true.
This story, awakened on Orbulak, will forever remain in the memory of the people. To fight with a 50,000-strong army with 600 troops and drive the enemy out of the homeland is a feat that will not be repeated in history.
This is a very important historical fact that shows the deep roots of our country. The period of the Kazakh Khanate is the heroic era of the Alash people, who spent their days riding horses. Each page of the history of our ancestors, written by the hooves of our ancestors' horses, is especially dear to us. The current and future generations of Kazakhs will always be rightfully proud of him."
Рецензия
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақ даласындағы жер - сулардың барлығының дерлік өз атаулары бар. Қазақ халқы ежелден тарихи - географиялық жер атауларына өте мән берген. Жер-су атауларының астарында елдің тарихы мен қызықты оқиғалар бар. Солардың бірі Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы; Қуаңдария ауылынан батысқа қарай 6-7 шақырым қашықтықта орналасқан Ерімбет қыстауы деп аталатын тарихи жер.
1 - Ерімбет жерінің гугл картада орналасуы
Қызылорда облысының жер - су атаулары жинағының (Қызылорда Тұмар баспасы, 2011 ж, ред. алқасы: Мейрамбек Шермағанбет, Жеңіс Сәдуақасұлы, Орынбасар Әлжік, Мартана Дәулетбаева) 68 - бетінде: Ерімбет қыстау. Қызылқұмның солтүстік бөлігінде, Қуаңдария өзенінің бойында. Кісі есімімен қойылған атау - деген анықтама берілген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы Ерімбет жер атауы тарихы алғаш зерттеледі және Сыр елі батырларының бірі, Ерімбеттің әкесі Жаңай батыр Ережепұлының бейітінің анықталуы.
Бұдан басқа да облысымызда тарихы зерттелмей, кезегін күтіп жатқан тарихи жерлер өте көп. Келер ұрпақты жергілікті жердің тарихымен табыстыру өте үлкен зерттеу жұмысын талап етеді. Өлкетану бағыты бойынша туған жер тарихын зерттеу жұмыстарының бірі ретінде Ерімбет жер атауының тарихын зерттеудің маңызы өте зор. Өйткені бір жер атауының шығу тарихында еліміздің тарихының бір бөлігі өз сырын бүгіп жатыр. Ендеше сол сырды ашуға кіріселік.
Жұмыстың мақсаты:
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы деректер, зерттеулер мен мәліметтерді зерделеу;
Зерттеу міндеттері:
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы мәліметтер жинау;
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы тың деректерге талдау жасау;
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы мәліметтер жинау;
* Ерімбет жер атауы тарихы зерттеу және жас ұрпаққа насихатталуына талдау жасау, зерттелу дәрежесін бағалау;
* Ерімбет жер атауы тарихы зерттелуі мен жас ұрпаққа насихаттауға арналған іс-шараларды ұсыну.
Зерттеу нысаны: Ерімбет жер атауының шығу тарихы
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері:
* ХІХ - ХХ ғасырлар кезеңі зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі:
* Анализ, синтез, салыстырмалы-тарихи және сипаттап баяндау, хронологиялық-проблемалық әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Ерімбет жер атауы тарихының алғаш зерттелуі және Сыр бойы батырларының бірі, Ерімбеттің әкесі Жаңай батырдың бейітінің анықталуы.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
* Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Тақырыпқа байланысты мақалалар және зерттеулер:
+ 1920 ж 29 желтоқсан, Ақжол газеті, Ескерген Гержодтың ылаңы мақаласы;
+ Гержод ылаңы мақаласы, авторы Тынышбек Дайрабай, Түркістан газеті 13.12.2007 ж ;
+ Зарқұм Қали Омаров;
+ Сыр бойын сүргінге салған қызыл сері, Сағат Жүсіп, Abai.kz;
+ Гержод заманының кейіпкерлері 16.01.2020 ж, Сағат ЖҮСІП.
+ Шерменде жылдар шежіресі, 29.01.2016 ж, Жаңақорған энциклопедиясы, Qazaqstan tarihy порталы
+ Қанішер Гержодтың қолжазбасы, Сағат Жүсіп, Қызылорда 2010 ж;
+ Қанішер Гержодтың ізімен, Сағат Жүсіп, Алматы 2015 ж;
+ Қызылорда Б. Кәрібозұлы, М. Аңсатова, У. Ибраев, Астана Фолиант баспасы, 2015 ж
15 бет болу керек общ 20 беттен аспау керек
І. Ерімбет тарихи жер атауының пайда болуы
0.2. Ерімбет жер атауы қалай және қашан пайда болған?
0.3.
Қазақтың дархан кең даласының атаусыз жері жоқ. Қармақшы ауданының Қуаңдария қой совхозынан алты шақырым жерде, Қуаңдария өзенінің бойында Ерімбет мешіті деп аталатын жер бар. Бұл жердің Ерімбет деп аталу себебі, 1928 жылы бұл жерге Ерімбет деген кісі өз қаржысына мешіт салдырған. Сол себепті Ерімбет деп аталады. Ал, Ерімбет қыстауы атауын кейіннен Ерімбетті Кеңес үкіметі қудалап, мешітті кеңес меншігіне алғаннан кейін, сол жер қыстау, ферма орталығы болғаннан кейін берілген.
Белсенділер мешітті бұзып, материалдарын пайдаланып сол жерге мектеп-интернат салған. Онда балалар оқыды.
"Ерімбет мешіті" елуінші жылдары Көздібаев Дербіс деген кісінің басқаруымен бұзылып, мешіттің материалдары шағын емхана, сегіз жылдық мектеп, балалар жатып оқитын интернат, балалар асханасы құрылысына пайдаланылған.
1962-64 жылдары аурухананың бас дәрігері Нысанбаев Сағилат деген кісі болған. Мектеп директоры болып Әбдікешов Тілеген барған. Сол кезде "Ерімбет" елді-мекені Ленин атындағы совхоздың ферма орталығы болған.
Алпыс төртінші жылдары жаңа қой совхозы ашылып, Мырзақұлов Ілиястың басшылығымен ел көбейген кезде қой фермасының орталығы болған. Кеңшар құрылғаннан кейін қаракөл сою пункті.
Қазіргі кезде мешіт құрылысына пайдаланған, кірпіш күйдірген зауытының орны бар. Мешіттің төбесіне салатын бөренелерді Қуаңдария өзенімен ағызып әкелген болулары керек. Мешіт терең ойдың арқа бетінен күнқабақтан салынған. Елуінші жылдары шағын емхана, бастауыш мектеп, балалар жатып оқитын интернат асханасымен болды.
Жер атауын иемденген Ерімбет қажы Жаңайұлының ескі шежіре бойынша ата-бабасының шығу тегін былай таратылады: Шөмен - Шөмекей - Бозғұл - Келдібай - Сейін - Дөсек - Шолақ - Ырысбай - Аман - Қабай бай - Ережеп - Жаңай батыр. Жаңай батырдан Көздібай, Ерімбет, Салымбет, Бекпенбет туған. Әкесі Жаңай батыр 1870 жылдары халық биі болған. Болыс болып та қызмет еткен.
Сол уақытта сол жерден бастап білім алған балалар қазір ақ сақалды, сары тісті шал болды. Алпыс төртінші жылдары жаңа қой совхозы ашылып, ел көбейген кезде келісті қой фермасының орталығы болды. Талай жанға құтты қоныс болып, сол жерде жанына жан, малына мал қосылғанын көзіміз көрді. Ұлсыздар ұлды болып, талай баланың аты Ерімбет аталды. Ол кісінің көзін көріп, қызметін істеген талай шалдың әңгімесін естідік.
1.2."Ерімбет Қажы мешітінің" салынуы
"Ерімбет Қажы туралы" Әбдіқожа баласы Шайқы қожаның қолжазбасында:
" Менің әкем Әбдіқожа Ерекеңнің (Ерімбет) ауылымен құда-жекжат болып араласқан адамдар болғандықтан көп нәрселерді білетін еді. Мен сол әкемнен естіген, ойда қалған сөздерді жазып отырмын" - деп әңгімесін бастайды.
Ерімбет мешітінің салынуы туралы:
Ерімбет қажы исламның бес парызын орындаған кісі болған.
Ағайындарын жиып: " Назаркерді әулиенің қасынан Құдай үйі - мешіт салсам деп отырмын, мешіт салатын ұстаны, керекті заттарын Ақмешіттен әкелу керек" - деп мешіт салуға ниетін жеткізген екен.
Жұмысты реттеп, басы-қасында жүруге Бимен әкемізді тағайындап, мешітке керекті заттарды түйемен тасимыз деп, ағайындар жиылған қонақасыда ақсақалдардың батасын алады.
Күннің сәтіне қарай, қасына жолдастарын ертіп Ерекең Ақмешітке барып мешітке керекті заттарын сайлап-қамдап келгесін, Бимен әкеміз бастаған жігіттерді 10 нармен жіберіп затын тасытып, мешітті алты айда ойдағыдай етіп, бітірген екен. Үстін қаңылтырлап, төбесі мен мұнараларын көкпен сырлап, мешіт ішін өрнектеп, мешіттің ашылуына үлкен той жасаған.
Мешіттің ашылу салтанаты жиынына қонақтарды Ақмешіттен бері қарай, барлық жерден шақырыпты.
Мешітті көргендер: " Қазалы үйезінде мұндай мешіт жоқ" - деп таңырқаған екен деседі.
Мешіттің құбыла жағы Назаркерді әулиенің белгісіне қарата, қарсы жағы Жанай батырдың төртқұлақ бейітіне қаратып салынған.
"Әкем Жанайдың құлағына азанның дауысы естіліп жатсын деп мешітті жақын салдырдым" - деген екен.
Мешіт 1928 жылы салынып, екі рет жұма намазы оқылыпты.
14.08.2023 ж күні Т. Көмекбаев ауылының тұрғындары Алдаш аға, Бекжалғас Қыстаубайұлы және Мұратбек ағалар, Жанай батыр Ережепұлының төртқұлақ бейітіне, Ерімбет Қажы мешітінің орнына барып өлшемдерін алды. Алла қаласа жақын арада Жанай батырдың бейітін қоршап, құлпытас қойып, Ерімбет Қажы мешітінің орнына белгі орнату жұмыстары жоспарлануда.
ІІ. Ерімбет Жанайұлы кім?
2.1. Ерімбет Жаңайұлы туралы деректер және ел аузындағы әңгімелер
Мұқамбетқали Мырхиевтің 2005 жылы шыққан "Шөмекей шежіресі" кітабында Ерімбет қажы туралы кеңінен мәлімет берілген және ол мәліметтерді ер Сейітпенбет ұрпағы Әбдіқожа баласы Шайқы қожаның айтуымен жазғанын көрсетеді.
Сол кітап бойынша:
ЕРІМБЕТ ҚАЖЫ ЖАҢАЙҰЛЫ
(шамамен 1850 жылдары дүниеге келген)
Әкесі Жаңай батыр халық биі болған.
Жанай батыр туралы Тұрмағанбет ақын бір өлеңінде:
Дос күтіп, дұшпан сыйлаған,
Пәшеке, Жанай, Меңейді.
Ел тегіс желдей тынушы еді,
Кенесе олар көмейді.
Уақытында олардың,
Күннен күнге күшейіп,
Өрісі елдің кеңейді.
Айтқанменен қалайда,
Қайратты туған қанды көз,
Азды көпке теңейді, - деп Жаңай батырдың халық аузындағы шынайы бағасын береді.
1. Қабай би - Қоқан, Хиуаға қарсы азаттық көтерілістерге белсене қатысушы, Қоқан бектерімен айтысып, халық мұңын жоқтаушы билердің бірі;
2. Жаңай батыр Ережепұлы Қабаев - Қазалы уезінде сайланған билердің бірі.
Шоңбай Жұбанұлы:
Шөменнен Қыстаубай мен Бәйтік шыққан,
Меселі хас дұшпаннан қайтпағандай.
Шобдарда Алмат, Дөсекте Жаңай батыр,
Ерлер еді бетін ешкім қақпағандай.
Қуаныш Баймағанбетов: "Қазақтың арғы атасы Әзіреті Мәлік"
Шежіре-дастан
Дөсектен Жаңай батыр, Ерімбет би,
Сансызбай Қошқаралы қандай еді.
Кезінде ел билеген әлгілердің,
Сөздері жұртты ұйытар балдай еді.
Дереккөз: "Қазақ кімнен тараған" (Шежіре-дастандар) Өлеңмен өрілген өсиеттер. А. Жанаев, Қызылорда 2016 ж. 22-бет, 53-бет
Дереккөз: Қаракесек бірлестігі (Әлім, Кете, Шөмекей), Алматы, "Алаш" тарихи-зерттеу орталығы, Алматы 2010 ж, 13-том, 4-кітап, 472-474 беттер.
Жаңай батырдың бәйбішесі Бозғылдың Сарыбайы атақты Қалам бидің немересі болған, аты - Шобан. Одан Көздібай, Салымбеттер туады. Ерімбет 1850 жылдары Жанай батырдың екінші әйелі Кезектен туады. Туған бойдан Жаңай батырдың бәйбішесі етегіне орап алып, егеленіп, кейін сол кісінің тәрбиесінде өскен.
Ерімбет Жаңайұлы көп уақыт халық биі болып, арабша аты жазылған жеке мөр ұстаған.
Жасы елуден асқан кезде дөсек Бисен деген кісімен Меккеге қажылыққа барып, Ерімбет қажы атанған. Үлкендердің айтуынша Ерімбет онша ірі емес, қаршығадай келісті адам болған екен.
Ерімбет сыпайы, мейірімді, қасындағыларға қамқорлығы мол, қазанды, қонақжай адам болған. Балалардың бар өнерді жас күнінен үйренуін қалаған. Оқуға талабы бар балаларға жағдай жасап, оқуына көмектескен. Талабы бар кедей балаларын орыс оқуына кетіп бара жатырған бай балаларының қастарына қосып, азық-түлік тағы басқа жол шығындарын төлеп отырған.
Ерімбет қажы атанып, 1928 жылы Қуаңдария бойында өз қаржысына мешіт салдырған. Мешіт құрылысына пайдаланған, кірпіш күйдірген зауытының орны бар. Мешіттің төбесіне салатын бөренелерді Қуаңдария өзенімен ағызып әкелген болулары керек. Мешіт терең ойдың арқа бетінен күнқабақтан салынған.
Ерімбет қажымен бірге жасаған дөсек Даңылбай әкелеріміз Қуаңдария бойындағы Ерімбет мешітінің басында жүріп, қажетті құрылыс материалдарын және т.б керекті заттарын уақтылы жеткізіп, басқарып салдырған адамдардың бірі.
Дөсек Бимен атамыз Ерімбет мешітінің кесегін бастырып, күйдіріп, қалатып салдырған адам. Мешіттің сылағының тегістігі, сылақтың бетіне газет төсеп нан илегенде газет тесілмейтіндей. "Күйдірілген қызыл қыштан салынған сымбатты мешіттің айшығы жарқырап Ешнияздан, Қарақ тауынан көрінетін еді, бір-екі рет қана жұма намазы оқылды да, Ерімбет қажы кәмпескеге ілініп, мешіт кеңес үкіметінің меншігі болып қалды" - деп отыратын дейді, білетін кісілер.
Ерімбет қажы мешітінің бас имамы Бекбергенов Жүсіп ахун (Бекмұрат) болған.
Мешіттің ашылуы кезінде үлкендердің сұрауымен алғашқы азанды Камаладдин молда әкеміз шақырған екен. Сол кез Көкілташ медресесін бітіріп келген кезі болса керек. Кейіннен ол кісі де дін адамы деп айдалып кеткен.
Мешіттің айшығы құлағанда құдық та бірге құлап ауыл сусыз қалған екен. Сол кезде шешендер құран оқып отырыпты.
Ерімбет қажының, заман қанша өзгергенмен, діннің ошағы - мешітке ешкім тимес деген зор үміті болған.
Ерімбет қажы 1928 жылы кәмпескеге ілініп, Ақтөбе жаққа үш жылға жер аударылады.
Ерімбет қажы 1927 жылы Қарақұмнан келе жатып, Байқожаның түбіндегі Аққұмда отырған Еспембеттің үйіне соғып, аралда отырған Сердалының үйінен қонақасы жеп, жастарға батасын беріп, дариядан өтіп қызылға аттанған екен.
Ерімбет Қажы кәмпескедегі үш жылын өтеп, 1930 жылдары Байқожа станциясында отырған Еспенбеттің қасына аман-есен келіп орналасады. Осы жерде кенже қызы Қарлығаны ақ балқы Мәлікке ұзатады. Баласы Қошнияз әйелі Назыммен сол жылдары өз еріктерімен Бұқара жаққа кеткен екен. Бір - екі жылдан кейін Ерімбет қажы да әйелі Болған екеуі баласы Қошнияздың артынан Бұқараға кетеді. Сол жаққа барған соң, көп ұзамай Ерімбет қажы сексен жастың шамасында ауырып, қайтыс болады. Ерімбеттің жамбасы жерге тиісімен әйелі Болған да ауырып, бір-екі күнде қайтыс болып, Ерімбеттің қасынан жерленген екен.
Ерімбет қажыдан - Жұбанияз, Қошнияз, Өмірбай туады.
Тынышбек Дайрабаев Кете - Шөмекей шежіресі
Алматы 1995 ж 94 бет. Жаңайдың қызын қаратамыр Дайрабай алған, одан Қазантай туған. Сыр бойына белгілі ардагер, қайраткер Қонысбек Қазантаев осы Жаңай батырдың жиеншары.
Белгілі жырау Алмас Алмат ағамыздың " Керейт Қосназар палуан" атты әңгімесінде Ерімбет қажының есімі аталады.
Әңгіме барысынан төрт Шөмекейдің пірі болған Ер Сейітпенбет әулиенің ұрпағы Қойшығара қожа әкеміз өзін барған жерінде Ерімбет қажы мешітіненбіз деп таныстыратынын және сол кезде Ерімбет қажының іс-шаруашылығын меңгерушісі болғандығын білеміз.
Шөмекейдің Бозғыл аталығынан сарқасқа Сәндібай қажы мен дөсек Ерімбет қажыны қажылыққа барып келіп, еліне мешіт-медресе салдырып халықты Алла жолына бастаған кісілер деп жазады. "Ақ патшаның заманы аяқталып келген тұста" - деп әңгімесін бастаған екен, 1917 жылдары болса керек. Кейіннен 1928 жылдың "байталауына" түстік, екі қажының мал-мүлкін үкімет тәркілеп, жер аударды деп айтады.
Ерімбет қаны таза, дені сау ұрпақты көбейту мәселелеріне айрықша мән берген. Кейінгі уақытта көшпелі жұрттың көп әйел алу себебін зерттеген батыстың әлеуметтік институттары қазақтың әмеңгерлік, тағы басқа себептермен көп әйел алатын дәстүрлі заңын дұрыс деп тауып, халықтың генофондысының мықты болуына, жаңарып жаңгырып отыруына, халықтың сан жағынан да, сапа жағынан да өсіп-өнуіне ең қажетті, саналы дәстүр деген қорытындыға келіпті. Осы дәстүрдің арқасында дала данышпандарының өзінің асыл нәсілдерін сақтай отырып, тұқым қуалайтын түрлі ауру-сырқаудан арылу мақсаттарына жетіп отырғандарын мойындапты. Өмірі ат үстінде түйені қомында өтіп, талай шапқыншылыққа ұшыраған, ақтабан шұбырындыны көрген, кеңестің зұлым саясатының құрбаны болған қазақтың ұлт есебінде жойылып кетуден сақтаған осы дәстүрі екенін уақыт пен тарих бүкіл әлемге мойындатқаны да шындық. Ерімбеттің жесір дауына араласып, басын қатерге тіккен жерлері көп болған.
Жаңай батырмен құрдас, әрі көңілі жарасқан Байсал қожа дүниеден өтерде Маңмұрын деген баласын Жаңай батырға тапсырып кетеді.
Осы Маңмұрын қайтыс болғанда артында тоқсанға келіп отырған қарт шешесі, үш ұл, бір қызымен жиырма тоғыздағы Боқанбай қызы Балқия әйелі жесір қалады. Асын бергеннен кейін қожалар сен біздің жесірімізсің, неке салып аламыз дегенді шығарады. Маған байдың керегі жоқ, қарт енем мен балаларымды бағамын деген әйел сөзін тыңдамай Уақ болысқа айтып арызданып, қайта-қайта болысқа шақыртып, әбден мазасын алады.
Жаңай батырдың өзім өлсем Ерімбетке тапсырып кетемін деген сөзі бар, бұл кісі Ерімбетке хабар айтады. Ерімбет бұл кісіні Уақ болысқа ертіп кіріп: Уеке! Мына кісі менің қарауымдағы адам. Берген уәдеңіз бар, иманыңыз қайда? Сіз неге кірісесіз бұл дауға? - депті. Бәрі жиылып болғасын билер- ... жалғасы
Ғылыми жоба
Тақырыбы: Ерімбет жер атауының тарихы
Бағыты: Өлкетану
Секция: Қазақстан тарихы
Оқушының аты жөні: Жахат Расул Серікболұлы
Жетекшісі: Baiterek.school.kz
мектебінің
тарих пәнінің мұғалімі: Мырхиев Әбдікамал Мұқамбетқалиұлы
Ғылыми жетекшісі
Өрлеу БАҰО АҚФ
Қызылорда облысы бойынша
КДИ директорының
орынбасары т.ғ.к С. К. Серікбаев
Қызылорда 2023 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І. Ерімбет тарихи жер атауының пайда болуы
0.1. Ерімбет жер атауы қалай және қашан пайда болған? ... ... ... .
1.2. Ерімбет қажы мешітінің салынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
ІІ. Ерімбет Жанайұлы кім?
2.1. Ерімбет Жаңайұлы туралы деректер және ел аузындағы әңгімелер ... ... ... ... ...14
2.2. Ерімбет қажының әкесі Жаңай батыр Ережепұлы туралы деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Ғылыми жоба күнделігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Эссе
Аннотация
Зерттеу жұмысында, қазақ-жоңғар соғысы кезеңіндегі Салқам Жәңгір мен Жалаңтөс батыр әскерлерінің, Батыр қонтайшы бастаған жоңғар әскерлерімен болған 1643 жылғы Орбұлақ шайқасы туралы қарастырылады.
Орбұлақ шайқасындағы жеңіс - ұйымдастырудың күшімен қоса бауырмалдық пен сенімділіктің де құдіретін көрсетіп берген тәлімді соғыс.
Әлемдік соғыс өнерінің жылнамасына енуге лайық Орбұлақ шайқасында 600 қазақ сарбазы 50 мың жоңғар әскеріне лайықты тойтарыс берді. Аз ғана қолдың 50 мың адамға қарсы тұруы бізге аңыз секілді көрінгенімен, шындық еді.
Орбұлақта оянған осы тарих енді мәңгі халық жадында қалады. 600 әскермен 50 мың қолға қарсы шығып, жау қолын туған жер төсінен түре қуып тастау да - тарихта қайталана бермейтін ерлік.
Бұл - біздің елдігіміздің тамыры тереңде жатқанын танытатын аса маңызды тарихи дерек. Қазақ хандығы кезеңі - ат жалында күн кешкен Алаш жұртының қаһармандық дәуірі. Бізге бабалар тұлпарының тұяғымен жазылған ата тарихының әр парағы - ерекше қымбат. Қазақтың бүгінгі және болашақ буыны оны әрдайым орынды мақтан ететін болады.
Аnnotation
In this article Orbulak is examined battle, episodes of Kazakh-jungars war during that Kazakhs at the head with Jangir a khan and Jalantos-batyr in 1643 was win a decisive victory over a superior army Erdeni-Batyr.
The victory in the Battle of Orbulak was an instructive war that demonstrated the strength of brotherhood and trust along with the strength of organization.
In the "Battle of Orbulak", worthy of being entered into the annals of world military art, 600 Kazakh warriors gave a worthy rebuff to the 50,000th Dzungarian detachment. The fact that several hands stood against 50 thousand people seemed to us a myth, but it was true.
This story, awakened on Orbulak, will forever remain in the memory of the people. To fight with a 50,000-strong army with 600 troops and drive the enemy out of the homeland is a feat that will not be repeated in history.
This is a very important historical fact that shows the deep roots of our country. The period of the Kazakh Khanate is the heroic era of the Alash people, who spent their days riding horses. Each page of the history of our ancestors, written by the hooves of our ancestors' horses, is especially dear to us. The current and future generations of Kazakhs will always be rightfully proud of him."
Рецензия
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақ даласындағы жер - сулардың барлығының дерлік өз атаулары бар. Қазақ халқы ежелден тарихи - географиялық жер атауларына өте мән берген. Жер-су атауларының астарында елдің тарихы мен қызықты оқиғалар бар. Солардың бірі Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы; Қуаңдария ауылынан батысқа қарай 6-7 шақырым қашықтықта орналасқан Ерімбет қыстауы деп аталатын тарихи жер.
1 - Ерімбет жерінің гугл картада орналасуы
Қызылорда облысының жер - су атаулары жинағының (Қызылорда Тұмар баспасы, 2011 ж, ред. алқасы: Мейрамбек Шермағанбет, Жеңіс Сәдуақасұлы, Орынбасар Әлжік, Мартана Дәулетбаева) 68 - бетінде: Ерімбет қыстау. Қызылқұмның солтүстік бөлігінде, Қуаңдария өзенінің бойында. Кісі есімімен қойылған атау - деген анықтама берілген.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы Ерімбет жер атауы тарихы алғаш зерттеледі және Сыр елі батырларының бірі, Ерімбеттің әкесі Жаңай батыр Ережепұлының бейітінің анықталуы.
Бұдан басқа да облысымызда тарихы зерттелмей, кезегін күтіп жатқан тарихи жерлер өте көп. Келер ұрпақты жергілікті жердің тарихымен табыстыру өте үлкен зерттеу жұмысын талап етеді. Өлкетану бағыты бойынша туған жер тарихын зерттеу жұмыстарының бірі ретінде Ерімбет жер атауының тарихын зерттеудің маңызы өте зор. Өйткені бір жер атауының шығу тарихында еліміздің тарихының бір бөлігі өз сырын бүгіп жатыр. Ендеше сол сырды ашуға кіріселік.
Жұмыстың мақсаты:
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы деректер, зерттеулер мен мәліметтерді зерделеу;
Зерттеу міндеттері:
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы мәліметтер жинау;
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы тың деректерге талдау жасау;
* Ерімбет жер атауы тарихы туралы мәліметтер жинау;
* Ерімбет жер атауы тарихы зерттеу және жас ұрпаққа насихатталуына талдау жасау, зерттелу дәрежесін бағалау;
* Ерімбет жер атауы тарихы зерттелуі мен жас ұрпаққа насихаттауға арналған іс-шараларды ұсыну.
Зерттеу нысаны: Ерімбет жер атауының шығу тарихы
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері:
* ХІХ - ХХ ғасырлар кезеңі зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі:
* Анализ, синтез, салыстырмалы-тарихи және сипаттап баяндау, хронологиялық-проблемалық әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Ерімбет жер атауы тарихының алғаш зерттелуі және Сыр бойы батырларының бірі, Ерімбеттің әкесі Жаңай батырдың бейітінің анықталуы.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
* Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Тақырыпқа байланысты мақалалар және зерттеулер:
+ 1920 ж 29 желтоқсан, Ақжол газеті, Ескерген Гержодтың ылаңы мақаласы;
+ Гержод ылаңы мақаласы, авторы Тынышбек Дайрабай, Түркістан газеті 13.12.2007 ж ;
+ Зарқұм Қали Омаров;
+ Сыр бойын сүргінге салған қызыл сері, Сағат Жүсіп, Abai.kz;
+ Гержод заманының кейіпкерлері 16.01.2020 ж, Сағат ЖҮСІП.
+ Шерменде жылдар шежіресі, 29.01.2016 ж, Жаңақорған энциклопедиясы, Qazaqstan tarihy порталы
+ Қанішер Гержодтың қолжазбасы, Сағат Жүсіп, Қызылорда 2010 ж;
+ Қанішер Гержодтың ізімен, Сағат Жүсіп, Алматы 2015 ж;
+ Қызылорда Б. Кәрібозұлы, М. Аңсатова, У. Ибраев, Астана Фолиант баспасы, 2015 ж
15 бет болу керек общ 20 беттен аспау керек
І. Ерімбет тарихи жер атауының пайда болуы
0.2. Ерімбет жер атауы қалай және қашан пайда болған?
0.3.
Қазақтың дархан кең даласының атаусыз жері жоқ. Қармақшы ауданының Қуаңдария қой совхозынан алты шақырым жерде, Қуаңдария өзенінің бойында Ерімбет мешіті деп аталатын жер бар. Бұл жердің Ерімбет деп аталу себебі, 1928 жылы бұл жерге Ерімбет деген кісі өз қаржысына мешіт салдырған. Сол себепті Ерімбет деп аталады. Ал, Ерімбет қыстауы атауын кейіннен Ерімбетті Кеңес үкіметі қудалап, мешітті кеңес меншігіне алғаннан кейін, сол жер қыстау, ферма орталығы болғаннан кейін берілген.
Белсенділер мешітті бұзып, материалдарын пайдаланып сол жерге мектеп-интернат салған. Онда балалар оқыды.
"Ерімбет мешіті" елуінші жылдары Көздібаев Дербіс деген кісінің басқаруымен бұзылып, мешіттің материалдары шағын емхана, сегіз жылдық мектеп, балалар жатып оқитын интернат, балалар асханасы құрылысына пайдаланылған.
1962-64 жылдары аурухананың бас дәрігері Нысанбаев Сағилат деген кісі болған. Мектеп директоры болып Әбдікешов Тілеген барған. Сол кезде "Ерімбет" елді-мекені Ленин атындағы совхоздың ферма орталығы болған.
Алпыс төртінші жылдары жаңа қой совхозы ашылып, Мырзақұлов Ілиястың басшылығымен ел көбейген кезде қой фермасының орталығы болған. Кеңшар құрылғаннан кейін қаракөл сою пункті.
Қазіргі кезде мешіт құрылысына пайдаланған, кірпіш күйдірген зауытының орны бар. Мешіттің төбесіне салатын бөренелерді Қуаңдария өзенімен ағызып әкелген болулары керек. Мешіт терең ойдың арқа бетінен күнқабақтан салынған. Елуінші жылдары шағын емхана, бастауыш мектеп, балалар жатып оқитын интернат асханасымен болды.
Жер атауын иемденген Ерімбет қажы Жаңайұлының ескі шежіре бойынша ата-бабасының шығу тегін былай таратылады: Шөмен - Шөмекей - Бозғұл - Келдібай - Сейін - Дөсек - Шолақ - Ырысбай - Аман - Қабай бай - Ережеп - Жаңай батыр. Жаңай батырдан Көздібай, Ерімбет, Салымбет, Бекпенбет туған. Әкесі Жаңай батыр 1870 жылдары халық биі болған. Болыс болып та қызмет еткен.
Сол уақытта сол жерден бастап білім алған балалар қазір ақ сақалды, сары тісті шал болды. Алпыс төртінші жылдары жаңа қой совхозы ашылып, ел көбейген кезде келісті қой фермасының орталығы болды. Талай жанға құтты қоныс болып, сол жерде жанына жан, малына мал қосылғанын көзіміз көрді. Ұлсыздар ұлды болып, талай баланың аты Ерімбет аталды. Ол кісінің көзін көріп, қызметін істеген талай шалдың әңгімесін естідік.
1.2."Ерімбет Қажы мешітінің" салынуы
"Ерімбет Қажы туралы" Әбдіқожа баласы Шайқы қожаның қолжазбасында:
" Менің әкем Әбдіқожа Ерекеңнің (Ерімбет) ауылымен құда-жекжат болып араласқан адамдар болғандықтан көп нәрселерді білетін еді. Мен сол әкемнен естіген, ойда қалған сөздерді жазып отырмын" - деп әңгімесін бастайды.
Ерімбет мешітінің салынуы туралы:
Ерімбет қажы исламның бес парызын орындаған кісі болған.
Ағайындарын жиып: " Назаркерді әулиенің қасынан Құдай үйі - мешіт салсам деп отырмын, мешіт салатын ұстаны, керекті заттарын Ақмешіттен әкелу керек" - деп мешіт салуға ниетін жеткізген екен.
Жұмысты реттеп, басы-қасында жүруге Бимен әкемізді тағайындап, мешітке керекті заттарды түйемен тасимыз деп, ағайындар жиылған қонақасыда ақсақалдардың батасын алады.
Күннің сәтіне қарай, қасына жолдастарын ертіп Ерекең Ақмешітке барып мешітке керекті заттарын сайлап-қамдап келгесін, Бимен әкеміз бастаған жігіттерді 10 нармен жіберіп затын тасытып, мешітті алты айда ойдағыдай етіп, бітірген екен. Үстін қаңылтырлап, төбесі мен мұнараларын көкпен сырлап, мешіт ішін өрнектеп, мешіттің ашылуына үлкен той жасаған.
Мешіттің ашылу салтанаты жиынына қонақтарды Ақмешіттен бері қарай, барлық жерден шақырыпты.
Мешітті көргендер: " Қазалы үйезінде мұндай мешіт жоқ" - деп таңырқаған екен деседі.
Мешіттің құбыла жағы Назаркерді әулиенің белгісіне қарата, қарсы жағы Жанай батырдың төртқұлақ бейітіне қаратып салынған.
"Әкем Жанайдың құлағына азанның дауысы естіліп жатсын деп мешітті жақын салдырдым" - деген екен.
Мешіт 1928 жылы салынып, екі рет жұма намазы оқылыпты.
14.08.2023 ж күні Т. Көмекбаев ауылының тұрғындары Алдаш аға, Бекжалғас Қыстаубайұлы және Мұратбек ағалар, Жанай батыр Ережепұлының төртқұлақ бейітіне, Ерімбет Қажы мешітінің орнына барып өлшемдерін алды. Алла қаласа жақын арада Жанай батырдың бейітін қоршап, құлпытас қойып, Ерімбет Қажы мешітінің орнына белгі орнату жұмыстары жоспарлануда.
ІІ. Ерімбет Жанайұлы кім?
2.1. Ерімбет Жаңайұлы туралы деректер және ел аузындағы әңгімелер
Мұқамбетқали Мырхиевтің 2005 жылы шыққан "Шөмекей шежіресі" кітабында Ерімбет қажы туралы кеңінен мәлімет берілген және ол мәліметтерді ер Сейітпенбет ұрпағы Әбдіқожа баласы Шайқы қожаның айтуымен жазғанын көрсетеді.
Сол кітап бойынша:
ЕРІМБЕТ ҚАЖЫ ЖАҢАЙҰЛЫ
(шамамен 1850 жылдары дүниеге келген)
Әкесі Жаңай батыр халық биі болған.
Жанай батыр туралы Тұрмағанбет ақын бір өлеңінде:
Дос күтіп, дұшпан сыйлаған,
Пәшеке, Жанай, Меңейді.
Ел тегіс желдей тынушы еді,
Кенесе олар көмейді.
Уақытында олардың,
Күннен күнге күшейіп,
Өрісі елдің кеңейді.
Айтқанменен қалайда,
Қайратты туған қанды көз,
Азды көпке теңейді, - деп Жаңай батырдың халық аузындағы шынайы бағасын береді.
1. Қабай би - Қоқан, Хиуаға қарсы азаттық көтерілістерге белсене қатысушы, Қоқан бектерімен айтысып, халық мұңын жоқтаушы билердің бірі;
2. Жаңай батыр Ережепұлы Қабаев - Қазалы уезінде сайланған билердің бірі.
Шоңбай Жұбанұлы:
Шөменнен Қыстаубай мен Бәйтік шыққан,
Меселі хас дұшпаннан қайтпағандай.
Шобдарда Алмат, Дөсекте Жаңай батыр,
Ерлер еді бетін ешкім қақпағандай.
Қуаныш Баймағанбетов: "Қазақтың арғы атасы Әзіреті Мәлік"
Шежіре-дастан
Дөсектен Жаңай батыр, Ерімбет би,
Сансызбай Қошқаралы қандай еді.
Кезінде ел билеген әлгілердің,
Сөздері жұртты ұйытар балдай еді.
Дереккөз: "Қазақ кімнен тараған" (Шежіре-дастандар) Өлеңмен өрілген өсиеттер. А. Жанаев, Қызылорда 2016 ж. 22-бет, 53-бет
Дереккөз: Қаракесек бірлестігі (Әлім, Кете, Шөмекей), Алматы, "Алаш" тарихи-зерттеу орталығы, Алматы 2010 ж, 13-том, 4-кітап, 472-474 беттер.
Жаңай батырдың бәйбішесі Бозғылдың Сарыбайы атақты Қалам бидің немересі болған, аты - Шобан. Одан Көздібай, Салымбеттер туады. Ерімбет 1850 жылдары Жанай батырдың екінші әйелі Кезектен туады. Туған бойдан Жаңай батырдың бәйбішесі етегіне орап алып, егеленіп, кейін сол кісінің тәрбиесінде өскен.
Ерімбет Жаңайұлы көп уақыт халық биі болып, арабша аты жазылған жеке мөр ұстаған.
Жасы елуден асқан кезде дөсек Бисен деген кісімен Меккеге қажылыққа барып, Ерімбет қажы атанған. Үлкендердің айтуынша Ерімбет онша ірі емес, қаршығадай келісті адам болған екен.
Ерімбет сыпайы, мейірімді, қасындағыларға қамқорлығы мол, қазанды, қонақжай адам болған. Балалардың бар өнерді жас күнінен үйренуін қалаған. Оқуға талабы бар балаларға жағдай жасап, оқуына көмектескен. Талабы бар кедей балаларын орыс оқуына кетіп бара жатырған бай балаларының қастарына қосып, азық-түлік тағы басқа жол шығындарын төлеп отырған.
Ерімбет қажы атанып, 1928 жылы Қуаңдария бойында өз қаржысына мешіт салдырған. Мешіт құрылысына пайдаланған, кірпіш күйдірген зауытының орны бар. Мешіттің төбесіне салатын бөренелерді Қуаңдария өзенімен ағызып әкелген болулары керек. Мешіт терең ойдың арқа бетінен күнқабақтан салынған.
Ерімбет қажымен бірге жасаған дөсек Даңылбай әкелеріміз Қуаңдария бойындағы Ерімбет мешітінің басында жүріп, қажетті құрылыс материалдарын және т.б керекті заттарын уақтылы жеткізіп, басқарып салдырған адамдардың бірі.
Дөсек Бимен атамыз Ерімбет мешітінің кесегін бастырып, күйдіріп, қалатып салдырған адам. Мешіттің сылағының тегістігі, сылақтың бетіне газет төсеп нан илегенде газет тесілмейтіндей. "Күйдірілген қызыл қыштан салынған сымбатты мешіттің айшығы жарқырап Ешнияздан, Қарақ тауынан көрінетін еді, бір-екі рет қана жұма намазы оқылды да, Ерімбет қажы кәмпескеге ілініп, мешіт кеңес үкіметінің меншігі болып қалды" - деп отыратын дейді, білетін кісілер.
Ерімбет қажы мешітінің бас имамы Бекбергенов Жүсіп ахун (Бекмұрат) болған.
Мешіттің ашылуы кезінде үлкендердің сұрауымен алғашқы азанды Камаладдин молда әкеміз шақырған екен. Сол кез Көкілташ медресесін бітіріп келген кезі болса керек. Кейіннен ол кісі де дін адамы деп айдалып кеткен.
Мешіттің айшығы құлағанда құдық та бірге құлап ауыл сусыз қалған екен. Сол кезде шешендер құран оқып отырыпты.
Ерімбет қажының, заман қанша өзгергенмен, діннің ошағы - мешітке ешкім тимес деген зор үміті болған.
Ерімбет қажы 1928 жылы кәмпескеге ілініп, Ақтөбе жаққа үш жылға жер аударылады.
Ерімбет қажы 1927 жылы Қарақұмнан келе жатып, Байқожаның түбіндегі Аққұмда отырған Еспембеттің үйіне соғып, аралда отырған Сердалының үйінен қонақасы жеп, жастарға батасын беріп, дариядан өтіп қызылға аттанған екен.
Ерімбет Қажы кәмпескедегі үш жылын өтеп, 1930 жылдары Байқожа станциясында отырған Еспенбеттің қасына аман-есен келіп орналасады. Осы жерде кенже қызы Қарлығаны ақ балқы Мәлікке ұзатады. Баласы Қошнияз әйелі Назыммен сол жылдары өз еріктерімен Бұқара жаққа кеткен екен. Бір - екі жылдан кейін Ерімбет қажы да әйелі Болған екеуі баласы Қошнияздың артынан Бұқараға кетеді. Сол жаққа барған соң, көп ұзамай Ерімбет қажы сексен жастың шамасында ауырып, қайтыс болады. Ерімбеттің жамбасы жерге тиісімен әйелі Болған да ауырып, бір-екі күнде қайтыс болып, Ерімбеттің қасынан жерленген екен.
Ерімбет қажыдан - Жұбанияз, Қошнияз, Өмірбай туады.
Тынышбек Дайрабаев Кете - Шөмекей шежіресі
Алматы 1995 ж 94 бет. Жаңайдың қызын қаратамыр Дайрабай алған, одан Қазантай туған. Сыр бойына белгілі ардагер, қайраткер Қонысбек Қазантаев осы Жаңай батырдың жиеншары.
Белгілі жырау Алмас Алмат ағамыздың " Керейт Қосназар палуан" атты әңгімесінде Ерімбет қажының есімі аталады.
Әңгіме барысынан төрт Шөмекейдің пірі болған Ер Сейітпенбет әулиенің ұрпағы Қойшығара қожа әкеміз өзін барған жерінде Ерімбет қажы мешітіненбіз деп таныстыратынын және сол кезде Ерімбет қажының іс-шаруашылығын меңгерушісі болғандығын білеміз.
Шөмекейдің Бозғыл аталығынан сарқасқа Сәндібай қажы мен дөсек Ерімбет қажыны қажылыққа барып келіп, еліне мешіт-медресе салдырып халықты Алла жолына бастаған кісілер деп жазады. "Ақ патшаның заманы аяқталып келген тұста" - деп әңгімесін бастаған екен, 1917 жылдары болса керек. Кейіннен 1928 жылдың "байталауына" түстік, екі қажының мал-мүлкін үкімет тәркілеп, жер аударды деп айтады.
Ерімбет қаны таза, дені сау ұрпақты көбейту мәселелеріне айрықша мән берген. Кейінгі уақытта көшпелі жұрттың көп әйел алу себебін зерттеген батыстың әлеуметтік институттары қазақтың әмеңгерлік, тағы басқа себептермен көп әйел алатын дәстүрлі заңын дұрыс деп тауып, халықтың генофондысының мықты болуына, жаңарып жаңгырып отыруына, халықтың сан жағынан да, сапа жағынан да өсіп-өнуіне ең қажетті, саналы дәстүр деген қорытындыға келіпті. Осы дәстүрдің арқасында дала данышпандарының өзінің асыл нәсілдерін сақтай отырып, тұқым қуалайтын түрлі ауру-сырқаудан арылу мақсаттарына жетіп отырғандарын мойындапты. Өмірі ат үстінде түйені қомында өтіп, талай шапқыншылыққа ұшыраған, ақтабан шұбырындыны көрген, кеңестің зұлым саясатының құрбаны болған қазақтың ұлт есебінде жойылып кетуден сақтаған осы дәстүрі екенін уақыт пен тарих бүкіл әлемге мойындатқаны да шындық. Ерімбеттің жесір дауына араласып, басын қатерге тіккен жерлері көп болған.
Жаңай батырмен құрдас, әрі көңілі жарасқан Байсал қожа дүниеден өтерде Маңмұрын деген баласын Жаңай батырға тапсырып кетеді.
Осы Маңмұрын қайтыс болғанда артында тоқсанға келіп отырған қарт шешесі, үш ұл, бір қызымен жиырма тоғыздағы Боқанбай қызы Балқия әйелі жесір қалады. Асын бергеннен кейін қожалар сен біздің жесірімізсің, неке салып аламыз дегенді шығарады. Маған байдың керегі жоқ, қарт енем мен балаларымды бағамын деген әйел сөзін тыңдамай Уақ болысқа айтып арызданып, қайта-қайта болысқа шақыртып, әбден мазасын алады.
Жаңай батырдың өзім өлсем Ерімбетке тапсырып кетемін деген сөзі бар, бұл кісі Ерімбетке хабар айтады. Ерімбет бұл кісіні Уақ болысқа ертіп кіріп: Уеке! Мына кісі менің қарауымдағы адам. Берген уәдеңіз бар, иманыңыз қайда? Сіз неге кірісесіз бұл дауға? - депті. Бәрі жиылып болғасын билер- ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz